Yr Euengel.

AC wedy yðunt nessau at Caerselem / Mat. [...] a dywod i Bethphage wrth vynyð Oliuar / e danfones Ieshu dou discipl can dywedyt wrthynt: dEwch ir pentref syð gyverbyn a chwychwy / ac yn y van ch­wi gewch asen yn rhwym ac ebolygid ac yhi: goliyng­wch hwyn iyð a dygwch i mi. Ac o dywait neb dim wrthych: dywedwch chwithe / vod yn rhait ir Argwlyð wrthynt hwy: ac yny van ef ac gellwng wy ychwy.. A hyn oll a [Page] [...] [Page] [...] [Page] wnaythpwyt y gyflowni y peth a ðywetpwyt drwy'r [...]rophwyt can ðywedyt / dywedwch verchet Siion / lh­ [...]ma dy vrenhin yn dywod yn [dlawt / ] ac yn eisteð ar asen ac ar ebol / [map] a scnot. Y disciplion aethant / ac wnaythant val y gorchymynawð Ieshu vðunt / ac a ðygysont yr asen ar ebol ac osodysent y dillat arnað unt / ac ae dodysont ef aruchaf. A llawer or tyrva a danoð eu dillat ar hyd y fforð: ereill a dorynt canceu or coet / ac ae tenynt rhyd y fforð. Ar torfoeð or oyðynt yn myned or blayn ac yn dywod ar ol oeð yn llefain gan ðywedyt:yd] [Hosiahua] i vap Dauid: Gwyn i ef yr hwn a ðaw yn enw yr ar glwyð. Hosiahna yn yr vchelion. Ac wedy y ðywod ef y mywn y Caerselem / kwbyl or dinas a gynyr­vid can ðywedyt / pwy yw hwn? Ar torfoeð a ðywe­dynt hwn ywr Ieshu y prophwyt o Nazareth ⁁ Galilea. [...] yn Ac Ieshu aeth y mewn y templ ðeo ac a vwrioð allan kwbyl or rei oeð yn gwerthy ac yn pryny yny templ / ac a ðymchweloð ir llawr vyrdde r arian newydwyr a ch­adeirie y Rain oeð yn gwerthy colomenot / ac a ðyfod wrthynt y may yn escrivenedic· Vym tuy i a elwir yn tuy y gweðio / eithyr chwi ae gwmaythoch yn ogof llatron.

Yr Evangel.

NEur vyðont arwyðion yn y lleuad / Luc. xxl. ar ser: ac yny ðayar y byð gwascva tost ar y popol [can][o] gy­fing gyngor. Ar mor ar tone yn rhuo / ar dynon yn dyhoyni rrac ofn / ac aros y peth a ðaw ar y dayar. Ca­nys nerthoeð y nefoeð a genyrfer. Ac yno y can weled mab y dyn / yn dywod mywn wybren a nerth a gogni­ant mawr gyd ac ef. A phan ðecreuo hyn vod / yno edry­chwch i [vynyð / ] a dyrchefwch ych pene / [vyny] can vod ych prynedigaeth yn nessau. Ac ef dywedod wrthynt ar ða­mec. Welwch y pren ficus / a holl prenie ereill wedy dar­ffo vðunt ðechreu bagluraw / wrth edrych y ðych yn de­alli o honoch ych hun vod yr haf yn agos. Velly ynte pan weloch y peth hyn wedy dywod / gwybydwch vod [Page] teyrnas ðeo yn gyfagos. Yn wir mi ðywedaf wrthych na fyð y to yma nes bod y petheu hyn i gyd oll. Nef a [...]ayar ant hebio / eithyr vycgeirieu i nyd ant heibio.

Yr Evangel.

Mat. xl.PAn glybu Ieuan (ac ef yngharchar) o ywrth wei­thredoed Christ / ef ðanfono ð ðau oe dysciplion / ac a ðywod wrtho: Ai ti ywr hwn a ðaw / ai ynte e­drychwn am vn arall? Ac Ieshu atebað ac a ðywod wr­thynt: Ewch ymaith a mynegwch i Ieuan y petheu a glywch ac a welwch: y mayr ðeillion yn cael i golwc / ar clophion yn rhodiaw: y gwahangleifion wedy glanhay [yn derbyn yr [...]uengel] ar bydeir yn clywed / ar meirw yn kfody / ar tylodi­on [yn cael i gwynfyd.] A gwynvydedic yw' r neb ni ynuwystro] rwystrir] wrthyfvi. Ac wynte yn myned ymaith y de­chreoð [Page iii] Ieshu ðywedyt wrth y poploed olbleit Ieuan. Ond Pa bethy y daythoch i edrych am tanaw ir diffeith? ai am y gorsen yn esgwyt gan y gwynt? Ai ynte i ba beth y ðaethoch i edrych am tanaw?[drwsiaden] ai am ðyn wedy wisco oe [ðillað] esmwythion? Weley rhain syð yn gwisco gwiscoeð esmwython ynt mewn tai brinhinoeð. Ond i babeth i ðaethoch i edrych am tanaw? ai am prophwyt? Diau meðaf i vod ef yn vwy no phrophwyt: llyma ef am yr hwn yd escrivenwyd wele vi yn danfon [vyangel][vycceunan] rhac dy wyneb yr hwn a gyweiria] arlwy dy fforð oth vlayn.

Yr Evangel.

A Llyma dystiolaeth Ieuan / pan ðanfonei yr Iuðe­on o Gaersalem offeireid a Leveiteu / er gofyn id­daw: Pwy wyt ti?Ionn. i. Ac ef a adyfoð ac ni [cheisioð dim or gwad:] Nid Christ wyf vi ðim.[w [...]d [...]wdd] Ac wynt a ofy­nesont pwy ynte? Ai Helias wyt ti? með ynte / Nag ef. Air prophwyt wyt ti? Ac ef: atebod nad ef wynte a ðoe­dysont wrtho / Pwy wytti / val y gallom ni roddi atteb [Page] ir rhai an danfones? Beth a dywedy di am danat ty hun: Mi yw llef y lleferyd yn y diffeithwch: kyweriwch fforð yr arglwyð / val y dywod Hesaias Prophwyt. Ac wynt a ðanvonesit / oeddent rei or Phariseit: Ac wynt a ofy­nysont iddo / ac a ðywedysont wrtho: Paam ynte yd wyt ti yn badydio onid wyt ti na Christ / nag Helias / na aa yr Prophwyt? Ieuan ae hatebod can dywedyt. Myfi syð yn badio a dwfyr / [plith.] ond y may yn sefyll yn ych [kyswng] vn nid adwaynoch ðim honaw: Ys ef yw hwn a ðaw om holi / ac ydoeð om blan i: yr hwn nid wyf vi deisw­ng i daiod care i escit. Y petheu hyn a wnawd yn Beth­avara lle yð oeð Ieuan yn badydio.

Yr Evangel.

[Page iiii]E Ddamwynioð yny dydie hyny vyned gorchymynLeu. ii. allan o ywrth yr [Caisar][ymmerotr] Augustus i drethy yr holl byd. Ar dreth hon oed y gyntaf / a gobet pan oedd. Chyrenius yn lly­wadrathy yn [gwlad] Sy [...]ia. Ac hwy ðaythant pop vn yw trethy yw ðinas ehunan. Ac e ðaeth Ioseph ynte i vyny o Galilea o dinas Nazareth / i Iudaia / i ðinas Da­uid / [llin.] yrhon a elwir Beth-lechem (herwyð e vod ef o duy a [thuylwyth] Dauid) yw drethy ef a Mair eu wraic bryawd / yr hon oeð yn veichiawc, Ac e ðamwynioð tra oeðynt wy yno / ðywod dyðie i thymp i escor. A hi a escorað ar e map kyntaf a aned iði / a hi ae comoð ef ac ae dodes yny presep / can nad ytoeð lle vðunt yny lle­tuycyfredyn.]. Ac yð oeð bugeilieid yn y tueð hwn yn cordla­ny ac in gwilio eu deveid dros nos. A llyma Angel yr Arglwd yn sefyll yn eu hemyl / [llewych / dyf cleiroa [...]] a [gogoniant] yr Argl­wyð ae amgylchlewychoð wynt ac wynt a ofnysont can arswyd mawr. A dywedyt or angel wrthynt: Nag ar­swydwch: lhyma vi yn datcan ywch lewenyð mawr yr hwn a ðaw ir holl popul / can ef anet i chwi heðyw yr Iachawdyr Christ Arglwyð yn dinas Dauid. A dan arwyð hyn ichwi: Chwi geffwch / y dyn-bychan yny go­rn wedy ðody yn y presep. Ac yn ðysyvyt yr oeð y gyd ac Angel lawer o luoeð nefolion yn canmoly Deo ac yn dywedyt: Gogoniant i i ðeo yn yr vchelion a thangneðyf ar y ðayar / [boð] wrth ðynion.[ewyllys.]

Yr Evangel.

YNy dechie yðoeð y gair ar gair oeð gyd a deo a deo oeð y gair.Ioan. 1. Hyn oed yny dechrell gyd a deo. Powp peth a wnaythoedit drwydaw ef / a heb­daw ef ni wnaythpwyt dim or a wnaythpwyt. [Page v] Ynto ef yðoeð y bywyd / ar bywyd oeð goleuni dynion: ar goleuni a lewycha yn y tywyllwc ar tywyllwc ni chy­nwysawd dim o honaw. Y ðoeð dyn weðy ðanfon o y wrth Deo / ae cuw yd oeð Ieuan. Hwn yma a daethoð yn dystiolaeth / i [...] wyn tystiolaeth or goleuni / val y gallei pawp ðywod i g [...]dy ðwyðaw ef. Nid [...]fe ydoeð y go­leunt hwnw / namyn vn i dwyn testolaeth or goleuni. Y goleuni hwnw oeð y gwir oleuni yr hwn oleua ar pop dyn yn ðywod ir byd. E vu yn y byd / ar byd a wnaethpw­yt drwydo ef / ar byd ni chydnabydawð ac ef. Ef ðaeth at yr eino ehun ar eino ehun ni derbynynt dim o honaw. Ar sawl bynac ac derbynawð eðodes idunt wy genad i vod yn blunt i deo ys yr Rei a gredysynt yn yenw ef / [anei] Rein ni [chahad] o waedau / nag o ewyllys y cnawd / nag o ewyllys gwr namyn o ðeo: Ar hwnw aethoeð yn cnawd ac a drigawd yn en plith: a gwelsam eu ogoniant ef / mal yn o goniant yr vn-mab a gahad or tad / yn gyf­lawn o rat a gwirioneð.

Yr Evangel.

Mat. xxiii.AM hyny llyma vi id danfon atoch chwi prophwyti / a doethion / ac escrivenyðion o rhei o honunt a led­dwch ac a grogwch / a rhei o naðunt a escyrsiwch yn ych eglwysi / ac ae herlidiwch o dref i dref / val i del arnoch chwi y gwaed gwirion oll or ollyngwyd ar y ða­yar o waed Abel gyfiown hyd yngwacd zacharias vap Barachias / yr hwn a laðasoch chwi rhwng y temyl ar allor. Yn wir y ðywadaf wrthych: y syrth / hyn yma oll ar yr oes hon. Caersalem / Caersalem yr hon wyt yn llað y prophwyti ac llapyðio y Rain yðys yn i danfon attat: y pasawl gwaith yr ewyllyseis i glascy dy blant di / megys y clasga'r iar i chywion y dan hi adaneð ac ni mynech chwi? wele / e adawir ych tai ychwi yn ðiffeith. O bleit mi a ðywedaf wrthych / na chewch weled ðim honof vi yn ol hyn / hyd ony ðywetoch / Bendigedic ywr hwn a dawyn enw yr Arglwyd.

Yr Euangel.

JEshu a ðyuot wrth Petr: Canlyn vi:Ioh. xxi. Petr a droses / ac a welei y disciplyn canlyn yr hwn oeð hoff gan yr Ieshu / ar hwn heuyd a ogwysas ar y ðwyfron ef ar swper / ac a ðywawð. Arglwyð pwy ydyw hwmw ath vradycha di? A phan welað Peter ef / e ðyuot wrth Ieshu: Arglwyð / beth (a wna) hwn? Ieshu a ðyuot wrtho: O mynaf vi iðo aros hyd yny ðefwyf / beth yw hyny atat ti? Canlyn di myfy yno yðaeth y gait ym­plith y broder na vyðei varw ðim or discipl hwnnw. Ac [Page] ni ðywedsei Ieshu wrtho: ny byð e marw: eithyr o myn­naf iðo aros hyd ynny ðelwyf beth yw hynny tu ac atat ti? Ys ef ywr discipul yma yr hwn syð yn [...]esiolaythy or petheu hyn / ac ac a escrivennoð y petheu hynn: a gwy­ðam vod yn wir y testiolaeth ef. A may llawer o betheu ereill or a wnaeth yr Ieshu / [peth] y rei'n od escrivenit pop [vn in tyb i ni an nei ynyr oll vyd meint ac a pscrivennit o lysreu.

Yr Evangel.

Apo [...]a. viiii.EDrycheis / ac wele oen yn sefyll ar vynyth Tsiion / a chyd ac efo cant a phedair a deugain o viloeð ac enw e dat yn escrivenedic yn y taleu. A mi a glywe is lef or nef / [son] mal [llef] llawer o ðyfreð / a mal llef trws] taran] ðirvawr. Allef a glyweis mal llals] telynorion yn cany ae telyneu. A chany yð oedynt megys canyat newyð rae bron yr eisteðvod / a rac bron y pedwar anival ar henu­rieit / ac ny vedreinep dyscy'r can namyn y cant a'r pe­deirmil a deugain / y rein a brynesyt o y ar y ðayar. Y rei'n ynt wy or ni alhoget can wrageð: can gweryson ynt. Y rei'n a dylynant yr oen i pa le bynac yð el. Y rei'n a prynwyt o yar ðynion / yn dechreuait y ðeo / ar oen / ac yn eu geneu ny chahat twyll. O bleit maynt wy yn ðivei rac bron eisteðva Deo.

Yr Evangel.

Mat. ii.A Llyma angel yr Arglwyð yn ymðangos i Ioseph drwy i hun gan dywedyt: Kyuot a chymer y dyn by­chan ae vam / a ffoa ir Aipht / a byð yno hyd oni [Page vii] ðywetwyf wrthyd. O bleit e ðaw'r amser y cais Herod ydyn bychan yw [ðivetha.[ladd]] Yna y cyuodes ef / ac y cy­merth y dyn bychan ae vam / o hyd nos / ac e ciliawð ir Aipht / ac ac a vu yno hyd yn y vu varw Herod: yny chy­flownit y peth a ðywetpwyt can yr Arglwyð trwy'r prophwyt a ðywait: Or Aipht y gelweis i vy map. Yna Herod pan welws i dwyllaw y gan y dewinon / a ffromawð yn aruthr / ac a ðanvonað ac a laðað yr oll plant or oyðynt yn Beth-lechem ac yncwbyl oe ther vy­neu (yn ðwyvlwyð oed ne lei) yn ol yr amser a ymovy­nysei ef yn graff ar de wmon. Yna y cyflownwyt y peth a ðywetpwetp wyt trwy Ieremeiah y prophwyt / yr hwn a ðy wet: Yn Rama y clypwyt llef / galar / wylofain / a thrynrder tost:[phamf] Rachel yn wylo uch pen i [meibon] ac ny mynnei i dyhuðaw am hi meibon can nad oeð vn.

Yr Euengel.

LLyma liver [genedigeth] Ieshu Christ wyr. vap Da­uid / vap Abraham.Mat. i. [achau] Abraham a enillodd. gauas Isaac: Isa­ac a gauas Iacob: Iacob a gauas Iudas ae vroder: Iudas a gauas Phares a zaram o Thamar: Phares a gauas Esrom: Esrom a gauas Aram: Aram a gauas Aminadab: Aminadab a gauas Naasson: Nasson a ga­uas Salmon: Salmon a gauas Boos o Rachab: Boos a gauas Obed o Ruth: Obed a gauas Iesse: Iesse a ga­uas Dauid vrenhin: Dauid vrenhyn a gauas Seles Salo­mon o wreic Vriah. Salomon a gauas Roboam: Ro­boam a gauas Abia: Abia a gauas Asa: Asa a gauas Iosaphat: Iosaphat a gauas Ioram: Ioram a gauas Osias: Osias a gauas Ioatham: Ioatham a gauas A­chas: Achas a gauas Ezechias: Ezechias a gauas Ma­naffes: Manaffes a gauas Amon: Amon a gauas Iosi­as: Iosias a gauas Ieconias ae vroder ar caethiwet Babilon. A gwedi caethiwet Babilon y cauas Ieconias Salathiel: Salathiel a gauas zorobel: zorobabel a ga­uas Abiud: Abiud a gauas Eliachim: Eliachim a ga­uas Azor: Azor a gauas Sadoc: Sadoc a gauas Achin: Achin a gauas Eliud: Eliud a gauas Eleazer: Eleazer a gauas Matthan: Matthan a gauas Iacob: Iacob a gauas Ioseph gwr Mair / or hon y ganet Christ. Ar oll oesoeð o Abraham hyd Dauid / ynt pedeir oes ar ðec. Ac o ðauið hyd yn caethiwet Babilon / pedeir-oes ar ðec. Ac o caethiwet Babilon hyd yn Christ / pedeir-oes ar ðec. A genedigaeth Christ oeð val hyn: Wedy priodi Mair e vam ef ac Ioseph / kyn nae dewot ef attei / hi a gahad yn veichiawc or yspryt glan. Aphanytoeð Ioseph [Page viii] y gwi hi yn wr kyfiawn / ac ny chwenychei ðim oe hor­tio hi / ond yð oeð ae vryd [ar dynny o ywrthei eb wy­bod.[hi gadaelyn ddirgel]] A phryt ytocð yn bwriady hynny / llyma angel yr Arglwyð yn ym ðangos iðo trwy hun / can doedyd: Io­seph vap Dauid / nag arswyda gymeryd Mair dy wra­ic / o bleit y peth a ymðyn ed ynthei hi / y syð or yspryt glan. Ac wele / hi a escor ar vap / a thy a elwy i enw ef yn sef bachaw­dyr.Ieshu / cans ef a iacha eu bopyl oe pechoteu. Hyn yma oll a wnaythpwyt er ewplau y gair a dywetpwyt y ganyr Arglwyð trwy'r prophwyt pwy a ðywait: Ny­chaf / [Emmanuel] morwyn veichioc a yscor ar vap ac a eswy i enw yn [Nghimanwel] (ys ef a arwyðocka Deo-gyda-ny­ny.[gyntun gwsc]) Ac Ioseph a ðyffroes oe [hun] ac a wnaeth val y gorchymynyssei angel yr Arglwyð iðo: ac a ðerbyniað y wraic ato / ac nyd adnabu yhi hyd ynny escorað hi ar hi map kyntaf a vu iðei / a hi alwoð i enw ef yn Ieshu.

Yr Evangel.

AC e [ðamwniað] wedy mynef or angeliono ywr­thynt wy ir nefoeð / ar dynion oeð vugeilieit yno a doedynt wrth eu gylyð:Luc. ii. [ddesceini [...]o] Awn o yma i Beth-le­chem / i welet y peth yð oeð y gair oe ved / yr hwn a gawsam ni wybodaeth am danaw y gan yr Arglwyð Ac wynt aethant or vrys / ac a gawsant Vair ac Io­seph / ar dyn-bychanwedy roðy yn y presep. A gwedy yðyn welet y peth / wy a hyspysason [...] ynghylch y gair a ðoetsit wrthynt am y dyn-bychan yma. A phawp or a glywei son / oeð yn ryueð ganihunt y petheu a ðywe­ðit ydynt y gan y bugeilieit.[gal [...]ai] Eithyr Mair a [ðaliai] yr ollpetheu eirieu] hyn / ac ae cyttreiglei yn hi chalon. Ar bugei­leit a ymchoelasant / gan roðy gogoniant a moliant i ðeo / tros yr hyn oll a gly wsent ac a welsent / vegys ac y dywedesit wrthynt. Ac ym pen yr wyth diernot oedran / yr enwaed wyt ar y dyn-bychan / a enw a alwed Ie­shu / yr hwn a enwed y gan yr angel kyn nae ymdwyn ef yn y croth.

Yr Evangel.

GWedy geni Ieshu ym Beth-lechem dinas yn Ie­huda / yn dyðie Herod vrenhin:A [...]at. ii, Nycha / dewinion a ðaethant or dwyrein i Caersalem can ðoedyt: [Page] Ym pa le y may hwn a anet yn vrenhin ar yr Iuðeon? Cans nyny a welsanyen seren ef yn y dwyrein / a ny a ðaetham yw að oly ef. Pan glypu Herod hyn / y trallo­dit ef / ar oll dinas gyd ac efo. A gwedy iðo gynull yr oll [archoffeirieit] a gwyr llen y popul / yr ymovynnad ac wynt ym pale le y genit Christ.[offeireit pen­naf] A'hwthe a doetsant iðo: may ym Beth-lechem Iehudah. Can val hyn yð escri­venn wyt trw'r prophwyt: A tithe Beth-lechem [...]elwit gyn Eph­rata / nid wyt vechan ym miloeð Iehuda: o bleit o ho­no ti y daw yr hwn a lywadrapiha vympopul Israel. Yna y gal wað herod [danlluw] am y dewinion ac a lwyr-ymovynnað ac wynt pa amser gyntaf y gwel­synt y seren.[yn ddirgel] Ac ae danuones wy i Beth-lechem can ðo­edyt: Yd-ewch ac ymovynnwch yn ðiesceulus am y dyn-bach: a wedy caffoch / dewch y ðangos i mi / mal y gallwyf vine ðawot ae a ðoly ef. Ac wedy y ðynt glywed y brenhyn / wynt aethant ymaith. A llyma'r serenn a welsont yn y dwyrein yn i rhac vlayny'n hwy / hyd a ny daeth hi a sef ylluch penlle'r oeð y dyn-bychan. A phan welsant y serenef aeth yn llawen arnunt [eb weð]:[toos leny ac ac wynt aethant y mywn ir tuy / ac a gawsant y dyn-by­chan a Mair i vam gyd ac efo / ac a syrthiasont ir llawr ac ae annydedesont ef: ac a egorysont eu trysor / ac a offry­mesant iðo aurhegion / [sscank ynsens [cwsc] aur / [thus] a myrrh. Ac wynt a a gawsant rubyð trwy [hun] y can ðeo nad ymchoe­lynt at herod / ac am hynny rhyd fforð arall yð ymcho­elesant ew gwlat.

Yr Euangel.

RIeni Ieshu aethant i Caersalem pop blwyðyn yngwyl y pasc.Luc. ii. A gwedy y ðynt gyfio wny'r dy­dieu ac ac wynt yn ymchoelt [y dr [...]f] [adref] ef dugawð y map Ieshu yn ol yn Caersalem / [dad ae vam] eb wybot ew [rieni] eythyr can tybieit e vot ef yn y vintai / wynt a daethant [fforð die] / [siwrnei ddier­not] ac ae ceisiasont ef ymplith eu tuylwyth / cere in [...]netl] ae cyd nabot. A phryt na chawsant ef / wynt a dadymchoele­sant y Caersalem / ac ae ceisiesont. Ac e ðamwiniad ar ben y tri-die yðynt y cahael ef yn y templ / yn eisteð yn canol y [doctorieit] / [dys [...]awdwyn] yn gwrando aruunt ac yn ymgw­estiony ac wynt. A [...]h [...] [...]han] sanny] a wnaeth ar pawp ae [...]ly­wawð can ddoeihed i deallt ae atebiyn. A gwedy y dynt i welet ef chwithau a wnaeth arnaðunt: Ac vam a dyuot wrtho: Y map / paam y gwnaythost mal hyn a nyny? Wele / dy [Page] dat a mine yn triston ath ceisiasam di. Ac ef a ðyuot wr­thynt: Am pa beth y ceisiasoch vyvy? A ny wyðe'chwi / y vy ðei reit i mi vot yncylch [y pertheu a perthynant im tat? [...] vyn.] Ac wynt wy ny ðeallesont yr ymadros / y doetsei ef wrthynt. Ac ef a ðescennað gyd ac wynt / ac a ðaeth i Nazareth / ac a vu uvyð yðynt wy. Ae vam ef a gat­wað yr oll [eirieu] hyn yn i chalon.[petheu] A'r Ieshu a gyny­ðað mewn doethinep ac oedran] a ðwynder] a rhat y gyd a De­o a dynion.

Yr Evangel.

AR trydyð dyð yð oeð priadas yn Cana dinas yn Galil / Goh. ii. ac yð oeð nram Ieshu yno. Ac ef alwed Ieshu ae ðiscipulon ir briodas. Aphan ðarvu'r gwin / y dy­vot mam Iesu wrtho: Gwin nyd oes ganthunt. Doedyt or Iesu wrthei: Pa beth syð i mi a wnelwyf a thi wraic Ny ðaeth vy awr etwa. Doedyt oe vam ef wrth y gwa­sanaythwyr: Peth pynac ar a ðoeto ef wrthych / gw­newch. Ac yð oeð yno chwe dwfyrlestr o vaen wedy r osot / yn ol carthyat yr Iuðeon llei gannei ympop vn dau vesur ne dri. Yr Ieshu a ðynot wrthynt. Lhanwch y dy­fyrlestri a ðwfyr. Ac wynt ae llanwasant hyd yr emyf. Ac e ðyuot wrthynt Tywalltwch yr owrhon / a dygwch at y pen [gwastrat] y neithior: Ac wyntwy ae dygysont.[teullial] A gwedy proui o pengwastrat y neithior y dwfyr a wnay­thoeðit yn win / ac na wyðiat o bale y cawsit (eithyr y gweinidogyon a goðysynt y dwfyr / a wyðiat y peth) ef a alwað y pen gwastrawt y neithior ar y priawt / ac a ðyuot wrtho: Pop dyn y waith gyntaf a esyt y gwin da: a gwedy methwant / vn a vo gwaeth: tithau a gedweist y gwin da hydyr o wrhon.[gwy [...]thio] Hyn o ðechre [arwyðion] a wnaeeh Ieshu yn Cana Galil / ac e ðangoffað eu ogo­niant / ae discipulon a gredysont iðo.

Yr Evangel.

Mat. viiiPan ðescenoð Ieshu or mynyth / llawer o popul ae canlynad ef. Ac wele / vn gwahan glofyn dewot atto ac yw adosy ef / can doedyt: Arglwyd / pe'd ewyllysyt / ti allyt vynglanhau. Ac Ieshu aesienað i law / ac ae cyvyrdawd / can doedyt: dwyf yn cwy llysy / glanhaher di. Ac yny vanyd aeth y glwy-gwahan ef yn lan. Ac Ieshu a ðyuot wrtho: gwyl na doettych wrth vn dyn / eithyr does i ymwelet ar offenat / adwedy offr­wm atto / megys ac y gorchymynað Moysen yn tystiola­eth ddyrt.. A phan daethawð Ieshu y mewn y Caphar-na­chwm / yd aeth pen lywdawd cannwr attaw / ac a toly­gawð arnaw / can doedyt: Arglwyð / may vygwas yn gorwed ga itref yn glaf or parlys / ac mewn dir boen. Ac Ieshu a dyuot wrtho: mi ðowaf ac ae gwnaf yn iach. Y penkiwdawt cann-wr a atebad ac a ðyuot. Arglwyð nid wyf i yn deilwng i dewot o honoti sef [...]nty. y dan vyccron­glwyd i / ond dywed y gair / am gwas aiff yn iach. Ac y­dwyf vi yn wr wedy vycgosot danly wadraeth vn arall / a mae genyf [vilwyr danaf / saw [...]wyr. a phan doelwyf wrth hwn does / yd-at ac wrth ys all dyred / ac e daw / ac wrth vyg­gwas gwna hyn / ac ef ac gwna. A phan glyvu Ieshu / [Page xii] e vu ryueð ganto / ac a ðynot wrth y rein oeð yn i gan­lyn: Yn wir y doedaf wrthych: Ny chefeis y gymeint ffyð yn Israel. Doedaf wrthych ydaw llawer or dwyrein ac or gorllewin / ac offwysant gyd ac Abraham / Iitsahacl ac Iacob yn teyrnas neuo [...]ð: A phlant y deyrnas a ðan­uonir ir tywyllwc eithaf / ac vno y byð wylouain ac escyr­nygy daneð. Ac Ieshu a ðynod wrth y pensywdawd can-wr: Does ymaith / a megys y credeist bid ytty. Ar gwas aeth yniach yn yr awr honno.

Yr Evangel.

Mat. viii. [mo [...]dwy [...]]A Gwedy iðo dringoi i long / eu ðisciplion ae canly­noð: ac wele [cynnwrf] m awr a godes yn y mor / val na welit] y cuðit] y llong gan y tonneu / ac efe oeð yn cysgy. Ae discipulon ae ðaethant ato ac effroysont can docdyt: Arglwyð achup nicans vo'n collet. Ac edyuot Ieshu wrthynt. Paam yr ofnwch chwchwi wanfyð? Y na y cyuodes ef / ac a toes orchymyn ar y gwyntoeð ar mor / ac yð aeth hi yn calm arafhin dec, Ac e a vu ryveð can y dynion can ðocdyt: Pwy yw hwn / pan vo yr gwn­noeð armor yn uvyðhay iðo? A gwedy dyuot Ieshu dros y mor i tir y Girgesieit / e gyvarvu ac ef ðau ðyn cythreulic / a ðaethant allan or monwenti / ac yð oeðent wy mor tra ffyrnic na lyfasei vn dyn vynet heibo fforð honno. A nycha / wynt a vloydiasant can ðoedyt: Pa beth syð i ni a wnelam a thi Ieshu vap Dauid? A ða­ethosti yma in poyny ni kyn yr amser? Ac yð oeð yn y pello ywrthynt cenfaint o voch lawer yn pory / ar cy­threuliait a alolygesont iðo / can ðoedyt: O bwry nyny allan o yma / danfon ni ir confeint moch. Ac ef a dyuot wrthynt: yd ewch. Wynt aythant allan ac a ðaythant ir moch. A nycha yð aeth yr holl genvaint moch bendro­in wnwgl ir mor / ac a ymgollysant. Ar meichiaid a ffoy­sont / ac aithant ir dinas / ac a vanagesont pop peth o hyn ac am danun wythe y rrei bysei'r cythreulieit ynthynt. Auychar holl dinas hono aeth allan i gyfarvot ac Ie­shu: [Page xiii] A gwedy y dynt i welet ef / wy weðiasont arno ar ymadael oe tervyneu hwy.

Yr Evangel.

KYffelyp yw tey [...]nas neuoed i ðyn a hahesei had da ynev vaes.Mat. xiii. A phan vai dynion yn cyscy dewot oe elyn a heheu efre ymplith y gwenith a mynet o ho­no ymarth. A gwedy iðo egino a ffrwytho / yna yr ym­ðangosawd yr esrehesyd▪ Yna yd aeth gweison gwry tuy / ac a ðoetsont wrtho / Arglwyð / a ni heheist [...]rhad [Page] da yndy vaes? Ar o ba le ynte yd aeth yr efre ynto? Ac ef a ðyuot yðynt: y gelyn ðyn a wnaeth hyn yma. Ar gwei­son a ðoetsont wrtho: a ewyllysy d'i nyny vyned ae chwynny? Ef a atebað / Nag ef / rhac i chwi wrth chwy­ny allan yr efre / ðiwreidio'r gwenith y gyd ac ef. Ge­dwch y ðau i gyd tyfy hyd y kynhayaf: ar amser kynayaf mi ðoedas wrth y meðelwyr: clesgwch yr efre yn gyntaf a a rwymwch yn escupe yw llosci: ac yno clescwch i gwe­nith im'escupor.

Yr Euangel.

TEbic yw teyrnas neuoeð i wr tuy / yr hwn aeth allan y bore glasdyð i gyflogy gweithwyr yw winllan.Mal. xx Ac wedy iðo cordio ac wynt er keinioc y [Page xiiii] dyð / e danuones wy yw winllan. Ac ef aeth allan yn­cylch y drydeð awr / ac a welað rei ereill yn sefyll yn se­gur ar yr heal / ac e ðyuot wrthynt: dEwch chwithe im gwinllan i a pha beth bynac a vo iawn / mi ae rhoðaf ywch: Ac wyntwy a ðaethant ymarth. Trachefyn yð aeth ef allan yncylch y chweched ar nawet awr / ac a w­naeth yr vn ffynyt. Ef aeth allan hefyd yncylch yr vnvet awr ar ðec / ac a gauas rei ereill yn sefyllian / ac ef a dy­uot wrthynt: Paam yð ych chwi yn sefyll yma yn segur­llyt yn hyd kyhydol y dyð? Wyn [...]wy a dywetsont wr­tho: can na chyflogað neb nyny. Ac efe a dyuot w thint dEwch chwithe hefyd im gwinllan. A phan hwyrha [...]ð hi / eðyuot Arglwyð y winllan wrth y goruch wilwyr: Galw ar y gweithwyr / a thal y dun eu kyfloc / a dechre or olaf hyd at y kyntaf. A gwedy dewot y rhei a daythesent yncylh yr vnvet awr ardec / hwy a ðerbyniesont geinioc pop vn. A phan ðaethant y rei cyntaf / wy tybyasont y caffent vwy na Rei hyn / eithyr wynt a ðerbyniason gei­nioc pop vn. A gwedy yðyn ðerbyn / grwgnach a wna­ethant wrth wry ty can ðoedyt: Ny weithað y Rei olaf hyn onid vn awr / ac yð wyt ti yny gwneuthyd wy yn gyfuwch a nyny pwy ðygsom vaich y dyð artes. Ac ef a atebað ac a ðyuot wrth vno honunt: Y car [...]nyd wyf vi yn gwneuthy dim or cam a thydy: A nyd er ceinoc y cy­tuneist a myvy? Kymer syð eiðot a does ymaith. Mi vynnaf roði ir olaf hwn val i tithau. A nid iawn i mi wneuthyd a vynnwyf am da vyhunan? Ai ynte dy lygat ti syð yn ðrwg / am i mi vot yn ða? Velly y byð y rei olaf yn vlaynaf / ar rei blaynaf yn olaf. O bleit llawer a alwyð yc ychydic a ethol wyt.

Yr Evangel.

A Gwedy ymgynull llawer o papol ynghyt / Luc. viii. a thynny ato ef yn ffest rei o pop dinas / e draythawð drwy ðamec: Ef aeth hchwr allan i heheu i had: ac with heheu / peth a syrthiað ar emyl ffo ðac a sathrwyt / ac ehediait yr awyr ac poresont. A pheth arall a syrthyað ar y maen / a phan egynað ewywað / can nad oeð iðo wly­bw [...]. A pheth arall a syrthað ymysc drain / ar drain a gyt­tyvasant ac ae tagysont. A pheth a syrthiað y mewn tir da / yc a eginað ac a ðucffrwyth ar y canvet. Ac efo yn doedyt y petheu hynny [y lleferawdð.[y cv [...]odd]] Y nep syð a chlu­stieu ganto y wrando / gwrandawet. Ae ðiscipulon a o­vynað iðo / can ðoedyt: Pa ryw ðamec yw hon? Ynte a ðyuot [...]: Ichwchwr y dodet gwybot dirgeloeð teyrnas Deo / eithyryr aill mywn damegyon / oni welant eb we­let / ac ac o ni chlywant eb ðeall. A hynn [gair] hon ywr ðamec: Yr had yw [ymadroð] Deo. Ac wyntwy ar emyl y fforð ynty rein a wrandawant: ac yno diavol a ðaw ac a ðwc yr ymadroð oe caloneu / rhae ðyn credy a bod yn gat­wedic. Ac wyntwy ar y mayn / ynt y rei pan wran­da want / a ðerbynian yr ymadroð yn llawen: ac ir re in nyd oes dim gwiaið / y rhain a gredant tros amser ac yn amser provedigaeth yn en kilio. Ar hwn a syrthiað ar y drain / wyntwy ynt y rei wrandwysont / a chan o valoeð a golud a chwant bucheð / a ant / ac en tegir / ac ny ffrw­ythant yn perfeith. Ar hyn a syrthiað ar y tir da wyntwy ynt y rhein a chalon ða pur or a wrandawant ar yr yma droð / ac ae catwant / ac a ffrwythant trwy emyneð.

Yr Evangel.

[Page xvi] YR Ieshu a gymerth ato y deuðec / Luc. xviii. ac a ðyuoð wrthynt: Wele / ni yn mynet i vyny i Caersa­lem / a phop peth a gyflownic or a escrenwyt drwy prophwti o vap y dyn. O bleit e ðodir ir cenetloeð / ef ae gwatworir / ac ae keplir / ac ae yspocrir: Agwedy yðynt eu escyrsio / wynt ae lla ðant / ar trydyð dyð e kyfyd. Ac ny ðyallysont wy ðim o hyn. Ar peth yma oeð guðiedic rha [...]ðunt wy / ac ny ðealldysont ðim or petheu a ðwetp wyt. Ac e ðamwyniað ac ef yn dyne­sau at Iericho / yd eisteðawð vn dall ar emyl y fforð yn cardota: A phan glypu e y vintai yn myned heibo / e a o­vynnað pa yd-oeð y peth. Wynt a hyspysasont iðo mae Ieshu o Nazareth oeð yn mynet heibio. Ac ef a le­fawð can ðoedyt: Ieshu vap Dauid trugarha wrthyf. A rhei oy ðynt yn mynet or blayn ae kery ðynt ef / er ceiso ganto dewy. Ac ynte a lefawð vwyvwy: Map Dauid trugarha wrthyf. Ac Ceshu a sauawð / ac a orchymyn­nawð y ðwyn ef ataw. A gwedy i ðawot ef yn nes / y gofynnað iðo can ðoedyt: Arglwyð / cael ohonof vyn­golwc. Ac Ieshu a ðyuot wrtho: kymer dy olwc / dy ffyðath iachaoð. Ac yn y van y cafas eu olwc / ac e can­lynawð ef can ro ðy gogoniant i Deo. Ar hollpopl pan welsant y peth a roesant voliant i ðeo.

Yr Euangel.

PAn ymprydioch chwi / na vyðwch athrist mal [ffirgolion] / Eat. vi. o bleit wynt a ymwyneptristant mal yd ym dangosant yngolwedynion / [truthieit cre­fydd fuc ew bot yn vmprydio. Yn wir y docdaf y chwi / wyniwy a gaw­sant eu cysloc. Eithyr ti pan ymprydych / ira dy ben / a golch dy wynep rac dy welet o ðynion yn ymprydio / na­myn oth dat rhwn syð yn y kuðedic: ath tat rhwn syd yn y eu dedic a dal y ti yn yr amlwc. Na chlesewch trefor y w­ch ar y dayar lle y llycra can rwt a [phryf] / [gwyddon] a lle clo dio y llatron try woð ac y llydratant. Eithyr clescwch drysor ywch yn y neuoed / lle ny lygra rhwd na phryf / a lle ni chlodio llatron trywoð ac ni letratant. O bleit ympale bynac y body drysor / ac yno y byð dy galon.

Yr Euangel.

YNa yðaed ac Ieshu ir diffeithwch drwylaw yr yspryt [yrew brobi] cann Ddiabol.Mat. iiii. [ec fieisto [...] [...]yl arno A gwe­dy iðaw vinpipolo vod ar eu gythlwng deugain dier­not a deuugain nos yn ol hyn e newynawð. Ar methlwr a ðaeth ac a ðyuot wrtho: Os map Deo wyt / Par ir main hyn vod yn vara. Ac ef a atebað: may yn escriven nedic / nad [ymbara] [ac vara] yn vnc y bywdyn / ei­thyr [Page] ym pop [gair] a ðel o eneu yr Deo Arglwydr.[peth] Yna yð aeth diavol ac ef ir dinas santawl ac ac gesodes ar pina­cl y templ / ac a ðyuot wrtho. Od map Deo wyt / ymdre­igla ir llawr: Can escriuen wyt: y dyry ef orchymyn yw angelon am danat ti / yr dy cadwyth oll ffyrð. Yn ew dwylaw yth ðygant ti pan na bo yt daro ðy droet / wrth vaen. A doedyt o Iesu wrtho: Escriuenwyt hefyd. Nana chaie vethly. [diavol] phraw yr Arglwyð dy ðeo. A thrachefyn y kymerth [Satan] efo i vynyth tra vchel / ac a ðangosað iðo oll deyrna­soeð y byt a eu gogoniant / ac a ðyuot iðo. Y rei hyn oll a roðaf ytty / o syrthy i lawr am a ðoly. Yna y dyuot Ies­hu wrtho: Ymdyn y gelyn Satan / can escruien wyt: Dy ðeo Arglwrð a aðoly / ac ef yn vnic a wasanaythy. Yna y gadws Satan ef / ac wele angelion a ðaythan ac oeðynt yw weini ef.

Yr Evangel.

AC o yno y ðaeth ymaith / Mat. xv. ac y tramwyað ar tu­eðeu Tyrus a Tsidon: a llyma wreic o Canaan a daethað or tueðeu hynny / ynllefam wrtho can doedyt: Trugarha wrthyf Ieshu vap Dauyd: Y verch veuvi syð yn hiphoeni yn dirvawr y gan cythraul: Ac nyd ate­bað ef ðim idei. Ae discipulon a daethant a atolygasant iðo / can ðoeðyt: Gellwng yhi ymaith / can y vod hi yn dolefain ar en ol. Ac ef a a atebað ac a dyuot: Ny ym­danuonwyt i / namyn at y deueit or aeth ar gyfyrgollyn tuy Israel. Ac ehi a ðaeth ac ae a dosað ef / can doedyt: Arglwyð [iacha] vi. Ac Iesu a atebað ac a dyuot:[kymorth] Nyd da cymeryd bara y plant ac vw [...]w ir ewn.cymmesu [...] Hithe a dyuot [velly] yd yw Arglwyð / er hynnye gaiff y cwn vwyta or briwision a syrthyant o yar vort eu arglydi.[gwir] Y na yð atebað Ieshu ac a byuot wrther: O wraic mawr yw dy ffyð / byðet ytty mal y mynych: A hi merch a iachawyt yn yr awr honno.

Yr Euangel.

AC Ieshu oeð yn bwrw allan gythraul a ytoeð yn vut:Luc. xi. A gwedy bwrw allan y Cythraul / y mut a ymðiðanað ar popoloeð a ryueðasont. A rei o ho­nunt a ðoedsont. Drwy Beelzebub y pennaf or cy­thraulieit y may ef yn bwrw allan y cythraulieit. Ac ere­ill er i broui ef / a ovynnasont am arwyð or nefoeð.

[Page xix]A phan ðeallað ef eu meðylieu y dyuot wrthynt. Pop teyrnas ohanedic y mewn hunan a ðiffeithir / a thy ar dy a syrth. Ac od yw y gelyn. Satan yn ohanedic yn y erbyn ehunan / paðelw y y saif eu deyrnas? Can ych bot yn do­edyt vy mot i yn bwrw allan cythreulieit drwy nerth Beeze­bub. Od wyf vi yn bwrw allan gythrelieit drwy Beelzebub / drwy bwy may ych plant chwi yn y bwrw wynt allan? Am hynny y byðant wy yn veirnieit arnoch.brawdys Wrth hynny / os minne [drwy vys] Deo syn bwrw allan cythreulieit / dieu ðewot teyrnas ðeo arno wch.[a byo] Pan warchatwo y cadarn yn arvoc eu neuad / cym­meint ac a veð ef syð yn heðwch. Eithyr pan ðel arno vn a vo cadarnach nac ef / ae orchfygy / ef a wc o yarno eu oll arveu (ar y rein yð oeð i hyd [...] ymðiriet) ac a ran i el­want ef. Y nep nyd yw gyd a myfy / ys id im erbyn: Ar nep ny chlasca y gyd a myvy / a wascar. Pan el yr ys­pryt aflan allan o ðyn / e rodia drwy leoeð sychyon can geiso [llonydwch] eb gael dim / ac a ywait:[esinwythdra Mi a ym­choelaf im tuy or lle i deuthum. A phan ðaw ef / eu gael a wna yn escupetic ac yn a ðurnaið. Yna yða ef ac a gymer gyd ac ef saith yspryt ereill gwaeth nagehunan / ac aant y mywn ac a dryga [...] breswilrant yna. Adyweðat y dyn hwnw vyð gwaeth no eu ðechreat. Ac e ðamwyniað ac ef yn traythy hyn yma / Ryw wreic or torfa a ðyrchauað hi llef / can ðoedyt wrtho e: Gwyne vyt y croth athddne arwe­ðað / ar bronneu a sucneist. Ac efe a ðyuot: Ie echre / gwyn eu byd y sawl a wrandawant [...] air Deo ac ae ca­twant.

Yr Evangel.

Ioh. vi.GWedy hyn y ðaeth Ieshu dros y mor Tiberias / a [thorf] vawr o popol ae canlynað / [mintal can y dynt welet eu wyrthieu] arwyðion or a wnaythiat e ar y cleifi­on. Ac Ieshu aethoed ir mynyth / ac yno yð eisteðawð y gyd aeu discipulon. Ac yð oeð hi yn agos ir Pasc / [Page xx] gwyl yr Iudheon. A wedy dyrchavael o Ieshu eu lyga­it a gwelet dawot tyrfa vawr attaw / e ðyuot wrth Philip: O byle y prynwn vara y caffael o rein vwyta? Hyn a ðy wetsei e yw brovi ef: can e wydiat ehunan pa wne­lei? Philip ae atebað: Nyd oeð werth dec again deucant ceinoc o vara / ðigon yðynt / y cael o pop vn o honunt gymeryd ychydic. Yna vn oeu ðiscipulon (sef Andreas / brawt Simon Petr) a ðyuot wrtho: Mae yma vachken a phump forth o vara haið ganto a dau pysc / eithyr beth yw hynny ymplith y kymeint. cynnifer? Ac Ieshu ðyuot: Gwnewch ir dy­nion eisted. Y ðoeð [gwair lawer yn y van hono.[gwell [...]glas mawr] Ac yð eisteðent yncylch nyueiri pum-mil o wyr. Ac Ieshu a gymerth y tortheu bara / a ðiolchað / ac ae rhanað ir discipulon ar discipulon ir rei oeðynt yn eisteð: Ar vn moð or py­scot kymeint ac a vynnent. A gwedy yðynt gffael eu lla­wn ðigon / e ðyuot wrth i ðisciplon: Clescwch y briw­vwyd a weðillað / racmyned dim yn niwin. colli dim. Yna y clascasant ac y llanwasaut ðeuðec bascet or briwv wyt a oeð yngwe­dill or pemtorth haið can y rein a vysynt yn bwyta.[pobl] A phan welað y [dynion] wneuthyd o Ieshu yr arwyð / hwn [...] wynt a ðywetsont: Diau may hwn yw'r prophwyt oeð ar ðawot ir byt.

Yr Euangel.

PWy o hanoch a ðichon cael pechat arnaf vi? O do edaf y gwir / paam na chredwch vyvy?Iho. viii. Y nep syð o ðeo a wrendy ar eirieu Deo. Am hyn ny wran­dewch chwi / can nad ych o ðeo. Yno yð atebynt yr Iu­dheon / ac y ðoedynt wrtho: Pan nad iawn y dywedwn may Samareit wyt ti / a bod cythraul genyt? Ieshu a atebað. Nid oes gythraul cenyf / ond yðwyf yn anryde­ðy vymtat / a chwi am di-anrydeðesochi. Nyd wyf yn ceiso y gogoniant meu / y may ae cais ac a varn. Yn wir yn wir y doedaf wrthych: O cheidw vn vy amadroð / ny wyl ef byth o angeu. Yno y dywedynt yr Iudheon wr­tho: Yr ynawr ourhon y gwyðom vot cythraul genyt. E vu varw Abraham / ar prophwti / a thi a ðoedi: o cheidw vn vy amadroð i ny [vlasa] ef vyth o angeu.[phraw A wyt ti yn vwy na en tat Abraham yr hwn a vu varw / ar Pro­phwti a vuont veirw? Pwy ðwyti yn dy wneuthy dy [Page xxi] hunan? Ieshu a atebað: O gogoneðaf vi vihuuan / nid yw vycgogonianti ðim. Vyntat y wr nep ain gogoneða vi / yrhwna ðoedwch chwi e vod yn ðeo ywch' / ac nyd adnabuoch ef: a mi ae ad wacn / ac o dywedaf nad adwa­en ef / mi vyðaf gelwyðoc val chwitheu. Eithyr mi ae adwaen ac gatwaf eu amadroð. Abraham ych tad oeð or voleð ganto [...] gwelet vymdyð / ac ef ae gwelað ac a lawenychað. Yno y dyuot yr Iuðeon wrtho: Nyt wyt ti ðec blwyð a deugain oed / ac a weleist Abraham? Iesu a dyuot wrthynt: Yn wir / y doedaf wrthych: kyn nag i Abraham vot yð wyf vi. Yno cymersout wy vain yw dasly ef. Ac Ieshu a ymgu diað ac aeth y [...] allan or templ.

Yr Evangel.

[Page] Mat. xxvi.AC e ðaroeð wedy y Iesu wphry dybeny yr oll ymadro ðon byn / eðyuot wrth eu discipulon: Chwi widoch may ar ben y ðeudyðy byðy Pasc / ac y rro dir map y dyn y wgrocy.[henafgwyr] Yna yðymgynullasont yr archoffeireit a [henurieit y popol hyd yn llys yr archoffeirat (p wy a el­wit caiphas) ac a ymgyngoiesont i dala Iesu drwy viad ae lað. A doedyt a wn aythant: nad ar dyð gwyl / rac [...] mynet cynnwrf yn y popol. Ac val y ðoeð Ieshu ym Be­thania / yntuy Simon ohanglaf yd aeth gwraic attaw / ac yn hi llaw lestrait o oleo gwerthvawr / ac ae tywa­llað aruchaf i ben / ac ef yn eisteð. Ar discipulon pan welsant a sorasont / ac a doetsont: Y ba beth y may 'r gollet yma? O bleit e allesit gwerthy r oleo yma er llaw­er ae roði ir tloton. Ac Ieshu a wybu ac a ðyuot wr­thynt: Paam yð ych ch wi yn ymliasy ar wraic? can hi w­naeth weithret da arnaf vi o bleit y tloton ynt yn oastat y gyd a chwchwy a myvy ny byðaf yn oastat y gyd a chw chwy.[ [...]wrw] A [danvon] yr oleo yma ar vyccorph / er mwyn vycclaðy y gwnaeth hi. Yn wir mi ðywedaf wrthych: ympale pynac y pregether yr Euangel hon yn yr oll vyd / y peth hyn a wnayth hi / a dreither yn cof am denei. Yna yðaeth vn or deuðec pwy a elwit Iudas Ischariot at yr archoffeireit ac a ðyuot wrthynt:[ac cyflogo [...]ate] Pa beth a rowch i mi a mi ae dodaf ef ychwi? Wyntwy a [enwasantiðo] dec ar vceint o oriant. Ac or amser hynny allan / y ceisiað ef amser cyfadas ew vradychy e. Ar dyð cyntaf or bara crei yd aythant y discipulon at Ieshu can doedyt: ympale y mynny i ni arlwy ytty i vwyta y framwy Pasc? Ac Ieshu a ðy­uot Dewch ir dinas at vn a doedwch wrtho: Yr athro a dywait / Vy amser syð yn agos / a chyd a thi y hwyiaf gwnaf y pasc mi am discipulon. Ar discipulon a wnaythant [Page xxii] mal y gorchymynað Ieshu y ðynt / ac a arlwyasont y Pasc.[mynet hiyn hwyr] A gwedy y [bot hi yn osper] yð eistedað wrth y y vort ef aeu ðeuðec discipi: Ac val yð oedent yn bwyta / e dynot: Mi ðywedaf ywch yn wir / may vn o honoch am bradycha. A chythri; ðo a wnaython yn vawr / aphop vn a ðechreað ðoedyt: Arglwyð ae myvy yw ef? Ac ynte a atebað ac a dyuot: Y nep a drochay law gyd a myvy yn y ðescil / ys ef am bradycha i. A diau map ydyn a gerða mal y may'n escriuenedic o honaw / a gwae'r dyn y bra­dycher drwyðo vap y dyn. Da vuyser ir dyn hwnw na anesit er oet. Ac Iudhas hwn ae brachychað / a atebei ac a ðoedei. Athro ae myvy ydyw? Ac ef a ðyuot iðo: ty ae doedeist. Ac e darvu val yð oedent yn bwyta y kymerth Ieshu vara ac a diolchað / ac ae torað / ac y rhoðes ew discipulon can ðoedyt: Kymerwch a bwytewch / hwn yw vyccorph. A chymerað y phial calïc can ðirolch a ðoedyt y ðynt: Yfwch pawp o hwn. Canis vygwaet yw hwn (or eino yr [Testament ne wyð) yr hwn a deddyf kyn­gran dygy­mod [...]e [...]olaeth llythyr cymyn dywaller dros lawer [yn] vaðeuaint pechoteu. Ami a ðywedaf ywch / nad yfwyf bellach or ffrwyth y winwiðen / ollynger [ev] hyd y dyð hwnw yð yfwyfe yn newyð yn teyrnas vymtad. A gwedy yð­yn ðatcan yr [emmyn / wynt aythaut allan i vynyth O­liuar Yna y dyuot Ieshu wrthynt: Pawp o honowch ameliant rwistrir heno om pleiti. Canis escriuenedicyw: Mi a drawaf y bugail / ar deueit a wascerir. A gwedy cyuo­twyf ych [racvlaynaf yn Galil. A Petr a atebað can ðo edyt wrtho: Kyd rwystrer Pawp oth pleit / [yrafoch blayn] nym rhwy­striri. Ac Ieshu a ðyuot iðo: Mi ðoedaf yn dieu ytty / may'r nos heno cyn cany'r ceiloc / ygwedy viteirg we­ith. A Petr a ðyuot wrtho:[goiffei] Pe ys [dir] i mi varw y gyd a thi / nyth wadaf vi dydy. Ac velly y dywedei'r oll [Page] ðiscipulo mereill. Yna y ðaeth Ieshu ef ac wynt i pen­tref (ae enw yn Geshemanim) a dywedes wrth eu ðisci­pulon: Eisteðwch yma hyd tra elwyf acko i weðio. Ac ef aeth a Phetr a deuvap zebedi y gyd ac ef / ac a ðechreað ymovidio ac arswydo. Ac yno e ðyuod wrthyn: Trist yw vy eneit hyd ange. Arosswch yma a gwilwch y gyd a myfi. Ac ef eth ychydic y tuhwnt / ac a syrthyað ar i wy­nep ac a weðiað can ðoedyt: Dymtat / o gellir / aed y phial recto­pan sof i diodde­vai [...]t. calic hwn ymaith oy wrthyf: na vyðet hagen yn ol vy e­wyllys i namyn yn ol dy ewyllys di. Ac e daeth at i ðisci­pulon ac ae cauas yn cyscy / ac e a ðyuot wrth Petr: Any allech chwi wylio vn awr gyd a myvy?[methyl] Gwiliwch a gweðiwch / nad eloch y mywn [prouedicaeth. Diau vot yr eneit yn ovalus. wiliadurus / eithyr bod y cnawt yn egwan. Ef aeth drachefn yr eilwaith ac a wediað can ðoedyt: Vymtat / a ny [ddichon. eilly calic hwn vyned ymaith eb i mi eu yvet / byðet dy ewyllys di. Ac ef ðaeth drachefyn ac ae ca­uas wynt in cyscy: o bleit i llygait oeð wedyr gorthrymy. Ac ef aeu gedewys wynt / ac aeth drachefyn ac a weðiað y drydeð waith / ac a ðyuot wrthyn: siysgwch Hunwch yr o wr­hon a goffwyswch:[wele] [Nycha] 'r awr wedy nesau / a map ydyn a roðir yn dwylo y pechatureit. Kyuodwch ac awn ymaith llyma] nycha ef yn nesa am y bradychai. Ac ac ef yn doedyt hyn nycha Iudas vn or ðeuðec wedy dyuot / a thorf vawr gyd ac ef a chledyfe a [ffuste] /[clwpae] pwy rei a ðanuonesit can yr archoffeireit a chan heueuieit henureit y popl. A hwn ae brady­chað ef / a roes arwyð y ðynt / can ðoedyt: Y nep a gu­sanwyf / ys ef ydyw / deliwch ef. Ac yn ebrwyð y nefaoð at Iesu ac a ðyuot wrtho: Henphych athro rabi / ac e ae cusa­nað. Ac Iesu a ðyuot wrtho: Y car y ba beth y dauthost▪ Yno y nesasont ac eu roesont ðwyla ar Iesu ac eu dala­sont. [Page xxiii] A nycha vn or rein oeð gyd ag Ieshu / a estenað i law ac a dynað i gledyf / ac e drawað was yr archoffeirat ag a dores i glust i maes. Yna dyuot Ieshu wrtho. Ym­choel dy gleðyf yn yle. O bleit powp or a gymerant cle­ðyf / a chleðyf eu coller. A ny thybygy di y gallaf vi erchy ar vymtat / a danuonei yr owrhon er vynawyn erof] / mwy na deu­ðeelleng o engylion?[escrivenne] Eithyr paðelw y cyflo wnir yr [es­crythyroeð / cans dir yw gwneuthur velly. Yn yr awr hono y dyuot Ieshu wrth y torvoeð: Chwi ðaethoch al­lan megys at leitra a chleðyfeu ac a pastyueu ffusteu / ym dala i. Y doeðwn beunyð yn eisteð gyd a chwi yn ranny dyscei daeth yn y templ / ac ny ðaliesoch vyvy. Hyn yma oll a w­naythpwyt er kyflowni scrythoreð y prophwyti. Yno y gadaesont yr oll ðiscipulon ef / ag y ffoasont. Ag wynt a ðalisont Ieshu ag aythont ac ef at Cayphas yr archo­ffeirat lle ðoeðynt y gwyr llen ar henurieit wedy'r ym­gynull. A Petr a ðaeth ar i ol o hirbell / hyð yn llys yr ar­choffeirat / ag a ðaeth y my wnir tuy ag a eiste ðað gyd ar gweinidogyon y welet y dyben. Ar archoffeiriat ar oll gynulleidfa a geisiesont testiolaeth gelwyðoc yn erbyn Ieshu (yw vw [...]w ðody i angeu) ag ny chawsant yr yr vn er dy not llawer o teston celwydoc ir van. Ac or dyweð y da­eth dau test celwyðoc / ag a ðoetsont: Hwn a ðyuot / Mi allaf vwrw i lawr templ Deo / ag yn tri die hi adeilað trachefyn. Ar archoffeiriat a gyuodes ag a ðyuot wrtho: A ðoedy di ðim yn erbyn y petheu or a testolaytha y rein ith erbyn? Ac Ieshu nid ynganað. Ar archoffeiriat a ðy­uot wrtho: Mi ath tyngaftrwy Deo byw / ar ytty ðoe­dyt yny ay ti yw Christ bap Deo. Ac Ieshu a ðyuot wr tho: Ti a ðoedeist. Eithyr mi ðoedaf ywch / ar ol hyn y gwelwch vap y dyn yn eisteð ar deheu nerth Deo / ag yn [Page] dewot yn wybrenneu y neuoeð. Y na y rhwygað yr archoffeirat eu ðillat ag y dyuot: Ef a caplawð: Paam y rait i ni mwy wrth testion? Nycha / chwi a gly wsoch yr owrhon y cabl. Beth a dybygwch chwi? Ac wynt a atebasont can ðoedyt: Mae ef yn euoc i vaiwoleth. Yno y poeresont yn i wynep / ag y tarawsont ef ae dyrneu: Ereill a ðanuonesont eu palfeu ar i wynep can ðoedyt: [Prophwyta] i ni Christ / pwy yw hwn ath trawað?[dychy [...]ic] A Phetr oeð yn eisteð allan yn y llys / ag a ðaeth gwasa naethwraic ato / can ðoedyt: Ac y ðoydyt tithe gyd ac Ie­su o Galil. Ac ef a wadawð rac bron powp can doedyt: Ny wnipy beth yr wyt ti yn y ðoedyt. A gwedy iðo vynet allan ir drws / y gwelað gwasanaythwraic arall efo / ag y ðyuot hi wrth y rei oeð yno: yð oeð hwn he­vyd y gyd ag Ieshu o Nazareth, Ac ef a wadað ef dra­chefyn allw / can nad adnabuo i y dyn. Ac ychydyc yn ol ydaeth ato y rei'n oeð yn sesyll yno / ac y dywetsont wrth Petr: Yn wir y ðwyt ti yn vn o honunt / o bleit may dy dauot ith [arddangos] vancgy. Yno y dechreað velltithio a thyn­gy nad ad wayniad e y dyn. Ac yn y van y canað y ceiloc. Ac y daeth yn cof Petr air Christ pwy a diwetsei wrtho Kyn ny cano r ceiloc ti am gwedy deirgwaith. Ac ef aeth allan / ac a wylað yn [ehwerw.[doft] Ma [...]. xxvii Ag a hi yn vore / yð ymgynullað yr holl archoffeiriait ir vnlle / a henureit y popul yn erbyn Ieshu yw ðody ef i angev. Ag ae rwy­mesont ac aethant ac ef ae roðesont i.[raglaw]. Pilatus y [prefi­dens. A phan weles Iudas (ae bradychysei e) i vwrw adael ef yn euoc / e a edivarhaoð arno. ac a ðuc y dec ar ugein a­iant drachesyn ir archoffeireit ar henurieit / can ðoedyt: Mi pechais / yn bradychy gwaet gwirion. Ag wynt­wy a doetsont: Beth yw hynny tu ag atam ni edrych di. [Page xxiiii] Ac e a taflað yr arant yn y templ / ac aeth ac a ymgrogað a chepyla hoynyn. Ar archoffeireit a gymersont yr ariant / ag a ðoetsont.[dodi] Nid kyfreithlawn ew [bwrw yn y trysod Korban / cans gwerth gwaedyw.[pottiwr pridd Ac wynt a ymgyngoresont ag o gydgyncor y prynesont ac wynt vaes [crogenyð y gla­ðy alltududion ne ddieithreit pererinion Ac am hynny y galwed y maes hwnw Chackel-damah sef maes y gwaed / hyd y dyð hwn. Yna y cwplawyt y peth a ðoetpwyt trwy Ieremiah pro­phwyt pwy a ðywet: Ac wynt a gymersont y dec ar ugeint ariant / ar ð [...]rchawewerth hwn a werthwyt ar hwn a prynesont can plant yr Israel: ac wynt aeu ro­ðasont tros vaes crogenyð / megys y orbeiniadd gesoðad yr Ar­glwyð ymy Ac Ieshu a sauað rac bron y presidens / ar presidens a ovynnað iðo / can ðoedyt: Ae ti yw brenhin yy Iuðeon? Ac Ieshu a ðyuot wrtho: Yd wyt ti pn doe­doedyt. A phan cuhuðynt ef yr archofeireit arhenurieit ef nid atebað ðim. Yno dyuot Pilatus wrtho: A ny chly wy vaint o testiolaetheu may rein yny atebith erbyn? Ac ef nid atebað iðo ac vn gair / ar Presidens o ryue­dawð yn vawr. Ac ar y dyð gwyl hwnw yð aruerei y Presidens ellang ðyuot allan ac vn yn [rwym] ir popul or a vynnynt wy.[cartharos Yno ydoeð ganto mewn gefyn vn carn­lleitr a elwit Bar-rabah. Agwedy ydynt ymgynullaw y dyuot Pilatus wrthynt. Pwy vn a ewyllyswch ellw­ng o honof ychwi / Bar-rabah ae ynte Ieshu yrhwn a elwio ðywedir yn Christ? Cans ef wyðiat may o gas y dodys­fente. Ac ef yn eisteð ar y varn / y danuones y wraic a­to / can ðoedyt: Na vit yt ðim a wnelych ar cyfyawn hw­nw / can mi a o ðeveis lawer heðyw mewn breu ðwytion oe bleit ef. Ar archoffeiriait ar henurieit pery [...] ymlewyð a wnaythant ar popul er mwyn govyn Bar-rabah a [Page] cholli Ieshu. Ar presidens a atebað ac a ðyuot wrth ynt: Pwy or ðau a vynnwch i cllwng ywch? Ac wyntwy a ðoetsont / Bar-rabah. Doedyt wrthynt o Pilatus: A pha beth a wna vi i Ieshu yr hwn a eswir yn Christ? A doedyt a wnaythant oll: Croger. A phan weles Pilatus nad oeð yn llwyðo ganto / namyn bod cynwrf yn codi vwyvwy ef a gymerth ðwfyr ac a olches i dwylo rac bron y popul can ðoedyt: glan new­cion Diargyoed wy vi o ywrth waed y kyfiawn hwn / edrychwch chwi. Ar oll popul a atebað ac a ðy­uot yd aed i waed ef arnam ni / ac ar en plant. Yna y gell­ynges ef Bar-rabah ydynt wy / ag y dodes y dynt Ieshu yw eskyrsio ac ew groei. Yna sawdwyr milwyr y presidens a gy­mersont Ieshu ir dadleuduy / ag a gynullasont ato yr oll tyrva / ag ae dioscasont ef ac a roesant am dano [vantell coch.[cochyl Ac wynt a plethesont ddrain spinys yn coron / ac ae geso­dysont ar i ben / ag a ðodesont corsen yn i law deheu / ag a gymasont gamasont glinieu ger i vron ef / ac ae gwaiworysont can ðoedyt: Hanpych well vrenhin yr Iudeon. Ac wynt a poyrysont arno / ac a gymersont y corsen ag ae traw­sont ar i ben. A gwedy yðynt i watwor / wynt ae noetha­sont or vantell / ac ac gwiscasont oe dillat ehun / ac ae­thant ag ef ew groci. Ac ac wynt yn mynet allan / wy gawsont ðyn o Cyren a elwyt Simon / a hwn a cymell­asont i [dwyn i cross [...] crws croc ef.[actrain] Ac wynt a ðaythant i le a elwit Golgoltha (sef y penglocva) ac ae ðodyfont iðo ew yvet winegr yn cymyscedic a bustyl: a gwedy iðo i provi vlasy / ef a wrthotad i yset. A gwedy yðynt i groci / wynt a rana­sont i ðillat / ac a tynnasont swtysse. vwriasont cwlbren: yr cyflowny y peth a dywetpwyt trwy eneu y prophwyt / can dywe­dyt: Wynt a ranasont vymdillat ac ar vygwysc i bwri­asont cwlbren. Ac eisted a wnaythant ae oarchadw / a [Page xxv] gesot uch i ben eu [achos] yn escriuenedic:[var [...]] lly [...] hwn] yw Ieshu brenhin yr Iuðeon. Yna y crocet dau leur gyd ag efo / vn ar y llaw ðeau ac arall ar y llaw aswy. A Rein oeðynt yn mynet heibo / ae caplasant e / ag a escytwa­sant eu peneu can ðoedyt: Och ti a [oyscaryt templ Deo / ag mewn tridie yr adeilyt / ymgadw dyhun:[ddeftrywyl] os map Deo wytdyred i law [...] o y ar groes. descen o croc. A heuyt yr archofeiriait a wat­worynt y gyt ar gwyrllen can ðoedyt: Ereill a [iychaoð ef ac ny [...]wed [...]dd digon ef ðim eu iachay ehunan.[eill] Os ef yw bren­hin yr Israel descenned yr owrhon o croc / a ni a credwn iðo / yð oeð ef ae ym ðiriet ar Deo / gwaredet ef yr owr hono ys myn. Cans ef a ðyuot: Map Deo ydwyf. Ar vnffynyt yr edliwyað y llatron iðo y rein a crocesit gyd ac ef. Ac or chwechet awr y butywyllwc ar yr oll ðayar / hyd y nawved awr. A'r nowded awr y llefawð Ieshu a llef [vawr] can ðoedit: Eli eli lamasabaktani:[uchel] ys ef Deu Deo / vy Deo / paam y gedeist vi? A rei or dynion or oy ðynt yn sefyll yno wedy y ðynt clywed hynny / a dywetsont: Mae ef yn galw ar Eliah. Ac yn y van y redað vn o honynt wy ac a gymerth yspwrn / ac ae llanwað o wi negr / ag ae gesodes ar gorsen / ag ae dodes iðo yw yued. Ereill a ðywetsont: Gad i ni welet a ðel Eliah yw di­anck ef. Ac Ieshu drachefyn aleuað a llef vawr / ag an­hatlað yr yspryt.[eily] A nycha llen y templ yn rwygo yn dau hanner / or [cwr uchaf hyd yr isal / ar ðayar a grynað / ar main a aenthon yn ddryllis. hyscy no meirw. darleisiað / ar beðau ac a ymagorysont / a llawer o cyrph saint oroyðynt wedy [hunaw a gyuoda­sont / ar aython allan or beðau yn ol y gyuodiat ef / ac a ðaythant ir dinas santaið / ag a ym dangosesont i lawer. Ar cuppitn catmwr [grynfa] penkywdawt cant / a rei oydynt gyd ac ef yn gorcha dw Ieshu / pan welsant [cynnwrs y dayar / ar petheu a [Page] d'aroeðynt / wynt a ofnysont yn vawr / ac a ðywetsont: Yðoeð hwn yn ðinam yn vap Deo. Ac y ðoeð yno law­er o wrageð (yn Gwrych. tremio o bell) a ðaythent ar ol Ieshu o Galil yn i weini ef: ymplith y rei yð oeð, Mair Vag­dalen / a Mair vam Iaco ac Ioseh / a mam meibon Dhebedi.

Yr Euangel.

Cor. xiiii. [escrivennie ddion]AR ben y ðeuðyð yð oeð y Pasc / a dyðie'r bara crei Ar archofeireit ar [gwyrllen] a ddychynty­gesont. geisiesont] pa fforð y dalient ef trwy ðichell / yw ðiuetha. Eithyr doydyt a wnaent: Nyd ar yr wyl / rac cody cynnwrf yn y popul. A phan ytoeð ef ym Bethania yn tuy Simon oahanglaf / ac ef yne isteð y vwyta / yd aeth gwreir a gyd a hi vlwch [alabastr] o oleo gwyrthvawr a oeð iawn lauandnardus:[ [...]yw vayn]] ac ae torað / ac ae tywallað am y ben ef. Ac a sorrað rei ynthynt ehunain / can ðoedyt: I pa beth y gw­naythpwyt y collet yma ar oleo? O bleit e a allesit e wer­thy er tuhwnt y trychant ceinoc ae roði ir tlodion. Ac a ffromasont wrthei. Ac Ieshu a ðyuot: gedwch iðei / pa ðych chwi kynðrwc wrthei?[ [...]] Hi weithiað weithred [dec] arno vi: O bleit chwi gewch y tlodion in oastat y gyd a chwi / a phan vynnoch y gellwch wneythy twrn dayðynt: ond myvi ni chewch chwi / yn oastat y gyd a chwi. Hyn a allawð hon / hi ae gwnaeth. Hi a ðaeth ym­blaynllaw y elio vyccorph tu ae cla ðedigeth. Yn wir y doedaf wrthych: Ym pale bynac y pregether yr Euangel hon yn yr holl vyd / a hyn yma heuyd or a wnaeth hon / a dreithir yn coffa am denei. Yno Iudas Iscarioth vn or ðeuðec aeth y maith at yr archoffeireit yw [roði] ef ydynt wy.[vradychy Agwedy y ðynt glywed hynny / ef aeth yn llawen ar nunt / ac aðawsont ðody arian iðo. Ac ef a geisiað am­ser kymwys yw vradychy ef. Ar dyð cyntaf or bara rei (pryd yð aberthynt y Pasc y dyuot y discipulon wrtho: Y bale y mynny di i ni vynet ac arlwyaw yt y vwyta'r Pasc? A danuou a wnaeth ðau oe ðiscipulon a dywedyt wrthynt: d Ewch ymaith ir dinas ac e a gyfwrð a chwi [Page xxvii] [ðyn yn arwain piseret o ðwfyr / kynlyn wch ef i bale bynac yð el y mywn dywed wch wrth wry tuy:[wr] yr Athro a ðywet / [siambyr] Pale may'r [lletuy] lle y bwytawyf y pasc mi am discipulon? ar ef a ðengys ywch ystauell vawr yn gy­wair ac yn parat: yno arlwywch y nyny. A mynet yma ith oe ðiscipulon / a dawot ir dinas a chaffael megys y dy wetsei ef wrthynt: ac ar wyaw Pasc a wnaethant. A chan yr hwyr yd aeth yno ef ar ðeuðec. Ac val yr oyðynt yn eisteð ac yn bwyta / y dyuot Ieshu: yn ðieu y dywed af y­chwy / may vn o hanowch am bradycha / yr hwn syð yn bwyta gyd a myvi. A dechre tristau a wnaythaut / a doe­dyt wrtho o pop vn: ae myvy [...]ac o arall ae myvy? Ac ef a atebað ae a ðyuot yðynt: Vn or ðeuðec yr hwn syð yn trochy ila [...] gyd a myuy yn y ðescil.[a g [...]dd] Cans map y dyn [yð a] mal yð escrivenir o honaw: ond gwae r dyn hwnw pwy y bradychir map y dyn trwyðaw:[da▪] [tec] vysei iðo na anesit ef er oed yn ðyn.[ddiolch. Ac val yr oyðynt wy'n bwyta / y kymerth Ieshu vara / a gwedy iðo [vendithio] y torres ac e rho ðes yðynt / ac e dyuot / kymerwch / bwytewchhyn. hwn.] yw vyccorph. Ac ef a gymerth y [calic] ac gwedy iðo roi diolch / ef ae dodes yðynt.[cwpvan phial.] Ac wynt a yvasont o honaw pop: Ac ef a ðyuot wrthynt:[ddeddyf Hwn yw vycgwa ed or eiðo'r [testament] newyð / yr hwn a ollyngir dros lawer. Mi a ðy wedaf yn ðiau wrthych: nað y vwyf mwy ðim o frwyth y winwyðen / hyd y dyð hwnw yð yvwyfe yn newyð yn teyrnas Deo. A gwedy yðynt [emmynny / ] yð aethant ymaith i vynyth oliuar. Ac Ieshu a ðyuot yðwynt: Y nos [can mol Deo [Heno.]hon ych rwystrir oll om pleit i: cans yð escriuennit / Trawaf y bugail / a thervir y deueit. Eithyr wedy cyuot wyfych rhac vlaynaf yn Galil. Syganei Petr wrtho: A chyd rwystrer powp / eithyr [Page] nyd [...] myvy. Ac Ieshu a ddyuotyddo: Mi ðoedaf yn ddi­au ytty / may heddiw / y nos hon cynny cano'r celioc ddwywaith / y gwedy videngweith. Ef ynteu a dyuot yn [vwyvwy] o lawer:[dayrach. A phe gorvyddei i mi varw gyd a thi kyth wadaf byth. Ar vnf [...]ynyt hefyd y dyuot pop vn o honynt.[elwyl] A dawot a wnaythoni y van a [enwit Geth­semani: ac e dywedei wrth eu ddisciplon: Eisteddwch y­matra eiwyf [ai emyl i weddio.arneilliu Ac ef a gymerth gyd ac ef Petr / ac Iaco ac Ieuan ac a ddechreað osny ac arswydo. Ac ef a ddyuot yddynt: Trathrist yw vy ene­id / hyd angeu: Aroswch yma a gwiliwch. Ac ef aeth y­chydic pellach / aca digwyddad hyd ar y ddayar / aca we­ðad [o gellit] ar vynet or awr heivo o ywrtho:[ob [...]iallnol] Ace a ðyuot: Abba y tad / pop peth syð alluol y ti / treigla y calic hwn o ywrthyf:[vat yr] eithyr nyd [pa ewyllyswy vi / namyn pa yr ewyllyssych ti. Ac e daeth ac ae cauas wy'n [...]yscy / ac a dyuot wrth Petr: Simon ae cyscy yd wyt? A ni ally ti wilio vn awr? Gwiliwch a gweðrwch rac ych mynci mewn prouedigaeth.[ystic] Yr yspryt yn die syd [parot / y cna­wd hagen syð egwan. A thrachesyn yd aeth oy wrth ynt ac y gwidiad / ac a dyuot yr vn ymadrad. A gwedy ym­choelyt o honaw / ef ae cavas wy drachefu yn cyscy / cans yð oeð y llygait wy wedy gorthrymy: ac ny wydent pa beth a atebent iðo. Ac e daeth y drydeð waith / ac a dyuot wrthynt: Kyscwch bellach a goffwyswch: digon yw: E­daeth yr awr / nycha y rodir map y y ðyn yn dwylo pecha turieit.[llyma] Kyuodwch / awn / [nycha] yr hwn ambradychai yn dyuessau. Ac yn y van ac ef yn ym didan y deuei Iudas (pwy oed vn or deuðec) a chyt ac ef torfa vawr a chle dife a phasimen / o y wrth yr archofleireit / y gwyr llen ar he­nurieit.[arwyddockai atre hynodr­wydd.] Ac e rodysei hwn ae bradychawð ef yn [anmait [Page xxviii] yðynt / can ðoedyt: Pa vn bynac a cysasanwyf / ef e yw / daliwch hwnw a thwyswch ymaith yn [gysrwys.dychlin.].] A gwedy e dewot ef / ef aeth ato yn y van / ac a ðyuot wrtho: [Rabbi / rabbi] ac ae cysanað ef.[Athro / atha [...] Ac wyntwy a ymava­elesont yntho ac ae daliesont. Ac vn or sefyllyeid a dynað gleðe ac a drawað was yr archoffeirat / ac a doroð i glust i maes. Ac Ieshu a atebað ac a ðyuot wrthynt: Y ðych chwi yn dawat allan megys at leitr a chledyfeu ac a pha­styneu im dala vi: yð oeðwn i beunyð gyd a chwi yn y templ yn traythy dysc / ac ny ðaliasoch vyvy: neithyr er mwyn cyflowny'r Scrythyreu. Ac wynt ae gadaw­sont ef ac a foasont powp. Ac y ðoeð vn gwas ieuank wedy'r amwiscaw o liein ar y noeth. Ac ae canlynað ef / ar gweison ieueink ae daliesont ef. Ac ef a adws y lliein­wisc ac a foað oywrthynt yn noeth. Ac wynt a ðygy­sont Ieshu at yr archoffeirat: Ac y gyd ac ef yð aythant yr oll archoffeireit / an henurieit ar gwyr llen. A Petr o­eð yn y galyn ef o hirbell hyd ynny ðaethoeðoeð ef y lys yr archoffeirat: ac yð oeð ef yn eisteð y gyd ar gweinido gion yn ymd wymo wrth y [lleuer.[tan]] Ar archoffeiriat ar oll gynulleidva sennedð oeð yn ceisio testiolaeth yn erbyn Ieshu y gael y roy ef yw varwolaeth / ac ny chawsant ddim. Canys llawer a ddygsont gamtestiolaeth yn i erbyn ef: eithyr nyd oeð y testiolaytheu yn gysson. Ac e godes Rei ac a ðygsont gamtestiolaeth yn y erbyn ef / can ddoedyt: Nyny ae clywsam ef yn dy wedyt: Mi a oysgaraf y tem­pl hon syð o waith llaw ddy [...]. Acnyd oeð velly chwaithe testiolaythe yn [gysson.] Ac a godes yr archoffeirat yn eu canol wy / ac a [kyti [...]o] [ [...]] o vynnað i Iesu / can ðoedyt: Anyd ate­by di ðim? Paam y may y Rein yn testio ith erbyn? Ac ef dystawað ac nyd atebað dim. Trachefyn y govynnað [Page] yr archoffeirat / ac y dyuot wrtho: Ae ti yw Christ vap y benediceit? Ac Ieshu a ðyuot Myvy yw: A chwi gewch welet map y dyn yn eisteð ar deheu nerth / ac yn dewot yn wybrenneu nef. Yno yr archoffeirat a rwyges i ði­llat / ac a dyuot: Paam y reit i ni mwy wrth testion? Chwi glywsoch capledigaeth.[dybygwch Beth a [welech chwi vod yn iawn? Ac wyntwy oll a varnasont i bod ef yn euoc i angeu. Ac a dechreað Rei popry arno / a chuðio i wynep / ae geino dio a doedyt wrtho: Dychymic di. Ar gweison a roesont vonclustieu iðo. Ac valyr oed Petr yn y llys isot / yd aeth vn y vorinion gweini yr archoffeiriat: a phan weles hi Petr in ymd wymo / hi a edrychað orno / ac a ðyuot: A nid oydyt tithe hesyd y gyd ac Ieshu o Nazareeh? Ac ef a wadað / can ðoedyt: Nyd adwaen i dyn hwnw ac nywn ðeall pa beth a ðoydy dy. Ac ef aeth allan o yno yr [rac neuad / ac a canad y ceiloc.[Poris] A phan welað y vorwyn weini ef drachefyn / hi a dechreað ðywedyt wrth y rein oeð yn sefyll yno: [Hwn syð vn] o honynt.[Llyma vn] Ac ef drachefyn a ymwadað. Ag ychydic yn ol y dyuot y rein oeð yn sefyll yno / wrth Petr:[vn o Galil] Yn wir yd wyti yn vn o honynt: o bleit [Ealilyð wyt achos [arddangos] ac] y may dylediaith yn yn [gyfelyp.] Ag ef ynteu a ðechreað tyngedy ni ymgeinio velltithio] a thyngy nyd adwaen i y dyn yma yð ych chwi yn sonio am dano. A thrachefyn y kanaðy ceilok: ag yd aeth ynkof Petr am y gair a ðywetsei Iesu wrtho:sef Kyn cany or ceiloc dwywaith y gwedy vi deir­gweith. Ac a tora ðarno wylo.

Yr Euangel.

AC yn y van ar luc y ðyð / Mar. xv.] yð aeth yr archosseirait yn y cyncor y gyd ar henureit ar gwyrllen / ar holl se­neðr a thy wys ymaith Ieshu yn rwym a wnap­thant ae roðy at Pilat. A gofyn iðo o Pilat: Ae ti yw brenhin yr Iuðeon? Ac ef a atebað ac a ðyuot wrtho: Yð wyt ti yn doedyt. Ar archoffeirait ae kyhudynt o lawer o betheu. A Pilat a vynnað iðo ðrachefn / can ðywedyt: A nyd ateby di dim? Wele veint o betheu y maynt yn te­stiolaythy [Page] yn dy erbyn. Etto nyd atebað Ieshu ðim / mal y ry veðað ar Pilat. Ar yr wyl hono y gollyngað ef sef Pilat vn charcharor pa vn bynac or a vynnynt wy. Ac y ðo­eð vn a elwyt Barrabbas yr hwn oeð yn carchar y gyd a rein a draws godefynt / ac a wnaethesynt laðva ar y kyfodiat. Ar tyrva a lefawð ac ðechreað ðysysy ar­no wneuthy'r o honaw megys ac yn oastat y gwnatho eð y ðynt. Pilat ae atebað can ðoedyt: A ewyllyswch chwi imi ellwng yn rhyð i chwi vrenhin yr Iuðeon? Canys e wydiat may o genuigen yd-aroed yr offeirieit y vradrychy ef.[a banasont Ar archofeireit a [yrthyesont y tyrfa mal yn hydrach y gollyngei ef yn ryð Barrabbas y ðynt. Pi­lat a atebað drachefyn / ac a ðyuot wrthynt: Beth-ynte a ewyllyswch i mi wneythy'r ir hwn y ðych yn y alw yn brenhin yr Iuðeon? Ac wyntwy a criasont / Croc ef. A Philat a ðyuot wrthynt / Pa ðrwc a wnaeth ef? Wy­the a eriasont vwyvwy / croc ef. Ac velly Pilat yn ewy­llysy bodlony y tyrfa / a ollyngað Barrabbas yn ryð yðynt / Ac a roðes Ieshu wedy'r escyrsio yw groci. Y [kiwdawdwyr ae tywysasont ef o yno y mywn ir llys / [fawdwyr ys ef ir dadleudy / ac a alwasontynckyd yr holl gywda­wd ac ae gwisgasont ef o [porphor] ac a roesont am i ben ef coron wedy'phlethy o ðrain / [ [...]yw wisc liw ac a ðechreasont gy­varch iðo:[cumsont Henpych well brenhin yr Iudeon. Ac e [mae­ðasont ef ar y ben a chorsen / ac a boyrasont arno / ac a ga masont i glinie ac ae a ðolasont ef. A gwedy daroeð yð­ynt i watwor ef / wy a ðiosceson y porphor o y am dano / ac ae gwiscasont ef oe dillat [priot / [ehun ac aethant ac ef allan yw groci Ac wynt a gympellasont vn oeð yn mynet hei bio ys ef Simon o Cyren (tad Alexander a Ruffus) y ar wain y croc ef. Ag wy ae dycsont ef hyd ynlle a elwyt [Page xxx] Golgotha yr hwn yw oe ðeongl y penglocva ac a roe­sont win [myrllyd] iðo yw ybed / [wedy i gymy scy a myrth ond ny chymeraðef ðim o honaw.[ddillat A gwedy dar-oeð y dynt y groci ef wy a tannasont i [archenad] can vwrw cwttya [am danunt cwlbren [arnunt] pa syrthei yn ran pwy. Ac yð oeð hi y drydeðawr / ac wy ae crogesont ef. Ac escriuen y achos ef ydoeð weðy escri­venny: Brenhin yr Iuðeon. Ac wy a crocesont ðeu leitr y gyd ac ef: vn ar i deheu ac arall ar y asswy. Ar yscrythur a gyfio wnwyd a dywait: a chyd ar rei enwir y kyfrifwyt ef.[e [...]ed Ar sawl [ai heibio / ac ceplynt ef / can yscwyt eu pen­neu / a doedyt: Och / yr hwn aoyscarei y templ / ag ae aðei­lei drachefyn mewn tridie: iacha a dy hun / a descen or [groc.[o par y cro [...] Yr vn ssynyt y gwatworei'r archofeireit ef ymplith y gy­lyð y gyd ar gwyr llen / can ðoedyt:[gadwodd ne [...] waredawdd Ereill a iachaoð ef ehunan ny veidyr n [...] ny eill. caffo [...] ni ðychon ef y achay. Descened yr owrhon Christ brēhin yr Israel mal y [gwelom a chredy. A rein a crocesit y gyd ac efo a liwyent iðo. A phan ytoeð y chwechet awr wedy dewot / e godes tywyllwch ar yr holl ðayar hyd y na wet awr.[colawdd Ac ary nawet awr y [dolesoð Iesu a llef vawr can ðoedyt: Eloi Eloi lamashabachthani: yr hyn yw oe gyfieithy: [Deo meu / Deo meu / paam y gedeist vyvy?By [...]nw vynnw A rei or oeð yn sefyll yno / pan glywsant hyn / a ðywet­sont? Wele vo yn kalw Elias.po n [...] Ag a redað vn ag ysp­wrn ynllawn o vinegr ae rodes ar gorsen / ac ae estenað iðo yw y ved: can ðoedyt: gedwch i ni weled a ðel Elias yw dyny ef i lawr. Ac Iesu a lefoð a llef vawr / ac anhe­tlað.or neillemy [...] i llall Allen y templ a rwygað yn yn dwy ran [o y uchot hyt isot. A phan weles y [...]ap [...]en ca [...] ­nwr. cywdawdwr (yr hwn oeð yn se fyll gyuerbyn ag ef) crio o hono ef velly / ag anhatly / e ðyuot:[gw [...] Yn wir map Deo ytoeð y [dyn hwn. Ac yð oeð gwrageð yn edrych arno o hirbell ymplith y rein yð oeð [Page] Mair Vagdalen / a Mair Iaco vychan / ac Iose / a Sa­lome (y rein pan ytoeð ef yn Galil / oy ðynt yw ganlyn ac yw weiny e) a llawer o wrageð ereill or aethysent gyd ag efo y vyny i Caersalem.[ [...]byn. Ac yr owrhon wedy de­wot pryd gosper (can y bod hi yn nos-arlwy o [vlayn y Sabboth) e ðaeth Ioseph o Arimathaia kyngorwr gw­iw / vn ydoeð ynte hefyd yn edrych am deyrnas Deo / ac a lyfasawd vyned y mywn at Pilat / a dysyfy arno ca­el corph Ieshu. A ryueðy a wnaeth Pilat a visei ef varw yr o wrhon: ac a alwað y ciwdawd wr atto / ag a o vyn­noð iðo / oeð nemor er pan vysei ef varw.[ [...]wyr] A gwedy ca­el o honaw wybot y [peth] can y Cywdawdwr / e ðodes y corph i Ioseph / ag ef a brynað li [...]in sidon] ac ae tynnað ef i lawr / [ [...]] ac ae amdoes ef ar sidon ag ae gesodes ef mewn [monwent a doresit or graic ac a dreiglað vayn ar ðrws y vonwent. A Mair Vagdalen a Mair Iose oedynt yn eðrych ym pa le ygosodesit ef.

Yr Euangel.

A Gwyl y bara crei oeð yn agos / yr hon a elwir y pasc.Luc. xxii. Ar archoffeireit ar gwyr llen oeð yn ceisio pa ðelw y lleðynt ef / o bleit yð oeð arnunt wy ofy ny popul.[elwil] Yno y ðaeth Satan y mewn Iudas a [lleisenwit yn Iscariot (pwy oeð vn o riuedi y ðeuðec) ag ef aeth y­mayth ac a ymðiðanað ar archofeireit ar swy ðogyon / pa weð y gwnei y vrad ef yðynt. Ac y ðoeð yn llawen gantunt / ac wy a aðawsent roði aran iðo. Ac ef a gytu­nað [Page] / ac a geisiað amser aðas yw vradychy ef yðynt yn didwrwf.[raid offry [...]y [...] tramwya [...] Ac e ðaeth dyð y bara crei / pan oeð [dir llað y pasc.] Ac ef a ðanuones Bedr ac Ieuan / can ðoedyt: Kerdwch a pharatawch y nyny y pasc / val y gallom vwyta. Ac wynt a ðywetsont wrtho. Ym pa le y myny di i ni ny baratoy? A ef a ðyuot wrthynt: Nycha a chwi yn mynet y mywn ir dinas y kyferfydð dyn yn aiwain lle­str prið yn llawn o ðwfyr: tynsynwch hwnw i pa tuy yð ef y mewn / a dywedwch wrth wr y tuy: Yr athro a dywait wrthyt: Pa le y may'r lletuy lle y bwytawyf y y pasc mi am discipulon? Ac ef a dengys ywch ystavell vawr wedy y chywerio: yno y paratawch. Ac wy aethant ymaith ac a gawsant mal y dy wetsei wrthynt / ag wy a paratoasont y pasc. A phan ðayth yr amser / ef a eisteðoð ar deuðec apostol y gyd ac efo▪ Ac a ðyuot wrthynt / Mi a ðysyveis ac a ðyvyseis vwyta'r pasc hwn gyd a chw­chwi / kyn diodev. Cans mi a ðoedaf ychwi na vwyta­wyf vi mwy yn ol hyn dim o hono / hyd a ni chyflowner yn teyrnas Deo. Ac ef gymerth y calic wedy dar-oeð iðo ðiolch ac a ðyuot kymerwch hyn / a ranwch yn ych plith. O bleit mi ðywedaf i chwi: nad yvwyf vi ofrwyth gwin wy ðen hyd yny ðel teyrnas Deo. Ac ef a gymerth vara / a gwedy iðo ðiolch / ef a torres / ac ae roðes yðynt canðoe dyt: hynyw vyccorph yr hwn a roðir drosoch: Gwnewch hyn yn coffa am dana vi. Velly'r vn moð wedy daroeð iðo swpera / y cymerth y calic can ðoedyt:[phial cwpan y [calic hwn ywr testiolaethtestament] newyð yn vyggwaed i rhwn a ellyngir dro soch chwi. Eithyr nychalaw hwn am bradychai / ar y vort gyd a myvy. A map y dyn hagen a gerða yn ol ag y darparwyt: etto gwae'r dyn hwnw / drwy yr hwn y bradycher ef. Ar wynt a dechreosont ymofyn yn eu plith [Page xxxii] ehunain / pwy o [naðynt] vyðei ef / or a wnelei hynny.[hony [...] Ac aeth ymryson ryngtynt pwy vn o naðynt a dybygit i vot yn [vwyaf. Ac ef a dyuot wrthynt:[vwi [...] Brenhined kene dlaytheu a arglwyðiant arnaðunt / ar rein syð yn lly­wodraythy arnun / a elwir yn hael a gwych: ond na vy­dwch chwi velly / neithyr y mwyaf ych plith chwi / byðet megys yr iangaf / a hwn avo yn bennaeth bydet megys hwn a vo yn gweiny. O bleit pwy vn vwyaf / a yr hwn avo yn eisteð-a yr hwn a vo yn gweyni?i [...] vwyta [...] vwyta A nyd mwyaf yr hwn a vo'n eisteð-.[plith Eithyr yð wyf vi yn ych [canol / mal vn yn gweiny. Chwchwi ywr reini y arosoch gyd a myfy yn vymprovedigaetheu: A mine ossodaf y chwi de­yrnas / mal y gesodes vymtat ymy / [orseddio [...] y gael o honoch vwy ta ac yved ar vy morti yn vymteyrnas ac eisteð ar [eiste­ðvae / yn barny deudecll wyth yr Israel. Ar Arglwyð a ðyuot: Simon / Simon / nycha Satan ach archað chwi y gael ych goagryny / chwimal [gwenith: minne ercheis drofotti / na phalia [...] ðeficiae dy ffyð.[a [...]we [...]th A gwedy ith ymch weler di / sickra dy vroder. Ac ef a ðyuot wrtho: Arglwyð / yð­wyf vi yn parat y vynet gyd a thi y carchar / ne angeu: Ac ef a ðyuot: Petr mi ðoedaf wethyt / ny chan y ceiloc he ðyw / kyn nag y ty wady deirgweith vy adnabod. Ac ef a ðyuot wrthynt:[god / Pan ðanuoneis chwi eb [gwd ac ed y screpan / ac eb escitie / a vu arnowch chwi eisie dim? Ac wynt a dywetsont / Na ðo ðim. Yno y dyuot ef wrthynt: eithyr yr owrhon y nep syð ganto gwd / kymered ef / ar vn ffynyt a [...] escrepan. Ar nep ny bo ganto / gwerthet i bais a phrynet gleðyf / O bleit mi ðoedaf ychwi / may [dir et­twa am yr hyn a escri [...]enwyt y gyflowny yno vi:[rell (Sef) ymplith y rei enwir y kyfrifwyt ef. Can vod ðyben yr owrhon am a escrivennwyt o honof vi. Wyntwy a ðo­etsont [Page] wrtho / Arglwyd [nycha yma ðau gleðyf.[ [...]] Ef a dyuot wrthynt: Digon yw. Ac ef a daeth allan ac aeth (yn ol y defod) i vynyth [oliuar:[ye e [...]edy [...]e ae discipulon ae canlyny­sont ef. Agwedy i ðyuot ef ir van / e dyuot wrthynt: Gwe diwch nad eloch mewn prouedigaeth. Ac ef a dynnawð o ywrthynt megys ar ergit carec / ac aroes i linieu ar lawr ac a wediawð / can ðywedyt: Y tad od ewyllysy ys mut y calic hwn o ywrthyf: eithyr nyd vy ewyllye i / namy [...] dy ewyllys di a gyfiowner. Ac a ym dangoses iðo angel or nef yw gadarnhau. A phanytoed ef yn yr ing y gwedi­awð: yn hwy: Ae chwys ytoeð maldagre gweð yn llithro [ir] ðaiar.[ [...]ybar Agwedy ido gyuodi oe weði / a dawot at y discipulon / e ae cauas wy yn hunaw can tristit: ac ef a ðyuot wrthynt / Paam yð hunwch? Kyuodwch a gweði­ðan nad eloch mewn prouedigaeth. Ac ef etto yn ym ði­wch / nychaf torf / a hwn a elwyt Iudas / vn or deu ðec yn dewot oe blayn / ac yn nesau at Ieshu / yw gusany. Ac Ieshu a ðyuot wrtho: Iudas ae a chusan y bradychy di vap ydyn? Pan welawd y rein oeð yn y gylch / beth oeð ar vod / y doedsont wrtho: Arglwyð / a drawom ni a chled ðyf? Ac vn o nadynt a drawoð was yr archoffeiriat ag a dores i glust ðeheu y maes. Ac Ieshu a atebað ac a dyuot: Godefwch hyd hyn. A gwedy iðo gyswrð ae glust / ef ae iachaoðe. Ac yno y dyuot Ieshu wrth y rein a ða­ethysei attaw ys ef wrth yr yr archoffeireit a swy ðogyon y templ ar henurieit. Chwiðaethoch allan valpe at leitr a chledyseu ac o phastyneu: A phan oedwn beunyð y gyd a chwi yn y templ / ny roesoch chwilaw arnaf vi. Eithyr llyma yr awr einoch chwi a gallu y tywyllwch. Ac wedy yðynty daly ef / wy ae dygsont y mewny tuy yr archosseirat: A Petr oeð yn canlyn o hirbell. A gwedy [Page xxxiii] y ðynt wy cenny tan yncanol y llys / a chyd eisted ilawr e eisteðað Petr yn y plith.[ [...]eny] A phan weles ryw vorwyn weini efo yn eisteð wrth y [goleuad (ac edrych arno yn graff) hi ðyuot: Ac yð oeð hwn yma gyd ac ef. Ac yntau a ymwadawd ac ef / can ðoedyt: y wreic / nyd adwaen efo. Ac ychydic yn ol / y gwelawð vn arall efo / ac e ðyuot: Ac yð wyt tithe yn vn o honynt. A Phetr a ðyuot: Y dyn nag wyf vi. A thu ac enhyd vn awr yn ol / y cadarnha­oð vn arall / can ðoedyt: Yn wir yð oeð hwn y gyd ac ef / o bleit [Galilyð ydyw. A Phetr a ðyuot:[vn a hanyw o vro Gali [...]. Y dyn / ny wn i beth yð wyt ti yn y ðywedyt. Ac ac efo etto yn ymði ðan / y canawð y ceiloc. Ar Arglwyð a ymchweloð / ac a edrychað ar Petr. Ag a ðaeth ynghof Petr ymadroð yr Arglwyð / pa ðelw y dywetsei wrtho / Kyn nag y ca­no'r keilioc / y gwety ti vyvy deirgweith. A Petr aeth allan ac y wylað yn [chwerw.[Hidyl] Argwyr a ðaliesynt Ie­shu / eu watwor ae guro a wnaythont: a gweðy daroeð ydynt [guðio y olwce / ][y vygydy ef. eu daro a wnaethont ar i wy­nep / a gofyn iðo / can ðywedyt: dychymig Prophita / pwy vnyw hwn ath drawoð? A llawer o gabl-erieu ereill a dywet son wrtho. A gwedy y myned hi yn ðyð / yð ymgyuull­að henurieid y [plwyf ar archofeireit ac a aethont ac ef yw senedr wy / ac a ðywetsont:[popt [...]e Ae ti yw'r Christ? dy­wait y ny.[doedwn Ac ef a ðyuot wrthynt: Pe ys [dywedaf ych­wi ny's credwch chwi: a a phe yð holaf ny's ateboch chwi vi / ac n'ys gollyngoch [ymaith vi.[yn rydd Or amser hyn y byð map y dyn yn eisteð o ðeheu i nerth Deo. Yno y dywet­sont wy pawp: Wyt ti can hyny yn vap Deo? Ac ef a ðy­uot wrthynt: Yð ych chwi yn dyweðyt vy modi. Ac wynt a dywetson: Paam y reid i ni mwy wrth testoleth? Can nyny ewnhunam ae cliwsam oe eneu ehunan.

Yr Euangel.

AR oll liaws o naðunt a gyuodes ac aeth ac ef at Pi­lat.Lu. xxiii. Ac wy a deihreosont i gyhudaw ef can ðoedyt / [trosi] Hwn yma a gawsam ni yn [dychoelit y popul genedteth ac yn [goharð taly teyrnet i Caisar:[lleftair] can doedyte vod e­hunan yn Christ vrenhyn. A Philat ae holað can ðoe­dyt: Ay ti yw'r brenhin yr Iudeon? Ac ef atebað wrtho. Yð wyt ti yn i ðoedyt. [popul] Ac Pilat a ðyuot wrth yr arch­offeriait ar [torfyð / Nyd wyf vi yn cael vn bei ar y dyn hwn. Ac wyntwy a ymorchestent can ðoedyt: Mae ef yn kynnyrsy'r popul can dayny i ðysc drwy holl Iudaiah a dechry o Galil / hyd yma.[yngon A Philat pan glybu ef yn [so­nio am Galil a ovynnað / ae vn o Galil oeð y dyn. A phan wybu may vn o gyuoeth Herod ydoeð ef / ef ae dan uones at Herod yrhwn ydoeð ehun yn Caersalem y dy­ðieu hynny. A phan weles Herod Iesu / ellawcnychað yn vawr: o bleit yð oeð yn hir ganto am i weled ef er ys dyðieu erwyð iðo glyweð son yn vawr am dano / ac y­doeð ef yn gobeithio cael gweled gwnethy i yw arwfð cantho, Ac ef ae [holes am lawer peth.[a vy [...] [...] Eithyr nyd ate­bað [Page] ef ðim iðo.[escriueny­ddion Ar archosseireit ar [gwyr llen oyðynt yn seyll ag yn y gyhu ðaw ef yn groch.[lis] Ac herod ae [gyw­dawd ae kymerth ef ar ðiystyr. A gwedy daroeð yðo i watwor ef / e roes am dano wisc wenn / ac ae danuonað drachefyn at Pilat. Ar dyð hwnw yð aeth Pilat ac He­rod yn [gymydeithon yw gylyð:[yn vn ne yn gymodïnan Er wyð kyy na hynny yð oeð yn esyniaeth ryngtynt. A Pilat a elwis-ynghyt yr archoffeiriait ar pennaetheu ar popul / ac a ðyuot wr thynt:[ [...]wrfh troi ne [...]oltiroi] Chwi a ðygsoch y dyn yma ata vi mal vn yn [tro i'r popol: a nycha mi ae holeis ef yn ych gwyð chwi / ac nydwyf yn cael vn bei ar y dyn hwn / am y petheu yð ych chwiew gyhu ðaw: nag ynte Herod chwaith: o bleit mi aych danuoneis chwi atto / a nycha ny wnawd iðo ðim teilwng o angeu. Erwyð paam mi ae cospa e / ag ae go­llyngaf yn ryð. Canys dir oeð iðo ellwng vn yn ryð vðynt / erbyn yr wyl hono. Ar oll niuer a criawð ar vn waith / can ðoedyt: Kymer ymaith hwn / a gellwng Bar rabas yn ryð i ni:[lladdiat (yr hwn am gyfodiat a wneythit yn y dinas ac am [lawry ðiat a roesit yncharchar.) A thrache­fyn yr ymðiðanað Pilat acwynt / can ewyllysy gell­wng Ieshu yn ryð.[par y roi [...]n y gross Ag wynt a lefent can ðoedyt: [Croc e / croc ef. Ag ef a ðyuot wrthynt y dryded weith: Pa ryw ðrwc a wnaeth hwn? ny chefeis i achos angeu arno: am hyny mi ae cospa e / ac ae gellyngaf yn ryð.[lefasont yn [...]s [...]etdai [...] Ac wyntwy a [yrthyesont a llefau mowrion] can erchy y grogy ef / ae llefain wy'n ar archoffeiriait aeth mewn grym. A Pilat a varnað y ðyn kael eu harch. Ag ef a ollyngoð y ðynt hwn (am kyfodiat a llawry ðiat a roðesit yncarchar) yr hwn a archesynt wy arno:[ys ef Pilat] ag Ieshu roðes [ef yw [...]p [...]pwy ewy llys wy. Ag valyð oeðynt wy yn y dy wys ef ymaith wy a gymerasont vn Simon o Cyren (oeð yn dyuot or [Page xxxv] wlad)[groe [...] ac a osodasont y [groc arno yw dwyn harwein ar ol Ieshu. Ac yð oeð niuer mawr o popul / a gwrageð yn y canlyn ef / ar gwrageð oeð yn dostur ac yn alarus ga [...] thunt drostaw. Ag Ieshu a ymchoelo ð attunt / ac a ðy­uot: Chwchwi verchet Caersalem / nag wylwch droso vi: ond wylwch drosoch ych hunain ach plant: O bleit nycha / y daw'r dydieu yr amser y dywetant:[nyð ynt yn plant [...] Gwyn eu­byd y rei [hyspion] ar bolieu or ny ðarvu y ðynt ym ðw­yn ar bronneu ny roesont succn ðidol. Yna y dechreant dywedyf wrth y mynythoeð / Syrthiwch arnom: ac wrth y brynneu [toewch nyny.[kuddiwch Cans o gwnant wy hynn ym prenn ir / pa wneir yn y erin? Ag yð oyðit yn tywys dau ðryeðyn ereill gyd ag ef yw llað. A gwedy eu dyuot wy ir lle a eswit y Pengloc yno y crogasont ef ar drygðynion vn o ðeheu / ac arall o asswy. Ag Ieshu a ðyuot:[ [...]elh y may [...] y i wneyt Hyr­ne beth y may namo Y tat maðeu yðynt / can na wyðant [pa wnant.] Ac wynt a rannasont barthasont] i ðillat ef / ag a vwriason cwlbren.am danun Ar popul oeð yn seuyll ag yn edrych: Ar pennaythieit ae gwatworent ef / can ðywedyt: Ereill a iachae ef / iachaed ehunan / os ef yw'r Christ ar etholedic can deo. Ar mil­wyr hefyd ae gwatworcnt ef / can ðewot a chynnic vine­gr iðo / a ðywedyt:[diane [...] Os ti yw brenhin yr Iuðeon [iachaa dyhunan. Ag y ðoeð escriuen wedy escriuenny ar y u­chaf ef / a llythyreuoth llythyreu Groec a Lhatin ac Hebreo. Llymma vrenhin yr Iuðeon. Ac vn or drycðynion a oeð yncroc ae cablai ef / can ðoedyt: Os ti yw Christ / iacha dy ehu­nan a nyny. Ar ys all a atebawð ac ae ceryðawd cscan ðiwedyt: anyd oes arnat ti ofyn Deo / a thydy yn yr vn varn? Ar yð ym ni yn gyfiawnus yn derbyn am ewn gweithredoeð / mal yr hay ðasam / eithyr ny wnaeth hwn ðim ancymmesur. Ac e ðyuot wrth Ieshu: Arglwyð / [Page] coffa vyuy pan ðelych ith deirnas. Ac Ieshu a ðyuot wrtho / yn wir y doedaf yn y / hedyw y byðy gyd a myvy ym parad wys. Ag yð oeð hi yngh ylch y chwechet awr: e ðaeth tywyllwch dros yr holl ðayar / hyd [ar awr nawn:] ar haul a dywylles.[nawefawr Allen y templ a rwygað / drwy hi thanol. A llefain a wnaeth Ieshu a llef uwchel / can ðoe­dyt: Y tat / ith dwylo di y dodaf vy espryt. A gwedy iðo ðoedyt hyn / yð anhatlað ef yr yspryt. A phan weles y penkywdawt y peth a daroeð e roðes ogoniant i ðeo / can ðoedyt: Diau vod hwn yn wr kysiawn. Ar holl dyr­fae a daethoeðoed ynghyd er mwyn y golwc yma / ag a welsant y petheu a daroeð / ag a ymchoelafont can cu­ro eu ðwyvronneu: Ae oll gydnavot ef ar gwrageð ae kynlynefynt ef o Galil / oe dynt yn sefyll o hirbell / ag yn edrych ar y petheu hynn. A nycha wr ae enw yn Ioseph kyngorwr (ag ydoed yn wr da kyfiawn / hwn yma ny chytunasei ae kyngor ae gweithret wynt yr hwn oeð o Arimathaia dinas a [...]o yr Iehuðeon / ag yð oeð ef yn edrych am deyrnas Deo) hwn yma ðaeth at Pilat ag archað corph Ieshu ag ae tynnaði lawr / ag ae amdoes mewn lliain ac ae gesodes mewn [bedd monwent a weithiesit mewn maen / lle nyroesyt nep er oed. A dyð darpar ydoeð hi / ar Saboth oeð yn llewychy. Ar gwrageð oeðynt yn dargynlyn / y rei y ðaethysynt gyt ag ef o Galil / ag a e­drychasont y vonwent [paddclw [mal y gosedesit y gorph ef. Ag wynt a ymchoelasont ac a paratasont arogleu perion ac [ireidieu gwyrthvawr / a'r dyð Saboth y gorffwy­sasont yn oll y gorchymyn.[olew

Yr Euangel ne'r croclith.

A Gwedy dywedyt o Ieshu hynn yma / yð aeth ef y gyd ae discipulon tros a von Cedron / lle yð o­eð garð ir hon yð aeth y mywn ef ae discipulon. [...]oh. x [...]iii. Ac e adwayniat Iuðas yr hwn ae bradychað ef / ylle: o bleit e vysei Ieshu yn tramwy yno yn vynech y gyd ae ðisci­pulon. Ac yno Iudas wedi iðo gael kywdot / a gweini­dogron can yt drehofeireit ar [pharisieit / e ðaeth yno a canto tanllestri / ac yntwynion / ac arfeu.[ryw wys o greddyf Ac Ieshu can [Page xxxvii] e vod e yn gwybod pop peth a ðelei [...] ar y uchaf / aeth rac­do / Ac a ðyuot wrthynt wy / Pwy ðychwi yn y geisio? Wy ae attebysont ef / Ieshu o Nazareth. Ieshu a ðyuot wrthynt / Myvi yw. Ac y ðoeð Iudas yr hwn ae brady­chað ef / yn sefylly gyd ac wynt. A phan dyuot wrthynt wy / Myvy yw / / wy aethant yn wysk eu kefyn / ac a syr­thyasont ir llawr. Ac eto drachefyn y gofynawð yðynt Pwy ðychwi yn y geisio? Ac wynt a ðoetsont: Ieshu o Nazareth. Ieshu a atebawð: Mi ðywedeis i chwi: may myvy yw ef. Delly od ych chwi im keisio i / gellyngwch y rein y vyned ymaith. Er cyflo wny yr ymadroð a ðoetsei ef: O rein a ro ðeist ti i mi / ny cholleis yr vn. Ac yno Si­mon Petr ac a chleðyf canto / ae tynoð allan / ac a draw­að was yr archoffeiriat / ac a dores i glusi ðeheu o ywrth i benn. A hen w'r gwas ydoeð Malchus. Can hynny y dyuot Ieshu wrth Petr: dyro dy cleðyf yn y wain. A nyd yvaf vi y [calic a ðodes vymtal ymmy?[cwpp [...]n] Yno y cywdawt ar penkywdawt / a gwasnaythwyr yr Iudeon / a yma­vaelasont yn Ieshu ac ae rwymasont / ac ae dycsont ef at Annas yn gyntaf / a that yccyfrait ydoeð e i Caiphas yr hwn oeð archoffeiriat y vlwyðyn hono. Caiphas oeð hwn a gyngorysei ir Iuðeon may reidiol oed i vndyn varw dros y popl. A Simon Petr oeð yn canlyn Iesu ef a discipl arall ar discipl hwnw oeð yn gydnabyðus ar archoferat / ac aeth i mywn y gyd ac Iesu i lys yr archoffe irat. A Petr a savad allan wrth y drws. Ac yno yð aeth y discipl arall allan (oed gydnaby ðus ar archoffeirat) ac a ym ðydanoð ar [vorwyn ðrysawr / ] ac a duc Petr y my wn. A dywedyt a wneth y vorwyn ðrysawr / wrth Petr:[porthor [...]i Ac anyd wyt tithe vn o discipulon y dyn hwn? Ef a ðy­uot: Nag wyf. Ac y ðoeð y gweision ar gweinidygyon [Page] yn sefyll yno ac wuarthon tan glo / kan y bod hi yn orvel ag ymdwyasont. Ag yð oeð Petr yn sefyll y gyd ag wynt / ac yn ymdwymo. Ar archoffeiriat a ymofynnoð ag Ieshu oe ðiscipulon / ac oe ðysceidaeth. Ieshu ae ate­bað.[oleit] Myvi a ym diðeneis yn [ðiragrith yn y byd Myvi oeð yn dyscy rei athrawy yn oastat yn y templ / lle dae'r hol Iu­ðeon ynkyt / ac yn cu ðietic ny ðoedeis i ðim. Paam yð wyt ti yn ymo vyn a myvi? Ymofyn a rein a glywað beth a ðy wedeis yðynt. Nycha y rein / a wyðant beth a ðywedeis i yðynt. A gwedy iðo ðoedyt hyn yma / vn or gweinodogion y oeð yn sefyll yno / a roes gernot i Iesu can ðoedyt: Ae velly yð ateby di archofeiriat? Ieshu ate­bað iðo: O dywedeis yn ðrwc / testolaytha or drwc: ac os doedeis yn ða / paam y trewy vi? Ag Annas ae danuones ef yn rwym at Caiphas yr archoffeirat. A Simon Petr o­eð yn sefyll ag yn ymdwymo. Ag wynt a ðywetson wr­tho: Anyd wyt tithe yn vn oe ðiscipulon ef? Ef a wadað ag a ðyuot: Nag wyf. Dywedyt o vn o weision yr arch­offeiriat wrtho (karwr i hwn a dorysei Petr e glust i va­es.) Any weleis i dydi yn yr arð gyd ag efo? A trachefyn heuyd y gwadað Petr / ag yny y van y canað y keiloc. Ac yno y dycsont Iesu o ywrth Caiphas ir dadleuduy. Ar boreydoeð hi / ag wyntwy nyd aythant ir dadleudy rac eu halogy / eithyr oni vwytaent y pasc. Am hynny yð aeth Pilat allan attunt wy / ac a ðyuot: Pa achwyn yð ych chwi yny ðwyn yn erbyn y dyn hwn: Ateb a wnay­thont a doedyt wrtho: Pe bysei ef eb wneuthy drwc / ny ro ðysem ni e atat. Yno y dyuot Pilat wrthynt wy / Ky­merwch chwi efo / ag yn of ych tyfreith bern wch ef. Ar Iuðeon a ðoetsont wrtho ef / Nyd ryð i ni lað neb: oni byðei gyflawn ymadroð Iesu / yr hwn a ðy wetsei e / can [Page xxxvi] arwy ðoctau o pa angeu y byðei varw. Ef aeth Pilat drachefyn y mywn ir datleuty / ag a alwað ar Ieshu / ag a ðyuot wrtho: Ae ti wyt vrenhin yr Iuðeon? Ieshu a a­tebað: Ae o honot tyhun yð wyt ti yn doedyt hynny / ae ynte ereill ae dyuot ytty [o hono vi?[am danaf [...] Pilat a atebað / ae Iðew wyf vi? Dy gentleth dy hun ar archoffeirieit ath raðason ti attavi: Pa beth a wneuthost ti? Ieshu a ate­bað: Dymteyrnas i nyd yw or byt hwn: Pe or byt hwn y bysei vymteyrnas i / bit sictyr y llavuriasei vyngweini dogion i rag vy roði ir Iuðeon. Yr owrhon nyd yw vymteyrnas i oyma Yna y dyuot Pilat wrtho: Delly ynte a wyt ti vrenhin? Iesu a atebað: Ti syð yn doydyt vy mod i yn vrenhyn. I hyn y ganed vyvy / ag y hyn yd aetha vi ir byd / i testolaythy gyd ar gwironeð. A phawp a hanoeð or gwirioneð a wrendy ar vy lleferyði. Pi­lat a ðyuot wrtho: Pa beth yw gwirioneð. A gwedy iðo ðoedyt hyn / yð aeth allan drachefyn at yr Iudeon ac a ðyuot wrthynt: [Nyd wyfi yn cael vn bei arno ef].[nidoes ge­nyf ddun ce­rydd arno] Ond may genwch chwi deuot / ar ellwng o hono vi vn yn ryð i chwi erbyn y pasc: A vynnwch ewyllyswch ellwng o ho nof yn ryð i chwi vrenhinyr Iuðeon? Yno y criasont wy bawb drachefyn can ðoedyt: Nyd hwn namyn Barrabbas. A Barrabbas hwnw oeð leitr. Ioh. xix. Yna y tymerth Pi­lat Ieshu ag yð escyrsioð. Ar milwyr a plethasont co­ron o ðrain ac ae gosodasont ar i ben ef / ac a roeson wisc coch am dano ef / ac a ðywetsont: Henpych well vrenhin yr Iuðeon. Ac a roesont iðo gernodiau. Pilat aeth dra­chefyn / ac a ðyuot wrthynt: Nychaf vi yn y ðwyn ef y­chwi drachefyn / val ygwypoch nad wyf vi yn cael vn [bei arno.[ [...]erydd acho [...] Yno yd aeth Ieshu allan yn arwain coron drain ar wisc coch. Ac ef a ðyuot wrthynt: Llyma'r dyn [Page] Ar archoffeirieit ar gwenidogyon pan welsont ef a cri­asont can ðoeðyt: Croc ef / croc e. Pilat a ðyuot wrthynt: Kymerwch chwi ef / a chrocwch: can nad wyf vi yn cael bei arno. Yr Iuðeon a atebysont iðo / Y may i ni gyfre­ith / ac yn ol yn kyfreith ni / eðylye varw / can iðo e wncu thyd ehunan yn vap Deo. A phan glybu Pilat yr yma­droð / e ofnes yn vwy / ac aeth y mewn ir datlleutuy drachefyn / ac a ðyuot wrth Ieshu: O bale yð han-yw ti? Ac Ieshu ny roðes vn ateb iðo. Yno y dyuot Pilat wrtho: Any ðywedy di beth wrthyf vi? Any wyðost ti vod i mi awdurdot ith croci ti / a bot i mi awturtot ith ellwng di? Ieshu a atebað. Ny vyðei yty vn awturtat yn vy erbyn i pe nas ro ðesit yt o vchot. Am hynny y nep am roðes itty / syð yn vwy i bechot: Ac o hynny allan y keisawð Pilat i ellwn ef yn rhyð. Ar Iuðeon a criason can ðoedyt.[ffyind / ne gy­dymaith cywir [...]merodyr O gellyngy di hwn / nyd wyt ti yn [tar i Cai sar.] O bleit pwy bynac syð yni wneuthyd ehun yn vrenhin syð yn gwrth ðywedyt Caisar. Ac velllly Pilat pan glybu ef yr ymadroð hwun / a ðuc Ieshu allan / ag a eisteðawð ar y varn yn lle a elwyt y Palmant / ag yn Ebreo Gabbatha. Ag yð oeð hi yn ðarpar pasc / ac yn­cylch y chwechet awr / ac e ðyuot wrth yr Iuðeon: Llyma ych brenhin. Wyntwy a criasont can ðoedyt: Ymaith ac ef / ymaith ac ef / croc ef. Pilat a ðyuot wrthynt: A crocaf vi ych brenhin chwi?[ympnaw [...] Yr archoffeireit a atebasont: Nyd o­es i ni vrenhin o ðieithyr [Caisar.: Yno y roðes ef e / yðy­nt yw grocy. Ac wynt a gymersont Ieshu ac ae ducysont ymaith: Ac ef can arwain eu croc / aeth ymaith ir lle a el­wir y Pengloc / ac in ebreo Golgoltha / lle y crogasont wy ef / a deu ereill gyd ac ef: vn o bob parth ac Ieshu yn canol. A Pilat a escriuenn wys titul / oc ae gesodes ar y [Page xxxix] [croc.[croen] Y peth escriuen nedic oeð / Ieshu o Nazareth brenhin yr Iuðeon. Ar titul hwn a ðarllead llawer or Iuðeon / erwyd bod y van lle i crocesit Iesu / yn agos ir dinas. Ac y ðoed yn escriuenedic yn Hebreo / yn Groec / ac llatin. Yno y dywetson archoffeireit yr Iuðeon wrth Pilat / Nag escriuenna / Brenhin yr Iuðeon: eithyr iðo do edyt / Mi yw brenhin yr Iuðeon. Pilat a atebawð / Yr hyn a escriuenais y escrivenais. Ac yno y milwyr wedy daroeð yðynt croci Ieshu / a gymersont i ðillat ef / ac ae gwnaythont yn bedeir-ran / i bob milwr ran / at pais he fyd. Ar pais oeð yn [diwni / wedy'r weheu o uchot yn gysan.[yn [...] Ac wy a ðywetsont wrth y gylyð / na ohanwn yhi dim / eithyr bwriwn am denei pwy bieufyð. Oni chy slownit yr ycsrythur a ðywait / Ranasont vymdillat y­ðynt ehunain / ac ar vyngwisc y bwriason gwlbren. Ar milwyr a wnaeth y pethe hyn. Ac yn sefyll yn em yl croc Ieshu yð oeð e vam / a chwaer i vam Mair gwrais Cleophas a Mair Magdalen. Ac yno pan weles Ieshu evam / ar discipl a garai ef yn sefyll garllaw: e ðyuot wrth e vam: Y wreic lle'na dy vap. Yno y dyuot wrth y discipul / Lhe'na dy vam. Ac or awr honno y tymerth y discipl yhi yn [priawd.[eino / sef m [...] ­gys pe i vam ehun Gwedy hyny / Ieshu yn gwybot darvot yr owrhon gorphen dybenny pop peth / ony ðybennit yr yscry­thyr / e ðyuot: Mae arnaf sychet. Ac y ðoeð-ynte yno le­str wedy'r osot yn llawn o vinegr: Ac wynt a lan wasont ysp wrn o vinegr / ac hysop yn y gylch / ac ae roe­sont wrth i eneu. A gwedy i Ieshu ðerbyn yr vinecr / e ðyuot: Dybenwyt. Ac ae benn ar ogwyð / e roðes yr es pryt.[y [...]radd [...] Ac yno yr Iuðeon erwyð i bot hi yn ðarpar yr wy [...]. val na byðei'r cyrph yn aros yno yn croc ar y Sabbot (ca­nys mawr oeð y Sabboth hwnw) a [...] archason ar Pilat [Page] cael dryllio esceiric wy / a mynet ac wynt ymaith. Yno yd aeth y milwyr ag a ðrylliasont esceirieu'r kyntaf / ar ye all a oeð gyd ag efo. Eithyr gwedy yd aethynt at Ieshu / ae welet wedy marw eisoes / ny drylliasont e esce­irieu ef / eithyr vn or milwyr a gwayw a [wanoð] eu ystlys ef / ac yn y van yd aeth allan waed a dwsyr.[vraihodd A hwn a weloð a testolaythoð / a gwir yw e testolayth ef. Ac ef a wyr e vod yn dywedyt y gwir / oni cretoch hefyd. Y peth hyn oll a wnaythpwyt oni gyflownit yr yscrythur: Ny ðrylliwch ascwrn o honaw ef. A thrachefyn / yscry­thur arall syð yn dywedyt. Wynt a edrychant ar yr hwn a wanasont. Yn ol hyn yð archoð Ioseph o Arimathia (yr hwn oeð discipul Iesu / namyn yn ðirgel rac ofyn yr Iuðeon) caf [...]ael o hono dwyn ymaith corph Ieshu. A Pilat a geniadoð. Ag e daeth Nicodemus yr hwn a ðay­thysei or blayn [y] nos at Ieshu can ðwyn cantho cyffe­ith o myrh ac aloe / ynghylch tanpoys.[liw] Ag yno y kymer­sont corph Ieshu ag ae rwymysont mewn llienieu ac a­rogleu / megys y may arver can yr Iuðeon ar glaðy. Ag yny vanlle crogesit ef / yð oeð garð / ac yn yr arð / [monwent newyd / yn yr hon ny rodesit dyn er oed.[bedd Yn hynny o van y gosodasont wy Ieshu / er mwyn darpar gwy [...] yr Iudeon / o bleit bot y vonwent yn agos.

Yr Euangel.

A Gwedy daroeð yði hi vynet yn hwyr yd aeth gwr goludoc o Arimathaia ae enw yn Ioseph / Mat. xxvii. ag ynteu hefyd oeð ðiscipul i Iesu. Ag ef aeth at Pilat ag ar choð corph Iesu. Yno y gorchymynoð Pilat ðody'r corph. Ag Ioseph a gymerth y corph ag ae amdoes me­wn lliein glan / ac ae gesodes e ym monwent newyð yr hon a ðaroeð iðo i na ðy yn craic / ac a dreiglað vaen ma­wr ar ðrws y vonwent ag aeth ymaith. Ag yð oeð Mair Vagdalen yna / a Mair arall yn eisteð gyver­byn ar vonwent. Ar dyð dranoeð syð yn ol y dydd darpar yð ymgynulloð yr archofferieit ar Phariseeit at Pilat / can ðywedyt:[Syw] [Arglwyð] e ðaeth in cof ni mal y dyuot y twyllwr hwnnw pan ytoeð ef etto yn vyw: Gwedy tri-dieu y tyuotaf: Ag am hyny gorchymyn cadwy beð hyd ympen y tridieu / rac agatvyð dewot eu ðiscipulon aelatraty ef / a daydyt wrth y popul may tyuody a wna­eth [Page] ef o veirw / [dwyllnirhud a bod y [tyseilorn dywethaf yn waeth na'r kyntaf. A Pilat a dyuot wrthynt: Wele llyna ych­wi y cadwrieth: yd ewch ymaith a chadwch mal y gwy ðoch. Ac yno yð aethant ac a gatwasant y beð y gyd ar keid­weit wedy yðynt [selio'r maen.[sely

Yr Euangel.

floh xx.AR vn or [Sabbathon [dyddieu gwil [...]n [yd aeth Mair Magda len yn voreu (ac yhi eto yn dywyll) ir bedd vonwent ac a weles y mayn wedyr dreiglo o yar y vonwent. Yno y rreded hi ac yd aeth at Simon Petr / ac at y discipul arall yr hwn oeð hoff cann Iesu / ac a ðyuot wrthynt: Wy a ðycsont yr Arglrð y vaes or vonwent / ac ny wy dam ni ympale y gosodesont ef. Y no yð aeth Petr allan [Page xli] ar discipl hwnnw / ac a daethont ir vonwent. Arre­dec a wnaethont eulldeu ar vnwaith / ar discipul arall hwnw a [racredoðar Petr / [andawadd ac a ðaeth yn gyntafir von went. A gwedy iðo edrych i lawr / ef we ei llieineu yn gorweð / ar raphys ffunen] a vysei ar i ben / nyd yn gorweð gyd ar llieinieu / eithyr ar raphyw enkil] weðy'r syppio mewn man arall.[ne [...]lltid Ac yno y ðaeth y mewn y discipul arall hwn nw y daethað yn gyntaf ir vonwent / ac e welawð ac a credawð: Can hyd yn hynn ny wydent wy yr yscry­thur / y bydeireið ido gynody o veirw. Ac yno y ðaeth­ant y discipulon ew cartref ehunain.

Yr Euanel.

A Gwedy daroeð y Sabboth / Mair Magdalen / Mar. xxi. a Mair Iacob / a Salome / a brynysont lysendeð arogylber / ag a ðaethant y iraw Iesu. Ag a hiyn vore iawn / y dyd kyntaf or Sabbothau / yd aethautir vonwent wedy kyuody haul / ag a doedsont yneu plith ehunain: Pwy a dreigla y ni yr maen o yar ðrws y vor went? A gwedy y ðynt edrych / wy welynt y maen wed [...] [Page] dreiglo ymaith: o bleit yð oeð ef yn dramawr. Ac wy ae thant y mywn ir vonwent / ag a welsant wr ieuank yn eisteð o [ðeheu / [ar y in dean wedy'r wisco ag ystola wenn / ac a ar­swydysont. Ag ef a ðyuot wrthyn: Nag arswydwch: Iesu o Nazareth yðych chwiyny geisio yrhwn a gro­cet: Ef a gyfodes / nyd yw ef yma: nycha'r van lle y geso desyn [...] ef. Eithyr dewch ymaith / dywedywch ir discipu­lon / ag i Petr / iðo ef ych racvlayny chwi yn Galilea: Yna y cewch y welet ef vegys ag y dyuot ychwi. Ag wy aethant allan ar vrys / ag a ffoysont o ywrth y von­went / cann vot achr yn a syndot arnaðunt: ac ny ðywet sont wy ðim wrth neb / o bleit wy a ofnesynt.

Yr Euangel.

A Nycha ðau or discipulon oy ðynt yn mynet y dyð hwn ir [pentref] a elwit Emaus / yr hwn oeð triu­cain-stad o bellder o ywrth Caersalem:Lu. xxiiii. [castell] ag wynt oydynt yn chwetleu a wrth i gylyd yncylch pop peth a dy dygwydysei. Ac e ðamwymoð ag wynt yn chwetleua ag yn ymdadle / ag ef Iesu a [ðynesaoð] ag aeth y gyd ac wynt.[nesaodd yn nes] Ae llygait wy a ðaliwyd rac y ðynt y adnabotef Ac ef a dyuot wrthynt: Pa ymadroðon ywr reinyðych chwi yn rresymy yn ych plith yn y cylch wrth rodio / a bod yn tristion? Ar ateb a wnaeth vn (oeð i henw yn Cleo­phas) a dywedyt wrtho: Awyt ti yn vnic yn [pererin yn Caersalem / [oss / dieli [...]e / arai [...] lad / [...] wn / esti [...] ac ny wydost y petheu a digwydoð y dyðie hynn? Ag ef a dyuot wrthynt: Pa betheu? Ac wynt a do etsont wrtho: Y nghylch Ieshu o Nazareth / yr hwn oeð prophwyt / yn wr galuoc ar weithret / a gair geyr bron Deo / ar oll popul: a phadelw y darvu yr archoffeirieit ae pennaethieit / y ðody ef i varn angeu / ae grocy. Ac yð oydem niyn gobeithio may ef e / oeð hwn a ðae / y bry­ny Israel. Ag am yr oll petheu hyn / heðyw yw'r try­dyd dyð er pan ðam wynioð hynn. A iei or gwrageð [Page] [o hanom] a yrrasont sannedigaeth arnom / [on myscul] gwedy eu bot wy yn vore yny vonwent a eb caffael y gorph ef / wy ðaethasant / can ðoedyt welet o hanynt welediga­eth o angelon / pwy a ðywedynt e vot ef yn vyw.[lerlon.] Ac aeth [niuer] or rei oyðynt gyd a nyny yr vonwent / ac a ga­wsant y peth mal y dywetsynt y gwrageð / ac ef e ny's gwelsant. Ac ef a ðyuot wrthynt: O chwchwiynvydion a hwyrvrydic o calon i credy yr oll petheu y ðyuot y pro­phwyti? A nyd oeð reid i Christ o ðeu hyn oll / a mynet y mewn e ogoniant?[s] Ac e ðechreoð [ym] Moysen ar oll prophwti / ac a ðeonglawð yðynt pop ryw yscrythur or ydoeð o honaw ef. Ac yð oeðent wy'n nesau at y pen­tref lle yð oeðent yn myned: ag e a gymerth arno vynet ympellach. Ac wynt a cympellasont arno / can ðoedyt: tric y gyd a nyny / o bleit may hi yn hwyrhay / ar dyð we dy cerðet. Ac ef aeth y mywn i trigo y gyd ag wynt. At a ðamwynioð pan ytoeð ef yn eisteð y gyd ac wynt y vw yta / e kymerth vara / e bendithiawð ac y torawð / ac e dodes y ðynt. Ac e agorwyt eu llygait / ac wynt ae adna­buont ef:[a ddiflanodd ac e a [ðiuannoð] oe golwcwy. Ac wyut a ðoetsont wrthyn eu gylyð: A nyd oeð eu calon ni yn ym loscy ynom tra ytoeð ef yn ymðiðan a nyny ar y fforð / ag yn agory y nyny yscrythurau? Ac wynt a gyuodysont yr awr honno ag a ymchoelason y Caersalem / ac a gaw son yr vn ar ðec weðy'r ymgynull ynghyd / ar sawl oe­ðynt y gyd ac wynt / can ðoedyt: Egyuodes yr Arglwyð yn ðinam / ac a ym ðangoses i Simon. Ac wyntwy a vy negeson y petheu a vesyut ar y fforð / a phaðelw yr adna bysent ef artoriat y bara.

Yr Euangel.

Luc. xxiiii.IEsu a savoð yncanole ðiscipulon / ac a ðyuot wr­thynt: Tangnedys y wch Myvy yw tiac osnwch. Ac a synnoð arnaðunt ac wy a tybesynt welet yspryt. Ac ef a ðyuot wrth­ynt / Paam ych trallodir / ac y may trawsvedylieu yn ych caloneu? Gwelwch vymdwylo am traet / may myvy yw e. Teimlwch vi a gwelwch can nad oes i yspryt mal y gwelwch vod i mi. A gwedy iðo ðywedyt hyn / e dan­goses ydynt eu dwylo ae draet. Ac wyntwy etto eb cre­dy can lewenyð / ac yn ryueðy / ef ðyuot wrthynt: A oes genwch yma dim or [bwyt]?[enllyn] Ac wyntwy a rodasont iðo ran or pyscotyn wedy rostio a pheth o ðil gwenyn mel. Ac ef ae derbiniawð ac ae bwytaoð geyr y bron wy. Ac ef a ðy uot wrthynt wy:[ddywedeis Llyma'r geirie a [aðrodeis i wrthych pan oydwn etto y gyd a chwchwi: nid amgen: na bod yn angenreit kyflo wny pop peth a escrifenwyd o hono vi ynkyfreith Moysen / ac yn y Prophwyti / ar psalmeu. Yno yð agores ef eu medwl / er dyall yr yscrythurau / ac e dyuot wrthynt: Velly yð escrivenwyd / ac velly yð oeð yn angenreid dioðef o Christ / a chyuody o veirw y try­dyð dyð / precethy ediueirwch a madeueint pechoteu / yn y enw ef ymplith yr oll genetletheu / can ðechre yn Ca­erselem. Ac yð ych chwi yn testion or petheu hyn.

Yr Euangel.

A Chann yr hwyr y dyð hwnw / yr hwn oeð vn die or Sabbotheu / ac ar dryseu yn gayad / Ioh. xx. (lle y ðoe­ðynt y discipulon weðy'r ymgynull rac ofn yr Ie­huðeon) yd aeth Ieshu ac a sauoð yn y cenol / ac a ðyuot wrthynt: [Tangneðyf ywch.[Heddwch] A gwedy iðo ðoedyt hyn e ðangoses yðynt e ðwylo ae ystlys. Ar discipulon ae­thon [Page] yn llawen / wrth welet yr Arglwyð. Y no y dyuot Iesu wrthynt drachefyn: Tangnedyf y wch. Megys yd anuones vymtat vyvy / vell y yd anuo naf vi chwychwi hesyd. A gwedy ido ðywedyt hynn / yð / anhetlawð ar­nadunt / ac e dyuot wrthynt: Kymerwch yr yspryt glan. Pwy bynac a ollyngoch eu pechoteu goliyngir y dynt: Ar emo pwy yr attalioch / yr attalur.

Yr Euangel.

[Page xlv]CHrist a ðyuot wrthe ðiscipulon.Ioh. x. Myvy yw'r bu­gail da: Bugail da a ðyry eu eneit dros y deueit. Ar [gwas kyflog] arhwn nyd yw yn vugail (ac nid ei no or deueit) a wyl y blaið yn deuot ac a edy'r defeit / [ [...]yfiogddy [...] ac a [ffoa / ar blaið a kipi [...] reipa / ac a yrr y deueit ar darf.[ffy] Y gwas kyflog a ffoa / o bleit i vot yn was kysloc / ac nyd oes ar­no o val am y deueit. Myvy yw'r bugail da / ac adwaen vymdeueit / ac im adwaynir canyr einof. Mal yr edwyn vymtat vyvy / velly yr adwayn i yr tad:[einioes a mi ðodaf vy [e­neit dros y deueit. Ac may i mi ðeueit ereill / or nid ynt or corðlan hon: A reit i mi y cynull wy / am llef a glywant: ac a wneir vn [vugeilieth] ac vn bugail.[vagad cord [...] luy cais

Yr Euangel.

Ioh. xvi.IEshu a ðyuot wrth eu ðiscipulon / ar ben ychydic ny'm gwelwch: a thrachefyn / ar ben ychydic / a chwi a'm gwelwch: o bleit mi af at y tat. Y no y dyuot rei oe ðiscipulon wrth eu gylyð:[Deth [Pa yw hyn a ðy wait ef wrthym / ar ben ychydyc ac ny'm gwelwch: a thrathefyn ar ben ychydic a chwi am gweiwch / ac o bleit mi af at y tat? Am hyny y dywetson: Paywhynn a ðywait ef. Ar ben ychydic? Ny wyðam ni pa dywait ef. Ac Iesu a wy bu yr ewyllysent wy ymofyn ac ef / ac a ðynot wrthynt: Y ðych chwi ymovyn o hyn yn ych plith / o bleit i mi ðy­wedyt / Ar ben ychydic nym gwelwch / a thrachefyn ar ben ychydic a chwi am gwelwch. Yn wir y dywedaf wr thych / yr wylwch ac y kwynvanwch chwi / ar byd a law enycha. Chwychwi a tristeir / eythyr ych tristit a ðaw yn llemenyð. Gwraic wrth escor a vyð mewn tristit / can ðe wot hi awr. Eithyr wedi iðhi yscor ar yr etiueð / yno ny ðaw yn y chof am y drauel / rac mor llawen yw genthei eni dyn ir byd. A chwitheu yr o wrhon ych mewn tristit: eithyr mi a ymwelaf a chwi drachefyn / ach calon a lawe­nycha / ach llewewenyð nys [kymer nep o ywrthych.[ [...] o [...]]

Yr Euangel.

IEshu a ðyuot wrth eu ðiscipulon.Ioh. xli. Yr owrhon yð as at hwn am anuones / ac nyd oes vn o hanoch yn gofyn ymy / y ba le yð ai. Eithyr am ymdidan o ho nof a chwi / yllanwað ych calon o tristwch. Eithyr mi ðoedaf y gwirioneð ychwi: may yn reit y chwi vy mynet i ymaith. O bleit onyd af vi ymaith / ny ðaw'r didan­wr attoch. Ac os af vi ymaith mi ae danvonaf at­toch. Ac wedy y del / yr argyhoeða e'r byd o pechat / ag o [iawnder / ac o varn.[gyf O pechat am na chredant ynof. O iawnder / am y ðaf at y tat / ac yn ol hyn nym gwelwch O varn / o bleit pennaeth y byd hwn a varnwyt weithi on. May genyf vi ettwa lawer o betheu yw dywedyt wr thych / eithyr ny ellwch chwi eu dwyn yr o wrhon: eithyr wedy y del ef yr hwn yw'r yspryt y gwirioneð ef ach ty­wys chwi y pop gwirioneð.[ddywa [...] O erwyð na [thraytha ef o hono ehunan / namyn y petheu a glybu a draytha / a pe­theu [y ðewot] a venaic ef y chwy.[dduw Ef am gogoneda vi / o bleit or meu vi ykyme [...] derbyn / ac e meneic ychwi. Pop ryw beth or eino y tat syð yn [veuvi: am hynny y dywedeis / [ei [...]o vi or meuvi y derbyn / ac e meneic ychwi.

Yr Euangel.

[...]o. xvi. YN wir / yn wir / y doedaf ychwi: pa betheu by­nac or a archoch ar y tat yn vy enw i / ef aedyry ychwi. Hyd hyn nyd archasoch chwi ðim yn vy enw i. Archwch a derbyniwch ony bo ych llew enyð yn gyflawn. Y petheu hynn a ymðiðeneis a chwi ar ðamegian: E ðaw'r amser pryd nad ymðiðanwy a chwi mwyach ar ðamegion / eithyr yn ofeu y mynnagaf ywch om tat. Y die hwnw yr archwch yn vy enw i. Ac nyd wyf vi yn dywedyt yð archaf vi ar y tat drosoch chwi Erwyð y tat ehun syð ych cary can i chwi vyccary i / a chredy vynewot i o ywrth ðeo. Mi ðaetha allan o ywrth y / tatac a ðeueis yr byd: drachefyn y gadawaf y byd ac yð [Page xlvii] af at y tat. Eu ðiscipulon a dy wetsont wrtho: Wele / yr owrhon yð wyt ti yn ymðiðan yn eglur ac nyd wyt yn dy wedyt v n ðamec. Yr owrhon y gwyðost ti peth / ac nyt re it yt ymofyn o neb a thi: Wrth hyn y credwn may o ywrth ðeo yd eutheist. Iesu a atebað yðynt: Yr owrhon yð ych yn credy. Nych af yr [awr yn agos / ac yr owrhon wedy dewot / y'ch goysceryr powp ir eino / amse [...] ac y gedwch vi yn v nic: ac eto nyd wyf yn vnic / can vot y tat y gyd a myvy. Y petheu hynn a ðywedeis wrthych / yn ny chaffech chwi dangneðy f [...]o bleit yn y byd y kewch drallod / eithyr ky­merwch cysur do myvy a orch vygeis y byd.

Yr Euangel.

Mar. xvi.IEshu a ymðangoses ir vn ar-ðec mal yð o yðynt yn eisteð i vwyta / ac a edliwioð yðynt eu ancredi­niaeth / a chaledwch calon / can na credessent y rei ae gwelsont ef wedy 'r kyuody. Ac ef a ðyuot wrthynt / D'ewch [rhyd y byd oll / a phrecethwch yr Euangel i pop creatur:[ir] y nep a credo ac a vaptyðir a iacheir: ar nep ni's credo / avernir.[ddylyn fawl Ar arwyðion a [canlyn pwy] cre­dant vyð y rein: Yn vy enw i y vwriant cythreuliait all an / wy a ymðiðanant a thauodeu newyðion / wy a yr­rant ymaith seirph: Ac od yfant dim marwol / ny wna eniwet yðynt: Ar y cleifion y dodant eu ðwylo / ac wy ant yn iach. Ac velly wedy yr Arglwyð ymðiðan ac wy­nt e derbyniwyt ir nef / ac yð eisteðawð ar ðeheu Deo. Ac wynt aythant ymaith ac a precethasont ym pop lle: ar Arglwyð yn cydweitho ac yn cadarnhay yr ymadroð drwy [arwy ðion yn arganlyn.[auwyddion ne wyrihieu

Yr Euangel.

GWedy del y dyðanwr / rhwn a ðanuonwyf vi ych­wi y can y tat / (ys ef yspryt y gwirioneð / yr hwn a ðeillia o y can y tat) ef e a testiolartha o hono vi.Iho. xv. A chwithe a testolaythwch can ych vod or dechreuat y gyt a mi. Y petheu hyn a ðywedeis wrthych / [wystro rac ych [rwystr­er. Wynt ach escomunant chwi: Ac e ðaw yr amser / pwy bynac ach llaðo chwi / y tybia [iðo aðoli Deo.[i vod yn A hynn a wnant y chwy / can nad adbuont y tat na myvy. Eithyr y petheu hyn a ðywedeis ychwy / ynny vaðylioch pan ðel yr amser am y petheu hynny i mi eu dywedyt ychwy. Ar petheu hyn ny ðywedeis ychwi or dechreuat / can vy mod i y gyd a chwych wi.

Yr Euangel.

Iho. xiiii.A Eshu a ðyuot wrth eu ðiscipulon: o cherwch vyvy cadwch vyccorchymynon / a mi a dysyvwy ar y tat / ac ef a ðyro ðyðanwr arall ych wi / mal yð aros ef [Page xlix] y gyd a chwychwi yn dragyuyth: sef yspryt gwirioneð yr hwn ny ðychon y byd e ðerbyn: can yr byd na wyl ef / ac nad edwyn ef. Chwch wy ae adwaynoch ef / cane vod ef yn aros y gyd a chwi / ac ynoch y vyð. Ny adawaf vi chwchwy yn amðiveit mi a ðawaf atoch. Etwa ar ben ychydic / ar byd ny'm gwyl [yno:[mwy] a chwchwi am gwel­wch. Cans vyw vyuy / a vyw vydwch chwithe. Y die 'r not hwnw y gwybyðwch chwi may yn vym-tat yð wyf vi / a chwchwi yn of vi a myvy yno chwithe. Y nep syð am gorchymynon i ganto ac ew cadw / ef e am car i. Ahwn am caro i / ef ae cerir y can vymtat i: a myvy ae caraf ef / ac a ymðangosaf-vy hun iðo.wyf]

Yr Euangel.

Iho. iii.VElly y carawð Deo y byd / ynny ðodes e vn-map oni bo y bawp a credo na choller / namyn caffael [bywyd tragyvythol.[buchedd / oes hoydyl Can na ðanuones Deo eu vap yr byd y varny 'r byd / eithyr oni iachaer y vyd drw yðo ef. Y nep a cred ynto ef ny vernir. Ar neb ny chred a varnwyd hayach / can na chredawð yn enw vn-map Deo. A hynn ywr varnedigaeth / can ðewot y goseuni ir byð a chary o ðynon y tywyllwch yn vwy na r goleuni [Page l] o erwyð bod eu gweithredoeð wy yn ðrwc. O bleit pop vn yn gwneuthy drwc syð gas ganto y goleuni: ac ny ðaw [at y] goleuni / rac argyhoedy eu weithredoeð.[iv.]

Pwy a weithredo wirioneð / a ðaw ir goleuni onid y bo eglur eu weithredoeð may yn Deo eu gweithredwyt.

Yr Euangel.

YN wir / Io [...]. x. yn wir y dywedaf ychwi hwn ny ðaw y mywn drwy ðrws corðlan y deueit / eithyr dringo fforð arall / may gwillat a lleitr yw hw nw.[ir] Hwn a ðaw y mewn [drwy'r] drwsyw bugail y deueit. I hwnnw yð agor y drysawr / ar deueit a wrandawant ar e lef: Ae ðeueit [priawt] a eilw e er­byn eu henw / ac aeu tywys allan a wna.[einoe [...] A phan ðanuo no eu ðeueit priawt allan / yða e oe blayn wy ar deueit ae canlyn ef erwyð yðynt adnabot i lef. Y dyn dieithyr ny chanlynant / ond ffo a wnant o ywrtho / can nad adway­nant lef [dieithreit.[arallett Y ðamec hon a ðyuot Ieshu wrth­ynt [Page] ynt: ac wyntwy ny wyðent pa veth oeð hyn a ðywetsei ef wrthynt. Y no y dyuot Ieshu drachefyn wrthyn [...] Yn wir / yn wir mi a ðyweda [...] ychwi / Myvy yw drw [...] y de­ueit. Pawp (ey nuwer a ðaythant om vlayn!) gwillieit ynt a llatron / eithyr y deueit ny wrandwyson arnaðunt. Myvy yw'r drws: try wo viodaw nep i mewn / e bydi cadwedic / ac e ðaw y mewn ac allan / ac a gaiff porva. Y gwillat ny ðaw onid y willianta / y lað ac y ðistryw. Myvy a ðeueis y gahael o hanynt vywyt / ac er cael o hanynt yn ehaylaythach.

Yr Euangel.

YDd oeð dyn or Pharisayon / ae enw yn Nico­demus pendevic ymplith yr [...]uðeon.Iob. iii. Hwn a ða eth at Ieshu liw nos ac a ðyuot wrtho: Rabbi nyny a wyðam dy vod ti yn [athro] wedy de­wot o ywrth Deo:[ddyscuawdw [...] Can na ðychon nep wneuthy rywwprihis arwyðion yð wyt ti yny wneythyd any vei vod Deo y gyd ac ef. Ieshu a atebawð ac a ðyuot wrtho: Yn wir / yn wir / mi dywedaf yty: any enir vn o u chot / ny all ef welet teyrnas Deo Nicodemus a ðyuot wrtho: Paðe­lw y [dychon ef vynet y groth y vam a geni drachefyn?[gall] [Page] Ieshu a atevawð: Yn wir / yn wir / mi ðoedafyty: o ðie­ithyr i vni eni or dwfyr ar yspryt ny ðychon ef vynet y mewn y teyrnas Deo.[ariwyt] Y peth a [anet] or enawt / ys yd gnawt: ar peth a anet or yspryt / ys yd yspryt. Na ryueða ðoedyt o hanof wrthyt y byð dir ywch eni o y uchot. Y gwynt a chwyth lle yr ewyllysa / a thi ae clywy ef: eithyr ny wyðost o ba le y daw / nag y ba le yða. Delly y may pop vn a anet or yspryt. Nicodemus a atebawð ac a ðy­not wrtho: Pa ðelw y dychonhyn vot? Ieshu a atebawð ac a ðyuot wrtho: Awyt tiynathro yn Israel ac ni wy­ðog y petheu hynn? Yn wir / yn wir y doedaf wrthyt: y peth a wydam a ðywedwn / ar peth a welsam a testolay­thwn: an testolayth ny derbyniwch. O threitheis i pethe dayarolion ychwi / ac ny chredwch / paðelw o thraythaf ywch petheu nefolion / y credwch-chwi? Ac nyd escen­nað nep ir nef / o ðieithyr hwn a ðescennað or nef / ys ef map y dynyr hwn ye yd yn y nef. A mal y dyrchavað Moysen y sarph yn y difieith / velly y ma'n ðir y vap y dyneu ðyrchavael / ynny vo y pop vn a cred ynto ef / na choller onid caffael bywyd tragyvythol.

Yr Euangel.

YDd oeð ryw wr [goludoc a oeð yn gwisco por phor a seidan / Luc. xvi. ac yn kymeryd ivyd [yn wych ac[kywaethoc yn llawen beunyð.yn llawen ac yn ddaentethol Ac yð oeð ryw gardotdyn ae enw yn Lazar / yr hwn oeð yn [ymehyn] [gorweð [Page] geyr llaw eu porth yn gorn wydsyd yn chwenych cael eu porthy ar briwyson a syrthynt o y ar vort y goludoc. a neb nya ro­ [...]o iddo Eithr dawot a wneth y cwn a llyfy eu cornwydyð ef. Ac e ðamwynioð i Lazar varw a chael e ðwyn can aggelon i vonwes Abraham. A marw a wnaeth y goludoc / ae glaðy a wnaythpwyt. A phanytoeð yn yffern mewn poeneu / e kyuodes eu olwc ac e gweles e Abraham / yn y pello yno / a Lazar yn y vonwes / ac a lefawð / ac a ðyuot: Y tat Abraham / trugarha wrthyf: ac anvon La­zar / onidrocho vlayn eu vys mewndwfr / ac oyry vym tavod / cans im poenir yn y flamm hon. Ac Abraham a ðyuot: Havap / coffa gymeryd o honoti dy ða yndy vy­wyd / yn gyffelyp ac y kymerth Lazar y drwc. Ac yr owr hon y [dyðanir ef tithe a poenir.[kwinffwoddit Ac eb law hyn oll may y gagen diff wys mawr rom ni a chwi wedi osot / mal y bo yrei a ewyllysent ðewot o yma atoch chwi / na allont: ac ny all ant wy o yna dramwy atam ni Ac ef ðyuot: Mi atoly­gaf yt dat e ðanuon ef y tuy vym-tat (o bleit may i mi pemp broder) i testolaythy yðynt hyd na ðelont wy ir [poenva hon.[lle poen hwn Abraham a ðyuot wrtho: May gantunt Moysen ar prophwyti / gwranda want arnunt wy. Ac ef a ðyuot wrtho: Nag e y tat Abraham: eithyr pedawei vn vn or meirw attunt / wynt a ediueirient. Ac ef a ðy­uot wrtho: A ni wrandawan wy ar Moysen ar Pro­phwyti / ny credent wy chwaith pe cyuodei vn o veirw.

Yr Euangel.

RYw wr a wnaeth swpper mawr / ac a [...]et mi [...]. [alwodd ohoðes lawer / ac a ðanvones ewas ar bryd swpper y ðywedyt wrth y [...]ei a ohaðesit. Dewch: o bleit yr owrhon y may pop peth yn parawt. A phop vn y gyd oll [Page] a ðechresont wneuthy'd escus. Y kyntaf a ðyuot wrtho: mi brynais [vro] ac y may yn angenreid i mi vynet yw welete / [tythyn o die k [...]iogaerth atolwc yr kymec catw [vi yn escusotol. Ar ys all a ðy not mi brynais pemp [iau] o ychen / [par] ac yð wyf vi yn my net ew hy [...]edð yrovi wy: attolwc catw vi yn escusotol. Ar ys all a ðyuot: mi a priodeis wreic / ac am hynny ny allaf vi ðewot Ar gwas a ymchoelað / ac a venagoð yw ar glwyð y petheu hynny. Yno y digiawð gwr y tuy / ac e dyuot wrth e was: Does ymaith yn [arveys] vuan / yr heolydð a rhyd ystrytoeð y dinas / adwc i mi a mywn yma y tlo­don / ar [...]upleit efryðon ar clophionn / ar deilion. Ar gwas a ðyuot: Arglwyð e ðarvu mal y gorchymyneist / ac may etwa le. Ar arglwyð a ðyuot wrth y gwas: Does allan ir prif-fyrð ar caeu / a chympell wy y ðewot y mewn / oni gyflowner y tuy meuvy. O bleit mi ðywedaf ych­wi / na [vlasayr vn or gwyr hynny or a ohaðwyt vy swpper.[phoaw]

Yr Euangel.

YNo yð oeð yr oll Tollwyr ar pechaturieit [yn dynesau atto ef y wrando arnow.Zuc. xv. [nesau] A murmur a wnaeth y Pharyseit ar gwyr llen / can ðoedyt [...]f a ðerbyn pechaturieit / ac a gydvwycy ac wynt. Ac ef a [ðyuot y ðamec hon wrthyut / can ðywe­dyt: Pwy deaythodd [vn] ðyn] o honoch chwi a chant o ðeueit ar [...]lw [...]ac o chylle vn o naðunt) a ny ad ef y namyn vn pempu cain yn y diffeith / ac a gorða yn ol hon a golles / any [...]affo chi? A gwedy iðo hi chaffael / [cyvis ef hei [gesit ac eu escwydeu yn llawen / a phan ðe [...]ywduy / ef a enw am i garedigi­on y cyd ae cymydogyon / can ðoedyt wrthynt. [...]yd awe­nychwch a neyny / can i mi cahael y ðauat veuvy / y golly sei. Mi ðoeda [...] y chwi / may velly y byð llew [...]nyð yn y nef [aruch of vn pechatur yn dyuot ir iawn yn vwy nag ar uchaf / namyn vn pimp [...] cam iownion / [uch p [...] y rei i yd oes eisieu arnunt ðewot yr lawn. Nepwy wreic a dec grot ar hi elw / o choll hi vngrot / ai y oleu hi cann wyll ae es cupo'r tuy / a [...] cheisio yn van wy [...] hyd any chaffo?[chw [...] A gwc dy [...]ðhi hi chael / hi eilw am hi chareseu a hei chymydoge­seu can ðoedyt. Kyd / aweny chwch a myvy / can i mi ael vycgrot y goyllyswn. Velly y doedaf y chwi y byð llewe­nyð [Page] yngwyð Angelon Deo / uch pen vn pechatur yn dewot ir iawn.

Yr Euangel.

Luc. [...].BYðwch trugarogion / megys ac y may ych tat yn trugaroc. Na varnwch / ac ny'ch bernir. Na var­n wch neb yn argyoeð / ac ny'ch bernir yn argyoeð Gollyng wch ac ich gollyngir. Dodwch ac dodir ych wi Mesur da / dwys a wed'yr syscwyt / ac yn mynet trosað / a ðodant yn ych monwes. Cans ar vn mesur ar y me­suroch / y mesurir ychwy. Ac ef a ðyuot [...] ðamec wrthynt A ðychon y dall / tywys y dall? A ny syrthiant eulldeu yn y foss? Nyd yw'r discipul uch pen i athro: Pawp vn a [Page lv] vyð perfeith / mal eu athro.[yn llyg [...]] Paam y gwely y gwelltyn [yn-golwc] dy vrawt ac am y trawst syð yn y golwc [...]han priawt] nyd wyt yn meðwl? Neu paðel wy gelly ðoe­dyt wrth dy brawt / y brawt / gad i mi vwrw allan y gwelltyn y [...] id yn dy ol wc / a thydyed welet y trawst ys id yn dy ol wc dyhun? Y ssuciol / bwrw allan y trawst oth o­lwedy hun yn gyntaf / ac yno y cai [welet vwrw allan y gwelltyn ys y [...] yn gol wcdy vrawt.[can [...]]

Yr Euangel.

[Page] Luc. v. YNo y darvu / ar dyrva yn [pwyso ato y wran­do ar air Leo / [ [...]anfeugy ac yð oeð ef yn sesyll yn cmyl llyn Genazareth / ac e welawð ðwylong yn lefyl wrth y llyn / ar pyscolwyr a ðescennysont o honynt / ac oeð ni yn golchy eu rhwyteu. Ac ef a drin­gawð i vnor llongeu (hon oeð eino Simon) ac a ar­choð [gwihiohi [chychwyn y chydic oywrth y [...] tir / ac ef a eiste da­wð ac a dyscwð y [icrvoeð allan or llong.[popul Panpeidi­awð ef ac ym ðiðan / e ðyuot wrth Simon: [...]mmod Gwthia] ir dyfndwr a bwriwch ych rwyteu y [veisio. A Simon a atebawð / [hela ac a ðyuot wrtho: Y meistyr siywyawdyr ni a po­enasom yn hyd y noc ac ny ðaliasem ni drm / etwa / ar dy air di / mi a vwriaf y i wyt. A gwedy yðynt wneythy'd hyn / [ddaliason wy a [gydvrisa son liaws mawr o pyscot. Ae rwyt a rwygoð: Ar wy a amneidiason ar y cyveillon (a oeðyn yn y llong arall) y ðewot ew helpy. Ac wy a ðaythant ac a lanwasant y ðwy long / [sink io hyd ynny oeðynt yn [boðy.] A phan welawð Simon Petr hynny e sythyadd dygw ydawð ilawr wrth linic'r Ieshu / can ðywedyt: Arglwyð does ymaith o ywrthyf / cans dyn pechatur-ydwyf. [...]us O bleit yð oeð ef wedy sanny arno / ac ar pawp oyðynt y gyd ac efo / can veiscyat y pysc a ðaliesynt. Ac velly y daroeð y Iaco ac y Iouan meibon zebedi [cymydithion i Si­mon.[cydhelwyr byd pyseorwyt Ac Ieshu a ðyuot wrth Simon: Nag ofna / ohyn allan [...]liaw yn ol hyn y byðy yn dala dynion: Ac wy a ðycsont eu llongeu ir tir / ac a adawsont pop peth / ac ae canly nysont ef.

Yr Euangel.

IEshu a ðyuot wrth eu ðiscipulon:Mat. v. any byð yn ehe­laythach yr iawnder einoch nag iawnder eino'r gwyrllen ar Pharyseit / ny ðew'chwi y deyrnas nef. Chwi a glywsoch mal y dywetpwyt wrth y rei hen: Na lað: pwy bynac a laðo / euoc vyð o varn: Eithyr myvy a ðywedaf ychwi / may pwy bynac a ðygio wrth e vra­wd / e vyð yn euoco varn. Pwy bynac a dywelo Raka wrth e vrawd / a vyð euoco cyncor. A phwy bynac a ðy­weto ynvyd / e vyð euocitan yffern. Ac wrth hynny / [Page] pan offrymych dy roð ar y allor / ac yna dewot ith cof vod can dy vrawd ðim yn dy ervyn / gado yna dy roð geyr llawr ylliar / a does ymaith yn gyntaf a chymod ath vrawd / ac yno dy [...]et ac offryma dy roð. Kyt vna rot ath withwynevwr ar vry [...] /[tryd] ira vych [ar y fforð ti ac ef pan na bo yth wrthwyne [...]wr dy roðy yn llaw'r bernial [...]. ynat / ac ir ynat dy roðy at y gwasanaythwr / ath ðanuon ir car­char. Yn wir mi ðoedaf yty: na ðeuy allan o yno / hyd a­ny the [...]ych yr hatling eithaw.

Yr Euangel.

[Page lvii]YN y dyðieu hynny pan ytoeð [ [...]yrf a dramawr a eb cantunt dim ew vwyta:Mar. vlii [...] Ieshu a alwað[mintai eu ðiscipulon ataw / ac a ðyuot wrthynt: Yð­wy vi yn tosturio wrth y tyrua / o bleit maent wy er ys tridie yn aros gyd a myvy / ac nyd oes ganthunt ðim yw vwyta: Ac o gellyngaf vi hwynt ar eu cethlwnck yw tai / wy [loysynant ar y forð.[ddefficia [...] O bleit rei o naðynt a ða­ythant o bell. Ac ateb a wnaeth eu ðiscipulon iðo: O ba le y cahae ðyn vara yma yn y diffeithwch / y vorthy y rein? Ac ef a o vynnoð yðynt. Pa sawl torth syð geno wch? wyntwy a ðywetsont / Saith.[barawdd] Ac e [orchymynað ir tyr fa eisted ar y ðayar. Ac ef a gymerth y seith torth / a gwe dy yðo ðiolch / e torres ac e dodes ew ðiscipulon / ew ge­sot geyr y bronwy. Ac wyntwy ae gcsodysont geyr bron y tyrva. Ac yð oeð ganthunt ychydic pyscawt vychain: ac wedy iðo [sef diolch] vendithio / e barawð esot y reini hefyd geyr eu bron. Ac wyntwy a vwytesont / ac a gawsont digon: Ac wy gymersont or [briwon oeð yngwedill / saith bas gedeit.[berwvwys A rei a vysent yn bwyta oeð yncylch pedeirmil ac ef ae gellyngawð wy ymaith.

Yr Euangel.

Mat. vii.Y Moglwch [rac y geuprophwyti / y rei a ðant a­toch yngwisc deueit / [o ywrth eithyr o y mewn yð ynt yn vlaiðieu rraipus.[graaso Wrth eu ffrwyth yð aðneby­ð wch wy. A glasca rei [rawnwin] o yar ðrain? ne ffi­cus o yar mieri] yscall? Velly pop prenda a ðwc ffrwyth da: a phren drwc / a ðwc frwytheu drwc. Ny ðychon pren da ðwyn frwytheu drwc: na phren drwc ðwyn frwytheu da. Pop pren nys dwc frwyth da a torir ir llawr / ac a vwrir yntan. Erwyð paam / wrth eu frwytheu yr ad­nabydwch wy. Nyt pwy bynac a ðywet wrthyf / Argl­wyð / arglwyð a ðaw y mewn y teyrnas nefoð namyn pwy a wna ewyllys vymtat yr hwn yw yn y nevoeð.

Yr Euangel.

IEsu a ðyuot wrth eu ðiscipulon:Zuc. vxi. yð oeð neb gwr goludoc ac iðo [tuy-lywyawdyr / [estiwart ynny llys tuylat a hwn a athrod wyt ac ef / mal pedarvyset iðo afradions oyscar i ða ef. Ac ef a elwys arno ac a ðyuot wrtho: Beth yw hyn a glywaf vi am dan at ti? dyro gyfri oth tuy-lywodraythy. Y tuyly wadyr a ðyuot ynto chunan. Pa beth a wna vi ran vod ðy arglwyð yn dwyn y tuylywodrayth o yarnaf?[cloddis [Cla­ðy ny allaf / a chardota syð gywilyð genyf. Miwn beth [Page] a wnaf / pan droser vi allan or tuylywodraeth oni bo y­ðynt vymderbyn ew tai. Ac yno wedy iðo alw atto pop vn o ðyledwyri Arglwyð / ef ðyuot wrth y cyntaf: Pa veint a ðyly vy Arglwyð ytty? Ac a ðyuot: Cant tunell o oleo. Ac ef a ðyuot wrtho: Kymer dy lyuer / ac eisteð ar vrys / ac escrivenna ðec a deuucain. Yno y dyuot wrth vn arall: Pa veint o ðlet syð arnatti? Ac ef a ðyuot: Cant [crynoc o wenith.[ch. arser Eðyuot wrtho: kymer dy lyuer ac yscrivenna ped war-ugain.cans. Ac a-volawð yr Argl­wyð y tuylywyawdyr enwir / am iðo wneythyd yn call:[byd] O bleit callach ynt meibon yr [oes hon yn eu pywogaeth Kenedleth ryw na meibon y goleuni.[golud mwn:ws y byd A mi a ðoedaf wrtych: Gwnewch i chwi ych hunain garedigion or [Mammon] enwir / o­ni ðerbyniant chwchwi yr lluestaitragyvythal.

Yr Euangel.

AGwedy iðo ðawot yn agos at Caersalem / pan we­lað y dinas / e wylað arnhei' can ðoedyt:Luc. xvi. A phe gwy bysyt ti ac ar y diernot hwn einot / y pethe a perthyn ar dy heðwch / ti a ovalyt yn vwy. Eithyr yr owrhon eu maynt yn guðietic o ywrth dy lygait. Cans e ðaw'r dy­ðieu arno ti / ac y bwrw dy elynion glawð yn dy ogylch ac ith amgylchynant / ac ith oarchaeant o pop parth / ac ith wnant yn llawr vaes / ath plant syð ynot: Ac ny a­dant ynot [vaen ar vaen / [y maen a [...] y llall can nad adway nost kyfnot amser dy [ymwelet goswy] ymwelat. Ac ef aeth y mywn ir templ / ac a ðechreod vwrw allan y rein oyðynt yn gwerthy ynthei / a rei oy­ðnt yn pryny / can ðoedyt wrthynt: Escrivennwyt / Y tuy meuvy / yw tuy y gweðio: a chwchwi ae gwnay­thoch e yn ogof llatron. Ac e ae dyscawð wy beunyð yn y templ.

Yr Euangel.

Luc. xviii.CHrist a ðyuot y ðamec yma wrth rei oeð ae coel ar­nunt chunein eu bot yn iawnion / ac yn diystyry ere ill. Deu wr a escenesont ir templ i weðiaw / vn Pharysat / ar ys Tollwr. Y Pharysat oe sefyll a wedi­awð mal hyn wrtho ehunan: Deo / yð wyf yn diolch yt­ty / nad ydwyf mal y may dynion ereill / yn Reipwyr / yn ankyfiownon / yn orðerchatwyr / neu mal y may'r To­llwr hwn. Yðwyf yn vmprydiaw ðwywaith yn yr wyth nos: yð wyf yn decimy cymeint oll a veðaf. Ar Tollwr yn sefyll o hyrbell ny chodel ðyrchavei nae lygait parth or nef eithyr curo eu ðwyvron can ðoedyt / Deo [Page lx] trugarha wrthyf pechatur. Mi ðoedaf ichwi / e ðescen­nað hwnew duy wedy eu gyfyo wny yn vwy na'r ys all. O bleit pop vn a ymðyrchaif a ostynger: A hwn a y­mest wng a ðyrchefyr.

Yr Euangel.

AC Ieshu aeth ymaith o [vro Tyrus a' Sidon / Mar. vii. ac a ðaeth hyd yn emyl mor Galil trwy cenol cy ffinyð y Dectref.[oror] Ac wy a ðucson atto vn byðar [ac ac at tal doedyt arno / ac a ervynieson ar iðo cryc anian [...] osot i law arno: Ac wedy iðo i gymeryd ef or neilltu [allan or tyrva / [ddodyl ef estennoð eu vysseð yn eu glustieu:o plith y popul ac a poyroð / ac a gyf­erðawð [Page] erðað ae davot / ac e edrychað yr nef ac a ucheneidawð can ðoedyt wrthaw: hipatha / ys ef yw hynny / ymagor. Ac yn y vanyð ymagorað eu glustieu / yð ymellyngað rwym eu dauot ac ef a ðaeth i ðoedyt yn groyw: Ac ef or chymynað yðynt na ðywedynt i nep. Ond pa vwyaf e gorchymynei ef yðynt ehelaythach o lawer aros-hynny y manegasont wy / can ðoydyt.[da] Tec y gwnaeth ef pop peth: yr byðair y par ef glywet / ac ir mution ðywed yt.

Yr Euangel.

GWyn eu byd y llygait a welant y petheu a welwch chwi.Luc. x. O bleit mi ðoedaf ichwi / may llawer o pro­phwyti a visei ða gantunt welet y petheu a welw chwi / ac ny welsant / a chlybot y petheu a glywch / ac ny chlybysont. Ac wele / vn or cyfreith wyr yn cyfody yn i se syll ac yn y provi ef / can ðoedyt: Athro / pa beth a wnaf vi er meðianty bywyt tragyvythal? Ac ef a ðyuot wr­tho / Pa beth a escrivennwyt yn y gyfreith? pa ðelw y darlleny? Ef a atebað ac a ðyuot: Car dy Arglwyð De o oth oll eneit / ac oth ollnerth / ac oth oll veðwl: ath cy­mydawc mal dy ehunan. Ac ef a ðyuot wrtho: Atebeist yn iawn: Gwna hyn / a thi vyðy vyw Eithyr ef e yn e­wyllyfy ymgyfiowny ehunan / a ðyuot wrth Ieshu: A phwy yw vyccymydoc? Ieshu a atebað ac a ðyuot: Yð oeð gwr yn [descen] o Caersalem i Hierico ac a syrthy­oð llatron arno / pwy a ðucsont i ðillat o y am dano / [myne [...]] A gwedy yðynt i wnethyr ef yn archollon / yð athant yma ith / can eu ady ef yn haner marw. Ac a ðamwyniað da wot offeirat y weret y fforð honno / a gwedy iðo i we­let / ef aeth heibo. A Samareit wrth forðoly / a ðaeth a­to: a gwedy iðo i welet / e rysynoð yn i calon ac a nesaoð ac a rwymod i archollion ef / can tywallt ynthunt oleo a gwin: Ac ae dodes ef aruchaf i [yscrupl ehunan / [aniualwill ac ae duc ef i letuy cefredin / ac ae vu ddyu [...] i wrtho dirprwyawð. A thranoeð wrth vynet ymaith / e dynnað ðwy geinoc / ac ae dodes yr lletuywr / can ðywedyt wrtho: Kymer i cur ef / a pha beth bynac a dreuly y gyd a hyn / pan ðelwyf drachefyn mi ae talaf yty. Velly pwy or tri hyn a tybygy di vot yn cymydoc y hwn a syrthyoð llatron arno? Ac ef a ðyuot: [Page] Hwn a ðangosoð trugareð iðo. Yno y dyuot Ieshu wrtho: Kerða a gwna dithe yr vn ffyuyt.

Yr Euangel.

Luc. xvi.AC a ðamwyniawð ac Ieshu yn mynet i Caersa lem / ac ef a ðaeth tros cenol Samaria a Galile ia: Ac val yð oeð ef yn mynet y mewn i pentref e gyfar­vn ac ef ðec wyr ar clwyf gohanol arnunt / y rein a sa­fasont [Page lxii] o hirbell / a dolefain a wnaethont can ðoedit: Iesu y llywyadyr trugarha wrthym. A phan weles ef wy ef a ðyuot wrthynt: Ewch ac ym ðangosoch yr offeireit. Ac e ðarvu / ac wynt yn mynet y maes eu glanhay. Ac vn o naðunt pan welws ðarvot i lanhay / a ymchwe­lws / ac a llef uchel y dodes ogoniant y ðeo / ac e syrthyoð ylawr ar y wynep wrth eu draet ef / can ðyolch iðo: A hwn yma oeð Samarit. Ac Ieshu a atebað ac a ðyuot: Any lanhawyd dec? A pha le may'r naw? erent Ny chahad or a ðelynt drachesyn y roðy gogoniant y ðeo / o ðieithyr yr estrawn hwn. Ac ef a ðyuot wrtho: Kyuot / does yma ith / dy ffyð ath achaoð.

Yr Euangel.

Mat. vi.NY ðichon dyn wasanaythy dou arglwyð: o bleit o chasaa ef vn ef a gar ys all: neu o glyn ef wrth vn / e a ymwrthyd ar ys all: Ny ellwch chwi wasa naythy Deo a [Mammon.[golud bydol] Am hynny y doedaf ychwi / na vyð wch o valus tros ych bywyt / pa beth a vwytaoch neu pa peth a yvoch / na thros ych corph / pa peth a wisc­wch. A nyd yw'r bywyd yn vwy n'ar bwyt? ar corph yn vwy n'ar [wisc?[diliat Edrychwch ar adar prawyr ehediait y nef / can nad ynt wy yn heheu nac yn mety / nac yn cynnull y ew yscuporeu:[porihiac y ma'ych tat ys it yny nefoeð yny [bwy­do wy. A nyd ych chwi yn vwy nac wyntwy? A phwy vn o hanoch kyd tra-veðylio a ðichon angwanegy vn [cuvyð ar eu veint?[fel mesur o troed vedd a haner / lla [...]h! A phaam y govalwch am wisc? De lwch ar lili y maes / paðelw yðynt yntyfy / nyd ynt w'yn llavurio nag yn nyðy. Ac yn wir mi ðoedaf i chwi am Solomon Selef yn ew oll ogonantna bu ef mor [wiscedic ac vn o Rein.[dilladus [...]ywliadus Ac velly / o dillada Deo lyseun y maes yr hwn ys id heðyw / ac evory y bwrir yr ffwrn [...] ffwrn. A nys gwna ef e­roch chwi yn vwy o lawer chwich wi ar [ychydic ffyð? Ac am hynny na o valwch / [wanfyddnc [...]c ffydd vechan can ðoedyt. Payfwn / ne pa ymwiscwn? O bleit yr oll petheu hyn a ymovyn cenetlo­eð. E a wyr ych tat ys yd yn y neuoeð / vod arnowch ei­sieu yr oll petheu hynn. Am hynny yn gyntaf ceiswch teyr nas Deo ae chyfiownder / ar oll pethe hyn a roðir ywch. [Page lxiii] Ac na o valwch tros trauoeð cans y dyð tranoeth a o va­la trosto ehunan. Digon y ðiernot y ðrwc ehun.

Yr Euangel.

AC e [ðyscennwys i Ieshu vynet y ðinas a elwit Na im / Luc. vii. [damwynodd] ac aeth llawer swrn o eu ðiscipulon y gyd ac ef a thyr­va vawr. A gwedy iðo ðawot yn agos at porth y dinas: Wele ðwyn allan vnmap mam yn varw / a hon oeð yn weðw / a llawer o popl y dinas oeð y gyd ac yhi. [Page] A phan welað Ieshu yhi / e tosturiað yn y calon wrthei / can ðoedyt i ði: Nag wyla: Ac aeth yn nes ac a gyfyrdoð ar elor: ac wyntwy oeð yneu ðwyn / a safasout. Ac ef ðy uot: y gwas ieuank / wrthyt y doedaf.[Cwyn [Kyuol.[godes yn i / eistedd A hwn a vysei varw a eisteðawð ac a ðechreod cael i varall ymðiðan / ac e au dodes ac i vam. E gymerth powp ofn at wynt a roðy sont ogoniant i ðeo / can ðoedyt: E gyuodes Prophwyt mawr yn cwnplith / [ymwelawdd ac a Deo a [ovwyawð eu popul. Ac aeth y gair yma am dano ar lied tros oll Iudaia / a thros gwbyl or goror.

Yr Euangel.

Luc. xiiii.AC a ðamnynioð ac Iesu yn mynet i tuy vn or Pha ryseit pennaf y v wyta bara / [gwyt ar y dyð [Sabbath: ac wyntwy oy ðynt yn eu ðysgwyl. A ll'yma ðyn yn glaf or haint dyfyr­efyt [dropsi / geir y vronef. Ac Ieshu atebawð ac a ðyuot wrth y cyfreithwyr ar Pharisieit can parably: [Page lxiiii] Ae ryð iachay ar y Sabboth? A thewy a wnaython wy. Ac ef ac cymerawð ac a iachawð / can i ellwng ymaith. Ac ef a atebað wrthynt ac a ðyuot:[an'uaf nid angkeffelypi vules Pwy o hanoch chwi y syrth i [asin ne eu ych mewn pwllac yny van ny chyn ef allan ar y dyð sabboth? Ac ny vedrent allent wy ateb yðo ynghy­lch y petheu hynn. Ac ef a ðyuot at ðamec yr gohaðwyr / wrth iðo ðaly paðelw yð oeðent wy yn ethol yr eisteð­leoeð uchaf / can ðoedyt wrthynt: Panith ohoðer can neb i neithior / nag eisteð yn yr eisteðle uchaf / rac bod vn an­rydeðusach na chydy weðy'r ohað y canto / a dawot (o hwn ath ohodes ti ac ef) a doedyt wrthyt: dyro le i hwn: ac yno dechrey o honot trwy gywylyð gymeryt y lle isaf: Eithyr pan ith ohoðer does ac eisteð yn y lle isaf o ni bo pan ðel hwn ath ohodes iðo ðoedyt wrthyt: Y car / eisteð yn uch i vynyð. Yno y byð moliant ytty yngwyð y rein a vyðant yn cyd eisteð a thi: Cans pawp ae dyrchaif ehu nan / a ostynger: a hwn a ymestwng a ðyrchevir.

Yr Euangel.

Mar. xxii.A Gwedy clybot or Pharyseit ðarvot i Ieshu o yste gy y Tsaðukeit / wynt a ymgynullesont yr vnlle / ac a ymo vynnað vn o naðunt ac ef o (a hwnw ydo eð ðoctor or gyfreith) ac ae provawð ef can ðoedyt: A­thro / [ntayias Pa vn yw'r gorchymyn [mawr] yn y gyfreith? Ac Iesu a ðyuot iðo:[aih] Kery dy Arglwyð ðeo [yn dy] holl ca­lon / ac yn dy clleneit / ac yn dy oll nerth. Hwn yw'r gorchymyn mawr ar pennaf: Ar ail syð cyffelyp i hwnw: Kery dy cymydawc mal tyhun. Y ny ðau orchymyn hyn y [croca] yr ellgyfreith ar Prophwyti.[cynnyusio A gwedy ymgy­null or Phariseit ynkyd / yð ymofynnoð Iesu ac wynt can ðoedyt:[vydd neid Pa beth a tybygwch chwi am Christ? map y pwy [ydyw?] Wy a ðoetsont wrtho: map y Dauid. Ac ef a ðyuot wrthynt: A phaðelw y may Dauid yn yr ys­pryt yn y alw ef yn Arglwyð iðo can doedyt? Dywe­dwe yr [Ion] wrth vy orglwyð i eisteð ar vymdeheu hyt o ni osotwyf dy efynion yn vamk ith traet.[Arglwydd Ac o gal­wað Dauid ef yn Arglwyð iðo / paðelw y may ef yn vap iðolac ny lyvasað vn (or dyð hwnw allan) ymgwestiony dim ac ef mwy.

Yr Euangel.

IEshu a ðringawð yr llong ac a ðaeth tros y mor / Mat. ix. yw ðinas ehunan. Ac wele wy a ðucsont ato wr arparlys / yn gorweð mewn gwely. Aphan we­lawð [Page] Ieshu y ffyð wy / e ðyuot wrth y claf or paralys: Ymðiriaid vap / cans dy pechateu a vaðeuir yty. A ny­cha y dwetson rei or gwyr llen ynthunt euhunain: May hwn yn caply. A phan welawð Ieshu eu meðylieu e dy­uot: Paam y meðyliwchi ðrigio ni yn ewch calonneu? Pa vn hawsach e ðywedyt / e vaðeuwyt yty dy pechate ae dywedyt / kyuot a roda? Ac er mwyn cahel o hanoch wy bot vot gallu can vap y dyn y vaðeu pechote ar y ðayar: Yno y dyuot ef wrth y dyn ar parlys: Kyuot / a chymer dy wely / a does yth tuy. Ac ef a gyuodes ac aeth yw duy. Agwedy gwelet or popul / wy a ryveðasont / ac a roe­sont ogoniant i ðeo / pwy roesei ryw allu y ðynion.

Yr Euangel.

[Page lxvi]IEshu a ðyuot wrth eu ðiscipulon:Mat. vvii. Kyffelip yw teyr nas nef i wr oeð yn vrenhin [pwy [a wnaethað neithios priodas yw vap / [yh hwn ac a ðanvones i weision y alw ar y rei a ohoðesit ir priodas / ac nyd oeðent wy yn ewylly sy dawot. Trache fyn e ðanuones weision ereill / can ðy­wedyt: Dywedwch wrth y rei a ohoðwyt / wele mi a arl wyeis vyccino / vy ychen am [pascedigion] a cicyðywyt / a pop peth syð yn parat: d'ewch ir priodas.[capyldiei [...] Ac wyntwy a gymersont ar ðiystyr ac aethant ymaith / vn yw dref / ac vn yw [vasnach:[varsiandi] ar lleill] gweðillon a ðaliasont eu we­ision ef ac a eu llaðasont yn dremygus. A phan glybu'r brenhin e ðigiawd / ac e ðanvones i giwdawt ac a ðy­vethawð y llawryðogion hynny / [lu] ac a barawð loscy eu dinas wy a than. Yno y dyuot ef wrth eu weison: Y pri­odas yn ðiau syð parat eithyr y rei a ohoðwyt nyd oy­ðent teilwng. Ac am hynny ewch chwi rhyd y prissyrð a chynniuer oll or a gassoch / gohaðwch wy ir priodas.[rhyd] A eu weison ay thant [ir] ffyrð ac a gynullesont / cynni­uer ac a gawsont / ydrwc ar da:[neithior] ar [priodas] a lan wyd o y amgylch o eisteð wyr. Ar brenhin a ðaeth i edrych ar y rein oeðynt yn eisteð / ac a welað yna vn nid oeð gwisc priodas am dano / ac a ðyuot wrtho: y cyfaill / paðelw yd aythost y mewn yma eb yty wisc priodas? Ac ef a ðys tawoð. Yno y dyuot y Brenhin wrth eu weison: Rwy­mwch eu ðwyla ae draet / ac anvonwch ef yr tywyllwch eithaw / yna y byð wylo vain ac yscyrnygy danneð. Cans llawer a ohaðir ac ychydic a etholir.

Yr Euangel.

Ioh iiii. YDd oeð ryw [Teyrn pwy oeð ae vap yn glaf yn Caper-naum.[pennaditc / ne panswyddoc Pan glybu hwn vynet o Ie­shu o Iudaia y Galil / yð aeth ef atto / ac a er­vynioð iðo ðawot y weret ac iachay i vap. O bleit yð oeð ef wrth vron marw. Yno y dyuot Ieshu wrtho: A ny chewch welel arwyðion a thraws ryveðo­deu / ny chredwch chwi. Y Teyrn a ðyuot wrtho: Argl­wyð [Page lxvii] /[vy map] dyret i weret kynmarw [vymachkenyn] Ieshu a ðyuot wrtho / Kerða ymaith / y may dy vap yn vyw.

Credy a wnaeth y [dyn yr gair a ðywedysei Ieshu wr­tho / a mynet ymaith.[gwr] Ac val yð oeð ef yn mynet y we­ret / y [cyvarvuont] eu wasanaythwyr ac ef / [cyvyiddeson [...] ac y mane­gesont / can ðoedyt: may dy vachken yn vyw. Ac yno y govynnað ef yðynt / ar pa awr y daroeð iðo wellhay. Ac wynt a ðoetsont wrtho: Doe ar y seithvet awr / yr y­maðawað y [cryd] ac ef.deirfon Ac ef a wyðat y tat ma'yr awr hon no yð oeð y pryd y dywetsei Ieshu wrtho: May dy vap yn vyw: a chredy a wnaeth ef aeu oll tuy.[hwn] [Hyn dra­chefyn y w'r ail arwyð a wnaeth Ieshu / pan ðaeth o Iudaia y Galil.

Yr Euangel.

Mat. xviii.PEtr a ðyuot wrth Iesu: Arglwyð pa sawl gwa ith y maðeuaf im brawd / pan pecho yn v'rbyn / ac hyd yn seithwaith? Ac Ieshu a ðyuot wrtho: Nyd wy v'yn doedyt hyd seithwaith leithyr [hyd seithwaith dec a thruceinwaith.[sef ebyilledi ne pa sawl gwaith bynac] Ac am hynny y cyffelypir teyrnas nef i wr oeð yn vrenhin / pwy a vynnei gyfrif can eu weison. A phan ðechreoð ef cyfrif / e ðucpwyt vn ato oeð yn y ðlet o ðec mil o talenteu. A chan nad oeð canto ðim oeu taly / ef orchymynoð e Arglwyð yðynt y werthy ef aeu wreic ae blant / a chymeint oll oeð ar i elw / y wneuthy taledigaeth. Ar gwas hwnnw a syrthioð y lawr / ac a a­tolygað iðo can ðoedyt: Aros arglwyð a byð ða ammy neð wrthyf / a mi a dalaf yty y cwbyl oll. Ar arglwyð a trugarhað wrth y gwas hwnnw / ac ae gollyngoð ac a vaðeuoð y ðlet.[hwnnw Ar gwas [yma] aeth allan / ac a gavas vn or gweison hynny oeð mal ynteu ehun / a hwn oeð yn y ðlet ef o cant ceinoc / ac ef a ymavloð ynto / ac ae llindagoð can ðoedyt: Tal dy ðlet. Ar gwas hwnnw a syrthyoð y lawr ac a atolygawð iðo can ðoedyt: Aros / a byð ða dy ymmyneð wrthyf a mi a dalaf yt'y cwbyl oll. Ac ef a wrthodws / ac ae danvonws ef ir carcharduy / hyd any thalei y ðlet. A phan welað y gweison ereill y pe theu a wnaythit / yð oeð yn ðrwc tras pen cantunt / ac a ðaychant ac y vanegesont ew arglwyd yr holl petheu a vefynt, Yno y galwoð eu arglwyð arno / ac e dyuot wr [Page lxviii] tho: Gwas y Vall / wele mi a vadeueis y ti yr oll ðlet pan atoly geist yny: Ac anyd oeð angenreidiol y ti trugathay wrth y gwas syð yn gyffelyp yty / megys ac y trugorhais i wrthyt ti? A llitio a wnaeth eu arglwyð / ac ae dodes ef at y poenwyr hyd a ny dalei yr oll ðlet. Ac velly y gwna vymtat yr hwn syð yn y nevoeð y chwi any vaðewch och calonneu (pop vn yw vrawt) eu sarhaedeu.

Yr Euangel.

YNo yð arthant y Pharyseit allan ac yð ymgyc corysont er mwyn y ðala ef ar i ymadroð / Mat. xxii. ac a ðanuoneson y discipulon wy y gyd a gweison Herod can ðoedyt: Athro / ni a wyðam dy vod ti yn wr gwiriawn / ac yn dyscy fforð ðeo i ere mewn gwirioneð / ac [Page] nyd oes arnat ti o val vndyn / ac nyd wyt yn edrych dy­nion ar yr wynep. Ac am hynny dywait yny / pa wely di?[falytrethic amtrawtys ae cyfreithlawn [dodyteyrneti Caisar / ] ae nyd y­dyw? Ac Ieshu a wybu y maleis drygioni] wy / ac a ðyuot: Pa am y profwch vyvy chwychwy fucwyr? gedwch i mi we let bath y teyrnet. Ac wyntwy a estennesont ato ceinoc. Ac Ieshu a ðyuot wrthynt: Pwy pieu'r ðelw hon ar yscriuen? Dywetson wrtho / may Caisar. Yno y dyuot ef wrthynt: Can hynny dodwch i Caisar yr eino Caisar ac y ðeo yr eino Deo. A phan glywsant wy hyn / ryue­dy a wnaythont / ae ady a mynet ymaith.

Yr Euangel.

A Thra ytoeð Ieshu yn ymðiðan val hyn ar popul / nycha yd aeth pendeuic ac' aðolawð iðo / can ðoedyt:Mal. ix. Arglwyð: e vu varw vy merch yr awrhon: eithyr dyred a gesot dy law arnhi / a hi vyð byw. Ac Iesu a gy­uodes ac ae canlynað / ef ae ðiscipulon.[que sangul­nis prostunis laboraueras Ac wele wreic [a oeð a haint gwaedlin arnei] er ys deuðec blyneð acth or tu kefyn ac a gyfyrðawð ac hun] emyl y wisc ef. Cans hi a ðywetsei ynthi'hunan / Na wnelwyf vi ðim anyd cy­vwrð yn vnic ae wisc ef / mi af yniach. Ac Ieshu a ym­choelað / a phan welað e yhi / ef a ðyuot: Gobeitha verch cans dy ffyð ath wnaeth yn iach. Ar wreic aeth yn iach or awr honno. A phan ðaeth Ieshu y mywn y tuy'r pende vic a gweled y gwyr wrth gerð a [thrwst] y tyrfa / y dy­uot ef:[twew habwedd Enkiliwch / can nad marw y verch vorwyn / anid hu­no y may hi. Ac wyntwy ae gwatworasont ef: A phan parwyt ir [tyrva] vynet allan / ef aeth y mywn / ac a yma vloð yn y llaw hi / can ðoedyt: Kyuot vorwyn.[popul Ar vor­wyn a gyuodes. A hynaglypwyt tros yr oll [tir hwnw.[vrohonno

Yr Euangel.

Ioh. vi.PAn ðyrchavað Ieshu eu lygeit a gwelet vot tyr­va vawr yn dewot ato / doedyt a wnaeth wrth Phylip: O bale y prynwn vara i cahel o rei'n v wyta? Hyn a ðyuot ew brovi ef: cans ea wyðiat pa peth a w­nelei. Philip a atebað iðo / Nyd digon y ðynt werth deu­cent ceinioc o vara y cymeryd o pop vn ychydic. Vn oe ðiscipulon (sef Andreas / brawt Simon Petr) a ðyuot wrtho: Y may bachken yma / a chanto pump (torth) o va ra haið / a dau pyscotyn / eithyr pa beth yw [Rein] ym­plith cynniver? Ac Ieshu a ðyuot: Perwch yr dynion eisteð y lawr.[hynn Yð oeð [gwair [mawr yny van honno. Ac yð eisteðasant y gwyr y lawr ync plch pumpmil o ni­veiri.[gwill [...]glas Ac Ieshu a gymerth y bara / a gwedy iðo ðiolwch edodes ir discipulon / ar discipulon y Rein y oeðynt yn eisteð y lawr. Ar vn moð am y pyscot cymmeint ac a ewyllysent. A'gwedy yðynt penlenwy / ef ðyuot wrth eu [Page lxx] ðiscipulon:[v [...]iwdwyd Elasgwch y [briwion] syð yngweðill / rac colly dim. Ac yno y clagasant wy / ac y llanwasant ddeuddec [cawell a briwon or pemptorth bara] heið / [bas [...] ef sef y brivwyt oeð o weðill y rei a vesynt yn bwyta.[miracl gwyst [...]] A phan welawð y dynion hynny yr [ar­wyð] a wnaythawð Ieshu / wy ðy­wetsont: Hwn yn wir yw'r Prophwyt oeð ar ðyuot (⸫) yr byd. (⸫) [Page] [...] [Page lxx] [...]