Cyffes gyffredin iw dywedyd gan yr holl gynnulleidfa ar ôl y Gwenidog, gan ostwng ar eu gliniau.

HOll alluog Dduw, a thrugarocaf Dâd, Ni a ae­thom ar gyfeiliorn allan o'th ffyrdd di, fel defaid ar gyfrgoll; Nyni a ddilynasom ormodd ar amcaniō, a chwantau ein calonnau ein hunain; Nyni a w­naethom yn erbyn dy sancteiddiol gyfreithiau: Nyni a adawsom heb wneuthud y petheu, a ddylesem eu gwneuthur; ac a wnaethom y pethau ni ddylesem eu gwneuthur: Ac nid oes iechyd ynom, Eithr tydi ô Arglwydd, cymmer drugaredd arnom ddrwg-wei­thred-wŷr truain: Arbet ti hwyntwy, o Dduw, y rhai sy yn cyffessu eu beiau. Cyweiria di y sawl y sydd yn edifarus; yn ôl dy addewidiō a espysswyd i ddŷn, yng-Hrist Iesu ein Harglwydd. A chaniattâ drugarocaf Dâd er ei fwyn ef, fyw o honom rhac llaw; mewn duwiol, vnion, a sobr fuchedd, i ogoni­ant dy sancteiddiol Enw: Amen.

Y Gollyngdod iw datcan gan y gwenidog yn vnic.

YR Holl-Alluog Dduw, Tâd ein Harglwydd Ie­su Grist, yr hwn ni ddeisyf farwolaeth pechadur, eithr yn hyttrach ymchwelyd o honaw oddi wrth ei anwiredd, a byw: ac a roddes allu a gorchymyn iw [Page] wenidogion, i ddeclario a mynegu iw bobl sydd yn e­difarus, absolusion a maddeuaint am eu pechodau: Efe a bardŷna, ac a ollwng hwyntwy oll y sy wîr e­difeiriol, ac yn ddiffûant yn credu iw sancteiddiol E­fangel ef. Herwydd pa ham nyni a attolygwn iddo ganiadtau i ni wîr edifeirwch, a'i Yspryd glân, fel y byddo boddlon ganddo y pethau ydd ydym y pryd hyn yn eu gwneuthur, a bod y darn arall o'n bywyd rhac llaw yn bûr, ac yn sancteiddiol, megis y dêlom o'r diwedd iw lawenydd tragywyddol, trwy Iesu Grist ein Harglwydd.

Yna y dechreu y Gwenidog weddi yr Arglwydd â llef vchel.

EIn Tâd yr hwn wyt yn y nefoedd, sancteiddier dy Enw: Deuet dy deyrnas: Bid dy ewyllys ar y ddaiar megis y mae yn y nefoedd: Dyro i ni he­ddyw ein bara beunyddiol. A maddeu i ni ein dyle­dion fel y maddeuwn ni i'n dyled-wŷr. Ac nac ar­wain ni i brofedigaeth: Eithr gwaret ni rhag drwg: Amen.

Y Gwenidog yn yr vn lleferydd a ddyweid.

Arglwydd agor ein gwefusau.

A'n geneu a fynega dy foliant.

Duw bryssia i'n cynnorthwŷo.

Arglwydd prysura i'n cymmorth.

Gogoniant i'r Tâd, ac i'r Mâb, ac i'r Yspryd glân.

Megis yr oedd yn y dechreu, y mae yr awr hon, ac y bydd yn oes oessoedd. Amen.

Molwch yr Arglwydd.

Yn ôl hyn y dilyn ryw Psalmau mewn trefn, megis yr ap­pwyntiwyd hwy yn y tabul a wnaethbwyd er mwyn hynny; oddieithr bod Psalmau priawd i'r diwrnod hwnnw. Ac ar ddiwedd pob Psalm drwy yr flwyddyn, a'r vn modd ar ddiwedd Benedictus, Benedicite, Magni­ficat, a Nunc dimittis, y dywedir. Gogoniant i'r Tâd ac i'r Mâb, &c.

Yna y darlleir dwy lith yn llawn llythyr, â lleferydd vchel, fel y gallo y bobl ei glywed. Y gyntaf o'r hên Desta­ment; yr ail o'r newydd, megis ac yr appwyntiwyd wrth y Calendar, oddi eithr bod llithiau priod wedi'r asseinio i'r dydd hwnnw. Y gwenidog a ddarllêno y llith, safed, ac ymchweled felly, megis y galler ei glywed gan bawb oll a'r a fo yn y fan. Ac o flaen pob llith, dyweded y gwenidog fel hyn. Y bennod neu yr Capitul cyntaf, yr ail, y trydydd, &c. o Genesis, o Exodus, Mathew, Marc, neu'r cyfryw vn, megis yr appwyntiwyd yn y Calen­dar. Ac ar ddiwedd pob pennod neu capitul, dyweded: Yma y terfyna y cyfryw bennod o'r cyfryw lyfr.

Ac er mwyn cael o'r bobl glywed yn well mewn cyfryw leoedd ac y byddir yn arfer o ganu, bid yno ddarllen y llithiau mewn tôn eglur, ar wedd darlleniad llawn lly­thyr, a'r vn modd yr Epistol a'r Efangel. Yn ôl y llith gyntaf y canlyn Te Deum laudamus yn Gamber-aec, beunydd trwy'r holl flwyddyn.

Ac yn ôl hynny, y gweddiau y sy yn calyn, yn gystal ar brydnhawn weddi, ac ar forau weddi: a phawb yn go­stwng yn ddefosionol. Y Gwenidog yn gyntaf yn lla­faru â llef vchel.

Yr Arglwydd a fo gyd â chwi.

A chyd â'th Yspryd dithau.

Gweddiwn.

Arglwydd trugarhâ wrthym.

Christ trugarhâ wrthym.

Arglwydd trugarhâ wrthym.

Yna y Gwenidog, yscolheigion, a'r bobl a ddywedant weddi yr Arglwydd yn Camber-aec â lleferydd vchel.

Ein Tâd yr hwn wyt yn y nefoedd, &c.

Yna y Gwenidog yn ei sefyll a ddywaid.

Arglwydd dangos dy drugaredd arnom.

A chaniadhâ i ni dy iechydwriaeth.

Arglwydd cadw y Frenhines.

A gwrando ni yn drugarog pan alwom arnat.

Gwisc dy wenidogion ag iawnder.

A gwna dy dde wisol bobl yn llawen.

Arglwydd cadw dy bobl.

A bendithia dy etifeddiaeth.

Arglwydd dyro dangneddyf yn ein dyddiau.

Can nad oes neb arall a ymladd trosom, onid tydi Dduw yn vnic.

Duw glanhâ ein calonnau ynom.

Ac na chymmer dy Yspryd glân oddi wrthym.

Yna y canlyn tri Cholect. Y cyntaf o'r dydd, yr hwn a fydd yr vn ac y appointir ar y Cymmun. Yr ail, am dangneddyf. Y trydydd, am râd i fyw yn dda. Ar ddau Golect ddiweddaf ni chyfnewidir byth; onid eu dywe­dyd beunydd ar foreuol weddi, trwy yr holl flwyddyn, fel y canlyn.

Yna llith o'r Testament newydd. Ac yn ôl hynny Nunc di­mittis yn Gamber-aec, megis y canlyn.

Nunc di­mittis. Luc. 2.29. YR awr hon Arglwydd y gollyngi dy wâs mewn tangneddyf yn ôl dy air.

Canys fy llygaid a welsant dy ie­chydwriaeth,

Yr hon a baratoaist gar bron wy­neb yr holl bobl,

I fod yn oleuni i oleuo y cenhedloedd, ac yn ogoni­ant i'th bobl Israel.

Gogoniant i'r Tâd, ac i'r Mâb, ac i'r Yspryd glân.

Megis yr oedd yn y dechreu y mae yr awr hon, &c.

Yna y canlyn y Credo, a gweddieu eraill, megis yr ap­poyntiwyd ym-laen ar y foreu-weddi, ar ôl Benedictus. Ac â thri Cholect. Yn gyntaf o'r dydd; yr ail, o dangneddyf. Y trydydd am gynhorthwy yn erbyn pob pericl, fel y can­lyn yma rhac llaw. A dau or Colectau diwethaf a ddy­wedir bob dydd ar bryd-nhawn weddi heb gyfnewid.

Ar dydd Nadalic Crist, dydd-gwyl Ystwyll, dydd-gwyl Fathias; dydd Pasc, y Derchafael, y Sul-gwyn, dydd-gwyl Ioan fedyddi-wr, Sainct Iacob, Sainct Bartholomeus, S. Mathew, S. Simon ac Iud, S. [Page] Andreas, a sul y Drindod; y cenir neu y dywedir yn nesaf vn ar ôl Be­nedictus, y gyffes, neu'r addefiad hyn o'n ffydd Cristionogawl.

PWy bynnac a fynno fod yn gadwedic: o flaen dim rhaid iddo gynnal y ffydd ga­tholic.

Yr hon ffydd, onis ceidw pôb dyn yn gyfan, ac yn ddihalog: diammeu y collir ef yn dragywydd.

A'r ffydd gatholic yw hon: bod ini addoli vn Duw yn Drindod, a'r Drindod yn vndod.

Nid cymmyscu o honom y personeu: na gwaha­nu y sylwedd.

Canys vn person sydd i'r Tâd, arall i'r Mâb: ac a­rall i'r Yspryd glân.

Eithr Duwdod y Tâd, y Mâb, a'r Yspryd glân sydd vnryw: gogoniant gogyfuwch, mawrhydi go­gydtragywyddol.

Vn-ryw a'r Tâd, vnrhyw yw'r Mâb; vnrhyw yw'r Yspryd glân.

Digreuedic Dâd, digreuedic Fâb: digreuedic Y­spryd glân.

Ammesuredig Dâd, ammesuredig Fâb, ammesu­redig Yspryd glân.

Tragywyddol Dâd, tragywyddol Fâb: tragy­wyddol Yspryd glân.

Ac etto nid ydynt dri tragywyddolion; onid vn tragywyddol.

Ac fel nad ynt dri ammesuredigion, na thri digre­uedigion: onid vn digreuedic, ac vn ammesuredig.

Felly yn gyffelyb, holl-alluog yw'r Tâd, holl-allu­og yw'r Mâb: holl-alluog yw'r Yspryd glân.

Ac etto nid ynt dri holl-alluogion: onid vn holl-a­lluog.

Felly y Tâd sydd Dduw, y Mâb sydd Dduw: a'r Yspryd glân sydd Dduw.

Ac etto nid ynt drî duwiau: onid vn Duw.

Felly y Tâd sydd Arglwydd, y Mâb sydd Arglw­ydd; a'r Yspryd glân sydd Arglwydd.

Ac etto nid ynt drî Arglwyddi; namyn vn Ar­glwydd.

Canys fel i'n cymhellir trwy gristianogaidd wi­rionedd: i gyfaddef bod pob person o honaw ei hûn yn Dduw, ac yn Arglwydd

Felly i'n gwaherddir trwy'r Gatholic Crefydd: i ddywedyd, bod trî Duwiau, na thri Arglwyddi.

Y Tâd ni wnaethbwyd gan neb: ni's creuwyd, ac ni's cenhedlwyd.

Y Mâb y sydd o'r Tâd yn vnic: heb ei wneuthur, na'i greû, eithr wedi ei genhedlu.

Yr Yspryd glân y sydd o'r Tâd a'r Mâb: heb ei wneuthur, na'i greu, na'i genhedlu, eithr yn dei­lliaw.

Wrth hynny vn Tâd y sydd, nid tri thaid, vn Mâb, nid tri Mâb; vn Yspryd glân, nid tri Yspry­dion glân.

Ac yn y Drindod hon, nid oes vn cynt, neu gwedi ei gilydd: nid oes vn mwy na llai na'i gilydd.

Eithr yr holl dri phersonau ydynt gogydtragy­wyddol: a gogyfuwch.

Ac felly ym mhob peth fel y dywedpwyd vchod: yr vndod yn y Drindod, a'r Drindod yn yr vndod sydd i'w addoli.

Pwy bynnac gan hynny a synn fod yn gadwedic: synied felly o'r Drindod.

Y mae hefyd yn anghenrhaid er mwyn tragywy­ddol iechydwriaeth: credu o ddyn yn ffyddlawn am gnawdoliaeth ein Harglwydd Iesu Grist.

Canys yr iawn ffydd yw, credu, a chyffessu o ho­nom: fod ein Harglwydd ni Iesu Grist, Fâb Duw; yn Dduw ac yn ddŷn.

Duw, o sylwedd y Tâd, wedi ei genhedlu, cyn nac oesoedd: a dyn, o sylwedd ei fam, wedi ei eni yn y byd.

Perffaith Dduw, a pherffaith ddŷn o enaid rhe­symol: a dynol gnawd yn hanfod.

Gogyfuwch a'r Tâd o blegit ei Dduwdod: a llai nâ'r Tâd, o blegit ei ddyndod.

Yr hwn, er ei fod efe yn Dduw, ac yn ddyn: er hyn­ny, nid yw efe ddau, onid vn Crist.

Vn, nid trwy ymchwelyd y Duwdod yn gnawd: onid gan gymmeryd y dyndawd yn Dduw.

Vn i gyd oll, nid gan gymmyscu y sylwedd: onid trwy vndod person.

Canys fel y mae yr enaid rhesymol a'r cnawd yn vn dŷn: felly Duw a dŷn sydd vn Christ.

Yr hwn a ddioddefodd tros ein iechydwriaeth: a ddescennodd i vffern, a gyfododd y trydyd dydd o feirw.

Ascynnodd i'r nefoedd, ac y mae yn eistedd ar dde­heu-law Dduw r' Tâd, holl-alluog: oddi yno y daw i farnu byw a meirw.

Ac ar ei ddyfodiad, y cyfyd pob dŷn yn eu cyrph eu hunain: ac a roddant gyfrif am eu gweithredoedd priawd.

Ar' rhai a wnaethont dda, a ânt i'r bywyd tragy­wyddol: a'r rhai a wnaethont ddrwg, i'r tân tragy­wyddol.

Hon yw'r ffydd gatholic: yr hon pwy bynnac a'r ni's creto yn ffyddlon, ni all efe fod yn gadwedic.

Gogoniant i'r Tâd, &c.

Megis yr oedd yn y dechreu, &c.

Fel hyn y terfyna y foreuol a'r brydnhawnol weddi trwy 'r flwyddyn.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, dyro râd i nyni i ymwrthod â gweithredoedd y tywyllwch ac i wisco arfau yr goleuni, yn-awr yn amser y fuchedd farwol hon (pryd y daeth dy Fab Iesu Grist i ymweled â nyni mewn mawr ostyngeiddrwydd) fel y byddo i ni yn y dydd di­weddaf (pan ddelo efe drachefn yn ei ogoneddus fa­wredd i farnu byw a meirw) gyfodi i'r fuchedd an­farwol, trwyddo ef, yr hwn sydd yn bywoccau, ac yn teyrnasu gyd â thi a'r Yspryd glân, yr awr hon ac yn dragywydd. Amen.

Yr Epistol.

Rom. 13.8. NA fyddwch yn nylêd nêb o ddim, oddi­eithr o garu pawb ei gilydd: canys yr hwn sydd yn caru arall a gyflawnodd y gyfraith. Canys hyn, Na odineba, na lâdd, na ladratta, na ddwg gam dystiolaeth, na thrachwanta, ac os oes [vn] gorchymmyn arall, y mae wedi ei gynnwys yn gryno yn yr ymadrodd hwn, Câr dy gymydog fel ti dy hun. Cariad ni wna ddrwg i'r cymmydog, am hyny, cariad yw cyflawnder y ddeddf. A hyny gā we­led yr amser, ei bôd hi weithian yn brŷd ini i ddeffroi o gyscu. Canys yr awran y mae ein iechydwriaeth yn nês, nâ phan gredasom. Y nôs a aeth heibio, a'r dŷdd a ddaeth yn agos. Am hynny bwriwn ymmaith [Page] weithredoedd y tywyllwch, a gwiscwn arfau y go­leuni. Rhodiwn yn weddus megis wrth liw dŷdd: nid mewn cyfeddach, a meddwdod, nid mewn cydor­wedd, ac anlladrwydd, nid mewn cynnen, a chenfi­gen: eithr gwiscwch am danoch yr Arglwydd Iesu Grist, ac na fydded eich gofal tros y cnawd, er mwyn porthi ei chwantau.

Yr Efengyl.

Matt. 21.1. A Phan ddaethant yn gyfagos i Ieru­salem, a'u dyfod hwy i Bethphage i fynydd yr Oliwydd, yna yr anfon­odd yr Iesu ddau ddiscybl, gan ddy­wedyd wrthynt, ewch i'r dref sydd ar eich cyfer, ac yn y man chwi a gewch assyn yn rhwym, ac ebol gyd â hi: go­llyngwch hwynt yn rhŷdd, a dygwch attafi. Ac os dywed neb ddim wrthych, dywedwch fod yn rhaid i'r Arglwydd wrthynt, ac yn y man ef a'u gollwng hwynt ymmaith. A hyn oll a wnaethpwyd er cy­flawni yr hyn a ddywedasid trwy 'r prophwyd, gan ddywedyd, Dywedwch i ferch Sion, wele dy fren­hin yn dyfod attat yn llaryaidd, ac yn eistedd ar ass­yn, ac ebol, llwdn assyn arferol â 'r iau. Y discyblon a aethant, ac a wnaethant fel y gorchymmynase 'r Iesu iddynt. Ac hwy a ddugasant yr assyn, a'r ebol, ac a ddodasant eu dillad arnynt, ac a'i gosoda­sant ef i eistedd ar hynny. A thyrfa ddirfawr a dana­sant eu dillad ar y ffordd: eraill a dorrasant gangau o'r gwydd, ac a'u tanasant ar hyd y ffordd. A'r dyrfa bobl y rhai oeddynt yn myned o'r blaen, a'r rhai oe­ddynt yn dyfod ar ôl a lefasant, gan ddywedyd: Ho­sanna i Fâb Dafydd: bendigedig yw 'r hwn sydd yn dyfod yn enw'r Arglwydd: Hosanna yn y goruch­elder. Ac wedi ei ddyfod ef i Ierusalem, y ddinas oll a gynnhyrfwyd gan ddywedyd, pwy yw hwn? A'r [Page] bobl a ddywedasant, hwn yw 'r Iesu, y prophwyd o Nazareth yn Galilêa. A'r Iesu a aeth i mewn i Deml Dduw, ac a'u taflodd hwynt oll allan y rhai oeddynt yn gwerthu ac yn prynu yn y Deml, ac a ddymchwelodd i lawr fyrddau y newid-wyr arian, a chadeiriau y rhai oeddynt yn gwerthu colommenn­od. Ac efe a ddywedodd wrthynt, y mae yn scrifenne­dig, tý gweddi y gelwir fy-nhŷ i, eithr chwi a'i gwn­aethoch yn ogof lladron.

Y Colect.

Y Gwynfydedic Arglwydd, yr hwn a beraist yr holl Scrythur lân yn scrifennedic er mwyn ein ath­rawaeth, an addysc ni: Caniadhâ fod i ni mewn cy­fryw fodd ei gwrando, ei darllain, ei chwiliaw, a'i dy­scu, ac i'n mewn ei mwynhâu, hyd pan allom trwy ddioddefaint a chonffordd dy gyssegredic air, ymgo­fleidio ac ymgynnal gan fendigaid obaith y fuchedd dragywyddol yr hon a roddaist i ni, drwy en Iachaw­dur Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

Rom. 15.4. Y Pethau a scrifennwyd ym-mlaen llaw er addysc i ni yr scrifennwyd hwy, fel y gallem trwy ammynedd a chysur yr Scrythurau gael gobaith. A Duw'r ammynedd a'r cysur a roddo i chwi sy­nnied yr vn peth bawb â 'i gilydd yn ôl Christ Iesu: Megis o gyttundeb, ac o vn genau y galloch foliānu Duw, a Thâd ein harglwydd Iesu Ghrist. O her­wydd pa ham, derbyniwch bawb ei gilydd, megis y derbyniodd Christ ninnau i ogoniant Duw. Ac yr ydwyf yn dywedyd wneuthur Iesu Ghrist yn wein­idog i'r enwaediad er mwyn gwirionedd Duw, er cadarnhau 'r addewidion a wnaethpwyd i 'r tadau: [Page] ac fel y rhodde 'r cenhedloedd ogoniant i Dduw am ei drugaredd: fel y mae yn scrifennedig: Am hyn i'th gyffessaf ym-mhlith y cenhedloedd, ac y canaf i'th enw. A thrachefn y dywed, ymlawenhewch genhed­loedd gŷd â 'i bobl ef. A thrachefn, Molwch yr Argl­wydd yr holl genhedloedd, a chlodforwch ef yr holl bobloedd. A thrachefn Esaias a ddywed, fe fydd gwreiddyn Iesse, a'r hwn a gyfyd i lywodraethu 'r cenhedloedd, yn hwnnw y gobeitha y cenhedloedd. A Duw'r gobaith a'ch cyflawno o bob llawenydd, a thangnheddyf, gan gredu, fel y'ch amlhaer yng-ob­aith trwy nerth yr Yspryd glân.

Yr Efengyl.

Luc. 21.25. A Bydd arwyddion yn yr haul, a'r lleuad, a'r sêr, ac ar y ddaear ing cenhedloedd gan gyfyng-gyngor, am fod y môr a'r rhy­ferthwy yn dadseinio, a bod dynion yn llewygu gan ofn, a disgwil am y pethau a ddeuant ar y byd, oblegid nerthoedd y nefoedd a yscydwir. Ac yna y gwelant fâb y dyn yn dyfod mewn cwmwl gyd â gallu a gogoniant mawr. A phan dde­chreuo 'r pethau hyn ddyfod, edrychwch i fynu, a chodwch eich pennau, canys y mae eich ymwared yn agos. Ac ef a ddywedodd wrthynt y ddammeg hon, edrychwch ar y ffigus-bren, a'r holl brennau, pan ddeiliant hwy weithian, chwy-chwi yn gweled a wyddoch o honoch eich hunain, fôd yr hâf weithi­an yn agos. Felly chwithau, pan weloch wneuthur y pethau hyn, gwybyddwch fod Teyrnas Dduw yn agos. Yn wîr, meddaf i chwi, nid aiff yr oes hon heibio, nes gwneuthur y pethau hyn oll. Y nêf, a'r ddaear a ânt heibio, ond y geiriau maufi nid ânt heibio ddim.

Y Colect.

ARglwydd, attolygwn i ti glust-ym wrando â'n gweddiau, a thrwy dy radlawn ym weliad, gole­ua dywyllwch ein calonnau, trwy ein Harglwydd Iesu Christ. Amen.

Yr Epistol.

1. Cor. 4.1. CYmmered dŷn nyni fel hyn, megis gweinidogioni Grist, a gorchwylwyr ar ddirgeledigaethau Duw. Am ben hyn, gofynnir gan ygorch wylwyr gael vn yn ffyddlon. Eithr am danafi, lleiaf dim gennif fy marnu gennych chwi, neu gan farn dŷn: ac nid wyf chwaith yn fy marnu fy hunan. Canys ni wn fy môd yn euog o ddim, ond yn hyn ni'm cyfiawnheuir, eithr yr Arglwydd yw'r hwn sydd yn fy marnu. Am hynny na fernwch ddim cyn yr amser, oni ddelo 'r Arglwydd, yr hwn a oleua ddirgelion y tywyllwch, ac a eglura feddyliau y ca­lonnau, ac yna y bydd y glod i bawb gan Dduw.

Yr Efengyl.

Matt. 11.2. A Phan glybu Ioan yngharchar am wei­thredoedd Christ, efe a ddanfonodd ddau o'i ddiscyblon, ac a ddywedodd wrtho, Ai ty-di yw'r hwn sydd ar ddyfod, ai disgwil a wnawn am arall? A'r Iesu a attebodd, ac a ddy­wedodd wrthynt, ewch a mynegwch i Ioan y pe­thau a glywch, ac a welwch: y mae'r deillion yn gweled eil-waith, a'r cloffion yn rhodio, a'r cleifion­gwahanol wedi eu glanhau, a'r byddariaid yn cly­wed, y mae y meirw yn cyfodi a'r tlodion yn cael pre­gethu 'r Efengyl iddynt. A dedwydd yw'r hwn ni rwystrir o'm plegid i. Ac a hwy yn myned ymmaith, yr Iesu a ddechreuodd ddywedyd wrth y dyrfa am Ioan, Pa beth yr aethoch allan i'r anialwch i edrych [Page] am dano? ai corsen a ysgydwid gan wynt? Eithr pa beth yr aethoch allan i'w weled? ai dŷn wedi ei wisco â dillad esmwyth? wele, y rhai sy 'n gwisco dillad esmwyth, mewn tai brenhinoedd y maent. Eithr pa beth yr aethoch chwi allan i'w weled? ai proph­wyd? iê, meddaf i chwi, a mwy nâ phrophwyd. Ca­nys hwn yw'r neb y mae yn scrifennedig am dano, Wele yr wyf yn danfon fynghennad o flaen dy wy­neb, yr hwn a barottoa dy ffordd o'th flaen.

Y Colect.

ARddercha Arglwydd attolwg i ti dy gadernid, a thyred i'n plîth, ac â mawr nerth cymmorth ni, ac am y rhwystr a'r lluddias y sydd arnom, o ran anwiredd ein pechodau, bydded i'th ddaionus râd ti ein gwared ni yn ebrwydd, trwy ddiwygiad dy Fâb ein Harglwydd: i ba vn gyd â thi a'r Yspryd glân, y byddo anrhydedd a gogoniant, yn oes oesoedd. Amē.

Yr Epistol.

Phil. 4.4. LLawenhewch yn yr Arglwydd yn oe­stadol, a thrachefn meddaf, llawenhe­wch. Bydded eich hynawsedd yn hys­pys i bob dŷn. Y mae 'r Arglwydd yn agos. Na ofelwch am ddim: eithr ym­mhob dim dangoser eich dymuniad i Dduw mewn gweddi a deisyf gŷd â diolch. A thangnheddyf Dduw yr hwn sydd vwch law pob deall a geidweich calon­nau a'ch meddyliau yn-Christ Iesu.

Yr Efengyl.

Ioan. 1.19. A Hon yw tystiolaeth Ioan, pan anfo­nodd yr Iddewon offeiriaid, a Lefi­aid o Ierusalem i ofyn iddo, pwy yd­wyt ti? yntef a gyffessodd, ac ni wa­dodd, ac efe a addefodd, nid myfi yw'r Christ. A hwyntau a ofynnasant [Page] iddo, beth yntef? ai Elias ydwyt ti? dywedodd yntef, nag ê: ai 'r prophwyd yd wyt ti? ac ef a attebodd, nag ê. Yna y dywedasant wrtho ef, pwy ydwyt ti, fel y rhoddom atteb i'r rhai a'n hanfonodd ni? beth meddi di am danat dy hun? Eb yr efe, myfi ydwyf lêf vn yn gwaeddi yn y diffaethwch, Vniawnwch ffordd yr Arglwydd, fel y dywedodd Esay y prophwyd. A'r rhai a anfonasid oeddynt o'r Phariseaid. A hwynt a ofynnasant iddo ef, ac a ddywedasant wrtho, pa ham gan hynny yr ydwyt ti yn bedyddio, onid wyt ti y Christ, nac Elias, na'r prophwyd? Ioan a'u hat­tebodd hwynt, gan ddywedyd: my-fi sydd yn bedy­ddio â dwfr, ond y mae vn yn sefyll yn eich plith chwi, yr hwn nid adwaenoch. Efe yw 'r hwn sydd yn dyfod ar fy ôl i, yr hwn oedd o 'm blaen i, yr hwn nid ydwyf fi deilwng i ddattod carrei ei escid. Y pe­thau hyn a wnaethpwyd yn Bethabara, y tu hwnt i'r Iorddonen, lle 'r oedd Ioan yn bedyddio.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn a roddaist i ni dy vn Mâb i gymeryd ein anian arno, a'i eni heddyw o forwyn bûr: Caniadhâ i ni fod wedi ein hadgen­hedlu, a'n gwneuthur yn blant i ti trwy fabwys a rhâd, a pheunydd ein hadnewyddu trwy dy lan Ys­pryd, trwy yr vn-rhyw ein Harglwydd Iesu Grist, yr hwn a fywocâ ac a deyrnasa gyd â thi yn oes oeso­edd. Amen.

Yr Epistol.

Heb. 1.1. DVw lawer gwaith, a llawer modd gynt a ymddiddanodd â 'r tadau yn y prophwydi: y dyddiau diweddaf hyn ef a ymddiddanodd â nyni yn ei Fâb, yr hwn a wnaeth efe yn etifedd pob peth trwy 'r hwn hefyd y gwnaeth efe y bydoedd: yr hwn [Page] (am ei fod yn llewyrch y gogoniant, ac yn wir lun ei berson ef, ac yn cynnal pob peth trwy air ei nerth, wedi golchi ein pechodau ni trwyddo ef ei hun) a eisteddodd ar ddeheu-law y mawredd, yn y goruchel­der: yr hwn a wnaethpwyd yn well nâ 'r Angelion, o gymmaint ac yr etifeddodd efe enw rhagorach nag hwynt-hwy. Canys wrth bwy o'r Angelion erioed y dywedodd efe, fy Mâb ydwyt ti, myfi heddyw a'th genhedlais di. A thrachefn, Myfi a fyddaf yn Dad iddo ef, ac yntef fydd yn Fab i minne. A thrachefn pan ydyw yn dwyn ei Fâb cyntaf-anedig i'r bŷd, y mae yn dywedyd, Addoled hefyd holl Angelion Duw ef. Ac am yr Angelion hefyd y mae yn dywedyd, Yr hwn sydd yn gwneuthur ei gennadon yn yspryndion, a'i weinidogion yn fflam dân. Ac wrth y Mâb, Dy orsedd-faingc, ô Dduw, sydd yn oes oesoedd: teyrn­wialen vniondeb yw teyrn-wialen dy deyrnas di. Ti a geraist gyfiawnder, ac a gaseaist anwiredd: am hynny Duw sef dy Dduw di a'th enneiniodd ag o­lew gorfoledd tu hwnt i'th gyfeillon. Ac, Tydi yn y dechreuad, ô Arglwydd, a seiliaist y ddaear, a gwaith dy ddwylaw di yw y nefoedd. Hwynt-hwy a ddarfy­ddant, tithe a barhei: iê, hwynt-hwy oll a heneiddi­ant fel dilledyn: megis gwisc hefyd y plygi di hwynt, ac hwy a newidiant: eithr yr vn ydwyt ti, a'th fly­nyddoedd ni phallant.

Yr Efengyl.

Ioan. 1.1. YN y dechreuad yr oedd y gair, a'r gair oedd gŷd â Duw, a Duw oedd y gair. Hwn oedd yn y dechreuad gŷd â Duw. Trwyddo ef y gwnaethpwyd pob peth, ac hebddo ef ni wnaed dim o'r a wnae­thpwyd. Ynddo ef yr oedd bywyd, a'r bywyd oedd oleuni dynion. A'r goleuni sydd yn llewyrchu yn y [Page] tywyllwch, a'r tywyllwch nid oedd yn ei amgyffred. Yr oedd dŷn wedi ei anfon oddiwrth Dduw, a'i enw Ioan. Hwn a ddaeth yn dystiolaeth fel y tystiolae­the efe am y goleuni, fel y crede pawb trwyddo ef. Nid efe oedd y goleuni hwnnw, eithr [efe a anfo­nasid] i dystiolaethu am y goleuni. Hwnnw oedd y gwir oleuni, yr hwn sydd yn goleuo pob dŷn o'r sydd yn dyfod i'r byd. Yn y bŷd yr oedd efe, a'r bŷd a wnae­thwyd trwyddo ef, a'r bŷd nid adnabu ef. At ei ei­ddo ei hun y daeth efe, a'i eiddo ei hun nis derbynia­sant ef. Ond cynnifer ac a'i derbyniasant ef, efe a roddes iddynt allu i fod yn feibion i Dduw, sef i'r sawl a gredant yn ei enw ef. Y rhai ni aned o waed, nac o ewyllys y cnawd, nac o ewyllys gŵr, eithr o Dduw. A'r gair a wnaethpwyd yn gnawd, ac a drigodd yn ein plith ni (ac ni a welsom ei ogo­niant ef, megis gogoniant yr vnig-anedig Fâb yn dyfod o ddiwrth y Tâd) yn llawn grâs, a gwirio­nedd.

Y Colect.

CAniadhâ i ni Arglwydd ddyscu caru ein gelyni­on, drwy esampl dy ferthyr Sanct Stephan, yr hwn a weddiodd tros ei arteithwŷr arnat ti, yr hwn wyt yn byw yn oes oesoedd. Amen.

Yna y canlyn y Colect o'r Natalig, yr hwn a ddywedir yn oestad hyd Dydd Calan. Yr Epistol.

Act. 7.55. AC Stephan yn gyflawn o'r Yspryd glân a edrychodd yn ddyfal tu â'r nef, ac a we­lodd ogoniant Duw, ac Iesu yn sefyll ar ddeheulaw Duw. Ac efe a ddywedodd, wele, mi a welaf y nefoedd yn ago­red, [Page] a Mâb y dŷn yn sefyll ar ddeheulaw Duw. Yna y gwaeddasant â llef fawr, ac y cauasant eu clu­stiau, ac y rhuthrasant ar vn-waith arno. Ac a'i bw­riasant allan o'rddinas, ac a'i llabyddiasant: a'r ty­stion a ddodasant eu dillad wrth draed dŷn ieuangc a elwid Saul. Ac hwy a labyddiasant Stephan, ac ef yn galw ar Dduw, ac yn dywedyd, Arglwydd Iesu, derbyn fy yspryd. Ac efe a ostyngodd ar ei liniau, ac a lefodd â llêf vchel: Arglwydd, na ddôd y pechod hyn yn eu herbyn. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, efe a hunodd.

Yr Efengyl.

Matt. 23.34. WEle yr ydwyf fi yn anfon attoch broph­wydi, a doethion, ac Scrifennyddion, a rhai o honynt a leddwch, ac a groes­hoeliwch, a rhai o honynt a ffrewyll­wch yn eich Synagogau, ac a erlidi­wch o dref i dref: fel y dêl arnoch chwi yr holl waed gwirion a ollyngwyd ar y ddaear, o waed Abel gyfiawn hyd waed Zacharias fâb Barachias yr hwn a laddasoch rhwng y Deml a'r allor. Yn wir, meddaf i chwi, daw hyn oll ar y gēhedlaeth hon. Ie­rusalē, Ierusalē, yr hon ydwyt yn lladd y prophwydi, ac yn llabyddio y rhai a ddanfonir attat, pa sawl gwaith y mynnaswn gasclu dy blant ynghŷd, megis y cascl yr iâr ei chywion tan ei hadenydd, ac ni's mynnech. Wele yr ydys yn gadel eich tŷ i chwi yn anghyfannedd. Canys, meddaf i chwi, ni'm gwel­wch yn ôl hyn, hyd oni ddywedoch, Bendigedig yw'r hwn sydd yn dyfod yn enw'r Arglwydd.

Y Colect.

ARglwydd trugarog attolygwn i ti fwrw dy ddis­claer belydr goleuni ar dy Eglwys, hyd pan fo [Page] iddi, wedir oleuo gan athrawiaeth dy wynfydedic Apostol ac Efangelwr Ioan, allu dyfod i'th ddoniau tragywyddol, trwy Iesu Ghrist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

1. Iohn 1.1. YR hyn oedd o'r dechreuad, yr hyn a glywsom, yr hyn a welsom a'n llygaid, yr hyn a edrychasom arno, ac a deimlodd ein dwylo o air y bywyd, (canys y by­wyd a ymddangosodd, ac ni a welsō, ac yr ydym yn tystiolaethu, ac yn mynegi i chwi y bywyd tragywyddol, yr hwn oedd gŷd â'r Tâd, ac a ym­ddangosodd i ni) yr hyn, meddaf, a welsom ac a glywsom, yr ydym yn ei fynegi i chwi, fel y byddo i chwithau hefyd gymdeithas gŷd â ni, ac fel y by­ddo ein cymdeithas ni hefyd gŷd â'r Tâd a'i Fâb Ie­su Ghrist. A'r pethau hyn yr ydym yn eu scrifennu attoch fel y byddo eich llawenydd yn gyflawn. Hyn yw'r gennadwri a glywsom ganddo ef, ac yr ydym yn ei adrodd i chwi, mai goleuni yw Duw, ac nad oes ynddo ddim tywyllwch. Os dywedwn fod i ni gymdeithas ag ef, a rhodio yn y tywyllwch, celwy­ddog ydym, ac nid ydym yn gwneuthur y gwir. Eithr os rhodiwn yn y goleuni, megis y mae efe yn y goleuni, y mae i ni gymdeithas â'i gilydd, a gwaed Iesu Ghrist ei Fâb ef sydd yn ein glanhau o ddiwrth bob pechod. Os dywedwn nad oes ynom bechod, yr ydym yn ein twyllo ein hunain, a'r gwi­rionedd nid yw ynom. Os cyfaddefwn ein pechodau, ffyddlon yw efe, a chyfiawn, fel y maddeuo i ni ein pechodau, ac y'n glanhao oddiwrth bob anwiredd. Os dywedwn na pechasom, yr ydym yn ei wneu­thur ef yn gelwyddog, a'i air nid yw ynom.

Yr Efengyl.

Ioan. 21.19. IEsu a ddywedodd wrth Petr, canlyn fi. Yna troes Petr, a Gwelodd y discybl yr oedd yr Iesu yn ei garu, yn canlyn, yr hwn hefyd a bwysase ar ei ddwyfron ef ar swpper, ac a ddywedase, Arglwydd, pwy yw'r hwn a'th fradycha di? Gan hynny pan welodd Petr hwn, ef a ddywe­dodd wrth yr Iesu, Arglwydd, beth am hwn? Yr Iesu a ddywedodd wrtho, os ewyllysiaf iddo arhos oni ddelwyf, beth yw hynny i ti? Canlyn di fy-fi. Yna'r aeth y gair hwn ym-mhlith y brodyr, na fydde y discybl hwnnw farw: eithr ni ddywedase 'r Iesu wrtho, Ni bŷdd efe farw; ond, Os ewyllysiaf iddo arhos hyd oni ddelwyf, beth yw hynny i ti? Dymma'r discybl hwnnw, yr hwn sydd yn tystiola­ethu am y pethau hyn, ac a scrifennodd y pethau hyn, ac ni a wyddom fod ei dystiolaeth ef yn wir. Ac y mae hefyd lawer o bethau eraill a wnaeth yr Iesu, y rhai pe scrifennid eb-ado-vn, nid wyf yn tybieid y cynhwyse y bŷd y llyfrau a scrifennid.

Y Colect.

HOll-gyfoethog Dduw, yr hwn a ddarfu i'r gwi­rioniaid dy dystion, ar y dydd hwn gyffessu dy foliant, nid gan ddywedyd, onid gan farw: Mar­weiddia, a lladd bob rhyw anwiredd ynom: fel y byddo yn ein ymwreddiad, i'n buchedd fynegu dy ffydd, yr hon ydym â'n tafod yn ei chyffessu, trwy Ie­su Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Gwel. 14.1. AC mi a edrychais,ac wele Oen yn sefyll ar fynydd Sion, a chŷd ag ef bedair mil a saith vgain mil, a chanddynt henw ei Dâd ef yn scrifennedig yn eu talcennau. Ac mi a glywais lais o'r nêf fel llais llawer o ddyfroedd, ac fel llais taran fawr, ac mi a glywais lais telynorion yn canu ar eu telynau. Ac hwy a ganasant megis caniad newydd gar bron yr orseddfaingc, a char bron y pedwar anifail, a'r he­nuriaid: ac ni alle neb ddyscu y caniad hwnnw, ond y pedair mil, a'r saith vgain mil, y rhai a brynasid o'r ddaear. Y rhai hyn ydynt y sawl ni halogwyd â gwragedd, canys gweryfon ydynt, y rhai hyn sy yn dylyn yr Oen pa le bynnag yr aiff, y rhai hyn a brynwyd oddiwrth ddynion, yn flaen-ffrwyth i Dduw, ac i'r Oen. Ac ni chaed twyll yn eu genau hwynt, canys y maent yn ddifai gar bron gorsedd­faingc Duw.

Yr Efengyl.

Mat. 2.13. ANgel yr Arglwydd a ymddangosodd i Ioseph trwy ei hun, gan ddywedyd, cyfod, cymmer y mâb-bychan a'i fam, a ffô i'r Aipht, a bydd yno hyd oni ddywe­dwyf i ti, canys ceisio a wna Herod y mâb-bychā i'w ddyfetha. Yntef pā gyfododd, a gym­merth y mâb-bychan a'i fam o hŷd nos, ac a giliodd i'r Aipht. Ac yno y bu hyd farwolaeth Herod, fel y cyflawnid yr hyn a ddywedodd yr Arglwydd trwy'r prophwyd, gan ddywedyd, O'r Aipht y gelwais fy Mâb. Yna Herod pan weles ei dwyllo gan y doethon a ffrommodd yn aruthr, ac ef a ddanfonodd, ac a la­ddodd yr holl fechgin y rhai oeddynt yn Bethlehē, ac yn ei holl gyffiniau, o ddwyflwydd oed, a thā hynny, wrth yr amser am yr hwn y gofynnase efe yn fan wel i'r [Page] doethion. Yna y cyflawnwyd yr hyn a ddywedasid trwy Ieremias y prophwyd, gan ddywedyd, Llêf a glywyd yn Rama, galar, ac wylofain, ac ochain mawr: Rachel yn wylo am ei phlant, ac ni fynne hi ei chyssuro am nad oeddynt.

Y Colect.

O Llalluog Dduw'r hwn a roddaist i ni &c. Megis ar Ddydd Natalig Christ.

Yr Epistol.

Galat. 4.1. HYn yr wyf yn ei ddywedyd, tra fyddo yr etifedd yn fachgen, nid oes gwaha­niaeth rhyngtho a gwâs, er ei fod yn arglwydd pob dim: eithr y mae efe tan ymgeledd-wŷr, a llywodraeth­wyr hyd yr amser a osodes y tad. Ac felly ninnau, pan oeddym fechgin yr oeddym gaethion tan wyddorion y bŷd. Eithr wedi dyfod cyflawnder yr amser, anfo­nodd Duw ei Fâb wedi ei wneuthur o wraig, wedi ei wneuthur tan y ddeddf, fel yr adbryne y rhai oe­ddynt tan y ddeddf, fel y caem dderbyn mabwriaeth. Ac oherwydd eich bod yn feibion, yr anfonodd Duw Yspryd ei Fâb i'ch calonnau, yr hwn sydd yn llefain, Abba, y Tâd. Ac felly nid wyt mwy yn wâs, ond yn fâb, ac os mâb, etifedd hefyd i Dduw trwy Ghrist.

Yr Efengyl.

Mat. 1.1. LLyfr cenhedliad Iesu Ghrist, fâb Da­fydd, fâb Abraham. Abraham a gen­hedlodd Isaac, ac Isaac a genhedlodd Iacob, ac Iacob a genhedlodd Iudas a'i frodyr. Ac Iudas a genhedlodd Phares, a Zara, o Thamar: A Phares a genhed­lodd [Page] Esrom, ac Esrom a genhedlodd Aram. Ac A­ram a genhedlodd Aminadab, ac Aminadab a gen­hedlodd Naasson, a Naasson a genhedlodd Sal­mon: a Salmon a genhedlodd Booz o Rachab, a Booz a gēhedlodd Obed o Ruth, ac Obed a genhed­lodd Iesse. Ac Iesse a genhedlodd Ddafydd frenhin, a Dafydd frenhin a genhedlodd Salomon o'r hon a fuase wraig Vrias. A Salomon a genhedlodd Roboam, a Roboam a genhedlodd Abia, ac Abia a genhedlodd Asa. Ac Asa a genhedlodd Iosaphat, ac Iosaphat a genhedlodd Ioram, ac Ioram a genhed­lodd Ozias. Ac Ozias a genhedlodd Ioatham, ac Ioatham a genhedlodd Achaz, ac Achaz a genhed­lodd Ezechias. Ac Ezechias a genhedlodd Manasses a Manasses a genhedlodd Amon, ac Amon a gen­hedlodd Iosias, ac Iosias a genhedlodd Iechonias a 'i frodyr ynghylch amser y tramudiad i Babylon. Ac yn ôl y tramudiad i Babylon, Iechonias a gen­hedlodd Salathiel, a Salathiel a genhedlodd Zoro­babel. A Zorobabel a genhedlodd Abiud, ac Abiud a genhedlodd Eliacim, ac Eliacim a genhedlodd A­zor. Ac Azor a genhedlodd Sadoc, a Sadoc a gen­hedlodd Achim, ac Achim a gēhedlodd Eliud. Ac Eli­ud a genhedlodd Eleazar, ac Eleazar a genhedlodd Matthan, a Matthan a genhedlodd Iacob, ac Ia­cob a genhedlodd Ioseph gŵr Mair, o'r hon y ganed Iesu yr hwn a elwir Christ. Yr holl oesoedd gan hynny o Abraham i Ddafydd ydynt bedair cenhed­laeth ar ddêg: ac o Ddafydd hyd y tramudiad i Ba­bylon, pedair cenhedlaeth or ddêg: ac o'r tramudiad i Babylon hyd Ghrist, pedair cenhedlaeth ar ddêg. A genedigaeth Iesu Ghrist oedd fel hyn: wedi dywe­ddio Mair ei fam ef ag Ioseph, cyn eu dyfod hwy yn ghŷd, hi a gafwyd yn feichiog trwy 'r Yspryd glân. Ac Ioseph ei gŵr hi am ei fod ef yn gyfiawn, ac heb [Page] ewyllysio ei hortio hi, a amcanodd ei rhoi hi ym­maith yn ddirgel. A thra yr ydoedd efe yn bwriadu hyn, wele Angel yr Arglwydd yn ymddangos iddo ef trwy ei hûn, gan ddywedyd, Ioseph, Mâb Da­fydd, nac ofna gymmeryd Mair dy wraig, oblegid yr hyn a genhedlwyd ynddi sydd o'r Yspryd glân. A hi a escor ar fâb, a thi a elwi ei enw ef Iesu, oble­gid efe a achub ei bobl rhag eu pechodau. A hyn oll a wnaethpwyd i gyflawni yr hyn a ddywedodd yr Arglwydd trwy 'r prophwyd, gan ddywedyd, Wele y forwyn a fydd feichiog, ac a escor ar fâb, a hwy a alwant ei enw ef Emmanuel, yr hyn, os cyfiaithir, yw, Duw gŷd â ni. Ac Ioseph pan dde­ffroes o'i gŵsc a wnaeth megis y gorchymynnase Angel yr Arglwydd iddo ef, ac a gymmerodd ei wraig. Ac nid adnabu efe hi oni escorodd hi ar ei Mâb cyntaf-anedig: a galwodd ei enw ef Iesu.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn a wnaethost ith wyn­fydedic Fâb dderbyn enwaediad, a bod yn vfydd i'r ddeddf er mwyn dŷn: Caniadhâ i ni iawn en­waediad yr yspryd, hyd pan fo ein calonnau, an holl aelodau wedi eu marwolaethu oddi wrth fydol a chnawdol anwydau, allu ym-mhob ryw beth vfyddhau i'th wynfydedic ewyllys, trwy'r vn-rhyw dy Fâb Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Rom. 4.8. DEdwydd yw'r gŵr ni chyfrif yr Ar­glwydd bechod iddo. A ddaeth y de­dwyddwch hyn ar yr enwaediad, ynte ar y dienwaediad hefyd? canys yr ydym yn dywedyd ddarfod cy­frif ffŷdd i Abraham yn gyfiawnder. [Page] Pa fodd gann hynny y cyfrifwyd hi? ai pan oedd yn yr enwaediad, ynte yn y dienwaediad? nid yn yr en­waediad, onid yn y dienwaediad. Ac ef a gymmerth arwydd yr enwaediad yn insel cyfiawnder y ffŷdd, yr hon oedd ganddo yn y dienwaediad, fel y bydde efe yn dâd pawb a gredent yn y dienwaediad, fel y cyfri­fid y cyfiawnder iddynt-hwythau hefyd, ac yn dâd yr enwaediad, nid iddynt hwy yn vnig, y rhai ydynt o'r enwaediad, onid i'r sawl hefyd a gerddant lwy­brau ffŷdd ein Tâd Abraham, yr hon oedd yn y dien­waediad. Canys nid trwy y gyfraith y daeth yr a­ddewid i Abraham, neu i'w hâd, y bydde efe yn eti­fedd y bŷd, eithr trwy gyfiawnder ffŷdd. Canys os y rhai sy o'r ddeddf yw'r etifeddion, gwnaed ffŷdd yn ofer, a'r addewid yn ddirym.

Yr Efengyl.

Luc. 2.15. A Bu er cynted yr aeth yr angelion oddi­wrth y bugeilddynion i'r nêf, ddywe­dyd o honynt wrth ei gilydd, awn nin­nau hyd Bethlehem, a gwelwn y peth hyn a ddarfu, yr hyn a hyspysodd yr Ar­glwydd i ni. A hwynt a ddaethant ar frŷs, ac a gaw­sant Mair, ac Ioseph, a'r dŷn bach yn gorwedd yn y preseb. A phan welsant, hwy a gyhoeddasant yr hyn a ddywedasid wrthynt am y mab-bychan hwnnw. A phawb o'r a'u clywsant, a ryfeddasant am y pe­thau a ddywedasid gan y bugeiliaid iddynt. Eithr Mair a gadwodd, y pethau hyn oll, gan eu hystyried hwynt yn ei chalon. A'r bugeiliaid a ddychwyla­sant, gan ogoneddu, a moliannu Duw, am bob peth o'r a glywsent, ac a welsent, fel y dywedasid wrth­ynt. A phan ddaeth yr wythfed dŷdd i enwaedu ar y mâb-bychan, galwyd ei enw ef Iesu, yr hwn a hen­wasid gan yr Angel, cyn ei genhedlu ef yn y groth.

Y Colect.

DVw, yr hwn trwy dywysogaeth seren a ddan­gosaist dy vn Mâb i'r cenhedloedd: Caniatha yn drugarog i ni y sawl ydym i'th adnabod yr awr hon drwy ffydd, allu yn ôl y fuchedd hon gael mwyni­ant dy ogoneddus dduwdod, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Eph. 3.1. ER mwyn hyn yr wyf fi Paul yn garcharor Christ Iesu trosoch chwi y cenhedloedd, os clywsoch am orchwyliaeth grâs Duw, yr hon a roddwyd i mi tu ag attoch chwi: canys trwy weledigaeth yr hyspysodd efe y dirgelwch hwnnw i mi (megis yr scrifennais o'r blaen ar ychydig eiriau, wrth yr hyn pan ddarllenoch y gellwch ŵybod fy-ne­all yn-nirgelwch Christ) yr hwn yn oesoedd eraill nis eglurwyd i feibion dynion, fel y mae'r awr-hon wedi ei ddatcuddio i'w sanctaidd Apostolion a Phro­phwydi trwy'r Yspryd; sef, bod y cenhedloedd yn gyd­etifeddion hefyd, ac yn gyd-gorph, ac yn gyfrannogi­on o'i addewid ef yn Ghrist trwy 'r Efengyl, i'r hon i'm gwnaed i yn wenidog trwy roddiad grâs Duw, yr hwn a roddwyd i mi trwy nerth ei feddiant ef. I mi y lleiaf i gŷd o'r holl sainct y rhoddwyd y grâs hyn, i efengylu ymmysc y cenhedloedd anchwilia­dwy olud Christ, ac i egluro i bawb beth yw cymdei­thas y dirgelwch yr hwn oedd guddiedig o ddechre­uad y bŷd yn-Nuw, yr hwn a wnaeth bob peth trwy Iesu Ghrist. Fel y byddo 'r awron yn hyspysol trwy 'r eglwys i'r tywysogaethau, a'r awdurdodau yn y nefolion bethau, amryw fath ddoethineb Duw, yn ôl yr arfaeth dragywyddol yr hon a weithiodd efe yn-Ghrist [Page] Iesu ein Harglwydd, yn yr hwn y mae i ni rydd-did, a dyfodfa mewn hyder trwy ei ffŷdd ef.

Yr Efengyl.

Matt. 2.1. YNa pan aned yr Iesu yn Bethlehem di­nas o Iudêa yn nyddiau Herod frenhin, wele, doethion a ddaethant o'r dwyrain i Ierusalem, gan ddywedyd, pa le y mae brenhin yr Iuddewon yr hwn a anwyd? canys gwelsom ei seren ef yn y dwyrain, a daethom i'w addoli ef. Pan glywodd Herod frenhin hyn, efe a gyffroes, a Ierusalem oll gŷd ag ef. Ac wedi casclu o honaw ef yr holl Archoffeiriaid, ac scrifennyddion y bobl, efe a ymofynnodd â hwynt pa le y genid Christ. Ac hwy a ddywedasant wrtho ef, yn Bethlehem Iu­dê a, canys felly yr scrifennwyd trwy 'r prophwyd. Ti­the Bethlehē gwlâd Iuda, nid lleiaf wyt ym-mhlith tywysogion Iuda: canys o honot ti y daw y tywysog yr hwn a fugeilia fy-mhobl Israel. Yna Herod wedi galw y doethiō yn ddirgel, a'u holodd hwynt yn fan­wl am yr amser yr ymddangosase y seren. Ac efe a'u danfones hwynt i Bethlehem, gan ddywedyd: ewch, ac ymofynnwch yn fanwl am y mâb-bychan, ac wedi i chwi ei gaffael ef, mynegwch i mi drachefn, fel y gallwyf finne ddyfod, a'i addoli ef. Hwythau wedi clywed y brenhin a aethant, ac wele, y seren yr hon a welsent yn y dwyrain a aeth o'u blaen hwynt hyd o­ni ddaeth hi a sefyll goruwch y lle 'r oedd y mâb-by­chan. A phan welsant y seren, llawenhau a wnae­thant â llawenydd mawr tros ben. A phan ddaeth­ant i'r tŷ, hwy a gawsant y mâb-bychan gŷd â Mair ei fam, a chan syrthio i'r llawr hwy a'i haddolasant ef, ac a egorasant eu trysorau, ac a offrymmasant iddo anrhegion, sef aur, thus, a myrr. Ac wedi eu rhybu­ddio hwy gan Dduw trwy freuddwyd, na ddychwe­lent at Herod, hwy a aethant drachefn i'w gwlâd ar hyd ffordd arall.

Y Colect.

ARglwydd nyni a attolygwn i ti dderbyn yn drugarog weddiau dy bobl y sydd yn galw ar­nat: a chaniadhâ iddynt, ddeall a gwybod yr hyn a ddylent ei wneuthur, a chael hefyd râd a gallu i wneuthur yr vn-rhyw, trwy Iesu Grist ein Har­glwydd. Amen.

Yr Epistol.

Rom. 12.1. AM hynny yr wyf yn attolwg i chwi frodyr er trugareddau Duw roddi o honoch eich cyrph yn aberth byw, sanctaidd, cymmeradwy gan Dduw, yr hyn yw eich rhesymol wasanaeth. Ac na chyd-ymffurfiwch â'r bŷd hwn, eithr ymnewidiwch gan adnewyddiad eich me­ddwl, fel y galloch brofi beth yw ewyllys Duw, yr hwn sydd dda, a chymmeradwy, a pherffaith. Canys yr wyf yn dywedyd, trwy y grâs a roddwyd i mi, wrth bob vn sydd yn eich plith, na byddo i neb ddeall vwch-law y dyler deall, onid deall o honaw i fod yn sobr, fel y rhannodd Duw i bob vn fesur ffydd. Canys megys y mae i ni lawer o aelodau mewn vn corph, ac nad oes i'r holl aelodau yr vn swydd: felly ninnau er ein bod yn llawer, ydym vn corph yn-Ghrist, a phôb vn yn aelodau i'w gilydd.

Yr Efangyl.

Luc. 2.41. RHieni'r Iesu a aent i Ierusalem bob blwyddyn, ar ŵyl y Pâsc. A phan oedd efe yn ddeuddeng-mlwydd oed, hwynt a aethant i fynu i Ierusalem yn ôl de­fod yr ŵyl: ac wedi iddynt orphen y dy­ddiau, a hwynt yn dychwelyd, arhosodd y bachgen Iesu yn Ierusalem: ac ni ŵydde Ioseph a'i fam ef. Eithr gan dybied ei fôd ef yn y fintai, myned a wnae­thant daith diwrnod, ac hwy a'i ceisiasant ef ym-mhlith [Page] eu cenhedl a'u cydnabod. A phryd na chaw­sant ef, hwy a ddychwylasant i Ierusalem gan ei geisio ef. A bu yn ôl tridiau gael o honynt hwy ef yn y Deml yn eistedd ynghanol y Doctoriaid, yn gw­randaw arnynt, ac yn eu holi hwynt. A synnu a w­naeth ar bawb o'r a'i clywsant ef, am ei ddeall, a'i attebion. A phan welsant ef, aruthro a wnaethant; a'i fam a ddywedodd wrtho, fy mâb, pa ham y gw­naethost felly â ni? Wele, dy dâd a minne yn ofidus a'th geisiasom di. Ac ef a ddywedodd wrthynt, pa ham y ceisiech fi? Oni ŵyddech fod yn rhaid i mi fod ynghylch y pethau a berthynant i'm Tâd? Eithr hwynt ni ddeallasant y gair a ddywedodd efe wr­thynt. Ac efe a aeth i wared gŷd â hwynt, ac a dda­eth i Nazareth, ac a fu vfydd iddynt. A'i fam ef a gadwodd yr holl eiriau hyn yn ei chalon. A'r Iesu a gynnyddodd mewn doethineb, a chorpholaeth, a ffafor gŷd â Duw, a dynion.

Y Colect.

HOll-alluog a thragywyddol Dduw, yr hwn wyt yn llywiaw pob peth yn y nef a'r ddaiar, clyw yn drugarog airchion dy bobl, a chaniadhâ i ni dy dan­gneddyf holl ddyddiau ein bywyd. Amen.

Yr Epistol.

Rom. 12.6. CAn fod i ni amryw ddoniau yn ôl y grâs a roddwyd i ni, os prophwydoli­aeth, bydded yn ôl cyssondeb y ffŷdd: neu os swydd, dylynwn y swydd: neu os a­thro, rhodded athrawiaeth: neu os cynghorwr, edryched ar y cynghor: yr hwn a gyfran­no, cyfranned mewn symlrwydd: a lywodraetha, llywodraethed yn ddiesceulus: a drugarhao, trugar­haed yn llawen. Bydded cariad heb ragrith. Case­wch [Page] yr hyn sydd ddrwg, a glynwch wrth yr hyn sydd dda. Mewn cariad brawdol byddwch garedig i'w gilydd, gan flaenori ei gilydd yn rhoddi parch, Heb fod yn ddiog mewn astudrwydd, yn frydion yn yr Yspryd, yn gwasanaethu 'r Arglwydd, yn llawen mewn gobaith, yn ddioddef-gar mewn cystudd, yn barhaus mewn gweddi, yn cyfrannu wrth gyfreidi­au 'r sainct, ac yn dylyn rhoddi llettŷ. Bendithiwch y rhai sy yn eich ymlid, bendithiwch meddaf, ac na felldithiwch. Byddwch lawen gŷd â 'r llawen, ac yn ŵylo gŷd â 'r wylofus. Byddwch yn vn-fryd â 'i gi­lydd. Na fyddwch vchel-feddwl, eithr yn gyd-ostyn­gedig â 'r rhai isel-râdd.

Yr Efangyl.

Ioan. 2.1. A'R trydydd dydd yr oedd priodas yn Cana Galilea: a mam yr Iesu oedd yno. Galwyd, yr Iesu hefyd a'i ddiscyblon i'r briodas. A phan ballodd y gwin, mam yr Iesu a ddywedodd wrtho, Nid oes ganddynt mor gwin. Yr Iesu a ddywe­dodd wrthi, Beth sydd i mi a wnelwyf â thi wraig? Ni ddaeth fy awr i etto. Ei fam ef a ddywedodd wrth y gwasanaeth-wŷr, Beth bynnag a ddywedo ef wr­thych, gwnewch. Ac ydd oedd yno chwech o ddwfr­lestri meini wedi eu gosod, yn ôl defod puredigaeth yr Iuddewon, y rhai a ddalyent bob vn ddau ffyr­cyn, neu dri. Yr Iesu a ddywedodd wrthynt, llen­wch y dwfr-lestri o ddwfr: a hwynt a'u llanwasant hyd yr emyl. Ac ef a ddywedodd wrthynt, Gollyng­wch yn awr, a dygwch at lywodraethwr y wledd: a hwy a ddugasant. A phan brofodd llywodraeth-wr y wledd y dwfr a wnaethid yn win, (ac ni ŵydde o ba le y cawsid, ond y gwasanaeth-wŷr y rhai a ollyn­gasent y dwfr a ŵyddent) llywodraethwr y wlêdd a alwodd ar y priod-fâb, ac a ddywedodd wrtho, Pôb dŷn a osyd y gwîn da yn gyntaf, a phan yfont yn dda, [Page] yna vn a fyddo gwaeth: tithe a gedwaist y gwîn da hyd yr awrhon. Hyn o ddechreu gwrthiau a wna­eth yr Iesu yn Cana Galilea, ac a eglurodd ei ogo­niant, a'i ddiscyblon a gredâsant yntho.

Y Colect.

HOll-aluog a thragywyddol Dduw, edrych yn drugarog ar ein gwendid; ac yn ein holl beryglō, ac anghenion, estyn dy ddeheu-law i'n cymmorth, ac i'n hamddeffyn, trwy Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Rom. 12.16. NA fyddwch ddoethion yn eich tŷb eich hunain. Na thelwch i neb ddrwg am ddrwg: darperwch bethau onest yn-go­lwg pob dyn. Os yw bossibl, hyd y mae ynoch chwi, byddwch heddychlawn â phôb dŷn. Nac ymddielwch, rai anwyl, onid rhodd­wch le i ddigofaint: canys y mae yn scrifennedig, I mi y mae dial, mi a'i talaf, medd yr Arglwydd. Am hynny os dy elyn a newyna, portha ef: os sycheda, dyro iddo ddiod: canys os gwnei hyn ti a bentyrri farwor ar ei ben ef. Na orchfyger di gan ddrygioni, eithr gorchfyga di ddrygioni trwy ddaioni.

Yr Efengyl.

Matt. 8.1. GWedi dyfod yr Iesu i wared o'r myn­ydd, llawer o bobloedd a'i dylynodd ef. Ac wele vn gwahā-glwyfus a ddaeth ac a'i haddolodd ef, gan ddywedyd, Ar­glwydd, os mynni, ti a elli fy-nglan­hau. A'r Iesu a estynnodd ei law, ac a gyffyrddodd ag ef, gan ddywedyd, mynnaf, glanhaer di: ac yn y fan ei wahan-glwyf ef a lanhâwyd. Yna y dywedodd yr Iesu wrtho, gwêl na ddywedech wrth neb, eithr dos ac ymddangos i'r offeiriad, ac offrymma y rhodd a or­chymynnodd Moses er tystiolaeth iddynt. Ac wedi [Page] dyfod yr Iesu i mewn i Capernaum, daeth atto ef Ganwriad, gan ddeisyf arno, a dywedyd, Arglwydd, y mae fy-ngwâs yn gorwedd gartref yn glâf o 'r par­lys, ac mewn poen ddirfawr. A'r Iesu a ddywe­dodd wrtho ef, mi a'i hiachâf ef pan ddelwyf. A'r Canwriad a attebodd, ac a ddywedodd, Arglwydd, nid ydwyf deilwng i ddyfod o honot tan fyngrhong­lwyd, eithr yn vnig dywed y gair, a'm gwâs a ia­cheir. Canys dŷn ydwyf finneu tan awdurdod, ac y mae gennif fil-wyr tanaf, a dywedaf wrth hwn, cer­dda, ac efe a aiff, ac wrth arall, dyred, ac ef a ddaw, ac wrth fy-ngwâs, gwnâ hyn, ac ef a'i gwnâ. A'r Iesu wrth glywed hyn a ryfeddodd, ac a ddywe­dodd wrth y rhai oeddynt yn canlyn, yn wir, med­daf i chwi, ni chefais gymmaint ffŷdd, naddo yn yr Israel. Ac yr wyf fi yn dywedyd i chwi, y daw lla­wer o'r dwyrain, a'r gorllewin ac a eisteddant gŷd ag Abraham, ac Isaac, ac Iacob yn-nheyrnas ne­foedd. A phlant y deyrnas a deflir i'r tywyllwch ei­thaf, yno y bydd wylofain, a rhingcian dannedd. Yna y dywedodd yr Iesu wrth y Canwriad, dos ymmaith, a megis y credaist bydded i ti. A'i wâs a iachawyd yn yr awr honno.

Y Colect.

DVw, yr hwn a wŷddost ein bod wedi ein gosod mewn cymmaint a chynnifer o beryglon, ac o herwydd gwendid dynol na allwn sefyll bob amser yn vniawn: caniadhâ i ni iechyd enaid a chorph, hyd pan fo am yr hyn oll ydd ym ni yn ei oddef am be­chod, allu o honom drwy dy borth di eu gorfod a'u gorchfygu, trwy Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Rom. 13.1. Y Mddarostynged pob perchen enaid i'r aw­durdodau goruchel, am nad oes awdurdod anid oddiwrth Dduw, a'r awdurdodau sydd, gan Dduw y maent wedi eu hordeinio. Am hynny pwy bynnag sydd yn ymosod yn erbyn yr aw­durdod, sydd yn gwrthwynebu ordeinhâd Duw: a'r rhai a wrthwynebant a dderbyniant farnedigaeth iddynt eu hunain. Canys tywysogion nid ydynt ofn i weithredoedd da, eithr i'r rhai drŵg. A fynni nad ofnech yr awdurdod? gwnâ 'r hyn sydd dda, a thi a gei glôd gantho. Canys gweinidog Duw ydyw er llês i ti. Eithr os gwnei'r hyn sydd ddrŵg, ofna: am nad yw efe yn dwyn y cleddyf yn ofer: canys gweni­dog Duw yw efe, i ddial llid ar yr hwn a wnelo ddrŵg. Herwydd pa ham anghenrhaid yw ymdda­rostwng, nid yn vnig o herwydd llid, ond er mwyn cydwybod. Canys am hynny y telwch deyrn-ged: oblegid gwasanaeth-wŷr Duw ydynt, yn ymroi i'r peth ymma. Telwch gan hynny i bawb eu dyledion: teyrn-ged i'r neb a ddyle deyrn-ged: toll i'r hwn a ddyle doll: ofn i'r hwn a ddyle ofn: parch i'r hwn a ddyle barch.

Yr Efengyl.

Mat. 8.23. AC wedi iddo fyned i'r llong, ei ddiscyblon a'i canlynasant ef. Ac wele, cynnwrf mawr a gyfodes yn y môr, fel y cuddiwyd y llong gan y tonnau: eithr efe oedd yn cyscu. A daeth ei ddiscyblon atto, ac a'i deffroesant, gan ddy­wedyd, ô Arglwydd, cadw ni, darfu am danom ni. Ac ef a ddywedodd wrthynt, pa ham yr ydych yn ofnus, ô chwi o ychydig ffŷdd? yna y cododd efe, ac y ceryddodd y gwyntoedd, a'r môr, a bu tawelwch mawr. A'r dynion a ryfeddasant gan ddywedyd, pa [Page] ryw vn yw hwn, canys y gwyntoedd a'r môr ydynt yn vfyddhau iddo ef? Ac wedi ei ddyfod ef i'r lan a­rall i wlâd y Gergesiaid, dau ddieflig a gyfarfuant ag ef, y rhai a ddeuent o'r monwentau yn dra creu­lon, fel na alle neb fyned y ffordd honno. Ac wele, hwy a lefasant, gan ddywedyd, Iesu Fâb Dafydd, beth sydd i ni a wnelom â thi? a ddaethost ti ym­ma i'n poeni cyn yr amser? Ac yr oedd ym mhell oddiwrthynt genfaint o fôch lawer yn pori. A'r cythreuliaid a ddeisyfasant arno, gan ddywedyd, os bwri ni allan, gâd i ni fyned i'r genfaint fôch. Ac ef a ddywedodd wrthynt, ewch: ac hwy gwe­di myned allan, a aethant i'r genfaint fôch: ac we­le, yr holl genfaint fôch a ruthrodd tros y dibyn i'r môr, ac a fuant feirw yn y dyfroedd. Yna ffoawdd y meichiaid, ac wedi eu myned hwy i'r ddinas, hwy a fynegasant bob peth, a pha beth a ddar­fuase i'r rhai yr oedd y cythreuliaid ynddynt. Ac wele, 'r holl ddinas a ddaeth allan i gyfarfod â 'r Iesu: a phan ei gwelsant, attolygasant iddo yma­del o'u cyffiniau hwynt.

Y Colect.

ARglwydd attolwg i ti gadw dy Eglwys'ath dŷ­lu yn wastad yn dy wîr grefydd, fel y gallont hwy oll, y sawl ydynt yn ymgynnal yn vnic wrth dy nefol rad, byth gael nawdd dy ddiogel amddeffyn, trwy Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Coloss. 3.12. MEgis etholedigion Duw, sanctaidd, ac an­wyl, gwiscwch ymyscaroedd tosturiaeth, cymmwynasgarwch, gostyngeiddrwydd, lla­ryeidd-dra, ac ymaros: gan gyd-ddwyn a'i gilydd, [Page] a maddeu i'w gilydd os bydd gan vn gweryl yn er­byn neb, megis y maddeuodd Christ i chwi, felly gwnewch chwithau. Ac vwch ben hyn oll, gwi­scwch gariad, yr hwn yw rhwymyn perffeithrwydd. A llywodraethed tangnheddyf Duw yn eich ca­lonnau, i'r hwn y'ch galwyd yn vn corph, a by­ddwch ddiolchgar. Preswylied gair Christ ynoch yn helaeth ym-mhôb doethineb, gan eich dyscu, a'ch cynghori eich hunain mewn psalmau, a hymnau, ac odlau ysprydol, gan ganu yn eich ca­lon i'r Arglwydd mewn grâs. A pha beth byn­nag a wneloch ar air, neu weithred, gwnewch bob dim yn enw 'r Arglwydd Iesu, gan ddiolch i Dduw a'r Tâd trwyddo ef.

Yr Efangyl.

Mat. 13.24. TEyrnas nefoedd sydd gyffelyb i ddŷn a hauodd hâd da yn ei faes. A thra yr oedd y dynion yn cyscu, y daeth ei e­lyn ef, ac a hauodd efrau ym-mhlith y gwenith, ac a aeth ymmaith. Ac wedi i'r egin dyfu, a dwyn ffrwyth, yna 'r ymddangosodd yr efrau hefyd. A gweision gŵr y tŷ a ddaethant, ac a ddywedasant wrtho, Ar­glwydd, oni heuaist ti hâd da yn dy faes? o b'le gan hynny y mae 'r efrau ynddo? Yntef a ddywedodd wrthynt, y gelyn ddŷn a wnaeth hyn: a'r gwei­sion a ddywedasant wrtho, a fynni di gan hynny i ni fyned a'u casclu hwynt? ac efe a ddywedodd, na fynnaf, rhag i chwi wrth gasclu 'r efrau ddiwreiddio 'r gwenith gŷd â hwynt. Gadewch i'r ddau gŷd-tyfu hyd y cynhayaf, ac yn amser y cynhayaf mi a ddy­wedaf wrth y medel-wŷr, cesclwch yn gyntaf yr efrau, a rhwymwch yn yscubau i'w llosci, a ches­clwch y gwenith i'm yscubor.

Y Colect.

ARglwydd attolygwn i ti wrando yn ddarbodus weddiau dy bobl, fel y byddo i ni y rhai a gy­fiawn boenir dros ein camweddau, allu yn drugarog gael ein ymwared gan dy ddaioni di, er gogoniant dy Enw, trwy Iesu Ghrist ein Ceidwad, yr hwn a fywia, ac a wladycha yn oes oesoedd. Amen.

Yr Epistol.

1. Cor. 9.24. ONi ŵyddoch chwi am y rhai sy yn rhedeg mewn gyrfa, fod pawb yn rhedeg, ond bôd vn yn myned â'r gyngwystl? felly rhedwch fel yr enni­lloch y gyngwystl. Hefyd, y mae pôb vn a ymdrecho am gamp, yn ymgadw rhag pob dim, ac hwynt er mwyn cael coron ddarfodedig, a ninnau vn annarfodedig. Am hynny yr wyf fi felly yn rhedeg, nid megis ar amcan, felly yr wyf yn ymdrechu, nid fel vn yn curo 'r awyr. Ond yr wyf fi yn cospi fy-nghorph, ac yn ei ddarostwng i wasanaeth, rhag mewn vn modd wedi i mi brege­thu i eraill, fy môd fy hunan yn anghymmeradwy.

Yr Efengyl.

Mat. 20.1. TEyrnas nefoedd sydd debyg i ddŷn o berchen tŷ, yr hwn a aeth allan a hi yn dyddhau, i gyflogi gweith-wŷr i'w win-llan. Ac wedi iddo gytuno â'r gweith-wŷr er ceiniog y dŷdd, ef a'u hanfonodd hwy i'w win-llan. Ac efe a aeth allan [Page] ynghylch y drydedd awr, ac a welodd eraill yn se­fyll yn segur yn y farchnadfa, ac efe a ddywedodd wrthynt, ewch chwithau hefyd i'r winllan, a pha beth bynnag a fydd cyfiawn mi a'i rhoddaf i chwi, ac hwy a aethant ymmaith. A thrachefn ef a aeth allan ynghylch y chweched a'r nawfed awr, ac a wnaeth yr vn môdd. Ac efe a aeth allan ynghylch yr vnfed awr ar ddêg, ac a gafas eraill yn sefyll yn segur, ac a ddywedodd wrthynt, pa ham yr ydych chwi yn sefyll ymma ar hŷd y dŷdd yn segur? Dywedasant wrtho, am na chyflogodd neb nyni: yntef a ddywedodd wrthynt, ewch chwithau he­fyd i'r win-llan, a pha beth bynnag fyddo cyfiawn, chwi a'i cewch. A phan aeth hi yn hwyr, Arglw­ydd y win-llan a ddywedodd wrth ei oruchwiliwr, galw'r gweith-wŷr, a dyro iddynt eu cyflog, gan ddechrau o'r rhai diwethaf hyd y rhai cyntaf. A phan ddaeth y rhai a gyflogasid ynghylch yr vnfed awr ar ddêg, cafodd pob vn geiniog. A phan dda­eth y rhai cyntaf, hwy a dybiasant y caent fwy: eithr hwythau a gawsant bob vn geiniog. Ac we­di iddynt gael, grwgnach a wnaethant yn erbyn gŵr y tŷ, gan ddywedyd, vn awr y gweithiodd y rhai olaf hyn, a thi a'u gwnaethost hwynt yn gystal â ninnau, y rhai a ddugasom bwys y dŷdd, a'r gwrês. Yntef a attebodd i vn o honynt, ac a ddywedodd, y cyfaill, nid ydwyf yn gwneuthur cam â thi: ond er ceiniog y cytunaist â mi? cymmer yr hyn sydd eiddot ti, a dos ymmaith: yr ydwyf yn ewyllysio rhoddi i'r olaf hwn megis i tithe. Onid cyfraith­lawn i mi wneuthur a fynnwyf am yr eiddof fi? a ydyw dy lygad di yn ddrŵg am fy môd i yn dda? felly y bydd y rhai olaf yn flaenaf, a'r rhai blaenaf yn olaf. Canys llawer sydd wedi eu galw, ac ychy­dig wedi eu dewis.

Y Colect.

O Arglwydd Dduw, yr hwn a weli nad ydym ni yn ymddyried mewn vn weithred a wne­lom: Caniadhâ yn drugarog fod i ni drwy dy nerth, amddeffyn rhag pob gwrthwyneb, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

2. Cor. 11.19. YR ydych yn dioddef ffyliaid yn llawen, gan fôd eich hun yn synhwyrol. Ca­nys goddefwch pe caethiwe vn chwi, pe bai vn i'ch llyngcu, pe bai vn yn dwyn oddiarnoch, pe bai vn yn ym­dderchafu, pe tarawe vn chwi ar eich ŵyneb. Am amharch yr ydwyf yn dywedyd: megis pe bua­sem weiniaid: eithr ym-mha beth bynnag y byddo neb hŷf (yr wyf yn dywedyd yn ffôl) hŷf wyf finne hefyd. Hebrêaid ydynt, felly finne: Israeliaid ydynt, felly finne: hâd Abraham ydynt, felly finne: gwei­nidogion Christ ydynt, (yr ydwyf yn dywedyd yn ffôl) mwy wyf fi: mewn poenau yn amlach: mewn gwialennodiau tros fesur: yngharcharau yn am­lach: ym-mron angau yn fynych. Gan yr Iudde­won pum-waith y derbyniais ddeu 'gain gwialen­nod onid vn. Tair-gwaith i'm curwyd â gwiail: vn-waith y'm llabyddiwyd: teir-gwaith y torrodd llong arnaf: diwrnod a noswaith y bûm yn y dyfn­fôr. Mewn teithiau yn fynych: ym-mheryglon llif-ddyfroedd: ym-mheryglon lladron: ym-mhery­glon fy-nghenedl fy hun: ym-mheryglon gan y cen­hedloedd: ym-mheryglon yn y ddinas: ym-mhery­glon yn yr anialwch: ym-mheryglon ar y môr: [Page] ym-mheryglon ym-mhlith brodyr gau: mewn blin­der, a lludded: mewn anhunedd yn fynych: mewn newyn, a syched: mewn ymprydiau yn fynych: mewn anwyd, a noethni. Heb law y pethau sy'n digwydd oddiallan, y mae yr ymosod beunyddol ar­naf, sef y gofal tros yr holl eglwysi. Pwy sy wan, nad wyf finne wan? pwy a rwystrir, na loscwyf finne? Os rhaid i mi orfoleddu, mi a orfoleddaf yn y pethau sy yn perthyn i'm gwendid. Duw a Thâd ein Harglwydd ni Iesu Ghrist, yr hwn sydd fendigedig yn oes oesoedd, a ŵyr nad wyf yn dy­wedyd celwydd.

Yr Epistol.

Luc. 8.4. GWedi i lawer o bobl ymgynnull yng­hŷd, a chyrchu atto o bob dinas, efe a ddywedodd ar ddammeg. Yr ha­uwr a aeth allan i hau ei hâd, ac fel yr oedd ef yn hau, peth a syrthiodd ar ymmyl y ffordd, ac a sathrwyd, ac ehediaid y nêf a'i bwytaodd. A pheth arall a syr­thiodd, ar y graig, a phan eginodd, y gŵywodd, am nad oedd iddo wlybwr. Ac arall a syrthi­odd ym-mŷsc drain, a'r drain a gyd-tyfasant, ac a'i tagasant ef. Ac arall a syrthiodd ar dîr da, ac a eginodd, ac a ddûg ffrwyth ar ei ganfed. Wrth ddywedyd y pethau hyn, ef a lefodd: y neb sydd â chlustiau iddo i wrandaw, gwrandawed. A'i ddi­scyblon a ofynnasant iddo, gan ddywedyd, pa ddammeg oedd hon? Yntef a ddywedodd, i chwi y rhoddwyd gwybod dirgeloedd teyrnas Dduw, eithr i eraill ar ddamhegion, fel yn gweled na welant, ac yn clywed na ddeallant. Ac dymma 'r ddammeg, yr hâd yw gair Duw. A'r rhai ar ymmyl y ffordd ydyw y rhai sy yn gwrando, [Page] wedi hynny y mae diafol yn dyfod, ac yn dwyn ym­maith y gair o'u calonnau hwynt, rhag iddynt gan gredu fod yn gadwedig. A'r rhai ar y graig yw y rhai pan glywant a dderbyniant y gair yn llawen: eithr y rhai hyn nid oes ganddynt wreiddyn, y rhai ydynt yn credu tros amser, ac yn amser profediga­eth yn cilio. A'r hwn a syrthiodd ym-mŷsc drain, yw y rhai a wrandawsant, ac wedi iddynt fyned ym­maith, hwy a dagwyd gan ofalon, a golud, a melus­wedd buchedd, ac nid ydynt yn dwyn ffrwyth. A'r hwn a syrthiodd ar y tîr da, yw y rhai â chalon ry­wiog dda, ydynt yn gwrando 'r gair, ac yn ei gadw, ac ydynt yn ffrwytho trwy ymmynedd.

Y Colect.

O Arglwydd, yr hwn wyt yn dyscu i ni, na thâl dim ein holl weithredoedd a wnelom heb gariad perffaith, anfon dy Yspryd glân, a thywallt yn ein calonnau ragorol ddawn cariad perffaith, gwir rwymyn tangneddyf, ac holl rinweddau da, heb yr hwn pwy bynnac sydd yn byw a gyfrifir yn farw ger dy fron di: Caniadhâ hyn er mwyn dy vn Mâb Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

1. Cor. 13.1. PE llefarwn â thafodau dynion, ac angelion, a mi heb gariad gennif, yr wyf fel efydd yn seinio, neu cymbal yn tingcian. A phe bydde gennif broph­wydoliaeth, a gŵybod o honof y dirge­lion oll, a phob gŵybodaeth, a phe bae gennif yr holl ffŷdd, fel y gallwn symmudo mynyddoedd, ac heb fôd gennif gariad, nid wyfi ddim. A phe porthwn y tlodion am holl dda, a phe rhoddwn fy-nghorph i'm [Page] llosci, ac heb gariad gennif, ni wnai hyn ddim llesâd i mi. Cariad sydd ddyoddefus, cariad sydd gymmwy­nasgar, cariad ni chenfigenna, cariad nid yw an­hydyn, nid yw yn ymchwyddo, nid yw yn gwneu­thur yn anweddaidd, nid yw yn ceisio 'r eiddi ei hu­nan, ni chythruddir, ni feddwl ddrŵg, nid yw lawen am anghyfiawnder, onid cŷdlawenhau y mae â'r gwirionedd. Y mae yn goddef pob dim, yn credu pob dim, yn gobeithio pob dim, yn ymaros â phob dim. Cariad byth ni chwymp ymmaith, er pallu pro­phwydoliaethau, a pheidio tafodau, a diflannu gŵybodaeth. Canys o ran y gŵyddom, ac o ran yr y­dym yn prophwydo. Eithr pan ddelo yr hyn sydd ber­ffaith, yna yr hyn sydd o ran a ddeleuir. Pan oeddwn yn fachgen, fel bachgen yr ymddiddanwn, fel bach­gen y deallwn, fel bach gen y meddyliwn: ond pan aethym yn ŵr, mi a rois heibio fachgenneiddrw­ydd. Canys gweled yr ydym yr awrhon trwy ddrŷch mewn dammeg, ac yna y gwelwn ŵyneb yn ŵyneb: yn awr yr adwaen o ran, ond yna yr adnabyddaf me­gis y'm hadwaenir. Yr awron y mae yn arhos, ffŷdd, gobaith, a chariad; y tri hyn, a'r mwyaf o'r rhai hyn yw cariad.

Yr Efengyl.

Luke 18.31. YR Iesu a gymmerth atto y deu-ddeg, ac a ddywedodd wrthynt, wele ni yn myned i fynu i Ierusalem, a chyflawnir i Fâb y dŷn bob peth o'r sydd yn scrifennedig trwy 'r prophwydi. Canys ef a draddodir i'r cenhedloedd, ac a watwo­rir, a gwneir yn drahaus ag ef, ac a boerir arno. Ac wedi iddynt ei fflangellu, lladdant ef, eithr ef a ad­gyfyd y trydydd dŷdd. Ac ni ddeallasant hwy ddim o'r pethau hyn, a'r gair hwn oedd guddiedig oddi­wrthynt, ac ni ŵybuant y pethau a ddywetpwyd. Bu hefyd, ac efe yn nessau at Iericho, i ryw vn [Page] dall fod yn eistedd gar llaw 'r ffordd, yn cardotta. A phan glybu efe y dyrfa yn myned heibio, efe a ofyn­nodd, pa beth oedd hyn. Ac hwy a fynegasant iddo mai Iesu o Nazareth oedd yn myned heibio. Yntef a lefodd, gan ddywedyd, Iesu Fâb Dafydd, trugar­hâ wrthif. A'r rhai oeddynt yn myned o'r blaen a'i ceryddasant ef i dewi: yntef a lefodd fwy-fwy, Mâb Dafydd, trugarhâ wrthif. A'r Iesu a safodd, ac a orchymynnodd ei ddwyn ef atto: a phan dda­eth efe yn agos, ef a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, pa beth a fynni i mi ei wneuthur i ti? yntef a ddy­wedodd, Arglwyd, cael fy-ngolwg. A'r Iesu a ddy­wedodd wrtho, cymmer dy olwg, dy ffŷdd a'th ia­chaodd. Ac yn y man ef a gafodd ei olwg, ac a'i canlynodd ef, gan ogoneddu Duw: a'r holl bobl pan welsant hyn, a roesant foliant i Dduw.

Y Colect.

HOll gyfoethog a thragywyddol Dduw, yr hwn ni chashêi ddim a wnaethost, ac a fadde­ui bechodau pawb y sy edifeiriol; crêa a gwna ynom newydd a drylliedic galon; hyd pan fo i ni gan ddyledus ddoluriaw am ein pechodau, a chyfa­ddef ein trueni, allu caffael gennit Dduw yr holl drugaredd, gwbl faddeuaint a gollyngdod, trwy Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Ioel. 2.12. DYchwelwch attafi â 'ch holl galon, mewn ympryd, mewn ŵylofain, ac mewn galar. A rhwygwch eich ca­lonnau, ac nid eich dillad, ac ymchw­elwch at yr Arglwydd eich Duw: o herwydd graslawn, a thrugarog yw efe, hwyrfry­dig [Page] i ddigofaint, ac aml o drugaredd, ac edifeiriol am ddrŵg. Pwy a ŵyr a dry efe, ac edifarhau, a gwedd­illo bendith ar ei ôl, sef bwyd offrwm, a diod offrwm i'r Arglwydd eich Duw chwi? Cenwch vdcorn yn Sion, gosodwch ympryd, gelwch y gynnulleidfa. Cesclwch bobl, gosodwch gymmanfa, cynnhull­wch henuriaid, cesclwch blant, a'r rhai yn sugno bronnau: deued y priod-fâb allan o'i stafell, a'r briod-ferch allan o stafell ei gwely. Wyled yr offei­riaid, gweinidogion yr Arglwydd, rhwng y porth a'r allor, a dywedant: arbed dy bobl ô Argl­wydd, ac na ddyro dy etifeddiaeth i warth, i ly­wodraethu o'r bobloedd arnynt: pa ham y dywe­dant ym-mhlith y bobloedd, pa le y mae eu Duw hwynt?

Yr Efengyl.

Mat. 6.16. PAn ymprydioch, na fyddwch ŵyneb­sarrig fel rhagrith-wyr, canys anffur­fio eu hwynebau a wnânt, er ym­ddangos i ddynion fod yn ymprydio: yn wîr meddaf i chwi, y maent yn der­byn eu gwobr. Eithr pan ymprydiech di, ennei­nia dy ben, a golch dy ŵyneb, rhag ymddangos i ddynion dy fod yn ymprydio, onid i'th Dâd yr hwn sydd yn y dirgel, a'th Dâd yr hwn a wêl yn y dir­gel, a dâl i ti yn yr amlwg. Na chesclwch dryso­rau i chwi ar y ddaear, lle y mae gwyfyn, a rhŵd yn llygru, a lle mae lladron yn cloddio trwodd, ac yn lladratta. Eithr cesclwch i chwi drysorau yn y nêf, lle nid oes na gwyfyn na rhŵd yn llygru, a lle ni's cloddia lladron drwodd, ac ni's lladrattant. Canys lle y mae eich trysor, yno y bŷdd eich calon hefyd.

Y Colect.

O Arglwydd, yr hwn er ein mwyn a ymprydiaist ddeugain nhiwrnod, a deugain nhôs, dyro i ni râd i ymarfer o gyfryw ddirwest, gan ostwng ein cnawd i'r Yspryd, fel y byddo i ni byth vfyddhau i'th dduwiol annog, mewn iawnder a gwîr sanctei­ddrwydd, i'th anrydedd, a'th ogoniant, yr hwn wyt yn byw, ac yn teyrnasu yn oes oessoedd. Amen.

Yr Epistol.

2. Cor. 6.1. NY-ni gan gyd-weithio ydym yn cyn­ghori i chwi, na dderbynioch râs Duw yn ofer. (Canys, mêdd efe, yn amser cymmeradwy y'th wrāde wais, ac yn-nydd iechydwriaeth y'th gyn­horthwyais: wele yn awr yr amser cymmeradwy, wele yn awr ddŷdd yr iechydwriaeth) Heb roddi dim achos tramgwydd mewn dim, rhag beio ar y weini­dogaeth. Eithr gan ein gosod ein hun allan ymhob peth fel gweinidogiō Duw, mewn ymynedd mawr, mewn cystuddiau, mewn anghenion, ac mewn cy­fyngderau, mewn gwialēnodiau, mewn carcharau, mewn terfyscau, mewn poenau, yngwiliadwriae­thau, mewn ymprydiau, mewn purdeb, mewn gwy­bodaeth, mewn hir-ymaras, mewn tiriondeb, yn yr Yspryd glân, mewn cariad diragrith, yngair gwiri­onedd, yn nerth Duw, mewn arfau cyfiawnder ar y llaw ddehau, ac ar y llaw asswy, mewn parch ac am­harch, mewn anghlod, a chlôd: megis twyllwyr, ac er hynny yn eir-wir: megis anadnabyddus, ac er hynny yn adnabyddus: megis yn meirw, ac wele ni yn fyw, megis wedi ein cospi, ac heb ein llâdd: megis yn dristion, ac etto yn wastad yn llawen: megis yn dlodion, ac etto yn cyfoethogi llawer: megis heb ddim cennym, ac etto yn meddiannu pob peth.

Yr Efengyl.

Mat. 4.1. YNa 'r arweiniwyd yr Iesu i'r ynialwch gan yr yspryd i'w demptio gan ddiafol. Ac wedi iddo ymprydio ddeu'gain nhiwrnod, a deu'­gain nôs, yn ôl hynny efe a newynodd. Yna y daeth y temptiwr atto ef, ac a ddywedodd, os ti yw Mâb Duw, arch i'r cerrig hyn fod yn fara. Yntef a attebodd, ac a ddywedodd, y mae yn scrifennedig, Nid trwy fara yn vnig y bydd byw dŷn, ond trwy bob gair sydd yn dyfod o enau Duw. Yna y cymm­erth diafol ef i'r ddinas sanctaidd, ac a'i gosodes ef ar binacl y Deml, ac a ddywedodd wrtho os mâb Duw wyt ti, bwrw dy hun i lawr: canys scrifennedig yw, y rhŷdd efe orchymmyn i'w angelion am danat, ac hwy a'th ddygant yn eu dwylo, rhag taro o honot dy droed wrth garreg. Yr Iesu a ddywedodd wrtho, y mae yn scrifennedig trachefn, na themptia 'r Ar­glwydd dy Dduw. Trachefn y cymmerth diafol ef i fynydd tra vchel, ac a ddangosodd iddo holl deyrna­soedd y bŷd a'u gogoniant, ac a ddywedodd wrtho, hyn oll a roddaf i ti, os syrthi i lawr a'm haddoli i. Yna y dywedodd yr Iesu wrtho, Ymmaith Satan: canys scrifennedig yw, Yr Arglwydd dy Dduw a a­ddoli, ac ef yn vnig a wasanaethi. Yna y gadawodd diafol ef, ac wele, angelion a ddaethant, ac a weina­sant iddo.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn wyt yn gweled nad oes gennym ddim meddiant o'n nerth ein hun­ain i'n cymmorth ein hunain: cadw di ni oddi-fewn ac oddi-allan, sef enaid a chorph: ac amddeffyn ni rhag pob gwrthwyneb a ddigwyddo i'r corph, a rhag pob drwg feddwl a wnâ niwed na chynnwrf i'r en­aid, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

1. Thess. 4.1. YR ydym yn attolwg i chwi frodyr, ac yn deisyf yn yr Arglwydd Iesu, ar i chwi gynnyddu fwy-fwy, megis y derbynia­soch gennim, pa fodd y dylech rodio, a bodloni Duw. Canys gwyddoch pa orchymmynion a roddasom i chwi trwy 'r Arglwydd Iesu. Canys hyn yw ewyllys Duw, sef eich sanctei­ddiad chwi, ac ymgynnal o honoch oddiwrth odineb, a gŵybod o bob vn o honoch pa fodd y meddianna ei lestr mewn sancteiddrwydd, ac anrhydedd, nid me­wn gwŷn trachwant, megis y cenhedloedd, y rhai nid adwaenant Dduw: Na fydde i neb orthrymmu, na thwyllo ei frawd mewn masnach: canys yr Ar­glwydd sydd ddialudd ym-mhob cyfryw beth, megis y rhag-ddywedasom i chwi, ac y tystiasom. Oblegid ni 's galwodd Duw nyni i aflendid, onid i sanctei­ddrwydd. Am hynny y neb a escaeluso y pethau hyn, nid dŷn y mae yn ei escaeluso, onid Duw yr hwn a roddes ei Yspryd glân ynom.

Yr Efengyl.

Mat. 15.21. YR Iesu aeth oddi yno, ac a giliodd i due­ddau Tyrus a Sidon. Ac wele, gwraig o Ganaan a ddaeth o'r cyffiniau hyn­ny, ac a lefodd, gan ddywedyd wrtho, trugarhâ wrthif, ô Arglwydd fâb Da­fydd: y mae fy merch yn ddrŵg ei hwyl gan gyth­raul. Eithr nid attebodd efe iddi vn gair: yna y daeth ei ddiscyblon atto, ac a attolygasant iddo, gan ddy­wedyd, gollwng hi ymmaith, canys y mae hi yn lle­fain ar ein hôl. Ac efe a attebodd, ac a ddywedodd, nim danfonwyd onid at ddefaid colledig tŷ 'r Israel. Er hynny hi a ddaeth, ac a'i haddolodd ef, gan ddy­wedyd, ô Arglwydd cymmorth fi. Ac efe a attebodd, ac a ddywedodd, nid da cymmeryd bara 'r plant, a'i [Page] fwrw i'r cenawon cŵn. Hithe a ddywedodd, gwîr yw ô Arglwydd, canys y mae 'r cenawon cŵn yn bwytta o'r briwsion sydd yn syrthio oddiar fwrdd ei harglwyddi. Yna 'r attebodd yr Iesu, ac a ddywedodd wrthi, ha wraig mawr yw dy ffydd, bydded i ti fel yr wyt yn ewyllysio: a'i merch a iachawyd yn yr awr honno.

Y Colect.

NI a attolygwn i ti Holl-alluog Dduw edrych o honot ar weddiol oglud dy vfydd weision, ac est­yn ddeheu-law dy fawredd i fod yn ymwared i ni, yn erbyn ein gelynion, trwy Iesu Grist ein Harglw­ydd. Amen.

Yr Epistol.

Epe. 5.1. BYddwch ddylyn-wŷr Duw, fel plant anwyl, a rhodiwch mewn cariad, fel y carodd Christ ninnau, ac a'i traddo­dodd ei hun trosom yn offrwn ac yn a­berth i Dduw o arogl peraidd. Eithr godineb, a phob aflendid, neu gybydd-dra, na henw­er chwaith yn eich plith, megis y gwedde i saint, na serthedd, na geiriau ffôl, na choeg-ddigrifwch, yr hyn nid ydynt weddus, eithr yn hytrach diolch-gar­wch. Canys yr ydych yn gŵybod hyn, am bob pu­ttein-wr, neu aflan, neu gybydd (yr hwn sydd dde­lw-addolwr) nad oes iddynt etifeddiaeth yn-nheyr­nas Christ, a Duw. Na thwylled neb chwi â geiriau ofer, canys, oblegid y pethau hyn y daw digofaint Duw ar blant yr anufydd-dod. Gan hynny na fydd­wch gyd-gyfrannogion â hwynt. Canys yr oeddych chwi gynt yn dywyllwch, ac yn awr goleuni ydych yn yr Arglwydd, rhodiwch fel plant y goleuni, (ca­nys ffrwyth yr yspryd sydd ym-mhob daioni, a chyfi­awnder, a gwirionedd) gan brofi yr hyn sydd gym­meradwy [Page] gan yr Arglwydd. Ac na fydded i chwi gy­feillach â gweithredoedd anffrwyth-lawn y tywyll­wch, eithr yn hytrach argyoeddwch hwynt. Canys brwnt yw adrodd y pethau a wnânt hwy yn ddirgel. Eithr pob peth wedi 'r argyoedder, a eglurir gan y goleuad: canys beth bynnag sydd yn egluro, goleu­ad yw. O herwydd hynny y mae efe yn dywedyd, deffro di yr hwn wyt yn cyscu, a chyfod oddiwrth y meirw, a Christ a oleua i ti.

Yr Efengyl.

Luc. 11.14. YR Iesu oedd yn bwrw allan gythraul, yr hwn oedd fûd. A bu wedi i'r cythraul fyned allan, i'r mûd lefaru, a rhyfeddu a wnaeth y bobl. A rhai o honynt a ddy­wedasant, trwy Beelzebub pennaeth y cythreuliaid y mae efe yn bwrw allan gythreuliaid. Ac eraill gan ei demptio ef a geisiasant ganddo ar­wydd o'r nêf. Yntef yn gwŷbod eu meddyliau hw­ynt, a ddywedodd wrthynt, pob teyrnas wedi ei rhannu yn ei herbyn ei hun a anrheithir, a thŷ rhannedig yn ei erbyn ei hun a syrthia. Ac os Sa­tan hefyd sydd wedi ymrannu yn ei erbyn ei hun, pa fodd y saif ei deyrnas ef? gan eich bod yn dywedyd mai trwy Beelzebub yr wyf fi yn bwrw allan gyth­reuliaid. Ac os trwy Beelzebub yr wyf fi yn bwrw allan gythreuliaid, trwy bwy y mae eich plant chwi yn eu bwrw hwynt allan? am hynny y byddant hwy yn farn-wŷr arnoch chwi. Eithr os my-fi trwy fŷs Duw ydwyf yn bwrw allan gythreuliaid, diamm­au ddyfod teyrnas Dduw attoch chwi. Pan fyddo y crŷf yn arfog yn cadw ei neuadd, y mae 'r hyn sydd ganddo mewn heddwch. Ond pan ddêl vn cryfach nag ef arno, a'i orchfygu, ef a ddŵg ymmaith ei holl arfogaeth ef, yn yr hon yr oedd yn ymddiried, ac a ran ei anrhaith ef. Y neb nid yw gŷd â mi, sydd yn [Page] fy erbyn, a'r neb nid yw yn casclu gŷd â mi sydd yn gwascaru. Pan êl yr yspryd aflan allan o ddŷn, ef a dramwya trwy loedd sychion, gan geisio esmwyth­dra: a phrŷd na's caffo, ef a ddywaid, mi a ddychwe­laf i'm tŷ o'r lle y daethym allan. A phan ddêl, y mae yn ei gael wedi ei yscubo, a'i drefnu. Yna yr aiff efe ac y cymmer atto saith yspryd eraill gwaeth nag ef ei hun, a phan elont i mewn, yno yr arhosant, a di­wedd y dŷn hwnnw fydd gwaeth nâ'i ddechreuad. A bu fel yr oedd efe yn dywedyd y pethau hyn, godi o ryw wraig o'r dyrfa ei llêf, a dywedyd wrtho, Gwyn­fŷd y grôth a'th ddûg di, a'r bronnau a sugnaist. Ynt­ef a ddywedodd, yn hytrach gwyn-fŷd y rhai ydynt yn gwrandaw gair Duw, ac yn ei gadw.

Y Colect.

CAniadhâ ni a attolygwn i ti Holl-alluog Dduw, fod i ni y rhai a boenir yn rhyglyddus am ein drwg weithredoedd, trwy gonffordd dy rad ti, allu yn drugarog gael hawshâd, trwy ein Harglwydd Iesu Grist. Amen.

Yr Epistol.

Gal. 4.21. DYwedwch i mi y rhai a fynnwch fôd dan y ddeddf, oni chlywch y ddeddf? Canys y mae yn scrifennedig fôd i A­braham ddau fâb, vn o'r wasanaeth­wraig, ac vn o'r wraig rŷdd. Eithr hwn oedd o'r wasanaeth-wraig a aned yn ôl y cnawd, a hwn oedd o'r wraig rŷdd a aned o herwydd yr adde­wid. Yr hyn bethau a arwyddoccânt beth arall: ca­nys y rhai hyn ŷnt y ddau destament: vn yn ddiau o fynydd Sina, yn cenhedlu i gaethiwed, yr hon yw Agar, (Canys Agar yw Sina mynydd yn Arabia, ac y mae yn cyfatteb i Ierusalem yr hon sydd yn [Page] awr) ac y mae yn gaeth hi a'i phlant. Eithr y Ieru­salem vchod sydd rŷdd, yr hon yw ein mam ni oll. Canys scrifennedig yw, Llawenhâ di yr ammhlan­tadwy, yr hon nid wyt yn planta: torr allan a llefa, yr hon nid wyt yn escor, canys i'r ddi-wriog y mae llawer mwy o blant nag i'r hon y mae iddi ŵr. Nin­nau, frodyr, ydym yn blant yr addewid vn wedd ag Isaac. Eithr megis y prŷd hynny hwn a aned yn ôl y cnawd a erlidie yr hwn a aned yn ôl yr Yspryd, felly y mae yr awr hon hefyd. Ond pa beth a ddywed yr Scrythur? Bwrw allan y wasanaeth-wraig, a'i mâb, canys ni bŷdd mâb y wasanaeth-wraig yn eti­fedd gŷd â mâb y wraig rŷdd. Felly, frodyr, nid ydym blant i'r wasanaeth-wraig ond i'r wraig rŷdd.

Yr Efengyl.

Ioan. 6.1. YR Iesu a aeth tros fôr Galilêa, yr hwn yw môr Tiberias. A thyrfa fawr a'i canlynodd ef, oblegid iddynt weled ei arwyddion y rhai wnaethe efe ar y clei­fion. A'r Iesu a aeth i fynu i'r mynydd, ac ef a eisteddodd yno gŷd â'i ddiscyblon. A'r Pâsc, gŵyl yr Iddewō oedd yn agos. Yna 'r Iesu a dderch­afodd ei lygaid, ac a ganfu fod tyrfa fawr yn dyfod atto ef, ac a ddywedodd wrth Philip: o ba le y pryn­wn ni fara, fel y gallo y rhai hyn fwytta? (Ac ef a ddywedodd hyn i'w brofi ef, canys efe a wydde beth a wnai.) Philip a'i hattebodd ef, Gwerth dau cant ceiniog o fara nid yw ddigon iddynt hwy, fel y gallo pob vn o honynt gymmeryd ychydig. Vn o'i ddiscy­blion a ddywedodd wrtho ef, Andreas brawd Si­mon Petr, Y mae ymma ryw fachgennyn, yr hwn sydd ganddo bump torth haidd, a dau byscodyn: ond beth yw hynny rhwng cynnifer? A'r Iesu a ddywedodd, perwch i'r dynion eistedd i lawr (ac yr o­edd glas-wellt lawer yn y fan honno) A'r gwŷr a ei­steddasant [Page] i lawr ynghylch pum-mîl o nifer. A'r Ie­su a gymmerth y bara, ac a ddiolchodd, ac a'i rhann­odd i'r discyblon, a'r discyblon i'r rhai oeddynt yn ei­stedd: felly hefyd o'r pyscod cymmeint ag a fynna­sant. Ac wedi eu digoni hwynt, ef a ddywedodd wrth ei ddiscyblon, cesclwch y briw-fwyd sydd yng­weddill, fel na choller dim. Yna hwynt a'i cascla­sant, ac a lanwasant ddeu-ddeg basced â'r briw-fwyd o'r pump torth haidd, a weddillasid gan y sawl a fw­yttâsent. Yna y dynion pan welsant yr arwydd a wnaethe yr Iesu, a ddywedasant, yn ddiau hwn yw 'r prophwyd yr hwn oedd ar ddyfod i'r bŷd.

Y Colect.

NI a attolygwn i ti Holl-alluog Dduw, edrych o honot yn drugârog ar dy bobl: ac iddynt trwy dy fawr ddaioni a'th lywodraeth fod byth yn gadwe­dic enaid a chorph, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Heb. 9.11. CHrist yn dyfod yn Arch-offeiriad y daio­ni a fyddent rhag llaw trwy dabernacl mwy, a pherffeithiach, nid o waith dwylo, hynny yw, nid o'r adeiladaeth ymma, nid chwaith trwy waed geifr a lloi, eithr trwy ei waed ei hun yr aeth efe vnwaith i mewn i'r cyssegr, ac a gafas dragywyddol ollyng­dod o gaethiwed. Oblegid os ydyw gwaed teirw, a geifr, a lludw anner wedi ei danu ar y rhai haloge­dig yn sancteiddio i bureiddiad y cnawd, o ba faint mwy y pura gwaed Christ (yr hwn trwy 'r Yspryd tragywyddol a'i hoffrymmodd ei hun yn ddifai i Dduw) eich cydwybod chwi oddiwrth feirwon wei­thredoedd, i wasanaethu y Duw byw? Ac am hynny [Page] y mae efe yn gyfryng-wr y cyfammod newydd, me­gis trwy fod marwolaeth yn ymwared oddiwrth y troseddau y rhai oeddynt tan y cyffamod cyntaf, y derbynie y rhai a alwyd addewid yr etifeddiaeth dragywyddol.

Yr Efengyl.

Ioan. 8.46. PWy o honoch chwi a'm hargyoedda i o be­chod: od wyf fi yn dywedyd y gwîr, pa ham nad ydych yn credu i mi? Y mae 'r hwn sydd o Dduw yn gwrando geiriau Duw, am hynny nid ydych chwi yn gwrando am nad yd­ych o Dduw. Yna attebodd yr Iddewon, a dyweda­sant wrtho ef: ond dayr ydym ni yn dywedyd mai Samaritan wyt ti, a bod gennit gythraul? Yr Iesu a attebodd, nid oes gennif fi gythraul, ond yr wyf yn anrhydeddu fy-Nhâd, ac yr ydych chwithau yn fy-ni­anrhydeddu i. Ac nid wyf fi yn ceisio fy-ngogoniant fy hun, y mae a'i cais ac a farn. Yn wir, yn wir, me­ddafi chwi, os ceidw neb fy-ngair i, ni wêl efe farw­olaeth bŷth. Yna dywedodd yr Iddewon wrtho ef, yr awron y gŵyddom fôd gennit gythraul. Bu A­braham farw, a'r prophwydi, ac meddi di, os ceidw neb fy-ngair i, nid archwaetha efe farwolaeth bŷth. Ai mwy wyt ti nâ'n Tâd Abraham, yr hwn a fu fa­rw? a'r prophwydi fuant feirw: pwy 'r wyt ti yn dy wneuthur dy hun? Attebodd yr Iesu, os my-fi wyf yn fy-ngogoneddu fy hun, nid yw fy-ngogoniant ddim: fy-Nhâd yw 'r hwn sydd yn fy-ngogoneddu i, yr hwn yr ydych chwi yn dywedyd mai eich Duw chwi yw efe. Ond nid adnabuoch chwi ef, eithr my-fi a'i hadwen ef, ac os dywedaf nad adwen ef, mi a fyddaf debyg i chwi yn gelwyddog. Ond mi a'i had wen ef, ac yr wyf yn cadw ei air ef. Gorfoledd oedd gan eich tâd Abraham weled fy-nýdd i, ac ef a'i gwelodd, ac a lawenychodd. Yna dywedodd yr [Page] Iddewon wrtho ef, nid wyt ti ddeng-mhlwydd a deu'gain etto, ac a welaist ti Abraham? Dywedodd yr Iesu wrthynt, yn wîr, yn wîr, meddaf i chwi, cyn bôd Abraham yr wyf fi. Yna hwynt-hwy a go­dasant gerrig i'w taflu atto ef: a'r Iesu a ymguddi­odd, ac a aeth allan o'r Deml.

Y Colect.

HOll-gyfoethog a thragywyddol Dduw, yr hwn o'th garedigol serch ar ddŷn a ddanfonaist ein Iachawdur Iesu Grist i gymmeryd arnaw ein cnawd, ac i ddioddef angau ar y groes fel y gallai bob rhyw ddŷn ddilyn esampl ei vfyddtod ef: Caniadhâ o'th drugaredd bod i ni ganlyn esampl ei ddioddef­aint, a bod yn gyfrannogion o'i gyfodiad, trwy yr vn rhyw Iesu Grist ein Arglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Phil. 2.5. BYdded yr vn meddwl ynoch ac oedd yn Christ Iesu, yr hwn pan oedd yn ffurf Duw, ni thybiodd yn drais fod yn ogyfu­wch â Duw: eithr efe a'i dyddymmodd ei hûn, gan gymmeryd arno agwedd gwâs, a'i wneu­thur yn gyffelyb i ddynion, a'i gael yn ei ddull fel dŷn. Ef a ymostyngodd gan fôd yn vfydd i angeu, sef angeu y groes. O herwydd pa ham Duw a'i tra­derchafodd yntef, ac a roddes iddo enw, yr hwn sydd goruwch pob enw. Fel y bydde yn enw 'r Iesu i bôb glin blygu yn gystal nefolion, daearolion, a than­ddaearolion bethau: ac i bob tafod gyffesu mai Iesu Ghrist yw 'r Arglwydd, er gogoniant Duw Tâd.

Yr Efengyl.

Mat. 26.1. AC fe a ddarfu wedi i'r Iesu orphen y geiriau hyn oll, efe a ddywedodd wrth ei ddiscyblon, chwi a ŵyddoch mai wedi dau-ddydd y mae [Page] 'r Pâsc, a Mâb y dŷn a draddodir i'w groes-hoelio. Yna y casclwyd yr Arch-offeiriaid, a'r Scrifenny­ddion, a henuriaid y bobl i neuadd yr Arch-offeiriad, yr hwn a elwid Caiphas. Ac hwy a gyd-ymgyng­horasant pa fodd y dalient yr Iesu trwy ddichell, ac y lladdent ef. Eithr hwy a ddywedasant, nid ar yr ŵyl, rhag bod cynnwrf ym-mhlith y bobl. Ac fel yr oedd yr Iesu yn Bethania, yn-nhŷ Simon wa­han-glwyfus, fe ddaeth atto wraig a chŷd â hi flŵch o ennaint gwerth-fawr, ac a'i tywalltodd ar ei ben, ac efe yn eistedd wrth y ford. A phan we­lodd ei ddiscyblon, hwy a lidiasant, gan ddywedyd, pa raid yr afrad hyn? Canys fe a allesid gwerthu yr ennaint hwn er llawer, a'i roddi i'r tlodion. A'r Iesu a ŵybu, ac a ddywedodd wrthynt, pa ham yr ydych yn gwneuthur blinder i'r wraig? canys hi a weithiodd weithred dda arnaf. Obegid y tlodi­on a gewch bob amser gŷd â chwi, a mi ni's cewch bob amser. Canys hi yn tywallt yr ennaint hwn ar fy-nghorph, a wnaeth hyn i'm claddu i. Yn wir meddaf i chwi, pa le bynnag y pregethir yr Efengyl hon yn yr holl fŷd, hyn ymma hefyd a wnaeth hi a fynegir, er coffa amdani hi. Yna 'r aeth vn o'r deu­ddeg, yr hwn a elwid Iudas Iscariot at yr Arch-o­ffeiriaid, ac a ddywedodd wrthynt, pa beth a ro­ddwch i mi, a mi a'i traddodaf ef i chwi? ac hwy a dalasant iddo ddêg ar hugain o arian. Ac o hynny allan y ceisiodd efe amser cyfaddas i'w fradychu ef. Ac ar y dŷdd cyntaf o ŵyl y bara croyw, ei ddiscy­blon a ddaethant at yr Iesu gan ddywedyd wrtho, pa le y mynni i ni barottoi i ti fwytta 'r Pâsc? Ac yntef a ddywedodd, ewch i'r ddinas at y cyfryw vn, a dywedwch wrtho, y mae 'r Athro yn dy­wedyd, fy amser sydd agos, gŷd â thi y cynhaliaf y Pâsc, mi a'm discyblon. A'r discyblon a wnae­thant [Page] y modd y gorchymmynnase yr Iesu iddynt, ac a barottoesant y Pâsc. Ac wedi ei myned hi yn hwyr, ef a eisteddodd gŷd â'r deuddeg. Ac fel yr oeddynt yn bwytta, ef a ddywedodd, yn wir yr wyf yn dywedyd i chwi, y bradycha vn o honoch fi. Yna 'r aethant yn drist dros ben, ac a ddechreu­asant bob vn ddywedyd wrtho: ai my-fi, Arglw­ydd, yw hwnnw? Ac ef a attebodd, ac a ddy­wedodd, yr hwn sydd yn trochi ei law gŷd â mi yn y ddyscl, hwnnw a'm bradycha i. Mâb y dŷn yn ddiau sydd yn myned fel y mae yn scrifennedig am dano, eithr gwae 'r dŷn hwnnw trwy 'r hwn y bradychir Mâb y dŷn: da fuase i'r dŷn hwnnw pe na's ganesid. Ac Iudas, yr hwn a'i bradychodd ef, a attebodd, ac a ddywedodd, ai my-fi yw efe, Athro? Yntef a ddywedodd wrtho, ti a ddywedaist. Ac fel yr oeddynt yn bwytta, yr Iesu wedi iddo gym­meryd bara a bendigo, a'i torrodd, ac a'i rhoddes i'r discyblon, ac a ddywedodd, cymmerwch, bwytte­wch, hwn yw fy-nghorph. Ac wedi iddo gymme­ryd y cwppan a diolch, ef a'i rhoddes iddynt, gan ddywedyd, yfwch bawb o hwn. Canys hwn yw fy-ngwaed o'r Testament newydd, yr hwn a dyw­elltir tros lawer er maddeuant pechodau. Ac yr yd­wyf yn dywedyd i chwi, nad yfaf o hyn allan o ffrw­yth y win-wydden, hyd y dŷdd hwnnw, pan yfwyf ef yn newydd gŷd â chwi yn-nheyrnas fy-Nhâd. Ac wedi iddynt ganu mawl, hwy a aethant allan i fy­nydd yr Olewydd. Yna y dywedodd yr Iesu wrth­ynt, chwy-chwi oll a rwystrir heno o'm plegid i: canys scrifennedig yw, Tarawaf y bugail, a de­faid y praidd a wascerir. Eithr wedi fy adgyfodi, mi a âf o'ch blaen chwi i Galilêa. A Phetr a atte­bodd, ac a ddywedodd wrtho, pe rhwystrid pawb o'th blegid ti, etto ni'm rhwystrir i bŷth. Yr Iesu [Page] a ddywedodd wrtho, yn wir yr wyf yn dywedyd i ti, mai 'r nos hon cyn canu 'r ceiliog i'm gwedi dair­gwaith. Petr a ddywedodd wrtho, pe gorfydde i mi farw gŷd â thi, ni'th wadaf ddim: a'r vn môdd hefyd y dywedodd yr holl ddiscyblon. Yna y daeth yr Iesu gŷd ag hwynt i fan a elwid Gethsemane, ac a ddy­wedodd wrth ei ddiscyblon, eisteddwch ymma tra 'r elwyf a gweddio accw. Ac efe a gymmerth atto Petr, a dau fâb Zebedeus, ac a ddechreuodd dristau, ac ym­ofidio. Yna efe a ddywedodd wrthynt, athrist yw fy enaid hyd angeu, arhoswch ymma, a gwiliwch gŷd â mi. Ac efe a aeth ychydig pellach, ac a syrthiodd ar ei ŵyneb, ac a weddiodd, gan ddywedyd, fy Nhâd, os gellir aed y cwppan hwn oddiwrthyf, er hynny, nid fel yr ewyllysiwyf fi, ond fel yr ewyllysiech di. Ac ef a ddaeth at ei ddiscyblon, ac a'u cafas hwy yn cy­scu, ac efe a ddywedodd wrth Petr: felly oni all­ech chwi wilied vn awr gŷd â mi? Gwiliwch, a gweddiwch rhag eich myned mewn temtasiwn, yr yspryd yn ddiau sydd barod, eithr y cnawd sydd wann. Efe a aeth trachefn, ac a weddiodd, gan ddywedyd, fy-Nhâd oni's gall y cwppan hwn fy­ned oddiwrthif, heb orfod i mi ei yfed, gwneler dy ewyllys. Ac ef a ddaeth, ac a'u cafas hwy yn cyscu trachefn, canys eu llygaid hwy oeddynt drymion. Ac ef a'u gadawodd hwynt, ac a aeth ymaith trach­efn, ac a weddiodd y drydedd waith, gan ddywe­dyd yr vn geiriau. Yna y daeth efe at ei ddiscyblon, ac a ddywedodd wrthynt, cyscwch bellach a gor­phywyswch: wele, y mae 'r awr wedi dyfod yn a­gos, a Mâb y dŷn a draddodir yn-nwylo pechadu­riaid. Codwch, awn, wele, y mae ger llaw yr hwn a'm bradycha. Ac efe etto yn dywedyd hyn, wele, Iudas vn o'r deuddeg a ddaeth, a thyrfa fawr gŷd ag ef, â chleddyfau, a ffynn oddiwrth yr [Page] Arch-offeiriaid, a henuriaid y bobl. A'r hwn a'i bradychodd ef a roese arwydd iddynt, gan ddywedyd, pa vn bynnag a gusanwyf, hwnnw yw, deliwch ef. Ac yn ebrwydd y daeth at yr Iesu, ac a ddywedodd, Henphych well, Athro, ac a'i cusanodd ef. A'r Iesu a ddywedodd wrtho, y cyfaill, i ba beth y daethost? Yna y daethant, ac y rhoesant ddwylo ar yr Iesu, ac a'i daliasant ef. Ac wele, vn o'r rhai oedd gŷd â'r Ie­su a estynnodd ei law, ac a dynnodd ei gleddyf, ac a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ei glûst ef. Yna y dywedodd yr Iesu wrtho, dôd dy gle­ddyf drachefn yn ei le, canys pawb o'r a gymmerant gleddyf, a ddyfethir â chleddyf. A ydwyt ti yn tybi­eid na's gallaf yr awr hon ddeisyf ar fy-Nhâd fel y rhodde efe fwy nâ deu-ddeg lleng o angelion i mi? Pa fodd yntef y cyflawnir yr scrythyrau, y rhai a ddywedant mai felly y gorfydd bôd? Yn yr awr honno y dywedodd yr Iesu wrth y dyrfa, chwi a ddaethoch allan megis at leidr â chleddyfau, a ffynn im dala i: yr oeddwn beunydd yn eistedd gŷd â chwi, ac yn dyscu yn y Deml, ac ni'm daliasoch. A hyn oll a wnaethpwyd er cyflawni scrythyrau y prophwydi. Yna 'r holl ddiscyblon a'i gadawsant ef, ac a ffoasant. Hwythau a ddaliasant yr Iesu, ac a aethant ag ef at Caiphas yr Arch-offeiriad lle 'r o­edd yr Scrifennyddion, a'r henuriaid wedi ymga­sclu ynghŷd. A Phetr a'i canlynodd ef o hir-bell hyd yn neuadd yr Arch-offeiriad, ac a aeth i mewn, ac a eisteddodd gŷd â'r gweision i weled y diwedd. A'r arch-offeiriaid, a'r henuriaid, a'r holl gynghor a gei­siasant gau-dystiolaeth yn erbyn yr Iesu, i'w roddi ef i farwolaeth: ac ni's cawsant: iê er dyfod yno gau-dystion lawer, ni chawsant: eithr o'r diwedd fe a ddaeth dau gau-dŷst, ac a ddywedasant, hwn a ddywedodd, mi a allaf ddistrywio Teml Dduw, a'i [Page] hadeiladu mewn tri diwrnod. A chyfododd yr Arch-offeiriad, ac a ddywedodd wrtho, a attebi di ddim? Pa beth y mae y rhai hyn yn ei dystiolaethu yn dy erbyn di? A'r Iesu a dawodd. Yna 'r attebodd yr Arch-offeiriad, ac a ddywedodd wrtho, yr ydwyf yn dy dynghedu di trwy 'r Duw byw, ddywedyd o ho­not i ni os ty-di yw Christ Mâb Duw. Yr Iesu a ddywedodd wrtho, ti a ddywedaist: eithr meddaf i chwi, ar ôl hyn y gwelwch Fâb y dŷn yn eistedd ar ddeheu-law gallu Duw, ac yn dyfod yn wybrennau 'r nêf. Yna y rhwygodd yr Arch-offeiriad ei ddillad, gan ddywedyd, ef a gablodd: pa raid i ni mwyach wrth dystion, wele clywsoch yr awrhon ei gabledd ef. Beth dybygwch chwi? hwythau gan atteb a ddywedasant, y mae efe yn euog i farwolaeth. Yna y poerasant yn ei ŵyneb, ac a'i bonclustiasant, eraill a'i cernodiasant ef, gan ddywedyd, prophwyda i ni, ô Christ, pwy yw 'r hwn a'th darawodd? A Phetr oedd yn eistedd allan yn y neuadd, a daeth rhyw for­wyn atto, ac a ddywedodd, yr oeddit tithe gŷd a'r Ie­su o Galilea. Ac ef a wadodd ger eu bron hwy oll, ac a ddywedodd, ni's gwn beth yr wyt yn ei ddywe­dyd. A phan aeth efe allan i'r porth gwelodd mor­wyn arall ef, a hi a ddywedodd wrth y rhai oeddynt yno, yr oedd hwn hefyd gŷd â'r Iesu o Nazareth. A thrachefn ef a wadodd, gan dyngu, nid adwen i y dŷn. Ac ychydig wedi hynny y daeth atto y rhai oe­ddynt yn sefyll gar llaw, ac a ddywedasant wrth Petr, yn wir yr wyt ti yn vn o honynt, canys y mae dy leferydd yn dy gyhuddo. Yna y dechreuodd efe ymregu a thyngu, gan ddywedyd, nid adwen i y dŷn, ac yn y man y canodd y ceiliog. A Phetr a go­fiodd eiriau 'r Iesu yr hwn a ddywedase wrtho, cyn canu 'r ceiliog, ti a'm gwedi dair-gwaith. Ac ef aeth allan,Mat. 27. ac a ŵylodd yn chwerw-dôst. A phan ddaeth y [Page] boreu cyd-ymgynghorodd yr holl arch-offeiriaid, a henuriaid y bobl yn erbyn yr Iesu fel y rhoddent ef i farwolaeth. Ac hwy a aethant ymmaith ag ef yn rhwym, ac a'i rhoesant at Pontius Pilatus y rha­glaw. Yna pan weles Iudas, yr hwn a'i brady­chodd ef, fyned barn yn ei erbyn ef, fe a fu edifar ganddo, ac a ddûg trachefn y dêg ar hugain arian i'r arch-offeiriaid, a'r henuriaid, gan ddywedyd, pe­chais gan fradychu gwaed gwirion: hwythau a ddywedasant, pa beth yw hynny i ni? edrych di. Ac wedi iddo daflu 'r arian yn y Deml, ef a ymadaw­odd, ac a aeth, ac a ymgrogodd. A'r Arch-offeiriaid a gymmerasant yr arian, ac a ddywedasant, nid cy­freithlon eu bwrw hwynt yn y trysor-dŷ, canys gwerth gwaed ydyw. Ac wedi iddynt ymgynghori, hwy a brynasant ag hwynt faes y crochenydd yn gladdfa dieithreid. Am hynny y galwyd y maes hwnnw, maes y gwaed, hyd heddyw. (Yna y cy­flawnwyd yr hyn a ddywetpwyd trwy Ieremias y prophwyd, gan ddywedyd, ac hwy a gymmerasant y dêg ar hugain o arian, gwerth y gwerthedig yr hwn a brynnasant gan feibion Israel: ac a'u rhoe­sant am faes y crochenydd, megis y gosodes yr Ar­glwydd i mi.) A'r Iesu a safodd gar bron y rha­glaw, a'r rhaglaw a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, a'i ti yw brenhin yr Iddewon? a'r Iesu a ddywe­dodd wrtho, Yr wyt ti yn dywedyd. A phan gyhudd­wyd ef gan yr arch-offeiriaid, a'r henuriaid, nid atte­bodd ef ddim. Yna y dywedodd Pilatus wrtho, oni chlywi faint o bethau y maent hwy yn eu tystiolae­thu yn dy erbyn? Ac nid attebodd efe iddo i vn gair, fel y rhyfeddodd y rhaglaw yn fawr. Ac ar yr ŵyl honno yr arfere y rhaglaw ollwng yn rhŷdd i'r bobl vn carcharor, yr hwn a fynnent. Yna 'r oedd ganddynt garcharor hynod, a elwid Barabbas. [Page] Wedi yddynt gan hynny ymgasclu ynghŷd, Pilatus a ddywedodd wrthynt, pa vn a fynnwch i mi ei oll­wng yn rhŷdd i chwi? Barabbas, ai 'r Iesu yr hwn a elwir Christ? Canys ef a ŵydde mai o genfigen y traddodasent ef. Ac efe yn eistedd ar yr orseddfaingc, ei wraig a ddanfonodd atto gan ddywedyd, na fydd­ed i ti ddim a wnelech â'r cyfiawn hwnnw, canys goddefais lawer heddyw mewn breuddwydion o'i achos ef. A'r arch-offeiriaid, a'r henuriaid a berswa­diasant y bobl i ofyn Barabbas, a dyfetha 'r Iesu. A'r rhaglaw a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, pa vn o'r ddau a fynnwch i mi ei ollwng yn rhydd i chwi? Hwythau a ddywedasant, Barabbas. Pila­tus a ddywedodd wrthynt, pa beth gāhynny a wnâf i Iesu 'r hwn a elwir Christ? hwy oll a ddywedasant wrtho, croes-hoelier ef. Yna y dywedodd y rhaglaw, ond pa ddrŵg a wnaeth efe? hwythau a lefasant yn fwy, gan ddywedyd, croes-hoelier ef. Pan welodd Pilatus na thyccie dim, ond bôd y cynnwrf yn codi yn fwy, ef a gymerth ddwfr, ac a olchodd ei ddwylo gar bron y bobl, gan ddywedyd, dieuog ydwyf fi oddi­wrth waed y cyfiawn hwn, edrychwch chwi. A'r holl bobl a attebodd, ac a ddywedodd, bydded ei wa­ed ef arnom ni, ac ar ein plant. Yna y gollyngodd ef Barabbas yn rhŷdd iddynt, ac ef a fflangellodd yr Iesu, ac a'i traddodes i'w groes-hoelio. Yna milwyr y rhaglaw a gymmerasant yr Iesu i'r dadleu-dŷ, ac a gynhullasant atto yr holl fyddin. Ac hwy a'i dios­casant, ac a roesant amdano fantell o scarlad, ac a blethasant goron o ddrain, ac a'i dodasant ar ei ben, a chorsen yn ei law-ddeheu, ac a blygasant en gliniau gar ei fron ef, ac a'i gwatwarasant, gan ddywedyd, henphych well, Brenhin yr Iddewon. Ac hwy a bo­erasant arno, ac a gymmerasant gorsen, ac a'i taraw­sant ar ei ben. Ac wedi iddynt ei watwar hwy a'i [Page] dioscasant ef o'r fantell, ac a'i gwiscasant ef â'i ddi­llad ei hun, ac a aethant ag ef i'w groes-hoelio. Ac fel yr oeddynt yn myned allan hwy a gawsant ddŷn o Cyren, a elwid Simon, hwn a gymmhellasant hwy i ddwyn ei groes ef. A phan ddaethant i le a elwid Golgotha, yr hwn yw y Benglogfa, hwy a roesant iddo i'w yfed finegr yn gymmyscedig â bustl: ac we­di iddo ei brofi, ni fynnodd efe yfed. Ac wedi iddynt ei groes-hoelio ef, hwy a rannasant ei ddillad, ac a fwri­asant goel-brennau, er cyflawni y peth a ddywed­pwyd trwy'r prophwyd, Hwy a rannasant fy-nillad yn eû plith, ac ar fy-ngwisc y bwriasant goel-bren­nau. Ac hwy a eisteddasant, ac a'i gwiliasant ef yno. Ac hwy a osodasant vwch ei ben ef ei achos yn scri­fennedig, HWN YW IESV BRENIN YR IDDEWON. Yna y croes-hoeliwyd dau leidr gŷ'd ag ef, vn ar y llaw ddehau, ac arall ar yr asswy. A'r rhai oeddynt yn myned heibio a'i cablasant ef gan yscwyd eu pennau, a dywedyd, Ti'r hwn a ddistry­wi'r Deml, ac a'i hadeiledi mewn tri-diau, cadw dy hun, os ti yw Mâb Duw, descyn oddiar y groes. A'r vn modd yr arch-offeiriaid a'i gwatwarasant ef gŷd â 'r scrifennyddion, a'r henuriaid, ac a ddywedasant, Ef a achubodd eraill, ni's gall ef ei achub ei hun: os Brenhin Israel yw efe, descynned yr awr hon oddiar y groes, ac ni a gredwn iddo. Ef a ymddiriedodd yn-Nuw, rhyddaed efe ef yr awr hon os myn efe ef: ca­nys ef a ddywedodd, Mâb Duw ydwyf. Yr vn peth hefyd a edliwiodd y lladron, y rhai a grogasid gŷd ag ef, iddo ef. Ac o'r chweched awr y bu tywyllwch ar yr holl ddaear, hyd y nawfed awr. Ac ynghylch y nawfed awr y llefodd yr Iesu â llêf vchel, gan ddywedyd, Eli, Eli, lamma sabachthani? hynny yw, fy-Nuw, fy-Nuw, pa ham i'm gadewaist? A rhai o'r sawl oeddynt yn sefyll yno, pan glywsant, a [Page] ddywedasant, y mae hwn yn galw ar Elias. Ac yn y fan vn o honynt a redodd, ac a gymmerth yspwrn, ac a'i llanwodd o finegr, ac a'i dodes ar gorsen, ac a'i rhoes iddo i'w yfed. A'r llaill a ddywedasant, gâd ti iddo: edrychwn a ddaw Elias i'w waredu. Yna y llefodd yr Iesu trachefn â llêf vchel, ac a ymadawodd â'r yspryd. Ac wele, llen y deml a rwy­gwyd yn ddau, o'r cwr vchaf hyd yr isaf, a'r ddaear a grynodd, a'r main a holltwyd. A'r beddau a yma­gorasant, a llawer o gyrph y sainct, y rhai a huna­sent, a gyfodasant, ac a ddaethant allan o'r beddau ar ol ei gyfodiad ef, ac a aethant i mewn i'r ddinas sanctaidd, ac a ymddangosasant i lawer. Pan we­lodd y Canwriad, a'r rhai oeddynt gŷd ag ef yn gwi­lied yr Iesu, y ddaear-gryn, a'r pethau a wnaethid, hwy a ofnasant yn fawr, gan ddywedyd, yn wir Mâb Duw ydoedd hwn. Ac yr oedd yno lawer o wragedd yn edrych o hir-bell, y rhai a ganlyna­sent yr Iesu o'r Galilaea, gan weini iddo ef. Ym­mhlith y rhai yr oedd Mair Magdalen, a Mair mam Iaco, ac Ioses, a mam meibion Zebedeus.

Yr Epistol.

Esay 63.1. PWy yw hwn yn dyfod o Edom, yn gôch ei ddillad o Bozra? hwn sydd hardd yn ei wisc, yn ymdaith yn amlder ei rym? myfi yr hwn a lefaraf mewn cyfia wn­der, ac ydwyf gadarn i iachâu. Pa ham yr ydwyt yn gôch dy ddillad, a'th wiscoedd fel yr hwn a sathre mewn gwin-wrŷf? Sethrais y gwin­wrŷf fy hunan, ac o'r bobl nid oedd vn gŷd â mi, am hynny y sathraf hwynt yn fy nîg, ac y mathraf hw­ynt yn fy llidiawgrwydd, a'u gwaed hwynt a dae­nillir ar fy nillad, a'm holl wiscoedd, alychwinaf. [Page] Canys dŷdd dial wrth fodd fy-nghalon a blwyddyn fy-ngwaredigion a ddaeth. Canys edrychais hefyd, ac nid oedd gynnhorthwyudd, rhyfeddais hefyd am nad oedd gynhaliwr, yna fy mraich a'm hachubodd, a'm llidiowgrwydd a'm cynhaliodd. felly y sathraf bobl yn fy-nîg, ac y meddwaf hwynt yn fy llidiaw­grwydd: a'u goruwchafiaeth a ddescynnaf i'r llawr. Coffâf drugaredd yr Arglwydd, a moliant Duw, megis am yr hyn oll a dalodd Duw i ni, ac amlder llesâd tŷ Israel, yr hyn a dalodd efe iddynt yn ôl ei dosturiaethau, ac yn ôl amlder ei drugareddau. Ac efe a ddywedodd, diau fy mhobl i ydynt hwy, meibion ni ddywedant gelwydd, ac efe a aeth yn iachawdur iddynt. Yn eu holl gystudd hwynt nid oedd cystudd, ac Angel ei gydrycholdeb a'u hachubodd hwynt, er mwyn ei gariad, ac er mwyn ei drugaredd y gwa­redodd efe hwynt: efe a'u cludodd hwynt, ac a'u har­weiniodd bob amser. A hwythau oeddynt wrth-ry­fel-gar, ac a ofidiasant ei Yspryd sanctaidd ef, fel y trôdd efe yn elyn iddynt, ac yr ymladdodd efe yn eu herbyn hwynt. Yna y cofiodd Israel ddyddiau Mo­ses gynt, a'i bobl, gan ddywedyd, mae'r hwn a'u dy­godd hwynt i fynu o'r môr gŷd â bugeiliaid ei braidd? mae'r hwn a osododd ei Yspryd sanctaidd o'i fewn ef? Yr hwn a'u tywysodd hwynt â deheu-law Mo­ses, ac a'i ogoneddus fraich, gan hollti y dyfroedd o'u blaen hwynt, i wneuthur iddo ei hun enw tra­gywyddol, gan eu harwain hwynt trwy y dyfnde­rau, fel march yn yr ynialwch heb dramgwyddo o honynt. fel y descyn anifail i'r dyffryn y gwnaiff Y­spryd yr Arglwydd iddo orphwys: felly y tywysaist dy bobl, i wneuthur i't enw gogoneddus. Edrych o'r nefoedd, a gwêl, sef o annedd dy sancteiddrwydd, a'th ogoniant: mae dy zêl, a'th gadernid, lluosogrw­ydd dy dosturiaethau, a'th drugareddau? hwynt a [Page] ymattaliasant oddiwrthif? Canys ti yw ein tâd ni, er nad edwyn Abraham ni, ac na'n cydnebydd Is­rael, ti Arglwydd fyddi dâd i ni, a'n gwaredudd: dy enw sydd erioed. Pa ham Arglwydd y gwnaethost i ni gyfeiliorni o'th ffyrdd? ac y caledaist ein calon­nau oddiwrth dy ofn? dychwel er mwyn dy weisi­on, sef llwythau dy etifeddiaeth. Tros ychydig en­nyd y meddiannodd dy bobl sanctaidd dy gyssegr, ein gwrthwyneb-wŷr a fathrasant dy gyssegr di. Ny-ni oeddem eiddot ti erioed, pryd nad oeddit ti yn arglwyddiaethu arnynt hwy, ac na elwid dy enw arnynt.

Yr Efengyl.

Marc. 14.1. WEdi deu-ddydd yr oedd y Pâsc, a gŵyl y bara croyw: a'r arch-offeiri­aid, a'r scrifennyddion a geisiasant pa ffordd y dalient ef trwy dwyll, ac y rhoddent ef i farwolaeth. Eithr dywedasant, nid ar yr ŵyl, rhag bôd cynnwrf ym-mhlith y bobl. A phan oedd efe yn Bethania yn-nhŷ Simon y gwahan-glwyfus, ac efe yn eistedd i fwyta, daeth gwraig a chanddi flŵth o ennaint o spicnard gwerth-fawr, a hi a dorrodd y blŵch, ac a'i tywalltodd ar ei ben ef. Ac yr oedd rhai yn anfoddlon ynddynt eu hunain, ac yn dywedyd, i ba beth y gwnaed y golled hon ar yr ennaint? O ble­gid fe a allesid gwerthu hwn vwch law trychan cei­niog, a'i roddi i'r tlodion, a hwy a ffrommasant wr­thi hi. A'r Iesu a ddywedodd, gedwch iddi, pa ham yr ydych yn peri blinder iddi hi? hi a weithiodd wei­thred dda arnaf fi: canys bob amser y cewch y tlo­dion gŷd â chwi, a phan fynnoch y gellwch wneu­thur da iddynt: ond my-fi ni chewch bob amser. Hon a wnaeth hyn a allodd, hi a enneiniodd fy-ng­horph [Page] ym-mlaenllaw erbyn y claddedigaeth. Yn wir meddaf i chwi, pa le bynnag y pregethir yr Efengyl hon yn yr holl fyd, yr hyn a wnaeth hon hefyd a adro­ddir er coffa amdani. A Iudas Iscariot vn o'r deu­ddeg a aeth ymmaith at yr arch-offeiriaid i'w frady­chu ef iddynt. A phan glywsant hyn, llawen oedd ganddynt, ac hwy a addawsant roddi arian iddo: yn­tef a geisiodd pa fodd y bradyche ef mewn amser cym­mwys. A'r dŷdd cyntaf o ŵyl y bara croyw, pan la­ddent y Pâsc, dywedodd ei ddiscyblon wrtho: i ba le yr wyt yn ewyllysio i ni fyned i barottoi i ti fwyta 'r Pâsc? Ac ef a anfonodd ddau o'i ddiscyblon, ac a ddy­wedodd wrthynt, ewch i'r ddinas, a chyferfydd dŷn a chwi yn dwyn steneid o ddwfr, dylynwch ef: a pha le bynnag yr êl i mewn, dywedwch wrth ŵr y tŷ, fôd yr Athro yn dywedyd, Pa le y mae y lletŷfa, lle y ga­llwyf gŷd â'm discyblon fwytta 'r Pâsc? Ac ef a ddengys i chwi oruwchstafell fawr wedi ei thanu, ac yn barod, yno parotowch i ni. A'i ddiscyblon a aeth­ant ymmaith ac a ddaethant i'r ddinas, ac a gaw­sant megis y dywedase ef ŵrthynt, ac a barottoasant y Pâsc. A phan aeth hi yn hwyr ef a ddaeth gŷd â'r deu-ddeg. Ac fel yr oeddynt yn eistedd wrth y ford, ac yn bwytta, dywedodd yr Iesu, yn wîr meddaf i chwi, vn o honoch a'm bradycha i, yr hwn sydd yn bwytta gŷd â mi. Hwythau a ddechreuasant dri­stau, a dywedyd wrtho bob yn vn: ai my-fi? ac arall, ai my-fi? Ac ef a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, vn o'r deu-ddeg, yr hwn sydd yn trochi gyd â mi yn y ddyscl yw efe. Mâb y dŷn yn wîrsydd yn myned fel y mae yn scrifennedig am dano, ond gwae 'r dŷn hwnnw trwy 'r hwn y bradychir Mâb y dŷn, da fuase i'r dŷn hwnnw pe na's genesid. Ac fel yr oe­ddynt yn bwytta, yr Iesu wedi iddo gymmeryd ba­ra, a bendigo, a'i torres, ac a'i rhoddes iddynt, ac a [Page] ddywedodd, cymmerwch, bwyttewch, hwn yw fy-nghorph. Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan, a rhoi diolch, ef a'i rhoddes iddynt, ac hwynt oll a yfasant o honaw. Ac ef a ddywedodd wrthynt, hwn yw fy-ngwaed o'r Testament newydd, yr hwn a dywelltir tros lawer. Yn wir yr wyf yn dywedyd wrthych, nad yfaf mwyach o ffrwyth y win-wy­dden, hyd y dydd hwnnw pan yfwyf ef yn newydd yn-Nheyrnas Dduw. Ac wedi iddynt ganu ma­wl hwy a aethant allan i fynydd yr Olewydd. A dy­wedodd yr Iesu wrthynt, chwy-chwi oll a rwystrir o'm hachos i y nôs hon. Canys scrifennedig yw, Tarawaf y bugail, a'r defaid a wascerir. Eithr we­di i mi adgyfodi mi a âf o'ch blaen chwi i Galilaea. A Phetr a ddywedodd wrtho, pe rhwystrid pawb, etto ni rwystrir fi. A'r Iesu a ddywedodd wrtho, yn wir yr ydwyf yn dywedyd i ti: heddyw, o fewn y nôs hon, cyn canu o'r ceiliog ddwy-waith, y gw­edi fi deir-gwaith. Ac ef a ddywedodd yn gadar­nach o lawer, pe gorfydde i mi farw gŷd â thi ni 'th wadaf. Yr vn modd hefyd y dywedasant oll. Ac hwy a ddaethant i le yr hwn y mae ei enw Geth­semane, ac ef a ddywedodd wrth ei ddiscyblon, ei­steddwch ymma tra fyddwyf yn gweddio. Ac ef a gymmerth gŷd ag ef Betr, ac Iaco, ac Ioan, ac a ddechreuodd frawychu ac ymofidio. Ac ef a ddywe­dodd wrthynt, y mae fy enaid yn athrist hyd an­geu, arhoswch ymma, a gwiliwch. Ac ef a aeth ychydig pellach, ac a syrthiodd ar y ddaear, ac a weddiodd, o bai bossibl ar fyned yr awr honno o­ddiwrtho. Ac ef a ddywedodd, Abba, Dâd, pob peth a elli di, tro ymmaith y cwppan hwn oddi­wrthif, er hynny nid fel yr ewyllysiwyf si, ond fel yr ewyllysiech di. Ac ef a ddaeth, ac a'u cafodd [Page] hwynt yn cyscu, ac a ddywedodd wrth Petr: Si­mon, ai cyscu 'r wyt? oni allit wilio vn awr? Gwi­liwch, a gweddiwch, rhag eich myned mewn temtasiwn: yr Yspryd yn ddiau sydd barod, eithr y cnawd sydd wann. Ac wedi iddo fyned ymma­ith drachefn, ef a weddiodd, gan ddywedyd yr vn ymadrodd. Ac wedi iddo ddychwylyd, ef a'u cafodd hwynt yn cyscu drachefn, (canys yr oedd eu lly­gaid hwynt yn drymion) ac ni ŵyddent beth a at­tebent iddo. Ac ef a ddaeth y drydedd waith, ac a ddywedodd wrthynt, cyscwch weithian, a gorphy­wyswch: digon yw: daeth yr awr: wele, yr ydys yn bradychu Mâb y dŷn i ddwylo pechaduriaid. Cyfodwch, awn: wele, y mae 'r hwn sydd yn fy mradychu yn agos. Ac yn y man, ac efe etto yn llefaru, daeth Iudas, yr hwn oedd vn o'r deu-ddeg, a chŷd ag ef dyrfa fawr, â chleddyfau, a ffynn oddi­wrth yr Arch-offeiriaid, a'r scrifennyddion, a'r henuriaid. A'r hwn a'i bradychodd ef a roddase arwydd iddynt, gan ddywedyd, pwy bynnag a gu­san wyf, hwnnw yw, deliwch ef, a dygwch ymma­ith yn siccr. A phan ddaeth, yn ebrwydd ef a aeth atto, ac a ddywedodd, Rabbi, Rabbi, ac a'i cusa­nodd ef. Hwythau a roesant eu dwylo arno, ac a'i daliasant. A rhyw vn o'r rhai oeddynt yn sefyll gar llaw, a dynnodd ei gleddyf, ac a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ymmaith ei glust ef. A 'r Iesu a attebodd, ac a ddywedodd wrthynt, chwi a ddaethoch allan fel at leidr, â chleddyfau, ac â ffynn i'm dala i. Beunydd yr oeddwn gŷd â chwi yn athrawiaethu yn y Deml, ac ni'm da­liasoch, ond er cyflawni 'r scrythyrau y mae hyn. Yna hwynt-hwy oll a'i gadawsant ef, ac a flo­esant. A rhyw ŵr ieuangc oedd yn ei ddylyn ef, [Page] wedi ymwisco â lliain main ar ei gorph noeth, a'r gwŷr ieuaingc a'i daliasant ef. Yr hwn a adawodd y lliain, ac a ddiangodd yn noeth o ddiwrthynt. Ac hwy a ddugasant yr Iesu at yr Arch-offeiriad: a'r holl arch-offeiriaid, a'r henuriaid, a'r scrifennyddi­on a ymgasclasant gŷd ag ef. Petr hefyd a'i dylynodd ef o hir-bell, oni ddaeth ef i mewn i neuadd yr Arch­offeiriad, ac yr oedd yn eistedd gŷd â'r gwasanaeth­wŷr, ac yn ymdwymno wrth y tân. A'r arch­offeiriaid, a'r holl gyngor a geisiasant dystiolaeth yn erbyn yr Iesu, i'w roi ef i farwolaeth, ac ni chaw­sant. Canys llawer a ddugasant gau-dystiolaeth yn ei erbyn ef, eithr nid oedd eu tystiolaethau hwynt yn gysson. Rhai hefyd a gyfodasant, ac a dduga­sant gau-dystiolaeth yn ei erbyn ef, gan ddywedyd: Ni a'i clywsom ef yn dywedyd, mi a ddinistriaf y Deml hon o waith dwylo, ac mewn tri-diau mi a a­deiladaf arall heb fôd o waith llaw. Ac etto nid oedd eu tystiolaeth hwynt gysson. Yna y cyfododd yr Arch­offeiriad i'r canol, ac a ofynnodd i'r Iesu, gan ddy­wedyd, Ond attebi di ddim? beth y mae y rhai hyn yn ei dystiolaethu yn dy erbyn? Yntef a dawodd, ac nid attebodd ddim. Trachefn yr Arch-offeiriad a o­fynnodd iddo, ac a ddywedodd wrtho: ai ty-di yw Christ Mâb y Bendigedig. A'r Iesu a ddywedodd, my-fi yw, a chwi a gewch weled Mâb y dŷn yn ei­stedd ar ddeheu-law gallu Duw, ac yn dyfod yng­hymmylau'r nêf. Yna'r Arcch-offeiriad gan rwygo ei ddillad a ddywedodd: pa raid i ni mwyach wrth dy­stion? Chwi a glywsoch ei gabledd ef; beth dybygwch chwi? hwythau oll a'i condemnasant ef i fôd yn euog o farwolaeth. Yna dechreuodd rhai boeri arno, a chuddio ei ŵyneb, a'i fonclustio a dywedyd wrtho, Prophwyda. A'r swyddogion a'i cernodiasant. Ac fel yr oedd Petr yn y neuadd i wared, daeth vn o forwy­nion [Page] yr Arch-offeiriad: a phan ganfu hi Petr yn ym­dwymno, hi a edrychodd arno, ac a ddywedodd, Tithe hefyd oeddit gŷd â'r Iesu o Nazareth. Ac ef a wad­odd, gan ddywedyd, nid adwen i ef, ac ni wn beth yr wyt ti yn ei ddywedyd. Ac ef a aeth allan i'r porth, a'r ceiliog a ganodd. A phan welodd y forwyn ef drach­efn, hi a ddechreuodd ddywedyd wrth y rhai oeddynt yn sefyll yno, y mae hwn o honynt. Ac ef a wadodd drachefn. Ac ychydig wedi, y rhai oeddynt yn sefyll gar llaw a ddywedasant wrth Betr drachefn, yn wir yr wyt o honynt, canys Galileâd wyt, a'th leferydd sydd debyg. Yntef a ddechreuodd regu, a thyngu, nid adwen i y dŷn hwn, yr hwn yr ydych yn ei ddywedyd. Yna y canodd y ceiliog eilchwyl: a Phetr a gofiodd y gair a ddywedase yr Iesu wrtho, cyn canu o'r ceiliog ddwy-waith, ti a'm gwedi deirgwaith. A chan ruthro allan ef a ŵylodd.

Yr Epistol.

Esa. 50.5. YR Arglwydd Dduw a agorodd fy-gnhlust, a minne ni wrthwynebais, ac ni chiliais yn fy ôl. Fy-nghorph a roddais i'r cur-wŷr, a'm cernau i'r cernod-wŷr, ni chuddiais fy ŵyneb addiwrth wradwydd, a phoeredd. O her­wydd yr Arglwydd Dduw a'm cymmorth, am hyn­ny ni'm cywilyddiwyd, am hynny gosodais fy ŵyneb fel callestr am y gŵyddwn na'm cywilyddid. Agos yw 'r hwn a'm cyfiawnhâ, pwy a ymryson â mi? saf­wn ynghŷd, pwy a ymgyfreithia â mi? nessaed attaf. Wele 'r Arglwydd Dduw a'm cynnhorthwya, a phwy yw 'r hwn a'm anghyfiawnhâ? wele hwynt oll a heneiddiāt fel dilledyn, gŵyfyn a'u hyssa hwynt. Pwy yn eich mŷsc sydd yn ofni 'r Arglwydd? gwran­dawed lais ei wâs ef, yr hwn a rodiodd mewn tywy­llwch, [Page] ac heb lewyrch iddo, gobeithed yn enw 'r Ar­glwydd, ac ymddirieded yn ei Dduw. Wele chwi oll yn cynneu tân, ac yn ymwregysu â gwreichion: rhodiwch wrth lewyrch eich tân, ac wrth y gwreich­ion a gynneuasoch, o'm llaw i y mae hyn i chwi, mewn gofid y gorweddwch.

Yr Efengyl.

Mar. 15.1. AC yn y man y boreu ymgynghorodd yr arch-offeiriaid gŷd â 'r henuriaid, a'r scrifennyddion, a'r holl seneddr, ac wedi iddynt rwymo 'r Iesu, hwy a'i dugasant, ac a'i traddodasant i Pilatus. A gofynn­odd Pilatus iddo, ai ti wyt frenhin yr Iuddewon? Yntef gan atteb a ddywedodd wrtho, yr wyt ti yn dywedyd. A'r arch-offeiriaid a achwynasant arno ef am lawer o bethau. A Philatus drachefn a ofynnodd iddo, gan ddywedyd, ond attebi di ddim? wele gymm­aint y maent yn eu tystiolaethu yn dy erbyn. A'r Ie­su er hynny nid attebodd ddim, megis y rhyfeddodd Pilatus. Ac ar yr ŵyl honno y gollynge ef yn rhŷdd iddynt vn carcharor, yr hwn a ofynnent. Ac ydd oedd vn a elwid Barabbas, yr hwn oedd yn rhwym gŷd â'i gyd-terfysc-wyr, y rhai yn y derfysc a wnaeth­ent lofruddiaeth. A'r dyrfa gan lefain a ddechreu­odd ddeisyf arno wneuthur fel y gwnaethe bob am­ser iddynt. Pilatus a attebodd iddynt, gan ddywe­dyd: a fynnwch chwi i mi ollwng yn rhydd i chwi frenhin yr Iddewon? (Canys ef a ŵydde mai o gen­figen y traddodase yr arch-offeiriaid ef) A'r arch-off­eiriaid a annogasent y bobl i geisio yn hytrach oll­wng o hono ef Barabbas yn rhydd iddynt. Yna Pi­latus gan atteb a ddywedodd drachefn wrthynt: beth gan hynny a fynnwch i mi ei wneuthyd i 'r hwn yr ydych yn ei alw brenhin yr Iddewon? Hwy­thau [Page] a lefasant trachefn, croes-hoelia ef. Yna Pila­tus a ddywedodd wrthynt: ond pa ddrŵg a wnaeth efe? Hwythau a lefasont fwy-fwy croes-hoelia ef. A Philatus yn chwennych bodloni 'r bobl a ollyngodd yn rhŷdd iddynt Barabbas, ac a draddododd yr Iesu wedi iddo ei fflangellu i'w groes-hoelio. A'r milwyr a'i dugasant ef ymmaith i fewn y llŷs, yr hwn yw 'r dadleu-dŷ, ac hwy a alwasant ynghŷd yr holl fyddin: ac a'i gwiscasant ef â phorphor, ac wedi iddynt blethu coron o ddrain, hwy a'i dodasant am ei ben, ac a ddechreuasant gyfarch iddo: Hanphych well, Bren­hin yr Iddewon. A hwynt a gurasant ei ben ef â chorsen, ac a boerasant arno, a chan ddodi eu glin­iau i lawr a'i haddolasant ef. Ac wedi iddynt ei wa­twar ef, hwy a ddioscasant y porphor oddi am dano, ac a'i gwiscasant ef â'i ddillad ei hun, ac a'i duga­sant allan fel y croes-hoelient ef. Hefyd hwy a gymm­hellasant vn Simon o Cyren, yr hwn oedd yn myn­ed heibio, fel yr oedd efe yn dyfod o'r maes (tâd Alex­ander a Rufus) i ddwyn ei groes ef. Ac hwynt a'i harweinasant ef i le a elwid Golgotha, yr hwn yw o'i gyfiaithu, Penglogfa. Ac a roesant iddo i 'w yfed wîn myrhllyd, eithr efe ni's cymmerth. Ac wedi iddynt ei groes-hoelio ef, hwy a rannasant ei ddill­ad ef, gan fwrw coel-brennau am danynt beth a ga­ffe bob vn. A'r drydedd awr oedd hi pan groes-hoel­iasant ef. Ac yr oedd scrifen ei achos wedi ei har­graphu, BRENHIN YR IVDDEWON. A hwynt a grogasant ddau leidr gŷd ag ef, vn ar y llaw ddehau, ar llall ar yr asswy. A'r scrythyr a gyflawnw­yd, yr hon a ddywed, Ac ef a gyfrifwyd gŷdâ rhai anwir. A'r rhai oeddynt yn myned heibio a'i cablent ef, gan yscwyd eu pennau, a dywedyd: och ty-di yr hwn a ddinistrit y Deml, a'i hadeiladu mewn tri­diau, gwared ti dy hun a descyn oddiar y groes. Yr [Page] vn ffunyd yr arch-offeiriaid gan ei watwar ef wrth ei gilydd, gŷd â'r scrifennyddion, a ddywedasant: eraill a achubodd efe, ac ni ddichon ei achub ei hun. Descynned Christ, Brenhin Israel yr awran oddi­ar y groes, fel y gwelom, ac y credom: a'r rhai a grogasid gŷd ag ef a ddannodasant iddo hefyd. A phan ddaeth y chweched awr, bu tywyllwch ar yr hollddaear hyd y nawfed awr. Ac ar y nawfed awr y dolefodd yr Iesu â llêf vchel, gan ddywedyd Eloi, Eloi, lamma sabachthani? yr hyn yw o'i gyfiaithu, fy-Nuw, fy-Nuw, pa ham i'm gadewaist? A rhai o'r rhai oeddynt yn sefyll gar llaw pan glywsant, a ddy­wedasant, wele, y mae yn galw ar Elias. Ac vn a redodd, ac a lanwodd yspwrn o finegr, ac a'i dodes ar gorsen, ac o'i rhoddes iddo i yfed, gan ddywedyd, gedwch iddo, edrychwn a ddaw Elias i'w dynnu ef i lawr. A'r Iesu a lefodd â llêf vchel, ac a ymada­wodd â 'r yspryd. A llenn y Deml a rwygwyd yn ddwy o'r pen vchaf hyd yr isaf. A phan welodd y Canwriad yr hwn oedd yn sefyll gar llaw gyferbyn ag ef, ddarfod iddo yn llefain felly ymado â 'r y­spryd, ef a ddywedodd, yn wir, Mâb Duw oedd y dŷn hwn. Ac yr oedd gwragedd hefyd yn edrych o hir-bell, ym-mhlith y rhai yr oedd Mair Magda­len, a Mair (mam Iaco fychan, ac Iose) a Sa­lome: Y rhai hefyd pan oedd efe yn Galilea, a'i dylynasant ef, ac a weinasant iddo, a llawer eraill y rhai a ddaethent ar vn-waith gŷd ag ef i fynu i Ierusalem. A phan ydoedd hi weithian yn hwyr, am ei bôd hi yn ddarparwyl, (sef y dŷdd cyn y Sabboth) daeth Ioseph o Arimathea, cyng­horwr pendefigaidd (yr hwn oedd hefyd yn edrych am deyrnas Dduw) ac a aeth yn hŷf i mewn at Pilatus, ac a ofynnodd gorph yr Iesu. A rhy­fedd oedd gan Pilatus o buase efe farw eusys, [Page] ac wedi iddo alw y canwriad atto, gofynnodd iddo, a oedd efe wedi marw er ysmeityn. A phan wŷbu ef y gwirionedd gan y canwriad, ef a roddes y corph i Ioseph. Ac ef a brynodd liain-main, ac a'i tynnodd ef i lawr, ac a'i hamdôdd yn y llain-main, ac a'i dodes ef mewn bedd a naddasid o graig, ac a dreiglodd faen ar ddrŵs y bêdd. A Mair Magdalen, a Mair mam Iose a edrychasant pa le y dodid ef.

Yr Epistol.

Heb. 9.16. LLe byddo testament rhaid yw digwy­ddo marwolaeth y testamentudd. Ca­nys o'r meirw y caiff y testament ei rym: oblegid nid oes nerth ynddo etto tra yw byw y testamentudd. O ba achos ni chyssegrwyd y cyntaf heb waed. Canys wedi traethu o Moses y gorchymmyn oll i'r bobl oll yn ôl y gyfraith, efe a gymmerodd waed lloi, a geifr, gŷd â dwfr, a gwlân porphor, ac isop, ac a'i taenellodd ar y llyfr, a'r bobl oll, gan ddywedyd, hwn yw gwaed y testament, yr hwn a orchymy­nnod Duw i chwi. Y tabernacl hefyd, a holl lestri y gwasanaeth a daenellodd efe â gwaed yr vn môdd. A phob peth gan mwyaf wrth y gyfraith a burir trwy waed, ac heb ollyngdod gwaed nid oes ma­ddeuant. Am hynny angenrheidiol oedd i bortrei­adau y pethau sy yn y nefoedd gael eu puro â'r pe­thau hyn: a'r pethau nefol eu hunain ag aberthau gwell nâ 'r rhai hyn. Canys nid i gyssegr o waith llaw yr aeth Christ yr hwn sydd bortreiad i'r gwir gyssegr: eithr efe a aeth i'r nefoedd i ymddangos yn awr gar bron Duw trosom ni. Ac nid i'w offrymmu ei hun yn fynych, fel y mae 'r arch-offeiriaid yn [Page] myned i mewn i 'r cyssegr bob blwyddyn a chan­ddo waed dieithr. Pe amgen rhaid fuase iddo ddyoddef yn fynych o ddechreuad y bŷd, eithr yr awr hon vn-waith yn-niwedd y bŷd yr ymddangoses efe i ddeleu pechod trwy ei aberthu ei hun. Ac megis y gosodwyd i ddynion farw vn-waith, ac yn ôl hynny bod barn, felly Christ hefyd a aberthwyd vn waith i ddwyn ymmaith bechodau llawer, yr ail waith heb pechod yr ymddengys efe i'r rhai sy yn ei ddisgwil er iechydwriaeth.

Yr Efengyl.

Luc. 22.1. GWyl y bara croyw oedd yn agos yr hon a elwir y Pâsc A'r arch-offeiriaid, a'r scrifennyddion a geisiasant pa fodd y lladdent ef, oblegid yr oedd arnynt ofn y bobl. A Satan a aeth i mewn i Iudas, yr hwn a gyfenwid Iscariot, yr hwn oedd o rifedi 'r deuddeg. Ac ef a aeth ymmaith, ac a ymddidd­anodd â 'r arch-offeiriaid, a'r llywodraeth-wyr, pa fodd y bradyche efe ef iddynt. Ac yr oedd yn llawen ganddynt, ac hwynt-hwy a gytunasant ar roddi ari­an iddo. Ac ef a addawodd, ac a geisiodd amser cyfa­ddas i'w fradychu ef iddynt yn absen y bobl. A daeth dŷdd y bara croyw, ar yr hwn yr oedd raid llâdd y Pâsc. Ac ef a anfonodd Petr ac Ioan, gan ddywe­dyd, ewch a pharottowch i ni'r Pâsc, fel y gallom ei fwytta. A hwy a ddywedasant wrtho ef, pa le y mynni i ni ei barottoi ef. Ac ef a ddywedodd wr­thynt, wele, gwedi eich myned i mewn i'r ddinas, cyferfydd â chwi ddŷn yn dwyn steneid o ddwfr, canlynwch ef i'r tŷ yr êl efe i mewn. A dywedwch wrth ŵr y tŷ, y mae 'r Athro yn dywedyd wrthit [Page] ti, pa le y mae y lletŷfa, lle y bwytawyf y Pâsc gŷd â 'm discyblon? Yntef a ddengys i chwi oru­wchstafell fawr wedi ei thanu, parotowch yno. Ac hwy a aethant ymmaith, ac a gawsant fel y dywedase efe wrthynt, ac a barottoesant y Pâsc. A phan ddaeth yr awr ef a eisteddodd i lawr, a'r deu-ddeg Apostl gŷd ag ef. Ac ef a ddywedodd wr­thynt, mi a chwennychais yn fawr fwytta 'r Pâsc hwn gŷd a chwi cyn dyoddef o honof. Ca­nys yr wyf yn dywedyd i chwi na fwytaf fi mwy­ach o honaw, hyd oni chyflawner yn-nheyrnas Dduw. Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan, a rhoddi diolch, ef a ddywedodd, cymmerwch hwn, a rhennwch yn eich plith. Canys yr wyf yn dyw­edyd i chwi nad yfaf o ffrwyth y win-wydden, hyd yn y ddêl teyrnas Dduw. Ac wedi iddo gymm­eryd bara, a rhoddi diolch, ef a'i torres, ac a'i rhoddes iddynt, gan ddywedyd, hwn yw fy-ngh­orph, yr hwn yr ydys yn ei roddi trosoch, gwne­wch hyn er coffa am danaf. Yn yr vn modd he­fyd wedi iddo swpperu, ef a gymmerth y cwppan, gan ddywedyd, Y cwppan hwn yw 'r Testament newydd yn fy-ngwaed i, yr hwn yr ydys yn ei dywallt trosoch. Eithr wele, llaw 'r hwn a 'm bradycha i sydd gŷd â mi ar y bwrdd. Ac yn wir y mae Mâb y dŷn yn myned megis y mae yn derf­ynedig, eithr gwae 'r dŷn hwnnw trwy 'r hwn y bradychir ef. Hwythau a ddechreuasant ymofyn yn eu plith eu hun, pwy o honynt oedd yr hwn a wnai hynny. A bu ymryson yn eu plith, pwy o ho­nynt a dybygid ei fod yn fwyaf. Ac ef a ddywedodd wrthynt, y mae brenhinoedd y cenhedloedd yn ar­glwyddiaethu arnynt, a'r rhai sy mewn awdurdod arnynt a elwir yn bendefigion. Ond na fyddwch chwi felly: eithr y mwyaf yn eich plith, bydded [Page] megis y lleiaf, a'r pennaf megis yr hwn sydd yn gweini. Canys pwy vn fwyaf ai 'r hwn sydd yn eistedd ar y bwrdd, ai 'r hwn sydd yn gwasanae­thu? ond mwyaf yr hwn sydd yn eistedd ar y bwrdd? eithr yr ydwyf fi yn eich mŷsc fel yr hwn sydd yn gwasanaethu. A chwy-chwi yw y rhai a arhosa­soch gŷd â mi yn fy mhrofedigaethau. Ac yr wyf fi yn ordeinio i chwi deyrnas, megis yr ordeiniodd fy-Nhâd i minne. Fel y bwyttaoch ac yr yfoch ar fy mwrdd i yn fy nheyrnas, ac yr eisteddoch ar orsedd­feudd yn barnu deu-ddeg-llwyth Israel. A'r Arglw­ydd a ddywedodd, Simon, Simon, wele, Satan a'ch ceisiodd chwi i'ch nithio fel gwenith. Eithr mi a weddiais trosot na ddiffygie dy ffŷdd di: dithe, pan y'th droer cadarnhâ dy frodyr. Ac efe a ddywedodd wrtho, ô Arglwydd, yr ydwyf fi yn barod i fyned gŷd â thi i garchar, ac i angeu. Yntef a ddywedodd, yr wyf yn dywedyd i ti Petr, ni chân y ceiliog he­ddyw nes i ti wadu dair-gwaith yr adwaeni fi. Ac ef a ddywedodd wrthynt, pan y'ch anfonais heb bwrs, na chôd, nac escidiau, a fu arnoch eisieu dim? a hwy a ddywedasant, Na ddo ddim. Yntef a ddywedodd wrthynt; ond yn awr, y neb sydd gan­ddo bwrs, cymmered; a'r vn modd gôd: a'r neb nid oes ganddo, gwerthed ei bais, a phryned gleddyf. Canys yr wyf yn dywedyd i chwi fôd yn rhaid etto gyflawni ynof fi y peth hyn a scrifennwyd, sef, A chŷd â 'r anwir y cyfrifwyd ef: canys y mae diwedd i'r pethau a scrifennwyd amdanaf fi. A hwy a ddywe­dasant, Arglwydd, wele ddau gleddyf ymma, ac ef a ddywedodd wrthynt, digon yw. Ac wedi iddo fy­ned allan, ef a aeth (yn ôl ei arfer) i fynydd yr Olew-wydd, a'i ddiscyblon a'i canlynasant ef. A phan ddaeth efe i'r man, ef a ddywedodd wrthynt, gweddiwch nad eloch mewn temtasiwn. Ac ef a [Page] dynnwyd oddi wrthynt tu ag ergyd carreg, ac a ddodes ei liniau i lawr ac a weddiodd, gan ddywe­dyd, fy-Nhâd, os ewyllysi, symmud y cwppan hwn oddiwrthif: er hynny, nid fy ewyllys i, ond dy ewy­llys di a wneler. Ac angel o'r nef a ymddangosodd iddo yn ei gadarnhau ef. Eithr efe mewn ymdrech meddwl a weddiodd yn ddyfalach, a'i chwŷs ef oedd fel deigrau gwaed yn descyn ar y ddaear. A phan gododd efe o'i weddi, a dyfod at ei ddiscyblon, ef a'u cafodd hwynt yn cyscu gan dristwch. Ac ef a ddy­wedodd wrthynt, pa ham yr ydych yn cyscu? co­dwch, a gweddiwch rhag eich myned mewn tem­tasiwn. Ac efe etto yn llefaru, wele dyrfa, a'r hwn a elwid Iudas, vn o'r deu-ddeg, a aeth o'u blaen hwynt, ac a nesâodd at yr Iesu i'w gusanu ef. A'r Iesu a ddywedodd wrtho, Iudas, ai â chu­san y bradychi di Fâb y dŷn? A phan welodd y rhai oedd yn ei gylch ef y peth oedd ar ddyfod, hwy a ddywedasant wrtho, ô Arglwydd, a darawn ni â chleddyf? Ac vn o honynt a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorodd ymmaith ei glûst ddehau ef. A'r Iesu a attebodd, ac a ddywedodd, goddefwch hyd hyn. Ac efe wedi iddo gyffwrdd â 'i glust ef a'i hiachâodd ef. A'r Iesu a ddywedodd wrth y rhai a ddaethent atto ef, sef, yr arch-offeiriaid, a llywo­draethwŷr y Deml, a'r henuriaid: ai fel at leidr y daethochwi allan â chleddyfau, a ffynn? Pan oe­ddwn beunydd gŷd â chwi yn y Deml, nid estyn­nasoch eich dwylo i'm herbyn, eithr hon yw 'ch awr chwi, a gallu 'r tywyllwch. Ac hwy a'i dalia­sant ef, ac a'i harweinasant, ac a'i dugasant ef i mewn i dŷ 'r Arch-offeiriad. A Phetr a ganlynodd o hir-bell. Ac wedi iddynt gynneu tân ynghanol y neuadd, a chyd-eistedd, eisteddodd Petr hefyd yn eu plith. A phan ganfu rhyw langces ef yn eistedd [Page] wrth y tân a dal sylw arno, hi a ddywedodd, yr oedd hwn hefyd gŷd ag ef. Yntef a'i gwadodd ef, gan ddywedyd, ha-wraig, nid adwen ef. Ac y­chydig wedi, arall a'i gwelodd ef, ac a ddywedodd, a thithe wyt vn o honynt. A Phetr a ddywedodd, ô ddŷn nid ydwyf. Ac ynghylch pen awr yn ôl hyn­ny, vn arall a daerodd gan ddywedyd, yn wir yr oedd hwn gŷd ag ef, canys Galilêad yw efe. A Phetr a ddywedodd, y dŷn, nis gwn beth yr wyt yn ei ddywedyd: ac yn y man, ac efe etto yn llefaru, canodd y ceiliog. Yna troes yr Arglwydd, ac edrychodd ar Petr: a Phetr a gofiodd ymadrodd yr Arglwydd, fel y dywedase efe wrtho, cyn canu 'r ceiliog y gwedi fi deir-gwaith. A Phetr a aeth allan, ac a ŵylodd yn chwerw-dôst. A'r gwŷr a ddaliasent yr Iesu, a'i gwatwarasant ef, gan ei daro. Ac wedi iddynt guddio ei lygaid ef, tarawsant ef ar ei ŵyneb, ac a ofynnasant iddo, gan ddywe­dyd, prophwyda pwy yw 'r hwn a'th darawodd. A llawer o bethau eraill a ddywedasant yn ei erbyn ef, gan gablu. A phan ddyddhaodd hi ymgynnhu­llodd henuriaid y bobl, a'r arch-offeriaid, a'r scri­fennyddion: ac a'i dugasant ef i 'w seneddr, gan ddy­wedyd, ai ti yw Christ? dywed i ni: ac ef a ddywe­dodd wrthynt, os dywedaf i chwi ni 's credwch. Ac os gofynnaf i chwi nid attebwch fi, ac ni'm go­llyngwch ymmaith. Yn ôl hyn y bydd Mâb y dŷn yn eistedd ar ddeheu-law gallu Duw, A hwy oll a ddywedasant, ai ti gan hynny yw Mâb Duw? ac ef a ddywedodd wrthynt, yr ydych chwi yn dywe­dyd fy môd. Hwythau a ddywedasant, pa raid i ni mwyach wrth dystiolaeth: canys clywsom ein hu­nain o'i enau ef ei hun.

Yr Epistol.

1. Cor. 11.17. HYn yr ydwyf yn ei ddywedyd heb eich canmol, eich bod yn ymgynnull nid i wellau, ond i waethygu. Ca­nys yn gyntaf pan ymgynnulloch yn yr eglwys, yr ydwyf yn clywed fod anghydfod yn eich mŷsc chwi, ac o ran yr wyt fi yn credu. O herwydd rhaid yw he­fyd bod yn eich mŷsc heresiau, megis y byddo yn eglur y rhai cymmeradwy yn eich plith chwi. Am hynny pan ddeloch ynghŷd i'r vn-man ni cheir bw­yta swpper yr Arglwydd. Canys pawb a fwytty ei swpper ei hun o'r blaen, ac vn sydd a newyn ar­no, ac arall sydd yn feddw. Onid oes gennych dai i fwyta, ac i yfed ynddynt? ai dirmygu yr ydych chwi eglwys Dduw? ac a ydych chwi yn gwra­dwyddo y rhai nid oes ganddynt? pa beth a ddy­wedaf wrthych? a ganmolaf chwi? yn hyn nid wyf yn eich canmol. Canys gan yr Arglwydd y derbyniais i y peth a draddodais i chwi, bod i 'r Arglwydd Iesu y nôs y bradychwyd ef, gymmeryd bara, ac wedi iddo ddiolch, ef a 'i torrodd, ac a ddywedodd, cymmerwch, bwytewch, hwn yw fy­nghorph yr hwn a dorrir trosoch, gwnewch hyn er coffa am danaf. A'r vn modd efe a gymmerodd y cwppan wedi swpper, gan ddywedyd, y cwp­pan hwn yw 'r Testament newydd yn fy-ngwa­ed, gwnewch hyn cynnifer gwaith ac yr yfoch er coffa amdanaf. Canys cynnifer gwaith ac y bw­ytaoch y bara hwn, ac yr yfoch y cwppan hwn, y dangoswch farwolaeth yr Arglwydd oni dde­lo. Am hynny pwy bynnag a fwytao y bara hwn, [Page] ac a yfo gwppan yr Arglwydd yn an-nheilwng, euog fŷdd o gorph, a gwaed yr Arglwydd. Eithr profed dŷn ef ei hun, ac felly bwytaed o'r bara, ac yfed o'r cwppan. Canys yr hwn sydd yn bwyta, ac yn yfed yn an-nheilwng, sydd yn bwyta, ac yn yfed dam­nedigaeth iddo ei hun, am nad yw yn iawn farnu corph yr Arglwydd. Oblegid hyn y mae llawer yn weniaid, ac yn llêsc yn eich mysc, a llawer yn huno. Canys pe iawn farnem ni ein hunain, ni 'n bernid. Eithr pan y'n bernir, y'n cospir gan yr Alglwydd, rhag ein damnio gŷd â 'r bŷd. Am hynny fy-mrodyr, pan ddeloch ynghŷd i fwyta, arhoswch ei gilydd. Ei­thr os bydd newyn ar neb, bwytaed gartref, rhag i chwi ymgasclu i ddamnedigaeth. Ac am bethau er­aill mi a'u trefnaf pan ddelwyf.

Yr Efengyl.

Luc. 23.1. YNa y cyfododd yr holl liaws o ho­nynt, ac a'i dugasant at Pilatus. Ac hwy a ddechreuasant achwyn arno, gan ddywedyd, ny-ni a gawsom hwn yn gŵyr-droi 'r bobl, ac yn gwahardd rhoddi teyrn-ged i Cêsar, gan ddywedyd mai efe yw Christ Frenhin. A Phila­tus a ofynnodd iddo, gā ddywedyd, ai ti yw Brenhin yr Iddewon? Yntef a attebodd iddo, ac a ddywedodd, yr wyt ti yn dywedyd. A dywedodd Pilatus wrth yr arch-offeiriaid, a'r bobl, nid wyf fi yn cael dim bai ar y dŷn hwn. Ac hwy a fuant daerach, gan ddywedyd, y mae efe yn cyffroi'r bobl, gā ddyscu trwy holl Iudêa, wedi dechreu o Galilêa hyd ymma. A phā glybu Pi­latus sôn am Galilêa, ef a ofynnodd ai Galilêad oedd efe. A phan ŵybu efe ei fod ef o lywodraeth Herod, ef a'i hanfonodd ef at Herod, yr hwn oedd yntef y dy­ddiau [Page] hynny yn Ierusalem. A phan welodd Herod yr Iesu ef a lawenychodd yn fawr: am ei fod yn ewyllysio ei weled ef er ys talm, oblegid iddo glywed llawer am dano ef, ac yr oedd efe yn gobeithio cael gweled gwneuthur rhyw wyrthiau ganddo. Ac efe a'i holodd ef mewn llawer o eiriau, eithr nid atte­bodd efe ddim iddo. A'r archoffeiriaid, a'r scri­fennyddion a safasant, ac a achwynasant arno yn haerllyg. A Herod a'i luedd-wŷr wedi iddo ei ddi­ystyru ef, a'i watwor, a'i wisco, â gwîsc glaer­wen, a'i danfonodd ef drachefn at Pilatus. A'r dŷdd hwnnw yr aeth Pilatus a Herod yn gyfeillion i'w gilydd, canys yr oeddynt o'r blaen mewn gelynia­eth â'i gilydd. A Philatus wedi iddo alw ynghŷd yr arch-offeiriaid, a'r llywiawd-wŷr, a'r bobl, a ddy­wedodd wrthynt, chwy-chwi a ddugasoch y dŷn hwn attaf fi, fel vn a fydde yn gŵyr-droi 'r bobl, ac wele, mi a'i holais ef yn eich gŵydd chwi, ac ni che­fais yn y dŷn hwn vn bai, o'r pethau yr ydych chwi yn achwyn arno am danynt: na Herod chwaith: canys anfonais chwi atto ef, ac wele, ni wnaed iddo ef ddim yn haeddu marwolaeth. Am hynny mi a'i cospaf, ac a'i gollyngaf yn rhŷdd. (Canys yr oedd yn rhaid iddo ollwng vn yn rhydd iddynt ar yr ŵyl) A'r holl liaws a lefodd ar vn-waith, gan ddywedyd, ymmaith ag ef, a gollwng ini yn rhŷdd Barabbas: (yr hwn am ryw derfysc a wnaethid yn y ddinas, ac am lofruddiaeth, oedd wedi ei fwrŵ yngharchar.) Am hynny Pilatus a lefarodd wrthynt drachefn gā ewyllysio gollwng yr Iesu yn rhŷdd. A hwy a wrth-lefasant, gan ddywedyd, croes-hoelia, croes-hoelia ef. Yntef a ddywedodd wrthynt y drydedd waith: eithr pa ddrŵg a wnaeth efe? ni chefais i ddim achos marwolaeth ynddo, am hynny mi a'i cospaf, ac a'i gollyngaf yn rhŷdd. Hwythau a fuant daerion â lle­fain [Page] vchel, gan ddeisyfu ei groes-hoelio ef, a'u lle­fain hwynt a'r arch-offeiriaid a orfuant. A Phila­tus a farnodd wneuthur eu deisyfiad hwynt: ac a'i gollyngodd ef yn rhŷdd iddynt, yr hwn am der­fysc a llofruddiaeth a fwriasid yngharchar yr hwn a ddesyfiasant, ac a draddododd yr Iesu i'w hewy­llys hwynt. A phan oeddynt yn ei ddwyn ef ym­maith, daliasant vn Simon o Cyrene, yn dyfod o'r maes, ac a ddodasant y groes arno ef, i'w dwyn ar ôl yr Iesu. Ac yr oedd yn ei ganlyn ef liaws mawr o'r bobl, ac o wragedd, y rhai oeddynt yn cwynfan, ac yn galaru o'i blegid ef. A'r Iesu gan droi attynt, a ddywedodd, merched Ierusalem, nac ŵylwch o'm hachos i, eithr ŵylwch o'ch achos eich hunain, ac o achos eich plant. Canys wele, y mae 'r dy­ddiau yn dyfod yn y rhai y dywedant, gwyn eu bŷd y rhai am-mhlantadwy, a'r crothau ni hep­piliasant, a'r bronnau ni roesant sugn. Yna y de­chreuant ddywedyd wrth y mynyddoedd, syrthiwch arnom, ac wrth y bryniau, cuddiwch ni. Canys os gwnânt hyn i'r pren îr, pa beth a wnânt i'r crîn? A dygwyd hefyd ddau eraill, y rhai oeddynt ddrwg-weithred-wŷr, i'w rhoi i'w marwolaeth gŷd ag ef. A phan ddaethant i'r lle a elwir Pen­glogfa, yna y croes-hoeliasant ef a'r drwgwei­thred-wyr, vn ar ei ddeheu-law, a'r llall ar ei law asswy. A'r Iesu a ddywedodd, ô Dâd, ma­ddeu iddynt, canys ni ŵyddant pa beth y maent yn ei wneuthur. Ac hwynt-hwy a rannasant ei ddillad ef, ac a fwriasant goel-brennau. A'r bobl a safasant yn edrych, a'r pennaethiaid hefyd a'i gwatwarasant ef gŷd a hwynt, gan ddywedyd, ef a achubodd eraill, achubed ef ei hun, os hwn yw Christ detholedig Duw. A'r milwyr hefyd a'i gwa­twarasant ef, gan ddyfod atto, a chynnyg iddo [Page] finegr, a dywedyd, os ty-di yw brenhin yr Idde­won, achub dy hun. Ac yr ydoedd scrifen wedi ei scrifennu vwch ei ben â llythyrennau Groeg, Lla­din, ac Ebrew: HWN YW BRENHIN YR IDDEWON. Ac vn o'r drwg-weithred-wŷr a grogasid a'i cablodd ef, gan ddywedyd, os ty-di yw Christ, achub dy hun, a ninnau. A'r llall a atte­bodd, ac a'i ceryddodd ef, gan ddywedyd, ond ydw­yt ti yn ofni Duw, am dy fôd tan yr vn ddamne­digaeth? A ny-ni yn ddiau a gospir yn gyfiawn, canys yr ydym yn derbyn yr hyn sydd addas am yr hyn a wnaethom, eithr ni wnaeth hwn ddim ang­hymmhesur. Ac ef a ddywedodd wrth yr Iesu, Ar­glwydd, coffa fi pan ddelech i'th deyrnas. A'r Ie­su a ddywedodd wrtho, yn wir, meddaf i ti, heddyw y byddi di gŷd â mi ym-mharadwys. Ac yr ydoedd hi ynghylch y chweched awr, a thywyllwch a fu ar yr holl ddaear hyd y nawfed awr. A'r haul a dywy­llwyd, a llenn y deml a rwygwyd yn ei chanol. A'r Iesu gan lefain â llêf vchel a ddywedodd, fy-Nhâd, i'th ddwylo y gorchymmynnaf sy yspryd: ac we­di iddo ddywedyd hyn, ef a drengodd. A phan welodd y canwriad yr hyn a ŵnaethpwyd, ef a ogoneddodd Dduw, gan ddywedyd, yn wir yr o­edd y dŷn hwn yn gyfiawn. A'r holl bobl y rhai a ddaethent ynghŷd i edrych hyn, wrth weled y pe­thau a wnaethpwyd, a ddychwylasant, gan guro eu dwyfronnau. A'i holl gydnabod ef a safasant o hir-bell, a'r gwragedd y rhai a'i canlynasent ef o Galilêa, yn edrych ar y pethau hyn. Ac wele, gŵr a'i enw Ioseph, yr hwn oedd gynghorwr, gŵr da, a chyfiawn, (hwn ni chytunase â'u cyngor, ac â'u gweithred hwynt) o Arimathêa dinas yr Idde­won, yr hwn oedd yntef yn disgwil am deyrnas Dduw. Hwn a aeth at Pilatus ac a ofynnodd gorph [Page] yr Iesu. Ac wedi iddo ei dynnu ef i lawr, ef a'i ham­does mewn llain-main, ac a'i dodes mewn bedd we­di ei dorri o graig, lle ni ddodasid neb erioed. A'r dŷdd hwnnw oedd ddarparŵyl, a'r Sabboth oedd yn canlyn. A'r gwragedd hefyd y rhai a'i canlyna­sent, ac oeddynt wedi dyfod gŷd ag ef o Galilêa, a edrychasant ar y bedd, a pha fodd y dodwyd ei gorph ef. Ac wedi eu dychwylyd hwynt, hwy a barottoe­sant ber-aroglau, ac ennaint, ac a orphywysasant ar y Sabboth yn ôl y gorchymmyn.

Y Colectau.

HOll-alluog Dduw, ni a attolygwn i ti edrych o honot yn rasusol ar dy dŷ-lu hwn ymma, tros yr hwn y bu foddlawn gan Iesu Grist gael ei fra­dychu, a'i roddi yn nwylaw dynion anwir, a dio­ddef angau ar y groes, yr hwn a fywocâ ac a deyr­nasa yn oes oesoedd. Amen.

HOll-alluoga thragywyddol Dduw, trwy Yspryd pa vn y llywodraethir ac y sancteiddir holl gorph yr Eglwys derbyn ein erfynion, a'n gweddiau, y rhai yr ydym ni yn eu hoffrwm ger dy fron dros bob gradd o ddynion yn dy sanctaidd gynnulleidfa, hyd pan fo i bob aelod o honynt yn ei alwedigaeth a'i wasanaeth allu yn gywir, ac yn dduwiol dy wa­sanaethu, trwy ein Harglwydd Iesu Grist. Amen.

O Drugarog Dduw, yr hwn a wnaethost bob dŷn, ac ni chas-hei ddim ar a wnaethost, ac ni fynnit farwolaeth pechadur, onid yn hyttrach ym­chwelyd o honaw a byw: tragarhâ wrth yr holl [Page] Iuddewon, Twrciaid, Anffyddlonion, ac heretici­aid, a chymmer oddi-wrthynt holl annwybodaeth, caledwch calon, a thremyg ar dy air: Ac felly dwg hwynt adref wynfydedic Arglwydd at dy ddefaid, fel y bônt yn gawedic ym-mhlith gweddilliō y gwîr Is­raeliaid, a bod yn vn gorlan, dan yr vn bugail Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

Yr Epistol.

Heb. 10.1. Y Gyfraith yr hon sydd ganddi gyscod daionus bethau i ddyfod, ac nid gwir ddelw y pethau, ni alle byth berffei­thio y dyfodiaid drwy 'r aberthau hynny, y rhai bob blwyddyn a offrym­ment yn oestadol. Pe amgen hwy a beidiasent â'i hoffrymmu, am na buase dim cydwybod pechod mwyach gan y rhai a offrymmasent wedi eu glan­hau vn-waith. Eithr yn y rhai hynny y bydd bob blwyddyn adcoffa pechodau. Canys ni ddichon gwa­ed teirw a geifr dynnu ymmaith bechodau. O ba a­chos y mae efe wrth ddyfod i'r bŷd yn dywedyd, Ab­erth ac offr'wn ni's mynnaist: eithr corph a gymhwy­saist i mi. Offrymmau poeth, a thros bechod, ni buost sodlon iddynt. Yna dywedais, wele fi yn dyfod, (y mae yn scrifennedig yn-nechrau y llyfr am danaf) i wneu­thur dy ewyllys di, ô Dduw. Wedi iddo ddywedyd v­chod, Aberth, ac offrwm, ac offrymmau poeth, a thros bechod ni's mynnaist, ac nid ymfodlonaist yn­ddynt, (y rhai a offrymir wrth y gyfraith:) yna y dy­wedodd, wele fi yn dyfod i wneuthur dy ewyllys di, ô Dduw. Y mae yn tynnu ymaith y cyntaf, er mwyn gosod o honaw 'r ail. Trwy 'r hwn ewyllys yr ydym wedi ein sancteiddio, trwy offrymiad corph Iesu Ghrist vn-waith. Am hynny pob offeiriad sydd yn se­fyll [Page] beunydd, gan wasanaethu, ac offrymmu yn fy­nych yr vn aberthau, y rhai ni allant fyth ddeleu pechodau. Eithr hwn wedi iddo offrymu vn aberth tros bechodau, sydd yn dragywyddol yn eistedd ar ddeheu-law Duw: gan arhos yr hyn sydd yn ôl, hyd oni osoder ei elynion ef yn droed-faingc i'w draed ef. Canys ag vn offrwm y perffeithiodd efe yn dragwy­ddol y rhai sy wedi eu sancteiddio. Y mae yr Yspryd glân hefyd yn tystiolaethu i ni hyn: canys ar ôl iddo ef ddywedyd ym-mlaenllaw, Dymma'r cyfammod yr hwn a ammodaf â hwynt ar ôl y dyddiau hynny, medd yr Arglwydd, my-fi a osodaf fy-nghyfreithiau yn eu calōnau, ac a'u scrifennaf yn eu meddyliau, ac ni chofiaf mwyach eu pechodau, a'u hanwireddau hwynt. A lle byddo maddeuant am y rhai hyn, ni bydd mwyach offrwm tros bechod. Am hyn frodyr gan fod i ni rydd-did i fyned i mewn i'r cyssegr trwy waed Iesu, ar hyd y ffordd a gyssegrodd efe i ni yn newydd, ac yn fyw, trwy 'r llen, sef ei gnawd, a bôd i ni Arch-offeiriad ar dŷ Dduw, nessawn â chalon gywir mewn llawn hyder flŷdd, wedi puro ein ca­lonnau oddi wrth gydwybod ddrwg, a golchi ein corph â dwfr glân: dalywn gyffes ein gobaith yn ddisigl: (canys ffyddlon yw'r hwn a addawodd) a chydystyriwn ei gilydd, i ymannog i gariad a gwei­thredoedd da: heb wrthod ein cyd-gynnhulliad ein hun, fel y mae arfer rhai, eithr ymgynghorwn, a hynny yn fwy, o achos eich bod yn gweled y dydd yn nessau.

Yr Efengyl.

Ioan. 18.1. GWedi i'r Iesu ddywedyd y geiriau hyn, ef a aeth allan gŷd â'i ddiscyblon tros afon Cedron, lle 'dd oedd gardd, i'r hon yr aeth [Page] efe a'i ddiscyblon. A Iudas hefyd yr hwn a'i bra­dychodd ef a adwaene 'r lle hwnnw, canys my­nych y cyniwerase yr Iesu yno gŷd â'i ddiscyblon. A Iudas (wedi iddo dderbyn byddin, a swyddogi­on gan yr arch-offeiriaid, a 'r Pharisêaid) a ddaeth yno â lanternau, a ffaglau, ac arfau. A'r Iesu yn gŵybod pob peth a ddele iddo, a aeth allan, ac a ddywedodd wrthynt: pwy yr ydych yn ei geisio? Hwy attebasant iddo, yr Iesu o Nazareth. Yr Iesu a ddywedodd wrthynt, my-fi yw hwnnw: ac yr oedd Iudas hefyd yr hwn a'i bradychodd ef yn sefyll gŷd â hwynt. A chyn gynted ac y dywe­dodd ef wrthynt, my-fi yw hwnnw, hwy a ae­thant yn ŵysc eu cefnau, ac a syrthiasant i lawr. Am hynny ef a ofynnodd iddynt drachefn, pwy yr ydych yn ei geisio? Hwythau a ddywedasant, yr Iesu o Nazareth. Yr Iesu a attebodd, dywedais wr­thych mai my-fi yw hwnnw: gan hynny os my-fi a geisiwch, gedwch i'r rhai 'n fyned ymaith: Er cy­flawni y gair a ddywedase efe, o'r rhai a roddaist i mi, ni chollais i neb. Am hynny Simon Petr a chanddo gleddyf a'i tynnodd, ac a darawodd wâs yr Arch-offeiriad, ac a dorrodd ymmaith ei glûst dde­hau ef: ac enw y gwâs oedd Malchus. Ar Iesu a ddywedodd wrth Petr, dôd dy gleddyf yn y wain: y cwppan a roddes y Tâd i mi onid yfaf o honaw? Yna 'r fyddin, a'r Milwriad a swyddogion yr Idde­won a ddaliasant yr Iesu, ac a'i rhwymasant ef, ac a'i dugasant ef at Annas yn gyntaf, canys chwegrwn Caiphas yr hwn oedd Arch-offeiriad y flwyddyn hōno, ydoedd efe. Caiphas hefyd oedd yr hwn a gyng­horase i'r Iddewon, mai buddiol oedd farw vn dŷn tros y bobl. A Simon Petr, a discybl arall, oedd yn cālyn yr Iesu: a'r Arch-offeiriad a adwaene y discybl hwnnw, ac ef a aeth i mewn gyd â'r Iesu i neuadd yr [Page] Arch-offeiriad. A Phetra safodd allan wrth y drŵs, a'r discybl arall a aeth allan, yr hwn oedd adnaby­ddus gan yr Arch-offeiriad, ac a ddywedodd wrth y ddrysores, ac a ddûg Betr i mewn. Yna y dywedodd y llangces, yr hon oedd ddrysores wrth Betr: onid wyt tithe yn vn o ddiscyblon y dŷn hwn? ac ef a ddy­wedodd, nac wyf. A'r gweision a'r swyddogion oe­ddynt yn sefyll yno, wedi gwneuthur tân glo, canys oerfel oedd, ac yr oeddynt yn ymdwymno, ac yr oedd Petr gŷd â hwynt yn sefyll, ac yn ymdwymno. A'r Arch-offeiriad a ofynnodd i'r Iesu am ei ddiscyblon, ac am ei athrawiaeth. Yr Iesu a attebodd iddo, my-fi a leferais ar osteg wrth y bŷd, my-fi a athrawiae­thais yn oestadol yn y synagog, ac yn y Deml, lle y mae 'r Iddewon oll yn dyfod ynghŷd, ac ni ddywe­dais ddim yn ddirgel. Pa ham yr ydwyt yn gofyn i mi? gofyn i'r rhai a'm clywsant, beth a ddywedais wrthynt, wele hwynt-hwy a wyddant pa bethau a ddywedais i. Wedi iddo ddywedyd y pethau hyn, vn o'r swyddogion, o'r a oedd yn sefyll gar llaw, a roddes gernod i'r Iesu, gan ddywedyd, ai felly yr wyt ti yn atteb yr Arch-offeiriad? Yr Iesu a attebodd iddo, os drŵg y dywedais, tystiolaetha o'r drŵg: ac os da pa ham yr wyt yn fy-nharo i? Ac Annas a'i hanfonase ef yn rhwym at Caiphas yr Arch-offeiriad. A Simō Petr oedd yn sefyll, ac yn ymdwymno, ac hwy a ddy­wedasant wrtho, onid wyt tithe vn o'i ddiscyblon ef? Yntef a wadodd, ac a ddywedodd, nag wyf. Vn o wei­sion yr Arch-offeiriad, câr i'r hwn y torrase Petr ei glûst, a ddywedodd, Oni welais i di gŷd ag ef yn yr ardd? A Phetr a wadodd drachefn, ac yn y man ca­nodd y ceiliog. Yna y dugasant yr Iesu oddi wrth Caiphas i'r dadleu-dŷ: a'r boreu ydoedd: ac nid ae­thont hwy i mewn i'r dadleu-dŷ rhag eu halogi, fel y gallent fwyta 'r Pâsc. Am hynny Pilatus a aeth [Page] allan attynt, ac a ddywedodd, pa achwyn yr ydych chwi yn ei ddwyn yn erbyn y dŷn hwn? Hwy a atte­basant, ac a ddywedasant wrtho: oni bai ei fod ef yn gwneuthur drŵg, ni thraddodasem ni ef attat ti. Am hynny dywedodd Pilatus wrthynt, cymmerwch chwi ef, a bernwch ef wrth eich cyfraith chwi. Yna 'r Iddewon a ddywedasant wrtho, nid cyfreithlawn i ni lâdd neb. Fel y cyflawnid gair yr Iesu yr hwn a ddywedase efe i arwyddoccau o ba angeu y bydde efe farw. Am hynny Pilatus a aeth drachefn i mewn i'r dadleu-dŷ, ac a alwodd yr Iesu, ac a ddywedodd wr­tho: ai ti yw Brenhin yr Iddewon? Yr Iesu a atte­bodd iddo: ai o honot dy hun yr wyt yn dywedyd hyn, ai eraill a' i dywedasant i ti am danaf? Pilatus a at­tebodd, ai Iddew wyf fi? dy genhedl dy hun, a'r arch­offeiriaid a'th draddodasāt i mi, beth a wnaethost di? yr Iesu attebodd, nid yw fy mrenhiniaeth i o'r bŷd hwn: pettei fy-mrenhiniaeth i o'r bŷd hwn, fy-ng wa­sanaeth-wŷr a ymdrechent fel na'm traddodid i'r I­ddewon: ond yn awr nid yw fy-mrenhiniaeth i oddi ymma. Am hynny dywedodd Pilatus wrtho, ai brē ­hin gan hynny wyt ti? Yr Iesu a attebodd, tydi ydw­yt yn dywedyd mai brenhin wyf fi: er mwyn hyn y 'm ganed, ac er mwyn hyn y daethum i'r bŷd, i ddw­yn tystiolaeth i'r gwirionedd: pwy bynnag sydd o'r gwirionedd sydd yn gwrandaw fy lleferydd. Pila­tus a ddywedodd wrtho, beth yw gwirionedd? ac wedi iddo ddywedyd hyn, ef a aeth allan drachefn at yr Iddewon, ac a ddywedodd wrthynt: nid wyf fi yn cael dim bai arno ef. Y mae gennych chwi ddefod, i mi ollwng i chwi vn yn rhydd ar y Pâsc: a ewylly­siwch chwi gan hynny i mi ollwng yn rhydd i chwi frenhin yr Iddewon? Yna y llefasant oll drachefn, gan ddywedyd: Nid hwn, ond Barabbas. A'r Ba­rabbas [Page] hwnnw oedd leidr.Pen. 19. YNA gan hynny cym­merodd Pilatus yr Iesu, ac a'i fflangelodd ef. A'r milwyr a blethasant goron o ddrain, ac a'i doda­sant ar ei ben ef, ac a'i gwiscasant â gwisc borphor, ac a ddywedasant, hanphych well, Brenhin yr Iddewon. Ac hwy a roesant iddo gernodiau. A Philatus a aeth allan drachefn, ac a ddywedodd wrthynt, wele 'r wyf fi yn ei ddwyn ef allan i chwi, fel y gwypoch nad wyf fi yn cael ynddo ddim bai. Yna y daeth yr Iesu allā yn arwain coron o ddrain, a'r wîsc borphor, a Pilatus a ddywedodd wrthynt, wele 'r dŷn. Yna 'r arch-offeiriaid, a'r swyddogion pan welsant ef a lefasant, gā ddywedyd, croes-hoelia, croes-hoelia ef: Pilatus a ddywedodd wrthynt, cym­merwch chwi ef, a chroes-hoeliwch, canys nid wyf fi yn cael ynddo fai. Yr Iddewon a attebasant iddo, y mae gennym ni gyfraith, ac wrth ein cyfraith ni ef a ddyle farw, am iddo ei wneuthur ei hun yn Fab Duw. A phan glybu Pilatus yr ymadrodd hwnnw ef a ofnodd yn fwy, ac a aeth drachefn i mewn i'r dadleu-dŷ, ac a ddywedodd wrth yr Iesu, o ba le 'dd wyt ti? ond ni roes yr Iesu atteb iddo. Y­na Pilatus a ddywedodd wrtho, oni ddywedi di wr­thif fi? oni ŵyddost ti fod i mi awdurdod i'th groes-ho­elio di, a bod i mi awdurdod i'th ollwng diyn rhŷdd? Yr Iesu a attebodd, ni bydde i ti ddim awdurdod arnaf fi, oni bai ei fod wedi ei roddi i ti odduchod: am hynny yr hwn a'm traddodes i ti sydd yn swy ei bechod. O hynny allan ceisiodd Pilatus ei ollwng ef yn rhŷdd: a'r Iddewon a lefasant, gan ddywedyd, os gollyngi di hwn yn rhŷdd, nid wyt ti garedig i Cêsar: pwy bynnag a'i gwnêl ei hun yn frenhin, y mae efe yn dywedyd yn erbyn Cêsar. Pan glybu Pi­latus yr ymadrodd hwn, efa ddûg allan yr Iesu, ac [Page] a eisteddodd ar yr orseddfaingc yn y lle a elwir Litho­strotos, ac yn Hebryw Gabbatha. A darparŵyl y Pâsc oedd hi, ac ynghylch y chweched awr: ac ef a ddywedodd wrth yr Iddewon, wele eich Bren­hin. Hwythau a lefasant, ymmaith ag ef, ymmaith ag ef, croes-hoelia ef. Pilatus a ddywedodd wr­thynt, a groes-hoeliaf fi eich Brenhin chwi? a'r arch­offeiriaid a attebasant, nid oes i ni frenhin ond Cêsar. Yna gan hynny ef a't traddodes ef iddynt i'w groes-hoelio. Ac hwy a gymmerasant yr Iesu ac a'i dugasant ymmaith. Ac efe gan ddwyn ei groes a ddaeth i le a elwid Penglogia, yr hwn a elwir yn Hebryw Golgotha: lle y croes-hoelia­sant ef, a dau eraill gŷd ag ef, vn o bob tu, a'r Iesu yn y canol. A Philatus a scrifennodd ditl, ac a'i dodes ar y groes. A 'r hyn a scrifennasid oedd, IESV O NAZARETH BRENHIN YR IDDEWON. A llawer o'r Iddewon a darllen­nasant y titl hwn: canys agos i'r doinas oedd y lle y croes-hoeliasid yr Iesu: ac yr oedd wedi ei scri­fennu yn Hebryw, Groeg, a Lladin. Yna arch-offei­riaid yr Iddewon a ddywedasant wrth Pilatus, na scrifenna, Brenhin yr Iddewon, eithr dywedydo ho­naw ef, Brenhin yr Iddewon ydwyf fi. Pilatus a attebodd, yr hyn a scrifennais, a scrifennais. A'r mil­wyr pan ddarfu iddynt groes-hoelio yr Iesu, a gym­merasant ei ddillad ef, (ac a'u gwnaethant yn bedair rhan, i bôb milwr ran) a'i bais ef. A'i bais ef oedd ddi-wnîad, wedi ei gweu o'r cwr vchaf oll. Am hynny hwy a ddywedasant yn eu plith eu hun, na thorrwn hi, ond bwriwn goel-bren­nau, eiddo pwy fŷdd hi: er cyflawni 'r scrythur, yr hon sydd yn dywedyd, Hwy a rannasant fy-ni­llad yn eu mysc, ac am sy-mhais y bwriasant [Page] goelbrennau. A'r milwyr a wnaethant hyn. Ac yr oedd yn sefyll wrth groes yr Iesu ei fam ef, a chwaer ei fam, Mair gwraig Cleopas, a Mair Fagdalen. A Phan welodd Iesu ei fam, a'r discybl yr hwn a gare efe, yn sefyll ger llaw, ef a ddywedodd wrth ei fam, ô wraig, wele dy fâb. Yna dywedodd wrth y discybl, wele dy fam. Ac o'r awr honno y cym­merodd y discybl hi i'w gartref. Yn ôl hynny, yr Iesu yn gŵybod ddibennu pob peth weithian, er cyflawni yr scrythur ef a ddywedodd, y mae syched arnaf. Ac yr oedd yno lestr wedi ei osod yn llawn o finegr, a hwy a lanwasant yspwrn a finegr, ac a'i dodasant ynghylch Isop, ac a'i dodasant wrth ei enau ef. Ac wedi i'r Iesu gymmeryd y finegr, ef a ddywedodd, Gorphennwyd, a chan ogwyddo ei ben ef a roddes i fynu yr yspryd. Ar Iddewon, rhag arhos o'r cyrph ar y groes y Sabboth, oblegid mai y darparwyl ydoedd hi (canys mawr oedd y dydd Sabboth hwnnw) a ddeisyfasant ar Pilatus gael torri eu hesceiriau hwynt, a'u tyn­nu i lawr. Yna 'r milwyr a ddaethant, ac a dor­rasant esceiriau 'r cyntaf, a'r llall yr hwn a gro­gesid gŷd ag ef. Eithr pan ddaethant at yr Iesu, a'i weled wedi marw eusys, ni thorrasant ei escei­riau ef. Ond vn o'r milwyr â gwayw-ffon a wanodd ei ystlys ef, ac yn y man daeth allan waed, a dwfr. A'r hwn a'i gwelodd a dystiolaethodd, a gwîr yw ei dystiolaeth ef, ac ef a ŵyr ei fod yn dywedyd gwîr, fel y credoch chwithau. Canys y pethau hyn a wnaethpwyd fel y cyflawnid yr scrythur, Ni ddryllir ascwrn o honaw ef. A thrachefn scry­thru arall sydd yn dywedyd, Hwy a edrychasant ar yr hwn a wanâsant. Ac yn ôl hyn, Ioseph o Arimathêa (yr hwn oedd ddiscybl ir Iesu, eithr yn ddirgel rhag [Page] ofn yr Iddewon) a ddeisyfodd ar Pilatus gael tyn­nu i lawr gorph yr Iesu: a Philatus a gennadhaodd iddo. Yntef a ddaeth, ac a gymmerth gorph yr Ie­su. A daeth Nicodemus hefyd yr hwn yn gyntaf a ddaethe at yr Iesus liw nôs, ac a ddûg Myrr, ac Aloes ynghymmysc, ynghylch can pwys. Yna cym­merasant gorph yr Iesu, ac a'i rhwymasant mewn llieiniau gŷd ag aroglau, fel y mae arfer yr Idde­won i gladdu. Ac yn y fangre lle y croes-hoeliasid ef yr oedd gardd, a bedd newydd yn yr ardd, yn yr hwn ni ddodasid nêb erioed. Yno gan hynny ob­legid darpar-ŵyl yr Iddewon, (am fod y bêdd yn agos) y dodasant yr Iesu.

Yr Epistol.

1. Pet. 3.17. GWell ydyw (os ewyllys Duw a'i myn) ddyoddef o honoch yn gwneuthur da­ioni, nag yn gwneuthur drygioni. Gan i Ghrist hefyd vn-waith ddyoddef tros bechodau, y cyfiawn tros yr anghy­fiawn, fel y galle ein dwyn ni at Dduw, yr hwn he­fyd a laddwyd yn y cnawd, eithr a fywhawyd yn yr Yspryd. Yn yr hwn Yspryd yr aeth efe ac a brege­thodd i'r ysprydion yngharchar, y rhai oeddynt gynt yn anufyddion, pan vn-waith yr oedd hir ymmy­nedd Duw yn disgwil yn-nyddiau Noe, pan ddar­perid yr Arch: yn yr hon, ychydigion, sef wyth enaid, a achubwyd trwy y dwfr. I'r hwn y mae 'r siampl yr hwn sydd yn awr yn ein hachub ninau, sef y bedydd, yn atteb (nid trwy 'r hwn y tynnir ymaith fudreddi 'r cnawd, eithr trwy 'r hwn y gwnâ cydwybod dda ymofyn â Duw) trwy adgy­fodedigaeth Iesu Ghrist, yr hwn sydd ar ddeheu­law Dduw, wedi myned i'r nêf, a'r angelion, a'r [Page] awdurdodau, a'r galluoedd wedi eu darostwng iddo.

Yr Efengyl.

Math. 27.57. WEdi ei myned hi yn hwyr fe ddaeth dŷn goludog o Arimathea, a'i henw Io­seph, yr hwn a fuase yntef yn ddiscybl i'r Iesu. Hwn a aeth at Pilatus, ac a ofynnodd gorph yr Iesu: yna y gorchy­mynnodd Pilatus roddi 'r corph. A chymmerth Io­seph y corph, ac a'i hamdoes á lliain main glân, ac a'i dodes yn ei fedd newydd yr hwn a dorrase efe mewn craig, ac a dreiglodd faen mawr wrth ddrŵs y bêdd, ac a aeth ymmaith. Ac yr oedd yno Mair Magdalen, a Mair arall yn eistedd gyferbyn â'r bêedd. A thrannoeth yr hwn sydd ar ôl y darpar-wyl, yr ymgynhullodd yr archoffeiriaid, a'r Pharisêaid at Pilatus, gan ddywedyd, ô Arglwydd, y mae 'n gôf gennim ddywedyd o'r twyllwr hwnnw ac efe etto yn fyw, o fewn tridiau y cyfodaf. Gorchymmyn gan hynny gadw 'r bêdd yn ddiogel hyd y trydydd dŷdd, rhag dyfod o'i ddiscyblon ef o hŷd nôs a'i la­dratta ef, a dywedyd wrth y bobl, ef a gyfododd o feirw; a bôd yr amryfusedd diweddaf yn waeth nâ 'r cyntaf. A dywedodd Pilatus wrthynt, y mae gen­nych wiliadwriaeth, ewch, gwnewch mor ddiogel ac y medroch. Ac hwy a aethant, ac a wnaethant y bêdd yn ddiogel â'r wiliadwriaeth, ac a seliasant y maen.

Dydd Pâsc. ¶Ar Foreuol weddi yn lle y Psalm, Deuwch, canwn i'r Arg. &c. y cenir, neu y dywedir yr Anthemau hyn.

Crist yn cyfodi o feirw, yr awr-hon ni bydd marw: ac nid arglwyddiaetha angau arno ef mwyach. Canys fel y bu efe farw, efe a fu farw vn-waith i dynnu ymmaith bechod, ac fel y mae yn fyw, byw [Page] y mae i Dduw. Felly meddyliwch chwithau hefyd eich meirw i bechod, ach bod yn fyw i Dduw, yng-Hrist Iesu ein Harglwydd.

CRist a gyfododd or meirw, ac a wnaed yn flaen­ffrwyth y rhai a hunasant. O herwydd gan fod marwolaeth trwy ddŷn, trwy ddŷn hefyd y mae ad­gyfodiad y meirw. O blegit, megis yn Adda y mae pawb yn meirw, felly yng Hrist y bywheir pawb.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw yr hwn drwy dy vn Mâb Ie­su Grist, a orchfygaist angeu, ac a agoraist i ni borth y bywyd tragywyddol; yn vfydd yr attolygwn i ti, megis (drwy dy râd espesawl yn ein hachub) ydd wyt yn peri dyseifiadau da i'n meddyliau: felly trwy dy ddyfal gymmorth, allu o honom eu dwyn i ber­ffeithrwydd cyflawn, trwy Iesu Grist ein Hargl­wydd, yr hwn sydd yn byw, ac yn teyrnasu yn oes oe­soedd. Amen.

Yr Epistol.

Coloss. 3.1. OS chwi a gyd-gyfodasoch gŷd â Christ, ceisiwch y pethau oddi vchod, lle y mae Christ yn eistedd ar ddeheu-law Duw. Rhoddwch eich bryd ar y pe­thau vchod, ac nid ar y pethau sydd ar y ddaear. Canys meirw ydych, a'ch bywyd a gu­ddiwyd gŷd â Christ yn-Nuw. Pan ymddangoso Christ yr hwn yw 'n bywyd, yna hefyd yr ymddan­goswch chwithau gŷd ag ef mewn gogoniant. Mar­whewch gan hynny eich aelodau y rhai sydd ar y ddaear, godineb, aflendid, gwŷn, dryd-chwant, a chybydd-dod yr hon sydd yn gaudduwiaeth: o achos yr hyn bethau y mae digofaint Duw yn dyfod ar blant yr anufydd-dod. Ym-mha rai y rhodiasoch chwithau gynt, pan oeddych yn byw ynddynt.

Yr Efengyl.

Ioan. 20.1. Y Dŷdd cyntaf o'r wythnos Mair Fagdalen a ddaeth yn foreu a hi etto yn dywyll, at y bêdd, ac a we­les y maen wedi ei dreiglo oddiar y bedd. Yna y rhedodd hi ac a dda­eth at Simon Petr, ac at y discybl arall yr hwn yr oedd yr Iesu ei garu, ac ddywedodd wrthynt, hwy a ddygasant yr Arglwydd ymmaith o'r bêdd, ac ni ŵyddom ni pa le y dodasant ef. Yna Petr a aeth allan, a'r discybl arall, a hwy a ddaethant at y bêdd. Ac a redasant ill dau ar vn-waith, a'r discybl arall a redodd o'r blaen yn gynt nâ Phetr, ac a ddaeth yn gyntaf at y bêdd. Ac ef a grymmodd, ac a ganfu y lliainiau wedi eu gosod: er hyny nid aeth efe i mewn. Yna daeth Simon Petr gā ei ganlyn ef, ac a aeth i mewn i'r bêdd, ac a ganfu y lliainiau wedi eu gosod yno, a'r napcyn yr hwn oedd am ei ben ef, heb ei osod gŷd a'r lliainiau, ond o'r naill-tu wedi ei blygu mewn lle arall. Yna 'r aeth y discybl arall i mewn hefyd, yr hwn a ddae­the yn gyntaf at y bêdd, ac a welodd, ac a gred­odd. Canys hyd yn hyn ni ŵyddent yr scrythur, y bydde raid iddo adgyfodi oddiwrth y meirw. A'r dis­cyblon a aethant drachefn adref.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw yr hwn drwy dy vn Mâb Ie­su Grist a orchfygaist angau, ac a agoraist i ni borth y bywyd tragywyddol: yn vfydd yr attolygwn i ti, megis (drwy dy rad espysol yn ein hachub) ydd wyt yn peri dyseifiadau da i'n meddyliau, felly trwy dy ddyfal gymmorth allu o honom eu dwyn i ben da, trwy Iesu Grist ein Arglwyd, &c. Amen.

Yr Epistol.

Acts. 10.34. PEtr a agorodd ei enau, ac a ddywedodd, yn wîr yr wyf yn deall nad yw Duw yn derbyn wyneb nêb. Eithr ym-mhob cenhedlaeth y nêb a'i hofno ef, ac a wnelo gyfiawnder sydd gymmeradwy ganddo ef. Yr hwn ymadrodd a ddanfonodd Duw i feibion Israel, gan bregethu tangnheddyf trwy Iesu Grist yr hwn sydd Arglwydd pawb oll. Chwy­chwi a ŵyddoch y peth a fu yn holl Iudea, gan dde­chreu yn Galilea, wedi y bedydd a bregethodd Ioan: y modd y darfu i Dduw enneinio Iesu o Nazareth â'r Yspryd glân, ac â nerth, yr hwn a gerddodd o am­gylch, gan wneuthur gweithredoedd da, ac iachau pawb o'r oeddynt wedi eu dwyn tan feddiant diafol: canys Duw oedd gŷd ag ef. Ac yr ydym ni yn dysti­on o'r pethau oll a wnaeth efe yngwlâd yr Iddewon, ac yn Ierusalem, yr hwn a laddasant wedi iddynt ei grogi ar bren. Hwnnw a gyfododd Duw y trydydd dydd, ac a'i rhoddes i fôd yn amlwg. Nid i'r bobl oll, eithr i'r tystion etholedig o'r blaen gan Dduw, sef i ni y rhai a fwytasom, ac a yfasom gŷd ag ef, wedi ei adgyfodi oddiwrth y meirw. Ac ef a orchymynnodd i ni bregethu i'r bobl, a dwyn tystiolaeth mai efe yw hwn a ordeiniwyd gan Dduw yn farnwr byw a meirw. Gŷd a hwn y mae 'r holl brophwydi yn ty­stiolaethu, y derbyn pawb a gredo ynddo ef faddeu­ant pechodau trwy ei enw ef.

Yr Efengyl.

Luc. 24.13. WEle, dau o honynt oeddynt yn myned y dydd hwnnw i dref a'i henw Em­maus, yr hon oedd dri-ugain stâd oddi­wrth Ierusalem. Ac yr oeddynt hwy yn ymddiddan â'i gilydd am yr holl be­thau hyn a ddigwyddasent. A bu fel yr oeddynt yn [Page] ymddiddan, ac yn ymofyn a'i gilydd, yr Iesu yntef a nessaodd, ac aeth gŷd â hwynt. Eithr eu llygaid hwynt a attaliwyd fel na's adwaenent ef. Ac ef a ddywedodd wrthynt, pa ryw ymadroddion yw y rhai hyn sydd gennwch wrth ei gilydd dan rodio? a phaham yr ydych yn drîst? A'r naill, yr hwn yr oedd ei enw Cleopas a attebodd, ac a ddywe­dodd wrtho, a ydwyt ti yn vnig yn ymdeithudd yn Ierusalem, ac ni ŵyddost y pethau a ddarfu yn y dyddiau hyn ynddi hi? Ac ef a ddywedodd wrth­ynt, pa bethau? hwythau a ddywedasant wrtho: yr hyn a wnaethpwyd i'r Iesu o Nazareth, yr hwn oedd ŵr a oedd brophwyd galluog mewn gweith­red, a gair, gar bron Duw a'r holl bobl. A'r modd y traddodes yr arch-offeiriaid, a'n llywodraeth-wŷr ni ef i'w gondemno i angeu, ac a'i croes-hoeliasant ef. Ond yr oeddym ni yn gobeithio mai efe oedd yr hwn a warede 'r Israel: ac heb law hyn oll heddyw yw 'r trydydd dŷdd er pan wnaethpwyd y pethau hyn. A hefyd rhai gwragedd o'n plith ni a'n dychrynasant ni, y rhai a ddaethant yn foreu at y bedd. A phan na chawsant ei gorph ef, hwynt­hwy a ddaethant, gan ddywedyd weled o honynt weledigaeth o angelion, y rhai a ddywedant ei fôd ef yn fyw. A rhai o'r rhai oedd gŷd â ny-ni a aethant at y bêdd, ac a gawsant felly fel y dywedase 'r gwra­gedd, ond ni welsant ef. Yntef a ddywedodd wrth­ynt, ô ynfydion, a hwyr-frydig o galon i gredu 'r holl bethau a ddywedodd y prophwydi. Ond oedd raid i Grist ddyoddef y pethau hyn a myned i'w ogoniant? A chan ddechreu ar Moses, a'r holl bro­phwydi ef a agorodd iddynt yn yr holl scrythyrau y pethau oeddynt scrifennedig am dano ef. Ac yr oe­ddynt yn nessau i'r drêf i'r hon ydd oeddynt yn my­ned: ac yntef a gymmerth arno ei fôd yn myned [Page] ym-mhellach. Ac hwy a'i cymmhellasant ef, gan ddy­wedyd, arhos gŷd â ni, canys y mae hi yn hwyrhau, a'r dŷdd sydd yn darfod. Ac efe a aeth i mewn i ar­hos gŷd â hwynt. A darfu, ac efe yn eistedd i fwy­ta gŷd ag hwynt ef a gymmerth fara ac a'i bendi­godd, ac a'i torres, ac a'i rhoddes iddynt. Yna 'r egorwyd eu llygaid hwynt, ac hwy a'i hadnabuant ef: ac ef a ddifannodd allan o'u golwg hwynt. A hwy a ddywedasant wrth ei gilydd, onid oedd ein calonnau ni yn llosci ynom tra ydoedd efe yn ym­ddiddan â ny-ni ar y ffordd? a thra ydoedd efe yn agoryd i ni 'r scrythyrau? A hwy a godasant yn yr awr honno, ac a ddychwelasant i Ierusalem, ac a gawsant yr vn ar ddêg wedi ymgasclu yng­hŷd, a'r sawl oedd gŷd â hwynt: y rhai oeddynt yn dywedyd, yr Arglwydd a gyfododd yn wîr, ac a ymddangosodd i Simon. Hwythau a fynegasant y pethau a wnaethesid ar y ffordd, a pha fodd yr ad­nabuant ef wrth dorriad y bara.

Y Colect.

HOll-alluog Dád yr hwn a roddaist dy vn Mâb i farw dros ein pechodau, ac i gyfodi trachefn dros ein iawnhâd: Caniadhâ i ni felly fwrw ym­maith sur-does drygioni ac anwiredd, fel y gallom yn wastad dy wasanaethu ym-mhurdeb buchedd a gwirionedd, trwy Iesu Grist ein Harglwydd. A­men.

Yr Epistol.

Acts. 13.26. HA-wyr frodyr, plant cenhedlaeth Abraham, a'r rhai yn eich plith sydd yn ofni Duw, i chwi y danfonwyd gair yr iechydwriaeth hyn. Oblegid preswyl-wŷr Ierusalem, a'u tywysogion heb adnabod hwn, na lleferydd y pro­phwydi [Page] y rhai a ddarllenid bôb Sabboth, a'u cy­flawnasant gan farnu hwn. Ac heb gael ynddo ddim achos angeu, a ddymunasant ar Pilatus ei lâdd ef. Ac wedi iddynt gwblhau pob peth o'r a scrifennasid am dano ef, descynnasant ef oddiar y pren, a doda­sant ef mewn monwent. (Eithr Duw a'i cyfododd ef oddiwrth y meirw.) Yr hwn a welwyd lawer dydd gan y rhai a ddaethe i fynu gŷd ag ef o Galilea i Ierusalem, y rhai ydynt ei dystion ef wrth y bobl. A nyni ydym yn pregethu i chwi yr addewid a wna­ed i'r tadau, ddarfod i Dduw ei gyflawni i'w plant hwy, sef nyni, gan iddo adgyfodi Iesu: megis hefyd yr scrifennwyd yn yr ail Psalm, Fy Mâb i yd wyt ti, my-fi heddyw a'th genhedlais di. Ac am iddo ei gy­fodi ef o'r meirw nid i ddychwelyd mwy i lygre­digaeth, ef a ddywedodd fel hyn, Dodaf i chwi sanctaidd ddisigl [drugareddau] Dafydd. Ac am hynny y mae yn dywedyd mewn lle arall, Ni a­dewi i'th Sanct weled llygredigaeth. Canys Da­fydd, wedi iddo wasanaethu ei oes trwy ewy­llys Duw, a hunodd, ac a ddodwyd at ei dadau, ac a welodd lygredigaeth: eithr yr hwn a gyfo­des Duw ni welodd lygredigaeth. Am hynny by­dded hyspys i chwi, ha-wyr frodyr, mai trwy hwnnw yr ydys yn pregethu i chwi faddeuant am bechodau. A thrwy hwn y cyfiawnheir pob vn o'r sydd yn credu oddiwrth y pethau oll y rhai ni's gallent gael eu cyfiawni trwy gyfraith Mo­ses. Gwiliwch am hynny rhag dyfod arnoch y peth a ddywedir yn y prophwydi, Edrychwch ô ddirmyg-wyr, a rhyfeddwch, a diflennwch y­maith: canys yr wyf yn gwneuthur gweithred yn eich dyddiau, gwaith ni's credwch er i neb ei ddan­gos i chwi.

Yr Efengyl.

Luc. 24.36. YR Iesu a safodd ynghanol ei ddiscyblō, ac a ddywedodd wrthynt, Tangnhe­ddyf i chwi. Hwythau wedi brawy­chu, ac ofni a dybiasant weled o ho­nynt yspryd. Dywedodd yntef wrthynt, pa ham y'ch trallodir? pa ham y mae traws-feddyli­au yn codi yn eich colonnau? Edrychwch fy nw­ylo a'm traed, mai my-fi fy hun ydyw: teimlwch fi a gwelwch: canys nid oes i yspryd gnawd, ac escyrn, fel y gwelwch fôd i mi. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, ef a ddangosodd iddynt ei ddwylo, a'i draed. A thra 'r oeddynt hwy etto heb gredu gan lawe­nydd, ac yn rhyfeddu, ef a ddywedodd wrthynt hwy: a oes gennych ymma ddim bwyd? A hwy a roesant iddo ef ddarn o byscodyn wedi ei rostio, ac o ddîl mêl. Yntef a'i cymmerodd, ac a'i bwytaodd yn eu gŵydd hwynt. Ac ef a ddywedodd wrthynt: y rhai hyn yw'r geiriau a ddywedais i wrthych chwi, pan oeddwn etto gŷd â chwi, bôd yn rhaid cy­flawni pôb peth sydd yn scrifennedig am danaf yng­hyfraith Moses, a'r prophwydi, a'r Psalmau. Yna efe a egorodd eu dyall hwynt, fel y dyallent yr scry­thyrau. Ac ef a ddywedodd wrthynt, felly y mae yn scrifennedig, ac felly yr oedd raid i Ghrist ddyoddef, a chyfodi o feirw y trydydd dŷdd: a phregethu edi­feirwch a maddeuant pechodau yn ei enw ef ym­mhlith y cenhedloedd oll, gan ddechreu yn Ieru­salem. Ac yr ydych chwi yn dystion o 'r pethau hyn.

Y Colect.

OLl-alluog Dduw &c. Megis ar y Cymmun Ddydd Pâsc.

Yr Epistol.

1. Ioan. 5.4. Y Mae oll o'r a aned o Dduw yn gorch­fygu'r bŷd, a hon yw 'r oruchafiaeth yr hon sydd yn gorchfygu y bŷd, sef ein ffŷdd ni. Pwy sydd yn gorchfygu 'r bŷd, onid yr hwn sydd yn credu mai Iesu yw Mâb Duw? Hwn yw 'r Iesu Ghrist a ddaeth trwy ddwfr a gwaed, nid trwy ddwfr yn vnig, o­nid trwy ddwfr a gwaed: a'r Yspryd yw 'r hwn sydd yn testiolaethu: canys yr Yspryd sydd wirio­nedd. Canys y mae tri yn tystiolaethu yn y nef, y Tâd, y Gair, a'r Yspryd glân: a'r tri hyn vn ydynt. Ac y mae tri yn tystiolaethu ar y ddaiar, yr Yspryd, a'r dwfr, a'r gwaed: a'r tri hyn yn vn y maent yn cytuno. Os tystiolaeth dynion a dderbyniwn, y mae tystiolaeth Duw yn fwy: canys hyn yw ty­stiolaeth Duw, yr hon a dystiolaethodd efe am ei Fâb. Yr hwn sydd yn credu ym Mâb Duw y mae iddo y dystiolaeth ynddo ei hun: hwn nid yw yn cre­du i Dduw, a'i gwnaeth ef yn gelwyddog, gan na chredod y dystiolaeth yr hon a dystiolaethodd Duw am ei Fâb. A hon yw 'r dystiolaeth, roddi o Dduw i ni fywyd tragywyddol: a'r bywyd hwn sydd yn ei Fab ef. Yr hwn y mae y Mâb ganddo, y mae y by­wyd ganddo: a'r hwn nid yw ganddo Fâb Duw, nid oes ganddo fywyd.

Yr Efengyl.

Ioa. 20.19. YNa pan aeth hi yn hwyr y dŷdd cyn­taf hwnnw o'r wythnos, a'r drysau yn gaead, lle yr oedd y discyblon we­di ymgasclu ynghŷd, rhag ofn yr I­ddewon, yr Iesu a ddaeth, ac a sa­fodd yn y canol, ac a ddywedodd wrthynt, Tang­nheddyf i chwi. Ac wedi iddo ddywedyd hyn, ef [Page] a ddangosodd iddynt ei ddwylaw, a'i ystlys: yna y llawenychodd y discyblon wrth weled yr Arg­lwydd. Yna dywedodd yr Iesu wrthynt drachefn. Tangneddyf i chwi: megis y danfonodd fy-Nhâd fi, felly yr ydwyf finne yn eich anfon chwi. Ac we­di iddo ddywedyd hyn ef a anadlodd arnynt, ac a ddywedodd wrthynt, Cymmerwch yr Yspryd glân: Pwy bynnag y maddeuoch eu pechodau, maddeu­wyd iddynt: yr eiddo pwy bynnag a attolioch, hwy a attaliwyd.

Y Colect.

HOll-alluog Dduw, yr hwn a roddaist dy vn Mâb i ni yn aberth, tros bechod, a hefyd yn e­sampl o fuchedd dduwiol, dyro i ni dy râs, fel y gal­lom byth fod yn ddiolchgar dros ei anhraethawl les­hâd ef; a hefyd i ni beunydd ymroi i ganlyn bendige­dig lwybrau ei wir lanaf fuched ef, Amen.

Yr Epistol.

1. Pet. 2.19. HYn sydd rasol, os o herwydd cydwybod i Dduw y bydd i neb ddwyn cystudd, gan ddyoddef yn ddiachos. Oblegid pa glôd yw er bôd yn dda eich ammynedd pan gernodier chwi am eich beiau? ei­thr os pan wneloch dda er hynny y byddwch dda eich ammynedd yn goddef, hyn sydd rasol garbron Duw. Canys i hyn y galwyd chwi: oblegid Christ hefyd a ddyoddefodd trosom ni, gan adel i ni siam­pl, fel y gallech chwi ganlyn ei ôl ef. Yr hwn ni wnaeth bechod, ac ni chaed twyll yn ei enau. Yr hwn pan ddifenwyd ni ddifenwodd eilwaith: pan ddyoddefodd, ni fygythiodd, eithr rhoddodd ar y neb sydd yn barnu yn gyfiawn. Yr hwn ei hun a ddûg ein pechodau ni yn ei gorph ar y pren, [Page] fel y gallem ni wedi ein gwared oddiwrth bechod, fyw i gyfiawnder, trwy gleisiau yr hwn yr iacha­wyd chwi. Canys yr oeddych megis defaid yn my­ned ar gyfeilorn, eithr yn awr chwi a droesoch at fugail, ac Escob eich eneidiau.