Defnydd.

ATtolwg i chwi yn awr, bawb oll ar ydych yn caru 'ch eneidiau, yn lle ym­gynhennû a Duw ac ai Air, ymostwng iddo ar frûs, ai arfer er eich daioni. Chwi oll ar sydd etto heb droi yn y Gymanfa hon, cyme­rwch hyn am ddilys wirionedd Duw, Rhaid i chwi cyn pen nemmawr Ddychwelyd neu gael eich damnio, nid oes un ffordd arall ond Troi neu farw. Pan ddywedodd Duw hyn, yr hwn ni ddichon ddwedyd celwydd wrthych, pan glywoch h [...]n gan wneuthu [...]wr a barnwr y byd, mae 'n fadws ir hwn sydd gantho glustiaù wrando. Erbyn hyn chwi a ellwch [Page 14] weled pa beth sydd gemych i ymddiried yn­tho. Nid ydych ond Meirwon a damnedic oddieithr i chwi ddychwelyd. Pe dywedydwn i chwi amgenach, mi ach twyllwn a chelwydd. Pe cuddiwn hyn oddiwrthych, mi ach ana­fwn chwi, ag a fyddwn euog och gwaed, fel y mae yr adnodau oflaen fy 'nhestyn yn fy siccrau, Adn. 8. Pan ddywedwyf wrth yr anuwiol, ti annuwiol gan farw a fyddi farw; oni leferi di i rybuddio yr annuwiol oi ffordd; yr annuwiol hwnn a fydd marw yn ei anwiredd; ond ar dy law di y gofynna ei waed ef. Chwi a welwch gan hynny, er bod hon yn Athrawiaeth arw anhyfryd, mae hi yn gyfryw ac sydd raid i ni ei phregethu, ac i chwithau ei gwrando▪ Esmwythach yw clywed sôn am vffern, nai dioddef; Oni bai fod eich angenreidiau yn ei ofyn, nid yspelwem ni moch clustiau tyner a gwirioneddau yn ymddangos mor eirwon a llym dost. Ni byddei vffern cyn llawned pettau bobl ond ewyllysgar i adnabod eu cyflwr, ac i glywed oddiwrtho a meddwl amdano. Yr achos paham y mae cyn lleied yn ei gochelyd yw, oble­gyd nad ydynt yn ymdrechu am fyned trwy borth cyfyng Troedigaeth, ag am d [...]animwy fford gûl Sancteiddrwydd tra caffont amser: Ac nid ydynt yn ymdrechu, oblegyd na ddeffroesant i fywiol deimlad or perygl y maent yntho: Ac ni ddeff [...]oesant, oblegyd fod yn gâs gan hynt glywed oddiwrtho a meddwl amdano: A hynny fydd mewn rhan oherwydd ynfyd dynerwch, a hunan-serch cnawdol: a [...] mewn rhan oherwydd nad ydynt yn credu y Gair sydd yn ei fygwth. Pettych chwi ond hollawl gredu y gwirionedd hwn mi a dybygwn y dylei ei bwys efeich annog [Page 15] iw gofio: ac fe ach dylynai ac ni adawai i chwi lonydd, nes i chwi ddychwelyd. Pe clywech hyn ond ûnwaith trwy leferydd Angel, Rhaid yt fod yn ddychweledic neu yn ddamnedic: Troi neu farw: oni byddei iddo lynû yn eich meddwl ac ymgytcam a chwi nôs a dydd, fel y cofiech ef wrth bechu, ac y cofiech ef yn eich gwaith fel ped fae ei lais ef yn oestadol yn eich clustiau Trowch neu Drengwch: Oh dedwydd fydde eich eneidiau pe gweithiau fal hyn ynoch, ac nad anghofid byth, ac na adawai i chwi lonyddwch nes gyriu eich cal­onnau adref at Dduw. Eithr os bwriwch ef allan trwy, angof neu anghrediniaeth, pa fodd y dichon weithio ich troedigaeth ach iechyd­wriaeth? Ond cymerwch hyn gyda chwi er gofid; er gallel ohonoch ei ddileu allan och meddyliau, nis gellwch moi ddileu allan or Bibl ond yno fe a saif megis gwir seliedig, yr hwn, gewch chwi trwy brawf ei wybod yn dragywydd nad oes ûn ffordd arall ond Troi neu farw. a

Oh pa beth gan hynny yw 'r achos na rwygir calonnau pech [...]duriaid ar cyfryw wirionedd pwys-fawr! fe dybygei ddyn bellach y dylae bob enaid ar ni thrôdd ar sydd yn clywed y gei­riau hyn ferwino hyd at y galon, a meddwl rhy­ngthynt a nhw ei hunain; Hwn yw fy 'nghyflwr i fy hunan; ac na b [...]ddent byth lonydd nes eu cael eu hunain gwedi troi. Coeliwch hawyr ni pheru 'r swrth dymmer diofal ymma chwaith yn hir. Troed [...]gaeth a damnedigaeth ydynt ill dau bethau deffroûs. Ac un ohonym a bair i chwi ym wrando ac ef cyn pen nemmawr. Myfi a fedraf ddywedyd i chwi ymlaenllaw cyn wiried a phettwn yn ei ganfod am llygaid, y dwg naill ai Grâs ai [Page 16] vffern y pethau hyn ar fyrder at y byw, ac a wnânt i chwi ddywedyd, Pa beth a wneu­thum? Pa helynt ffôl annuwiol, a gymerais? dirmygus a syfrdân gyf [...]wr pechaduriaid ni phe­ru ond ychidig. Hwy'n gyntaf ac y throthont neu y trengont, bydd eu breuddwyd rhyfygus ar ben, ac yno y dychwel eu pwyll au synwyr yn eu hô [...].

EIthr yr wy fi yn rhagweled fod dau beth ar sydd debyg i gledu y rhai ni throesant ac i beri i mi golli fy holl lafur, oddieithr gallel eu tynnû hwynt oddiar y fford. A hyn­ny yw camddeall y ddeu-air hyn [yr an­nuwiol] a Throi] rhai a feddyliant ynddynt eu hunain, Gwir yw, rhaid ir annuwiol droi neu feirw: Ond pa beth yw hynny i mi, nid wyfi Annuwiol, er fy mod yn bechadur, fel y mae pob dyn Eraill a feddyliant, fod yn wir, fod yn rhaid i mi droi oddiw [...]th ein ffyrdd drygionus; eithr myfi a droesym er ystalm, yr wyf yn gobeithio nad yw hyn iw wneuthur yn awr. Ac fel hyn tra bytho dynion Annuwiol yn tybied nad ydynt Annuwiol, ond i bod gwedi troi yn barod, yr ydym ni yn colli ein llafur yn ei perswadio hwynt i droi. Am hynny cyn i mi fyned ddim ymhellach, mi a adroddaf i chwi ymma pwy a arwyddoceir wrth yr [Annuwiol,] a phwy yw 'r sawl sydd raid iddynt droi neu feirw; a hefyd pa beth a a wyddoceir wrth Troi, a phwy yw y rhai sydd Wir Droedic: a hyn a gedwais i yn bwrpasol erbyn hyn o fan, gan fawrhau y ffordd sydd yn gymmwys im diben.

[Page 17]Ac ymma mae i chwi ddal sulw, yn ystyr y testyn, fod Dyn annuwiol a dyn dychweledic yn bethau gwrthwyneb. Nid oes ûndyn yn anuwiol ar fydd ddychweledic, nac ûn­yn ddyn ddychweledic, ar sydd annuwiol; yn gymmaint a bod dyn annuwiol a dyn annych­weledic, or ûn ffûnyd. Ac am hynny wrth a go­ryd y naill ni a agorwn y ddau.

Cyn medru ohonof fynegi pa beth yw Annuw­ioldeb neu Droedigaeth, rhaid i mi fyned ir gwa­cledion, a chyrchu'r matter i fynu or dechreuad.

Rhyngodd bôdd i fawr Greaudwr y byd, wneuthur tri mâth ar greaduriaid byw. An­gylion a wnaeth ef yn ysprydion pûr heb g [...]wd, ac am hynny fe ni gwnaeth hwynt yn ûnig [...] [...]efoedd, ac nid i breswylio ar y ddaiar. Anife­iliaid a wnaethpwyd yn gnawd heb eneidiau an­farwol, ac am hynny y gwnaethpwyd hwynt yn ûnig ir ddaiar ac nid ir nefoed. Dyn sydd o anian ganolic rhwng y ddaû, megis yn gyfrannog o gnawd ac yspryd, ac am hynny foi gwnaethpwyd ir ddaiar ar nefoedd hefyd. Eithr megis na wnaethpwyd ei gnawd ond i fod yn was iw ysp [...]yd, felly ni wnaethpwyd ef ir ddaiar ond megis ei daith ai fford ir nefoedd, ac nid fel y byddei hon ei gartref ai ddedwyddwch ef; Y cyflwr gwynfydedic y gwnaethpwyd dyn oi blegyd, oedd i edrych ar fawrhydi gogo­neddus yr Arglwydd, ac iw foliannû ef yml­hith ei Angylion sanctaidd, ac iw garu ef, ac ymlenwi ar ei gariad ef yn dragywydd. Ac fel yr oedd hwn y diben y gwnaed dyn oiblegyd, felly y rhoddes duw iddo foddion ar a oedd gymmwys iw gyrhaeddyd ef. Y moddion hyn oeddynt yn bennaf ddau. Yn gyntaf cywir dueddiadd a gogwyddiad meddwl dyn. Yn [Page 18] ail, vniawn drefniad ei fuchedd ai ymarweddiad ef. Am y cyntaf, Duw a gymmhwysodd duedfryd d [...]n at ei ddiben; gan roddi iddo ef y cyfryw wyboydaeth o Dduw ar a oedd gymmwys o ran ei, gyflwr presennol, a chalon ai thuedd ac ai gog­wydd at Dduw, mewn gwiwlan gariad. Ond er hyn ni sefydlodd ac ni chadarnhaodd ef mhono yn y cyflwr ymma, ond gan ei wneuthur ef yn hy-rydd weithredydd, efe ai gadawodd yn nwy­law ei Rydd-ewyllys ei hûn. Am yr ail, Duw a wnaeth yr hyn oedd yn perthyn iddo; hynny yw, efe a roddes i ddyn berphaith gyfraith, yn gofyn ar iddo barhau ynghariad Duw, a pherphaith vfyddhau iddo. Trwy ddibwyll doriad y gyfraith hon, ni ddarfu i ddyn yn ûnig fforffettio er obaith o fywyd tragwyddol, ond troi hefyd ei galon od­diwrth Dduw, ac ai gosododd ar y pethau isod cnawdol hyn; a thrwy hyn efe a ddiddyn modd ysprydol ddelw Dduw oddiar ei enaid yn gym­maint a darfod i ddyn syrthio yn ol o ogomant Duw, yr hwn ydoedd ei ddiben ef ai roddi ei hunan hefyd allan or ffordd, trwy yr hon y gallasai ef ei gyrraedd; a hyn; yn gystal o ran, gosodi [...]d ei, galon ai fuchedd ef. Sanctaidd ogwyddiad a serch ei enaid ef tu ac at Dduw, efe ai collod, ac yn ei le, efe a gafodd ogwyddiad a serch i ryngu bodd ei gnawd neu ei hunan-gnawdol trwy bethau daiarol: gan fyned yu ddieithr i Dduw ac yn gydnab­yddu; ar creadur. Ac ystod ei fuchedd ef a gymhwyswyd ac hyblygedd a gogwyddiad ei galon ef, efe a fu fyw iw hunan-gnawdol, ac nid i Dduw: efe a geisiodd y creadur er mwyn boddhau ei gnawd yn lle ceisio boddhau yr Arglwydd. Ar natur neu 'r gogwyddiad llygredic hon [Page 19] gennym in genir ni oll yn awr ir byd: Cans pwy a ddichon ddwyn peth glân allan o be [...]h aflân, Job, 14.4. Megis y mae gan lew natu­riaeth danbaid greulon cyn iddo lyngcu; ac megis ac y mae gan wiber naturiae [...]h wennwynic cyn iddi frathu; felly y mae gennym ninnau yn ein mebyd y naturiaethau ar gogwyddiadau pe­chadurus hynny cyn i ni feddwl na dywedyd na gwneuthur ar fai. Ac oddi ymma y tardda holl bechod ein bucheddau ni; ac nid fel y yn ûnig, ond gwedi i Dduw ddarparu i ni ymwared, sef yr Arglwydd Jesu Grist i fod yn Jachawdwr ein heneidiau, ac in dwyn yn ôl at Dduw drichefn, yr ydym ni wrth naturiaeth yn hoffi ein cyflwr presennol, ac yn ddyg [...]gâs gennym ein dwyn allan ohono, ac am hyn­ny ydym wedi ymosod yn erbyn moddion ein hymwared. Ac er bod yma [...]er gwedi dyscu i ni ddioich i Ghrist am ei ewyllys di, etto mae hunan-gnawdol yn ein perswad­io i wrthod ei ymwaredion ef; ac i ddymuno cael ein hesgusodi pan orchmynner inni gynneryd y Meddyginiae [...]hau y mae, efe yn eu cynnyg, a'n g [...]lw i ymadel ar cwbl ai ganlyn ef at Dduw a Gogoniant.

Attolwg yw'ch ddarllein y ddalen hon tro­sti etto, a dalsulw arni; canys yn yr ychydig ei­riau hyn, y cewch chwi ddarlunniad ein cyflwr naturiol; ac felly o ddyn annuwiol. Cans pob dyn ar sydd yn y cyflwr ymma o anian lygredic, sydd ddyn annuwiol, ac yn ystât marwolaeth.

Wrth hyn hefyd ich paratoir i ddeall pa [...] yw bod yn D [...]oedi [...]. Ir hwn berwyl rhaid i chwi wybod ymmhellach, ddarfod i drugaredd Duw, yr hwn ni fynnei fod dyn yn golledic yn ei bechod, ddarparu ymwared, drwy beri iw fab gymmerd [Page 20] ein hunian ni arno, a thrwy fod yn ûn per­son Duw a Dyn i ddyfod yn gyfryngwr rhwng Duw a dyn, a thrwy farw tros ein pechodau ar y Groes, in prynny oddi wrth felltith Dduw, a gallu y Cythrael; A chwedi ein prynny ni fel hyn, y tâd an traddododd iw ddwylaw ef megis yr eiddo ei hun. Ar hyn y mae 'r tad ar cyfryngwr yn gwneuthur cyfraith a chyfammod newydd i ddyn; nid fel y cyn­taf yr hwn ni roddes fywyd i neb ond it llwyr-ufyddgar, ac a gondemniodd ddyn am bob-pechod; Eithr Christ a wnaeth ddeddf o râs, ac addewid o bardwn a bywyd trag­wyddol i bawb ar a ddychwelont at Dduw trwy wir edifeirwch a ffydd yn Ghrist. Me­gis Act o Ebargofiad a wneir gan dywysog i liaws o wrthry felwyr, tan ammod iddynt roddi eu harfau i lawr a dyfod i mewn a bod yn deiliaid cywir am yr amser i ddyfod.

Ond oblegyd fod yr Argylwydd yn gwybod fod calon dyn gwedi myned cyn-ddrwg, na dderbyniant mor ymwared, er hyn ei gyd, os gadewir hwynt iddynt eu hunain, am hynny fe gymerodd yr yspryd g ân arno megis ei swydd i ysprydoli yr Apostolion, a selio i fynû yr yscrythyrau trwy wyrthiau arhyfeddo­dau, ac i oleuo a throi eneidiau yr etholedigion.

Yn gymmaint ach bod yn gweled wrth hyn mai megis ac y mae tri pherson yn y drindod, y Tad ar mab ar yspryd glân, felly, fod gan bob un or personau hyn eu hamryw weithrediadau, y rhai a gyfrifir iddynt mewn rhagorfraint.

Gweithrediadau y Tad oeddynt ein creu ni, an rheoli megis ei greaduriaid rhesymmol wrth ddeddf natur, an barnu wrthi: Ac mewn tru­garedd [Page 21] darparu i ni brynnwr pan oeddym goll­ [...]dic, ac anfon ei fab, a derbyn y Tàl a roddes ef.

Gweithrediadau y Mab trosom ni oedd y [...]hai'n, rhoi iawn an prynny trwy ei ddioddef­ [...]adau ai Gyfiawnder; rhoi allan addewid neu [...]deddf o Râs, a rheoli a ba [...]u y [...]yd megis ei pry [...]nwr, ar ammodau o Râs, ac ei [...]oll trosom, [...]r fod maw [...]lles ei farwolaeth ef yn e [...]e [...] ei gy­ [...]rannû; ac anfon yr Yspryd glâ [...]; yr hyn y mae r Tad hefyd yn ei wneuthur trwy 'r Mab.

Gweithrediadau yr yspryd [...]lân [...] y [...]hai 'n, Adrodd yr yscry [...]hy [...]au sanctai [...]d [...]wy ysp [...]ydoliaethu a chyfarwyddo y proph­wydi ar Apostolion, a [...]elio y Gair trwy ddonniau a gweithredoedd rhy­feddfawr, A goleuo a chynhyrfu Gweni­dogion cyffredin yr Efengyl, ac felly ei cyfnerthu ai cymmorth hwynt i ddatgan y Gair hwnnw ar osteg, a goleuo a throi eneidiau dynion drwy 'r ûnrhyw Air. Yn gymmaint nas gallasech fod yn Greaduriaid rhesymmol oni bai ir Tâd eich creu; na chael mynediad at Dduw, oni bai ir Mab eich prynny; Ac felly nis gellwch gael cy­fran y'Nghrist na bod yn gadwedic, oddeiithr ir yspryd glân eich sancteiddio.

Felly erbyn hyn chwi a ellwch ganfod yr amryw achosion or gwaith ymma. Y Tâd yn anfon y Mab y Mab yn ein prynû ni, ac yn gwneuthur addewid o Râs: yr Yspryd Glân yn adrodd ac yn selio yr Efengyl hon: Yr Aposto [...]ion ydynt yscrifennyddion yr Yspryd iw hy scrifennu hi; Pregethwyr yr Efengyl fydd yn ei chyhoeddi, ac yn per­swadio dynion i vfyddhau iddi. Ar Yspryd Glân sydd yn gwneuthur ei pregethiad [Page 22] hwynt yn ffrwythlon, trwy agoryd calonnaû dy­nion iw chroesawu. A hyn oll sydd i adferu delw Dduw ar yr enaid, ac i osod y galon ar Dduw drachefn, ai dwyn oddiwrth y creadur ar hunan-gnawdol, at yr hwn y gwrthgiliodd; ac felly i droi ffrwd y fuchedd i ystod nefol, yr hon or blaen ydoedd ddaiarol; a hyn ei gyd trwy groe­sawu Crist trwy ffydd, yr hwn yw physygwr yr enaid.

Wrth yr hyn a adroddais, y gellwch weled pa beth yw bod yn Annuwiol a pha beth yw bod yn Ddychweledic. Yr hyn yn fy 'nhyb a fydd etto yn eglurach yw'ch or portreiadas hwynt fel y maent yn sefyll oi hamriw rannau, Ac am y cyntaf, fe a ellir adn [...]bod Dyn annuwiol wrth y tri phe [...]h hyn.

Yn gyn [...]af, ûn yw efe yn gosod ei brif fodl­ondeb ar y ddaiar, ac yn caru y c [...]adur yn fwy na Duw, ai lwyddiant c [...]awdol uwchlaw 'r de­dwyddwch nefol: Mae efe yn blasu pethau 'r cnawd, ond pethau'r yspryd nid yw efe nac yn ei dirnad nac yn ei blasu: Er iddo ddywedyd fod y nefoedd yn well na'r ddaiar, er hynny nid yw ef mewn gwiri­onedd yn ei chyfrif hi felly iddo ei hun. Pe gallai ef fod yn siccr or ddaiar efe a adawai ir nefoedd fyned, a gwell fyddai gantho aros ymma, nai symmyd yno. Nid yw bywyd o berphaith sancteiddrwydd y ngwydd Duw, ac yn ei gariad ai fo­liant ef byth yn y nefoedd yn cael y fath hoffdra yn ei galon ef, ac y mae bywyd o iechyd a golud a pharch ymma ar y ddaiar. Ac er iddo gau-broffesu i fod yn caru Duw uwchlaw 'r cwbl, etto ni chlywodd ef erioedd mewn gwirionedd [Page 23] oddiwrth rym dwyfol gariad oi fewn, ond mae ei feddwl ef gwedi ei osod yn fwy ar y byd, neu ddifyrrwch cnowdol, nac ar Dduw. Mewn û [...] gair, pwy bynnag sy 'n caru y ddaiar uwchlaw y nefoedd, a llwyddiant cnawdol yn fwy na Duw, sydd ddyn annuwiol annychweledic.

O [...] ty arrall, mae dyn dychweledic wedi ei oleuo i ddirnad hawddgarwch Duw, ar gogo­niant sydd iw gael gyda Duw y mae efe yn ei gredu cymmhelled, a bod ei galon yn ei sèrchu, a chwedi ei gosod yn fwy arno, nac ar ddim yn y byd hwn. Gwell oedd gantho weled wyneb Duw, a byw yn ei dragwyddol gariad ai foliant ef, na chael holl olud a phleser y byd hwn. Mae efe yn gweled fod pob peth arall yn ofe [...] ac nad eill dim ond Duw lenwi yr enaid, ac am hynny eled y byd fford y fynno, mae efe yn rhoddi ei drysor ai obaith y 'nghadw yn y nefo­edd, ac am hynny y mae ef yn ymroi i adael ir cwb [...] bassi [...]. Megis y tân yr hwn sy 'n ymgodi ar i fynu, ar Nodwydd a g [...]ffy [...]dder ar Tynn­fien yn oestadol yn troi tuar Gogledd; felly y mae 'r enaid dychweledic ai dy­n [...]iad at Dduw. Ni fodlona dim arall mhono, ac ni fedr ef gael dim bod­lo [...]deb na gorphywysfa ond yn ei ga­riad ef. Mewn un gair, Mae pawb ar a ddychwelasant yn cyf [...]if ac yn caru Duw yn amgenach nar holl fydd, ac mae dedwyddwch nefol yn anwylach ganthynt, mi llwyddiant cnawdol. Chwi a ellwch gael arddel or hyn addywedais yn y lleoedd hyn or yscrythyr, Phil. 3.18, 21. Mat. 6.19, 20, 21. Col. 3.1, 2, 3, 4. Rhuf. 8.5, 6, 7, 8, 9, 18, 23. Psal. 73 25.26.

[Page 24]Yn ail, dyn annuwiol sydd ûn yn ei wneuthur yn bris-orchwyl ei fywyd ar fod yn llwyddo yn y byd, [...] dy [...]d o hyd iw ddibenion cnawdol; Ac er iddo ddarllain a gwrando, a gwneuthur llawer mewn dyledswyddau Crefydd oddiall­an, a gochelyd pechodau anafus, etto nid yw hyn ei gyd ond ar ddamwain, nid yw efe chwaith yn ei wneuthur yn gelfyddyd ac yn brif orchw [...]l ei fuchedd ar fod yn rhy­ngû bôdd Duw a dyfod o hyd ir g [...]goniant tragwyddol, ond mae efe yn bwrw Duw heibio gyda gweddillion y byd, ac heb roi iddo ddim ychwaneg o wasanaeth nac a allo y cnawd ei hepcor; canys nid y medu efe ar cwbl er mwyn y nefo­edd.

Or gwrthwyneb, y dyn Dychweledic sydd ûn yn ei wneuthur yn brîf-ofal a gorchwyl ei fywyd ar fod yn [...]hyng u bodd Duw a bod yn gadwedic, ac nid yw yn cyfrif holl fendithion y bywyd hwn, ond megis cy­mwynasau ar ei daith tua bywyd arall: Ar creadur y mae efe yn ei arfer tan Dduw: Mae efe yn caru bywyd sanctaidd, ac yn hiraethu am fod yn fwy sanctaidd, Nid oes bechod gantho nad yw yn ei gasau; ac yn hiraethu, ac yn gweddio ac ym egnio ar gael y madel ac ef. Mae tynfa a thr­edd ei fywyd ef at Dduw, ac os pecha, mae hynny yngwrthwyneb i wir ogwy­ddiad ei galon ai fuchedd ef, ac am hynny mae 'n cyfodi drachefn, ac yn ga­laru oi blegyd, ac heb lefaru byw yn ystyf­nig mewn un pechod adnabyddur. Nid oes dim yn y byd mor anwyl gantho na fedr efe i rhoddi ef i Dduw, ac ymadel ac ef er ei [Page 25] fwyn efe a gobaith gogoniant, hyn oll a ellwch chwi ei w [...]ld yn Col. 3.1, 2, 3, 4. Mat. 6.33.20. Luc. 18.22, 23, 29 Luc. 14.18, 24, 26, 27. Rhuf. 8.13. Gal. 5.24. Luc. 12.21, &c.

Yn drydydd, ni ddarfu i enaid y dyn an­nuwiol erioed wîr ddirnad a blasu dir­gelwch prynnedigaeth, na diolchgar groesawu Jachawdwr ar yr ydis yn ei gynnyg, nid yw efe chwaith yn ymferchu ar gariad y Pryniawdwr, na bodlon iw reoli gantho megis Physygwr ei enaid, fel y gwareder ef, oddiwrth enogrwydd a grym ei bechodau, ac yr adferer ac Dduw. Eithr ei galon ef sydd anheimla­dwy or dawn anhraethadwy yma, ac yn hollawl yn erbyn y moddion meddiginiae­thol, trwy ba rai y dylasei efe gael ei adferu. Er iddo fodd yn ewyl [...]ysgar i fod yn gnawdol grefyddol, er hynny nid yw efe un amser yn rhoddi ei enaid i fynû i Grist, ac i gynhyrfiadiau a chyfarwyddyd ei Air ai Ysprydd ef.

Or gwrthwyneb, yr enaid dychwele­dic gwedi cael teimlad oi fod, ei hun yn golledic trwy bechod, ac yn deall iddo golli ei heddwch gyda Duw, a gobaith or nefoedd ai fodd mewn perygl o drueni tragwyddol, sydd yn diolchgar groesawu hanes prynedigaeth, ac yn credu yn yr Arglwydd Jesu megis ei unig Jachawdwr, ac yn ei roddi ei hun i fynu iddo ef am Ddoethineb, Cyfiawn­der, Sancteiddiad a phrynedigaeth. Mae efe yn cymeryd Crist megis bywyd ei enaid, ac yn byw trwyddo ef, ac yn gwneuthur def­nydd [Page 18] ohono megis ei eli i bob briw, gan ryfedd [...] oblegyd Doethineb a Chariad Duw yn y rhyfedd-waith hwn o brynedigaeth dyn. Ac i fod yn fyrr, mae Crist yn trigo yn ei ga­lon [...]f trwy ffydd ar bywyd y mae efe yn awr yn i fyw, sydd trwy ffyd Mab Duw, yr hwn ai carod ef ac ai rhoddes ei hun trosto; Ie nid yw gymmaint i fod efe yn byw, a bod Crist yntho ef; Am y pethau hyn, edrychwch Joan. 1.11.12. ac 3.19, 20. Rhuf. 8.9. Phil. 3.7, 8, 9, 10. Gal. 2.20. Joan. 5.2.3, 4. 1 Cor. 1.30. ar 2.2.

CHwi a welwch yn awr mewn y madra­ddion hygoel allan o Air Duw, pa rai, yw'r Annuwiol a pha rai yw y dychweledic. Mae pobl anwybodus yn tybied oni bydd dyn na thyngwr, na rhegwr, na meddwyn na phutteiniwr na chribddeiliwr nac yngwneu­thur cam a neb yn ei masnach, ac os deuant ir Eglwys a dywedyd ei padreuau, nad oes fodd ir rha'ni f [...]d yn ddynion aunuwiol. Neu os bydd i ddyn ar a fu e [...]og o feddwdod neu dyngu neu chwaryddiaeth neu'r cyffelyb ddrwg-gampau, ymmaint ai gaduel hwynt heibio am yr amser i ddyfod, maent yn tybied fod hwn yn ddyn dychweledic. Eraill ydynt yn tybied, os gwnaiff dyn a fû elyn a gwatworwyr duwioldeb, ond ei chanmol hi ac ymgysylltu ar sawl [Page 19] fydd dduwiol, a chael el gasau am hyn­ny gan yr annuwiol fely mae 'r duw­iol, fod yn rhaid i hyn fod yn ddyn dychweledic. A rhai sydd cyn ynfytted a thybied eu bod gwedi dychwelyd, wrth godi i fynu ryw newyddian a gau­opiniwn, a syrthio at ryw blai [...]-wan­hanol, megis Anabaptistiaid, Crynwyr. Papistiaid neu'r cyffelyb. A rhai sydd yn tybied os byddant ond gwedi eu dy­chrynnu gan arswyd o uffern, a chwe­di cael argyoeddion a gwewyr cydwybod, ac ar hynny fwriadu ac addaw gwellau a chodi i fynu fucheddio ymddygiad gwe­ddol, a chrefydd oddiallan, fod yn rhaid­i hyn fod yn wir dréad. Ar rhai 'n yw 'r eneidiau truain siommedic, ar sydd debyg i golli bùdd ein holl anneg­aethau: A phan glywont fod yn rhaid ir annnuwiol naill ai Troi ai Meirw, maent yn tybied nad wrthynt hwy y dywedir hyn, am nad ydynt hwy annuw­iol, ond gwedi troi yn barod. Ac am hyinny y bû i Grist ddywedyd wrth ra o lywodraethwyr yr Juddewon, ar a oeddynt fwy pwyllog a moesgar nar bobl gyffredin, fod Publicha [...]od a phut­teiniaid yn myned ir nefoedd oi blaen nhwy. Mat. 21.31. Nid oblegyd y gall puttain neu anfad bechadur fod yn gadwedic heb Droedigaeth; ond oher­wydd fod yn haws peri i bechaduriaid anfad ddeall eu pechod áu trueni, ac ang­enrheidrwydd cyfnewid, pan yw rhai rhadlonach yn eu siommi eu hunain [Page 28] trwy feddwl eu bod gwedi dychwelyd yn barod, pryd nad ydynt.

Oh ha-wyr! mae Troad yn waith amgenach nac y mae nemmawr yn ei feddwl; Nid matter bychau yw dwyn meddwl daiarol ir nefoedd, a dangos i ddyn hygaraidd odidowgrwydd Duw, nes iddo ymserchu or fath gariad arno ef, ras galler hyth moi ddiffoddyd; dryllio y galon am bechod a gwneuthur iddo ffo at Grist am nodded, ai ddiolchgar dder­byn ef megis bywyd ei enaid, bod a gwir dynfa a thuedd ei galon ai fu­chedd ar newidio, yn gymmaint a bod dyn yn ymworthod ar hyn yr ydoedd efe yn ei gymeryd yn ddedwyddwch iddo, a gosod ei ddedwyddwch lle nis gosododd erioed or blaen, ac heb fyw ir unthyw ddiben, ac heb yrrû ym­mlaen yr ûnrhyw amcan yn y byd, ac yr ydoedd efe cynt; I fod yn fyrr, yr hwn sydd y'Nghrist mae efe yn grea­dur newydd, yr hen bethau a aethant hei­bio; wele, gwnaethpwydd pob peth yn ne­wydd, 2 Cor. 5.17. Mae gantho ef ddeall­dwriaeth newydd, ac ewyllys ac ymroad o newydd, tristwch a Dymuniadau a chariad adyfyrrwch newydd, amcanion newydd, ymadroddion newydd, cwmpeini newydd (os bydd possibl) ac ym arweddi­ad newydd. Pechod yr hwn odd beth digrif gan [...]ho efe or blaen, sydd yn awr mor gâs ac erchyll gantho ai fod yn ffo rhagddo megis rhag angau. Y byd yr hwn oedd or blaen yn hawddgar yn ei olwg ef, sydd yn awr heb ymddangos [Page 29] ond megis gwagedd a gorthrymder: Duw yr hwn or blaen a esceuluswyd, sydd yn awr yn unig ddedwyddwch ei enaid ef; or blaen efe a anghofid, a phob trachwant a gyfrifid oi flaen ef ond yn awr efe ai osodir yn nesaf ir galon, ac y mae 'n rhaid i bôb peth roddi lle iddo ef: ar galon sydd gwedi ymosod i wi­lied arno ef ai wasaneuthu; ac yn ofid­us ganthi pan gudio efe ei wyneb, ac nid yw un amser yn i thybio ei hun yn dda hebddo ef. Crist ei hun yr hwn oedd arferol o gael meddwl amdano yn y­scoywan, yn awr yw ei ûnig obaith ai noddfa, ac arno ef y mae 'n byw megis ar ei fara beunyddol, ni fedr efe na gweddio hebddo ef, na bod chwaith yn llawen hebddo ef na meddwl, na dywedyd, na byw hebddo ef. Y nefoedd ei hûn yr hon nid edrychid arni or blaen ond megis cryn-beth y 'nghadw, yr hwn yr oedd efe yn gobeithio y gallai wasanaethu'r y tro yn well yn ei herwydd nac Uffern, pan nas gallai aros dd [...]n hwy yn y byd, a gy­merir yn awr am ei gartref, mangref ei unig obaith ai orphwysfa, lle caffo efe weled a charu a moliannû y Duw hwn­nw ar sydd ai galon ef gantho yn ba­rod. Uffern yr hon nid oedd or blaen yn ymddangos ond megis bwbach i ddy­chrynnû dynion rhag pechu, sydd yn awr yn ymddangos yn llwyr-drueni, ar nad yw ef iw anturio nac i gellwair ac ef. Gweithredoedd Sancteiddrwydd yr ydoedd ef yn fl [...]n arnynt or blaen, ac yn eu gweled yn fwy ymyrreth nac a y­doedd [Page 30] raid, ydynt yn awr ei ddyfyrrwch ai orchwyl ef, ar gelfyddyd y mae efe yn byw arni. Y Bibl yr hwn ni chyfri­fai efe or blaen gan y mwyaf ond me­gis llyfr cyffredin, sydd yn awr gantho megis Deddf Duw, megis wedi ei scri­fennu atto ef or nef, ac enw y, Mawrhy­di tragwyddol yn scrifennedic wrtho; Rheol ei feddyliau ai eiriau ai weithre­doedd yw ef. Mae ei orchmynion ef yn rhwymo, ei fygythion yn ddychrynnadwy ai addewidion yn llefaru bywyd wrth ei enaid. Y duwiol y rhai nid oeddynt yn ymddangos iddo ond fel dynîon eraill, ydynt yn awr y rhai mwyaf rhagorawl a dedwyddaf ar y ddaia [...]. Ar annuwiol y rhai oedd ei gyd-chwaryddion ef, ydynt yn awr yn ofid iddo, Ac yntau yr hwn a fedrai chwe [...]thin am ben eu peched hwynt, sydd barott [...]ch yn awr i wylo dros ei pe­chod ai trueni hwynt, Psal. 1 [...].3. ar 15.4. Phil. 3.18. I fod yn fyrr mae gan­tho ef ddiben newydd yn ei amcanion, a ffordd newydd yn ei ymgaîs, ac am hynny mae ei galon ai fywyd ef yn newydd. Or blaen ei Hunan cnawdol oedd ei ddi­ben; ai bleser, ai elw bydol ai barch oe­ddynt ei fford ef; Ac yn awr Duw a thragwyddol ogoniant yw ei ddyben ef, a Christ ar Yspryd, ar Gair, ar or­dinhadaû, Sancteiddrwydd tu ac at Dduw, a Chyfiownder a thrugaredd tuac at ddyn, y rhai hyn ydynt ei ffordd ef. Or blaen Hunan oedd y Pen-llywydd, ir hwn y mae 'n gorfod i bethau Duw a [Page 31] chydwybod blygu a rhoddi lle. Ac yn awr Duw yn Ngrist drwy 'r yspryd y Gair ar weinidogaeth yw 'r Pen-llw­ydd, ir hwn y gorfydd ir Hunan, a holl bethau Hunan roddi lle. Yn gymmaint nad yw hyn gyfnewidiad mewn un peth neu ddau neu ugain, ond yn yr holl enaid, a gwir ddiben a gogwyddiad ein hymarwedd­iad, fe ddichon dyn frâsgammû or naill lwy­br ir llall, ac er hynny wynebu ar hyd yr un­ffordd, a bod fyth yn myned ymmlaen tu ar unrhyw fan: Eithr peth amgenach yw llwyr-droi yn ôl drachefn, a chymeryd ei daith yn union yn y gwrthwyneb tua mangref or gwr­thwyneb felly y mae yn y man ymma; fe a ddichon dyn droi oddiwrth feddwdod at gyn­hilder, ac ymwrthod ai gymdeithas dda a pechodau anfad gwilyddus eraill, ac ymosod ar rai dyledswyddan Crefydd; a bod etto yn myned fyth rhagddo at yr un diben ac or blaen gan fwriadu ei Hunan cnawdol uwch­law pob dim, a rhoddi fyth iddo ef y llywo­draeth ar ei enaid. Eithr pan ddychwelo ef, yr hunan hwn a wedir ac a dynnir i lawr, a Duw a dderchefir, ai wyneb yntau a droie yn y gwrthwyneb: Ar hwn oedd or blaen yn ymroi iddo ei hunan, ac yn byw iddo ei hun, sydd yr awron trwy Sancteiddiad gwedi ei eidduno i Dduw, ac yn byw i Dduw: Or bla­en, efe a ymofynnai ac efe ei hunan, pa beth a wnae efe oi amser, oi gyneddfau ac oi gyfo­eth, ac iddo ei hun yr oedd efe yn ei harfer hwynt. Ond yn awr y mae ef yn ymofyn a Duw beth a wnaiff ef a hwynt, ac iddo ef y mae 'n ei harfer. Or blaen efe a ryngei fodd Duw cyn belled ac y gallai sefyll gyda boddhâd ei [Page 32] gnawd, ai Hunan cnawdol, ond nid iw hanfod­loni hwnt ddim yn fawr, ond yn awr nid an­fodlona efe mo Dduw, er anfodloned fytho 'r Cnawd, ar Hunan▪ Dyma 'r mawr gyfne­wid a wnaift Duw ar bawb a fo cadwedic.

Chwi a fedrwch ddywedyd mai 'r Yspryd Glân yw 'ch Sancteiddydd: Ond a wyddoch chwi pa beth yw Sancteiddiad? Ai nid yr hyn a agorais i chwi yn awr? Ac y mae yn rhaid i bob mab a merch yn y byd gael hwn, neu gael eu damnio i dragwyddol drueni. rhaid iddynt Droi neu Drengu▪

Hawyr a ydych chwi yn credu hyn oll, ai nid ydych. Diau na lefeswch chwi ddywedyd nad ydych: Canys y mae ef tros ben gwâd ac ammau. Y rhai hyn, nid ydynt ymryson­ [...], lle mae 'r naill wr duwiol dyscedic or naill feddwl, ar llall o un arall; lle mae 'r [...]ill blaid yn dywedyd hyn, ar llall yn dy­wedyd hyn accw: Papistiaid ac Anabap­tistiaid a phob Sect yn ein plith ar a hae­dd [...]i ei galw yn Gristianogion ydynt oll yn cytuno yn yr hyn a ddywedais: ac oni [...]oeliwch chwi Dduw 'r gwirionedd, a hyn­ny mewn peth y mae pob Sect a phlaid yn ei goelio ef, yr ydych yn llwyr annescu­sodol.

Eithr os ydych yn coelio hyn, pa fodd y digwydd i chwi fod cyn llonydded mewn cyflwr annychweledic? A wyddoch chwi eich bod gwedi dychwelyd? A fed [...]wch chwi hefyd gael y newidiad rhyfeddol hwn ar eich eneidiau? A ailanwyd chwi fal hyn a'ch gwneuthur o newydd? Onid yw y pe­thau hyn yn rhyfedd gan fagad ohonoch? Ac yn gyfryw nas gwybûoch oddiwrthyn [...] [Page 33] ar ei'ch eneidau erioed? Oni fedrwch fy­negi dydd neu wythnos ei'ch newidiad, na'r bregeth a'ch trôdd chwi, etto a ydych chwi yn cael fod y gwaith ei wneuthur? A bôd y cyfrw gyfnewidiad mewn gwirionedd? A bôd gennych y fath galonnau ac a dangos­wyd uchod? Yswaeth mae y rhan fwyaf ohonoch yn canlyn eu gorchwylion bydol, ac heb flino ar eu meddyliau ar cyfryw amcani­on. Ac os ymattaliant cynnnaint ac oddiwr [...]h bechodau gwradwyddus, a gallael dywedyd, Nid wyfi na phutt [...]iniwur, na lleidr na rhe­gwr, nac thyngwr, na yfwr, nach ibddeiliwr, yr wifi yn myned ir Eglwys, ac in dywedyd fy'ngweddiau; Maent yn tybied fod hyn yn wir Droedigaeth. Ysywaeth ei'ch ynfyd dwyllo ei'ch hunain yw hyn. Mae hyn yn ormod dirmig ar ogoniant anherfynol; ac esceulusdra rhy anferth am ei'ch eneidi [...]u anfarwol. A fedwrch chwi fod mor ddibris or nefoedd ac uffern? Eich celaneddau a orweddant ar fyrder yn y llwch, Angylion neu Gythreliaid yn ebrwydd a gymm [...]rant, afel ar eich eneidiau, a phod mab a merch ohonoch chwi oll, a fydd ymlhith cwmpeini arall ar fyrder, ac mewn cyflwr amgenach nac yr ych yn awr yntho: Ni thrigwch chwi yn y tai yna ond ychydic hwy: N [...] weithi­wch chwi yn eich Sioppau a'ch me [...]sydd ond ychydic hwy: Nid eisteddwch yn yr ystafell­oedd yna, ac ni phreswyliwch ar y dd [...]ia [...] ho [...] ond ychydyc hwy: Ni welwch ar llygaid. Yna, ac ni chlywch ar clustiau yna [...] ni leferwch ar cafodau yna ond ychydi [...] hwy, tan ddydd yr adgyf [...]di [...]d [...] [Page 34] chwithau wneuthur cyflafan i anghofio hyn? Oh pa ryw fan y byddwch chwi yntho ar fyrder o lawenydd neu boendod! Oh pa olwg a welwch chwi ar fyrder yn y Nefoedd neu vffern! Oh pa feddyliau a lei­nw eich calonnau ar fyrder, a dyfyriwch neu erwindeb anrhaethadwy! Pa waith y gosodir chwi arno; i foliannu 'r Arglw­ydd gyda Seintiau ac Angylion, neu i gregleisio allan mewn tân anniffoddadwy gyda Chythreiliaid! Ac a ddylai hyn oll gael ei anghofio A hyn oll a fydd anher­fynol, ac a selir i fynû trwy ddeddf dra­gwyddol; Tragwyddoldeb, Tragwyddoldeb, a fydd mesur eich llawenydd neu 'ch trist­wch; A ellir anghofo hyn! Ac y mae hyn, ha wyr, ei gyd oll yn wir; Y siccraf wi­rionedd yw; darfyddo i chwi fyned i fynu ac i wared ychydic hwy, darfyddo i chwi gy scu a deffroi ychydic mynychach, chwi a fyddwch meirw a chwedi passio, a chael y cwbl yn wir yr wyfi yn ei fynegi i chwi yr awron: Ac er hynny a fediwch chwi yn awr ei anghofio yn gymmaint! Chwi a gewch gofio y pryd hynny a glyw­ed ohonoch y Bregeth hon, a bod y pethau hyn gwedi eu dwyn ar gôf i chwi heddyw, oddiyma; ac a ddeuellwch eu bod hwynt yn fwy matterion filoedd o weithiau nac y gallwn i na chwithau yma moi ddirnad: Ac a gânt hwy yn awr eu hanghofio cym­maint.

Anwyl garedigion! Oni bai ir Arglwydd fy neffroi i gredu ac i osod y pethau hyn [...] a [...] fy 'nghalon, mi a fuaswn yn [Page 35] aros yn y tywỿll ar Hunan gỿflwr, ac fe ddarfasei amdanaf yn dragywydd: Ond os gwnaeth efe fi yn deimladwy ohonynt mewn gwirionedd, fe am hannogir i dos­turio wrthych chwi, yn gystal ac wrthyf sy hûnan: Pettau eich llygaid mor llydan a­gored ac y gwelych Uffern, a chanfod ohonoch eich cymydogion ar a oeddynt Annychweledic wedi eu llarpio yno trwy fonllefain hyll, er iddynt fod yn gyfryw ac a gyfrifech yn bobl onest ar y ddai­ar, ac heb ofni dim or fâth beth iddynt eu hunain; Y cyfryw olwg a barai i chwi fyned adref a meddwl amdano, a medwl drachefn; ac a barai i chwi rybuddio pawb o'ch amgylch, fel y By­dol-ddyn damnedic yn Luc. 1 [...].28. yr hunn a fynnasai rybuddio ei frodyr, rha [...] eu dyfop ir lle poenus hwnnw. Paham; mae ffydd yn fath ar olwg; llyg [...]dyr enaid yw hi: siccrwydd y pethau ni we­lir: os credafi yn Nuw, nesaf yw at weled: Ac am hynny yr wyfi yn atolwg ar i chwi fy escusodi, os wyfi hanner cyn daered arnoch ynghylch y pethau hyn a phed fawn yn eu gweled. Os gorfydd arnaf farw yforu, a gallu ohonof ddy­fod draccefn o fyd arall a mynegi i chwi yr hyn a welswn, oni byddych chwi ewyllysgar im gwrando, ac oni chredech chwi, a gwneuthur cyfrif or hyn a fynegwn i wrthych? Pe gall­wn i bregethu un bregeth i chwi yn ôl fy marw, a gweled yr hyn a wneir yn y byd a ddaw, oni fynnech i mi ddy­wedyd [Page 36] y pûr wirionedd, ac onid ym­dyrrech chwi im gwrando! Oni ofod­dech chwi hynny at eich calon? Ond ni ddichon i hyn mor bôd: Mae gan Dduw ei fford bwyntiedic ich disc'u chwi trwy scrythyrau a Gweinidogian; Ac ni chedwiff efe fwmpwy ir anghre­dadwy cymmhelled ac i anfon attynt ddynion oddiwrth, y meirw, a chyfnewid ei ffordd a siccrhaodd ef: Os cweryla neb ar haul, ni cheidw Dduw fwmpwy iddynt cym mhelled a gosod i fynu loywach oleuni. Garedigion, attolwg yw'ch roddi coel arnafi yn awr, fel y gwnaech pet­twn i yn dyfod attoch oddiwrth y meirw: Canys mi a fedraf roddi i chwi cyn llawned siccrwydd o wirionedd yr hyn yr wyfi yn ei adrodd wrthych, a phettwn i wedi bod yno ai weled am llygaid: Am fod yn bossibl i ûn oddiwrth y meirw eich twyllo chwi: Eithr Jesu Christ ni ddicon mo'ch twyllo chwi: Ni ddichon gair Duw, yr hwn a adroddwyd yn yr yscrythur, ac a seliwyd i fynû trwy wyrthiau, a sanct­aidd weithrediadau yr Ysprid byth mo'ch twyllo: Coeliwch hyn, neu na choeliwch ddin: Coeliwch ac ufyddhewch i hyn, neu fe a ddarfu amdanoch: Weithian fel y mynnech chwi fyth gredu▪ Gair Duw, ac y mynnech fyth ofalu am iechydwri­aeth eich eneidiau, gadewch i mi ddymuno aruoch y deisyfiad rhesymol hwn, ac yr wyfi yn attolwg i chwi na naccaoch mhonof; pan el [...]ch odd yma, gofio ohonoch yn ddio­ed, yr hyn a glywsoch, dechre [...] chwilio eich [Page 37] calonnau yn ddifrifol, a dywedyd wrth ych eich hunain, [ai felly mewn difri y mae! Ai rhaid i mi Droi neu fariw! Ai rhaid i mi fòd yn ddychwedic neu'n ddenmedic? Mae'n fadws i mi gan hynny edrych yn fy 'nghylch, cyn y bo rhywyr! Oh paham nad edrychaij am hyn hyd yn hyn? Paham y darfu i mi ar antur ffwdanu, a myned yn swsachlyd tros cymmaint yo orchwyl? A oeddwn i yn effro? Neu yn fy Nghôf? O'r bendigedic Dduw, pa druga­redd yw na thorraist di ymaith fy einioes yr hol amser yma, cyn cael ohonof ddim gobaith siccr or bywyd tragwyddol? Ge­dwch iddo! Na alto Duwi mi esceuluso 'r gw­aith yma ddim hwy. Pa gyflwr y mae fy enaid if ynddo? A ddychwelais i, ai nad do? A fu erioed y cyfryw gyfnewid neu waith ar fy enaid? A oleuwyd fi trwy Air ac yspryd yr Arglwydd, i ganfod atgasrwydd pechod, eisiau am Jachawdwr, cariad Christ a godidowgrwydd Duw ar Gogoniant? A ddrylliwyd ac a ddarostyngwyd fy 'nghalon om mewn am fy muchedd or blaen? A groesewais i yn ddiolchgar fy Jacawdwr am Harglwydd, yr hwn ai cnygiodd ei hun ynghyd a phardwn a bywyd im henaid? A wyfi yn casau fy muchedd bechaurus gynt, a gwe­ddillion pob pechod ar sydd ynof? A wyfi yn ffoi rhagddynt, megis fy 'ngelynion mar­wo [...]? A wyfi yn fy rhoddi fy hûn i fynu i fuchedd o Sancteidrwydd ac ufyddod i Dduw? A Ydwyfi yn ei charu ac yn ymhyfrydu ynthi? A allaf i ddywedyd am wi [...]ionedd fy mod yn farw ir byd ar Hunan cnawdol, em bod yn byw i Dduw ar gogoniant ar â [Page 38] addawodd ef? A oes gynnyf fwy prîs a phwrpas am y nefoedd, na 'r ddaiar? Ai Duw hefyd yw 'r Anwylaf ac Goruchaf yn fy enaid? Mae 'n ddiammau gennyf fy môd unwaith yn byw yn bennaf ir byd ar cnawd, ac nad oedd Duw yn cael ond rhyw wa­sanaeth digalon, or a allau 'r byd ei hep­cor, ac a oedd weddill y cnawd. A yw fy nghalon yn awr wedî troi fford arall? A oes gennyf fwriad newydd, a diben newydd [...], a haid newydd, o anwydau sanctaidd? A sefydlais i fy 'ngobaith am calon yn y nefoedd? Ai ergid a bwriad a gogwyddiad fy 'nghalon am buchedd yw ceisio yn ddiball ir nefoedd, a chael gweld wynebpryd gogoneddus Duw, a byw yn ei dragwyddol gariad ai foliant ef? A phan bechwyf, ai yn erbyn greddfol ogwyddiad a bwriad fy nghalon y mae? Ac a wyfi yn gor­chfygu yr holl anfad bechodau, ac a wyfi yn blino, ac yn ewyllyssio cael ymwared oddi­wrth fy ngwendidau? Dyma gyflwr enaid d [...]chweledic: ac fal hyn y mae 'n rhaid bod gyda myfi, neu ddarfod amdanaf. Ai fal hyn y wae gyda myfi, ai nad ê? Mae hi yn amser i geisio dattod y petrusder hwn cyn ir Barnwr ofnadwy ei ddattod. Nid wyfi mor ddieithr im calon am buchedd fy hun, nod allufi frith ddeall a ddychwelais i fal hyn ai peidio; onid do ni thâl dim i mi weinhieuthu im henaid a choeg-dyb a gobaith anghywir. Yr wyfi yn ymroi na thwyllwyf mhono fy hun mwyach; ond gw­neuthur fy ngorau ar wybod mewn gwir­ionedd [Page 39] yma neu accro, a ddychwelais i ai naddo: fel os gwneuthum, y gallwyf lawenychu yn hynny, a gogoneddu fy Arglwydd grasol, a myned ymlaen yn gysyrus i gyrraedd y goron: Ac oni wneu­thum, y gallwyf ymosod i ymerfyn ac i ymgais am y grâs a allasei fy nhroi, ac a all fy nhroi yn ddioed: Canys os gwelaf mewn pryd fy môd allan or fford, trwy gynnhorthwy Crist mi allaf droi a chael fy adgyweirio: Ond os arhosaf hy oni bytho fy nghalon wedi ei gwrthod gan Dduw mewn dallineb a chledrwydd, neu hyd oni chippier fi ymaith gan angau, yno mae'n rhywyr. Nid oes mar lle i edifeirwch a throedigaeth y prydd hynny; mi a wn fod yn rhaid iddo fod naill ai 'n awr, ai na bytho byth.

Hawyr, hyn yw fy neisyfiad, arnoch, ddo­di ohonoch dâsg ar eich calonnau ai holi fal hyn, nes i chwi ganfod os bydd possibl pa un ydych ai dychweledic ai nad ydych? Ac oni fedrwch chwi gael hyn allan trwy eich astudrwydd erch hunain, ewch at eich gweinidogion, os byddant gwyr ffyddlon profedic, a dymunwch eu cynnhorthwy hwynt. Mae 'r marter yn fawr, nedwch i wy­lder a diofalwch eich lluddias. Maent hwy wedi eugosod arnoch i'ch cynghori, er mwyn achub eich eneidiau, megis ac y cynghora Physygwyr chwi er iachâd ich cyrph. Mae'n darfo [...]d am lawer o filoedd fod yn ty­bied i bod ar ffordd iechydwriaeth pan nad ydynt; a thybied i bod wedi dychwelyd, pan nad oes dim or fath beth. Ac yno [Page 40] pan alwom ni arnynt beunydd i Droi, maent yn myned ymaeth fel y daethont, ac yn tybied nad yw hyn perthyn iddynt hwy; am i bod wedi troi yn barod, ac yn gobeithio y gwnânt yn ddigon da yn y ffordd y maent arni: or lleiaf os pigant y llwybr teccaf, a gochelyd rhai or camrau butraf; Pryd nad ydynt, ysywaeth, yr hol am­ser yma ond byw ir byd ar cnawd, on yn ddi­eithriaid i Dduw ar bywyd tragwyddol, ac yn hollaw laddiar y fford ir Nefoedd. A hyn oll sydd fawr, o ran nas gallwn ni moi perswadio hwynt i feddwl ychydig yn ddifrifol am eu cy­flwr, ac i dreilio ychydic oriau yn holi eu hystâr. Onid oes lawr adyn yn eu twyllo eu hunain, ar sydd yn fy 'nglhywed i y dydd he­ddyw, na roesant erioed awr na chwarter awr yn eu holl oes i holi eu heneidiau, ac [...] brofi beth a wnaethant hwy ai troi mewn gwirionedd ai na throesant. O Dduw tru­garog! yr hwn a gymer ofal am y fâth drueiniaid na chymerant ddim ychwaneg O ofal amdanynt eu hunain! Ac a wnaiff cymmaint iw hachub rhag uffern, ac iw cy­mo [...]th hwynt ir nefoedd, y rhai a wnant cyn lleìed trostynt eu hunain! Pettau bawb ar sydd ar y ffordd i Uffern, ac yn ystât damnedigaeth ond gwybod hynny, ni feiddient barhau yn hynny. Y gobaith mwy­af ar sydd gan y Cythrel och dwyn i ddamne, d [...]gaeth yn ddia [...]eg, yw t [...]wy eich cadw yn deillion, ac yn annwybodus o'ch cyflwr, a thrwy beri i chwi gredu y gellwch w [...]euthur yn ddigon da y ffordd yr ych arni. Pe gwyddech chwi eich bod oddiar y ffordd ir ne­foedd, [Page 41] a'chbôd yn golledic yn dragywyd, pet­tych yn meirew fel yr ydych, a feiddiech chwi gysgu noswaith ychwaneg yn y cyflwr yr ych ynddo? A feiddiech chwi fyw ddiwrnod etto ynddo ef? A fedrych chwi grechwenu a bod yn llawen yn y fâth gyflwr? Pa beth! ac heb wybod nad eller eich cippio i Uffern mewn ûn-awr. Diammau y pa rai i chwi ymadel a'ch cymdeithas a'ch helyntiau gynt, ac yr ymgyfeiriech at ffydd Sanct­eiddrwydd, a chymundeb y Sanct. Diammau y gyrrai hynny chwi i lefain ar Dduw am galon newydd! ac i geisio cymmorth y rhai sydd gymmwys i'ch cynghori. Nid oes neb ohonoch yn ddiammau heb fat­ter gantho am ei ddammio? Os felly y mae! Attolwg i chwi ar frys chwilio eich calonnau, ac na adawoch iddynt lonydd­wch, nes cael allan ei'ch cyflwr, fel os yw efe dda, y galloch lawenychu yntho, a mynd ymlaen; ac os drwg fydd, y galloch yn brysur edrych yn eich cylch am ymwared, megis dynion yn credu fod yn rhaid iddynt Droi neu feirw. Hawyr beth a ddywedwch? A ym­rowch chwi ac addaw cymeryd cymmaint a hyn o boen gyda'ch eneidiau! A sy [...]thiwych chwi ar yr ymholi yma arnoch eich huna­in pan ddeloch adref! A ydyw fy neisyfiad i yn an [...]hesymmnol? fe a wyr eich cydwybodau nad ydyw, ymwnewch iw wneuthur cyn ysmiccîo: gan wybod faint y mae 'n pe [...]thyn ich eneidiau, yr wyfi yn attolwg i chwi, er mwyn y Duw hwnnw fydd yn gorchymmyn i chwi, wrth frawdlef yr hwn yr ymddan­goswch oll ar fyrder, na naccaoch fi or [Page 42] deisyfiad rhesymmol hwn. Er mwyn yr eneidiau hynny ar sydd iddynt Droi neu feirw, yr wyfi 'n attolwg na naccewch mhonof: sef cymmaint a gwneuthur ohonoch yn orchwyl ywch ddeall eich cyflwr eich hunain, ac adeiladu ar sail safadwy, a gwybod yma neu accw, a droesoch ai naddo, ac na anturioch moch eneidiau ar ddifraw-wch diddarbod.

Ond nid hwyrach i chwi ddywedyd; beth os caem in ein hunain heb ddychwe­lyd etto? Yno pa beth a wnawn ni? Dyma 'r Cwestiwn sydd yn fy arwain at fy ail Athrawiaeth yr hon a wna lawer o ran at­teb iddo, at yr hon yn awr mi a âf rhagof.

Defnydd

YR wyfi yn awr yn atolwg i ti yr hwn wyt bechadur annychweledic ar a wyt yn clywed y geiriau hyn, ar i ti fy fyrio ychy­dic ar yr Athrawiaethau a grybwyllwyd or blaen; ath ystyried dy hûn tros er cyd, pwy yw yr hwn sydd yn ymhyfrydu yn dy bechod ath ddamnedigaeth? Diammau nad Duw: Efe oi ran ei hun a dyngodd nad yw yn ym­hoffi yntho. Ac mi a wn nad rhyngü bôdd iddo ef yr ydych chwithau yn i fwriadu wrth hynny Ni lefeswch chwi ddywedyd, eich bod yn yfed ac yn tyngu, ac yn esceuluso dyled­swyddau sanctaidd, ac yn ddiffoddyd cynhyrfi­adau yr Yspryd, i ryngu bodd Duw. Hyn­ny oedd cymmaint a phe cablech chwi y Tywysog a thorri ei gyfreithiau, a dywedyd wneuthur ohonoch hyn oll i ryngu bodd iddo.

Pwy gan hynny sydd yn ymhoffi yn eich pechod ach marwolaeth? Nid oes neb at sy'u dwyn delw Dduw a [...]no: Am fod yn rhaid iddynt hwy fod or ûn feddwl ac ef. fe ai gwyr Duw nad yw ond pleser bychan ich Athrawon ffyddlon, eich gweled yn gwasa­neuthu eich gelyn marwol, ac ynfyd anturio eich cyflwr tragywyddoll, a rhedeg yn wall­gofus i fflammau Vffern. Nid oes ond ple­ser bychan iddynt hwy weled ar eich enei­diau (yn yr effeithiau gerwin) y cyfryw ddallineb a chalon gledwch a diofalwch [Page 66] a rhyfyg, y cyfryw ystyfnigrwydd mewn dry­gioni, y cyfryw ddrwg-athrylith, a chyndyn­rwydd yn erbyn ffyrdd bywyd a heddwch. Hwy a wyddant mai nodau angau a digof­aint Duw yw y rhai hyn, ac hwy a wyddant allan o Air Duw pa ddilen, sydd debyg i ddyfod iddynt: Ac am hynny nid yw hoff­ach a rongn ganthynt chwi, na chan Physy­gwr tyner weled nodau'r pla yn torri allan ar y clâf. Och ni ragweled eich poenydiau tragywyddol, ac nas gwyddom pa fodd iw rhagflaenu; gweled negosed ydych at Vff­ern, ac na fedrwn beri i chwi ei goelio, nai ystryried! gweled hawsed, siccr ed y gellych ddiaingc pe gwyddem pa fodd ich gwneu­thur yn ewyllysgar decced ydych am iech­ydwriaeth dragywyddol, pe gwnaeth ond Troi a gnewthur eich gorau, ai wneuthur yn ofal a gorchwyl eich einioes. Eithr nis gw­newch chwi mhono; pettau am ein heini­oes, ni fedrwn ni moch perswadio iddo. A­studio yr ydym ddydd a nôs beth i ddywe­dyd wrthych, ar a allo eich argyoeddi a'ch perswadio ac etto mae heb ei wneuthur. Yr ydym ni yn gosod gair Duw gar eich bron­nau, ac yn dangos i chwi hyd yn oed y ben­nod ar adnod lle mae yn scrifennedic nas gellwch fôd yn gadwedig oddieithr i chwi ddychwelyd; Ac er hyn yr ydym ni yn ga­dael y rhan fwyaf ohonoch fel y caffom chwi: Gobeithio yr ydym y credwch Air Duw er na credoch mo'n Gair ni; ac y gwnewch gyfrif ohono pan dangosom i chwi scrythur eglur am dáno: Ond yr ydym yn gobeithio yn ofer, ac yn [Page 67] llafurio yn ofer, o ran ûn iachawl gyfnewidiad ar eich calonnau. Ac a ydych chwi yn tybied fôd hyn yn beth hyfryd gennym ni? Llawer gwaith y gorfydd ar­nom mewn gweddi ddirgel gwyno wrth. Dduw a chalonnau trymion. [Och Ar­glwydd, ni a lefarasom wrthynt yn dy e­nw, eithr ni wnaethant gyfrif ohonem; mynegasom iddynt yr hyn yr wyt ti yn i be­ri i ni fynegi iddynt ynghylch embyd­rwydd stât annychweledic, ond ni choe­liant mhonom ni. Ni a fynegasom iddynt ddarfod i ti dystiolaethu; nad oes heddwch ir annuwiol, Esay. 57.21. Eithr prin y coelia y gwaethaf ohonynt oll eu bod yn annuwi­ol. Nyni a ddangosasom dy Air lle y dywe­daist, os byw fyddant yn ôl y cnawd, meirw a fyddant, Rhuf. 8.13. Gnd maent yn dywe­dyd y credant ynot, pan na choeliant mho­not; ac yr ymddiriedant ynot, pryd na roddaut goel ar dy Air, ar pryd y bônt yn gobeithio nad yw bygythion dy an yn wir, ac er hynny hwy a al­want hyn gobeithio yn Nuw: Ac er i ni ddangos iddynt pa le y dywedaist, pan fyddo marw dyn drygionus, fe a ddarfu am ei obaith ef: etto ni fedrwn ni moi perswadio oddrwrth eu gobaith twyllodrus, Dih. 11.7. yr ydym ni yn mynegi iddynt pa wael-beth anfyddiol yw pechod; eithr maent hwy yn ei hoffi ac am hynny nis ymadawent ac ef. Yr ydym ni yn minegi iddynt ddrytted y maent yn prynny eu pheser yma; a pha dâl sydd yn [Page 68] rhaid iddynt roddi amdano mewn poenyd tragywyddol, ac hwy a ymfendithiant ac ni choeliant mhono, ond a wn [...]nt megis ac y gwna y rhan fwyaf, ac oherwydd bód Duw 'n drugarog, ni chredant mhono, ond a anturiant eu heneidiau, doed a ddelo; Yr ydym ni yn mynegi idd [...]nt barotted yw 'r Arglwydd iw derbyn, ag nid yw hyn ond peri iddynt oedi eu hedifeirwch, a bod yn hyfach yn eu pechod. Rhai ohonynt a ddyweddant fod yn eu dryd edifachau, Eithr maent fyth or un ffu [...]ud: a rhai ddywedant, iddynt edifarbau yn barod, pryd nad ydynt etto gwe­de dychwelyd oddiwrth eu pechodau, Ir ydym ni yn eu cynghori yr yd [...]m yn ymymbl a hwynt, yr ydym yn cynnyg iddynt, ein cynnhorthwy; ond nid ydym ni yn tyccio. Eithr y sawl 'oed­dynt feddwon ydynt feddwon etto, ar rhai oed­dynt nwyfus gnawdol fedd faeth, ydynt felly etto, ar rhai oeddynt fydol, ydynt fydol etto; ar rhai oeddynt anwybodus a beilchion, ac yn tybied yn dda ohonynt eu hunain, ydynt felly fyth. Nid oes nemawr o h [...]nynt a genfydd ac a gyfaddau eu pechod; a lloi o ymwrthyd ac ef. ond ai cyssurant eu hunain fod pawb yn bechaduriad, fel pettau heb ddim rhagor rhwng y pechadur dychweledic ar annychweledic. Rhai ohonynt ni ddônt yn ein cyfyl pan ydym ni yn ewyllyscar iw dyscu hwynt, ond tybied y maent y gwyddant ddigon yn barod, ac nad rhaid iddynt wrth ein haddysc; A rhai ohonynt a'n gwrandawant ac a wnânt eû med­dwl, ar rhan fwyaf ohonynt sydd megis dynion meirwon dideimlad, fel pan fynegom iddynt bethau o bechynas tragywydol, in fedrwn ni [Page 69] gael gair at eu calonnau hwynt, Onid ufydd­buwn ni yddynt a phorthi eu mwmpwy yn be­dyddio plant y rhai annuwiol cyndynnaf o ho­ [...]ynt a rhoddi iddynt swpper yr Aglwyd, a gwneuthur cymmaint oll ar a fynnont, er maint a fytho yn erbyn gair Dduw, hwy an casânt, ac an difenwant: Ond os dymu [...]wn ni arnynt gyffesu eu pechodau ac ymwr [...]hod a hwynt, ac achub eu heneidiau, nis gwnânt ddinc. Yr ydym ni yn dywe [...]yd iddynt os gwnant ond troi, na naccawn [...] mhonynt o ûn o ordinhadau Duw nac or Bedydd iw plan nac o swpper yr Argl­wydd idd [...]n [...] hwythau, eith [...] ni wrandawant mhonom Hwy a fynnent i ni anûfyddhau i Dduw a damnio ein eneidiau, ein hunain i ryngu bôdd iddynt hwy, ac etto ni throant a chadw eu heneidiau i ryngu bôdd Duw. Maent yn ddoe­thach yn eu golwg eu hunain nai hathrawon; gwallgofi y maent, ac yn hyderus yn eu ffyrdd eû hunain, ac er a wnelom, ni fea [...]wn ni moi newid. Arglwydd, hwn yw cyflwr ein cymydo­gion trueni; ac nis gallwn ni wrtho: Ni oi gwelwn hwynt ymron diferu i Vffern, ac nis gallwn ni wrtho: Ni a wyddem pe troent hwy yn ddiffuant, y gallent fôd yn gadwedic, eithr ni fedrwn ni moi perswadio: Pettym ni yn ei erfyn ganthynt ar ein gliniau, ni fedrym moi hannog iw wneuthur. Pettym yn ei erfyn gan­thynt trwy ddagrau ni fedrym moi hannog, a pha beth a allem ni ei wneuthur yn ychwa­neg?

Y rhai'n yw 'r cwynion ar gruddfan­nau y gorfydd ar lawer Gwenidog tru­an eu gwn [...]uthur. Ac a ydych chwi yn tybied fôd gantho efe ddim pleser yn [Page 70] hyn? Ai pleser iddo, efe eich gweled yn myned ym mlaen mewn pechod, a [...] nad allo moch atal! eich gweled mor druein ac nad allo cymmaint a'ch gwneuthur yn de­imladwy ohono. Eich gweled yn llawen, pryd nad ydych siccr o fôd ûn awr allan o Vffern! feddwl beth sydd raid yw'ch diodd­ef, oherwydd na throwch? A meddwl pa fywyd tragwyddol o ogoniant ar a ddirmy­gwch chwi yn waed wylst ac a fwriwch ym­aith? Pa beth drymmach a ellwch chwi ddwyn ich calonnau, e pha wedd y dych­mygwch fodd iw tristau yn fwy?

Pwy gan hynny yr ydych chwi yn ei fodd­hau trwy eich pechod a'ch marwolaeth? Nid neb o'ch cyfeillion Duwiol deallus: Ochoch mae'n ofid ar eu heneidiau hwynt weled eich trueinî, a llawer gwaith ymaent yn gala­ru drosoch, pan nad oes gennych fawr ddi­olch iddynt am hynny, a phan nad oes gen­nych galonnau i alaru eich hunain.

Pwy gan hynny sydd yn ymhyfrydu yn eich pechod? Neb ond tri gelyn mawrion Duw, ar rhai yr ymwrthodasoch yn eich Bedydd, ac y troesoch yn awr o drawster iw gwasaneuthu. Y Cythrel yn ddiau sydd yn ymhyfrydu yn eich pecod ach marwola­eth. Cans hyn yw gwir ddiben ei holl brof­edigaethau ef. Oherwydd ar hyn y mae efe yn gwilio nôs a dydd; ni ellwch chwi fed­dwl am fôdd i ryngu bôdd iddo well, na myned rhagoch yn y pechod: Lawened yw pau welo di yn myned ir dafarn neu bechod arall? ath glywed yn rhegû neu yn tyngu neu ddifenwi? Lawened yw pan glywo [Page 71] efe di yn difenwi y Gwenidog a geisiai dy dynny oddiwrth dy becwod, ath gynnorth­wyo ith gadw dy hûn? hyn yw ei ddyfyrr­wch.

2 Yr annuwiol nhwythau a ymhyfrydant yntho, am ei fod yn cytuno ai naturiaeth hwynt.

3 Ond myfi awn er hyn ei gyd nad yd­ych yn bwriadu rhyngu bôdd ir Cythrel pan ydych yn rhyngu ei fôdd. Ond eich Cnawd eich hûn, y gelyn mwyaf a pheryc­claf, yr ych yn bwriadu rhyngu bodd iddo. Y Cnawd yw efe, yr hwn a fynnei ei dacclu a phorthi mwythau iddo mewn bwyd, diod a dillad: a fynnei ei foddhau yn eich cyfei­llach, ai foddhau mewn molach a bri gyda 'r byd; ai foddhau mewn chwaryddiaeth, trythyllwch a seguryd: Hwn yw'r llyngclyn sy'n llyngcu y cwbl. Hwn yw'r Duw yr yd­ych yn ei wasaneuthu (Canys yr yscrythur a ddywaid am y cyfryw, mai eu Duwiau iw eu Boliau, Phil. 3.18.

Eithr attolwg ywch aros ychydig ac ysty­ried y peth.

1 Holiad. A ddylae eich Cnawd gael ei fodloni o flaen ei'ch Gwneuthurwr? A an­fodlonwch chwi yr Arglwyd, ac anfodloni eich Arthrawon. e'ch cyfeillion Duwiol ac oll i fodloni eich chwantan a [...]feiliaud ach dymuniadau anianawl? Ai nid yw Duw yn deilwng o fod yn Rheolwr ar eich cnawd? Oni chaiff ef ei reoli ef, ni cheidw efe mho­no: ni ellwch chwi gyda rheswm ddisgwil iddo ei wneuthur.

2 Ho, Mae eichcnawd yn fodlō ich pechod [Page 72] eithr a yw eich cydwybod fodlon? Onid yw hi y [...] grwgnach och mewn, ac yn dywedyd i chwi weithiau nad yw pob peth yn dda, ac nad yw 'ch cyflwr mor ddiogel ac y dangoswch ei fôd? Ac oni ddylei eich eneidiau ach cydwybodau-gael eu bodloni o flaen y cnawd llygredic yna?

3. Hol Eithr onid ydyw eich cnawd yn darparu hefyd iw anfodlondeb ei hun? Mae efe yn caru yr abwyd, eithr a yw dda, gantho y bâch? Mae 'n caru y ddiod gadarn ar tammeidian melusion, mae 'n caru ei esmwythdra, ai chwareyddiae [...]h ai loddest, mae 'n hoff gantho fôd yn oludog a chael gan ddynion ddywedyd yn dda amdano, a bód yn rhyw ûn yn y byd. Eithr a yw efe yn caru Mell­tith Dduw? A yw hoff gantho dan g [...]yn­nu sefyll gar bron ei frawdle ef, a chael ei farnu i dân tragwyddol? A yw hóff gantho ei boeni bythoedd gyda'r Cy­threiliaid? Cymerwch y cwbl ynghyd, canys nid oes gwahanieth ar bechod ac Vffern, ond yn ûnig trwy ffydd a chywir ddychwelaid. O, cedwch chwi y maill, mae 'n rhaid i chwi gael y llall. Os yw marwolaeth ac Vffern yn hyfryd ganthoch, yno nid rhyfedd os ewch ymlaen mewn pechod, eithr onid ydynt, (fel y mae yn siccr gennyf nad ydynt:) ynobeth er hyfryded y pechod, nid yw efe yn talu mor golled o fywyd, tragwyddol? A yw ychydic ddiod neu fwyd neu esmwythdra a yw têg eiriau pechaduriaid, a yw golud y byd hwn iw b [...]isio uwch law [Page 73] llawenydd nefoedd? neu a dalant hwy ddioddef tan tragywydol hawyr, fe ddylid ystyried y Cwestiwnau hyn gan bob dyn at sydd a rheswm gantho i ystyried ac sydd yn credu fod gantho enaid iw gadw neu iw golli, cyn i chwi fyned ddim pellach

Wele mae 'r Arglwydd yn hyn o fan yn tyngu nad ydyw ef yn ymhoffi yn eich marwolaeth, ond yn hytrach ar i chwi Droi a Byw: Os ymlaen yr ewch chwi er hyn, a marw yn hytrach na throi Cofi­wch na wnaethoch mo hynny i tyngu bôdd Duw: hynny a fu i fodloni 'r byd ac ic'h bodloni eich hunain. Ac os dynion ai dam­nia eu hunain iw bodloni eu hunain, ac a redant i boenydiau didrangc o ran difyrr­wch, ac nid oes ganthynt y synwyr y ca­lonnau y Grâs i wrando ar Dduw neu ddyn ar a chwennychei eu galw hwynt yn ôl, pa help sydd! ond rhaid yw iddynt dderbyn yr hyn y maent yn ei ymull trwy hynny; ac edifarhau amdano mewn môdd arall pan fytho yn rhywyr. Cyn i mi fyned ddim pellach yn y cymhwysiad o hyn, mi a âf at yr Athrawiaeth nesaf, yr hon sy'n thoddi i mi arddel gyflownach or peth.

Defnydd.

EDrychwch bechaduriaid am eich rhesym­mau goreu a chadarnaf, os mynnwch chwi wneuthur eich fford yn dda; chwi a welwch pwy sydd weithian i chwi i ymdrin ag ef. Pa beth a ddywedi, tydi adyn ani­anawl annychweledic, a feiddi di anturio ymddadlau a Duw? A elli ei wrthbrofi yn erbyn Duw? A wyt ti barod i roddi dy enw i fewn? Mae Duw yn gofyn i ti paham y byddi fa [...]w? A wyt ti gwedi dy arfogi ag a [...]teb digonol? A gymeri di arnat brofi fod Duw yn camgymeryd, ac m [...]i tydi sydd ar yr iawn? Oh pa anturiaeth yw hon! Och, mae naill ai efe ai tydi yn camgymeryd; Pan ydyw efe tros dy droedigaeth, a thithau yn ei herbyn; Mae efe yn galw arnat i ddychwelyd a thithau nis gwnei; Mae efe yn erchi i chwi, wneuthur yn ebrwydd, sef y dwthwn hwn, t [...]a gelwir hi heddyw; chwithau a oedwch, ac a dybiwch i bod hi yn abl da yr amser yn ol hyn; Mae efe yn [Page 102] dywedyd, fod yn rhaid iddo fôd yn gyfnewidiad cyfan, a bod yn rhaid i chwithau fod yn sanctaidd, ac yn greaduriaid newydd, a chwedi eich ail-eni; A chwithau a dybiwch mai llai a wasanaetha 'r tro, ac mai digon yw clyttio yr hen ddyn, heb syned yn newydd. Pwy sydd yn awr ar yr iawn ai Duw ai chwychwi? Mae Duw yn galw arnoch i Droi a byw bywyd sanctaidd ac ni fynnwch; Wrth eich bucheddau anufydd yr ymddengys na fynnwch chwi; Os mynnwch, paham nas gwnewch? Pa [...]im nas gwnaech trwy gydol hyn o amser? A phaham nad ewch yn ei gylch ef etto? Mae eich bucheddau tan lywodraeth eich ewyllys. Nyni a allwn yn lle gwirfainu ych bod chwi yn enewyllyscar i Droi, pryd nad ydych yn Troi. A phaham nas gwnewch? A fedrwch chwi roddi un [...]heswm trosoch, ar a haeddei ei alw yn rheswm?

Myfi yr hwn nid wyf ond pryf, eich cyd greadur, o wan ddealltwriaeth a feid­diaf sialeinsio y doethaf ohonoch oll, i ymrysemmu y matter a myfi, tra bwyf yn dadlau dadl fy ngwneuthurwr; Ac nid rhaid i mi ddigalonni, a myfi yn gwybod fy mod yn dadlau y ddadl y mae Duw y [...] ei dadlau, ac yn ymbleido tros yr hwn a fynu y goreu yn y diwedd. Pettau gennyf ond y ddau reswm cyffredinol hyn yn eich erbyn, mae 'n ddiogel gen­nyf [Page 103] na feddwch chwi un rheswm da ar eich ty.

1 Mae 'n ddiogel gennyf na ddichon efe fod yn Rheswm da, yr hwn sy 'yn erbyn Duw 'r gwirionedd a rheswm. Ni ddichon hwnnw fod yn oleuni, ar sy ngwrthwyneb ir haul; nid oes d [...]m gwybodaeth mewn un creadur, ond a ga­fodd efe oddiwrth Dduw: ac am hynny ni ddichon yr un fod yn ddoethatch na Duw. Rhyfyg damnedic oedd ir Angel pennaf ymgystadlu ai Greawdwr. Pa beth gan hynny yw i delpyn o dom, i hurtyn disynwyr, ni edwyn mhono ei hunan nai enaid ei hun; ni edwyn ond ychydic or pe [...]hau a wel; ie yr hwn sy'n llai ei wybodae [...]h na bagad oi gymydogion, ymosod yn erbyn doethineb yr Arglwydd? Vn or datcuddiadau helaethaf o echryslawn ddrygioni dynion cnawdol, a dygn­amhwyll y cyfryw yn y pechod yw fod ir fath ddaiardwrch gwirion ffôl ddy­wedyd yn erbyn ei Wneuthu [...]wr, a chew­estiwnu gair Duw! Je fod ir bobloedd hynny yn ein plwyfydd, y rhai sydd mor anifeilîaidd ddiwybod, na fedrant roddi i ni un atteb gweddol ynghylch prif byngciau Crefy [...]d, fôd er hynny cyn doethed yn eu tyb eu hunain, ac y rhyfygant gwestiwnu y gwirionedd egluraf or eiddo Duw, ie ei groesi, ac ymgeccrysu iw erbyn, pan na fe­dsont ond prin ymadroddi yn gywir, [Page 104] ac ni chredant mhono ddim pellach nac y bo yn cytuno ai ffôl-ddoethineb hwynt.

2 Ac megis y gwn i fod yn rhaid i Dduw fod ar yr iawn, felly mi a wn fod y matter mor hynod deimladwy y mae efe yn dadlau iw erbyn, na ddichon neb gael reswm amdano. Ai possibl y dichon dyn gael rheswm y n y byd i dorri cyfreithîau ei wneuthurwr? A rheswm i ddianrhydeddu Arglwydd y Gogoniant? A rheswm i amherchi yr Ar­glwydd ai prynnodd? Ai possibl y dichon dyn gael un rheswm da i ddamnio ei enaid anfarwol ei hun? Ystyriwch yr hyn y mae yr Arglwydd yn ei ofyn; [Dychwelwch, dychwelwch, paham y byddwch feirw?] Ydyw angeu tragywyddol yn beth iw chwennych? Ydych chwi yn caru Vffern? Pa reswm sydd gennych am eich difeth a o'ch gwirfodd? os tybiwch fod yn beth reswm i chwi bechu, oni ddylaech gofio mai cyflog pechod yw marwolaeth? Rhuf. 6.23. a me­ddwl a ydyw yn rheswm i chwi eich difetha eich hunain gorph ac enaid yn dragywydd? Chwi a ddylaech nid yn unig ymofyn a yd­ych chwi yn caru y neidr, ond a ydych chwi yn caru y colyn. Yr un fath beth yw i ddyn daflu ymaith ei ddedwyddwch tragywyddol a phecu yn erbyn Duw, nad aller rhai un iawn reswm trosto. Eithr po mwyaf a ddad­leuo un dyn trosto, ynfytra y dengys ei fod. Pe cynnygid i chwi A glwddiaeth neu deyrnas am bob pechod a wneloch, nid rheswm, ond ynfydrwydd oedd i chwi ei dderbyn. Pe gallech chwi trwi bob pe­chod fwynhau y peth pennaf ar y ddai­ar, [Page 105] ar a ddymunai y cnawd, ni byddei o brî; cymmhedrol yn y byd ich perswadio gydâ rheswm iw wneuthur. Pettau i ryngu bodd eich cefaill mwyaf neu 'r anwylaf, neu i Vfydhau ir tywysog mwyaf, ar y ddaiar, neu i ach­ub eich hoedl, neu i ochelyd y trueni dai­arol mwyaf, nid yw y rhai hyn oll o bwys yn y byd i dynny dyn gydâ rheswm i wneu­thur ûn pechod, pettau law ddehau neu ly­gad d [...]hau yn rhwystro eich iechydwriaeth y ffordd fwyaf ennillgar yw, ei fwrw ef ym­aith yn hytrach na myned i Vffern iw safio ef. Canys nid oes achub rhan, pan golloch chwi 'r cyfan. Mor anfeidrol yw pethau tragywyddoldeb, nad oes dim yn y byd yn haeddu unwaith eu henwi mewn cyffelybi­aeth iddynt; Ac ni eill dim daiarol, pe rhôn iddo a bôd yn Einioes, neu Goronau, neu frenhmiaethau, fôd yn escus cymhed­rol i esceuluso pethau or cyfryw o [...]u­chel a thragywyddol bwys. Nid eill bôd gan ddyn reswm i groesi ei dd [...]ben ei­thaf. Mae 'r nefoedd yn gyfryw beth os chwi ai collwch, na ddichon dim gy­flowni 'r diffyg na wneuthur y golled i fynu. Ac Vffern sydd gyfryw beth, os goddfewch hi na ddichon dim symmyd ymaith eich trueni, na rhoddî i chwi gysur ac esmwthdra Ac am hyn ni ddichon dim fôd a dalo ei ystyried i'ch escusodi; am esculuso eich ie'chydwri­aeth eich hunain. Canys ein Achubwr a ddywaid, pa lesâd i ddyn os ennill yr holl fyd, a cholli ei enaid ei hun, Marc. 8.36.

[Page 106]Och ha-wyr, nas gwypech pa bethau yr yd­ym ni yn awr yn cryblwyll wrthych chwi amdanynt? Mae gan y saint yn y nefoedd fâth arall ar feddylian ynghylch y pethau hyn? Pe gallei y Cythrael ddyfod at y rhai sydd yn byw yngwydd ac ynghariad Duw, a chynnyg iddynt gwppan nid o gwrwf, neu buttain, neu gwmpeini digrif, neu chwareyddiaeth iw denu hwynt ymaith oddiwrth Dduw a gogoniant, attolwg mynegwch i mi pa fodd dybygwch y derbynient y cynnyg­iad? Neu pe cynnygiai efe iddynt fôd yn frenhinoedd ar y ddaiar: A ydych chwi yn tybied y denai hyn hwynt i lawr or nefoedd? Oh a pha gasineb a dibrisrwydd sanctaidd y diystyrent hwy ac y gwrthodent y cynny­giad a phaham nas gwnaech chwithau felly, y rhai y mae 'r nefoedd yn agored ich ffydd pettau gennych ond ffydd iw weled. Nid oes enaid yn Vffern nas gwyr erbyn hyn, mai cyfnewyd ynfyd oedd ollwng y nefoedd ymaith am ddyfyrrwch, cnawdol; Ae mai nad ychydig ddigrifwch, neu ddyfyrrwch, neu olud bydol, neu barch, neu ewyllys da neu air da dynion a ddiffydd dân Vffern, neu ai gwnaiff ef yn ennil [...]wr ar a gollo ei enaid: Ow pe clywsech chwi yr hyn yr wyfi yn ei gredu, pe gwelsech yr hyn yr wyf fi yn ei gredu, a hynny ar goelf­ain gair Duw, chwi a ddywedech na ddi­chon bôd gan ddyn reswm trosto ei hûn am ddamnio ei enaid. Ni feiddiech chwi gys [...]u yn esmwyth noswaith ymhellach nes i chwi ymroi i ddychwelyd a Byw,

Os gwelwch chwi ddyn yn taro ei law yn [...]ân hyd oni losger hy ymaith; chwi a ryfe­ddwch [Page 107] wrth hynny; Eithr peth yw hwn y gall bôd gan ddyn rheswm amdano fal yr oedd gan Escob Cranmer pan y llosgodd efe ei law ymaith am iddo yscrifenuu a hi o gydsynieth i Babyddiaeth. Os gwelwch wr yn torri coes neu frauch i faes, mae yn o­lwg garw; Eithr peth yw hyn y gall bôd gan ddyn reswm da amdano: fal y gwnaiff llawer dyn o ran achub ei hoedl. Os gwe­lwch wr yn rhoddi ei gorph iw losci yn û­lwyn, ac iw arteithio ar Cephyl-pren a [...]han­nau dirdynniad, ac yn gwrthod ymwared pan y cynnygier mae hwn yn gyflwr caled i gig a gwaed: Eithr hyn y gall fôd gan ddyn reswm da amdano, fal y gellwch we­led yn Heb. 11.33, 34, 35, 36. ar môdd y wnaeth llawer cant o ferthyron. Ond bôd id dyn ymwrthod ar Arglwydd yr hwn ai gwnaeth a bôd i ddyn redeg i dan Vffern, darfyddo i rybyddio, ac ymbil ac ef am droi fal y byddo cadwedic; hyn sy yn beth ni ddichon gael reswm yn y byd, ar sydd wir reswm iw gyfiawnhau nai escusodi. Canys y nefoedd a dal am y golled o ba beth bynnac y gollom ni ei golli wrth ei cheisio hi; ac am y boen a gymerom ni amdani. Eithr nid eill dim dalu 'r pwyth am y golled or ne­f [...]edd

Attolwg i chwi yn awr gedwch ir gair hwn ddyfodd yn nes at e [...]ch calonnau: A [...] megis ac y mae yn eglu [...] ddigon i chwi nad yw reswm i chwi eich difetha eich hu­nain, felly mynegwch i mi pa reswm sydd cennych i wrthod Troi a Byw i Dduw? [Page 108] Pe reswm sydd gan y bydol-ddyn, neu 'r meddwyn, neu'r diwybod ddiofal bechadur pennaf ohonoch ôll, paham na byddech mor sanctaidd ac ydyw undyn ar a ad­waenoch ac mor ofalus am eich eneidiau ac ydyw neb arall? Oni bydd Vffern mor boeth i chwi ac i eraill? Oni ddylei eich eneidiau chwi eich hunain fôd mor anwyl gennych chwi, ac yw 'r eiddynt hwy genth­ynt hwythau? Ai nid oes gan Dduw cym­maint o Awdurdod arnoch chwi? Paham gan hynny nad ewch chwithau yn bobl sanctaidd yn gystal a hwyn [...]-hwy?

Och hawyr, pan ddicco D [...]w y matter i lawr hyd at brif gynneddfau naturiaeth, a dangos i chwi nad oes gennych i fod yn an­nuwiol ddim mwy rheswm nac sydd genn­ych i ddamnio eich eneidiau, Os chwy­chwi er hyn ni fynnwch ddeall a dychwelyd, mae iw weled eich bôd mewn cyflwr anno­beithiol.

Ac yn awr, naill ai mae gennych reswm am yr hyn yr ydych yn i wneu­thur, neu nid oes yr un; onid oes, a ewch chwi ymlaen yn erbyn rheswm ei hûn? A wnewch chwi yr hyn nid oes gennych reswm amdano? Eithr os tybiwch fôd gennych, dygwch hwynt allan, a gwnech eich goreu och matter. Ymresymmwch beth ar y matter a myfi, ei'ch Cyd grea­dur, yr hyn sydd haws o lawer nac ym­resymmu'r matter a Duw. Mynega i mi, ddyn, yn hyn o fan garbron yr Arglwydd, fel ped fait ti i farw yr awr hon, paham nas dylait ymroi i ddychwelyda [Page 109] heddyw? cyn i ti chwimio or man lle yr wyt yn sefyll? Pa reswm sydd gennyt i nac­cau, neu i oedi? Oes yr u [...] rheswm gennyt ac sydd yn bodloni dygydwyodd dy hûnam hynny? Nac yr ûn a lefesi di ei berchennogi ai ddadlau gar bron brawdle Duw? O, oes, moes eu clywed; dwg hwynt allan, a gwna yn dda. Ond, ysywaeth, pa araith drwsgl, pa salw ymleferydd a glown ni beunydd gan ddynion annuwiol. Oni bai eu hangenrh­eittied efe a fyddei a naf gwilidd eu henwi.

1. Vn a ddywaidd, oni bydd neb cadwedic ond y cyf yw rai Dychweledic a Sancteiddi­edic ac y soniwch chwi amdanynt, yn a ni byddau 'r nefoedd ond gwâg, yno Duw yn rhan llawer ûn.

Atteb, Pa beth! fe dybygid eich bôd chwi yn meddwl nas gwyr Duw, neu nad yw efe iw goelio! Na fesurwch mo bawb wrthych eich hunain. Mae gan Dduw fil­oedd a myrddiwnau oi rai sanctaidd: Ond etto ychydic oi cyffelybu ir byd: ydynt hwy, fel y dywedodd Crist ei hun i ni, Mat. 7.13, 14. Luc. 12.12. Gweddeiddi­ach i chwi wneuthur y defnydd hwnnw or Gwirionedd hwn y mae Crist yn ei ddyscu i chwi, Ymdrechwch am fyned i mewn trwy 'r porth cyfyng: oblegydd cyfyng yw'r porth, a chûl yw 'r ffordd sydd yn arwain ir byw­yd, ac ychydig yw y rhai sydd yn ei chael hi eithr ehang yw 'r porth a llydan yw 'r ffordd sydd yn arw ai [...] i ddestryw, a lla­wer yw y rhai sydd yn myned i mewn trwyddi, Luc. 13 22, 23, 24 Nac ofna braidd [Page 110] bychan (medd Crist wrth ei rai sanctei­ddiedic) canys rhyngodd bôdd i'ch Tâd roddi i chwi y deyrnas, Luc. 12.32.

Gwrthddadl. 2. Mae yn ddiammau gen­nyf os eiff fy' nghyffelyb i i Vffern, y cawn ni haflug o gwmpeini.

Atteb. A fydd hynny dim esmwythder a chysur i chwi? Neu a ydych chwi yn tybied na ellwch gael digon o gumpeini yn y nefo­edd A fynuwch chwi eich difetha er mwyn cumpeini? Neu oni chredwch chwi y cy­flowna Duw ei fygythion, oblegyd fod cyn­nifer yn euog? Y rhai 'n oll ydynt ddych­mygion gwirîonffôl an hesymmol.

Gwrthddadl. 3. Ac onid yw pawb yn bechaduriaid, ie 'r goreu ohonoch oll?

At. Eithr nid oes mo bawb yn bechadu­riaid heb ddychwelyd. Nid yw 'r Duwiol yn byw mewn pechod gorthrwm. Ac mae hyd yn oed eu gwendidau yn ofid ac yn fw­rn arnynt, yr hyn y maent hwy beunydd yn hiraethu ac yn gweddio ac yn ymegnio am gael ei. gwaredu oddiwrtho. Nid yw pechod yn teyrnasu a [...]nynt.

Gwrthdd. 4. Ni welaf fi fod Proffesswyr ddim gwell na gwyr eraill, hwy a dwyllant ac a orthrymmant, ac y maent mor gybyddus ac eraill.

At. Pa beth bynnac yw rhugrithwyr nid felly y mae gyda, rhai a sancteiddîwydd. Mae gan Dduw filoedd a miloedd ar nad ynt fe­lly: er bôd y byd enllibus yn achwyn ar­nynt yr hyn nis gallant byth moi brofi, ar hyn nid aeth erioed i mewn iw calonn [...]u hwynt. Ac yn gyffredinol hwy a roddant iw [Page 111] herbyn bechodau'r galon; y thai ni ddi­chon neb ei gweled ond Duw: Oherwydd nas gallant roddi iw herbyn ddim or fâth annuwioldeb yn en bucheddau, ac y maent hwy eû hunain yn euog ohono.

Gwrthddadl. 5 Eithr nid wyf fi na phutt­einiwr, na meddwyn, na gorthrymmwr, ac am hynny pa ham y galwech arnafi i Ddychwelyd?

At. Megis pettech chwi heb eich geni yn ol y cnawd, ac heb fyw yn ol y cnawd cy­stal ac eraill! Onid ydyw yn gymmaint pe­chod ar mwyaf or rhai hyn, bôd gan Ddyn synniad daiarol, a cha [...]u 'r byd yn fwy na Duw, a bôd gantho galon anghredadwy heb ymddarostwng? Ie gedwch i mi ddywedyd i chwi. yn ychwaneg: fod llawer ûn ar sy yn gochelyd pechodau anafus wedi ei glud­io cyn dynned wrth y byd ac mor gaethion ir cnawd, ac mor estronol i Dduw, a gwrth­wyneb ir nefoedd yn eu helynt fwy moesgar ac yw eraill yn eu pechodau hynodol mwy cwilyddus.

Gwrthdd. 6. Eithr nid wyf fi yn bwria­du niweid i neb, nac yn gwneuthur dim ni­weid, a phaham gan hynny y condemnau Duw fyfi?

At. Ydyw yn niweid yn y byd esceuluso yr Arglwydd ath wnaeth, ar gwaith daeth­ost ir byd oi blegyd, a gwneuthur mwy cy­frif or creadur, na'r Creawdur, ac esceuluso y grâs a gynnygier i ti beunydd? Gorddyfn­der dy bechod yw bôd mor anheimladwy ohono: Ni wyr y meirw oddiwrtheu bôd yn feirw. Pettit ti unwaith gwe­di dy fywhau, ti a welit fwy ar fai [Page 112] ynot dy hûn, ac a ryfeddit dy hûn am wneu­thur cyn lleiedd p [...]îs ohono.

Gwrthddadl 7. Myfi a dybygwn yn gyrrech chwi ddynion oi cof ta [...] rith eu dychwelyd hwynt: Mae yn ddigon i ddirboeni ym­mennyddiau poblach wi [...]ion fyfyrio cym­maint ar bethau rhy uchel iddynt.

Atteb. 1. A ellwch chwi fod ymmhellach och côfnac ydych chwi yn barod? neu or hyn lleiaf a eill fôd gwallgof perycclach, nac esceuluso eich hawd fydd tragywyddol ach gwirfôdd ddifethaich hunain? 2 N [...]d ydyw dyn un amser yn ei iawn bwyll nes iddo droi: Nid edwyn efe byth mo Dduw, nid edwyn efe bechod, nid edwyn Grist, nid edwyn mor byd, nac efe ei hûn, na pha beth yw ei orchwyl ar y ddaia [...], fal yr elo yn ei gylynes iddo droi. Mae yr sc [...]ythyr yn dywedyd fôd yr ânnuwiol yn ddynion anhywaith. 2 The. 3.2. a bôd Doethineb. y byd hwn yn ffolineb gyda Duw. 1 Cor. 3 19. ac yn Luc. 15.17. fe a ddywedir am y mâb afradlon, pan ddae [...]h atto ei hun, ddar­fodd iddo ymroi i ddychwelyd yn ei ôl. Mae hwnnw yn fyd doeth pad anufyddhao dynion i Dduw a rhedeg i Vffern rhag ofn bôd allan oi hwyl.

2 Pa beth sydd yn y gwaith y mae Crist yn eich galw iddo, a allai yrru dyn allan oi hwyl? Ai caru Duw, a galw arno a meddwl cyslurlawn am y gogoniant i ddyfod, ac yma­del ach pechodau, a cha [...]u ei gilydd ac ym­hyfrydu yn ngwasanaeth Duw yw 'r peth? A yw y rhai 'n gyfryw bethau â barent iddy­nion orffwyllo.

[Page 113]3 Ac yn gymmaint ach bôd yn dywedyd fôd y pethau yma yn rhy uchel i ni, yr yd­ych yn achwyn ar Dduw ei hun am wneu­thur hwn yn waith inni, a rhoddi i ni ei air, a gorchymyn i bawb ar fynno fôd yn f [...]ndigedic fyfyrio ynddo ddydd a nôs. A ydyw y pethau y gwnaethpwyd ni oi plegyd, ac yr ydym ni yn byw oi plegyd yn rhy uchel i ni iw trîn? Mae hyn yn llwyr in ddiddyndodi ni, an gwneuthur yn anifeiliaid, fel ped faem tebyg ir rhai ni wasanaetha iddynt ymhel a matterion dim uwch nac a berthynant ir cnawd ac ir ddaiaren. Os yw 'r nefoedd yn rhy ûchel i chwi i feddwl amdani ac i ymbaratoi iddi hi a sydd rhy uchel i chwi byth iw meddi­annu?

4 Pettau Dduw ymbell waith yn goddef i neb rhyw ddyn penn egwan amhwyllo wrth feddwl am bethau tragywyddol, hyn sydd oblegyd i bôd yn eu camddeall, ac yn rhedeg heb arweinydd: Ac or ddau gwell oedd gennyf fod yn nghyflwr y cyfryw un, nac yn nghyflwr y byd gwallgofus annych­weledic, y rhai a gymerant en hammhwyll yn ddoethineb iddynt.

Gwrthddadl. 8. Nid wyf fi yn tybied fôd Duw yn gofalu cymmaint beth feddy­lio neu a ddyweto neu a wnelo dynion, ac y gwnelo efe cymmaint ddefnydd ohono.

Atteb. M [...]e yn debygol wrth hynny ych bôd yn bwrw gair Duw yn gelwyddog, ac yno pa beth a g [...]edwch? Eith [...] eich rheswm eich hûn a allasai e [...]ch dyscu yn w [...]ll onid [Page 112] ydych chwi heb goelio yr scrythyrau: Canys chwi a welwch na wnaeth Duw gyfrif cyn lleied ohonom ni na bû yn wiw gantho ein gwneu [...]hur, ac y mae ef yn oestadol yn ein cadw, ac yn ein cynnal ni beu­nydd ac yn darparu drosom: A wnaiff gwr-call yn y byd ddefnydd-waith celfydd i ddim? A fydd i chwi wneu [...]hur neu bryn­nû Clocc neu Orlais ac edrych amdano beunydd, ac heb ofalu pa ûn a wnelo efe ai myned yn gywir ai yn anghywir? Yn ddi­au oni chredwch fûd neulltuol lygad rhag liniaeth yn dolsulw ar eich calonnau ach bucheddau, ni ellwch chwi gredu na disg­wil i un rhagliniaeth neulltuol ddalsulw ar eich diffygion ach helbul, ich diang­henu A phe buasei Dduw yn gofalu cyn lleied amdanoch ac yr ydych chwi yn ei feddwl, ni buasech chwi fyth yn byw hyd yn hyn; Gant o glefydon a ym­rysonasent pa un gyntaf a gowsei eich destrowio. Ie, y Cythreuliaid a'ch cyn­llwynasent ac ach cy [...]chasent ymaith yn fyw, fel y mae y pyscod mowrion yn llyngcu 'r lleiaf, ac fel y mae yr adar ar ani­feiliaid rheipus yn difa 'r lleill. Ni ellwch chwi dybied wneuthur o Dduw ddyn i ddim diben neu ddefnydd yn y byd: ac os gwnaeth efe ef o ran yr ûn, yn ddiammau oi [...]an ei hun. Ac a ellwch chwi feddwl nas gwaeth ganddo pa un am gy­flowni ei ddibenion, a pha un am wneu­thur ohonom yr hyn in gwnaethbwyd or plegyd.

Je trwy eich gwrthddadleuon Annuw [Page 113] chwi a fynnwch i Dduw wneuthur a chyn­nal yr holl fyd yn ofer. Canys er mwy [...] pa beth y mae yr holl greaduriaid isod eraill ond er mwyn dyn? Pa beth y mae y ddaiar yn ei wneuthur ond ein cynnal an maethu ni? Ar anifeiliaid fy yn ein gwasaneuthu ai llafur ac ai bywyd, ac felly am y lleill. Ac a wnaeth Duw y fath gyfannedd▪ le mor ogoneddus, a gofod dyn i breswylio ynddo, a gwneuthur pob peth yn weision iddo, ac â yw efe yn awr heb edrych am ddim oddiar ei ddwyl [...]w ef? Nac yn gofalu pa fôdd y meddylio, neu y llefaro, neu y bucheddo? Mae hyn yn llwyr anrhesymmol.

Gwrthddadl. 9. Hawdd-amnor ir byd pan oedd dynion heb gwneuthur cymmaint o ymyrreth mewn crefydd.

Atteb. Yr arfer eri+oed oedd ganmol yr amseroedd hynny ar a aethent heibio. Y byd y sonniwch chwi amdano, oedd yn gyn­nesin ddywedyd, gwell oedd y byd yn nydd­iau ein henafiaid, ac felly yr oeddynt hwy­thau am eu henafiaid. Nid yw hon ond hên arfer; Am fôd gennym ni oll deimlad o ddrwg ein hamseroedd ein hunain, eithr nid ydym ni yn canfod mor hyn oedd o'n blaen.

2 N [...]d hwy [...]ach mai llefaru yr ydych chwi yn ôl e [...]ch tyb. Mae y rhai bydol yn tybied fôd y byd ar y goreu [...]an yw efe yn cyttuno ai meddyliau hwynt: a phan gaffont fwyaf o lawenydd a digrifwch bydol. Ac nid oes ammau gennyf; na ddywedei y Cythraul cystal a chwithau [Page 116] mai gwell oedd y byd y pryd hynny; Canys yr yddoed ef yn cael mwy o wa­sanaeth y pryd hynny, a llai o rwystr. Eithr y byd sydd ar y goreu pan fydder yn caru, yn perchi ac yn vffyddhau i Dduw yn fwyaf dim. A pha fôdd amgen y gwy­ddoch chwi pa bryd y mae 'r byd yn dda neu yn ddrwg ond wrth hyn?

Gwrthddadl 10. Mae cynnifer o ffyrdd ac a Grefyddon, nas gwyddom ni pa un i fôd ohoni, ac am hynny ni a fyddwn fel yr ydym.

Atteb. Oherwydd bôd cynnifer, a fydd­wch chwi or ffordd honno y gellwch fod yn siccr nad yw yn ûniawn? Nid oes neb bel­lach allan or ffordd nar pechadu [...]iaid bydol cnawdol, annychweledic. Canys nid ydynt hwy yn cyfeiliorni yn vnig yn yr opiniwn yma neu 'r opiniwn accw, fel y mae bagad o Sectau, ond hyd yn oed yn ergyd ac amcan eu bucheddau. Ach bod chwi yn myned ar daith y byddai eich einioes yn sefyll arni, a safech chwi neu droi yn ôl, oblegyd i chwi gyfa [...]f [...]d a rhai croes ffyrdd, neu oblegyd eich bód yn gweled rhai ffordolion yn trammwy ar hyd y ffordd feirch a rhai ar hyd llwybr t [...]oed, a rhai ysga [...] fydd yn torri dros y cae, a rhai yn colli'i ffordd? Ynt­au bòd a wnaeth yn hytt [...]ach yn fwy gofalus i ymofyn y ffordd? Os oes rai gweision gennych nis gwyddant pa fodd y gwnânt eich gwaith yn iawn, neu rai ar sydd an­ffyddlon, a gymerech chwi mewn rhan dda gan yr un or lleill os byddent ob­legyd hynny yn segur ac heb wneuthur [Page 117] i chwi ddim gwasanaeth oherwydd eu bod yn gweled y lleill cynddrwg?

Gwrthddadl 11. Nid wyf fi yn gweled sod y rhai sydd mor dduwiol ddim gwell arnynt na dynion eraill-Maent cyn dylotted ac mor helbulus ac eraill.

At. Ac ond odid yn fwy o lawer, pan welo Duw yn dda. Nid ydynt hwy yn cy­me [...]yd llwyddiant daiarol yn gyflog idd­ynt. Hwy a ddodasant eu trysor ai go­baith ynghadw mewn byd arall, ac enid ê nid ydynt hwy Gristianogion mewn gwiri­onedd. Po lleiaf sydd ganthynt, mwyaf sy yn ol; ac y m [...]ent hwy yn fodlon i ddis­gwil hyd y p [...]yd hynny.

Gwrthddadl 12, Darfyddo i chwi ddy­wedyd cymmaint oll ac a fedroch mae yn symyd i obeithio yn dda ac ymddiried yn Nuw, a gweuthur oreu y gallwyf, ac na chymerwyf mor fath drafferth.

At. Ai gwneuthur oreu y galloch yw, pan na fy imoch ddychwelyd at Dduw, ond bôd eich calon yn ngwrthineb iw sanc­taidd ai ddyfal wasanaeth ef. Y mae yn ddiau yn or [...]u ar y mynnoch. Eithr hynny yw'ch trueni chwi.

2 Myfi a ddyimunwn, pes gobeithiech ac ymddiried yn Nuw. Eithr am ba beth y gobeithiwch? Ai am fôd yn gadwedic, o [...] chwychwi a drowch a bôd yn sanc­taid? Am hyn y mae i chwi addewid Duw: ac am hynny gobeithiwch amdano, ac nad arbedwch. Eithr os gobeithiwch am fôd yn gadwedic heb Droad a bu­chedd sanctaidd, nid gobeithio yn N [...]w [Page 116] yw hyn, ond yn [...] ac ynoch eich hu­nain. Can [...] [...] Duw i chwi dd [...]m or fâth addewyd [...] efe a add [...]odd­odd y gw [...]thwyne [...] [...] Satan a Hunan-serch a wnaethant ywch y cy­fryw addewidion, ac a'ch derchafasant ir cyfryw obeithion.

Iddo yn aw [...]! os y rhai hyn a chyffelyb i rhai hyn yw'r [...]wbl ar a f [...]ddwch iw dywe­dyd yn erbyn [...]oad a [...]uchedd [...]ad sanctaidd nid yw eich Cwbl chwi ddim, a gwaeth yw na dim: Ac os gwelir y rhai hyn a chyffel­yb i rhai hyn yn rhesymmau digonol ich perswadio i ymwrthod a Dduw, ac ich taflu eich hunain i Vffern; yr Arglwydd an gwaredo ni rhag y fath resymmau, a rhag y fâth ddeillion ddealltwriaerhau, a rhag y cyfryw galedion galonnau annheimladwy. A lefeswch chwi sefyll ar yr ûn or Rhe­symmau hyh wrth frawdle Duw? A ydych chwi yn tybied y gwasanaetha 'r trô i chwi ddywedyd y pryd hynny, Arglwydd ni ddychwelais i, oblegyd bod gennyf cymmaint iw wneuthur yn y byd, neu oblegyd nad oedd bucheddau rhai Crefyddwyr wrth fy modd neu oblegyd fy mod yn gweled dynion o gynnifer o opiniwnau. O hawsed fydd i ddisgleirdeb y dydd hwnnw wrandwyddo a chwilyddio y cyf [...]yw ym­resymmiadau a'r rhai'n? A ydoedd y byd i chwi i edyrch ar i òl? Bydded ir byd yr hwn a wasanaethasoch dalû i chwi yn awr eich cyflogau, ach gwa­redu os geill. Onid oedd gennych well byd i edrych amdano yn gyntaf? Ac oni orchymynwyd i chwi yn gyntaf [Page 117] geisio teyrnas Dduw ai gyfiawnder ef, ac addaw, y rhoddid yr holl bethau eraill i chwi yn ychwaneg? Mat. 6, 33. Ac oni fynegwyd i chwi fod duwioldeb yn fu­ddiol i bob peth, a chenddi addewid or bywyd sydd yr awrhon ac or hwn a fydd? 1 Tim. 4.8. Ai pechodau P [...]offess­wyr ach rhwystrodd? Chwi a ddylasech yn hytrach fôd yn fwy dichlyn a dy­scedic wrth eu codymmau hwynt i ymochelyd, a bôd yn fwy gofalus, ac nid yn ddiofalach: Yr scrythyrau ac nid eu bucheddau hwy oedd yn Rheol i chwi. Ai aml opiniawnan y byd a'ch rhwystrodd? Am ba beth? Ni ddyscodd yr yscrythyr yr hon ydoedd eich Rheolo [...]id un ffordd i chwi, a honno oedd yr iawnffordd. Pe dilynasech honno ie yn yr hyn oedd eglur a hawdd ni buasech chwibyth yn pallu. Oni bydd ir cyfryw atebion a rhai'n eich cwilyddio a'ch distewi? Oni wnaiff y rhai hyn, mae gan Dduw y rhai ai gwnâ. Pan ydyw ef yn gofyn ir dyn, Mat. 22.12. y cyfaill pa fodd y daethost i mewn ymma, heb fôdd gennit wilc priodas, hynny yw, pa beth a wnei dy yn fy Eglwys ym­mlhith Cristianogion wrth eu proffess heb gennit galon a buchedd sanctaidd? Pa atteb a wnaeth efe? Ow, mae 'r text yn dywedyd; yntef a aeth yn fûd; nid oedd gantho ddim iw ddywedyd. Eg [...]urdeb y matter a Mawrhydi Duw a gae eneuau y mwyaf ei hyder oho­noch yn hawdd y pryd hynny, er ni chaiff dim a fedrom ni ei ddy­wedyd [Page 120] wrthych mor maes arnoch yr awr­on, ond chwi a wnewch eich matter yn dda, er dihired fyddo. Myfi a wn y [...] ba [...]od na wnaiff un rheswm ar fedroch chwi ei roddi yr awron ddim lles i chwi y [...] y ddiwedd, pan fo'n rhaid agoryd eich matter gar bron yr Arglwydd ar ho [...] fyd.

Nagê, prin yr wyfi yn coelio fôd eich cydwybodau e [...]ch hunain yn gwbl fodlon ich Rhesymmau. Canys os ydynt, mae yn debygol wrth hynny nad ydych chwi cym­maint ac ar fedr edifarhau. Eithr os ydych chwi ar fedr edifarhau, mae yn debygol nad ydych yn rhaddi fawr hyder ar eich Rhe­symmau y rhai a ddygwch chwi yn ei erb­yn.

Pa beth etto a ddywedwch chwychwi bechaduriaid annychweledic? A oes y [...] un rheswm da gennych iw roddi, paham na Throech, ac na Throach yn ebrwydd a'ch holl galonnau? Yntau myned a wnewch chwi i vffern heb yn waeth [...] i reswm ei hun? Ysti [...]iwch mewn pryd pa beth yr ydych chwi yn ei wneuthur; Canys hi a fydd ar fy [...]der yn rhydw yr i chwi i ystyried. A fedrwch chwi gael bai ar Dduw, nac ar ei weith­redoedd, na [...] gyflogau? Ydyw efe yn Feistr drwg? Ydyw 'r Cythr [...]ul yr hwn yr ydych chwi yn ei wasanaethu yn well? Nen'r cnawd y [...] well? Oes dim Niwaid mewn buchedd s [...]ct [...]idd▪ Ydyw buchedd fydol ac annuwiol yn well? Ydych chwi yn tybied yn eich cydwybodau y by­ddei [Page 121] ddim niwaîd i chwi ddychwelyd a byw buchedd sanctaidd? Pa niwaid a ddichon efe wneuthur i chwi? Ai niwaid i chwi gael Yspryd Crist o'ch mewn? A chael caton lân buredic? Os yw 'n ddrwg bôd yn Sanctaidd, paham y mae Duw yn dywedyd, Byddwch sanctaidd. oher­wydd sanctaidd ydwyf fi, 1 Pet. 1.15. a Luc. 11.44. ar 20.7. Ai drwg yw bod yn debyg i Dduw? Oni ddywedir wneuthur o Dduw ddyn ar ei ddelw ei hun? Och, y Sancteiddrwydd hwn, yw ei ddelw ef: hon a gollod Adda, a hon a fynn ei Grist trwy ei air ai yspryd ei hadferu i chwi, fel y mae yn gwneu­thur a phawb oll ar a gatwo efe. Pa­ham y bedyddiwyd chwi ir yspryd glân, a phaham yr ydych chwithau yn be­dyddio eich plant ir Yspryd glân me­gis eich Sancteiddydd, oni fynnwch chwi mo'ch sancteiddio ganddo ef, ond tybied mai e [...]iweidiol yw i chwi fod yn sanc­taidd? Mynegwch i mi am wîr, megis gar bron yr Arglwyd, er bôd yn flîn gen­nych fyw buchedd sanctaidd, Ond gwell fy­ddei gennych farw y'nghyflwr y rhai sy yn gwneuthur felly nac eraill? Pettych chwi i farw heddyw, ond well oedd gen­nych farw y'nghyflwr dyn dychweledic na'r annychweledic? Y dyn sanctaidd a nefol, na'r dyn cnawdol daiariol? Ac oni ddywedech chwi megis Balaam, Num. 23.10. Marw a wnelwyf o farwolaeth yr ûnion a bydded fy niwedd fel yr eiddo y ntef. A phaham na byddwch chwi yr awron o [...] me­ddwl [Page 122] y byddoch y pryd hynny? Mae 'n rhaid i chwi ddyfodd i hyn, naill ai cynt ai cwe­di, naill ai i fôd yn ddychweledic, ai i ddymuno 'ch bôd, pan yw hi yn rhy­wyr.

Eithr pa beth yr ydych chwi yn ofni ei golli os Dychwelwch? Ai eich cyfeillion? Ni wnewch chwi ond eu newid hwynt, Ddw a fydd yn gyfeill i chwi▪ a Christ a'r Yspryd a fydd i chwi yn gyfeill a phob Christion a fydd i chwi yn gyfeill; Chwi a gewch un cyfeill a dalo i chwi fwy na 'r holl gyfeillion yn y byd. Ni wnaethei y cy­feillion yr ydych chwi yn eu colli ond eich hudo i Vffern, eithr ni allasent hwy moch gwaredu: Eithr y cyfeill yr ydych chwi yn ei gael, a'ch gwareda rhag Vffern ac a'ch dwg iw dragywyddol orphwy [...]fa ei hûn.

Ai ofni colli eich difyrrwch yr ydych? Yr ydych chwi yn tybied na chewch fyth ond hynny ddydd digrif, os Dychwelwch chwi unwaith, Och eich bôd yn tybied mai mwy dyfrrwch yw byw mewn digrifwch a thesach ynfyd, a rhyngu bôdd eich cnawd, na byw mewn myfyrdodau credadwy am y gogoniant, ac yn nghariad Duw, ac yn nghyfiawnder a thangnheddyf a lla­wenydd yr Yspryd glân, yn yr hyn y mae cyflwr grâs yn sefyll, Rhuf. 14.17. Os ydyw yn fwy dyfrrwch gennych chwi fe­ddwl am eich tiroedd ac treftadaeth (pe­byddech chwi Arglwyddi ar yr holl wlâd) na bod yn blentyn i chwarau am binnau. paham na byddai yn fwy llawenydd; [Page 123] chwi feddwl am deyrnas nefoedd yn ei­ddoch, nac am holl olud a dyfyrrwch y byd? Megis nad oes ond ynfydrwydd babanaid yn peri i blant ymhoffi felly mewn teganau, nad ymadawent a hwynt er eich holl diroedd: felly nid oes ond ynfydrwydd bydol cnawdol ac annuwiol yn peri i chwithau ymhoffi cymmaint yn eich teiau, a'ch tiroedd a'ch bwyd a'ch diod a'ch esmwythder a'ch parch, nad ymadawech chwi a hwynt er mwyn nefol ddyfyrrwch. Eithr pa beth a wnewch chwi am ddyfyrrwch pan ddarffo am hwn? A ydych chwi yn meddwl am hynny? Pan fyddo eic'h dyfyrrwch yn diweddu mewn gerwinder, ac yn diffoddyd gydac angerdd drewllyd, y mae difyrrwch y saint ar y goreu. Ni chefais i fy hûn ond ychydic brawf or hyfrydwch nefol yn y rhag-fyfyrdodau am y dydd bendi­gedic sydd i ddyfod, ac yn yr annogaeth­au presennol o gariad Duw yn Nghrist; Eithr myfi a lennueittiais ormod ar hyfrydwch daiarol (fel y gellwch we­led, os wyf fi bartiol, mai ar eich ty chwi y mae:) ac etto mae 'n rhaid i mi addef trwy 'r ychydic brawf hwn­nw, nad ydynt hwy iw cyfflybu: Mae ychwaneg o lawenydd iw gael mewn un diwrnod (os bydd haul y bywyd yn tywynnu arnom yn olau) yn y­stât Sancteiddrwydd, nac mewn oes gyfan o ddyfyrrwch pechadurus. Dew­iswn gadw drws yn nhy fy Nuw, o flaen trigo ym-mhebyll annw­ioldeb, [Page 124] Psal. 84.10. Gwell yw diw [...]nod yn dy gynteddau na mîl mewn un man arall, Psal. 84.10. digrifwch yr annuwiol sydd debyg i chwerthiniad dyn ffôl, yr hwn nid edwyn moi drueni ei hun. Ac Am hynny medd Solomon am y cyfryw chwerthiniad, ynfyd yw; ac am lawen­ydd, pa beth a wnâ, Eccl. 2.2. ac Eccl. 7.2, 3, 4, 5, 6. Gwell yw myned i dy galar na myned i dy gwlêdd, canys hynny yw diwedd pob dyn, ar byw ai gesyd at ei galon gwell yw tristwch na chwer­thin: Canys trwy dristwch yr wyneb­pryd y gwell-heir y galon. Calon doe­thion fydd yn nhy y galar: ond calon ffyliaid yn nhy llawenydd. gwell yn gwrando sen y doeth, na gwrando cân ffyliaid. Canys chwerthiniad dyn ynfyd sydd fel clindarddach drain tan gro­chan. Nid yw holl feluswedd pethau cnawd­ol, ond megis coffa dyn y bo me [...]win gôs arno; Ei glefyd sydd yn peri iddo ei chwennych: A gwell oedd gan wr do­eth fod heb ei bleser, na chael i flino gan ei ferwingôs. Nid ydyw eich crech­wen uchaf ond megis yr hon sydd gan ddyn a ogleisier; mae efe yn chwerth­in pryd nad oes iddo achos o ddim lla­wenydd. A doethach yw i ddyn roddi ei holl gyfoeth ai fywioliaeth am i oglei­sio i beri iddo chwerthin. nac yw i chwi ymadel a chariad Duw, ac a chysur au Sanct­eiddrwydd, ac ar gobaith or nefoedd, ach bw [...]w eich hunain i ddamnedigaeth, fel y galloch gael gogleisio eich cnawd a dyfyrr­wch [Page 125] pechod tros ennyd fechan. Bernwch fel yr ydych chwi yn ddynion, a ydyw hyn yn rhan gwr doeth. Nid oes ond eich na­turiaeth gnawdol halogedic yn peri i suched sanctaid ymddangos i chwi yn echrysfl [...]n, ac i gwrs o feluswedd bydol ymddangos mor hyfryd: Os chwi a ddychwelewch, fe ddyru yr Yspryd glan i chwi Naturiae [...]h a Thueddfryd arall. Ac yno y bydd yn hyfrydach gennych gael ymwared oddiw [...]th eich pechod, nac yw yn awr gennych ei ga­dw ef; Ac yno chwi a ddywedwch, na wybúoch chwi eri+oed pa beth oedd fywyd comffo [...]ddus hyd yn hyn, ac na bu eri+oed yn dda arnoch, nes i chwi hoffi Dawa Sanct­eiddwydd.

Defnydd.

ODdiwrth yr hyn a ddywedpwyd chw i â ellwch ddyscu ymmhellach y pethau hyn sy 'yn canlyn.

[Page 142]1. Oddi yma y gellwch weled, nid pa ga­bledd ac annuwioldeb yw bwrw 'r bai o ddinistr dynion a'r Dduw, ond hefyd mor anaddas yw ir gweision diffaith roddi y fâth beth yn erbyn eu gwneuthurwr; Maent yn croch lefain ar Dduw, ac yn dywedyd, nad yw efe yn rhoddi gràs iddynt. a bôd ei fygythion yn dôst, ac na atto Duw bôd pawb yn ddamnedic ar ni throesant ac na sancteiddiwyd? Ac hwy a dybiant mai mesur caled yw cael o fyrr bechod ddi­drangc ddiodefaint; Ac os denmir hwynt (meddant) ni allant wrtho: trâ bônt yn y cyfamser yn brysur ynghylch eu di­nistr eu hunain, sef yn torfynyglu eu heneidiau eu hunain, ac ni fynnant moi perswadio i attal eu dwylaw. Tybîed y maent y byddei Dduw yn greulon pet­tau ef yn eu damnio hwynt: ac etto maent mor greulon wrthynt eu hunain ac y rhe­dant i dân Vffern, a Duw wedi mynegi iddynt ei fod ef ychydic oi blaen hw­ynt, ac ni lettyl ymbiliau mhonynt, na bygythion chwaith na dim ar a aller ei ddywedyd. Nyni ai gwelwn hwynt agos wedi darfod amdanynt: Mae eu bucheddau diofal, bydol cnawdol yn minegi i ni eu bod hwynt tan allu y Cythrael: Nyni â wyddom os meirw â wnant cyn iddynt ddychwelyd, na ddichon yr holl fyd moi hachub: a chan wybod an­siccrwydd eu heinioes, yr ydym ni beunydd yn ofni rhag iddynt ddiferu ir tân: ac am hynny yr ydym ni yn dymûno arnynt dostu­rio wrth eu heneidiau eu hunain ag na ddi­nistriont [Page 143] mhonynt eu hunain tra bo truga­redd yn agos; a nhwythau ni wrandawant mhonom: Yr ydym ni yn dymuno arnynt daflu ymaith eu pechod. a dywad at Grist yn ddiymdro, a dangos ychydic drugaredd idd­ynt eu hunain; eithr ni ddangosant ronyn: Ac etto hwy a dybiant mai rhaid i Dduw fôd yn greulon os condemnai efe hwynt. Oh bechaduriaid trueni gorphwyllog! Nid Duw sydd greulon wrthych; Chwchwi ydych greulon wrthych eich hunain; My­negwyd i chwi mai rhaid i chwi Droi neu Losci, ac er hynny ni Throw'ch. Mynegw­yd i chwi os mynnwch chwi gadw eich pe­chodau y cewch gadw melltith Dduw gyda hwynt; ac er hynny chwi ai cedwch. My­negwyd i chwi, nad oes un ffordd i Hap­pusrwydd ond trwy Sancteiddrwydd; ac er hyn ni fynnwch fod yn Sanctaidd. Beth ychwaneg a fynnech chwi i Dduw ddywe­dyd wrthych? Beth a fynnech chwi iddo wneuthur ai drugaredd? Mae ef yn ei chynnyg i chwi ac ni fynnwch mhoni. Yr ydych chwi y ngheuffos pechod a thrueni yntau a estynnau ei law ich cynnorthwyo allan, a chwithau a wrthodwch ei gym­morth. Efe a fynnei eich glanhau oddi­wrth eich pechod, a gwell gennych chwi­thau ei cadw hwynt. Caru yr ydych eich trythyllwch, a charu eich glothineb, ach chwareyddiaeth ach meddwdod, ac ni hep­corwch hwynt. A fynnech chwi iddo ef eich dwyn ir nefoedd heb yn waethaf i chwi? Neu a fynnech chwi iddo ef eich dwyn chwi a'ch pechodau hefyd ir nefoedd? [Page 144] Och fi! mae hynny yn amhosibl; Chwi a ellwch mor hyddaf ddisgwil iddo Droi yr haul yn dywyllwch. Pa beth! bôd calon gnawdol ansanctaidd yn y nefoedd! ni eill hynny mor bôd; Nid â i mewn yno ddim aflan, Dat. 21.27. Canys pa gymmundeb sydd rhwng goleuni a thywyllwch, rhwng Crist a Belial, 2 Cor. 6.14, 15. Ar hyd y dydd yr estinais fy nwylo at bobl anufydd ac yn gwrth ddywedyd, Rhuf. 10.21. Beth weithian a wnewch chwi? A lefwch chwi ar Dduw am drugaredd? Cw ma [...] Duw yn galw arnoch i drugarhau wrthych eich hunain, a chwithau nis gwnewch [...] Mae Gweinidogion yn gweled y Cwppa [...] wenwynig yn llaw 'r▪ Meddwyn, ac ya dywedyd wrtho, Mae gwenwin ynddi, ac yn dymuno arno drugarhau wrth ei enaid, ac ymartal; ac yntau ni wrendu arnom▪ Rhaid iddo ei hyfed hi, ac fe ai gwnâ; Ei charu y mae ef, ac am hynny pe rhon a dy­fod Vffern yn y man nesaf, nid eill ef wrtho [...]. Beth a all ai un ei ddywedyd wrth y fâth ddynion ar rhai hyn? Yr ydym ni yn mynegi ir dyn bydol difraw annuwiol; ni wasanaetha y cyfryw fuchedd mor tro, ac nas dwg hi mhonoch byth ir nefoedd; Pett­au Arth ar eich gwarthaf; chwi a sumudech eich pâs, a phan ydyw mellti h Dduw a [...] eich gwartha, a Satan ac Vffern ar eich gwartha, oni chynhyrfwch chwi ddim, ond gofyn paham y rhaid wrth yr holl draffer [...] yma? Ai ni thal enaid anfarwol ddim ych­waneg? Oh trugarhewch wrthych eich hunain! Eithr hwynt hwy ni thrugarhân [...] [...] [Page 145] ronyn wrthynt eu hunain, ac ni wnânt unwaith gyfrif ohonom. Nini a ddy­wedwn iddynt, mai chwerw fydd y diwedd. Pwy a ddichon drigo gyda 'r tân tragy­wyddol? Ac etto ni thrugarhânt hwy ddim wrthynt eu hunain. Ac er hynny y budre­ddiaid digwilidd hyn a ddywedant fôd Duw yn drugaroccach nac y damnia efe hwynt, pan ydynt hwy eu hunain yn e­chryslon ac yn annhrugarog yn rhedeg i ddamnedigaeth; A phettem ni yn my­ned attynt an hettiau yn ein dwylo, ac yn ymymbil a hwynt, nid allwn ni moi hattal. Pe syrthiem iddynt ar ein gliniau, nid allwn ni moi hattal; Ond i Vffern yt ânt, ac etto ni choeliant eu bod yn my­ned yno, Pettem ni yn crefu arnynt er mwyn y Duw ai gwnaeth, ac sy 'n eu cadw; er mwyn y Christ a fu farw tros­tynt; er mwyn eu heneidiau truain eu hunain, dosturio ohonynt wrthynt eu hu­nain ac nad elont ddim pelloch ar hyd y fford i Vffern; ond dyfod at Grist tra yw ei [...]frueichiau a'r lêd, a myned i mewn i ystât bywyd tra yw 'r drws yn llëd-agored, a dderbyn trugaredd yn awr tra bò trugaredd iw chael; ni fynnant moi perswadio. An bod ni yn trengu or ple­gyd, ni fedrwn ni gael ganthynt yr aw r 'o ac yn lleigus ystyried y peth rhyngthynt ac eu hunain, a Dychwelyd. Ac er hynny hwy a fedrant ddywedyd, Gobeithio y bydd Duw yn drugarog. A ddarfu i chwi erioed ystyried beth a ddywaid ef, Esa, 27.11. [Nid pobl dde­allgart' ydynt; am hynny 'r hwn ai gwnace [...] [Page 146] ni thosturia wrthynt: ar hwn a'i lluniodd ni thrugarhâ wrthynt.] Oni ddillada ûn arall chwi, Pan fyddoch noeth, a'ch por­thi pan fôch newynog, chwi a ddywed­wch ei fôd yn anhrugarog. Pe taflei efe chwi yngharchar, neu'ch pwyo a'ch arteithio, chwi a ddywedech, ei fód yn anthugarog. Ac er hynny chwy chwi a wnewch ychwaneg fil o weithiau yn eich erbyn eich hunain, sef bwrw eich enaid a'ch corph ymaith yn draywydd, heb unwaith gwyno rhag eich an hugarogrwydd eich hunain. Je, ac mae yn rhaid bwrw fôd Duw yn anrhugarog, (yr hwn a fu ai dru­garedd yn disgwil wrthych trwy gydol hyn o amser) Os cofpa efe chwi gwedi hyn ei gyd. Oddieithr i sanctaidd Dduw 'r nefoedd roddi cennad i'r cyfeillion hyn i fa [...]hru gwaed ei fab tan eu traed, a chydâ, 'r Ju­ddewon, megis eilwaith i ddisboeri yn ei wyneb, a difenwi yspryd y g [...]âs, a gwneu­thur cellwair or pechod, o gwawd o Sanct­eiddrwydd, ac i wneuthur llai cyfrif o dru­garedd iachusawl, nac o frynti eu plese­rau cnawdol, A chwedi hyn oll, oddieithr iddo ef eu cadw hwy trwy 'r drugaredd y maent yn ei thaflu ymaith ac ni fynnant mhoni, rhaid iddynt alw Duw yn anrhru­garog. Eithr efe a fyn fôd yn gyfrawn pan farno, ac ni sydd iddo sefyll neu syrthio wrth frawdle pryfpechadurus.

Myfi a wn fôd llawer o draw [...] ddadleu­on neulltuol y maent hwy yn eu dwyn yn erbyn yr Arglwydd, eithr nid â fi i yma­ [...]e [...] yn hyn o fan iw hatteb bôb un ar ei [Page 147] benn, gan i mi wneuthur hynny eusus yn fy Nhraethawd am farn, lle 'r mae iddynt ymorol amdano. Pe buasei Ymho [...]wyr y byd mor ofalûs i ochelyd pechod a destryw, ac â fuant hwy yn llawn ffwdan i chwilio, am yr achos ohonynt, a pharod ar wyr gyrch iw fwrw ar Dduw; hwy a allasent dreulio eu synhwyrau yn fuddiolach, a gwneuthur llai cam a Duw, a dyfod eu hunain ir lan yn well. Pa yw'r fâth Anghenfil anhardd ac yw pechod o'n mewn ni, a pheth mor orthrwm â chospedigaeth arnom ni, â pheth mor ofnadwy ac yw Vffern on blaen ni, fe dybygid y byddei yn hawdd dirnad, pwy sy a'r y bai, a pha un ai Duw ai dyn yw 'r p [...]if-achos or bai. Mae rhai dyni­on yn farnwyr mor drugarogion iddynt eu hunain, ai bôd yn fwy hy-rwydd i ach­wyn ar yr Annherfynol Berpheithrwydd a'r daioni ei hûnan, nac ar eu calonnau eu hunain; ac a ddynwaredant eu hynafi­aid gynt, y rhai a ddywedasant, Y Sarple am twyllodd, y wraig a roddaist gyda mi, hi a roddodd i mi, a mi a fwyteais Gan arwyddocau yn ddirgel mai Duw oedd yr achos; felly y dywedant hwythau, [Y de­all a roddaist i mi, ni allai mor dirnad, yr ewyllys a roddaist i mi, nid allai wneu­thur gwell dewis; y gwrthddrychau a ofodaist gar fy mron, am hu 'dasant y profedigaethau â gynhwysaist i ymosod arnaf, a orescynnasant im h rbyn. Ac y mae mor orflin gan rai feddwl y dichon Duw wneuthur Creadur ai hy­fforddo ei hunan, na lefasant hwy nac­au iddo ef yr hyn a gymerant ei fod [Page 148] yn un oi Ragorfreintiau, sef bod yn hy­fforddydd yr ewyllys ym mhob pechod, megis yr achor naturiol digyfrwng ar sy yn ei beri. A bagad a fyddent fod­loni i wneuthur Duw yn rhydd oddiwrth fod yn gymmaint achos o ddrwg, pe medrent cymmaint a dwyn hynny i gytuno ai fod ef yn benn-achos daioni, fel pettau 'r Gwirionedd heb fôd ddim hwy i fôd yn wirionedd nac y gallwn ni ei ganfod yn ei berphaith drefn ai gyfan­roddiad! oherwydd na fedr ein synhwy­rau sittrach ni moi cydgysylltu hwynt, na phennu i bob gwirionedd ei gyfle priodol, rhyfygu yr ydym benderfynû mai rhaid yw bwrw rhai ymaith. Dyma ffrwyth ein Huchel falch dybied yn dda ohonom ein hunain, pan ydyw dyni­on heb dderbyn gwirionedd Duw megis plen [...]yn ei wers, mewn sanctaidd ymostyng­iad i lwyr lawn-wybodaeth ein Dysgawdwr, ond megis Ynaid y rhai ydynt rû ddoethion iw dysgn.

Gwrthddadl▪ Eithr ni allwn ni mo'n troi ein hunain, oddiethr i Dduw ein troi: Ni allwa ni wneuthur dim heb ei râs ef, nid yn yr hwn sy 'yn ewyllyllysio y mae, nac yn yr hwn sy 'yn rhedeg chwaith, ond o Dduw yr hwn sydd yn trugarhau.

Atteb. 1. Mae gan Dduw ddwy râdd o d [...]ugaredd iw dangos: Trugaredd Troe­d [...]gaeth yn gyntaf, a thrugaredd Jechydwri­aeth yn olaf: Yr olâf ni ddyru ef i neb, ond ir sawl a ewyllysiant ac a redant, ac ai hadda­wodd iddynt hwy yn unig. Y gyntaf fydd iw [Page 159] gwneuthur hwynt yn ewyllysgar ar a oe­ddynt anewyllysgar: Ac er nad yw eich ewyllysio a'ch ymegnio eich hunain yn hae­ddu y Grâs hwm, er hynny mae eich gwi­fodd ymwrthodiad yn haeddu eich nacaáu chwi ohono. Eich gwann allû yw eich gwir anewyllysgarwch ei hûn, yr hwn nid yw yn esgusodi eich pechod, ond ei wneu­thur yn fwy. Chwy-chwi a ellych droi pettych ond gwir ewyllysgar: Ac os y­dyw eich ewyllysiau wedi llygru felly ynddynt eu hunain, na chynhyrfa dim hwynt ond grâs grymusol, mae i chwi fwy o achos i ymgais am y g âs hwn­nw, ac i ymroi iddo, ac i wneuthur a alloch yn ymarfer ar moddion, heb ei esculuso, nac ymosod iw erbyn. Gwnewch yn gyntaf yr hyn a alloch, ac yno ach­wynwch a'r Dduw am eich nacaau o râs os bydd yw'ch achos.

Gwrthddadl. Eithr fe dybygid eich bod hyd ynn hyn yn bwrw fod gan ddynion Ewyllys Rhydd.

Atteb. Mae 'r ddadl yngylch Ewyll­ys rhydd ty hwnt i'ch dealltwriaeth chwi; Am hynny nid âfi i'ch blino yn ei gylch a dim ymmhellach onid hyn. Mae eich ewyllys yn rhydd yn ani an­awl, hynny yw, yn gyneddfen oi hu­nanhyfforddiad; ond y mae wedi gwy­ro yn ddihir, ac yn wrthwynebol ir da, ac am hynny ni a welwn wrth brawf gresunol nad oes gan­tho rydd-did moesol rhinweddol; eithr hynny yw ei ddrygio­ni, yr hwn sydd yn haeddu [Page 150] y gospedigaeth. Ac yr wyf yn attolwg i chwi nedwch i ni ein ffylu ein hunaîn ac opinionaû. Bwriwch fod y matter yn eiddoch chwi eich hunain. Od oes gen­nych elyn mor ystrywgar, ac y rhuthro ef arnoch ach curo bob gwaith ac ich cy­farfyddo, ac a ddycco hoedl eich plant, a escu­sodwch chwi ef oblegyd iddo ddywedyd, [Nid oes gennyfi ewyllys rhydd, fy naturiaeth yw, Ni allai ddewis oddiethr i Dduw roddi i mi râs.] Os oes gennych wâs yn eîch ys­peilio, a gymmerwch chwi y fath atteb gan­tho? Oni allai bob rhyw Leidr a llofrudd ar â grogir yn y Sessiwn roddi y cyfryw at­teb, [Nid oes gennyfi ddi [...] ewyllys-rhydd; ni allafi mor ne [...]id fy nghalon fy hûn: Beth â allafi ei wneuthur heb râs Duw?] Ac â ddieuogîr hwynt oherwydd hynny? Oni wneir: paham gan hynny y tybiwch gael eich dieuogi oddiwrth ystod o bechod yn erbyn yr Arglwydd?

2. ODdi ymma chwi a ellwch ddal sulw ar y tri pheth hyn ynghyd. 1. Pa dentiwr cyfrwys yw Satan. 2. Pa beth twy­llodius yw pechod. 3, Pa greadur ei ffo­led yw d [...]n llygredic, [...]entiwr cyfrwys yn ddiau, yr hwn a fedr berswadio y rhan fwyaf or byd i fyned yn ffroch wyllt i dân tragy­wyddol, [Page 151] y pryd y maent yn cael cyn­nifer o rybuddion ac o gynghorion ir gw [...] ­thwyneb ac y maent yn eu cael. 2. Diau mai peth twyllodrus yw pechod, yr hwn a fedr hudo cynnifer o filoedd i ymadel ar bywyd tragywyddol, am beth mor wael ac mor llwyr anwiw! 3. Creadur ffôl yw dyn yn ddiammau, yr hwn â edu ei siomi am ei iechydwriaeth am ddiddim; ie am ddi­ddim hynod; a hynny gan elyn, a ge­lyn hynod. Chwi a dybygech y byddei ammhosibl i neb rhyw ddyn a fai yn ei bwyll gymmeryd ei berswadio am goeg­beth iw fwrw ei hunan ir tan, neu 'r dwfr, neu i bwll-glô, o ran dinistr ar ei einioes. Ac er hynny dynion a gymmer­rant eu hudo iw taflu eu hunain f V­ffern. Pettau eich bywyd naturiol yn eich dwylo eich hunain, fel na byddech chwi feirw nes eich llâdd eich hunain, gyhyd y byddei ir rhan fwyaf ohonoch fyw Ac etto pan yw eich bywyd tragy­wyddol cym mhelled ar eich dwylo eîch hunain tan Dduw, nad ellwch fod yn gol­ledic nes i chwi eich difetha eich hunain, leied nifer ohonoch a ymge [...]dw rhag eich dinistrio eich hunain? Oh pa beth gwiri­on ffol yw dyn! a pha beth hudolaidd ac yn hurtio rhai yw pechod?

ODdiymma hefyd y gellwch ddyscu, nad oes chwithdod mawr bod yr annuwiol yn rhwystro eraill yn y ffordd ir nefoedd ac yn chwennych fod cymaint ac a all­ont heb ddychwelyd, ac yn chwennych eu tynn y hwynt ir pechod, ai cadw ynddo. A ellwch chwi ddisgwil i neb drugarhau wrth eraill, ni thrugarhao ddim wrtho ei hûn? Ac y rhufent bwy er dinistr eraill, y sawl ni rufant i dinistrio eu hunain? Ni wnânt waeth i eraill, nac a wnânt iddynt eu hunain.

4. YN ddiweddaf, chwi a ellwch ddyscu oddiymma mai gelyn mwyaf dyn ydyw efe ei hûn; ac mai y farnedigaeth fwy­af ar a ddichon ddigwydd iddo ef yn y bôd hwn yw ei adael ef iddo ei hûn, ac mai 'r gwaith mwyaf sydd gan Râs iw wneuthur yw ein gwaredu ni rhagom ein hu­nain, ac mai 'r Cwynion a'r Ach­wynion mwyaf a ddylai fod gan ddyn­ion yn eu herbyn eu hunain; ac mai 'r [Page 153] gwaith mwyaf sydd i ni ein hunain yw wneuthur yw ein gwrthwynebu ein hunain: ac mai 'r gelyn mwyaf y dylaem ni weddio, a gwilio, ac ymdrechu beunydd yn ei erbyn; yw ein calonnau a'n hewyllysion cnawdol; Y rhan fwyaf o'ch gwaith os mynnech chwi wneuthur daioni i eraill iw cymmorth ir nefoedd yw eu gwaredu hwynt rhagddynt eu hunain, sef rhag eu dall ddealltwriaethau ei hewyllys llygredic, ai hanwydau [...]r [...]fa [...], ai gwynniau taer-ddrûd, ai synhwyrau afreo­lus eu hunain. Myfi ydwyf yn unig yn hen­wi y rhai hyn oll o ran byrr ddibend [...]d, [...] yn eu gadael i chwithau iw hystyried ymmhellach.

WEle Syrs, bellach nyni a ddaethom o hyd i ddirfawr fradwr a llofrudd yr eneidiau (sef dynion eu hunain, eu hewyll­ys eu hunain) beth sydd yn ol i chwi îw wneuthur ond rhoddi barn yn ôl yr Efidens,Dystiol­a [...]th n [...]u y eglurdeb. a chyfaddeu yr an­wiredd mawr hwn o flaen yr Ar­glwydd, ac ymddarostwng' oi blegyd, ac na wneler mhono ef mwyach. At y tri dibenion hyn yn wahanthedol, myfi a chwanegef ychyd [...]c eiriau. 1. Ich argyo­eddi chwi ymmhellach. 2. Ich darostwng. 3. Ich adgyweirio os oes etto ddim g [...]bai [...]h.

[Page 154]1. Mae gennym ni cymmaint cydnabyd­diaeth a hynny ar Dra-grasuslawn Anian Duw, yr hwn sydd yn ewyllysgar i wneu­thur daioni, ac yn hôff gantho drugarhau; nad oes i ni achos iw ddrwgdybio ef o fod yn achos affeithiol o'ch marwolaeth, nac iw alw efyn greulon i Efe a wnaeth bôb peth yn dda, ac efe sy'yn cadw ac yn cynnal pob peth oll; Llygaid pôb peth a dis­gwiliant w [...]tho, ac y mae yn rhoddi eu bwyd iddynt yn ei bryd; gan agoryd ei law a diwallu pob peth byw ai ewyllys da Psa. 145.15, 16. Efe sydd nid yn unig yn gyfiawn yn ei holl ffy [...]dd (ac am hyn­ny a wnaiff, gyfiawnder) a sanctaidd yn ei holl weithredoedd (ae am hynny nid yn Awdur pechod) ond yn ddaionus i bawb ai drugaredd sydd ar ei holl weithredoedd, Psal. 145, 17 9

Eithr am ddyn nyni a wyddom fod ei feddwl ef yn dywyll, ei ewyllys yn wyr­draws, ai anwydau yn ei arwain bendra­mwnwgl, hyd onid yw wedi ei gymhwy­so trwy er ffoledd ai lygredigaeth ir cy­fryw waith ai ddinist i [...] ei hunan. [...]e can­ffyddech chwi oen wedi ei lâdd ar y ffordd, ai'r dd [...]fad a ddrwgdybiech chwi gyntaf. yntau 'r Ci neu'r Blaidd, o fod yn yr affaith or peth o byddei y ddau yn sef;yll yn ei ymyl? Neu os gwelwch dy wedi ei dorri, a'r bobl wedi ei llâdd, ai cynt yr amheuech chwi y Tywysog neu 'r Barnw, yr hwn sydd gall a chyfiawn, na Leidr a Lleiddiad hynod? Gan hynny mi a ddywedaf gydac, Jaco 1.13.14, 15, Na [Page 155] ddyweded neb pan demptier ef, gan Dduw i'm temptir, Canys Duw nis gellir ei dempt­io a drygau ac nid yw efe y n temptio neb (iw dynny ef i bechu) Canys yna y temptir pob un, pan y tynnor ef, ac y llithier gan ei chwant ei hun; yna chwant wedi ymddwyn, a escor ar bechod; pechod hefyd pan orphenner, a escor ar farwalaeth.] Yma chwi a welwch mai etifeddyn eich trachwant eich hûn yw pechod, ac nad yw ef iw fwrw ar Dduw ac mai marwolaeth yw heppiliaeth eich pe­chod eich hûn, ar ffrwyth a ddwg ef i chwi cyn gynted ac yr addfedo. Mae try­sor o ddrwg gennych ynoch eich hunain, fel y mae gan y pryf coppyn o wenwyn: Or hwn yr ydych yn dwyn allan adwyth i chwi eich hunain ac yn nyddu y cyfryw weoedd ar sydd yn dyrysu eich eneidiau eich hunain. Eich naturiaeth a ddengys mai chwychwi yw 'r achos.

2. Mae yn hyspys mai chwychwi yw eich dinistwryr eich hunain, oherwydd eich bôd mor barod i groesaw ei pôb tempra­siwn gan y mwyaf ar â gynnygier i chwi. Prin y mae Satan yn barottach i'ch cy [...]h­yrfu ir drwg, nac a ydych chwi yn addfed i wrando a gwneu [...]hur fel y mynnai ef i chwi. P [...] c [...]ft [...] efe demptio eich ddeall i amry­f [...]sed a rhagfarn, chwi a ymrowch. Pe cei­siai ef eich rhwystro oddiwrth fwriadau daionus, fe ai gwne ir yn ddiswtta. Pe cei­siai efe oeri dim dymuniadau o serchiadau daionus, fe ai gwneir yn ddiswita. Pe cei­siai efe ennyn och mewn ddyre neu wynian [...] chwantau gwarthus, fe ai gwneir yn [Page 156] ddiswtta, Os eich gosod â wnaiff ar fedd­yliau drwg, neu eiriau neu weithredoedd, yr ydych chwi mor wisgi nad rhaid iddo wrth na gwialen nac yspardûn: Pe ceisiai ef eich cadw rhag meddyliau, a geiriau a ffyrdd sanctaidd, ychydic ai gwnâ; nid yw raid i chwi wrth un enfa. Nid ydych yn holi ei annogaethau, nac yn eu gwrthwynebu och llwyrfryd, nac yn eu taflu allan fel y mae ef yn eu taflu hwynt i mewn, nac yn diffoddi y gwreichion ynnae efe yn gwneuthur ei oreu ar eu cynneu: Ond chwy-chwi a da­rcwch i fewn gydac ef, ac ai cyfarfyddwch hanner y ffordd, ac â gofleidiwch ei gynh­yrfiadau, ac ai temptiwch i'ch temptio. A hawdd yw dal y cyfryw byscodun gwangc­us a fo yn ymreibio am yr abwyd, ac a gipp­io y bâchyn noeth.

3, Eich destryw sydd yn eglur ohonoch eich hunain, yn gymaint a'ch bôd yn gwrth­wynebu pawb ar â fynnent eich cymmorth­wyo i fôd yn gadwedic, ac a fynnent wneu­thur i chwi ddaioni, neu eich rhwystro rhag eich difethaf eich hunain. Duw a fynnai eich cymmorth a'ch cadw trwy ei air; a chwith­au ai gwrthwynebwch; Mae yn rhygaeth gennych. Efe a chwennych ei eich sanctei­ddio trwy ei Yspryd, chwithan ai gwithwy­nebwch ac ai diffoddwch. Os argyoedda neb chwi am eich pechod, chwi a ruthrwch yn ei wyneb a'ch geirian dyrtas; a phe chwennychei eich tynny ar fuchedd sancta­idd, a mynegi i chwi eich perygl presenn­ [...]l, bychan yw'r d [...]olch a roddwch iddo Ond naill a' [...] chwi â herwch iddo ofalu trosto ei [Page 157] hunan, na chaiff ef atteb trosoch chwi; neu or hyn goreu, chwi ai trowch ef-heibio trwy ddiolch digalon, ac ni ddychwelwch pan ich perswadier. Pe ceisiai weinidogioneich add­yscu a'ch cymmorthwyo or neulltu, ni ddo­wch chwi yn eu cyfyl: Nid yw eich eneidi­au diddarostyngedic yn clywed ond ychy­dic oddiwrth eisiau eich cynnorthwyad. Pe chwennychent eich Catecheisio, yr yd­ych chwi yn rhy hên ich Catecheisio, ernad ydych ty hên i fôd yn anwybodus ac yn an­sanctaidd. Beth bynnac a fedrout hwy ei ddywedyd wrthych er daioni i chwi, yr yd­ych yn tybied cystal ohonoch eîch hunain, ac mor ddoethion yn eich golwg eich hu­nain, (a hynny yn nygnedd eich anwybod­aeth) na wnewch chwi ddim cyfrif or hyn nid ydyw'n cytuno a'ch dychymmygion pre­sennol, ond a drawsddadleuwch yn erbyn eich Arthrawon, fel pettych chwi yn ddoe­thach na hwynt-hwy; Gwrthwynebu yr yd­ych bôb dim oll ar a fedront hwy ei ddywe­dyd wrthych, trwy eich anwybodaeth, a'ch gwylltineb, a'ch ynfid goeg geccryson a'ch diengfâu ysgyflgai a'ch llyfiant ani [...]lohgar, ddichon dim daioni at â gynnygier gaffael ei derbyn ai groesawn gennych yn garedigol.

4. Ymmhellach, mae yn amlwg mai chwy­chwi yw eich dinistrwyr eich hunain, o ran eich! ôd yn tynny defnydd eich pechod a'ch dinistr oddiwrth y Bendigedic Dduw ei hun. Nid yw [...] uniaethiad ei Ddoe [...]hineb ef wrth e [...]ch bodd; nid oes moi gyfi [...]wnder wrth eich bod, eithr chwy-chwi ai cymmerwch am greulonde [...] ▪ Nid oes moi Sancteiddrwydd ei w [...]h eich b [...]dd, eithr yr ydych yn bar [...]d [Page 158] i dybied ei sôd ef yn gwbl fel chwithau, Ps. 50.21. ac yn gwneuthur cyn lleied cyfrif o bechod ac â wnewch chwithau: Nid ydyw ei wirionedd ef yn rhyngu eich bôdd, eithr â fynnech fod ei fygythion ef, sef ei fygy­thion dirfing yn pr [...]f [...] yn anwir Ai ddai­oni, yr hwn a gymmerwch arnoch ei gan­mol yn gymmaint, yr ydych mewn rhan yn ei wrthwynebu, fel y mae yn eich arwain i edifeirwch, ac ai camarferwch mewn rhan i gyfnerthu eich pechod; megis pe gellych chwi yn rhyddach bechu oblegyd fôd Duw yn drugarog, ac oherwydd bod ei râs ef yn ymhelaethu cymmaint.

5. Je cyrchu eich destryw yr ydych oddi­wrth y Prynnwr bendigedic, a marwolaeth oddiwrth Arglwydd y bywyd ei hûn, Ac nid oes dim yn eich hyfau chwi yn fwy mewn pechod, na darfod i Ghrist farw drosoch; fel pettau'r perygl yn awr wedi myned hei­bio, ac y gellych chwithau yn hyfach antu­rio: M [...]gis pettau Ghrist wedi myned yn wâs i Satan ac i'ch pechodau, a bôd yn rhaid iddo ef ymddisgwil wrthych, tra fo'ch yn ei amherchi: Ac oblegyd ei fyned ef yn Phy­sygwr eneidiau, ac y dichon efe gadw hyd [...]r eithaf bawb a ddelont at Dduw trwyddo ef, chwi a dybiwch mai rhaid iddo ddioddef i chwi wrthod ei gymmorth, a bwrw ym­maith ei Gyfareddion, a bôd yn rhaid iddo eich cadw pa un bynnac a wneloch ai dyfod at Dduw trwyddo ef ai peidio: Yn gym­maint a bôd rhan fawr o'ch pechodau trwy eich hyfddewr ryfyg yn cymmeryd eu hach­lysur oddiwrth farwolaeth Christ. Heb [Page 159] ystyried i ddyfod ef i brynû ei bobl oddi­wrth eu pechodau, ac iw sancteiddio yn bobl briodol iddo ei hun, ac iw gwneu­thur yn ûn ffu f mewn Sancteiddrwydd a delw eu tâd nefol ac ai pen, Mat. 1.21. Tit. 2.14. 1 P [...]t. 1.15, 16. Col. 3.10, 11. Phil. 3.9.10.

6. Cyrchu hefyd yr ydych eich destryw eich hunain oddiwrth holl ragluniaethau a gwei­threddoedd Duw. Pan feddylioch am ei dra­gywydawl ragwybodaeth ai rag-ordinhadau hynny a'ch cleda yn eich pechod ac â berch­ennoga eich meddyliau â bwriadau cyn hennys, megis pe gallasei ei rag-ordinhadau ef ragflaenu i chwi boen yn edifarhau ac yn byw yn sanctaidd, neu fod yn achos o'ch pe­chod a'ch marwolaeth Os cystuddia efe chwi, ffrommi a wnewch: Os eich llwyddo a wnâ, chwi a'i anghofiwch yn fwy, ac â yd­ych yn ddiweddarach i feddwl am y bywyd â ddaw. Os yr annuwiol a lwydda, chwi â anghofiwch y diwedd yr hwn â esyd yr holl gyfrifion yn union, a pharod ydych i feddwl, fôd cystal bôd yn annuwiol ac yn dduwiol. Ac fal hyn y tynnwch eich marwolaeth od­diwrth bôb peth.

7, Ar cyffelyb a wnewch oddiwrth holl greaduriaid a thrugareddau Duw tu ac attoch. Efe ai dy [...]n hwynt i chwi yn arwydd­ion oi gariad, a chyphyriau iw wasanaeth a chwi hau ai trowch yn ei erbyn ef, i [...]yngu bôdd ich c [...]awd. Bwyta ac yfed yr ydych i fodloni eich chwant, ac nid er gogoniant i Dduw, ac ich gwneuthur yn abl i wneu­thur ei waith ef, Chwi â gamarferwch eich [Page 160] dillad i falchder. Eich golud a ddynn eich calonnau oddiwrth y nefoed, Phil. 3.18. Eich parch a'ch clôd â'ch chwyddant: Os bydd gennych nerth ac iechyd, gwnaiff hynny chwi yu fwy diofall, ac i anghofio eich diwedd. Ie trugareddau rhai eraill a gamarferwch ich niweid. Os canffyddwch eu parch ai hur­dduniant, chwi a annogir i genfigennu wr­thynt. Os edrychwch ar eu golud, yr ych yn barod iw cybyddu. Os creffwch chwi ar lendid chwi a gynhyrfir î drachwant. A dâ ydyw 'r peth os diangc Duwioldeb rhag bôd yn gryn frycheuyn yn eich golwg.

8. Yr unig Ddoniau y mae Duw yn eu cy­frannu i chwi, ar Ordinhâdau grâs y rhai a drefnodd ef iw Ecclwys, a drowch chwi yn bechod. Os bydd gennych well doni­au nac eraill, balchio a wneuch, thybied yn dda ohonoch ei'ch hûn: Os bydd gennych ond doniau cyffredinol, chwi ai cymmerwch yn lle grâs enwedigol. Chwi a gymmerwch y ddyledswydd o noeth wrandawiad i fod yn gystal gwaith a phettau yn eich escu­sodi am anufyddhau iddo. Eich gweddiau a drowyd yn bechod, am i chwi edrych ar anwiredd yn eich calonnau. Psal. 66.18. ac nad ymadewch ac anghyfiawnder pan alwoch ar enw yr Arglwydd. 2 Tim. 2.19. Fraidd yw eich gweddiau, am D [...]oi oho­noch ymaìth eich clust rhag gwrando y gyfraith. Dih. 28.9. A pharattoch yd­ych i roi aberth ffyli [...]id, (gan dybied eich bod yn gwneuthur rhyw wasanaeth en­wedigol i Dduw) nac i wrando ei air ac ufuddhau iddo. Eccl [...]s. 5.1. Nid ydych [Page 161] yn eich holi eich hunain, cyn derbyn oho­noch swpper yr Arglwydd, either heb iawn farnu corph yr Arglwydd, ydych yn bwyta ac yn yfed barnedigaeth i chwi eich hunain. 1 Cor. 11 28, 29.

9. Ie y yr ymdrinwch a hwynt, a'i gweithredoedd hefyd, a wneuch chwi yn achlysur eich pechod a'ch destryw. Os byw y maent yn ofn Duw, chwi a'i casewch: Os byw â wnânt yn annuw­iol, chwi a'i dylynwch: Os aml yw'r an­nuwiol, chwi a dybiwch y gellwch eu canlyn yn hyfach: Os anaml yw 'r duwiol, chwi a ymhyfewch yn fwy iw dirmygu hwynt Os rho­diant yn ddichlin, chwi a ddybiwch eu bôd yn rhy brestl. Os syrth ûn ohonynt i brofe­digaeth neulltuol, chwi â dramgwyddwch wrthynt, ac â drowch ymaith oddiwrth San­cteiddrwydd, o ran bod eraill yn sanctaidd am­mherphait: Megis pettych chwi yn arddele­dic i dorri eich gyddfau, o ran darfod i rai e­raill trwy fôd yn ysmala dyrfu gewyn, neu yr­ru asgwrn oi le. Os rhagrithiwr ai datcu­ddia ei hûn, chwi a ddywedwch, felly y maent hwy eu gyd, ac a dybiwch eich bôd eich hunain cyn onested a'r gonesta. Prin y gall Proffesswr lithro i ryw fai, ond o­herwydd ei fôd ef yn torri ei fys, chwi a dybiwch y gellwch yn hyf dorri eich gwy­thi gwaed. Os chweru y gweinidogion yn ddihocced a chwi, dywedyd a wnewch eu bód yn cablu: Os mwynaidd a llêd­o eraidd y llefarant, naill ai yr ydych yn cyscu tanynt, neu nid oes ynoch fawr fwy teimlad, na'r meingciau yr ydych yn [Page 162] eistedd arnynt. Os amryfufeddau â ymluf­eant i mewn ir Ecclwys, rhai ai derbyniant yn awchus, eraill a gablant yr Athrawiaeth Gristianogawl oi plegyd hwynt, yr hon sydd bennaf yn eu herbyn. A phe ceisiem ni eich tynny oddiwrth ryw hên amryfyfedd ar sydd wedi gwreiddio, a fedro haeru bôd ddeu-cant neu dri, neu chw [...]ch, neu saith o flynyddoedd mewn trwydded, chwi a fro­chwch os dymunir cael diwygiad cym­maint a phettych yn colli eich einioes trwy hynny, ac â ddeliwch yn dynn hên amryfu­sedd, tra yr ydych yn croch lefain yn erbyn rhai newyddian. Prin y geill ymryfon dyfu ymlhith gweinidogion yr Efengyl, na chyr­choch chwi eich marwolaeth oddiwrth hyn­ny. Ac ni wrandewch chwi, neu or hyn lle­iaf ni ufyddhewch i athrawiaeth ddiddadl neb or sawl nid ydynt yn dyfod yn gyhyd­edd ich dychymmygion chwi: y naill ni wrendu ar Weinidog am ei fôd yn darllain ei bregethau, ar llall ni wrendu am nad yw yn eu darllain. Y naill ni wrendo arno, ob­legyd ei fod yn adrodd gweddi 'r Arglwydd ar llall ni wrendu arno, am ei fôd yn ei har­fer. Vn ni wrendu arnynt am eu bôd ar dy yr Escobion, ac un arall ni wrendu ar­nynt am eu bôd yn eu herbyn. Ac fel hyn y gallwn ddangos i chwi mewn bagad o ber­thynasau, pa fôdd yr ydych yn troi pob peth a ddelo yn agos attoch i'ch destryw eich hu­nain, mor eglur ydyw fôd yr Annuwiol yn Hunain ddinistrwyr, a bôd eu colledigaeth ohonynt eu hunain.

MYfi â dybygwn weithian o ystyr yr hyn â ddywedpwyd, a bwrw golwg ar eich ffyrdd, y dylaech chwi feddwl be h â wnaethoch, â gwladeiddio ac isel ymostwng wrth ei gofio. Yr hyn onid ydych iw wneu­thur ystyriwch y gwirioneddau hyn sy yn [...]anlyn.

1. Bod yn eich dinistrio eich hunain sydd bechod yn erbyn y gynnedfen fwyaf gredd­fol yn eich naturiaethau, fef y gynneddfen o Hunan-amddiffynniad Mae pob peth wrth naturiaeth yn chwennych ac yn tu­eddu at ei happusrwydd ei hawddfyd neu ei berpheithrwydd ei hûn, Ac â fydd i chwi eich gosod eich hunain ich dinistr eich hunain? Pan orchymmynner i chwi garu eich cymmydogion fel chwi eich hu­nain, fe fwrir fôd yn naturiol i chwi eich caru eich hunain Eithr oni cherwch chwi eich cymmydogion ddim gwell na chwi eich hunain, mae 'n debygol y mynnech fôd yr holl fyd yn ddamnedic.

2. Mor groes gynhwynol ydych i'ch bw­riadau eich hunain. M [...] â wn nad ydych yn bwriadu eich damnedigaeth eich hunain, ie y pryd yr ydych yn ei phwreasu: Chwi â dyb [...]wch nad ydych ond gwneuthur dai­oni ichwi eich hunain, trwy ryngu bôdd [Page 164] i ddymuniadau eich cnawd. Ond sywaeth nid yw hyn ond megis trancelled o oer­ddwfr mewn cryd-poeth-iâs, neu megis còsi cruccunnod â fo yn merwino, yr hyn a chwanega 'r dolur a'r gofid. Os myn­nwch chwi mewn gwirionedd gael dyfyr­rwch neu fûdd neu anrhydedd, ceisiwch hwynt lle maent i'w cael, ac nad ewch i ymgytgam amdanynt ar y ffordd i Vff­ern.

3. Pa resyndod yw, wneuthur oho­noch chwi hynny yn eich erbyn eich hu­nain, yr hyn ni ddichon neb arall ar y ddai­ar nac yn Vffern moi wneuthur. Pettau yr holl fyd wedi ymgyssylltu i'ch erbyn, ar holl Gythreuliaid yn Vffern wedi ymgys­syllttu i'ch erbyn, nid allent mo'ch dinistrio heboch eich hunain, na gwneuthur i chwi bechu ond trwi eich bôd chwithau yn cyd­synnio. A wnewch chwi yntau hynny yn eich erbyn eich hunain, yr hyn ni ddichon neb arall ei wneuthur? Mae gennych fe­ddyliau câs am y Cythraul, am i fod yn elyn i chwi ac yn gwneuthur ei oreu ar eich dinistrio. Ac â fyddwch chwi yn waeth na Chythreiliaid i chwi eich hunain? O'ch fal hyn yr ydych, pettau gennych galonnau iw ddeall: Pan ydych yn rhedeg, ir pechod ac yn rhedeg oddiwrth dduwioldeb, ac yn gwrthod Dychwelyd ar Alwad Duw yr ydych yn gwneuthur mwy yn erbyn eich eneidiau nac â ddychon dynion neu gythreiliaid ei wneuthur heb law hynny. A phettych ym ymosod eich hunain, ac yn gosod eich [...]ynhwyrau ar ynnil i wneuthur [Page 165] y drwg mwyaf i chwi eich hunain, nid allech chwi wneuthur ûn à fai fwy.

4. Yr ydych chwi yn anghywir ir hyn y rho­ddes Duw ymddiriedyon ch amdano. Efe a ymddiriedodd i chwi yn fawr am eich Ie­chydwriaeth eich hunain: A wnewch chwi thau frâd yr hyn yr ymddiriedwyd i chwi amdano? Efe a'ch gosododd gydâ phob diwid­rwydd i gadw 'ch calonnau: Ai dyma ynteu 'rgadwraeth a wneir arnynt?

5. Yr ydych hyd yn oed yn gwahard i bawb eraill dosturio wrthych, pan na thosturioch ddim wrthych eich hunain. Os gwaedd­wch ar Dduw yn nydd eich cyfyngder, am Drugaredd, Trugaredd; Beth a ellwch chwi ei d disgwil, ond iddo ef eich cil­cwthio ymaith, a dywedyd, [Nagê ni thrugarheit ti wrthyt dy hun: Pwy a ddug hyn arnat ond dy wrthnysigrwydd dy hun?] Ac os gwêl eich brodyr chwi mewn true­ni yn dragywyddol, pa fodd y tosturiant wrthych chwi y rhai a'ch destrywiasoch eich hunain, ac ni fynnech mo'ch perswa­dio?

6. Hyn a baîr i chwi byth bythoedd fod yn Vffern yn Benydwyr i chwi eich hunain, wrth feddwl, ddarfod i chwi o'ch gwyllt-wirfodd eich dwyn eich hunain ir trueni hwnnw. Oh pa ymgno meddwl fydd i chwi gofio yn dragywydd rhyngoch a chwi eich hunain, Mae eich gwaith chwi eich hunain â fu hyn! a'ch rhybuddio ohono y dydd heddyw, a'ch rhybuddio drachefn, ond na thycciai, Ddarfod i chwi bechu yn ystyfnig, a throi ym [Page 166] aith oddiwrth Dduw yn ystyfnig; Gaffael ohonoch amser yn gystal ac eraill, ond dar­fod i chwi ei gamarfer: Chwi â gowsoch. Ath [...]awon yn gystall ac eraill, eithr gwr­thodasoch eu haddysc. Chwi â gowsoch siamplau sanctaidd yn gystal ac eraill, eithr, nis dilynasech hwynt. I chwi y cynnygi­wyd. C [...]st a Grâs a gogoniant yn gystal ac i eraill, ei [...]hr mwy oedd eich bryd ar eich pleserau cn wdol: Yr oedd gennych werth yn eich dw [...]lau, ond nid oedd gennych galon iw osod ef allan, Dih. 17.16. Oes fôdd na bo yn benyd i chwi feddwl am eich ffoledd presennol hwn? O na bai eich llygaid yn agored i ganfod beth a wnaethoch yn y gwylltgâs gam a wnaethoch a'ch enei­diau eich hunain! Ac na ddeallech yn well y geiriau hynny or eiddo Duw, Dih. 8.33.34, 35, 36.

Gwrandewch addysc, a byddwch ddoethion, nac ymwrthodwch a hi. Gwyn ei fyd a w­randawo arnaf, ac a wilio beunydd wrth fy nrysau, gan warched wrth byst fy mhyrth i, Canys y n [...]b a'm caffo i, a gaiff fywyd, ac a feddianna ewyllys da gan yr Arglwydd, ond y neb a becho yn fy erbyn a wna gam a'i enaid ei hun: fy holl gaseon a garant ang­eu.

BEllach mi a ddaethym i gloi ar hyn o waith; mae'n ofid ar fy'nghalon fe­ddwl pa fodd i'ch gadawaf; Rhag ir cnawd eich wyllo gwedi hyn ei gyd, ac i'r byd ar Cythraul e [...]ch dal i gysgu, ac i minneu eich gada [...]l fel ich cefais, nes eich deffro yn Vff­er [...]! E [...] i mi ofn [...] hyn, o ran fy 'ngofal am eich eneidiau [...]; am fy môd yn adna­bod ystyfnig wydd calon gn [...]wd [...]l, etto mi a allaf ddywedyd gydâ 'r prophwyd Jeremi. 17.16 Ni ddymunais y dydd blin, Arglwydd, ti ai gwyddost. Ni ddymunais i gydac Jaco ac Joan a [...] i dân ddyfod or nefoedd i ddifa y sawl â wrthodasant Jesu G [...]st, Luc. 9.54. Eithr ar ragflaenu y tân tragywyddol y bû'm i trwy gydol hyn o amser yr gwneu hur fy'ngoreu: Ac ôch na buasei yn waith a­fraid [...] Nas ga [...]lasei Dduw a chydwybod fôd mor ewyllysgar i adael i mi seibiant oddi­wrth hyn o waith ac yn edrasei rai ohonoch chwi fod. Garedigion anwyl, mae mor drwm gennyf fod i chwi orwedd mewn tân tragywyddol, a bôd wedi eich cae allau or nefoedd, os yw yn bossibl rhagflaenu hynny, ac y gofynwyf ûnwaith etto, Beth bellach sy'yn eich bryd? Ai Troi â wnewch ynteu Meirw? Yr ydwyfi yn edrych arnoch megis Physygwr ar ûn clâf mewn anwyl enbydus, [Page 168] ac yn dywedyd wrtho [Er eich bôd wedi myned ymmhell, cymmerwch y gyfaredd hon ac ymgedwch ond rhag yr ychydic bethau hyn y rhai ydynt yn niweidiol i chwi, ac mi â anturiaf wrantu eich hoedl; Eithr oni wnewch chwi hyn, nid ydych ond gwr marw] Beth a dybygeth chwi am y cy­fryw ddyn. oni ddichon y Physygwr ar holl garedigion sydd gantho moi berswadio i gymmeryd ûn physygwriaeth i achub ei hoedl, neu i ymgadw rhag un neu ddau o betheu gwenwynig ai lladent ef? Dyma eich cyflwr chwithau. Er pelled yr aethoch mewn pechod, gwnewch cymmaînt a Dych­welyd a dyfod at Grist, a chymmeryd ei gyfareddion, a'ch eneidiau â gant fyw. Chwy ewch i fynu eich pechodau marwol trwy edi­feirwch, ac na ddychwelwch mwyach at eich chwydion gwenwynllyd a chwi a ddenwch or goreu. Ond etto petteu eich cyrph i ni i ymdrin a hwynt, ni a allem wy­bod mewn rhan beth iw wneuthur i chwi pe [...]on i chwi na chydsynniech ddim. Fe ellid eich dal neu eich rhwymo, tra bydd­id yn tywallt y physygwriaeth i lawr ar hyd eich gyddfau, a phethau niwediol a ell­id eu cadw oddiwrthych. Eithr ynghylch eich eneidiau ni ddichon hynny mor bod. Nis gallwn ni mo'ch Troi yn erbyn eich ewyllys. Ni ddygir ynfydion ir nefoedd mewn llyffetheiriau. Chwi a ellwch fod yn Ddamnedic oc'h anfodd, am i chwi bechu och gwirfôdd. Eithr nis gellwch fod yn gadwedic och anfodd. Doethineb Duw a dybiodd yn dda osod iechudwriaeth neu [Page 169] ddinistr dynion yn fawr iawn yn etholiad eu hewyllys eu hunain, na ch [...]ffo neb ddyf [...]d ir nefoedd, ar na ddewisodd y ffordd ir nefo­edd, ac na chaffo neb ddyfod i Vffern, na chynhellir ef i ddywedyd, Cefais y peth a ddewisais, fy ewyllys fy huu am dug i yma. Weithian pe gallwn i ond eich dwyn i fôd yn ewyllysgar, i fod yn hollowl, ac yn llwyr-fryd, ac yn reddfol ewyllysgar fe fyddeu'r gwaith wedi mwy na hanner ei wneuthur: Ag och fi, ai rhaid i ni golli ein Cyfeillion, ai rhaid iddynt hwythau golli eu Duw, eu dedwyddwch eu heneidiau o ddiffyg hyn? O [...] atto Duw [...]eth r [...]yfedd g [...]n [...]yf, fod dynion mor ddifedr a lledfeddod yn y mat­terion mwyaf, y sawl ydynt mewn pethau llai yn weddaidd iawn, a chyweithas, ac yn gymmydogion da. Am ddim ar a wn i mae i mi gariad fy holl gymmydogion neu'r cwbl gan y mwyaf, cyn belled, a phes anfonwn at un dyn o fewn y dref, neu'r plwyf neu'r wlad a gofyn ganthynt gymmwynas afai gweddol hwy ai canhiadhaent imnu: Ac er hyn pan ddelwyf attynt a gafy [...] ganthynt y peth mw­yaf yn y byd iddynt eu hunain ac nid i mi. Ni fedrai gael gan fagad ohonynt ddim ônd gwrando yn hamdde [...]ol. Nis gwn i, a ydyw pobl yn tybied fod gwr yn y pulpyd yn wir ddifrifol, ai peidio, ac yn meddwl megis y mae yn llefaru: Cans yn fy'nhybnid oes gen­nyf nemmawr o gymmydogion, am bôd yn gyfeillgar gydâ hwynt yn eistedd ac yn mynegi iddynt yr hyn â welais neu â wneuthum neu a wybum i yn y byd; na byddei iddynt fy nghoelio a gwneu­thur cyfrif or hyn a ddywedwn. Eithr pan rynegwyf iddynt allan o ansi medic [Page 170] air Duw, y peth â gânt hwy eu hunain ei weled ai wybod yn y byd a ddaw, maent yn dangos wrth eu bucheddau eu bôd naill ai heb goelio'r peth, neu heb fawr fatter gan­thynt amdano. Pettwn i yn cyfarfod â neb rhywun ohonynt ar y ffordd, a dywedyd wrth­ynt, Daccw bwll glô, neu mae yna Sug­ndraeth, neu yna mae lladron yn llechu i gynllwyn amdanoch. Myfi â fedrwn eu perswadio i droi heibio: Ond pan ddywe­dwyf iddynt fôd Satan yn cynllwyn amda­nynt, a bôd pechod yn wenwyn iddynt, ac nad yw Vffern beth i gellwair ac ef; hwy a ânt rhagddynt fel ped faent heb fy'nglhy­wed, Yn wir fy'nghymmydogion, yr wyfi mor ddygn ddifrifol wrthych chwi yn y pul­pyd ac ydwyfi mewn un ymddiddaniad cyffr­edinol, ac os rhoddwch byth goel arnaf, mi â attolgafywch wneuthur hynny yn hyn ofan. Yr wyfi yn ty bied nad oes undyn ohonoch oll, o bai fy enaid i fy hun yn fefyll ar eich ewyllys chwi, na byddech yn ewyll­ysio ei fod yn gadwedic (er nar gallaf addaw yr ymadawech chwi a'ch pechodau o ran y peth.) Mynega ym, tydi feddwyn, â wyt ti mor greulon i mi yr hwn wyf yn llefaru wrth­yt, nad ymattelit oddiwrth ychydic gwpp­aneidiau o ddiod, os gwyddit yr achubai hynny fy enaid rhag Vffern? Ai gwell oedd gennyt fy mod yn llosgi yn dragy­wydd, na gorfod arnat ti fyw yn sobr fel y gwna dynion eraill? Os felly mae, oni allafi ddywedyd, mai anghenfil annrhugarog yd­wyt, ac nid dyn? Pe denwn i yn newy­nog neu yn noeth i un och drysau, onid ymadawech chwi ac ychwaneg na chwpp­anaid [Page 171] o ddiod im gweinyddu. Mae yn ddiammau gennyfi y gwnaech: Pettau 'r peth yn achub fy mywyd i, myfi â wn am rai ohonoch y peryglech chwi eich bywyd eîch hunain Ac etto er ymymbil a chwi nid y­madewch a'ch difyrrwch anianawl er mwyn eich iechydwriaeth eich hunain. A ymatt­elit ti oddiwrth ganowppanaid o ddiod i achub fy hoedl i ped fai ar dy law, ac oni wnei di hynny o ran achub dy enaid dy hun? Syrs, yr wyfyn addef wrthych, fy mod i y dydd heddyw cyn ddifrifed crefwr arnoch o ran achub eich eneid [...]u eich hunain, ac a fyddwn i am gael torri fy angen pe gorfyddei arnaf ddyfod i gardotta i'ch drysau. Ac am hynny os gwrandawech arnaf y pryd hynny, gwrandewch fi yn awr. Os tosturiech wrthyf y pryd hynny, dymuno arnoch dosturio yn awr wrthych eich hunain. Yr wyfi eilwaith ynattolwg arnoch, megis ar fy 'ngliniau noeth­ion, ar i chwi wrando ar eich Prynnwr, a dychwelyd fel y galloch fyw. Chwy-chwi oll ar a fuoch fyw mewn anwybodaeth, a diofal­wch a rhyfyg hyd y dydd hwn. Chwy chwi oll ar â foddwyd y'ngofalon y byd, ac a yd­ych heb feddwl dim am Dduw nac am y go­goniant tragywyddol. Chwy-chwi oll ar a gaethiwyd ich dymuniadau cnawdol, am fwydydd a diodydd a chwaregon a melusw­edd. A chwithau oll ar nas gwyddoch oddi­wrth yr angenrheidrwydd ansancteiddrwydd ac ni buoch erioed yn gydnabyddus â gwaith yr Yspryd glân ar eich eneidiau yn eich sancteiddio. Y sawl nid ymwascasoch erioed a'ch Prynnwr bendigedic trwy fydd fywiol, a rhyfeddu yn ddiolchgar wrth deim­lad [Page 172] oi gariad ef, ac sydd erioed heb gael teimlad o ddim ûwch pris ar Dduw ac a [...] y nefoedd, nac or gariad ddim mwy calon­nog iddynt nac ich llwyddiant cnawdol ar pethau isod. Yr wyfi yn ddifrifol yn attolwg i chwi nid yn unig er fi mwyn i, ond er mwyn yr Arglwydd, ac er mwyn eich eneidiau, nad eloch ddiwrnod ychwa­neg ymlaen yn eich cyflwr gynt, eithr edrych ohonoch yn eich cylch a gweiddi ar Dduw am râs ich troi, fel ich gwnel­er yn greaduriaid newyddion, ac y galloch ddiangc rhag y pladau sydd ychydic och blaen; Ac os gwnewech chwi fyth dd [...]m erof canhiatewch i mi hyn o rôdd, i Ddychwelyd oddiwrth eich ffyrd drygionus a byw Nac­cewch fi o ddim ar a ofynwyf gennych byth i mi fi hûn, os canhiedwch i mi ond hyn, Ac os naccewch fi o hyn, nid oes fa [...]ter gen­nyf am ddim arall â ganiattoch immi. Nage os gwnewch chwi ddim fyth ar ddymuniant yr Arglwydd ach gwnaeth ac ach prynnodd, na naccewch ef o hyn: Canys os chwi ai re [...]cû o hyn, ni waeth gantho ef am ddim ar â ganiattoch iddo fel y mynnech iddo ef fyth wrando, ar eich gweddiau, a chaniat­tau eich dymuniad [...]u, a gwneuthur eroch yn awr ang [...]u ac yn Nydd y farn, neu yn neb rhyw un och cyfyngderau, na naccewch mhono yn awr oi ddymuniad yn nydd eich hawdfyd. Ah Syrs, credwch fi, mae angeu­a barn, a dêf ac uffern yn bethau angen­ach pan ddeloch yn agos attynt, nac y maent yn ymddangos ich golygon cnawdol o [...] herbell. Y pryd hynny chwi a wrandawech [Page 173] ar y cyfryw gennadwri ac yr w fi yn ei dwyn i chwi a chalonnau mwy deffrous a gofa­lus.

WEithian, er nas gallwyt obeithio o cystal o bawb, mi a obeithaf fôd rhai oho­noch erbyn hyn yn bwriadu Troi a Byw: ach bôd yn barod i ofyn immi fai y gofyn­nodd yr Juddewon, i Petr. Act. 2.37. pan ddwysbigwyd hwy yn eu calon, ac y dywe­dasant, Ha-wyr frodyr, beth a wnawn ni? Pa fôdd y gallem ni fod yn wir ddychweledic? yr ydym ni yn ewyllysio, pettem ni ond gwybod ein dyledswydd, na atto Duw i ni ddewis destryw, trwy wrthod troi fel y gwnaethom hyd yn hyn!]

Os y rhai hyn yw amcanion a bwriadau eich calonnau, mi a ddywedaf amdanoch megis y dywedodd Duw am bobl oedd yn addaw, Deut. 5.28, 29, [Da y dywedasant yr hyn oll a ddywedasant, Oh na byddei gy­fryw galon ynddynt i'm hofni i, ac i gadw fy holl orchymynion, bôb amser!] Da yw eich bwriadau: Oh na byddeî galon ynoch i gyflownni y bwriadau hyn! A than obaith o hyn, myfi ach hyfforddaf yn llawen beth iw wneuthur, a hynny ar fyrr, fal y galloch yn haws ei gofio iw ymarfer.