ERbyn hyn y gellwch weled pa wahaniaeth sydd rhwng barn Duw, a barn y bŷd, a pha beth iw feddwl am ddealldwriaeth y dy­nion hynny, (bid uchel bid isel; bid dysgedig bid annysgedig) ar sydd yn cashau neu yn gwrthwynebu y Diwidrwydd sanctaidd hwn▪ Mae Duw yn peri i ni ei garu, a'i geisio ai wasaneuthu ef, â'r holl galon, a'r enaid ac â'r nerth: A'r gwŷr hyn a▪ alwant y rhai a [Page 98] ymegniant at hynny, yn Zelotiaid, Precisi­aid, a Phuritaniaid, er i bôd hwy, ysywaeth, yn fyrr o lawer, darfyddo iddynt wneuthur eu goreu. Yr anferthwch a'r peth dybryd rhyfeddaf a ddigwyddodd erioed yn Nattur Dŷn, yw bôd dynion, ie dynion dysgedyg, bod dynion a'r sy'n ddoethion mewn pethau eraill, yn tybied mewn difrifwch, fôd y diwidrwydd pennaf, yn vfuddhau ir Arglwydd, ac yn tueddu i gadw ein eneidiau, yn afreidiol, a bod iddynt fŷth ei gyfrif yn fai, a'i wneuthur yn fatter ō wradwydd: Bôd difrifol ddiwyd ufyddhau i gyfraith Dduw, yn fatter o gy­ffredinol ddirmyg a chasineb yn y bŷd; na chyfrifir neb ffieiddiach yn gyffredinol, nâ'r rhai sydd ddiwyd ym matterion eu iechyd▪ wriaeth: ac nad oes neb yn cael eu taflu ymma a thraw gan ddynion anhywaith yn fwy nâ'r rhain; na eill mawr na bychan Rheolwyr, na 'r dorf gyffredin, yn y rhan fwyaf o'r ddaiar moi haros. Wrth feddwl pa fôdd y darfu ir dŷn cyntaf a'r a anwyd erio­ed yn y bŷd, gasau ei frawd ei hun, hyd o­nid aeth ef rhagddo iw lâdd ef, am iddò wasaneuthu Duw yn well nag efe ei hun [am fôd ei weithredoedd ef yn ddrwg, ar ei­ddo ei frawd yn dda.] 1 Joa. 3. 12. Ac mor ddidor y dilynodd, ac y cynddeiriogodd y gwallgof hyll annaturiol hwn yn y byd, o amser Cain, hyd y dydd heddyw! Nid yn ofer y mae yr Yspryd Glân yn chwanegu yn y geiriau nesaf, 1 Jo. 3. 13. [Na ryfeddwch fy mrodyr, os yw 'r bŷd yn eich casau chwi] gan fwrw fôd yn hawdd gennym ni ryfeddu [Page 99] fal, yr wyf yn addef, y gwneuthum i fy hun yn fynych ac yn ddirfawr. Mi a dybygwn, mai plâ ac anaf rhyfeddol yn Natur yw hyn; ac y mae hyn yn fy siccrhau i yn fawr iawn ynghylch gwirionedd yr Yscrythur, ynghylch athrawiaeth Cwymp dyn, a phechod gwrei­ddiol, ac ynghylch angenrheidrwydd Heddy­chwr, a gras adnewyddiad.

O eneidiau truein gwallgofus! Ai nid di­gon i chwi wrthod eich Iechydwriaeth eich hunain, ond rhaid i chwi ddigio wrth y rhai ni'ch canlynant! Ai nid digon ynfyd, a digon drwg, dewis Damnedigaeth, ond rhaid i chwi sorri wrth bawb na bônt o'ch meddwl! Oni chredwch chwi i Dduw had oes gobaith o Ie­chydwriaeth heb Adenedigaeth, Troedigaeth, Sancteiddrwydd, a Buchedd nefol ac yspry­dol (Joa. 3. 3, 5, 6. Mat. 18, 3. Heb. 12. 14. Rhuf. 8. 9, 13. 2 Cor. 5. 17.] Ai rhaid i ni ôll fôd yn Anghredadwy gydâ chwi­thau? Os chwerddwch chwi am ben Ʋffern, nes eich bod ynddi, ai rhaid i ni hynny hefyd? Os yw Duw a gogoniant mewn llai prîs a chy­frif gennych na'ch difyrrwch cnawdol y sydd tros amser; ai rhaid i ni ymwrthod â'n Cre­fydd Gristianogawl ac a'n Rheswm rhag ofn anghyttuno â chwi? os meiddiwch chwi ang­hyttuno â'ch Gwneuthurwr, a'ch Prynwr, ac a'r Yspryd glân, ac a'r holl Brophwydi, Apostolion, ac Efangyl-wyr, ac â phawb ar a aethant erioed ir nefoedd, oni allem ninneu yn hyfion ang­hyttuno â chwi? Os rhaid i chwi fôd yn An­nuwiol, a dewis eich gwae tragywyddol, [Page 100] Cyd-ddygwch â'r rhai sydd ganddynt fwy dealltwriaeth, ac ni lyfasant fod mor rhyfy­gus a neidio ar eich ol ir tân anniffoddadwy: Na watworwch Sancteiddrwydd, er na of aloch am dano: Na rwystrwch y rhai sy yn ym­drech am fyned i mewn trwy'r porth cyfyng, os gwrthodwch chwi eich hunain. Na fyddwch mor chwannog i gael Cymdeithion yn V­ffern: Ni bydd hynny ddim Cysur i chwi nac yn lleihau eich poen.

Eithr oblegyd fod yr wynebau gennych i ddywedyd yn erbyn Duw 'r gwirionedd, ac i wradwyddo y gwaith y mae efe yn ei orchym­myn, ac i ddywedyd, pam y rhaid wrth gym­maint ymyrraeth? pan ydyw ef yn peri i ni ei wneuthur a'n holl egni; mi a fynegaf i chwi ar fyrr beth yr ydych yn ei wneuthur; ac a ddangosaf i chwi drem wrthun y gwat­warwr, a chalonnau ffieidd gelynion Sanctei­ddrwydd, fal y byddo i chwi os ydyw bosibl, eich ffieiddio eich hunain.

1. Mae y gelynion hyn i Sanctaidd ddiwid­rwydd, yn gwadu Duw trwy eu gweithredoedd a'u bucheddau, ac ydynt yn Annuw ar wei­thred; ac fe dybygid eu bod hwy mor agos o garennydd ir [drwg hwnnw] (1 Joan. 3. 12) ac y mynnent i bawb eraill wneuthur felly hefyd; Ac yna gynted y troe 'r ddaiar yn Vffern! Mae 'r matter yn eglur: Onid yw Duw yn haeddu ei garu a'i wasaneuthu â'th holl galon, âth enaid, â'th nerth, nid yw efe yn Dduw. Ac os yw dy olud, neu dy anrhydedd, neu dy gnawd, neu dy gyfaill yn haeddu mwy o'th gariad, o'th ofal, [Page 101] a'th ddiwidrwydd, nag y mae Duw, yna hwnnw yw dy Dduw, ar sydd oreu yn ei hae­ddu. Gwêl yn awr beth y mae y gwatwar­wyr hyn ar burdeb ac ufudd-dod yn ei dy­biaid am Dduw ac am y bŷd.

2. Mae 'r Cainiaid hyn yn cablu llywodrae­thwr y bŷd. Pan roddes efe ddeddfau ir Creaduriaid a wnaeth ef o ddiddim, y truei­niaid hyn a wawdiant ac a gasânt ddynion am vfyddhau iddynt. Oni orchymmynodd Duw yr hyn yr ydych chwi yn ei wrthwynebu, dywedwch yn ei erbyn ac nac arbedwch: (Mi a fynnwn pettych chwi lawer mwy yn erbyn y rhith grefydd, yr hon nid yw efe yn ei gorchymmyn:) Eithr os efe ai gorchymyn­nodd hi, a chwithau er hynny a feiddiwch ei difenwi hwynt, fel pettei y rhai a vfyddhânt iddi yn Rhy-bûr a medrusaidd, Beth yr ydych yn ei wneuthur ond beio á'r frenin y Sainct am wneuthur cyfreithiau ni ddylid vfyddhau iddynt: yr hyn beth sydd cymmaint, a phe dywedech mai cyfreithiau ffôl a diffaith (yn eich tŷb chwi) yw 'r cyfreithiaú hyn, er eu gwneuthur gan y Duw tra doeth a da.

3. Y gelynion hyn i Sancteiddrwydd ydynt yn gwrthwynebu yr Ymarfer, hyd yn oed o Brif­byngciau ein holl grefydd. Canys, Heb. 11. 6. [Rhaid yw ir neb sydd yn dyfod at Dduw gre­du fôd Duw, ai fod ef yn obrwywr i'r rhai sy yn ei geisio ef yn adiwyd.] A'r diwyd geisio Duw y maent hwy yn ei gasau, ac yn ymofod yn ei erbyn.

4. Onid ydynt hwy yn barnu na thâl y ne­foedd [Page 102] ond llai nâ'r ddaiar, pan wnelont lai am dani, ac y mynnent i eraill wneuthur felly hefyd?

5. Hwy a fynnent i ni oll ymddirywio o fod yn Gristianogion ac yn ddynion, fel pe na bai un bywyd i ddyfod, neu fel ped fai ein Rhe­swm a'n holl swyddgyneddfau wedi eu rhoddi i ni yn ofer. Canys oni roddwyd hwynt i ni o ran petheu mwy nâ holl freintiau a difyr­rwch y bŷd, maent yn ofer, neu yn waeth; ac nid yw bywyd dŷn ond breuddwyd a thrueni. Oni byddei yr anifall yn llai gresynol, os hyn fyddei y cwbl?

6. Waeled prîs y mae y Cainiaid hyn yn ei roddi ar enaid anfarwol dŷn, y rhai a dybiant na thâl ef cymmaint o ymyrraeth, a gofalus ufydd-dod i gyfreithiau Crist? nai thâl ef chwaith cymmaint ac a wnant hwy eu hunain er mwyn ei bryntion bechodau a'u cnawd dar­fodedig? ond a fynnent i ni fod mor ynfyd, a gwerthu y nef a'n heneidiau ein hunain, am y­chydig seguryd ac esmwythdra pechadurus.

7. Y gelynion hyn i Sancteiddrwydd, a fyn­nent i ddynion gymmeryd eu trugareddau yn lle yr hyn sydd yn niwaid iddynt, a'u bendi­thion mwyaf yn faich ac yn blâ iddynt, a rhe­deg i uffern i gael ymwared rhagddynt. Och ddyn a wyddost di Beth yw Sancteiddrwydd? a pha beth yw cael nesau at Dduw? Me­ddaf i ti, prawf yw y mlaenllaw o'r nefoedd ar y ddaiar: Y Gogoniant goruchaf, a'r difyr­rwch pereiddiaf, a'r llesâd pennaf i'r enaid. A wyt ti yn ofni cael gormod o hyn? Pa beth, [Page 103] tydi, yr hwn nid oes dim gennit (yr hyn a ddylei beri i ti grynnû) A oes arnat ti ofn cael gormod? Tydi yr hwn ni ofni ûn amser ormod o arian, neu ormod barch, neu ormod o iechyd, A wyt ti yn ofni gormod o Jechyd yspry­dol a Sancteiddrwydd? Beth a chwennychi di, os wyt ti yn laru ac yn ffoi oddiwrth dy ddedwy­ddwch?

8. Chwychwi y rhai ydych ddeiliaid cy­wir, ymogelwch rhag y gwatwarwyr annuwiol hyn: Canys yn ddilynawl hwy a fynnent eich temtio i ddirmygu eich Brenin, ac i wneuthur gwawd o ufydd-dod iw orchymynion a'i gyfrei­thiau. Canys os perswadia un chwi i ddir­mygu Barnwr, mae ef yn dangos y ge­llwch chwi ddirmygu Cwnstabl. Nid oes un Brenin o'i gyffelyou i Dduw cymmaint, ac yw gwybedyn neu bryfedyn wrth y Brenin hwnnw. Yr hwn gan hynny a fynnei ryddhau a gwanhau cyfreithiau Duw, a pheri i ddiwyd a dichlyn ufydd-dod iddo ef, ymddangos yn beth afreidiol, mae hwnnw yn bwrw fod u­fydd-dod i neb rhyw un o feibion dynion yn llawer afreittiach.

A chwithau blant a gweision, gwiliwch rhag Athrawiaeth y dynion hyn: Chwi fei­stred, na roesew-wch mo honi i'ch teuluo­edd. Os yw hwnnw yn heuddu ei watwar megis Puritan neu Precisian, yr hwn sydd o­falus am ryngu bodd ac ufyddhau ir Argl­wydd, pa watwar a haeddau eich plant a'ch gweision, os byddant yn ufydd ac yn rhyngu [Page 104] bodd i'r cyfryw rai ac ydych chwi.

9. Chwychwi oll sy yn Grefftwŷr tlodion, gochelwch y petheu a ganlynant wawd y Cai­niaid, rhag i hynny beri i chwi adael heibio waith eich galwedigaeth, a'ch troi eich hunain a'ch teuluoedd i reidusni. Canys oni thâl y nefoedd ejch gwaith mwyaf ar a alloch, ni thâl eich Cyrph mo'r lleiaf.

10. Y Cainiaid hyn a lefarant yn erbyn deffrous gydwybodau, a chyffes yr holl fŷd. Beth bynnac a ddywedont hwy drwy freudd­wyd eu dall ryfyg a'u diofalwch; o'r diwedd, pan agoro Angeu eu llygaid, hwy a lefant oll, O na buassem ni yn Saint! O am allu o honom farw o farwolaeth y Cyfiawn, a bôd ein diwedd fel yr eiddo yntef! O na buassem ni yn treu­lio yr Amser, a'r Gofal, a'r boen honno dros ein heneidiau, a dreuliasom ni ar yr hyn sy yn awr yn fustl i'n Coffadwriaeth! Ac er hyn ni chymmer y dynionach hyn ddim rhy­bydd, ond yn awr a wrthwynebant, ac a watwarant yr helynt, y dymunei yr holl fŷd o'r diwedd, ei bôd mor awyddus iddi ac y bu neb erioed.

11. Mae gan y gelyn ei hun gydwybod o'i fewn, ar sydd naill ai yn grwgnach yn erbyn ei faleusus annuwioldeb, ac yn tystiolaethu ei fod ef yn amcherchi y rhai sydd lawer gwell nag ef ei hun; neu o'r lleiaf ai geilw ef ar fyrder i gyfrif, ac a fynega iddo yn well beth [Page 105] a wnaeth, ac a bair iddo newid ei wyneb­prŷd ai dôn; a dymuno bôd ynghyflwr y rhai a wrthwynebodd ef.

12. I Benglymmu, Mae y Cainiad o'r drwg 1 Joa, 3, 12. o'i dâd Diafol, Joa. 8. 42, 44. ac yn offeryn yn rhodio, ac yn llefaru drosdo ef ar y ddaiar, gan ddywedyd yr hyn a ddywedei yntef: Gelyn amlwg i Dduw yw ef. Canys pwy ydynt ei elynion ef, ond gelynion i San­cteiddrwydd, iw gyfreithiau ef, i'n hufydd­dod ni, iw ddelw ef, ac iw Saint? A pha fodd y trinia Crist ei elynion yn y diwedd, Luc 19. 27? O nas gwyddent, fel wrth rag­weled, y gallent ddiangc! dyma gywir a gwr­thun lûn y Cainiad, neu elyn buchedd San­ctaidd, yr hwn sy yn difenwi difrifol ddiwyd­rwydd megis rhodreswaith neu fod yn fussu yn afreidiol, pan yw Duw yn gorchym­myni ni, ac Angeu, a'r Bedd, a thragywy­ddoldeb yn ein Rhybuddio i weithio ei waith ef a'n holl Egni. Ystyriwch hyn yn awr y sawl a anghofiwch Dduw, rhag iddo eich rhwygo, ac na byddo gwaredydd. Psal. 50. 22.

EIthr o holl wrthwynebwŷ r Difrifol San­cteiddrwydd yn y bŷd, nid oes mwy an­escusodol, ac wylofus resynol, nâ'r rhai a bro­ffesant eu bod yn Weinidogion i Grist, A goe­liei [Page 106] neb ar nas adwaenei hwynt, fod y fath ddy­nion yn y bŷd? Ysywaeth, y mae gormod. Er bod Meithriniad neu ddygaid i fynu a Chyfreithiau'r wlâd yn eu rhwymo hwynt i bregethu Cywir Athrawiaeth, etto er hynn y ei gyd, gau Ddysgawdwŷr ydynt hwy yn y Cymhwysiad neu yn y gwaith o wneuthur def­nydd o hono. Canys ni ddysgasant hwy er­ioed yn iawn, y sanctaidd a'r nefol athrawi­aeth y maent yn ei phregethu; ac ni ddarfu i­ddynt ddygymmod a hi, na derbyn ei grym a'i hargraph ar eu calonneu; Ac am hynny drwy gadw eu hanianawl lygredigaethau, ann­uwioldeb, a gelyniaeth i fywyd a grym, ac Ym­arfer yr Athrawiaeth honno, y maent ar ŵyr­gyrch (indirectly) yn tynu i lawr yr hyn ar uni­awngyrch (directly) yr ymddangosant eu bôd yn ei adeiladu, ac a bregethant dros Dduw, ac yn ei erbyn; dros Grist, a'i Yspryd Sanctaidd, ac yn eu herbyn; dros Dduwioldeb ac yn ei herbyn; a hynny yn yr un bregeth. Yn gy­ffredinol mae yn rhaid iddynt lefaru dros Air Duw a buchedd Sanctaidd: Ond pan ddelont at betheu neulltuol, Maent yn ei goganu yn ddirgel, ac yn condemnio y Rhan­nau, tra byddant yn canmol y Cyfan. Yn gyffredinol hwy a ddywedant yn dda am bobl grefyddol, Dduwiol, Sanctaidd: Ond pan gyfarfyddont a hwynt, eu casau a wnânt, a'u gwneuthur yn Brecisi [...]a, y Sect y dywedir ym mhob man yn ei herbyn, plâ yn cyfodi terfysc, fel yr achwynwyd ar yr Apostolion; Act. [Page 107] 24. 5. a'r 28. 22. a phob dim ar a fedro ma lais ei ddychymmyg iw gwneuthur hwynt yn gâs. A'r hyn ni allant ei brofi, hwy a fwriant yn ddirgel cystal a bod y peth, trwy gam-gym hwysiad eu hathrawiaethau, yn ei portreiadu hwynt felly, fal y gallont ddwyn eu gwranda­wyr i goelio, mai haflug (neu grug) ydynt hwy o Ragrithwyr ystyfnig, terfysgus, beil­chion, anufydd, cynhennys, anhydyn, yn hoffi ymneulltuo, a chwennych priodoli yr enw o Dduwi ldeb yn unig iddynt eu hunain, ac yn y dirgel cynddrwg ag eraill. A darfyddo i­ddynt fal hyn ei gosod hwynt allan gar bron y bobl anwybodus, hwy a wnaethant ffordd Duwioldeb yn gâs, ac a arfogasant drueiniaid yn ddigonol â rhagfarn ac a llyssiant; Ac felly oblegyd fod dynion fal hyn wedi ei gwneuthur yn gâs ganddynt, pob ddifrifol ddiwidrwydd am y Nefoedd, pob tynerwch Cydwybod, ac ofn pechu, pob nefol ymddiddanion, a difri­fol bregethu, darllein, neu weddio a wneir hefyd yn gâs er ei mwyn hwynt: Canys wrth glywed y fath ogan ir dynion, a gwled mai y rhai hyn yw 'r petheu, yn y rhai y maent yn rhagori (neu a gwahaniaeth ynddynt) oddi­wrth eraill, hwy a dynnant eu barn am eu Gweithredoed, at eu barn ragsefydlog am y Personnau. Pan grybwyller am eu dyfarwch yn eu teuluoedd mewn▪ gweddi ac addysc, yn darllain ac yn gwneuthur ffrwythlawn ddef­nydd o dydd yr Arglwyd, neu o orchwylion eraill o ofalusrwydd a diwydrwyd sanctaidd, [Page 108] y Gwenidogion annuwiol hyn ydynt barod iw pardduo hwynt â rhyw gabledd ar osteg, neu â dirgel ogan, neu eiriau drwgdybus, er mwyn amddiffyn eu bucheddau ansanctaidd eu hunain, a pheri i bobl gredu, mai ymblei­diad a rhagrith yw difrifol dduwioldeb. Pyg­ddu amliw eu meddyliau, a bwriad ac ergyd eu gwaith hwynt yn pregethu, a ellir eu deall wrth eu gwawd, â'u gwatwor, a chableddus ladd-die­ithr yn erbyn gwesion yr Arglwydd a fo mwy­af diwid. Y pyngciau o wirionedd y mae dadl yn eu cylch, y rhai y mae y cyfryw rai yn eu hamddiffyn, hwy a'u gosodant am Amryfuse­ddau: a'u Camgymmeriadau a osodant hwy a­llan fal ped faent Heresi: eu dyledswyddau a o­sodant allan am feiau; a'u dynawl wendid am gamweddau afreolus. Hwy a fwriant eu bod hwynt yn euog o'r petheu ni ddaethant erioed o fewn eu meddyliau: ac os rhai o'r sawl a broffesant dduwioldeb a fyddant euog o fwy beiau, hwy a fynnent beri i ddynion goelio, fôd y lleill yn gyffelyb, a bod teulu Crist iw farnu wrth un Judas; ai hamcan ydyw dangos cymmaint a bod eu proffes hwy, naill ai yn feius, a'i'n afreidiol, ai'n llai canmoladwy. Hwy a fy nent wneuthur, na byddei yr Ail­anedigaeth ddim ond dyfod ir Eglwys drwy fe­dydd; ac nad yw ychwaneg o droedigaeth, na gadael heibio ryw bechodau gorthrwm, a chodi i fynu rhyw fath ar ffurf digalon o dde­fosiwn, yn ddim amgenach nâ thrychio▪ aeth (neu phansi) neu ryw beth afreidiol: A hwy a fynnent ddwyn pobl druein i gredu os [Page 109] hwy a ailenir yn Sacrafennaidd o ddwfr, y gallant fod yn gadwedig, er na by­ddont wedi ei haileni drwy adnewyddiad yr Yspryd glân. Gan fod eu hunain yn ddi­eithriaid i Ddirgelwch Adgenhedliad, ac i fywyd ffydd, a nefol ymarweddiad ac i garu a gwasaneuthu Duw a'u holl enaid a'u Nerth; Yn gyntaf hwy a geisiant ei llonnyddu eu hunain a chrediniaeth nad yw y rhai hyn ond pethau dychymmyg neu afreidiol; ac yna y ceisiant dwyllo y bobl a'r hyn y twylla­sant hwy eu hunain yn gyntaf.

Ac y mae yn wiw i chwi ddalsulw, yn er­byn pa beth mewn Crefydd y mae y Rhagrith­wyr ffugiol hyn yn sefyll. Prin y mae un gair mor iachus a Sanctaidd na allant hwy ei o­ddef, os bydd heb ei fywyd ynddo: Nac ond prin un ddyledswydd, os bydd medi marwei­ddio, nad allont ei goddef: Eithr Yspryd a By­wyd▪ Crefydd yw'r hyn nis gallant moi oddef. Fel y mae y rhagor rhwng Corph a Chelain, nid wrth y rhannau, ond wrth y bywyd; felly y mae math ar fywyd mewn pregeth a gweddi, ac ymhob gweithred arall o addoliad, yr hwn a ddeallir gan amryw fath ar wrandawyr. Y Duwiol ai deall iw hadeiladaeth a'u diddan­wch: Canys yn hyn y bywiogir ac y cyssurir hwynt. Mae bywyd yn cenhedlu bywyd; fel y mae tân yn ennyn tân. Yr Annuwiol a'i deall yn fynych iw gofid, onis deallant iw har­gyoeddiad a'u troedigaeth. Y bywyd hwn mewn pregethu, gweddio, addyscu, argyoeddi ac ymddiddan sy yn brathu, yspelwi ac yn aflo­nyddu, [Page 110] eu cydwybodau hwynt. Ac yn erbyn hwn y gwingant ac yr ymsennant. Hwn yw 'r peth a rwystra iddynt gysgu yn llonydd yn eu pechod a'u trueni: Eithr galw arnynt y mae a'u h sgwyd i ddeffro, ac ni edu iddynt bechu mewn heddwch, ond naill ai fe a'u try hwynt, ai fe a'u poenydia cyn eu hamser. By­wyd Crefydd sy yn eisiau ar Ragrithwr: A'r bywyd y mae ef fwyaf yn ei erbyn. Tân paenti­edig ni losga. Nid yw Celain Gelyn yn ddy­chrynnadwy. Nid yw Llew marw yn cnoi. Ga­dewch i eiriau 'r bregeth ai blino hwynt fwy­af, fôd wedi eu gwahanu oddiwrth y Bywyd, ai rhoddi mewn Homili, ai hadrodd, neu ei darllain mewn modd ffurfiol gysgadur, neu fal plentyn yn yr ysgol yn adrodd eiwers, a hwy ai goddefant, ac ai canmholant. Bydded ir unrhyw eiriau o weddi, ymaent hwy yn awr yn eu llysu, gael eu hadrodd drostynt mewn ffurf arferawl anfywiol, a hwy au hoffant o'r goreu. Nid wyfi yn dywedyd yn erbyn arfer ff [...]rfiau, ond y camarfer arnynt: Nid yn erbyn y Corph ond y gelain. Bydded ffurfiau gael eu harfer gan ŵr Ysprydol difrifol, mewn modd Y­sprydol difrifol, drwy gymmysgu rhai cyngho­rion bywioglawn, neu draethiadau fel y bo ach­osion, a dueddant iw cadw hwynt yn effro, ac yn wrandawgar, ac i beri iddynt deimlo yr hyn yr ydych chwi yn ei feddwl, ac yn ei wneuthur, a chwi a gewch weled▪ nad ydynt hwy yn caru y fath ffurfiau bywiogr [...]m. Y Cristion bwy, ac Addoliad bywiol, a Chrefydd sprydol ddifrifol y maent hwy yn eu cashau: Dieneidi­wch [Page 111] hi a hwy a'i goddefant. Gedwch i lûn fy ngelyn fôd yn harddach a threfnusach nag a oedd ei berson, ac mi a allaf ei oddef yn yftafell fy ngwely yn well nag ef ei hun yn y trwsiad gwaelaf. Y Cristianogion bwy ym mhob parth bŷd a erlidir yn bennaf. Gedwch iddynt un­waith feirw, a'r Rhagrithwyr marwgalon eu hunain a'i hanrhydeddant, yn enwedigol o hirbell ddigon: hwy a ddifethant y Seintiau byw, ac a gynhaliant ddyddiau gwylion i'r rhai meirwon. Gwae chwi Scrifennyddion a Pha­risoe aid ragrith-wŷr, canys yr ydych yn adei­ladu beddau'r prophwydi, ac yn addurno bedd­au y rhai cyfiawn: ac yr ydych yn aywedyd, pe buasem ni yn nyddiau ein tadau, ni buasem ni gyfrannogion a hwynt yngwaed y phrophwydi: felly yr ydych yn tystiolaethu am danoch eich hu­nain, eich bod yn blant i'r rhai a laddasant y prophwydi: Cyflawnwch chwithau hefyd fesur eich tadau. oh Seirph a hiliogaeth gwiberod, pa fodd y gellwch ddiangc rhag barn Ʋffern? Mat▪ 23. 29, 30, 31, 32, 33. Y Ci yr hwn nid ymmyr ar y creadur marw, a erlid y byw; a phan welo na syflo, efe ai gedu. Pr [...]ffes Gristianogawl, heb ddifrifwch, nid yw broffes gristianogawl, ac am hynny nid yw tân gasineb ei elynion fel ped fae felly. Dywedwch a fynnoch, a gwnewch a fynnoch, er caethed fy­ddo; os chwi ai gwna megis Chwareydd mewn Chwareudy, neu yn llugoer, ddifatter, ac megis dan gellwair, hwy a gyd ddygant â chwi: Eithr y bywyd a'r difrifwch hwn, ac addoli [Page 112] Duw mewn Yspryd a gwirionedd, hynny sydd yn ei hargyoeddi, eu bôd hwynt hwy eu hun­ain yn Ddifywyd, ac am hynny y mae yn aflo­nyddu eu Hedwch twyllodrus hwynt, ac yn ddi­lynawl y mae'n ddir iddo na chaiff moi caredi­grwydd. Pettynt yn unig yn blino ond ar Swm dyledswydd, pa fôdd y digwydd fod Papist yn medru treulio ar ei Laswyr neu Psalter, ai Bw­derau, a llyfrau ei Offeren, ychwaneg o oriau heb nemmawr o ludded, na gwrthwyneb, nag a fedrwrn ni mewn difrifol Addoliad? Trowch y cwbl yn eiriau, a gweddio wrth bwderau (beads) ac oriau canonicol, a dyddiau, a rhithiadau, a ceremoniau, a chwi▪ a gewch fod mor grefydd­ol ac y mynnoch, a bôd yn rhŷ gyfiawn, ac ych▪ ydig a'ch casha, neu a'ch difenwa, neu a'ch erlid yn eu plith hwynt, fel pettych yn rhŷ ddichlyn a manylaidd. Ond bywiol Gristianogion, a bywiol addoliad a ddeuant iw plith fel tân sy yn eu llosgi, ac yn peri iddynt ferwino neu ddo▪ lurio, â chenthynt Air ar sy yn fywiol a nerthol, llymmach nag un cleddyf daufiniog, ac yn cyr­haeddyd trwodd, hyd wahaniad yr enaid a'r Yspryd, a'r mêr, ac yn barnu meddyliau a bwr­iadau y galon, Heb. 4▪ 14.

A gelyniaeth y Cainiaid a ddichon ddysgu ir Cristion; beth a ddylei efe fôd, ac ymha beth y mae ei Odidowgrwydd ef yn sefyll. Bywyd a Difrifwch y mae eich gelynion yn ei gashau; Ac am hynny bywyd a Difrifwch sydd raid i chwithau eu cynnal uwchlaw pob dim, er maint a wrthwynebo rhagrithwyr marw­galon [Page 113] arnoch, ac a ddywedant i'ch erbyn.

Ha-wyr, nid coegbethau, ond y pethau mwyaf a osododd Duw yn ei Air gar eich bronnau, ac a'ch galwodd allan iw dilyn a'u meddiannu: a'ch amser iw ceisio hwynt sydd fyrr: Am hynny nid oes i chwi ddim amser i ymchwidawiaeth neu i dreifflan, na dim iw golli mewn seguryd a syrthni. Ac yn anad neb fe ddylei Bregethwŷr fod yn fwyaf teimladwy o hyn. Pettynt heb fôd yn erbyn difrifol San­cteiddrwydd yn eraill, Dwbl anwiredd yw i'r cyfryw ac ydynt hwy, fod yn ei erbyn yndd­ynt eu hunain. Pethau mowrion sydd iddynt hwy iw hastudio ac i lefaru am danynt; a'r cyfryw bethau ar sy yn galw am y difrifwch, a'r parch, a'r dwysdra mwyaf yn yr ymadro­ddwr, ac yn condemnio pob gwegi mewn matter a moes. Y Gŵr a anfonwyd gan Grist i redeg am goron anfarwol, neu i hyfforddi eraill yn y cyfryw yrfa, i waredu ei enaid ei hun, neu eraill, o ddidrangc drueni, a ddylei gwilyddio, ei fôd yn llenwi ei amser â gwegi, a'i fod yn esceulus ac oeraidd ynghylch y cyfryw bethau mowrion a phwysfawr. Yr holl galon a'r enaid, a'r egni sy yn ddigon bychan i fatte­rion o bwys mor anrhaethadwy. Pan glyw­wyfi Bregethwyr neu bobl yn treulio eu ham­ser mewn Pethau bychain anffrwythlon, am­herthynasol, y rhai sy yn eu tynnu hwynt oddi­wrth orchwyl eu bucheddau, neu yn ymbep­reth neu chwarae â'r matterion mwyaf, yn hy­trach nâi harfer, a sôn am danynt mewn difrif­wch cyfattebol i'r dwysder sy ynddynt; Mynych [Page 114] yr wyf yn meddwl a'm eiriau▪ Seneca, y difrifol ŵr moesawl, y rhai a allant gwilyddio rha­grith y cyfryw goeg Bregethwyr a Phroffes­wŷr ffŷdd Gristianogawl; [cyhydu (medd efe) yr ydych eiriau lluosog, ac ar ymofynion clymmu clymmau cledion; ac meddwch, dyma bethau awchlym! beth sydd awchlymmach nâ chol yr ŷd? ac ym mhâ beth y mae'n fuddiol? mae manylder ei hun yn gwneuthur rhyw be­thau yn anfuddiol ac yn ddirym.] [gadawn heibio yr ynfydrwydd hwn ir Poetau, y rhai sy yn bwriadu bodloni'r glust, a chyd-blethu chwedlau peraidd: Ond y rhai a fynnent iach­au dealldwriaeth dynion, a chynnal ffyddlon­deb mewn pethau dynol, a dwyn ar gôf iddynt eu dyledswyddau, rhaid iddynt lefaru yn ddi­frifol, a gwneuthur eu gorchwyl â'u holl egni.] Cymmwys y cyfrifei bawb ef yn ynfyd, yr hwn (pan fyddei'r drêf yn disgwyl ir gelynion ruthro arni, ac eraill yn brysur ar eu gwaith iw ham­ddiffyn eu hunain,) a eisteddo yn segur, gan o­fyn rhwy gwestiwnau ysmala.] Oni fernit ti fi yn ynfyd, ped ymdrafferthwn fy hun yn y pethau hyn a minne yn awr wedi fyng­hynllwyn? Beth a wnaf? angeu sy im herlid; bywyd sy yn ffò oddiwrthif: dysg i mi ryw beth yn erbyn y pethau hyn: par nad ofnwyf angeu, ac na chilio bywyd oddiwrthif:] [Ped fae gennym lawer o amser, ni a ddylaem fod yn gynnil o hono, fel y byddei ddigon i be­thau angenrheidiol: weithian pa ynfydrwydd yw dysgu pethau afreidiol mewn amser cyn­brinned!] Mesur dy oedran: nid yw hi ddi­gon [Page 115] i gynnifer o bethau. Gâd y chwareu dys­gedig hwn i Philosophyddion: Matter mowr­wŷch▪ At sylafau i'n galwant, y rhai a ddi­fynniant ac a faluriant y meddwl wrth ddysgu mân bethau: a hyn a wnant fel yr ymddangoso Philosophyddiaeth yn beth caled, yn hytrach nag yn beth mawr. Socrates, yr hwn a ddûg yr holl philosophyddiaeth at foesau, a alwodd hon yn brif ddoethineb, sef i ddosbarthu da a drwg]

A ganfu Seneca drwy lewyrch nattur, fod Diwidrwydd a Difrifwch ynghylch matterion yr enaid mor llwyr angenrheidol? ac mai ynfydrwydd mawr yw treulio geiriau ac am­ser ar oferedd? ac etto a gaer Gŵr ym mh­lith proffeswyr Chistianogaeth, ac ym mh­lith Pregethwyr ffydd a Sancteiddrwydd, a ddadleuo dros chwydawiaeth neu dreifflan, ac a watworo ddifrifwch, ac ai cyfrifo hwynt yn weddol ac yn ddoethion, y rhai y mae yr Eth­nic yn eu nodi am rai gwagsaw gwallgofus.

Beth sy yn cymmylu Gogoniant Cristiano­gaeth, ac yn cadw cymmaint rhan o'r bŷd ynghrefydd y Cenhedloedd a'r Anghredad­wy ond hyn, sef bod ym mhlith Cristianogion cyn lleied nifer ar sy yn Gristianogion mewn gwirionedd? ac y mae 'r ychydig hynny wedi eu tywyllu felly gan liaws o Ra­grithwyr ffurfiol gwagsaw, hyd onid ydys yn mesur ac yn barnu Cristianogaeth yn ol bu­cheddau y rhai nid ydynt Gristianogion? Cre­fydd fy yn bêth iw gosod allan, ai hanrhyde­ddu ai chanmawl wrth ei Harfer: Mae geiri­au teg heb weithreddoedd sanctaidd yn ddi­rym [Page 116] i osod allan ei godidowgrwydd hi, ir cy­fryw fŷd cib-ddall, ac y bo'n rhaid iddo ga­el gwybodaeth drwy deimlad, gan ei fôd we­di colli ei olwg. Yn ein ffŷdd a broffeswn yr ydym yn ymdderchafu tu ar▪ Nefoedd, ac yn gadael Y trueinied digred yn ymdrobaeddu yn y dom▪ O pa ogoniant tragoruchel, diamgy­ffred, yr ydym ni yn proffesu ein bôd yn ei ddisgwyl gydâ Duw i dragywyddoldeb! A pha ryw fath ar ddynion a ddylynt hwy fod mewn Sanctaidd ymarweddiad a Duwioldeb▪ y rhai a edrychant am y fâth fywyd a hwn? Mor waelion y dylent hwy gyfrif y pethau dar­fodedic hynny, y rhai ydynt borthiant a ded­wyddwch y bŷd anianawl? Mor oddefgar y dylaent hwy fyned dan ddirmyg a gwatwar, a pha beth bynnac a ddichon dŷn ei roddi ar­nynt? Mor astud y dylaent hyw gysegru a chyflwyno eu holl amser, a'u nerth, a'u golud ac a feddent, iw diben gogoneddus gwynfyde­dig hwn? Nor ddifrifol y dylent hwy lefarau am dano? Mor ddiwyd y dylent geisio y fâth siccr, a'r fâth gyfagos, a'r fâth ddidrangc law­enydd? Pettei y sawl a broffessant ei bôd yn Gristianogion, yn cydffurfio eu calonnau a'u bucheddau at eu proffes, ac at eu rheol san­ctaidd, yna fe gadwe eu bucheddau nhw rhag gwradwydd eu gelynion, ac a orchymynnent barchedig fri ynghŷd ac ofn oddiwrth y sawl a ddalient sulw arnynt, ac a wnaent ychwaneg, tu ac at argyoeddi y byd anghredadwy o wiri­onedd a braint y ffydd Gristianogawl, nag a wnai holl eiriau y dadleuwyr dichlynaf. Rhaid ir Grefydd Gristianogawl, gan ei bôd yn Gel­fyddyd [Page 117] y sydd iw gosod allan trwy weithred­oedd o sancteiddrwydd, gael ei mynegi mewn awyddsêrch, a bywyd sanctai d yn ôl ei naturiaeth.

Nid yw Rhesymmau ond ei Phaentio hi: ac ni hyspysa Paentiadau mo'i godidowgrwyyd hi ddim mwy, nag yr yspysa Paentiad bwyd a diod y melusder sy ynddynt. Pan yw Ath­rawiaeth mor Sanctaidd, wedi ei hamlwg bor­treiadu, ac yn byw, ac yn rhodio, ac yn gwei­thio mewn Cristianogion difrifol gar bron y bŷd: Naill ai hyn, neu nid oes dim a'u har­gyoedda hwynt, ac au cymmelli ogoneddu ein Harglwydd, ac i ddywedyd, fod Duw yn ein plith neu ynom yn wir. Mat. 5. 16. 1. Cor. 14. 25, Ond Bucheddau anghristianogawl sy yn tywyllu gogoniant yffydd Gristianogawl. Pan fyddo dynion a broffesant y cyfryw obaith go­goneddus, mor fryntion ddaiarol, anianawl, a thrachwantus, a drwg-anwydus, ac anoddefus a dynion eraill, ni ddangosant moi bôd ond ffuantwyr neu ragrithwyr gorphwy­llog.

A geir er hynny y cyfryw adyn bradwrus tan nefoedd Duw, a broffeso ei fod yn Wenidog i Grist, ac a wnelo ei oreu yn ddichellgar neu yn amlwg, ar wneuthur ymarweddiad dichlyn, sanctaidd, a nefolaidd, yn fatter o wradwydd a gwatworgerdd; a than rith argyoeddi pe­chodau Rhagrithwyr a Schismaticciaid, a wnelo ir cydffurfiad dichlynaf at reol Cri­stianogawl, a'r ufydd-dod ffyddlonaf ir holl­alluog [Page 118] Oruchaf, ymddangos ddim amgen n [...] Rhagrith, neu ystyfnigrwydd, neu draffert [...] afreidiol, ac ond odid yn ffordd i derfysg a blinder cyffredin, a throi pob peth bendra­mwngl? ni fettro argyoedi pechod heb gyd­gysylltu âg ef ogan a drwgdybiau yn erbyn y gyfraith sanctaidd, a buchedd sanctaidd, y rha [...] ydynt fwyaf gwrthwyneb i bechod, fel y ma [...] bywyd i angeu, iechyd i glefyd, a goleuni i dywyllwch.

Bod i nêb, yn enwedig i neb ar sy yn proffes [...] bôd yn Gristion, yn un lle wrthwynebu ne [...] watwor Duwioldeb, sydd arwydd ofnadwy, y [...] gystal ac yn bechod echryslon: Ond bod Bregethwr Duwioldeb wrthwynebu a gwatwo [...] Duwioldeb, a hynny yn y Pulpyd, tr [...] fyddo yn cymmeryd arno ei derchafu [...] dadleu drosdi yn enw Crist, sydd bechod ddylei daro calon dyn â dychryn i feddwl a [...] dano.

Er na allwyf fy hun roddi fy llaw wrth y traethawd hwnnw yn yr ail rhan o'r ddegfe [...] Homili, er fy mod yn mawr hoffi ac yn (anrhydeddu llyfr yr Homiliau) er hynny, er mwy [...] y rhai a allant nid yn unic roddi eu dwylo wrtho ef, ond a fynnent gadw allan o'r weinidogaeth bawb ar nas gallant; ac ai cymmeran [...] ef am yr Athrawiaeth honno o Eglwys Loegr yr hon a goeliant ac a bregethant, myfi ai ha­droddaf er dychryn ir euog, nid iw gyrr [...] i annobeithio, ond iw deffro, neu iw cwi­lyddio am eu gwrthwyneb i ffyrdd Duwiol­deb.

[Page 119]Wrth esponi y psal. 1. 1. Gwyn ei fŷd y gwr ni rodia ynghyngor yr annuwiolion, ac ni saif yn ffordd pechaduriaid, ac nid eistedd yn eisteddfa gwatwarwyr.] yn ol dangos pwy yw'r [annuwiolion] a'r [pechaduriaid] y mae 'r geir au hyn yn ychwaneg.

Er na lefasafi ac ni feiddiafi ddywedyd, nad edifarhodd rhai o'r cyfryw, etto bydded ir gwatwarwyr sy yn credu hyn, gofio, ei bod yn rhoddi eu dwylo wrth ddedryd neu farn eu damnedigaeth eu hunain.

Er fy môd yn edrych ar y rhyw hon o el­ynion Sancteiddrwydd, megis y rhai sydd mor annhebygol iw troi, ac i fod yn gadwedig, ac yw unrhyw bobl o fewn y byd gan y mwyaf, [Page 118] [...] [Page 119] [...] [Page 120] oddieithr Gwrthgilwyr a maleusus Gablwyr yr Yspryd glan▪ etto o dosturi ar y bobl ac arn­ynt hwy eu hunain, mi a ddadleuaf ddadl Duw wrth eu Cydwybodau hwynt, ac a brofaf beth a ddichon Goleuni ei weithio ar eu dealldwriae­thau, a dychrynniadau yr Arglwydd ar eu ca­lonneu cledion hwynt.

1. Pregethwr yr Efengyl a ddylei ragori llawer ar y bobl mewn dealldwriaeth: ac am hynny y pechod hwn sydd fwy ynddynt hwy nag yn eraill. Pa foddion, pa oleuni a be­chant hwy yn ei erbyn? Naill ai ti a wy­ddost mor angenrheidiol yw ymdrechu am iechydwriaeth â'r Diwidrwydd mwyaf, ai nis gwyddost ddim. Onis gwyddost, pa bechod a chywilydd i ti gymmeryd arnat Swydd gyse­gredig y Weinidogaeth, a thitheu heb wybod y pethau ydynt angenrheidiol i iechydwriaeth, a'r hyn y mae pôb Maban yn y ffydd yn ei wybod? Ond os gwyddost, pa fodd yr wyt ti yn faleusus yn rhoddi cais ar ei gwrthwyne­bu, heb glywed teimlad o ddêchreuadau o Uffern ar dy gydwybod? Pan yw 'n Waith i ti ddarllain yr Scrythyrau a myfyrio arnynt, onid wyt ti yn darllain dy farn ac yn myfyrio ar ddychryn? Oes fodd na ddealli, fod tuedd-gyrch Gair Duw, yn wrthwyneb i og­wyddiad dy serchiadau a'th ddychymmygion? Ie beth sydd eglurach drwy oleuni Natur, nâ bôd yn ddîr nas gellir â gormod o Sanctaidd ddifrifwch, dichlyndra a diwydrwydd wneu­thur cyfrif o Dduw ac o'n hiechydwriaeth? [Page 121] Oni ddylid caru yn oreu y petheu goreu? A gofalu yn fwyaf am y pethau mwyaf? A oes dim iw gyffelybu i Dduw ac i'n cyflwr tra­gwyddol? Pa fatterion gochfygawl yw y rhai hyn i feddwl Sobr ac ystyriol! pa wâg be­thau yw pob peth o'u yffelybu ir rhain! Ac etto a ddirmygu di hwynt, a dysgu hynny i ddynion hefyd? fel ped fai ryw beth arall a haeddai yn well gael gan ddynion fod yn fwy gofalus, a diwid am danynt na'r rhain. Pa beth! Pregethwr, a heb fod yn Gredadyn! neu Gredadyn, ac etto heb ganfod digon ym matte­rion Tragywyddoldeb, irwymo holl nerthoedd yr enaid a'r corph yn erbyn yr holl fŷd a safai mewn cydymgais?

2. Ai nid yw 'n ddigon pechadurus ac ofn­adwy, i ti fod dy hun mewn cyflwr cnawdol heb dy adnewyddu? (Rhuf, 8. 13.) a bôd heb Ys­pryd a buchedd Grist? (adn. 9.) ond rhaid i ti fod mor greulon a gwneuthur eraill hefyd yn druein? Psal. 50. 16, 17. [ond wrth yr an­nuwiol y dywedodd Duw, beth sydd i ti a fyne­gech ar fy neddfau, neu a gymmerech ar fy nghyfammod yn dy enau? gan dy fod yn cas­sau addysc, ac yn taflu fy ngeiriau ith ôl?] Mat. 5. 19. Pwy bynnag a dorro un o'r gorch­ymmynion lleiaf hyn ac a ddysco i ddynion felly, lleiaf y gelwir ef yn nheyrnas nefoedd: ond pwy bynnag ai gwnelo, ac ai dysco i eraill, bwnnw a elwir yn fawr yn nheyrnas ne­foedd?]

3. Pa drymhâd ar dy annuwioldeb a'th e­naid­lofruddiaeth [Page 122] yw, dy fôd ti yn rhwym wrth dy swydd, i ddyscu i ddynion y fuchedd o sanctei­ddrwydd yr wyt yn ei gwrthwynebu, ac iw per­swadio hwynt a'th holl Egni ir hyn, yr wyt ti yn ddirgel ac yn dichellgar yn gwneuthur dy oreu ar ei wradwyddo! A fyddi di fradwr i Grist yn enw Cennadwr, a Phregethwr yr E­fengyl? A ymrwymi di i ddwyn ei waith ef ym mlaen, ac i ddangos dy holl gelfyddyd, a'th holl nerth, yn adeiladu dynion mewn Sanctei­ddrwydd▪ ac vfydd-dod; a chwedi i ti wneu­thur hyn, a wradwyddi di 'r peth ai rwystro? A wyt ti yn cymmeryd arnat fyned ar gen­nadwri Crist, ac yna llefaru yn ei erbyn? Nid y­dym ni yn gweled wneuthur o Judas hyn ag ef: pan anfonodd efe ef fal yr anfonodd Bregeth­wyr eraill, nid ydym ni yn darllain ddarfod i­ddo bregethu yn ei erbyn ef. Och fi, na bydded i'm henaid gael moi gyfrif gyd â'r cyfryw ddy­nion yn nydd yr Arglwydd! bydd esm wythach i Sodoma a Gomorrah, nag i wrthodwyr gair a grâs Christ. Beth gan hynny fydd barn y gwrthwyne­bwyr? Ac yn bendifaddeu y gwrthwynebwyr bra­dog hynny, y rhai a gymmerant arnynt eu he­laethu hwynt a'u dwyn ymlaen.

Pettai synwyr a malis offerynnau Satan wedi eu blaenllymmu yn erbyn flyrdd a gwei­sion yr Arglwydd, mae'n perthyn i chwi ddad­leu dadl Crist, a chwilyddio gwrthddywedwŷr anghymwys a direswm, a chau safn gwrth­ddadleuon annuwiol: A ymgyssylltwch chwi â'r gwrthddywedwŷr, a dywedyd naill ai'n ddirgel ai'n amlwg fel hwythau? Pwy a ddylei [Page 123] wradwyddo gwatwarwyr buchaidd sanctaidd ond cbwychwi? Pwy a ddylei agor godidow­grwydd Crist, Gogoniant y nêf, dychrynnia­dau'r Arglwydd, a phob rhwymedig berthy­nasau eraill i'r ddifrifaf grefydd, ond chwy­chwi y sawl a gymmerasoch y peth arnoch, megis eich gwaith a'ch Galwedigaeth? Ped fai neb o fewn y plwyf mor Annuw a direswm, a thybiaid nad yw Duw deilwng o'n Cariad cuaf neu anwylaf, o'n hufydd-dod dichlynaf, a'n gwasanaeth mwyaf llafurus, pwy a ddylei ddatgan ffoledd yr Annuw hwn, ond chwy­chwi, y rhai ydych ddwbl-rwymedig (megis Cristianogion, ac megis Gweinidogion) i am­ddiffyn anrhydedd eich Arglwydd? Pe cwym­pei un o'r bobl ir cyfryw freuddwyd a hurt­rwydd, ac yr ammheuai angenrheidrwydd ein dygn ddiwydrwydd yn ein paratoad i'r bywyd tragywyddol, pwy a ddylei eu deffro hwynt drwy dderchafu eu llais fel Udcorn, a chynnorthwyo i adferu eu dealldwriaeth hwynt, ond chwychwi y rhai ydych Wyliedydd­ion, ac a wyddoch y gofynnir eu gwaed hwynt oddiar eich dwylo chwi, oni rybuddiwch chwi hwynt yn grôch ac mewn prŷd? Pettei'r un o ddichellgar faleusus weision y Cythrael, yn dadleu yn erbyn Angenrheidrwydd Sanctei­ddrwydd, ac yn cynghori y bobl i beidio a gwasanaethu Duw â'u holl egni, pwy a ddylei fôd yn barod i gadarnhau'r gweiniaid, ac i nerthu a chefnogi y rhai y tarewir arnynt fal hyn, a rhoi cynnhorthwy i gynnal i fynu eu Zêl a'u parodrwydd hwynt, ond chwychwi y [Page 124] sawl ydych Arweinwŷr yn Lu'r Arglwydd? Onid Duw Sanctaidd yw yr hwn yr ydych rwym iw wasanaethu? Ac Eglwys Sanctaidd yn yr hon y mae eich Sefyllfa? A Chymmun­deb y Saint yn yr hwn y cymerasoch arnoch Weinidogaethu Sanctaidd Bethau Duw? Oni ddarllennasoch chwi yr hyn a wnaethpwyd i Nadab ac Abihu, pan ddywedodd Moses wrth Aaron [dymma'r hyn a lefarodd yr Ar­glwydd gan ddywedyd, mi a sancteiddir yn y rhai a nessant att af, a cher bron yr holi bobl i'm gogoneddir] Lev. 10. 3. Onid Cyfraith ac Efengyl Sanctaidd yw y rhai a gyhoeddwch? Chwi a gymmerasoch arnoch rybuddio'r di­ogyn, yr anianawl, y bydol, a'r halogedig, ar idd▪ ynt ymdrechu am fyned i mewn trwy'r porth cyfyng, a cheisio yn gynt af deyrnas Dduw ai gy­fiawnder ef, Luc. 13. 24. Mat. 6. 33. a bod yn ddiwyd i wneuthur ei galwedigaeth a'i etho­ledigaeth yn siccr 2. Pet. 1. 10. a rhoddi cwbl ddiwydrwydd i chwanegi at ffydd rinwedd, &c. 2. Pet. 1. 5. A chadw y galon yn dra diesceulus, Dihar. 4. 23. Ai chwychwi yw'r gwŷr a fynnent ddiffodd eu Zêl hwynt, a dife­tha y Sanctaidd ddiwydrwydd a ddylaech chwi ei bregethu? Yr Arglwydd a gyffyrddo â'ch calonneu ac a'ch adfero mewn amser, onid êo mor wylofus ryw ddydd fydd cyflwr y cyfryw Ragrithwŷr caledion, a feiddiant yn y goleuni, ac yn ei deulu ef ai wisc, a than ei faner ai iuman fod yn fradychwŷr ac yn elynion ir Arglwydd?

4 A pha chwanegu at eich euogrwydd, [Page 125] yw eich bôd yn llefaru yn erbyn Duw yn ei Enw ei hun? Wrth eich Swydd yr ydych chwi i fynegi ei Gennadwri ef, ac i lefaru wrth y bobl yn ei enw ef, a throsdo ef, 2. Cor. 5. 19. 20. A lefeswch neu a feiddiwch chwi gar bron yr haul, a than Nefoedd Duw, a lle y clywo ef, berswadio dynion i goelio fod y tra­sanctaidd Dduw yn erbyn Sancteiddrwydd? a bod Brenin y Saint yn wrthwynebwr i Sanctei­ddrwydd? a bod yr hwn a wnaeth ei Cyf­raith sanctaidd yn erbyn y dychlynaf ufudd­dod iddi? A lefeswch chwi osod [fel hyn y dy­waid yr Arglwydd] o flaen y fath ymadrodd annu wiol, ac yw [Oferedd yw gwasaneuthu Duw? Pa ham y rhaid wrth gymmaint o drafferth ynghylch eich Jechydwriaeth?] A lefeswch chwi fyned at ddynion megis oddi­wrth yr Arglwydd, a dywedyd [yr ydych chwi yn rhŷ ofalus a diwyd yn ei wasanaeth ef? llai trafferth a wasanaetha'r tro! Pa ham y rhaid y brwdaniaeth hwn, a phrynu'r amser! Puri­taniaeth a gormod dichlyndra yw hyn. Gwell yw gwneuthur fal y gwna y rhan fwyaf, ac an­turio neu fentro eich eneidiau heb gymmaint o drafferth.] Pwy a allei o'r diwedd godi ei wy­neb i fynu, neu sefyll gar bron y frawdle of­nadwy, ar a gaid mewn euogrwydd o'r cyfryw fai? Pa beth! rhoddi Duw ynghyffelybrwydd Satan, a phortreiadu y Sancteiddiolaf, megis gelyn Sancteiddrwydd! a pheri iddo ddadleu yn ei erbyn ei hun, a rhoddi anglod iw ddelw ei hun, a chynghori dynion i wneuthur yng­wrthwyneb ir hyn a wnaeth ef ei hun yn an­genrheidiol [Page 126] iw hiechydwriaeth hwynt! Pa ga­bledd diflasach a ellir ei adrodd!

5. Ac y mae yn trymhau eich pechod, fôd eich perthynas yn eich rhwymo chwi i fôd yn dynerach yn eich Serch tu ac at eich pobl: Ac er hynny fod i chwi eu hudo hwynt i ddam­nedigaeth; Bod ir fammaeth eu gwenwyno hwynt, a bod ir Rhieni dorfynyglu eu plant, sydd waeth nâ bod gelyn yn ei wneuthur. Ped fai 'r Cythraul, ein gelyn cyhoedd ni ei hun, yn ymmddangos i ni, ac yn dywedyd [nac ymbaratowch mor ddifrifol erbyn marwolaeth, na fyddwch mor ddichlyn, a diwyd, a Sanct­aidd] ni byddei hynny o lawer cynddrwg, a'ch bôd chwi yn ei wneuthur, y rhai a ddylaech ein cymmorth i gael ymwared oddiwrth ei faglau ef. Chwychwi y sawl a broffeswch fôd yn dadau iddynt! y rhai y dylaech eu hescor drachefn hyd oni ffurfier Crist yn eu calon­nau! y sawl a ddylaech garu eich pobl megis eich ymyscaroedd eich hunain, ac ymgleddu'r gwan, a thosturio wrth yr annuwiol, ac na rusoch lafur, dioddefaint na thraul yn y bŷd ar a allei annog a dwyn ymlaen eu Sancteidd­rwydd hwynt, a chynnhorthwyo eu hiechyd­wriaeth; bod i chwi demtio dynion i fyw'n ddiofal, a'u troi allan o'r ffordd sanctaidd, sydd orthrwm greulonder. Gwaeth yw, bod ir bugail i'n difetha ni nâ bod ir blaidd. Dar­llenwch Ezec. 34 a'r 33. pen.

6. Onid oes gwilydd arnoch fod fal hyn yn dywedyd yn eich erbyn eich hunain? Beth a fedrwch chwi ei gael iw bregethu allan o air [Page 127] Duw, nad yw 'n tueddu at y Diwydrwydd Sanctaidd ymma, yr ydych chwi yn ei erbyn? Pa fodd y medrwch chwi bregethu un awr heb ddwyn ar ddeall i ddynion y Dyledswydd, a'r Angenrheidrwydd o geisio Duw â'u holl egni? Ai nid ydych chwi yn mynegi iddynt, oddieithr iddynt droi a chael eu hail-oni, nad ant hwy i mewn i deyrnas Dduw. Jo. 3. 3. 5. Mat. 18. 3. A heb Sancteiddrwydd na chaiff neb weled yr Arglwydd, Heb. 12. 14. Ac os byw fyddant yn ôl y cnawd, meirw fyddant, Rhuf. 8. 13. Ac oni bydd eu cyfiawnder yn helaethach nâ chyfiawnder yr Scrifennyddion a'r Phariseaid, nad ânt i mewn i deyrnas ne­foedd. Mat. 5. 20. Ac a fydd i chwi wrth gymhwyso 'r pethau hyn, ac yn eich ymddi­ddanion neulltuol, ddad-ddywedyd hyn oll drosto, a bwrw Duw a chwi eich hunain yn y celwydd? A pheri i bobl weled nad yw 'r Pulpud i chwi ond megis Cadair chwareudŷ, ac nad ydych yn credu yr hyn yr ydych yn ei lefaru?

7. Ystyriwch fod eich lle a'ch galwedigaeth, yn eich gwneuthur chwi yn weision ir Cythraul mwy eu rhwydd-deb nâ neb, ac felly yn llo­fruddwyr eneidiau mwy gwaedlyd nâ neb, tra byddoch yn rhoi barn yn erbyn dichlyn a nefol fuchedd. Ni wnaiff gwŷr sobr ond cyfrif by­chan, fod Meddwyn mewn Tafarn yn gwat­war y gweinidog, ac yn cablu crefydd ddifri­fol; ac ni phair ond ychydig fudd i achos ei feistr, (sef y diafol,) ie mae drygioni ei fu­ched yn gymmaint cwilydd iw faro, hyd oni [Page 128] pharo i fagad dybio yn dda o'r fawl y llefaro ef yn eu herbyn. Ond pan fyddo 'r dŷn, sy yn cymmeryd arno fôd yn ddysgedig a de­alldwrus, ai fôd ei hun yn Fugail yr Eglwys, ac yn Bregethwr dirgeledigaethau Crist, yn gwneuthur y rheini yn gás, y rhai sydd fwy­af eu gofal am eu heneidiau, a manylaf yn ceisio rhyngu-bôdd Duw, ac yn peri i bôb di­frifol Ddiwydrwydd am y nefoedd, nad ym­ddangoso yn ddim amgen na Zêl anghymhe­drol ac uchelfryd neulltuol: Ac a bortreiada Sanct felly, fel ped fae y ffugiol farwedd Ra­grithiwr, yr hwn ni ddyru i Dduw ond gwe­ddillion y bŷd, ac ni osodo ei galon byth ar y nefoedd, fel ped fai hwnnw meddafi yr unig ŵr: Pa fagl sydd ymma er dinistr ir anwybodus! Y sawl ydynt wrth naturiaeth yn groes i Sancteiddrwydd, ac yn hawdd ei perswadio i dybio fod hynny yn afreidiol neu yn ddrwg, ar sy yn ymddangos yn gymmaint goruwch eu llaw hwynt ac yn eu herbyn, a gadarnheir yn ddirfawr yn eu hamryfuse­ddau a'u trueni, pan glywont hwy eu Dys­gawdwŷr oddi allan iddynt, yn llefaru yr un peth ac y mae Satan yn lefaru o'u mewn drwy ei gynhyrfiadau. Hyn a drŷ bechadur brawychus yn Watwarwr caled-naws: yr hwn a ae o'r blaen tan feunyddol gerydd ei gydwybod, am esceuluso Duw, a gadael hei­bio ddyledswyddau sanctaidd, a byw ir Cnawd, sy yn myned yn hyderus ac yn ddi­arswyd, Pan glywo ef y Pregethwr yn goga­nu y ffordd ddichlynaf a phuraf. Pan clwyo [Page 129] efe watwar Ofn Duw megis Manyldra, a gwradwyddo cydwybod dyner megis Pettrus­der ynfydffol, ei gydwybod sy yn myned yn ystwythach iw drachwantau; ac nid oes ganddo fawr yn ychwaneg iw ddywedyd yn eu herbyn hwynt. Pan yw y rhai a broffesant ei bôd eu hunain yn Weinidogion Duw, (y rhai a ddylaent fôd yn ddoethach ac yn well nâ'r bobl,) yn erbyn y Zêl a'r dyfalwch hwn am y nefoedd, buan y tybia 'r bobl y gellir o'r lleiaf gyd-ddwyn ar peth, ynddynt hwy: A hwy a ddysgant yn gynt oddiwrth Pregeth, neu ymddiddanion Pregethwr, neu ŵr o ddŷsg, Watwar Sant, nac oddiwrth Wawd neu Sia­rad cantoedd o'r rhai sydd mewn Anwybo­daeth. A ddysgi di hwynt i gassau Duwioldeb, yr hwn a gymmeraist arnat gar bron y cy­fiawn Dduw, ddysgu iddynt ei Harferu? Y sawl a ogano Dduwioldeb, pe rhôn na bo ond dan enwau eraill, ac ai gosodo allan megis ffieidd-beth, pe rhôn ai orchguddio ag enw o fai atgas, sydd mewn gwirionedd yn gwneu­thur ei oreu ar beri i ddynion ei gassau ef; A pha gyfrif ofnadwy a fydd i▪ ti iw wneu­thur, pan rodder yr hudo a wnaed ar yr holl bechaduriaid hyn a'u troseddiadau yn dy er­byn di? Pan ddywedo Christ wrth Gaseion, Gwatwarwyr a Gwrthwyneb-wŷr ei ffyrdd ai weision sanctaidd [Yn gymmaint ai wneu­thur o honoch i un o'r rhai hyn fy mrodyr lleiaf, i mi y gwnaethoch.] Pa fôdd y meiddi­wch chwi ddirmygu Delw eich Gwneuthurwr? [Page 130] a chashau 'r Saint, Cymmun y rhai a broffe­sasoch eich bod yn ei gredu; a gwatwar neu wrthwynebu y Difrifol Sancteiddrwydd hwnnw, heb yr hwn nid oes dim gobaith o fôd yn gadwedig? Os y Pechaduriaid gan hynny a fyddant eich cyhuddwyr; ac a ddy­wedant, [Arglwydd ni a dybiasom mai dich­lyndra afreidiol oedd y sancteiddrwydd difri­fol hwn, ac nad oedd Cristianogion difrifol ond Rhagrithwŷr uchelfryd terfyscus, ac y buasei wefus-wasanaeth a buchedd fydol gyffredin yn gwasaneuthu 'r tro. Nyni a glywsom ein Pregethwyr yn gosod allan y cyfryw wŷr dich­lyn a gwresog yn ei Zèl, megis rhai cynhennus terfyscus, a gwrthnysig, megis rhai iw cashau ac nid iw dilyn: Defnyddiau ei pregeth oedd yn eu herbyn hwynt: eu hymddiddan ai gwat­worei hwynt: ganddynt hwy y dyscasom ni: Tybiaid yr oeddym eu bòd hwy yn ddoethach ac yn well ná nyni: gan bwy y dysgem ni ond gan ein Athrawon?] Gwae 'r Athrawon erioed eu geni, ar a gaffer y prŷd hynny yn euog o'r bái ymma.

Os escus Adda oedd Cyhuddo Efa [Y wraig a roddaist gyda mi, hi a roddodd i mi o'r pren, a mi a fwytteais] Ac escus y wraig oedd achwyn ar y Sarph [Y sarph a'm twyllodd, a bwytta a wneuthum.] Gen. 3. 12. 13. (er nad oedd hyn yn dieuogi 'r Esgusodwyr,) Pa wêdd y gorlletha hyn chwi, pan ddywe­do eich pobl [Y Dysgawdwŷr y tybiasem mai tydi a'u rhoddasei i ni, a'n dysgasant ni, ac [Page 131] a aethant o'n blaen gan ymosod yn erbyn y di­wydrwydd Sanctaidd hwn; ac ni wnaethom ni ond dysgu ganthynt hwy, a'n dilyn hwy.

Ai nid ydyw y bobl yn ddigon diweddar i wasanaethu Duw â'u holl egni, oddieithr i chwi ei rhwystro hwynt? Ai nid yw calon lygredig Dŷn ar ôl ei gwympo yn ddigon gwrthwyneb i fatterion Iechydwriaeth, ond rhaid i chwi ei gwneuthur hwynt yn waeth ? Petteich chwi i ymddiddan â▪r dŷn goreu a sancteiddiolaf o fewn y bŷd, ar sy yn rhodio gydâ Duw mewn ymarweddiad o'r nefolaf, efe a ddywedei i chwi, nad rhaid iw galon ddwl ddiweddar wrth ddim cloggiau na rhwy­strau, gwrth-dynniadau ac anghyssurau, ond wrth bob help a aller ei roddi iddo iw fyw­iogi ef i fwy o ddiwydrwydd. Mae 'r mwyaf eu Zêl yn cwynfan o herwydd eu bod cyn oered: A'r mwyaf nefol yn cwynfan eu bod mor ddaiarol, ac mor estronaidd ir nefoedd: Y mwya llafurus sy yn cwynfan eu bod mor ddiog: A'r ffyddloniaid ffrwythlonaf, eu bod mor anfuddiol: A'r rhai mwyaf gwilia­dwrus ar eu geiriau a'u gweithredoedd, eu bod mor ddiofal: a'r rhai sydd fwyaf diwyd yn prynnu eu hamser, a gwynant ei bod yn colli cymmaint; a'r rhai sy yn rhodio ddichlynaf a mwyaf rheolus, eu bod mor afreolus, a heb ymgadw yn nês at y Rheol. Ac etto a feiddi di chwanegu syrthni yr annuwiol? Ai ni bydd eu achosion cnawdol a'u trachwantau yn gwa­saneuthu 'r tro iw cadw hwynt oddiwrth fu­chedd [Page 132] Sanctaidd? Ai nid yw Satan ddigon crŷf o hono ei hun? Oni bŷdd y diflassu Cyffredinol y sydd yn y byd ar Dduwioldeb, yn ddigon i beri iddynt ragfarnu, a gwyrdroi, heb dy gynnorthwyon di? A welwch chwi eich pobl mor fflwch neu mor barod i wneu­thur gormod am y nefoedd, ac y byddo 'n rhaid i chwi ei tynnu hwynt yn ol? Ai ni all eneidiau fod yn ddamnedig heb eich hyffor­ddiad chwi? Ai gwaith dymunawl yw hwn? A dâl ef i chwi am eich traul a'ch llafur? Mae 'r ffordd yn orwinallt neu 'n serth; ar goreu o honom ninneu yn weiniaid ac yn fy­nych yn barod i eistedd i lawr. Mîl o rwy­strau a fwrw Satan a'r bŷd o'n blaen ni, i beri i ni oedi nes myned yr amser heibio; a llawer Swyn o ddifyrrwch a thrawsfeddyliau a hyr­ddir i mewn gan Satan, i beri i ni gysgu nes cau y drws. A Gweinidogion a anfonir i'n cadw yn effro, a'n cymmeryd o gerfydd ein llaw, a'n harwain ymlaen, a symmud ymaith rwystrau: A ruthrant hwy i mewn gydâ'r ge­lyn, a bod yn benna Rhwystrwŷr i ni? O arweinwyr bradwrus! O gynnorthwyon tru­enus! Ai nid ydyw ein tywyll ddealltwriae­thau, ein daiarol, ddwlion, ac anhydyn ga­lonnau, ein gwynniau a'n cythryblus anwy­dau, ein chwantau a'n tueddiadau anianawl, ein naturiol ddieithrwch a'n gwrthwyneb i Dduw, ir nefoedd ac i Sancteid drwydd, yn ddigon i'n rhwystro heboch chwi? Onid yw holl Demptasiwnau Diafol, hudoliaethau 'r [Page 133] cnawd a'r bŷd, rhwystrau o dylodi a golud, gweinieth a gŵg cyfeillion a chaseion, yn ein galwedigaethau ▪ac mewn seibiant, onid yw y rhai 'n oll yn ddigon i'n hoeri, a'n pylu, a'n cadw rhag gwasaneuthu Duw yn ormod, a bod yn rhŷ ofalus a diwyd am ein heneidiau, ond bod yn rhaid i Bregethwŷr hwythau fod yn rhwystrau ac yn faglau? Yr Arglwydd weithian a waredo ein heneidiau oddiwrth y cyfryw rwystrau, ai Eglwys oddiwrth y cyfryw arweinwyr anhappus.

9. Ystyria pwy a ddilynu yn hyn; ai Crist, ai Satan? Mae Crist yn galw dynion i ymdrechu, a llafurio, a cheisio yn y man cyntaf, i wilio, i weddio yn wastadol, ac heb ddeffygio, Luc. 13. 24. Joa. 6. 27. Mat. 6. 33. a'r 25. 13. Luc. 18. 1. Yr Apostolion a alwant ar rai i fod [yn wresog yn yr Yspryd; yn gwasaneuthu yr Arglwydd, Rhuf. 12. 11. i fod yn bobl briodol, awyddus i weithredoedd da, i weddio yn ddibaid, i fod yn genhedlaeth etholedig, yn offeiriadaeth frenhinol, yn genedl Sanctaidd, yn bobl briodol i osod allan foliant yr hwn a'n gal­wodd ni, ac i offrymmu aberthau ysprydol, cym­meradwy gan Dduw, trwy Jesu Grist. I Pet. 2. 5. 9 1 Thes. 5. 17. Tit. 2. 14. I ymdre­chu hardd-dêg ymdrech y ffŷdd, a chymme­ryd gafàel ar y bywyd tragywyddol, 1 Tim. 6. 12. i wasaneuthu Duw wrth ei fòdd (ac yn­teu megis tan yssol) gydâ gwylder a pharche­dig ofn, Heb. 12. 28, 29. i fod yn siccr, a diymmod, a helaethion yngwaith yr Arglwydd [Page 134] yn wastadol, a ni yn gwybod nad yw ein llafur ni yn ofer yn yr Arglwydd, 1 Cor. 15. 58.] Ac a lefeswch chwi ddywedyd yn erbyn yr Arglwydd a'i Apostolion, a chydgordio â Satan, ac a'r Pharisaeaid a gelynion Crist?

10. Yr ydych chwi yn gwneuthur eich gwae­thaf, ar beri i gysegrlân Swydd y weinidogaeth fod yn ddirmygus, fel y gwnaeth meibion Eli. Pobl druain, y rhai ni fedrant yn ddigonol ddosbarthu yr Athrawiaeth oddiwrth y Cym­hwysiad, y Swydd oddiwrth y person, yr ar­fer oddiwrth y camarfer, a demptir i redeg oddiwrth Ordinhadau Duw, ac a dybiant yn waeth o eraill o'ch plegid chwi; ac a am­heuant eu holl ymborth, o herwydd eich bod chwi yn cymmyscu ynddo y cyfryw wenwyn. A pho Sancteiddiolaf ac angenrheittiaf yw y Swydd a'r gwaith, mwyaf yw eich pechod yn ei lygru, neu yn ei wneuthur yn amheus neu yn ffiaidd▪

Ystyriwch mewn sobrwydd am y pethau hyn, ac yna ewch rhagoch, a lleferwch yn erbyn Buchedd o ddiwydrwydd Sanctaidd os llefeswch.

Mi a wn y dywedwch, nad Duwioldeb, ond neulltuaeth, neu wmpwy, neu anufydd-dod, neu ragrith, neu ymbleidiad yr ydych chwi yn ei gwrthwynebu: Ac nid hwyrach i chwi bennu rhyw rai ar sydd euog o rai o'r rhai'n, neu o'r lleiaf y tebyger eu bôd.

Eithr. 1. Yr wyfi yma ar osteg yn proffesu, fy môd yn cashau y beiau hyn yn gystal a chwi­theu: [Page 135] ac nad yw ran yn y bŷd om bwriad, i ddadleu tros anghymmedrolder, neu anufydd­dod mewn pethau cyfreithlawn, dros Schis­mau neu Ymbleidiau, na dim afreolaeth: A hyn yr wyfi yma yn ei roddi i mewn yn er­byn y sawl sy yn ymosod i'n camddeall a rhoi goganair i'n herbyn, ac yr wyfi yn ei adael megis Tystiolaeth ar lawr, er Coffaad, i brofi ei bod hwy yn Absenwyr, y sawl a'm cyhu­ddont i o fod yn amddiffyn dim o'r fâth beth. Ac yr wyfi yn tystio yn erbyn y lleill o'r tu arall, ar a gyrchant annogaeth i ddim trosedd oddiwrth fy angenrheidiol ddadleu tros San­ctaidd ddiwidrwydd a gwiliadwriaeth y ffydd­loniad. Ac heb law hynny, yr wyfi yn proffe­su, mai Gwrthwyneb-wŷr Sancteiddrwydd yn unig, yr wyf yn ei feddwl yn yr amddiffyniad hwn, ac nad oes gennif y bwriad lleiaf i gry­bwyll, fod nêb eraill yn euog or bai hwnnw ar nad ydynt. Ond gan ddarfod i mi ragosod y Cyffes cyhoedd hwn, i ragflaenu camgym­meriadau a chwedlau celwyddog, mi a atte­baf yn awr ir euog.

2. Os beiau yn unig yr ydych yn eu herbyn, dangoswch eich bod felly, fel na osodoch ogan na drŷg-dŷb ar Dduwioldeb yr hwn sydd fwyaf gwrthwyneb i bob beiau. Ai ni fedrwch chwi bregethu yn erbyn ymbleidio, anufydd-dod, neu unrhyw bechod arall, heb grybwyll neu droi eich iaith yn watwarus, yn erbyn gwaith dynion yn Diwyd wasaneuthu 'r Arglwydd?

3. Pa ham nad ydych yn canmawl y rhai [Page 136] nid ydynt euog o'ch cyhuddiadau, ac yn ei cyssuro mewn Sancteiddrwydd, ac yn tynnu e­raill iw dilyn hwynt? A pha ham nad ydych yn canmawi y Da, lle 'r ydych yn goganu 'r Drwg sy yn gymmysg.

4. A watwerir Jechyd a Bywyd o herwydd nad oes ond ychydig nad oes arnynt ryw glwy, neu ammhariad neu ddolur? a ddirgel ab­sennir y ffydd Gristianogaidd a Sancteidd­rwydd, oblegid fod pob Cristion yn gorwedd dan ryw fai neu gilydd? Os beius fydd dynion, chwi a ddylaech eu perswadio hwynt i fôd yn fwy dichlyn a diwyd, ac nid yn llai: O ddiff­yg bod yn wiliadwrus a dichlyn y maent yn pechu. Nid oes dim mwy gwrthwyneb iw beiau nâ Sancteiddrwydd. Nid oes ffordd arall iw cyflawn ddiwygiad hwynt: Ac am hynny mae pob gwir Gristianogion gostynge­dig eu hunain yn barod i gyfaddef eu beiau; eithr y maent hwy cyn belled oddiwrth fe­ddwl yn waeth o Dduwioldeb o herwydd hynny, ai fôd yn un rheswm mawr iw cyn­hyrfu i fynedd rhagddynt, ac i ddarllain, a gwrando, a gweddio▪ a my fyrio, a gwneuthur cymmaint a hynny fal y gallont gael ychwa­neg o nerth yn erbyn eu beiau. Ai rhaid i bobl feddwl yn ddrwg am ymborth, a Phy­sygwriaeth, ac Ymarfer, o herwydd eu bôd yn fethiant ac yn gleifion? Pob Gweinidogi­on ffyddlon a fynegant iw pobl eu pechodau yn eglur (cyn belled ac y maent yn gydna­byddus â hwynt) yn gystal â chwithau▪ Ond [Page 137] ni wnânt hwy mo hynny mewn modd gwrad­wyddus i Sanctaidd ddiwydrwydd: Nid y­dynt hwy o herwydd hynny yn eu galw hwynt oddiwrth Dduwioldeb, nac yn eu temptio i fod yn arfer y moddion yn llai, ond yn fwy, yn gymmaint ac y mae eu heisiau yn fwy. Calon sanctaidd a Chalon fa­leusus, a ddangosant y rhagor neu'r gwahani­aeth sydd rhyngthynt wrth argyoeddi yr un­rhyw fai. Un a esyd yr holl atgasrwydd ar y bai, ac a anrhydedda Sanctaidd vfudd-dod y Saint: y llall a blanna ei golyn ar y Duwiol, a than rith gwradwyddo eu beiau, a gais osod y gwradwydd ar eu Sancteiddrwydd hwynt. A'r sawl sy'or meddwl hwnnw, ni bydd byth arnynt eisiau achlysur neu escus, ir peth gwae­thaf a fynnei Satan iddynt ei ddywedyd. Ni bydd yr Eglwys fŷth heb rai Rhagrithwyr a thramgwyddiadau, na'r rhai goreu heb ryw feiau a gwyniau; na'r weithred Sancteiddio­laf heb beth cymmysc o freuolder a gwendid dynawl; ni bydd chwaith daioni a Sancteidd▪ rwydd y weithred, yn rhydd oddiwrth enllib a dirmyg cyhoeddus, tra byddo synwyr a gwenwyn y Sarph ym mhennau a chalonnau dynion drygionus.

Hawsed yw rhoddi henw o ddrygair ar bob math ar ddyn, ac ar bob dyledswydd? Bwrw fod dŷn yn Rhagrithiol neu yn falch? Cym­meryd y dŷn doethaf am ddyn opinionus, o­blegyd nad yw efe wrth fôdd yr achwynwr? Galw ein hufydd-dod i Dduw ar enw anufydd­dod i ddŷn, pan yw dŷn yn ei orafun, fal y [Page 138] trinasant hwy y tri thystion, Dan. 3. a Da­niel ei hun hefyd am weddio yn ei dŷ, Dan. 6. er iddynt gyfaddeu eu hunain nad oedd ganddynt ddim arall yn ei erbyn ef? Galw gwirionedd Duw ar enw Heresi, a heresi ar enw gwirionedd? Bwrw fod pawb mewn Schism, ar na lefaso ddarostwng eu heneidiau i drawsreolaeth, a thrahaus draddodiadau Mei­bion Balchder, y rhai nid oes ganthynt nac Awdurdod na Gallu i'n llywodraethu ni, me­gis ac y mae'r Papistiaid yn trîn rhan fawr o'r bŷd Cristianogol▪ Gosod maglau i Gyd­wybodau dynion, ac yna achwyn arnynt am syrthio ir magleu hynny? Gwneuthur newy­ddion Byngciau'r ffydd, nes eu myned tu hwnt goruwch dealltwriaeth Dwyfol a rhesymmol greduniaeth, ac yna ein condemno am na chredwn hwynt? Gwneuthur Cyfreithiau i'r Eglwys, afreidiol yn eu tŷb hwynt eu hunain; a phechadurus yn nhŷb eraill, a gorchymmyn pethau y gwyddant hwy fod eraill yn tybiaid fôd yr Arglwydd yn eu gwahardd, ac yna eu llwytho hwynt â dioddefiadau, ac a gwradwy­ddiadau yr anufydd, cynnhennus, hereticiaidd, Schismaticiaidd neu derfysgus? Galw dynion yn bleidiog oni byddant o'u plaid hwy? ac yn Sectariaid, oni ddarostyngant eu heneidiau yn anrhesymmol iddynt hwy; ac ymgysylltu â Sect Arglwyddiaidd yn erbyn yr Undeb a'r Symlrwydd cyffredinol? y pethau hyn oll a arfer y Papistiaid ar Eglwys Grist. O how­sed, ond och mor anrhesymmol, ac etto mor [Page 139] ddirwystr yw hyn ei gŷd? Hawsed yw galw cyfarfod Cristianogion sobr, i weddio ac adei­ladu eu gilydd, (y cyfryw ac oedd hwnnw, Act. 12. 12. ar enw confenticl neu gymanfa derfyscus Schismaticiaidd? a chymanfa Me­ddwon, a chwareyddion a'r enw boneddigeiddi­ach a llai gwradwyddus? dywedyd fod un yn myned yn Bregethwr, pan geryddo ef yn weddaidd un arall am eu bechodau, neu ei cynghoro yn garedigol o ran eu Jechydwria­eth, neu a roddo addysc oleu angenrheidiol iw Deulu, dros yr hwn y mae yn rhaid iddo roddi cyfrif? Coeliwch fi, ni bydd ond esgus gwan i nêb a fyddo elyn i ddiwydrwydd Sant, ei fod ef fal hyn yn bwrw cochl dros ei enllib, ac yn gwisgo Sant â gwisg Rhagrithiwr, ac â charpiau rhwy Sect ffieidd-gas.

Os coelid y Pharisaeaid, nid hwynt hwy ond Crist oedd y Rhagrithiwr; ac nid mâb Duw, ond gelyn i Caesar a Chablwr a roesant hwy i farwolaeth. Eithr onid edwyn Crist ei dde­faid, er iddo eu cael hwynt wedi eu llarpio mewn crwyn bleiddiaid? Chwi a ddywedwch mai Precisiaid terfyscus yr ydych chwi yn eu curo; ond beth os caiff Crist un oi frodyr lleiaf yn gwaedu drwy hynny? Rhagrithwŷr a Schismaticciaid a geblwch chwi ; ond os caiff Crist Gristion difrifol gostyngedig yn goddef drwy eich ammarch chwi, a chwitheu i atteb am hynny, ni fynnwn i fod yn eich siac­cedi er yr holl fawredd a'r parch a gaffoch cyn eich gwarth tragywyddol. Os Tertullus a gy­hudda [Page 138] [...] [Page 139] [...] [Page 140] ddŷn o fôd yn blâ, ac yn cyfodi terfysg, a Christ yn cael Apostol sanctaidd llafurus mewn rhwymau yn goddef o'r plegyd; nid▪ ei henwau ef ai hesgusoda, ac a wraiff Apost­ol, neu erlidiad yn rhyw beth arall.

I Ddychwelyd at y praidd enbydus; Hawŷr, edrychwch ar i fynu, a meddyliwch a dâl y nefoedd eich llafur: edrychwch ar i wared, a yw y Ddaiar yn fwy teilwng o hono! Trysor­wch i chwi dryssorau lle y mae yn rhaid i chwi drigo yn dragywydd. Os yma y bydd hynny, yna cribiniwch, a thruthiwch, a cheisiwch cymmaint ac a alloch: eithr oni bydd yma, ond mewn bywyd arall, yna gwrandewch ar eich Arglwydd, a thrysorwch i chwi dry­sor au yn y nef, a bydded eich calonnau yno, Mat. 6. 20. 21. A than boen trueni tragy­wyddol, na wrandewch ar nêb a'ch temptio oddiwrth fuchedd ddiwyd a Sanctaidd. Gorch­wyl difrifol yw, byddwch ddifrifol ynddo; ac na chymmerwch mo'ch gwawdio a'ch gwat­war allan o'r nefoedd, drwy ddirmyg Athi­stiaid gwallgofus, anianawl. Os bydd neb o honynt yn gwneuthur lliw o Sobrwydd a doe­thineb, a chymmerydd arno brofi (neu brwfio) na ddylei Duw gael ei garu ai wasaneuthu, a'ch iechy dwriaeth ei cheisio a'ch holl egni, ac à mwy gofal a diwydrwydd nâ dim daiarol, mo­eswch i ini gael sobr ymddiddan â'r gwr hwn­nw, ac edrychwch oni prhofafi ei fôd ef yn was ynfydffôl ir Cythrael, ac yn echryslon [Page 141] elyn i'ch iechydwriaeth chwi, ai un ei hun. O na chaem ni Sobr ymresymmu, (yn lle gwawd a gwatwar ac ymsennu) â'r cyfryw ddynion a'r rhai'n! gynted y dangosem i chwi, fôd yn rhaid idd ynt ymwrthod a'r Yscrythur, ac ym­wrthod a'r ffydd Gristianogawl, ac (oni bydd hynny ddim ganddynt) fod yn rhaid idd­ynt ymwrthod â Duw, ac ymwrthod âg uni­awn reswm, a'u diddy [...]ioni eu hunain, os ym­wrthodant â buchedd Sanctaidd nefolaidd, a beio ar y Sawl ai gwnant yn brif-orchwyl iddynt yn y byd, i ddarparu at y bŷd a ddaw,

E thr oni ddônt er erfyn neu ddeisyfiad, ir cysryw Sobr ymresymiad, a wnewch chwi y sawl a'u gwrandewch hwynt (os oes arnoch o­fal beth a ddelo o honoch) gymmaint a dyfod attom, a gwrando beth a fedrwn ni ei ddy­wedyd am fuchedd Sanctaidd, cyn i chwi wrando arnynt hwy; a gedwch i'ch eneidiau gael chwareu têg, a dangoswch fôd gennych cymmaint o gariad i chwi eich hunain, ac na thafloch ymaith eich iechydwriaeth wrth waith Cadafel neu ffôl yn gwatwar, nes i chwi glywed y tu arall.

Os myfi ni wnâf yn dda Gyfreithiau caethaf yr holl alluog Dduw, yn erbyn Ceccreth gy­frwysaf neb rhwy un o offerynnau Satan, yna dywedwch i mi, fod yr Anffyddloniaid a'r Gloddestwŷr ar yr iawn. Cyffelybwch eu geiriau hwynt â geiriau Duw. Ystyriwch yn dda yr unig Dext hwnnw 2. Pet. 3. 11. a mynegwch i mi a ydyw ef yn cytuno â'u ho­pinionau hwynt [a chan fod yn rhaid i hyn i gyd [Page 142] ymollwng, pa ryw fath ddynion a ddylech chwi fod mewd Sanctaidd ymarweddiad a duwiol­deb; yn disgwil ac yn bryssio at ddyfodia [...] dydd Duw? [ped fai'r geiriau hyn ond fodd i'ch calonnau, yr amser nesaf y clywech ab­sennu buchedd sanctaidd a nefolaidd, nid hwy­rach y meddyliech chwi am eiriau Paul wrth y cyfryw ûn, Act. 13. 10. [O gyflawn [...] bob twyll, a phob scelerder, tydi mab diafol, [...] gelyn pob cyfiawnder, oni pheidi di a gŵyro un▪ iawn ffordd yr Arglwydd.]

As os dywedir yn ddrwg am Sancteidd­rwydd gan y sawl ni phrofasant ef erioed, pa ryfeddod sydd! Crist a ragddywedodd ma [...] felly y byddei, Mat. 5. 11. 12. Gwyn eich bŷd pan i'ch gwradwyddant, ac i'ch erlidiant ac y dywedant bob drygair yn eich erbyn, er fy mwyn i, a hwy yn gelwyddog: byddwch lawen a hyfryd, canys mawr yw eich gwobr yn y nefoedd oblegyd felly yr erlidiasant hwy y prophwydi a fu o'ch blaen chwi] Joa. 15. 19. 20. [P [...] byddech o'r bŷd, y bŷd a garei'r eiddo: on [...] oblegid nad ydych o'r byd, eithr i mi eich de­wis allan o'r byd, am hynny y mae'r bŷd yn eich casau chwi, &c. 1. Pet. 4. 4. 5. 14. Yn yr hyn y maent yn ddieithr yn eich cablu chwi, am nad ydych yn cŷd-redeg gydâ hwynt ir unrhyw or­mod rhysedd: y rhai a roddant gyfrif ir hwn syn barod i farnu y byw a'r meirw.

Os difenwir chwi er mwyn enw Christ gwyn eich bŷd, oblegid y mae Yspryd y gogoni­ant, ac Yspryd Duw yn gorphywys arnoch: ar eu rhan hwynt yn wir efe a geblir, ond ar eich [Page 143] rhan chwi efe a ogoneddir] Mynych y dywe­dodd Seneca i ni, fod Rhinwedd yn watwar­gerdd ym mysc y cenhedloedd, cyn belled a hynny y mae Nattur dŷn wedi ymddirywio. Y Cwestiwn nid yw pa fôdd i'ch gelwir, neu y cymmerir eich bôd, ond beth ydych chwi. [Ystyria dy hun oddi fewn, (medd Seneca) na choelia i eraill pa fâth ydwyt; Y gwyr da gan y mwyaf a elwir yn Ynfydion a burtiaid: deued i mi y cyfryw ddirmyg: Rhaid yw gwrando yn ammyneddol ar anfri dynionach disynwyr; a rhaid ir hwn a fo ai gychwynfa ar ôl pethau onest ddirmygu y dirmyg ymma.] Je y parch mwyaf ydyw ymfodloni i gael ein cyfri yn ddrwg fel na byddom felly; a'r prawf mwyaf i ddangos ein bod ni yn burion mewn gwirionedd, yw gyrru arnom naill a'i i gael ein cyfrif yn Rhagrithwŷr, neu i fod felly. Mi a dybygwn mai prin ddigon mynych y gall­af adrodd yr ymadrodd rhagorol hwnnw o'r eiddo Seneca. [Nid oes neb yn dangos ei fod yn gwneuthur mwy cyfrif o rinwedd, na neb yn ymroddi mwy iddi, nâ'r hwn a gollodd yr enw o fod yn wr da, rhag iddo golli ei gydwy­bod.] Eithr nid hwyrach y gofynnwch; oni ddichon dyn fod yn rhŷ-gyfiawn? fal y Sonnir yn Preg. 7. 16.

Mi a attebaf, mai bôd dyn yn ei wneuthur ei hun yn rhy-ddoeth neu yn rhy-gyfiawn, y beiir arno yn y man hwnnw. A diammeu (I)fod llaw­er yn cymmeryd arnynt fôd, neu yn eu gwneu­thur eu hunain yn ddoethach a chyfiownach nag ydynt; hynny yw, maent hwy'n Ragrith­wŷr. [Page 144] (2) Fel y cymmerir Cyfiawnder o ran [...] ddefnydd, ac yn ôl y cyfrif cyffredinol, felly [...] dichon dŷn fôd yn rhŷ-gyfiawn. Efe a ddichon fod yn rhŷ dost, yr hyn a elwir Cyfiawnder; a gormod mewn gofid, neu ofn, ne [...] drallod, a gormod mewn un-rhyw weithre [...] oddiallan, a [...] sydd yn myned tan enw dyled swydd; Eithr yea nid yw hi-mewn gwirionedd ac yn agweddol yn ddyled-swydd a Chyfi­awnder, ond yn bechod; Megis ymprydio i wanhychu y corph yngwasanaeth Duw; Gweddio y pryd y dylem ni wrando: Gwrando pan ddylaem ni fôd ynghylch rhyw orchwy [...] mwy o drugaredd ac Angenrheidrwydd Esceuluso ein gwaith a'n galwedigaeth oddi allan tan rith o Grefydd: Gosod i fynu aberth yn erbyn neu o flaen Trugaredd: Tristau pa [...] ddylem lawenychu: Myfyrio, ac ofni, ac y­mofidio mwy nag a ddichon yr ymmennyd [...] ei oddef, nes ein amhwyllo: A hefyd gwneu­thur i ni Grefydd o'n Dychymmygion ein hunain, a gwneuthur gormod mewn ewyllys-addoliad a Thraddodiadau dynion, fel y Pharis [...] ­aid a'r Papistiaid: hyn a elwir bod yn rhy­gyfiawn: Eithr mewn gwirionedd nid Cyfi­awnder yw hyn, ond pechod: Bod yn rhy­gyfiawn yn agweddol, sydd wrthwyneb▪ iaith ac ammhossibl. Canys myned tu hwnt ir Rheol sydd anghyfiawnder; a gwneuthur gor­mod, yw myned tu hwnt ir Rheol: Oddieithr i chwi anturio meddwl ddarfod i Dduw gam­gymmeryd, a bod y Rheol ei hun yn rhy­gaeth. a'r ddeddf yn anghyfiawn. Ond yna [Page 145] pa fòdd y barna Duw y byd? medd yr Apostol, Ruf. 3. 6. Oni wnâ barnudd yr holl ddaiar farn. Ge. 18. 25. a fôdd ynteu y by ddei efe yn Dduw?

A oes gan hynny ddim yn awr wedi ei ado ond Anwybodaeth a drygioni, i sefyll i fynu yn erbyn dy brysur Ddiwydrwydd? Y­maith gan hynny a'th oedi ac â'th ddiogi. Os mynni wasanaethu Duw a'th holl egni, gâd ei weled: Os mynni fod yn Gristion mewn gwirionedd, dangosed dy weithredoedd hyn­ny: Nid Opinion marwedd yw'r ffydd Grist­ianogawl. Os wyt ti mewn gwirionedd yn byw mewn gobaith am y nefoedd, y cyfryw obaith a bair i ti gynhyrfu i gael dy ddiben. Pa ham y sefi yn segur, a thitheu wedi dy eni i weithio, a'th holl nerthoedd wedi eu rhoddi i ti o ran Gwaith, ath brynu o ran Gwaith? (o ran Gwaith Efangylaidd?) Os sancteiddiwyd di, y mae Y spryd Crist gennit, a bywiol g'ynne­ddfen oth fewn i weithio. Pa ffordd y medri edrych, na elli ganfod yr hyn a barei i enaid diowgswrth gwilyddio, ac a wresogei ga­lon oer a rhewllyd, a'th alw di i fynu i ddi­wydrwydd prysur? pa eiriau cynhyrfddyws a gae di yn yr Scrythur, os gwnei di cymmaint a dwyn dy galon ymma, megis un ar sy yn chwennych cael ei fywocau? Pa eirchion ga­lluog, pa addewidion, pa fygythion, pa en­samplau sanctaidd o ragorol ddiwydrwydd Crist ai Apostolion? Cenfydd pa fodd y mae'r Duwiol ar waith o'th amgylch, er ir bŷd eu gwrthwynebu hwynt, a'u gwatwar hwynt! ddifrifed y gweddiant! mor ofalus y rhodi­ant! [Page 146] drymmed y cwynant nad ydynt ddim gwell! Ac onid oes gennit ti enaid anfarwol iw gadw neu iw golli yn gystal a hwythau? Cenfydd, pa drafferth a gymmer belchyn sy'n ceisio swyddau am lai na dim! Pa drafferth a gymmer y Cybydd a'r hwn s'n ymroddi i blesser am lymmaid peraidd o wenwyn mar­wol? Ac a fyddwn ni yn segur, y rhai ydym we­di ymrwymo i'r nefoedd? A ydyw yn rheswm i ni wneuthur llai dros Dduw, a'n hiechyd­wriaeth, nag a wnânt hwy er mwyn pechadu­rus ddifyrrwch a damnedigaeth? ni ellwch chwi moi gwawdio hwy allan o'u balchder a'u cybydd-dod: ac a gânt hwy dy wawdio di allan o'th Grefydd ath obaith am y nefoedd? Holl orchymmynnion, ac addewidion, a bygy­thion Duw, y pregethu mwyaf nerthol▪ ar sydd megis yn gosod y Nefoedd ac Uffern yn agored iddynt, ni thycciagydâ dynion cnaw­dol, i beri iddynt ymadel â'r pechod bryntaf ac annhirionaf. a dyccia geiriau neu gilwg ymlusgiad llychlud gydá thydi, yn erbyn y gwaith o herwydd yr hwn yr wyt ti yn byw yn y bŷd, a chennit wrth law resymmau diwrth­ddadl oddiwrth Dduw, oddiwrthit dy hun, oddiwrth y nefoedd ac Uffern i'th yrru di ym­laen? Pettei ond am dy einioes di, neu einioes dy blant, dy gyfaill, neu dy elyn; neu i ddiffodd tan yn dy dŷ, neu yn y Dref, Oni chynnhyr­fit ti a gwneuthur dy oreu? Ac a fyddi di segur pan yw bywyd tragywyddol yn sefyll ar y peth? Gad i Satan ruo yn dy erbyn drwy ei offerynnau. Gad i bechaduriaid diddarbod siarad dros amser am yr hyn nis gwyddant [Page 147] pa beth, hyd oni wnelo Duw iddynt newid eu tôn. Deued a ddelo i'th gnawd: Nid yw y rhai'n bethau i ddal-sulw mor llawer arnynt, gan doŷn a ymrwymodd i ddidrangc fywyd. Och pa bethau yw y rhai'n wrth y pethau y galwyd di iw dilyn! Ewch rhagoch gan hyn­ny Gristianogion yn y gwaith a ddechreua­soch. Gwnewch ef yn bwyllog, a gwnewch yn hollawl, Cymmerwch y cwbl ir unffordd, Gorchwylion Duwioldeb, Cyfiownder, a Cha­riad; Eithr gwnewch ef yn awr yn ddiym­dro, a gwnewch ef yn ddifrifol â'ch holl egni. Nis gwn i pa gwmmwl o dywyllwch a gym­merodd afael ar feddyliau y sawl a lefara­sant yn erbyn hyn: neu pa darth angheuol a gymmerodd afaei ar eu calonnau, a'u gwneu­thur mor lledsyn, heb reswm dynol ynddynt. Om rhan fy hun, er i mi fyw yn hir o amser yn deimladwy mor werthfawr yw amser▪ ac na bûm i yn segur hollawl yn y byd; Etto pan yw fy meddyliau ddwysaf am y didrangc ddig­wyddiadau o'm gwaith, ac am ansiccrwydd a byrdra fy amser, yr wyfi yn synnu feddwl fedru o'm calon fod mor hwyrfrydig a diddar bod, na wnaethwn i ychwaneg yn y cyfryw achos. Yr Arglwydd ai gŵyr, a'm Cydwybod archolledig yn fy'nghyhuddo ai gŵyr, fod fy Niogi mor gwilyddus a rhyfeddol gennif, am bôd yn synnu i feddwl, nad yw fy mwria­dau ddim cryfach, na'm hawydd-serch ddim bywioccach, na'm llafur a'm Diwyd­rwydd ddim mwy, pan mai Duw yw'r hwn sy yn gorchymmyn, a'i Gariad sy yn annog, a'i [Page 148] Ddigofaint yw'r Yspardun, ac mai'r Nefoedd neu Ʋffern fydd y diwedd. Oh pa fucheddau a ddylaem ni bawb oll eu bucheddu▪ y rhai y mae gennym bethau o gyfryw berthynas anrhaethadwy ar ein dwylaw, oni bae fod ein calonneu ym mron marw o'n mewn! llefared y sawl a fynno yn erbyn y cyfryw fuchedd, fy­ngofid a'm cwynfan beunyddiol i a gaiff fod, fy môd mor ddwl ac yn gwneuthur cyn lleied. Mi a wn nad ydyw ein gweithredoedd yn lle­sol ir Holl alluog, ac nad oes ynddynt ddim cyfattebwch cydwedd iw wobr ef, ac ni allant sefyll yn ei wydd ef, ond megis ac y maent yn gymmeradwy yn yr Arglwydd ein Cyfiawn­der, a chwedi eu Pêrarogli drwy arogldarth ei haeddedigaethau ef. Eithr myfi a wn ei bôd hwynt yn angenrheidiol, a'u bôd yn beraidd. Heb wneuthur defnydd Sanctaidd o'n swydd­gynneddfau, ni bydd y bywyd hwn ond breu­ddwyd neu faich, na'r bywyd nesaf ond trueni anrhaethadwy. O gan hynny na bae gennif ychwaneg o gariad Duw, fel y gallei fy enaid dynnu yn nês atto ef, ac ymsymmud yn gy­flymmach tua'r nef drwy ffydd a Chariad! Och na bae gennif ychwaneg o'r Bywyd San­ctaidd hwnnw, a'r Diwydrwydd bywiog, y mae nattur Cain wenwynig yn ei ffieiddio, pe rhon i mi a chael gydâ hynny wawd pawb o'm hamgylch; a phe rhon iddynt fy-ngwneu­thur fel y gwnaethant gynt well gwŷr, megis yscubion y bŷd a Sorod pob dim. 1▪ Cor. 4. 13. O na bae gennif ychwaneg o'r diwidrwydd hwn a watwarir, ac ychwaneg o gymdeithas [Page 149] â'r Arglwydd er im henw gael ei fwrw allan megis drwg weithredwr, Luc. 6. 22. A cha­el poeri am fy mhen, a'm Cernodio gan y sawl sy yn awr yn ddirgel yn difenwi▪ Pe gall­wn i yn o gyfagos ddilyn Crist mewn Sanct­eiddrwydd, pa ham y grwgnachwn ddwyn ei groes, am trin fel y trinwyd yntef? Mat. 26. 67. Luc. 18. 32. Gan wybod os cyd­ddioddefwn gydag ef, ni a gyd-ogoneddir hefyd; ac nad yw dioddefiadau yr amser presennol hwn yn haeddu eu cyffelybu i'r gogoniant a ddatguddir i ni Rhuf. 8. 17. 18.

Os nid ydym ni, darfyddo i ni wneuthur y cwbl, ond gweision anfuddiol, a bôd yn rhaid i ni ddywedyd, yr h n a ddylasem ei wneu­thur a wnaethom, Luc. 17. 10. Onid oes arnom ni oll fwy▪ o eisiau rhybuddwyr i'n da­rostwng, am wneuthur cymmaint a hynny lai nag a ddylasem, nag i'n hargyoeddi am fod yn rhy ddiwyd a dychlyn?

Yr wyfi drachefn yn tystiolaethu, nad dim gorchwylion ychwaneg nag a ofynnir, neu o ddynol ddychymmyg, ofergoelus, neu o'n trefniad ein hunain, yr wyfi yn eu hamddiffyn; ond yn vnig, gofalus vfuddhau i Gyfreithiau Duw, ac eithaf ddiwydrwydd yn y cyfryw v­fydd-dod, o ran caffael bywyd tragywyddol. Naill ai Duw a orchymmynodd y gorchwyli­on hyn o Sancteiddrwydd, Cyfiawnder, a Chariad, ai nis gorchymmynnodd. Oni orch­ymmynodd, yna fe ddarfu i mi ac a roddaf y matter i fynu. Dadleu yr wyfi yn unig dros yr hyn a orchymmynnodd ef. O na wnaech, [Page 150] cyn i chwi na llefaru yn erbyn un ddyled­swydd Sanctaidd, na'i hesceuluso eich hunain, cymmaint a dyfod attom ni, ac ymgyssylltu â ni yn Sobr i chwilio yr Scrythyrau Sanctaidd, i edrych a ydys yn gofyn hyn yno, ai nid ydys; ac ymroi i vfyddhau iddo, os nyni ai profwn oddi yno : Ac onid yw hyn ond peth o ddynol osodiad, nyni a'ch gadawn i chwi eich hunain, ac a chwennychem gael o honoch gryn rydd­did yn y pethau hyn, ac na osodoch ormod o'ch Crefydd ynddynt. Ond os yw efe yn bendifaddeu yn orchymmynnedig Yngair Duw, yr wyfi yn attolwg i chwi fel yr ydych Gristianogion, ac fel yr ydych yn ddynion, gofio pa bryd bynnag y beiwch ar Ddyleds­wydd Sanctaidd, neu y gwatworwch hi, mai ar Dduw ei hun yr ydych yn beio ac efe yr ydych yn ei watwar. Os drwg yw'r peth, yr hwn ai gorchymmynnodd yw'r achos o hynny. Rhaid i'r Deiliad ufyddhau; Oni ddylei y cyfryw bryfed a nyni vfuddhau ir anfeidrol Dduw a'n gwnaeth ni? Os bai ydyw vfyddhau, mae'n ddylêd gwrthryfela ac anufyddhau: a rhaid i hynny fôd, o herwydd nad oes gan Dduw Aw­durdod i orchymmyn, ac y mae yn rhaid i hynny fôd, o herwydd nad yw efe yn Dduw Gwelwch i ba le y dygwch eich gwrthwyneb i fuchedd Sanctaidd; Ac a feiddiwch chwi se­fyll wrth hyn? A lefeswch chwi watwar Duw ar osteg am wneuthur y caethion a'r Sanctaidd Gyfreithiau hyn, fel y gwatworwch Ddynion am ufuddhau iddynt? Ni lefus neu ni faidd neb hyn ond a broffeso ei fod yn Annuw.

[Page 151]Och o druein, nid oes dim ond llwyddiant gwenwynig, a difyrrwch anianawl, a gwallgof bydol, ar sy yn troi eich ymmennyddyau, ac heb adael i chwi sobr arfer rheswm, ac yn pe­ri i chwi dybiaid yn dda o fusgrelli neu ddi­ogi annuwiol, ac yn peri i chwi fod a thŷb mor ddirmygus ac mor anheimladwy am fuchedd nefol. Yr wyfi yn ei ddywedyd i chwi (a cho­fiwch ryw ddydd ddarfod ei ddywedyd i chwi) nad oes anghredadyn o'r dewraf ar sy iw ga­el, na'r gelyn chwerwaf i Sancteiddrwydd o fewn y Gymmanfa hon, na ddymunant ar fyr­der ei bod yn hyttrach yn Seintiau mewn car­piau, yn cael yr holl wawd a'r creulonder a fedro malis i roi ar y cyfryw, nâ bod wedi ym hoewi mewn balchder a gwychder, trwy esceu­luso mawrion bethau tragywyddol. Mi a ddywedaf i chwi drachefn, nad oes adyn an­nuwiol yn fy ngwrando, na roddei ar fyrder fŷd am fod yn berchen calon a buchedd San­ctaidd: Ac ar fyrder fo chwennych pe treuli­asei ei ddyddiau mewn Sanctaidd, wiliadwrus baratôad, erbyn ei gyfnewidiad o'r byd hwn i'r byd arall, y rhai a dreuliodd ef o ran yr hyn a'i twylla, ac ai gedu.

Mi a dybygwn fy mod yn gweled pa wedd y Cythryblus gyndderiogwch chwi yn eich erbyn eich hunain, ac y rhwygwch eich calon­nau trwy ymddial arnoch eich hunain (oddi­eithr i râs ei ragflaenu trwy ddiogelach edi­feirwch) pan feddylioch yn rhyhwyr pa fodd y buoch fyw ar y ddaiar, a pha amseroedd eur­aid o râs a gollasoch, gan dirmygu pawb [Page 152] ar na fynnent ei colli hwynt mor ynfyd a chwitheu. Os parodd edifeirwch i fywyd, i Paul felly ei alw ei hun yn annoeth, yn anu­fydd, yn cyfeiliorni, ac yn ynfydu yn fawr, Tit. 3. 3. Act. 26. 11, chwi a ellwch feddwl pa fodd y pair poenydiol edifeirwch i chwi eich galw eich hunain yn rhyhwyr.

Och hawyr! ni fedrwch chwi ddirnad, tra byddoch yn eistedd ymma mewn iechyd, ac esmwythdra, a pharch, pa ragor neu wahan feddyliau a fŷdd ynoch y prŷd hynny am fy­wyd Sanctaidd ac ansanctaidd! Ynfytted y tybiwch chwi fôd y rhai, nid oedd ganddynt ond yspaid un ces o baratoad i fywyd tragwy­ddol, ac ai hesceulusasant yn fyrbwyll: Ac mor deimladwy a fyddwch chwi y pryd hyn­ny o ddoethineb y ffyddloniaid y rhai a adna­buant eu hamser, ac a wnaethant ddefnydd o hono! Yr awron Doethineb a gyfiawnheir gan ei phlant ei hun; ond y pryd hynny mor deimladwy y cyfiawnheir hi gan ei holl elyni­on! Och drwy ba wewyr yr edrych eneidiau colledig yn ôl, ar oes o drugaredd ac odfeydd, a goeg ddiystyrasant hwy fal hyn, ac a gysga­sant ymmaith mewn syfrdân seguryd, ac a ynfyd dreuliasant mewn pethau diddim.

Iaith y goludog damnedig hwnnw, Luc. 16. a ddichon eich cymmorth yn eich rhag-dybi­au am eich trueni sydd i ddyfod. Och ry­fedded fydd gennych chwi, chwychwi eich hu­nain, fedru o honoch erioed fod mor ddei­llion a diddarbod, na roesech fwy o'ch me­ddwl ar rybyddion yr Arglwydd, ac ar rag­feddylio [Page 153] am y llawenydd neu y trueni tragy­wyddol! Ac o'ch ryfedded fydd gennych feddwl, nad oedd ond un gyfran fechan o am­ser, i chwi wneuthur y cwbl oll ar oedd raid i chwi ei wneuthur am dragywyddoldeb, ac i ddywedyd cymmaint oll ar oedd raid i chwi ei ddywedyd dros eich eneidiau eich hunain ac eraill, a bod hwn wedi ei dreulio mewn gwaeth nâ dim! nad oedd gennych ond un oes ansiccr, yn yr hon yr oedd yn rhaid i chwi redeg yr yrfa sy yn ynnill neu yn co­lli 'r nefoedd yn dragywydd; a'ch bôd chwi wedi eich temptio gan beth diddim, i golli yr unig odfa nad oes foddiw hennill drachefn, ac i eistedd yn llonydd, neu redeg ffordd a­rall, pan ddylasech fod yn pryssuro a'ch holl egni! Och hawyr, meddyliau am hyn a fy­ddant ryw ddydd fâth arall ar feddyliau, nag yr ydych chwi yn awr yn deimladwy o honynt; Ni ellwch yr awron feddwl pa deimlad fydd o'r meddyliau hyn y pryd hynny! Eich bod wedi cael amser yn yr hwn y gallasech we­ddio, a chennych addewid o gael eich derbyn, a'ch bod heb galonneu i gymmeryd yr amser hwnnw! Ddarfod cynnig Crist i chwi yn gy­stal ac ir rhai ai croesawodd ef, ddarfod eich galw a'ch rhybuddio yn gystal a nhwythau, ond darfod i chwi ddirmygu ac esceuluso y cwbl! Bod einioes ac Angeu wedi eu gosod gar eich bronnau, a llawenydd tragywyddol wedi eu gynnyg yn eich dewis, yn erbyn swynion difyrrwch pechadurus, a chwi a a­llasech [Page 154] eu cael hwynt yn rhad pes mynnasech, a mynegwyd i chwi mai Sancteiddrwydd oedd yr unig ffordd, a bôd yn rhaid i hyn­ny fôd Bellach neu na bai Bŷth, ac etto chwi a ddewisasoch eich dinistr eich hunain! Y meddyliau hyn a fyddant yn ddarn o Uffern ir annuwiol. Hwy a ryfeddant allael o Re­swm fôd mor anrhesymmol; a bôd ir rhai oedd ganddynt y synwyr sydd gan ddŷn yn gyffredinol mewn matterion eraill, fôd cyn belled o'u pwyll yn yr hyn yw 'r unig bêth y mae 'n ganmholiaeth bod yn ddoeth oi ble­gyd; ac y cae y fâth Y mresymmiadau bryn­tion dyccio gyda hwynt yn erbyn y goleuni egluraf, ac y gwneid gwell cyfrif o beth di­ddim nag o Bôb peth; ac y cae Resymmau a gyrch id oddiwrth ŷs a thom, orchfygu y rhai a gyrchid o'r Nefoedd! O pa feddyliau torr­calon a fydd y rhai 'n, pan ganhiado Tragy­wyddoldeb iddynt ennyd i fwrw golwg ar­nynt yn ddibartiol! Ie ddarfod iddynt dwy­llo eraill hefyd â'r cyfryw anfad dwyll, a gwat­war pawb ar na fynnent fod cyn ynfytted a hwythau: a chan ymfeddwi â'r hudoliaeth bydol, ddarfod iddynt drin yn amharchus y sawl a oeddynt wir sobr; ddarfod ir unig beth angenrheidiol ymddangos yn beth afreidiol iddynt hwy! Ddarfod iw tafodau ddadleu dros yr hudoliaethau hyn o'r eiddo eu ca­lonnau drygionus, ai bôd hwy yn elynion ir rhai ni fynnent fod yn elynion i Dduw, ac iddynt eu hunain; a thaflu o honynt ymmaith eu Hamser a'u Heneidiau fel y gwnaethant▪ [Page 155] Hwy a ryfeddant drwy ymgreuloni yn eu her­herbyn eu hunain, pa beth a allei eu lly­gadtynnu i fôd yn fwy afressymol nag a ellid disgwyl i ddyn fod, yn erbyn Goleuni Nattur yn gystal a datguddiad goruwch-naturiol.

Barchedig a charedig wrandawyr, atto­lwg na chymmerwch mewn rhan ddrwg, fy môd i yn crybwyll cymmaint am y petheu hyn, ar sydd mor ddiflas ac anghroesawys gan galonneu digred, diofal, a chnawdol: hyn sydd fel y gallwyf ragflaenu hyn ôll mewn prŷd, drwy ddeffroadau o wir edifei­rwch: Ac oh nad hyn a fyddei 'r ffynniant! fel y gallwn glywed wrth eich edifeiriol gy­faddefiad, a gweled drwy eich llwyr-gwbl ebrwydd wellhâd, fôd gan Dduw Drugaredd ei chymmaint i chwi, a gallael o'r annogae­thau hyn fôd yn foddion o gymmaint ded­wyddwch i chwi, a diddanwch i minneu! Beth bynnac fyddo, y Gymanfa hon a fŷdd dysti­on ddarfod eich rhybuddio: a chydwybod a fydd dyst, os chwi a ddifrodwch y rhan a­rall o'ch dyddiau yn nifyrrwch a gwagedd y byd twyllodrus hwn, na bu hynny o ran nas gallasech gael gwell, ac na alwyd arnoch at bethau uwch. Ac os etto y sefwch yn segur nid yw hynny o ran na allasech gael eich cy­flogi. Canys yn Enw Crist mi a'ch gelwais iw winllan ef, ac a fynegais i chwi eich gwaith a'ch cyflog, ac a wradwyddais eich escusodi­on a'ch gwrth-ddadleuon y dydd heddyw, Deuwch ymmaith gan hynny ar frŷs allan o faglau pechaduriad, a chymdeithas Dyni­on [Page 156] sy wedi eu twyllo a'u cledu, a bwriwc [...] ymmaith weithredoedd y tywyllwch! Ma [...] 'r Nefoedd gar eich bronnau: Mae Ange [...] yn gyfagos: Y tragywyddol Dduw a anfo▪ nodd i'ch gwahodd! Mae trugaredd etto a [...] breichiau ar lêd! Chwi a arhosasoch yn rhy▪ hir, ac a gamarferasoch ormod ar Ammynedd yn barod: na arhoswch ddim hwy! O rhyn­gwch fôdd i Dduw yn awr, a chysurwch ninneu, ac achubwch eich hunain drwy roddi eich llwyr-frŷd mai hwn y fydd Dŷdd eich troedigaeth, a chan ffyddlon gyflowni eich Bwriad, cyfodwch a gweithiwch: Credwch, Edifarhewch, Deisyfwch, Ʋfyddhewch, a gwnewch hyn oll a'ch holl Egni. Cerwch yr hwn y rhaid i chwi ei garu yn dragywydd, a cherwch ef â'ch holl Enaid a'ch Nerth: Cei­siwch yr hyn a dâl ei geisio mewn gwirionedd; ac a dâl am eich holl draul a'ch poen: A cheisiwch ef yn gyntaf âch holl Egni; Gan go­fio yn wastadol, mai rhaid iddo fôd yn awr neu na byddo Bŷth.

CYn i mi derfynnu, mae gennif etto ddwy gennadwri iw traddodi i weision yr Argl­wydd: Y naill o Annogaeth, a'r llall o Hy­fforddiad.

Mi a wn fod ar fagad o honoch drallod triphlŷg, yn gofyn cyssur a diddanwch triph­lŷg.

[Page 157] Ʋn yw; ddarfod i chwi wneuthur cyn llei­ed o'ch gwaith; ond colli o honoch cymmaint o'ch amser yn barod: Ʋn arall yw, eich bod yn cael cymmaint o wrthwyneb a rhwystr: A'r mwyaf o gwbl yw eich bod chwi etto mor hur­tion neu mor ddwl ac araf-ddifrys: Rhaid ir Cyffyriau a feddyginiaetho y rhai'n fod yn Hyfforddiadau.

1. Am y cyntaf; Golli o honoch eich amser, rhaid iddo fôd yn achos i chwi i Ymostwng eich eneidiau ger bron Duw; Ond nas collwyd mor cwbl cyn i chwi ganfod eich pechod a'ch dyledswydd, ond bod dioddefgarwch a thru­garedd yr Arglwydd etto yn disgwyl wrthych, ac yn peri i'ch gobaith barhau; Hyn yw achos eich cysur ach comffordd: Edifarhewch gan hynny na ddaethoch yn gynt adref: Ond lla­wenychwch ddyfod o honoch adref o'r diwedd: Ac yn awr byddwch fwy diwyd yn prynnu eich amser, wrth gofio yr Amser a gollasoch chwi yn barod. Ac er bod yn rhaid i chwi alaru fod eich Meistr yn ôl o gymmaint o'i wasanaeth, ac eraill o gymmaint o ddaioni a ddylasech chwi ei wneuthur iddynt, a bod am­ser wedi eu golli nas gellir ei alw yn ôl; etto eich cyssur yw, y dichon eich gwobr chwi fod yn gymmaint a'r rhai a ddygasant bwys a gwrês y dydd: Canys llawer o'r rhai olaf (yn amser eu dyfodiad i mewn) a fyddant flae­naf (yn derbyn y gwobr.) Dyma feddwl y ddammeg honno yn Mat. 20. Yr hon a a­droddwyd i gysuro y rhai a safasent allan yn [Page 158] rhyhir, ac i geryddu cenfigen a mawr ddis­gwyliad y rhai a ddaethent i mewn yn gynt: Ac nid yw ddim yngwrthwyneb ir lleoedd hynny ym Mat. 25; Y rhai a grybwyllant am amryw raddau o ogoniant, ar y sydd iw rhoddi i rai ac sydd ganddynt amryw ra­ddau o Râs, wrth wneuthur defnydd diwyd o hono▪ Un ddammeg (Mat. 20) a dden­gys na bydd rhagor wobr i ddynion am aros yn hîr neu ychydig yn y gwaith; ond y caiff y rhai a ddaethant i mewn yn ddiweddar, ac etto a gafwyd yn gyd-râdd mewn Sanctei­drwydd, eu gobrwyo yr un ffunyd gydâr rhai blaenaf; ac y cânt fwy, os mwy a fydd eu San­cteiddrwydd, yr hyn y mae 'r ail ddammeg yn ei ddangos, gan fynegi fod Duw ar fedr rhoi y gogoniant mwyaf, ir rhai a wnaethant ddef­nydd o'u Sancteiddrwydd ir mesur eithaf. O gan hynny nad annogai deimlad o'ch anni­olchgarwch o'r blaen chwi, yn fwy diwyd i ymroddi i gariad gwresog, a chyflawn Usydd▪ dod! Ac yna y cewch weled fod eich amser wedi ei brynnu, er na ellir ei alw yn ôl; A bod Trugaredd wedi gwneuthur eich llawn wobr yn ddiogel. O pa Drugaredd anrhaethad­wy yw hon! Os chwychwi etto a'ch rho­ddwch eich hunain yn hollawl i Grist, a wasaneuthu ef â'ch holl allu, yr ychydig amser sydd etto yn ôl, efe a'ch derbyn fal pe dae▪ thech i mewn ar yr awr gyntaf o'r dydd

2. A'r gwrthwyneb a'r rhwystrau hefyd sydd ar eich ffordd▪ Nid ydynt amgenach nag a ragddywedodd eich Arglwydd. Efe a [Page 159] aeth o'ch blaen, ac a orchfygodd lawer mwy nag a gyfarfyddwch chwi byth oddiallan yn dyfod ich herbyn (er nad oedd ganddo gorph o bechod iw orchfygu: ac yn hynny, y mae buddugoliaeth ei Yspryd ef yn ei aelodau, yn rhagori ar ei fuddugoliaeth personol ef.) Efe a barodd i chwi gymmeryd cyssur, oblegid darfod iddo ef orchfygu y byd. Oni chyfo­dwch y Groes a'i ddilyn ef, ni ellwch fod yn ddiscyblion iddo ef. Joa. 16. 33. Luc. 14. 27. 33. A fynnech chwi fod yn filwŷr dan ammod na bo'n rhaid mor ymladd▪ neu ym­ladd, ac etto bod heb wrthwyneb? Dilynwch Bentywysog eich iechydwriaeth. Pe buasei Watwar, neu gernodio, neu boeri yn ei wy­neb, neu ei grogi ar y Groes, neu wanu ei Ystlys, yn peri iddo roddi heibio waith eich Prynnedigaeth, chwi a adowsid mewn llwyr anobaith. Y gwrthwyneb yr hwn a ellir ei orchfygu▪ a ddylei wasaneuthu i gynhyrfu eich Gwrolfrŷd a'ch arfaeth, mewn achos o'r cyfryw angenrheidrwydd, lle y mae yn rhaid i chwi orfod neu gael eich gorfod. A ydyw Duw ei hun gyda chwi, Rhuf. 8. 31. A Christ yn arweinydd i chwi, ac Yspryd Crist i'ch cefnogi, a'r addewid i'ch gwahodd, a'r Nefoedd o'ch blaen, ac Uffern o'ch ôl, a chennych ecsamplau y fath liaws o ffyddlo­niaid a orchfygasant? Ac a gaiff gwawd a bygythion pryfedyn o ymlysgiad (y maes ar, neu) orchfygu y rhai 'n oll, i'ch digaloni chwi? Nid oes mor ofn arnoch rhag i neb dynnu yr haul i lawr, neu sychu 'r Mor, neu ddad­ymchwelyd [Page 160] y Ddaiar: Ac a ofnwch chwi rhag i ddŷn orchfygu Duw? Rhuf. 8. 37. neu eich dwyn chwi allan o ddwylaw Crist? Joa. 10. 28. 29. Deliwch▪ sulw pa wêdd y trinia▪ sant hwy Ddafydd, Psal. 56. 3, 4, 5, 6. Beu­nydd y camgymmerant fy 'ngeiriau: eu holl feddyliau sydd im herbyn er drwg: hwy a ym­gasglant, ac a williant fynghamrau, pan ddis­gwyliant am fy enaid.] Eithr pa beth ? a of­nodd efe o herwydd hynny, neu a ffoawdd efe oddi wrth Dduw? Na ddo [Y dydd yr ofnwyf, mi a ymddiriedafynot ti. Yn Nuw y clodfo­raf ei air, yn Nuw y gobeithiaf, nid ofnaf beth a wnel cnawd i mi.] Esay 51. 7, 8. [Gw­randewch arnaf, y rhai a adwaenoch gyfi­awnder, y bobl sydd a'm cyfraith yn ei calon: nac ofnwch wradwydd dynion, ac nac arswy­dwch rhag eu difenwad; Canys y prŷf a'i bwyt­ty fel dilledyn, a'r gwyfyn a'i hyssa fel gwlan: Eithr fy nghyfiawnder a fydd yn dragy­wydd; a'm iechydwriaeth o genhedlaeth i genhedlaeth.] Chwi a haeddech eich Cau allan o'r Nefoedd, oni oddefwch chwŷth o wawd ynfydion er ei mwyn hi.

3. Ond (medd yr enaid sy yn cwyno arni ei hun) mae 'n siccr gennif, y dylwn i gym­meryd poen am fy iechydwriaeth, a bod hyn oll ar a allwyf ei wneuthur yn rhŷfychan: ond yr wyfi yn ddwl, yn oer, ac yn ddifraw ym mhob dim: Pell wyf oddiwrth ei wneuthur a'm holl egni: Gwrando, a darllain, a gweddio yr wyf [Page 161] fel pe byddwn heb ei wneuthur, ac megis pe bawn yn cryn gysgu, neu fôd fy nghalon ar lêd ar ryw beth arall: ofni yr wyf nad wyfi ond Rhagrithiwr lled-ddiog.]

Atteb. Yn gyntaf mi a grybwyllaf am dy Bettrusder, ac yno i'th Hyfforddaf yn erbyn dy bechod.

Ac yn gyntaf, rhaid i chwi ddeall pa un yw eich Diogi ai 'r cyfryw un a'r sydd yn dwyn rhwysg, yntau ûn wedi ei farweiddio; ai 'r cyfryw un ar a brawf eich bod yn feir­won mewn pechod; neu yn unig yn gy­fryw un ar a brawfeich bod yn glwyfus ac yn llesgion.

Ac i wybod hyn, rhaid i chwi ddosparthu (1.) Rhwng Pylni ac oerni yr anwydau, ac ammharodrwydd ac anufudd▪ dod yr enaid (2.) Rhwng diogi, yr hwn sydd yn dal dŷn oddiwrth fuchedd Dduwiol mewn buchedd o annuwioldeb; a'r hwn sy yn eu dal hwynt yn unig oddiwrth ryw ûn weithred dda, neu ryw ddyledswydd neulltuol, neu yn lleihau ar y râdd o'u puraidd Serch a'u hufudd-dod. (3.) Rhwng y diogi hwnnw yr hwn yw llygre­dig ansodd yr Ewyllys; a'r hwn y bo oedran, neu glefyd, neu drymder, neu ryw annhymme­rwch arall ar y Corph yn ei beri.

Ac felly y mae 'r peth yn sefyll yn eglur ger eich bronnau. 1. Os eich anwydau yn unig nid ydynt ddylion, ond bôd eich Ewyllys gan ddiogi yn ddifryd ir hyn sydd da, a hyn nid yn unig mewn temptasiwn i leihau rhyw raddau o râs, ac esceuluso rhyw Ddyledswydd neulltuol, ond yn erbyn buchedd Sanctaidd, [Page 162] ac yn erbyn ymwrthod â'ch pechod rhwysg­fawr; A hyn heb fod yn unig drwy fyw annhymmer corphorol yn gwanhychu eich Rheswm; ond oddiwrth duedd drygionus eich ewyllys: Yna mae eich diogi yn arwydd mar­wol, ac yn arwyddoccau eich bôd mewn cyflwr anrasol: Eithr os yw y Diogi yr ydych yn Cwyno rhagddo, yn unig yn Ddwlni eich Anwydau, a syrthni eich ewyllys at ryw u­chel raddeu o râs, neu at ryw neulltuol ddyled­swyddau, ac yn ffrwyth rhyw annhymmer Corphorol, neu wendid eich bywyd yspry­dol, tra bo eich ewyllys yn Greddfol neu yn wreiddiol dueddu tu ac at Dduw a Buchedd Sanctaidd, yn erbyn buchedd fydol gnawdol: Hwn yw eich gwendid, a phechod i alaru o'i blegyd, ond nid yw yn nôd o farwolaeth ac anraslonrwydd.

Chwi a gewch galon ddiog, a swrth i ym­ryson a hi tra bo'ch byw: Ond bendithiwch Dduw▪ eich bod yn anfodloni iddi, ac y mynnech eich gwaredu oddi wrthi. Hyn oedd siccrwydd Paul, Rhuf. 7. 24, Cnawd a fydd gennych, a Chnawd a ddadleu drosdo ei hun, ac a ymdrecha yn erbyn yr Yspryd; Ond bendithiwch Dduw fod Yspryd hefyd gennych i ymdrech yn erbyn y Cnawd. Byddwch ddiolchgar fod bywyd gennych i ymwrando â'ch Clefyd, er eich bod mewn nychdod da­no, ac na ellwch weithio fel dynion iachus; A'ch bod ar y ffordd ir Nefoedd, er nad ydych yn cerdded mor brysur ac y dylech ac y mynnech.

[Page 163]2. Ond etto, er bod Bywyd gennych, mae mor flin bôd yn glwyfus a nychlyd dan y cyfryw Wendid ac ydyw diogi ysprydol at yr hyn sydd dda, ac y cynghorwn chwi i ym­gynhyrfu hyd yr eithaf, ac na roddoch le i dymmer diogswrth: ac fel y gwasanaethoch yr Arglwydd a'ch holl egni, yr wyf yn Cy­flwyno yr ychydig Hyfforddiadau hyn i chwi iddal-sulw arnynt.

Hyfforddiad 1. Pan fynnech chwi gael eich bywiogi i ddifrifwch a diwydrwydd, Bydded gennych wrth law y cyfryw Ystyriaethau by­wiol, ar a adroddwyd i chwi yma o'r blaen; a gosodwch hwynt gar eich bronnau, a gwnewch eich goreu ar eu gweithio hwynt ar eich ca­lonneu. Gwirioneddau galluog a allant gael rhyw awdurdod ar eich eneidiau, os gwnewch chwi cymmaint a dwyn eich Rheswm yn sobr attynt, a'u dadleu i'ch erbyn eich hunain, fel y gwnaech ag arall wrth ei argyoeddi neu ei gynghori.

Hyff. 2. Gwiliwch rhag i ryw fwriad neu berthynas fydol, neu ryw drachwant, neu ble­ser anianawl, ŵyrdroi eich meddyliau oddi wrth Dduw a'ch dyledswydd. Canys holl nerthoedd eich enaid a lesgânt, pan ddyla­ech eu gosod hwynt ar waith ar bethau Ys­prydol, a'ch calonnau fyddant ar wasgar, pan ddylaech fod yn hollawl yn ymdrin â Duw, os byddant unwaith wedi ymddyrysu â phethau bydol. Gwiliwch arnynt gan hyn­ny yn eich Galwedigaethau, rhag ir creadur ledratta i fewn yn rhŷ ddwfn i'ch anwydau [Page 164] Canys os byw a fyddwch ir bŷd; chwi a fy­ddwch yn hynny o ran yn feirw i Dduw.

Hyff. 3. Os bydd possibl, byddwch fyw tan Weinidogaeth fywiol, fal pan elo eich calon­nau i'r Cymanfeydd yn oerion ac yn farwedd, y gallont ddyfod adref yn wresog ac yn fywiog. Bywyd a lonnycha fywyd, fel y mae tân yn ennyn tân. Gair ac Ordinhadau Duw ydynt fywiol, nerthol, a llymmach nag un cleddyf dau finiog, yn cyrhaeddyd trwodd hyd wa­haniad yr enaid a'r Yspryd, ac yn barnu me­ddyliau a bwriadau y calonnau, Heb. 4. 12. Ac am hynny llawer a ddichon ef tu ac at eich gwneuthur yn deimladwy. Llawer Mil a ddwys-bigodd ef at y galon, ac a'u hanfonodd hwynt adref yn fyw, y rhai o'r blaen oeddynt feirwon, Act. 2. 37. Mwy o lawer y gell­wch chwi ddisgwyl iddo ail-ennyn y prif­gynneddfau sydd gennych yn barod.

Hyff. 4. Os bydd possibl ymgyfeillachwch â Christianogion bywiol, esgyd a gwisgi. Ond yn enwedigol bydded gennych yn gyfaill eich mynwes, un a'ch cynnheso pan fyddoch oer, ac a'ch cynnorthwyo i ddeffro pan fo'ch barod i bentwyno i gysgu, ac ni chyttuno â chwi yn eich helynt serfyll, ddiogswrth, ac anfuddiol, Preg. 4. 9, 10, 11, 12. Gwell yw dau nag un, o achos bôd iddynt wobr da am eu llafur: canys os syrthiant, y naill a gyfyd y llall: ond gwae yr vnig, canys pan syrthio efe, nid oes ail iw gyfodi. Hefyd os dau a gyd orweddant, hwy a ymgynnhesant; ond yr unic [Page 165] pa fodd y cynnhesa efe? ac os cryfach fydd un nag ef, dau a'i gwrthwynebant yntef, a rhaff deircaingc ni thorrir ar frys.

Hyff. 5. Na fwriwch ddydd marwolaeth oddiwrthych. Nac edrychwch a'm hîr hoedl. Rhaid ir bywyd a ddaw fôd yn fywyd eich holl ddyledswyddau chwi yma. A phethau anghysbell neu bell iawn oddiwrthym ydynt yn colli eu grym. Gosodwch farwolaeth, a'r farn, a'r bywyd tragywyddol yn wastadol yn gyfagos: Byddwch fyw mewn gwiliadwrus ddisgwyliad am eich cyfnewidiad: Gwnewch y cwbl fel dynion wrth farw, ac a fo 'n my­ned i dderbyn didrangc lawenydd neu wae; a hyn a'ch bywioga. Ir diben yma, cyr­chwch yn fynych i dŷ galar, ac na fyddwch mewn camamser, neu yn anghymmhesurol yn annedd digrifwch. Pan osodoch at y galon beth yw diwedd pôb dŷn, wrth hynny y gwell­heir y galon▪ Preg. 7. 2, 3, 4, 5. Eithr gor­modedd o lawenydd cnawdol sy yn ffolu dynion, ac yn difetha eu doethineb, eu di­frifwch, a'u Sobrwydd. Cedwch yn oesta­dol deimlad o fyrdra einioes, ac o werthfaw­rogrwydd Amser, a chofiwch ei fôd ef yn prysuro ymlaen beth bynnac a wneloch chwi ai gweithio ai chwareu: Mi a dybygwn ped anghofiech un o'r lleill, y dylae yr unig Ystyriaeth hon sydd gennym mewn llaw, beri i chwi ymgynhyrfu a'ch▪ holl egni; mae'n rhaid ei wneuthur bellach os gwneir ef byth.

[Page 166]Mi a chwanegaf ddau o Rybuddion angen­rheidiol, rhag ofn i ni wrth iachau un clwyf, wneuthur un arall, a ni'n gwybod fod nattur lyrgedig yn arferol o redeg o vn enbydrwydd ir llall.

1. Chwennychwch a llafuriwch am roddi vchel-brîs ar bethau Ysprydol a thragywyddol, ac am wrolfryd Sefydlog, ac egni gwastadwedd a diwyd, yn fwy, nag am gynhyrfus iasau▪ gwyniau, a Serchiadau. Canys y rhai olaf hyn ydynt anwadalach yn y goreu, ac yn sefyll yn fawr ar dymmer y corph, ac nid ydynt mor angenrheidiol a'r rhai cyntaf, er eu bod yn rhagorol mewn grâdd ac amser cydweddol▪ (Am fôd yn bossibl y dichon gwyniau neu anwydau, ie ynghylch pethau da fôd yn or­mod; pan na ddichon dwys Ystyriaeth, a brŷd, ac egni rheolus mor bôd felly.)

2. Byddwch ammheus pan fyddo eich an­wydau wresoccaf a bywioccaf, rhag bod eich barn wedi gŵyrdroi, drwy ei bod yn dilyn pa [...] ddylei flaenori. Mae'n g'nefinol iawn i Zêl a [...] anwydau cryfion, ie tu ac at yr hyn sydd dda▪ fôd yn achlysur o gamgymmeriadau yn y de­all, a pheri i ddynion edrych y cwbl o un tu, a thybiaid na allant fŷth fyned yn ddigon pell oddiwrth ryw bechodau neulltuol, nes ei dwyn yn ddiarwybod ond odid i ryw un a fo cym­maint a hwytheu ar y llaw arall. Cymmer­wch rybudd oddiwrth brawf gresynol yr am­seroedd hyn, i ammeu eich dealltwriaethau yng-wresogrwydd eich anwydau.

A thrwy ddalsulw ar y Rhybuddion hyn, [Page 167] nedwch i ddim leihau eich Zêl a'ch diwydr­wydd; Ond pa ddyledswydd bynnag a osod­wyd o'ch blaen, gwnewch hyn â'ch holl Egni: Canys rhaid i chwi hyn Bellach neu ni wnewch Bŷth.

ER i mi wybod fod y gelyniaeth i fuchedd Sanctaidd wedi ei wreiddio felly mewn nattur lygredig, a bod yr hyn ôll a adroddais yn angenrheidiol ac yn rhŷ-fychan; Etto mi a wn y bŷdd chwith gan rai grybwyli o ho­nof, fod neb ar sydd yn pregethu 'r Efengyl yn euog o'r pechod ymma mewn mesur yn y bŷd, ac y tybiant fy môd ar fedr gwradwy­ddo ryw bleidiau rhagor y lleill. Eithr yr wyfi eilweith yn proffesu, nad plaid yn y bŷd ond plaid y Cythrael, a phlaid yr annuwiol yr wyfi yn ei feddwl. Ac y mae'n dôst oni choeliwch fi ynghylch fy meddwl fy hun. Nid wyfi chwaith yn deisyf lleihau dim ar y Casi­neb i Schism, Bradwriaeth, Gwrthryfel neu Anufydd-dod i Awdurdod, wrth waith neb yn proffesu Duwioldeb: Nac wyf; Ond yr▪ wyf yn attolwg i chwi o gym­maint ac yr ydych yn fwy Duwiol, byddwch o gymmaint a hynny yn cassau y pethau hyn yn fwy: Mae Duwioldeb yn tueddu at gwily­ddio a chondemnio y pechodau atgas hyn, ac nid at fod yn gochl iddynt, neu eu lleihau; Ie, a pha beth a bair iddynt fôd yn waeth, na'u bôd iw cael ym Mhroffeswŷr Duwioldeb? Yr wyfi hefyd yn proffesu nad wyfi ar fedr [Page 168] [...] [Page 169] [...] [Page 168] dadleu ond tros ddifrifol ddiwydrwydd yn y Grefydd yr ydym ni oll yn cyttuno ynddi, ac i gau safn y sawl a lefarant yn faleusus yn ei herbyn.

Eithr ysywaeth, mae'n rhy eglur fôd gen­nif ormod i lefaru wrthynt, y rhai nid ydynt ddieuog. Paham oni bae hynny y mae'r Ys­crythur yn mynegi i ni, y bydd y cyfryw rai byth hyd ddiwedd y bŷd? a bod rhai yn pre­gethu Crist o gynnen a chenfigen i chwanegu at rwymau'r cystuddiol; A pha fodd y daeth Mr. Bolton dduwiol i gael cymmaint o waith ir ceryddon hyn mor ddiweddar yn ei amser ef, fel y gwelwch yn ei Lyfrau ef? Ac a fed­rwn ni yn barod anghofio pa haflug o Athra­won gwrthgyfraith a fu yn ein plith, y rhai a fwriasant heibio yr Athrawiaeth honno o ddi­wydrwydd gweithredawl, ac a lefasant am▪ ei bwrw hi i lawr, megis ped fae yn ein der­chafu ni ein hunain a'n gweithredoedd ein hu­nain, ac yn gwneuthur cam â hy-rad râs; ac felly tan rith derchafu Crist, a osodasant i fy­nu athrawiaeth ddigalon, farwedd, yn tue­ddu at fwrw allan fywyd y ffydd Gristiano­gawl, a thynnu dynion oddiwrth eu diwyd­rwydd angenrheidiol, megis peth deddfol peryglus.

A pha Ordinhâd i Dduw, nas darfu i Bregethwŷr eu hunain ei bwrw allan tan rith Crefydd? Teuluaidd ddyled-swyddau, Cate­chesio, canu psalmau, Bedydd, Swpper yr Arglwydd, a pha beth nis taflwyd ymmaith? A phed fae y rhain oll i lawer, ym mha beth [Page 169] y safai Arferion Crefydd? A pha▪haflug a gowsom ni o bapurau, yn y rhai y gwnaeth dynion eu goreu, ar wneuthur y ffyddlon vni­awn-gred weinidogaeth yn wir wawd a gwat­wargedd, ac a watwarasant weinidogion am eu ffyddlon wasanaeth i Dduw, a'u Cywirdeb iw Llywiawdwŷr, yngwrthwyneb iw ffyrdd an­ghyfiawn hwy? Mae'n flin gennif fritho fy mhapyr, a blino eich clustiau chwithau, ag en­wau y Martin-Mall-Offeiriaid, a lliaws o'r cyfryw rai ar sydd yn fy meddwl.

Ac na bydded i Babist, nac i un gelyn a­rall in heglwys, roddi i ni ddrygair am fôd y fâth elynion i Sancteiddrwydd yn ein mysc. A ellir disgwyl in heglwys ni fod yn well nâ theulu Adda lle 'r oedd Cain? Neu deulu Noah, lle 'r oedd Cham? Neu ddilynwyr Crist, lle 'r oedd Judas? Ac onid oes llawer mwy o elynion▪ i Difrifol Dduwioldeb ym ml­hith y Papistiaid eu hunain, nag yn ein plith ni? Nid oes na man, na grâdd o ddynion yn y bŷd, lle nid oes rai gelynion i fuchedd san­ctaidd iw cael, hyd yn oed ym mysc y rhai sy yn proffesu yr unrhyw Grefydd o ran Athraw­iaeth, a'r rhai y maent yn eu gwrthwyne­bu. Mae gan Grist a'r Cythrael eu hamryw fyddinoedd, ac os y Cythrael unwaith a ddi­swydda ei filwyr, ac na bo gantho neb i wrth­wynebu buchedd sanctaidd, yna dywedwch i mi mai afraid iw ei hamddiffyn hi, a dadleu yn eu herbyn hwynt. Ond yr wyfi wedi rhoddi fy enw i Grist, ac ni pheidiafi a dadleu drosto ef, hyd oni pheidio ei wrthwynebwŷr a dadleu [Page 170] yn ei erbyn ef, a'i Achos, cyhyd ac yr estyn­no efe i mi fy rhydd-did a'm dyledswydd. A bendigedig fyddo 'r Arglwydd, Os cair pre­gethwr Rhagrithiol yn ein plith, ar sydd yn ddirgel neu yn amlwg yn difreinio buchedd sanctaidd ddiwyd, mae ychwaneg o rai ap­plach Sanctaidd a ffyddlon i sefyll tros hynny, drwy eu hathrawiaeth a'u bucheddau, nag sydd iw cael o fewn un deyrnas arall o'i maint hi o fewn y byd, ar y medrais i erioed glywed sôn am danynt. A bôd cynnifer o'r discyblion ffyddlon, a chyn lleied nifer o fâth Judas, faint o fendith yw ir wlad hon, a maint o Anrhy­dedd yw i Lywodraeth ein Brenin, ac ir Eg­lwysi o fewn ei Reolaeth! Yr Arglwydd a ddysgo ir Genedl bechadurus hon fod yn ddi­olchgar, ac a bardyno ei hanniolchgarwch, ac na wnelo iddynt fôd yn ôl o'r drugaredd hon a fforffettiodd hi. Yr Arglwydd a'u dysgo i wrando ar Garwyr ac nid ar elynion Sanctei­ddrwydd, ac na dderbyniont bŷth archoll ynghalon eu Crefydd, pa fôdd bynnag y cyd­ddygont ag ymrafaelion bychain ynghylch amgylchiadau.

Ac yn awr mi a ddylaswn orphen, ond y mae yn anodd gennif ddiweddu, rhag ofn na thycciodd fy ngwaith i etto gyda chwi. Beth sy yn eich brŷd chwi bellach ei wneuthur o'r dydd heddyw allan? Am Waith y buom ni yn sôn, ac am waith angenrheidiol o berthynas ddidrangc, yr hwn sy yn rhaid ei wneuthur ar fyrder, a'i wneuthur yn gwbl oll. Ai nid ydych chwi yn gwbl goelio mai felly y mae? Nad [Page 171] ydyw aredig a hau yn fwy angenrheidiol i'ch Cynhayaf, nag a ydyw Gwaith Sancteidd­rwydd yn y dydd hwn o râs yn angenrheidiol i'ch iechydwriaeth? Deillion ydych oni chan­fyddwch hyn. Meirwon ydych, onid ydych deimladwy o honaw. Beth gan hynny a wnewch? Er mwyn Duw, ac er eich mwyn eich hunain, na sefwch ar gyngyd meddwl nes myned yr Amser heibio. Cymmaint ac y mae y Cy­thrael yn ei ddymuno yw, os medr efe ond cael i chwi ryw beth neu ei gilydd iw feddwl a siarad yn ei gylch, ai wneuthur, i'ch cadw rhag hyn nes darfod yr amser: Ac yna efe a orfoledda arnoch, ac yna efe yr hwn a'ch cadwod rhag gweled a theimlo, a'ch cynnorth­wya er gofid i chwi, i weled a theimlo. Yna y pair y Cythrael i chwi ymwrando â'r hyn ni fedrei'r Pregethwyr wneuthur i chwi ymwran­do ag ef: Ac efe a bair i chwi feddwl am hyn­ny, a'i osod yn ddigon agos at eich ca­lonneu, yr hyn ni fedrem ni gael gennych ei osod at eich calon. Yn awr yr ydym ni yn astudio, ac yn pregethu i chwi dan obaith; Ond y pryd hynny (och ni mae 'n torri'n ca­lonneu ei feddwl!) fe ddarfu i ni â chwi dros fŷth, am fôd pob gobaith wedi darfod. Yna y gall Diafol roi Sialens i Weinidog [gwnâ bellach dy waethaf ar ddwyn y pechadur ym­ma i edifeirwch: Galw arno ef yn awr i yst­yried, a chredu, a dyfod at Grist, Cynnyg iddo yn awr drugaredd; ac ymbil arno am ei derbyn; Llefa arno yn awr i ochel pechod a phrofedigaethau, fel na ddelo ir lle poenus [Page 172] hwn: Mynega iddo yn awr am brydferthwch ac angenrheidrwydd Sancteiddrwydd, Galw arno ef hefyd i Droi a byw; gwna dy waetha yn awr ar ei waredu ef allan o'm meddiant i, ac i achub ei enaid ef] Och bechaduriaid truein! A geuwch chwi eich clustiau, a my­ned rhagoch yn y pechod, a'ch damnio eich hunain▪ a thorri ein calonnau ninneu wrth rag­weled y dydd hwnnw▪ Ai rhaid i ni edrych ar Ddiafol yn myned ymmaith â'r fâth scly­faeth, ac oni chawn ni waredu eich eneidiau caethiwus, oblegyd na fynnwch wrando, na fynnwch gynhyrfu, na fynnwch gyttuno! Oh gwrandewch ar Dduw 'r Nefoedd, (oni wrandewch arnom ni) yr hwn sy yn eich ga­lw i Ddychwelyd a byw! O gwrandewch ar yr hwn a gollodd ei waed dros eich eneidiau, ac sy yn awr yn cynnyg i chwi eich iechydw­riaeth drwy ei waed! O gwrandewch heb oe­di ychwaneg, cyn darfod am y cwbl ac am danoch chwitheu, ac ir hwn sy yn awr yn eich twyllo, fod yn eich poenydio! Ewch etto ych­ydig ychwaneg ym'laen mewn cyflwr cnaw­dol, daiarol, ansancteiddiedig, ac fe fydd rhyhwyr gobeithio, neu weddio, neu ymdre­chu am eich iechydwriaeth. Ychydig bach etto, ac fe dderfydd i drugaredd a chwi dros fŷth; ac ni wahoddiff Crist chwi bŷth, ac ni chynnyg ef bŷth mo 'ch glanhau drwy ei wa­ed, na'ch sancteiddio drwy ei Yspryd! Ych­ydig etto ymhellach, ac ni chewch chwi byth glywaid Pregeth, na'ch blino fŷth gan▪ y Pre­gethwyr hynny y rhai oeddynt yn eich trin o ddifrif, ac yn hiraethu unwaith am eich troe­digaeth [Page 173] a'ch iechydwriaeth! O bechaduri­aid swrthion a marw-galon, beth a wnâf i ddangos i chwi mor agos at dragywyddoldeb yr ydych yn sefyll, a pha beth a wneir yn awr yn y bŷd yr ydych yn myned iddo, a pha dŷb sydd yno am y pethau hyn! Beth a wnât i beri i chwi wybod pa brîs a roddir ar Amser, pa gyfrif a wneir o bechod a Sancteiddrwydd, yn y bŷd y bydd rhaid i chwi fyw ynddo yn dragywydd! Beth a wnâf i beri i chwi wy­bod y pethau hynny heddyw, y rhai ni bydd gennif ddiolch i chwi er eu gwybod pan eloch oddi ymma! O nad agorei yr Arglwydd eich llygaid mewn prŷd! Pe gallwn i cym­maint a gwneuthur i chwi wybod y pethau hyn, fel y dylei ffyddloniaid eu gwybod, nid (meddaf) fel y sawl sy yn eu gweled, na chw­aith fel▪ Breuddwydwyr, ni wnânt gyfrif o­honynt; ond megis y rhai sy yn credu fôd yn ddir iddynt ar fyrder eu gweled hwynt▪ pa waith awr ei llawened y cyfrifwn i hyn? Dde­dwydded a fyddei i chwi ac i minneu! Petteu ddagreu yn canlyn pob gair! Pettwn i i'ch di­lyn i'ch tai, ac erfyn ar i chwi ei ystyried ar fy ngliniau noethion, neu megis ag y crefa Car­dottyn wrth eich drysau am elusen: pe co­stiai 'r bregeth hon i mi cymmaint o farn a gogan ac a gostiodd un bregeth erioed, ni thy­biwn moi bod yn rhŷ-ddrud, pe medrwn i ond eich cymmorth i gael y fâth olwg ar y petheu 'r ydym yn llefaru am danynt, fel y gallech eu gwir adnabod, megis ag y maent: fel y byddei gennych ddeffrous ddeall am fyrdra [Page 174] eich amser, am nesder tragywyddoldeb, ac am y didrangc ddigwyddiad o'ch gwaith pre­sennol; a pha dŷb a fŷdd am sanctaidd lafur a phechadurus seguryd yn y byd a ddaw yn dragywydd! Ond pan welom ni chwi yn pechu, ac yn chwidawiaeth, ac heb wneuthur dim mwy pris o'ch didrangc fywyd; a gweled hefyd pa brysuro y mae eich amser, ac er hyn­ny ni fedrwn ni beri i chwi ddeall y pethau hyn; pan ydym ni ein hunain yn gwybod cyn siccred a'n bôd yn llefaru wrthych, y byddwch chwi ar fyrder yn synnu, wrth edrych yn ôl ar eich diogi a'ch ffoledd presennol; a phan wydd­om, nad yr un tŷb sydd am y pethau hyn, mewn bŷd arall, ac sydd ym mhlith y swrth a'r gwallgofus bechaduriaid yma, ac etto nis gwy­ddom ni pa fôdd y parwn i chwi ei wybod, ir rhai y mae mor dramawr yn perthyn: Hyn a'n synna, ac sydd ymron torri ein calonnau. Ie pan fanegom i chwi bethau nid oes mor am­meu o honynt, ac na ddichon bôd dadl yn eu cylch ddim pellach, nag y gwerthodd dynion eu dealldwriaeth, ac y bradychafant eu rhe­swm iw trachwantau ffiaidd, ac etto ni fedrwn ni gael gan ddynion rhesymmol mor gwybod yr hyn nid oes fôdd nas gwyddant, sef gwybod hynny yn ddifrifol, ac iw wneuthur fel peth sydd gantho 'n wastadol dystiolaeth o sewn eich dwyfronnau, a'r hyn ni lefus nêb ond di­hirwr moi wadu; Yr wyfi yn dywedyd i chwi bechaduriaid fod hyn, ie hyn, yn waeth i ni nâ charchar: Chwychwi yw ein Herlidwŷr; Chwychwi yw beunyddiol dristwch ein calon­nau; [Page 175] Chwychwi sy yn ein twyllo am ein go­baith, ac yn peri i ni golli cymmaint o lafur ein heinioes! A phe bai bawb eraill yn gw­neuthur â ni fal y gwna rhai, och ni, pa waith gofidus a gaem ni! A lleied a flinei ar­nom gael ein distewi a'n troi heibio. Ped faem ni'n gleifion o'r Swydd-ymgais neu'r cybyddus syched, yna y dywedem, mai y rhai a'n nac­cânt ni o olud a pharch yw'r sawl sy yn ein Siommi. Eithr os Cristianogion ydym ni, nid hwn yw ein Cyflwr, ond syched am eich troedi­gaeth a'ch iechydwriaeth sydd yn ein blino ni: Ac am hynny chwychwi y rhai ydych yn ller­cian ac yn sefyll yn eich pechodau, ac yn oedi edifeirwch, ac yn anghofio eich cartref, ac yn esceuluso eich eneidiau, Chwychwi sy yn ein Siommi ni, a chwi yw 'n cystuddwyr; a chymmaint ò gymwynas ag a dybiwch eich bôd yn ei wneuthur i ni, pan ddadleuwch drosom yn erbyn dynion trowsion a chynddei­riog, chwychwi a gewch atteb am y golled o'n hamser, a'n llafur, a'n gobaith, ac am dristau Calonnau eich athrawon.

Beth bynnag, Bechaduriaid, a ddywedo y Cythrael a gwŷn gynddeiriog yn erbyn bu­chedd Sanctaidd, Duw a'ch cydwybodau eich hunain a gânt fôd yn dystion i ni, na ddymu­nasom ni ddim anrhesymmol neu afreidiol oddi ar eich dwylo. Myfi a wn mai Prif offeryn dichell Diafol yw, pan nas gallo gadw pob Cre­fydd tan ddirmyg, Codi mwlwg o amrafael yn y bŷd, ynghylch enwau, a ffurfiau, a pherthy­naseu Crefydd, fel y gallo ef ddal dynion i [Page 176] brysur ymryson ynghylch y pethau hyn, tra by­ddo Crefydd ei hun yn cael ei hesceuluso, neu heb wybod oddi wrthi; ac fel y gallo beri i ddynion goelio fôd ganddynt ryw Grefydd, o herwydd eu bôd o ryw blaid neu ei gilydd yn yr ymrafaelion hyn; Ac yn enwedig fel y gallo hudo dynion i gyfrif y pethau sydd o syl­wydd gwir Grefydd ym mysc y pyngciau llai ac amheus hyn, a pheri i bechaduriaid goelio, nad dim ond opinion dychlynfryd rhyw unig Blaid y maent hwy yn ei wrthod, tra fyddont yn gwrthod difrifol ymarfer pob gwir Gre­fydd. Ac felly y mae'r Cythrael yn ynnill mwy drwy yr ymrafaelion a'r ymrysonau gwaelion hyn, a ddigwyddant drwy ddynion gorweigion cynnhennus, nag a allei efe ei gwneuthur drwy waith rhai Digred, Cenhed­lic, neu halogedig, ar osteg yn gwrthwynebu: fel na fedrafi, nac undŷn ar y mae dynion opinionus a'u bryd ar ymgenhennu ag ef, fyne­gi pa fôdd i'ch annog i wîr ymarfer y Gre­fydd Gristianogawl, na byddoch chwi, yn ebrwydd yn meddwl am ryw byngciau▪ yn y rhai yr ydym yn cael y gair o anghyttuno â chwi, neu yn adgofio rhyw ddadwrdd dynion maleusus, y rhai sydd ganddynt ŵg yn er­byn person y llefarwr, fel y cadwont eich enei­diau rhag cael llês er iech ydwriaeth oddiwrth yr athrawiaeth yr ydych chwi eich hunain yn ei phroffesu.

Os hwn yw cyflwr neb rhyw un o honoch, nid wyfi yn meddwl y diangc eich cydwybo­dau felly rhag grym ac eglurdeb y Gwirio­nedd. Ai son yr wyt ti am ein hamrafaelion [Page 177] ynghylch ffurfiau a ceremoniau? Och ddŷn, pa beth yw hynny ir gennadwri y deuwn ni attat yn ei chylch? Beth yw hynny ir matter yr ydym ni yn ei bregethu? Y Cwestiwn yr wyfi yn ei osod gar eich bronnau, nid yw, pa ûn a wnewch ai bod dros y drefn ymma o Ly­wodraeth Eglwysig, neu'r drefn accw, dros Ceremoni neu yn ei herbyn? Ond, pa un a wnewch ai gwrando ar Dduw a chydwybod mewn prŷd, a bôd mor brysur i ymddarparu am y Nefoedd, ac a fuoch chwi erioed yn ym­ddarparu am y ddaiar? a pha un a wnewch ai ymosod i wneuthur y gwaith y Creuwyd ac y prynwyd chwi o'i blegyd? Hwn yw'r gorchwyl yr anfonwyd fi i'ch galw chwi iw wneuthur, beth a ddywedwch? A wnewch chwi ef, ai wneuthur yn ddifrifol heb oedi? Ni ellwch chwi ddywedyd ddarfod i mi eich galw at na phlaid na pharti, nac opiniwn o'm heiddo fy hun, neu osod o honof eich Jechyd­wriaeth ar ryw ddadl amheus; Nagê becha­dur, ni chaiff dy gydwybod ddim o'r fath ddi­engfa iw thwyll: Ar Dduwioldeb, difrifol y­marfer Duwioldeb i'th álwyd. Nid yw efe ddim amgen nâ'r hyn y mae'r holl Gristian­ogion o fewn y bŷd, Papistiaid, Groegiaid a Phrotestaniaid, a'r holl bleidiau ymlhith y y rhai sy yn wir Gristianogion, yn cyttuno yn ei broffesu. Fel na'th adaw-wyf mewn dim ty­wyllwch y gallwyf dy waredu oddiwrtho, mi a fynegaf i ti yn llawn [...] llythyr, er hynny yn gryno, i ba beth yr ydys yn daer arnat fel [Page 178] hyn; ac yna dywaid i mi, a yw efe yn beth y dichon vn rhyw Gristion ammeu yn ei gylch.

1. Nid yw yr hyn yr wyfi yn ei ddeisyf ar­nat, ond ar i ti fyw megis un yn credu mewn gwirionedd fòd Duw; ac mai 'r Duw hwn yw Creawdwr, Arglwydd, a Rheolwr y bŷd; a bod yn anfeidrol mwy yn perthyn i'n gwaith ni, i ddeall ei gyfreithiau ef ac ufyddhau i­ddynt, a bôd megis Deiliaid ffyddlon yn cyd­ymagweddu â hwynt, nag i ddal ar gyfreithi­au dŷn neu gŷdymagweddu a hwynt: Ac i fyw fel dynion sy yn credu fôd y Duw hwn yn Hollalluog, a bôd y mwyaf o ddynion iw cy­ffylybu ag ef, yn llai na phryfedach sy yn Ymlusgo; ai fod ef yn anfeidrol ddoeth, a bôd doethineb dŷn yn ffolineb iddo ef, (canys y mae efe yn dal y doethion yn eu cyfrwystra, 1 Cor. [...]. 19.) ai fôd ef yn an­feidrol ddaionus a hawddgaraidd; ac mai dom a budreddi yw 'r goreu o greaduriaid oi cyffelybu iddo ef; ac mai ei gariad ef yw unig ddedwyddwch dŷn; ac nad dedwydd nêb ond y rhai ai mwynhant ef; ac na ddi­chon neb ar sy yn ei fwynhau ef fod yn dru­enus; ac nad yw golud ac anrhydedd a di­fyrrwch cnawdol ond gwegi anifeiliaidd ou cyffelybu i dragywyddol gariad Duw. By­ddwch fyw fel dynion yn credu hyn oll o'r galon, a chefais yr hyn y daethym oi blegyd. A oes ynteu ddim o hyn yn fatter o ddadl neu ammeu? nac oes ym mysc Cristianogi­on, [Page 179] mae 'n sicr gennif; na chwaith ym mysc gwŷr Doethion. Nid oes mor ammeu gan y sawl sy yn y nefoedd, na chan y sawl sy yn Uffern, na chan y sawl sydd ar y ddaiar heb golli eu dealldwriaeth. Byddwch fyw gan hynny yn ôl y gwirioneddau hyn.

2. Byddwch fyw fel dynion a wîr gredant, fôd dynawl ryw wedi cwympo i bechod a thru­eni; a bod pob dynion yn llygredig a than ddamnedigaeth Cyfraith Dduw, nes iddynt gael ymwared, a phardwn, a chymmod gan Dduw, a'u gwneuthur yn greaduriaid newyddion, drwy adnewyddedig, adferedig, a sancteiddiedig gyfnewidiad. Byddwch fyw fel rhai yn cre­du fôd yn rhaid gweithio yr iachaad hwn, a bod yn rhaid gwneuthur y mawr adferedig gyfnewid hwn arnoch chwi eich hunain, oni wnaethpwyd ef yn barod. Byddwch fyw fel dynion a chanddynt▪ gymmaint gwaith i e­drych ar ei ôl: A ydyw hyn chwaith fatter o ddim amheuaeth neu ddadl? Diammeu nad yw efe i Gristion: Ac mi a dybygwn na ddy­lae mor bod i nêb arall ar ai hedwyn ei hun, ddim amgen nag i ddŷn ar dropsi ammeu a yw efe yn glâf, pan glywo efe oddiwrth ei syched a chanfod y chwydd. Pe gwyddech chwi pa feddyginniaethau a chyfnewidiadau sydd angenrheidiol eu gwneuthur ar eich e­neidiau truein a chlwyfus, os oes gofal gen­nych beth a ddêl o honynt, buan y gwelech achos i edrych yn eich cylch.

3. Byddwch fyw megis dynion yn gwir [Page 180] gredu fod mâb Duw wedi eich prynu, yr hwn a ddioddefodd dros eich pechodau, ac a ddûg i chwi newyddion am bardwn ac Iechyd­wriaeth, yr hon a ellwch chwi ei chael os rhoddwch eich hunain ir hwn sy yn Physygwr eneidiau, i gael eich iachau gantho. Byddwch fyw fel dynion yn credu, fod anfeidrol gari­ad Duw, a ddatguddiwyd i golledig ddynol ryw yn y Prynniawdwr, yn ein rhwymo iw garu ef a'n holl galonnau, a'i wasaneuthu ef a holl adferedig alluoedd ein eneidiau, ac i weithio fel y rhai y mae ganthynt y diolch­garwch mwyaf iw ddangos, yn gystadl a'r trugareddau mwyaf iw derbyn, a'r trueni mwyaf iw ochel: a byddwch fyw megis y rhai a gredant, os pechaduriaid, (y rhai heb Grist ydynt yn ddiobaith) a garant yn awr eu pechodau, ac a wrthodant ymado a hwynt, ac edifarhau a dychwelyd, ac yn anniolch­gar a wrthodant y drugaredd o Iechydwriaeth, a brynwyd cyn ddrutted, ac a gynygiwyd cyn rhated iddynt, y dyblir eu damnedigaeth me­gis ac y dyblir eu pechod. Byddwch fyw fel dynion a chyfryw Brynedigaeth ganthynt i ry­fedu o'i phlegyd, a chyfryw drugaredd iw chroesawu, a'r cyfryw Iechydwriaeth iw chaffael, ac a ydynt siccr, na allant byth ddi­angc os parhânt yn esceuluso Iechydwriaeth cymmaint, Heb. 2. 3. A oes gan hynny ddim dadl ym mysc Christianogion am ddim o hyn? Diammeu nad oes.

4. Byd dwch fyw fel dynion sy yn credu fôd [Page 181] yr Yspryd Glan wedi ei roddi gan Jesu Grist i▪ droi, i fywhau, ac i Sancteiddio pawb ar a a­chubo▪ ef: ac oddieithr eich aileni o'r Yspryd, nad ewch chwi i mewn i deyrnas nefoedd; Ac os oes neb heb Yspryd Crist ganddo nid yw hwnnw eiddo ef, Jo. 3. 5, 6. Rhuf. 8. 9. A heb hyn, nid yw clyttio neu dacclu eich bu­cheddau drwy unrhyw gyneddfen gyffredin, yn gwasanaethu 'r trô o ran eich Iechyd­wriaeth, neu yn eich gwneuthur yn gymme­radwy gan Dduw, Heb. 11. 6. Byddwch fyw fel dynion yn credu y rhoddir yr Yspryd hwn drwy wrandaw Gair Duw, a bod yn rhaid gweddio am dano, ac ufyddhau iddo, a bod heb ei wrthwynebu, ei ddiffoddi, a'i dristau. A oes dim dadl ymlhith Cristia­nogion am ddim o hyn? Gofynnwch ir sawl a watwarant Sancteiddrwydd, a'r Yspryd Glân, oni fedyddiwyd hwynt yn enw yr Ys­pryd Glân, ac onid ydynt yn proffesu credu ynddo ef megis eu Sancteiddydd, cystal ac yn y Mâb megis eu P [...]ynniawdwr? Ac yna go­fynnwch iddynt, onid yw yn beth a ddyleiberii gythrael grynu, rhag dyfod mor agos at y ca­bledd yn erbyn yr Yspryd Glân, ac ydyw gwatwar ei swydd ai waith ef yn Sancteiddio, a Sancteiddrwydd hefyd, heb yr hwn ni chaiff neb weled yr Arglwydd? Heb. 12. 14. A hyn ar ol ei bedyddio, a phroffesu eu bod yn credu yn yr Yspryd Glan, megis eu San­cteiddydd?

5. Byddwch fyw megis dynion yn credu mai▪ [Page 182] pechod yw'r drwg mwyaf, y peth y mae Yspryd Duw yn ei ffieiddio. Ac yna ni watworwch mhono, ac nid ymhyfrydwch ynddo, fel y dywaid Solomon fod ffyliaid yn gwneuthur, Dih. 14. 9. Ac ni ddywedwch, pa niwed sydd ynddo?

6. Byddwch fyw ond fel dynion a gredant nad oes faddeuant am ûn pechod heb edifei­rwch; ac mai casau ac ymado a'r pechod ydyw edifeirwch: Ac os cywir fydd, ni chynhwy­siff neu ni âd i chwi mor byw mewn un pechod gorthrwm o'ch gwirfodd, na chwennych cadw y gwendid lleiaf, na bod yn flîn gen­nych adnabod eich pechodau anadnaby­ddus.

7. Byddwch fyw fel y rhai sy yn credu eich bôd i fôd yn aelodau o'r Eglwys lân Gatholic, ac yno i gynnal Cymundeb y Saint. Ac yna y cewch wybod mai nad megis aelod o un rhyw Sect neu Blaid, ond megis aelod Sanct­aidd o'r Gysegr lân Eglwys hon y mae 'n rhaid i chwi fod yn gadwedig: Ac mai yr enw Cri­stion yw yr hwn sydd anrhydeddusach, nâ 'r enw o neb rhyw un Rhanniad, neu Adranni­ad ym mhlith Cristianogion, pa un bynnag ai Groegiad, ai Papist, ai Protestant, ai Pre­ladiad, ai Presbyterian, ai Independent, ai Anabaptistiad. Mae 'n hawdd bod o ryw un o'r pleidiau hyn; ond bôd yn Gristion, yr hyn a gymmer pawb arno ei fôd, nid yw cyn hawsed. Mae 'n hawdd bod gan un Zel dan­baid dros ryw blaid neu achos gwahanol. Ond [Page 183] y Zêl gyffredinol dros y Grefyd Gristianogol nid yw mor hawdd ei hennyn ai chynnal yn fyw; Eithr hi a osyn cymmaint o ddiwydr­wydd iw hamddiffin, ac a ofyn Zêl wahanol iw diffoddyd. Hawdd yw caru plaid megis plaid: eithr cynnal Cyffredinol garedigrwydd tu ag at bob Cristion, a byw yn y cariad a'r gymdeithas sanctaidd honno▪ yr hyn sydd an­genrheidiol [i Gymmundeb y Saint] nid ydyw mor hawdd. Mae Satan a nattur lygredig yn ffafrio Serch a Zêl gwahan-blaid, yr hon a derfynwyd i blaid, ar fatter y bo dadl yn ei gylch; ond y maent yn elynion i gariad y Saint, ac i Zêl dros Sancteiddrwydd, ac ir Caredigrwydd cyffredinol yr hwn sydd oddi­wrth Yspryd Crist. Chwi a welwch nad yd­wyfi yn eich galw i ymwahanu, nac i ddal gyd â Sectau: ond i fyw megis aelodau o'r Egl­wys lân Gatholic, yr hon a gynnwys bawb oll yn y byd ar sy yn Sanctaidd, ac i fyw fel y rhai sy yn credu Cymmun y Saint.

8. Byddwch fyw fel y rhai sy yn credu fôd bywyd tragywyddol, lle y caiff y Sancteiddiedig fyw mewn didrangc lawenydd, a'r ansanctei­ddiedig mewn cospedigaeth a gwae annherfy­nol: byddwch fyw ond megis dynion ar sy yn credu mewn gwirionedd fôd Nef ac V­ffern, a dydd y farn, yn yr hwn y bydd dir y bwrir golwg ar holl weithredoedd y bywyd hwn, ac y bernir pob dŷn i gyflwr didrangc▪ Credwch y pethau hyn o'r galon, ac yna cy­frifwch ddiwydrwydd sanctaidd yn afreidiol [Page 184] [...] [Page 185] [...] [Page 184] os gellwch: Yna byddwch o feddwl gwatwar­wyr a gelynion Duwioldeb os medrwch! Pe gwasanaethei un golwg ar y Nefoedd neu U­ffern heb ddim ychwaneg, yn lle rhesymmau eraill i fwrw i lawr holl geccri 'r bŷd gwall­gofus, ac i gyfiawnhau y Seintiau mwyaf di­wyd, ym marn y rhai sy yn awr yn eu dygn gasau hwynt, pa ham na byddei i gredinia­eth gadarn o'r unrhyw beth yn ei fesur wneu­thur yr un fáth bêth?

9. Byddwch fyw ond megis y rhai sy yn▪ credu, fôd y bywyd hwn wedi ei roddi i ni megis yr unig Dymmor, i wneuthur paratoad▪ am fywyd tragywyddol: a bôd yn rhaid gwneu­thur cymmaint oll ar a wneir tuag at eich ie­chydwriaeth yr Awron, a'r Awron yn unig, cyn darfod eich amser: Byddwch fyw megis y rhai a wyddant (ac nid rhaid iddynt wrth ffydd i fynegi iddynt) fôd yr Amser yn fyrr▪ ac ym mron darfod yn barod, ac heb▪ aros am nêb, ond yn prysuro ymaith megis Rhede­gwr: Nid erys ef tra byddoch yn ymdacclu, ac yn ymddigrifo: Nid erys ef tra fyddoch yn ymdrafferthu ynghylch eich chwareuddi­aeth, ach rhodreswaith, ach segur ymweled a'u gilydd, neu ynghylch neb rhyw bethau afreidiol ammherthynasol eraill: nid erys ef tra fyddoch yn treulio blwyddyn neu fîs, neu ddiwrnod etto yn eich bydolrwydd▪ neu eich swyddymgais, neu yn eich trachwantau ach anianawl ddifyrrwch, ac yn oedi eich edi­feirwch hyd amser arall. O chwychwi, er [Page 185] mwyn yr Arglwydd, byddwch fyw fel dynion y mae 'n rhaid iddynt ar fyrder gael ei claddu mewn bêdd, ac iw heneidiau ymddangos gar bron yr Arglwydd, ac fel dynion nid oes gan­ddynt ond ychydig amser ymma, i wneuthur y cwbl ar sydd iw wneuthur tu ag at y bywyd tragywyddol. O byddwch fyw fel dynion sy yn siccr o farw ac nid ydynt siccr o fyw hyd y foru: ac na bydded i sŵn difyrrwch a bydol orchwylion, neu si­brwd neu wawd ynfydion truein guro i lawr eich rheswm, a pheri i chwi fyw, fel pettych heb wybod yr hyn a wyddoch: neu fel ped fae ddim ammeu ynghylch y pethau hyn. Pwy yw 'r dŷn, a pheth yw ei enw, yr hwn a▪ faidd ddywedyd dim yn eu herbyn, ac a ddi­chon wneuthur hynny yn dda? Och na phe­chwch ddim yn erbyn eich gwybodaeth: Na sefwch yn llonyd, ac edrych ar eich Glass yn rhedeg, ac ar yr Amser yn prysuro fel y mae, a chwithau eich hunain heb brysuro dim ychwaneg na phettei y peth heb berthyn i chwi: O na hunwch▪ na heppiwch chwaith▪ pan nad yw Amser a Barn heb heppian dim! ac na sefwch yn eich unlle, tra fo gennych cymmaint iw wneuthur, a gwybod fôd yn rhaid ir hyn a adawer heb ei wneuthur yn awr, fôd bŷth heb ei wneuthur! Och o druein▪ Pa sawl Cwestiwn pwysfawr sydd gennych etto iw atteb? A ydych chwi wedi eich gwir San­cteiddio? A ydyw eich pechodau wedi eu ma­ddeu? A fyddwchchwi gadwedig pan fyddoch farw? A ydych chwi barod i ymado a'r byd [Page 186] hwn, ac i fyned i mewn i un arall? Yr yd­wyfi yn dywedyd i chwi, nad yw atteb ir Cwe­stiwnau hyn, a llawer o'r fâth, beth hawdd neu o bwys bychan yn y bŷd. Ac y mae yn rhaid gwneuthur hyn, yn hyn o Amser bach­igyn ac ansiccr. Rhaid iddo fod Bellach neu na byddo Bŷth. Byddwch fyw fel dynion a gredant ac a ystyriant y pethau diddadl hyn.

10. Yn olaf, a fyddwch chwi fyw fel dynion ar sy yn credu, mai'r byd a'r cnawd yw gelynion marwol eich Jechydwriaeth: ac sy yn credu, os câr nêb y bŷd, (cyn belled a hynny) nad yw cariad y tâd ynddo, 1. Joan. 2. 15. 16. Ac fel dynion ar sy yn credu, os byw a fydd­wch ar ôl y cnawd, meirw fyddwch? Eithr os drwy yr Yspryd yr ydych yn marweiddio gweithredoedd y corph byw fyddwch, Rhuf. 8. 13. a bôd y rhai sy yn Ghrist Jesu, a chwedi ei rhyddhau oddi wrth ddamnedigaeth, yn gyfryw ar nid ydynt yn rhodio yn ôl y cnawd eithr yn ôl yr Yspryd, Rhuf. 8. 1. ac na ddylaem ni wneuthur rhag-ddarbod tros y cnawd er myn cyflowni ei chwantau ef: ac na ddylaem ni rodio mewn cyfeddach a meddw­dod, mewn cydorwedd ac anlladrwydd, mewn cynnen a chenfigen. Rhuf. 13. 13. 14. Ond y rhaid i'n calonnau fôd lle byddo ein trysor, Mat. 6. 21. a'n hymarweddiad fôd yn y nefoedd, Phil. 3. 18, 19, 20. A thrwy fôd wedi ein cydgyfodi gydâ Christ, rhaid i ni geisio y pethau sydd uchod, a rhoddi ein [Page 187] serch arnynt, ac nid ar y pethau sydd ar y ddaiar. Col. 3. 1, 2. 3.

Hawyr, a ddywedwch chwi fôd dim o hyn yn opiniwn neulltuol o'r eiddom ni, neu yn achos o ddadl ac ammeu? Onid yw pob Cristion yn cyttuno yn hyn? Onid ydych chwi eich hunain yn proffesu eich bod yn ei gredu? Byddwch fyw gan hynny megis y rhai sy yn ei gredu, ac na fernwch mo ho­noch eich hunain yn y pethau yr ydych yn eu cyffessu.

Yr wyfi yn dywedyd i ti, os gwrthodi yn awr fyw yn ôl y Pyngciau hyn o wirionedd, a gyd­nabyddir yn gyffredinol, ni elli di bŷth ddy­wedyd o flaen yr Arglwydd, mai dadl dynion ynghylch Ceremoniau, neu Lywodraeth Eg­lwysig, neu Ddull yr addoliad oedd y pethau ath rwystrodd di: Eithr pob mâth, a phob Sect a fyddant yn dy erbyn, ac ath gondem­nant di; Canys y maent oll yn cyttuno yn y pe­thau hyn. Y mae hyd yn oed y Sect fwyaf gwaedlyd, (sef y Papistiaid) yr hon sy yn carcharu, yn poenydio, ac yn llâdd eraill am eu hamrafaelion, mewn pethau llai, er hynny yn cyttuno â'r rheini y maent yn eu herlid a'u mwrddro, ynghylch y pethau hyn: Papi­stiaid a gyttynant ynddynt, a Phrotestaniaid a gyttunant ynddynt. Yr holl Sectau sy yn awr yn ymrafaelio yn ein plith ni, ac yn yr holl fŷd, a gyttunant yn hyn, y rhai a weddei gael eu galw yn Gristianogion. Y rhai hyn oll a fyddant barod i ddwyn tystiolaeth yn erbyn yr halogedig, yr anianawl, a diowgswrth [Page 188] esceuluswyr Duw a'u Jechydwriaeth, ac i ddywedyd, yr ydym ni oll yn proffesu, er ein hôll amrafaelion, fôd yr holl bethau hyn yn wirioneddau siccr, ac y dylei fucheddau dy­nion gael eu trefnu yn eu hôl hwynt.

Eithr os chwi er hyn ei gŷd a gymmerwch escus oddiwrth ein ymrafaelion i guddio eich drygioni, a'ch annuwioldeb, mi a âf rhagof, ac a fanegaf i chwi, mai pethau yn y Matter yn gystal ac yn y Prifbyngciau, ar yr ydym ni bawb oll yn cyttuno ynddynt, yr wyfi yn eich galw attynt, ac y mae'r annuwiol yn ei gwr­thod. Myfi au henwafhwynt ar fyr.

1. Un rhan o'ch gwaith, yr hwn y cymhe­llwn chwi iw wneuthur â'ch holl egni, yw my­nych ystyried yn ddifrifol a sobr yr holl wiri­oneddau hyn a grybwyllwyd am danynt o'r blaen, y rhai (meddwch chwi) yr ydych yn eu credu. A ydyw ynteu ddynion rhesymmol yn ammeu, a ddylaent hwy wneuthur def­nydd o'i rheswm? neu a yw dynion credadwy yn ammeu, a ddylaent hwy ystyried a gosod at eu calon Bwys a defnydd y pethau a gre­dant?

2. Rhan arall o'ch gwaith, yw caru Duw â'ch holl galon a'ch nerth; ai wneuthur ef yn hyfrydwch i chwi, a cheisio yn gyntaf ei deyrnas ef a'i chyfiawnder; ac i roddi eich serch ar y pethau uchod, ac i fyw ar y ddaiar fel etifeddion y nefoedd: ac a oes dim Dadl ynghylch hyn ym mysc Protestaniaid, Papisti­aid na nêb arall?

[Page 189]3. Rhan arall o'ch gwaith, yw edrych am anrhydeddu Duw yn y bŷd, a derchafu ei Deyrnas a'i Lywodraeth ef ynoch eich hu­nain ac yn eraill, a gwneuthur ei ewyllys, ac ufyddhau iw gyfreithiau; A oes chwaith yn hyn ddim Dadl?

4. Rhan arall o'ch gwaith yw marweiddio y cnawd, ac ymwrthod â'i ddychymmygion, a'i ddymuniadiau, a'i drachwantau, y rhai sy yn gwrthwynebu vfudd-dod i Dduw; a bwrw ymmaith anllywodraethus Gariad a gofal am bethau bydol; a gwrthod Cynghorion, ac Eirchion, ewyllys, hudoliaeth, ac annogaethau dynion, y rhai sy yn groes i Orchymynion ac Ewyllys Duw: Ac i ymwrthod â chwbl oll ar a feddoch yn y bŷd yn hyttrach nag yr ymwrthodoch â'ch anwyl Brynnwr, ac y pe­rygloch eich Jechydwriaeth, drwy un pechod gwirfôdd: I godi eich Croes a dilyn Christ drwy fywyd o ddioddefaint i ogoniant; mi a wn fod digon o anhawsder yn hyn, ac y sorra 'r cnawd wrth hyn, ac ai ffieiddia: Eithr a oes dim dadl ynghylch hyn ym mysc y gwir ffyddloniaid? Onid yw hyn oll yn eglur Orchymmyn Duw, ac yn angenrheidiol i Iechydwriaeth?

5. Rhan arall o'ch gwaith yw gochelyd temptasiwnau, a ffoi rhag achlysur a rhith drygioni, ac nid yn unig gochelyd yr hyn sy'n ddiŵyrgyrch yn ddrwg o hono ei hun, ond hefyd yr hyn a'ch tynnei i ddrwg (cyn belled ac y gallech) ac i ymgadw bella y galloch oddiwrth geulan Uffern ac enbydrwydd, a [Page 190] bod heb ymgyfeillachu â gweithredoedd anffrwythlon y tywyllwch, na bod yn gymdeith [...] gar â hwynt; eithr eu hargyoeddi hwynt [...] galaru dros aflan ac annuwiol weithredoed [...] y bŷd ai ymarweddiad: Hyn yw'r peth y [...] ydym ni yn ei erfyn arnoch, A oes ynteu ddi [...] achos o Ddadl yn hyn oll?

6. Rhan arall o'r gwaith yr ydym yn eic [...] galw chwi iddo, yw prynu yr ychydig amse [...] hwn, a appwyntiwyd i chwi; i wneuthur y goreu o hono, ai arfer fwyaf y galloch i ddwy [...] eich Jechydwriaeth ym mlaen; i golli dim hono mewn pethau amrhoffidiol; iw dreulio ef yn y gorchwylion hynny a baro i chw [...] gyssur pan ddarfyddo 'r amser. Os byd [...] mwy cyssurus i chwi ddydd y farn, ddarfo [...] i chwi dreulio eich amser mewn chwareuon a difyrrwch, a seguryd, a bydol ofalon, a phlesserau, nag yn gwasaneuthu Duw ac ymbara toi erbyn bŷd arall; Yna ewch rhagoch, gwnewch felly, hyd y diwedd. Eithr oni bŷdd yna gwnewch yr hyn a fynnech glywed sôn a [...] dano, gan fod yn rhaid i chwi glywed sôn a [...] dano ef. Na threuliwch ddim o'ch Amse [...] mewn seguryd a phethau anffrwythlon, tan n [...] byddoch heb bethau gwell ac angenrheittiac [...] iw dreulio ef ynddynt, a than na byddo gennych amser iw hepcor oddiwrth waith mw [...] pwysfawr. Hyn a ddymunem arnoch, n [...] cholloch chwi ûn awr o'ch Amser gwerthfawr, ond ei dreulio megis rhai a gollasan [...] ormod, a heb ganthynt ond ychydig ychwa­neg iw dreulio yn paratoi erbyn tragywyddoldeb. [Page 191] A ydyw hwn ddeisyfiad Schismatici­aidd neu Derfyfgaidd? A oes dim Pettrus, na dim y dichon un Christion lefaru yn ei erbyn mewn dim o hyn?

7. Rhan arall o'ch gwaith, yw chwilio yr Yscrythur megis yr hon sy yn cynnwys yn­ddi gyfarwyddyd i chwi i fywyd tragywyddol, Joa. 5. 39. I garu Gair Duw yn fwy nâ mi­loedd o aur ac arian, ac iw hoffi yn fwy nâ'ch ymborth angenrheidiol, Psal. 119. 72. Job 23. 12. Ac i fyfyrio ynddo ddydd a nôs, me­gis yr hyn sydd hoff a difyr gennych Psal. 1. 2. Ac megis yr hyn a ddichon eich gwneu­thur chwi yn ddoeth i Jechydwriaeth. 2. Tim. 3. 15. A'ch cwbl adeiladu, a rhoddi i chwi etifeddiaeth ym-mhlith y rhai a sancteiddi­wyd, Act. 20. 32▪ A rhoddi o honoch Air Duw yn eich calonnau, a'i ddysgu yn ddiwyd i'ch plant, a chrybwyll am dano pan eiste­ddoch yn eich tai, a phan rodioch ar y ffordd, pan gorweddoch hefyd, a phan godoch. Deut. 6. 6. a'r, 11. 18. 19. Fel y galloch chwi a'ch teuluoedd wasaneuthu yr Arglwydd. Jos. 24. 15. Hwn yw'r gwaith yr ydym yn eich galw iddo: A oes gan hynny ddim y di­chon Christion yn hyn oll wneuthur dadl yn ei gylch? A oes dim yn hyn nad yw Protesta­niaid yn cyttuno ynddo?

8. Rhan arall o'ch gwaith yw, ar i chwi osod cadwraeth ar eich tafodau, ac na chymmeroch enw Duw yn ofer, ac na lefaroch gabledd na gogan yn erbyn eich brodyr, ac na ddeled un ymadrodd llygredig allan o'ch geneuau, ond [Page 124] y cyfryw un ac a fyddo da i adeiladu, yn fuddiol, fel y paro râs ir gwrandawyr. Ephes 4. 29. eithr godineb, aflendid, a chybydd­dod, na henwer chwaith yn eich plith, megi [...] y gweddei i Sainct, na serthedd, nac ymadrodd ffôl, na choeg ddigrifwch, pethau nid ydynt weddus, eithr yn hyttrach rhoddi diolc [...] Ephes. 5. 3, 4. A oes gan hynny ddim pe­trusder neu ddadl yn hyn?

9. Rhan arall o'r gwaith yr ydym i'ch per­swadio iddo, yw gweddio yn wastadol 1 Thes 5. 17. Ac heb ddeffygio, Luc. 18. 1. bod yn wresog ac yn daer ar Dduw, megis rhai yn gwybod faint yw eu heisiau, Luc. 18. 6, 7 [...] Jac. 5, 16. ar i chwi weddio a phob rhyw weddi a deisyfiad yn yr Yspryd, Eph. 6. 1 [...] Ac ym mhob peth mewn gweddi ac ymbi [...] gwneuthur eich deisyfiadau yn hyspys gerbron Duw, Phil. 4. 6. Weddio o honoch dros frenhinoedd, a phawb sydd mewn Goruwcha­fiaeth, fel y gallom ni fyw yn llonydd ac yn heddychol mewn pob Duwioldeb ac honestr­wydd, 1 Tim. 2. 12, A oes dim yn hyn oll y dichon un Cristion ei wadu?

10. Yn olaf, y gwaith yr ydym ni yn eich galw iddo, yw caru eich Cymmydogion fel chwi eich hunain, ac i wneuthur i eraill me­gis ac y mynnech iddynt hwythau [mewn barn bwyllig] wneuthur i chwithau. Bod heb wawdio, gwatwar, blino, carcharu, difenwi na drygu neb, hyd oni fynnech gael eich trin eich hunain felly ar y cyffelyb achos. Llawenychu ym mûdd â braint eraill yn gy­stal [Page 193] ar eiddoch eich hunain. Bod heb genfi­gennu wrth nêb, na chasau undyn, na gwneu­thur cam â neb yn eu personau, eu ystât, neu eu henw da: Amddiffyn diweirdeb, parch, a golud eich cymmydog, megis yr eiddoch eich hunain. Caru eich gelynion, a maddeu ir sawl a wnelont gam a chwi, a gwe­ddio dros y rhai a'ch casant, a'ch drygant, ac a'ch erlidiant. Dymma eich gwaith. A oes gan hynny ddim terfysg, Schism, neu ddadl yn hyn? nac oes ddim; chwi a gewch wy­bod ar fyrder, nad oedd ymrafaelion a dad­leuon ffyddloniaid, a'r aml opinionau yng­hylch Crefydd, ond esgus truan rhagrithiol, am esceuluso a dirmygu Sylwedd Crefydd, ynghylch yr hyn nid oedd dim amrafael, ond pob rhyw blaid oeddynt yn cyttuno yn Cyffessu 'r Gwirionedd, pa wedd bynnag y byddei Ragrithwyr heb fyw yn ôl yr hyn yr oeddynt hwy eu hunain yn ei bro­ffessu.

Eithr nid hwyrach y dywedwch fod etto y Cyfryw wahaniaeth yn y Môdd, ym mysg y rhai sy yn cyttuno yn y Prif-byngciau a'r Defnydd, nas gwyddoch chwi pa ffordd y mae addoli Duw?

Mi a attebaf, 1. A ydych chwi yn ymar­fer fel y rhagddywedwyd, yn ôl y Prifbyng­ciau a'r Defnydd y cyttunir ynddynt, ai nid ydych? Onid ydych, nid yw ond gorthrwm ragrith i chwi gymmeryd anghydfod yn y Modd, megis escus am eich gwaith yn dir­mygu neu yn esceuluso y Defnydd, yn yr hwn [Page 194] y cyttuna pawb. Ysywaeth eich teuluoedd a gant fod heb weddi ynddynt, a chwithau a wnewch wawd o Weddi ddifrifol, am fod rhai yn gweddio ar lyfr, a rhai hebddo: a'r rhai sydd ddoethaf, a dybiant fod y naill ffordd a'r llall yn gyfreithlon. A dwyllir Duw â'r cyfryw ymresymmiadau gwirion-ffôl â'r rhai'n?

2. Eithr ni chuddia hyn mo noethni eich Annuwioldeb. A wnewch chwi hefyd cym­maint, a myned yn y môdd o'ch ufydd-dod cyn belled, ac y mae yr holl Gristianogion yn cytuno ynddo; mi a adroddaf gan hynny ar fyr eiriau i chwi ychydig draethiadau neulltuol.

1. Rhaid yw gwneuthur gwaith Duw mewn Parch, yn ei ofn ef: nid megis cyffre­dinol orchwylion Dynion, â chyffredinol a dio­fal dymmer meddwl: fe a fyn Duw ei San­cteiddio gan y rhai a nesant atto. Lev. 10. 3. efe a fyn ei wasaneuthu megis Duw, ac nid megis dŷn: ni fyn ef mor gweddio arno a meddwl diofal, fal y gwnâ y rhai a fedrant wahann eu tafodau oddiwrth eu calonnau, ac adrodd rhyw eiriau cyffredinol drostynt, tra bythont hwy yn meddwl am ryw beth arall. Peth dychrynnadwy yw i lwch lefaru wrth Dduw hollalluog: a pheth peryglus yw lle­faru wrtho ef mor ysgoywan a diofal, a phet­tym ni yn ymddiddan ag un o'n Cymdeithi­on. Fe ddyle ddyn grassol fôd â mwy o ofn Duw ar ei galon, yn ei orchwylion cyffre­dinol yn y byd, nag y sydd gan Ragrithwyr yn eu gweddiau mwyaf Pwysfawr. A wy­ddost di y gwahaniaeth sydd rhwng Duw a [Page 195] Dŷn? Gwnâ gan hynny y Cyfryw ragor rhwng Duw a dŷn yn dy ymgais atto, ac y mae ei fawrhydi ef yn ei ofyn. Ac edrych hefyd am ith Deulŷ drefnu eu hunain mewn ymddygiad parchedic, pan gydymgyssylltont â thi yn Addoli Duw. Beth sydd gennych yn awr iw ddywedyd yn erbyn yr Y mddygiad parchedic hwn? A oes dim yn hyn a dadl yn ei gylch?

2. Mae 'n angenrheidiol i chwi fôd yn ddi­frifol a Sobr, yn yr holl wasanaeth a gyflow­nwch i Dduw. Na wnewch ef yn ysgafn ac a hanner calon! Byddwch wresoccach a difri­fach yn ceisio Duw a'ch lechydwriaeth o gymmaint arall, nag yr ydych wrth geisio dim pethau bydol; o gymmaint ac y mae Duw a'ch Iechydwriaeth yn well nâ dim yn y bŷd. Neu os bydd hynny tu hwnt i'ch arfod (er bôd, pe amgen, reswm am hynny) o'r lleiaf caffed y pethau mwyaf yr awdurdod mwy­af ar eich calonnau. Ni ellwch chwi weddio yn daerach am y nefoedd nag y mae y nefoedd yn ei haeddu. O gadewch, i odidowgrwydd a mawredd eich Gwaith ymddangos, yn yr agwedd ddifrifol o'i gyflowniad ef. Yr wyfi yn gobeithio, na ellwch chwi ddywedyd fod hyn yn bwngc yn y bŷd iw gwestiwnu, oddi­eithr bod yn Gwestiwn, pa un a ddylei ddŷn ai bôd yn Rhagrithiwr, ynteu bôd yn ddifri­fol yn y Grefydd y mae ef yn ei phroffesu.

3. Mae 'n angenrheidiol bod eich gwasa­naeth i Dduw yn ddeallus. Psal. 47. 7. 1 Cor. 14. 15. Nid yw Duw yn ymhyfrydu yn Nall [Page 196] addoliad dynion nis gwyddont beth y maent yn ei wneuthur. Gweddiau ar nis dealler nid ydynt weddiau mewn gwirionedd: am nad yw dymuniadau nêb yn myned ddim pe­llach na'i wybodaeth. Ac nid yw hwnnw yn adrodd ei ddymuniadau yr hwn nis gŵyr beth y mae ef ei hun yn ei adrodd. Ac ni all efe ddisgwyl Cydsynniaeth deisyfiadau ûn a­rall, yr hwn sy yn llefaru yr hyn nid yw a­rall yn ei ddeall. Y Gair ni ddealler ni ddi­chon ddescyn ir Galon a'i Sancteiddio hi. Ac oni ddeallir ef yn dda ac yn gwbl, mae'n hawdd ei ledratta ef gan y Temptiwr, Mat▪ 13. 19, 23. Os yw Dealldwriaeth yn angen­rheidiol yn ein Hymarweddiad cyffredinol, mwy o lawer yn ein Sanctaidd Ymgais at yr Hollalluog. Dih. 17. 27. Gwr pwyllog sydd ymarhous [neu odidawg,] ei Yspryd: Ond nid oes gan Dduw flâs ar rai ynfyd nac ar eu hebyrth, Preg. 5. 1. 4. Nid oes chwaith flâs ganddo ar wefus wasanaeth ail ir Parot yr hwn ni ddeallir. Efe a ddywaid o ffieidd-dra ar Ragrithwyr, Nesau y mae y bobl hyn attaf a'i genau, a'm anrhydeddu a'i gwefusau, a'u calon Sydd bell oddiwrthif, Mat. 15. 8, 9▪ Gobeithio gan hynny pan ydym ni yn eich galw i wasaneuthu Duw mewn Barn a phwyll▪ nad ydym yn eich galw i ddim y dylei Gristi­on ei ammeu.

4. Yspryd yw Duw, a rhaid ir rhai a'i baddolant ef, addoli mewn yspryd a Gwirio­nedd, y cyfryw y mae y tâd yn eu ceisio iw a­ddoli, Jo. 4. 23. 24. Y mae efe yn galw am y ga­lon: [Page 197] mae efe yn edrych am ddymuniadau yr e­naid oddifewn: mae efe yn ymdrin â meddyliau wedi eu didoli oddiwrth wagedd, ac oddi­fri yn ymosod i ddisgwyl wrth o ef, ac ydynt yn ddyfal ar y gwaith y bônt yn ei wneuthur. Mae Celain gweddi, wedi ei gwahanu oddi­wrth ei bywyd, yn drewi o flaen y Sanctaidd Dduw. Megis ac y myn efe ei garu, felly y myn efe ei wasaneuthu, â'r holl galon, e­naid, a nerth. A ydym ni gan hynny yn eich galw i ddim ar sydd ammheus, pan y­dym yn eich galw i addoli Duw yn Ysprydol?

5. Er hyn yr ydym ni yn dal fod ir Corph ynteu ei ran yngwasanaeth Duw yn gystadl ac ir enaid, a rhaid ir Corph ddangos allan Barch a Defosiwn yr Enaid oddifewn; er nad yw hynny i fod mewn ffordd o ymddangosiad rhagrithiol, ond: mewn ffordd o addoliad di­frifol. Plygu 'r glîn, bod yn bennoeth, ac ymddygiad parchedig, a pha beth bynnag y wnaeth naturiaeth ac arfer gyffredin, a San­ctaidd ordinhâd yn argoel o Sanctaidd Serchi­adau, a'n hymddwyn ein hunain yn weddus ac yn bwyllog, a ddylei gael ei gynnal yn ofa▪ lus gar bron y Goruchaf: a Chysegr-lân be­thau Duw a ddylaent gael cyfrif mwy par­chedig, nag a gaffo presennoldeb neb rhyw ddŷn Marwol: A hyn yn hyttrach gan fôd mâth ar ymddygiad pwyllog, parchedig, a san­ctaidd yn Addoliad Duw, yn gweithio ar y galon, ac yn ein cymmorth ni yn ein hyspry­dol ddefosiwn oddifewn; ac y mae yn cym­morth y rhai a edrychant arnom, ac ynteu [Page 198] deffro i feddwl yn barchedig am Dduw, a phe­thau Sanctaidd; yr hwn a ddiffoddid gan ddiofal a chyffredin ddull ar ymddygiad. Ac nid yw ddim ammarch i ymddygiad parchedig fod Rhagrithwŷr yn ei arfer, eithr yn hyttrac [...] yn barch iddo; Canys rhyw beth ar sy y [...] dda y mae Rhagrithiwr yn ei arfer, er mwy [...] gorchguddio ei orwegi neu ei ddrygion dirgel. Pe na bae ddim da mewn ymddygiad parchedig gar bron Duw, ni wasanaethei e [...] mor trô ir Rhagrithiwr. Megis y mae ' [...] glôd i hir-weddi, fod y Phariseaid yn gwneuthur lliw o honi i ddifa tai gwragedd gweddwon: A'r rhai a alwant yn rhagrithwyr [...] rhai ydynt yn faith mewn gorchwylion ac Ymadroddion Sanctaidd, a ddylent ystyriaid oni bae fôd gorchwylion ac ymadroddio [...] sanctaidd yn dda, na byddent hwy gymmwy [...] o ran diben y Rhagrithiwr. Ni bydd Drw [...] yn gymmwys o gochl ir drwg. Yr hyn [...] mae Rhagrithiwr yn ei dybiaid yn angenrheidiol i guddio ei bechod, mae 'n rhaid i ni e [...] dybiaid yn fwy angenrheidiol i feddyginiaethau ein pechod ac achub ein eneidiau; Y ffordd i ochel rhagrith nid yw trwy redeg [...] annuwioldeb a halogedigaeth. Rhaid i n [...] wneuthur mwy nâ Rhagrithwyr, ac nid llai onide, hwy a gyfodant in herbyn yn y farn ac a'n condem [...]ant, os gwnaent hwy fwy [...] ran ymddangos yn dda, nag a wnaem ni o ran bod yn dda, a rhyngu bodd ein Gwneu­thurwr: Ac felly ein condemnir gan Phari­saead [Page 199] os gweddia fo yn hwy, i roi lliw têg ar ei orthrymder, nag a wnawn ni i gyrraedd Iechydwriaeth. Anaf Rhagrith yw, bod yr enaid o grefydd yn ôl tra bo'r Corph yn bre­sennol: A fwriwch chwi ymaith yr enaid a'r Corph, y rhan o'r tu fewn a'r rhan o'r tu allan o grefydd, er mwyn gwrthwynebu Rhagrith? Os ymddengys eraill ei bôd yn caru Duw pan nad ydynt, ai ni wnewch chwi gan hynny cymmaint ac ymddangos i wneuthur hynny? felly ymma ynghylch Parch yngwasanaeth Duw: Ni ddylei y Rhagrithiwr gael rhagori ar y Diragrith mewn dim ar sydd wir dda. Hwn yw'r Môdd ar wasanaeth Duw yr ydym yn eich perswadio iddo, ac nid i neb rhyw fôdd arall. A oes yn hyn ddim achos o ym▪ ryson? Gwnewch fwy cyfrif o'r rhan Yspry­dol, a cheisiwch wybod ystr a meddwl y scry­thur hyn [Trugaredd a ewyllyssiaf ac nid a­berth] fal drwy hynny na farnoch y gwirion, ac ni chewch chwi fyth ddywedyd, y byddwn ni ammharottach nâ chwitheu i weddeidd▪ dra, ac ymddygiad parchedig yngwasanaeth Duw.

6. Duw a fyn ei wasanaethu mewn Pur­deb a sancteiddrwydd, â chalonnau ac â dwy­law glân, ac nid a'r cyfryw ar sy yn aros yn a­flan gan euogrwydd vn pechod gwirfôdd. Mae efe yn ffieiddio aberth yr annuwiol a'r anu­fydd. Y neb a drŷ ei glust ymmaith rhag gwrando 'r gyfraith, fydd ffiaidd ei weddi he­fyd, Dih. 28. 9. a'r 15. 8. a'r 21. 27. Esay 1. 13. Preg. 5. 1, 2, 3, 4. [Beth yw lluosogr­wydd [Page 200] eich aberthau i mi? medd yr Argl­wydd (wrth orthrymwyr annuwiol) Esay 1. 11. Pan ddeloch i ymddangos gar fy mron, pwy a ofynnodd y pethau hyn oddi ar eich llaw▪ sef sengi fy nghynteddau? Na chwanegwch ddwyn offrwm ofer; arogldarth sydd ffiaidd gennif: Ni allaf oddef y newydd-loerau, na'r Sabbothau, cyhoeddi cymanfa; anwiredd ydyw, sef yr uchel wyl gyfarfod, &c. 12, 13. A phan estynnoch eich dwylo, mi a guddiaf fy llygaid rhagoch; hefyd pan weddioch lawer ni wran­dawaf; eich dwylo sydd lawn o waed: Ymol­chwch, ymlanhewch, bwriwch ymmaith ddry­gioni eich gweithredoedd oddi ger bron fy lly­gaid, peidiwch a gwneuthur drwg, Dyscwch wneuthur daioni, ceisiwch farn, gwnewch u­niondeb i'r gorthrymmedic, gwnewch farn i'r ymddifad, dadleuwch dros y weddw, Deuwch yn awr ac ymresymmwn, medd yr Argl­wydd.]

Chwareu 'r Glwth, neu 'r Meddwyn, neu 'r ffiaidd Odinebwr liw dydd, ac yna dyfod at Dduw yn yr hwyr-nôs, fel ped fai i wneu­thur iddo iawn drwy weddi ragrithiol; Cablu enw Duw, a gwrthwynebu ei Deyrnas ai Ly­wodraeth ynoch eich hunain ac eraill, a gwneu­thur eich Ewyllys eich hunain, a chasau a gwatwar y sawl a wnânt ei ewyllys ef, ac a astudiant ei ewyllys fal y gallont ei wneuthur; ac yna gwdedio [ar gael o enw Duw ei san­cteiddio, dyfod ei deyrnas, a gwneuthur ei e­wyllys.] ammherchi Duw yw hyn, ac nid ei wasanaeuthu a rhyngu bôdd iddo. Byddwch [Page 201] fyw yn ôl eich gweddiau, a dangosed eich Bu­cheddau yn gystadl a'ch geiriau beth yr ydych yn ei ddymuno. Dyma wasanaeth Duw yr y­dym yn eich galw iddo. A ellwch chwi ddy­wedyd fod dim achos o ymryson yn hyn oll? A oes neb rhyw rai o blaid yn y bŷd ym mysc Christianogion, na rhai Sobr Digrêd a feiddia ddywedyd yn ei erbyn?

7. Duw a fyn ei wasanaethu yn Gwbl-oll ac yn hollawl; yn ei holl orchymynion, ac â holl nerthoedd eich enaid, mewn gorchwylion o Dduwioldeb, Cyfiownder a Chariad, y rhai ni ddylaent bŷth gael moi gwahanu. Niwa­sanaetha i chwi wneuthur lliw o'ch Cariad yn erbyn dyledswyddau Duwioldeb; Am fôd Duw i gael y rhagorfraint yn eich Cyfrifiad, a'ch Cariad, a'ch gwasanaeth: Ac er ei fw­yn ef y mae gwneuthur pob dim oll ar â wneir i Ddŷn. Ni wasanaetha i chwi osod ifynu ddyledswyddau Duwioldeb, yn erbyn dyled­swyddau Cyfiownder, Caredigrwydd a Sobr­wydd: Nid yw hynny wir Dduwioldeb, ar nas dygo allan y pethau hyn. Rhaid yw Caru Duw uwchlaw pawb, a'n cymmydog megis ni ein hunain; a'r ddau fâth hyn ar gariad y­dynt ddiwahanol. Gwnewch-bob daioni ar a alloch i bawb tra caffoch odfa, yn enwedig ir rhai sydd o deulu'r ffydd, Gal. 6. 13. Y Dai­oni a fynnech chwi ei glywed yn nydd eich cyfrifion, Hynny gwnewch yn awr, yn brysur, yn ddiwyd ac yn bûr, yn ol eich gallu. Na ddywaid, Mi a allaf fy hun ddyfod i eisiau, ei­thr [Page 202] [Bwrw dy fara ar wyneb y dyfroedd, canys ti ai cei yn ôl llawer o ddyddiau; dyro ran i saith, a hefyd i wyth; canys ni wyddost pa ddrwg a ddigwydd ar y ddaiar. Preg. 11. 1, 2.] ac oni ellir yn ebrwydd ddwyn y cwbl oddi arnat? ac yna y dymunit ddarfod it wneuthur dai­oni ag ef tra 'r ydoedd yn eiddot, ai roddi yn echwyn ir Arglwydd, ac ymddiried iddo ef am dy Weddill, yr hwn a ymddiriedodd i ti am ei fendithion; ac yna y dymunit wneuthur o honot i ti gyfeillion o'r Mammon anghyfiawn, fel y gallent pan ballei y cwbl dy dderbyn i'r tragywyddol bebyll. Na ddifera yr awron ac yn lleigus elusen prin a grwgnachus, fel ped fyddit yn golledwr oddiwrtho, ac yn rhaid i Dduw fôd yn rhwymedig i ti; eithr crêd mai 'r elw mwyaf sydd i ti dy hun, ac edrych am y cyfryw fargeinion, a gwna dda mor barod, a llawen, a syber neu hael ac un a fae'n disgwyl cyflawn wobr yn y nefoedd. Dyma ran o wasanaeth Duw yr ydym yn eich cyng­hori iddo, sef ymweled a Christ, ei gym­morth ai garu yn ei aelodau a'i frodyr (Mat 25.) a oes gan hynny ddim iw ammeu neu a dadl yn ei gylch yn hyn oll?

8. Ymhellach, fe fyn Duw ei wasaneuthu mewn Cariad, ewyllysgarwch, a hyfrydwch: Y gwaith mwyaf ynnillgar, anrhydeddusaf, bendigediccaf a hyfrydaf yn y bŷd yw hwn, yr hwn a ordeiniodd ef i chwi, ac nid tasg neu gaethwaith poenus: Ac am hynny nid i gwrs o fywyd Athrist, nychlyd, trallodus yr [Page 203] ydym ni yn eich perswadio, dan enw Duwiol­deb; Ond i lawenychu yn yr Arglwydd, ac i fyw mewn llawen ddisgwyliad am fywyd tragywyddol, ac mewn teimlad a siccrwydd o Gariad Duw. Pe medrech chwi ddangos i ni ddim tebygoliaeth o fywyd hyfrydach a llawenach ar y ddaiar, nâ 'r hwn y mae difri­fol Sancteiddrwydd yn ei gyfrannu, fe fyddei dda gan fy 'nghalon wrando arnoch. Yr wyfi yn barod i fynegi i chwi beth yw Sail ein Cy­ssurau, y mae ffydd yn ei datguddio, os dewch ac ymresymmu 'r peth mewn Sobrwydd, a dangos Defnydd a Sail eich cyssurau chwi­thau, y rhai sydd gennych, neu yr ydych yn gobeithio ei gael mewn ffordd arall yn y byd: Os bydd eich llawenydd chwi yn fwy, a gwell, a Siccrach nâ llawenydd ffydd, ni a wran­dawn arnoch, ac a fyddwn och meddwl a'ch plaid chwi.

Matter llawenydd y credadyn ydyw, bôd ei holl bechodau wedi eu pardynu; fôd Duw wedi cymmodi âg ef yn Ghrist; fod ganddo ef addewid Duw y cydweithia pob peth, ie y dio­ddefiadau mwyaf, er daioni iddo ef; ei fôd ef yn wastadol ynghariad, ymgeledd a Dwylo Duw; fod iddo gennad i nesau atto ef mewn gweddi sanctaidd, ac i agoryd ei galon wrtho ef yn ei holl gyfyngderau a'i ddiffygion; Y geill ef ymgyssuro yn ei foliant a'i ddiolchgarwch, ac mewn rhannau eraill o'i addoliad Sanct­aidd; Y geill ef ddarllein a gwrando ei San­ctaidd [Page 204] Air ef, yr hwn Air sydd siccr eglur­had o ewyllys Duw, a datguddiad o'r pethau ni welir, ac Yscrifen ei Etifeddiaeth ef; y di­chon ef gynnefino ei enaid a difrifol feddylio yn gredadwy am Gariad Duw, a ddatguddi­wyd yn rhyseddol waith ein Prynedigaeth, ac am berson, a swydd, a grâs Jesu Grist ein Iachawdwr; ac y dichon ef garu y Duw yr hwn a'i creodd ef mor rhyfeddol: fod ganddo ef Yspryd Duw i fywiogi ei enaid, a'i osod ar waith, i gyflowni ei ddiffygion ysprydol, a llâdd ei bechodau, ai gymmorth i Gredu, i Garu, i Lawenhau, a Gweddio: fod yr Yspryd ymma yn sêl Duw arno ef, ac yn ernes o fy­wyd tragywyddol; Na lâdd Angeu moi o­baith ei, na dibennu ei ddedwyddwch, ond bod ei Ddedwyddwch a'i lawenydd cyflownaf yn dechreu, pan yw eiddo y rhai bydol yn dar­fod, a'u didrangc drueni yn dechreu; ei fôd ef wedi ei waredu oddiwrth boen dragywy­ddol drwy brynedigaeth▪ Crist, a Sanctei­ddiad yr Yspryd; Y bydd Angelion ar ei ymadawiad yn cynhebrwng ei enaid ef i bre­sennoldeb ei dâd; Y caiff ef sod gydâ 'i Bry­nwr gogoneddus, ac edrych ar ei Ogoniant ef y cyfodir ei gorph i fywyd tragywyddol; y cyfiawnheir ef trwy Grist oddiwrth holl ach­wynion y Cythrael, a holl gabl-eiriau y byd y­strywgar; y caiff ef fyw gydâ Duw mewn di­drangc Ogoniant, a gweled a mwynhau gogo niant ei Greawdwr, ac na flinir ef byth mwy­ach gan elynion gan bechod neu drymde [...] [Page 205] ond y caiff ef ymlhith ei Saint ef, yn berffaith, a chwbl lawen garu ei Arglwyd yn▪ dragy­wydd.

Y pethau hyn▪ ydynt ddefnydd llawenydd Credadyn. Y rhai hyn a bwrcaswyd drwy Grist, a ddatguddiwyd yn ei Air, a seliwyd drwy ei wrthiau ef, ei Waed ei Sacramentau, a'i Yspryd, yw ein Cyssur ni. Hon yw'r Gre­fydd, a hwn yw'r Llafur, i'r hwn i'th gwaho­ddwn; Nid i anobaith, nac i goeg drafferth an­fuddiol, nac i hunain-drallodus, ofidus, drue­nus drymder; nac i gostus aberthau, neu segur Ceremoniau, neu anrhesymmol wasanaeth, y cyfryw ac a offrymmei y Cenhedloedd iw Heu­lunod; nid i fwrw ymmaith bob difyrrwch, ac i droi yn anghyfeillgar, anhynaws, a sur­llyd; ond ir llawenydd mwyaf y mae 'r bŷd yn ei ganhiadu, ac y mae nattur yma yn ei am­gyffred, ac y dichon rheswm ei ddirnad a'i berchennogi: I ddechreu gwir lawen gefeill­gar fywyd: I gael rhag flâs o'r didrangc lawenydd, a dechreuad bywyd tragywyddol: I ffoi rhag ofn a gofid, wrth ffoi oddiwrth bechod ac Uffern, ac oddiwrth Yssol ddi­gofaint Duw. Hwn yw'r llafur, a hon yw'r Grefydd y mynnem i chwi ei dilyn â'ch holl Egni.

Os oes gennych bethau gwell iw ceisio, a'u canlyn, a'u cael, gedwch i ni eu gweled, fel y gallom fod cyn ddoethed a chwithau. Onid oes, er mwyn eich eneidiau, na ddewiswch o­feredd, [Page 206] yr hwn a'ch twylla yn nydd eich ang­henrhaid.

Eithr ni ddylaech chwi feddwl peri i ni goe­lio, fôd tŷ mawr, neu farch, neu Buttain, neu wlêdd, neu wenheithwr, neu wisgoedd gwychi­on, neu deganau babanaidd, neu frynti ani­feiliaidd yn bethau mwy cyssurus nâ Christ, a bywyd tragywyddol; neu fôd yn felusach ac yn well caru puttain, neu diroedd, neu arian, nâ charu Duw, a Gras a Gogoniant; na bod dim, nid elo gydâ chwi ddim pellach nâ'r bêdd, yn gystadl a'r hyn a bery i Dragywyddoldeb; na bôd un pleser ar sydd gan gi neu fochyn, yn ogufuwch â difyrrwch Angelion Nêf. Os myn­nech i ni fôd o'ch meddwl chwi, ni ddylaech chwi fod o'r meddwl hwn, na'n perswadio ir cyfryw bethau erchyll a'r rhai'n. Eithr ny­ni ydym yn proffesu wrthych chwi a'r holl fŷd, nad ydym ni felly yn hoffi Trymder a Thostrwydd, nac felly chwaith wedi syrthio allan â llawenydd a hyfrydwch, fal y dewisom fywyd o resynol brudd▪ der, neu y gwrthodom fywyd o wir hyfrydwch. Pe medrem ni gly­wed gan neb, na chael allan drwy ddyfal chwi­lio, fôd hyfrydwch mwy cyflawn, a pheraidd, a rhesymmol, a bodlongar, a pharhaus, iw gael ffordd arall yn y byd, ond yn y ffordd hon­no o ffydd a Sancteiddrwydd difrifol, yr hon a ddatguddiodd Christ i ni yn yr Scrythur, te­bygol yw yr ymwrandawem ar ei hôl.

Eithr a ddichon y byd gwallgofus anianawl goelio, mai melusach a dedwyddach yw ym­hoywi [Page 207] mewn gwychder, a digrifwch cnawdol, a chyndderiogi yn erbyn y duwiol dros en­nyd, hyd oni chymmero dialedd Duw afel ar­nynt, a thalu iddynt eu gwobr, nâ byw yng­hariad Duw, a disgwyl yn amyneddol am gyflawniad o addewid Duw o lawenydd tragy­wyddol? Och pa ryw beth yw gwŷn gnawdol a dyre neu ddrygchwant cynddeiriog, a dall anghredinaeth! Yr Arglwydd a drugarhao wrth bechaduriaid Siommedig: Gwaith y Cy­thrael yw ceisio troi'r byd yn Bedlam, neu Le i rai gwall-gofus: ac ysywaeth, mor rhyfedd y ffynnodd ganddo! fal y medr cynnifer o ddynion gymmeryd eu trueni mwyaf yn happusrwydd iddynt, a'r unig happusrwydd yn fywyd anrhaith ei oddef! Je, a bôd yn ddig wrth bawb nad yw o'u meddwl hwynt, ac na wnelont cymmaint cyfrif o frynti a ffoledd, a chyn lleied cyfrif o Dduw a Gogoniant ac a wnânt hwythau! Megis y Pendefig yr hwn o­edd yn Lloerig, neu yn Ynfyd ar amserau, a pha brŷd bynnag y byddei allan o'i hwyl, efe a dynge [...] fod pawb ni ddywedent, fel y dywe­dei yntef, wedi ynfydu, ac a barei hebrwng ei holl weision ni wnaent ar ei ôl ef, i Bedlam, ac yno yr oedd yn rhaid iddynt aros megis rhai ammhwyllog, hyd oni ddelei eu Hargl­wydd iw bwyll drachefn allan o'i Ammwyll▪ Felly y trinir ac y crybwyllir am weision Duw yn y bŷd, megis pe baent allan o'u hwyl, cyhyd ac y bo'r bŷd heb ei iachau o'i Anh­wyl. Fel y mae'r Gŵr, felly y mae ei farn, [Page 208] ac felly y mae ei flâs ai ddymuniad, ai ddifyr­rwch: Pan oeddwn blentyn, yr oedd yn llaw­er mwy fy chwant i lenwi fy mlwch a phinne, nag yw efe yn awr i lenwi fy mhwrs, ac ai cyfrifwn yn fwy trysor, a chennif fwy difyrr­wch a bodlonrwydd ynddo. Ac och ni, nyni a allwn gofio er pan oeddem ni yn ddieithri­aid i flâs pethau nefol, gael o honom fwy di­fyrrwch yn yr hyn y mae arnom yr awr hon gwilydd oi blegyd, nag a gowsom ni yn y pe­thau goruchaf a godidowccaf. Am hynny to­sturiwn a gweddiwn dros y rhai sydd glaf o'r unrhyw glefyd.

Mi a fu'm yn hwy ar hyn nag yr oeddwn yn tybied y buasswn, o herwydd bod dynion yn tybied ein bod ni yn eu galw hwynt oddi wrth bob Gorfoledd a Llawenydd, a difyrrwch, at fuchedd surllyd, drwmbluog, bruddaidd, pan alwom arnynt i ddifrifol ddiwydrwydd am eu hiechydwriaeth. Megis ped fai Y sgafnder a ffoledd yn unig gyfeillion i Ddifyrrwch, ai fôd yn unig iw gael mewn pethau mabanaidd, di­fudd, darfodedig: Ac megis pe na bae y Ded­wyddwch mwyaf a thragwyddol, yn ddim o ddefnydd gwir Hyfrydwch, ac megis pe na byddei difrifwch a diwydrwydd ym matterion ein iechydwriaeth yn gyfeillion i lawenydd.

9. Ym mhellach, tu ac at y Môdd, Duw a fynn ei wasanaethu drwy'n llwyr roddi ein hu­nain iddo ef, yn ddilyssiant, ddiderfyn, a di­arbed; nid â gweddillion y cnawd, na than Ammod na byddo i chwi oddef wrth eich Cre­fydd [Page 209] na bod yn dlodion, neu yn cael dirmyg neu ammarch gan y bŷd: Ond trwy ymwa­du a chwi eich hunain, rhaid i chwi fwrw i lawr holl berthynas y cnawd wrth ei draed ef; rhaid i chwi gyfodi eich Croes, a dilyn Crist yn diòddef i ogoniant. Rhaid i chwi ei wasa­neuthu ef megis y rhai sy yn hollawl yn eiddo ef, ac nid yn eiddoch eich hunain, ac heb ddim gennych ond yr Eiddo ef, ac am hynny heb ddim iw lysu, nai gelcu, na'i gadw oddi wrtho ef, ond ymfodloni i fod eich hunain a chwbl o'r eiddoch yn ei ddwylo ef, ac i fôd yn gad­wedig drwyddo ef os byddwch byth yn gad­wedig. Mi a wn fôd yr ammodau nyn yn ymddangos yn galedion i gig a gwaed, (ac a ddylei 'r Nefoedd fôd yn Goron a gwobr i'r sawl nid aethant erioed dan brofedigaeth yn y bŷd yn ei hachos hi?) ond nid oes dim ymma ar nad yw allan o ddadl, a phob Cristion yn cyfaddei ei fôd yn Air Crist.

10. Yn olaf, fe fyn Duw ei wasanaethu yn llwyrfryd ac yn ddianwadal: Os mynnwch Deyrnasu, rhaid i chwi Orchfygu a pharhau hyd y diwedd. Rhaid i chwi ddisgwyl Gwrth­wyneb, a'i orchfygu, oni fynnech chwi gael eich gorchfygu. Nid dechreuadau da a wasa­naetha'r tro, oni pharhewch chwi, ac ym­drechu hardd-dêg ymdrech y ffydd, a gor­phen eich gyrfa, a disgwyl yn oddefgar hyd y fiûn ddiwaethaf, am Goron Cyfiownder, yr hon a ddyru y Barnwr cyfiawn ir Cwnc­werwŷr, pan ddywedo'r byd anghredadwy am ei holl ddifyrrwch a'u gobaith [fe aeth ym­maith [Page 210] ac a ddarfu, ni chawn ni byth ond hynny nai weled na'i brofi] ond rhaid i ni yn aw [...] brofi didrangc ddigofaint Duw, yr hwn yr oeddym ni yn ei drysori, y pryd y dylasem weithio allan ein hieichydwriaeth.

Wele hawŷr, myfi a fum drwy gydol hyn o amser yn mynegi i chwi, yn gystadl o ra [...] y Prif byngciau, y Defnydd, a'r Môdd, Beth yw y Grefydd a'r Gwasanaeth hwnnw i Dduw yn yr hwn y mae'n rhaid i chwi lafurio â'c [...] holl egni: fal y galloch weled, mai nad i opinionau, neu Ymarferion terfysgus, neu neull­tuol, yr ydym yn eich galw: ac fel na hude [...] eich cydwybodau ddim hwy dan rith o ymrafael opinionau dynion mewn Crefydd; ac fe [...] na byddo i'r Enwau Prelad, Presbyterian, Puritan, Papist, nac ir yn arall swnio y [...] eich clustiau, ich gwallgofi a'ch ammhwyllo felly, fal y paro i chwi anghofio yr enw Crist­ion; yr hwn a gymerasoch chwi oll ar­noch, nac anghofio 'r hyn ydyw y Grefydd Gristianogawl. Chwi a welwch, nad dim (ie nad cymmaint a syllaf neu ditl) ar nad yw pob Cristion sobr yn cyttuno ynddo, yr ydym yn eich perswadio iw wneuthur megis gorch­wyl eich Crefydd. Ac am hynny mi a ail adro­ddaf wrthych ymma, gar bron y Duw hwnnw yr hwn a fydd eich barnwr, a cher bron y gyd­wybod yr hon a fŷdd megis mîl o dystion, os chwi a ewch rhagoch, mewn bucheddau bydol annuwiol, a gwrthod Diwydrwydd difrifol Cri­stianogion yn y Grefydd hon, yr ydych chw [...] eich hunain yn ei phroffesu, fe fydd cyn belled o fod yn ddim escus neu esmwythdra i chw [...] [Page 211] fod Rhagrithwyr, neu Hereticciad, neu Schismaticciaid, neu ymrafael opinionau mewn Crefydd yn y bŷd, ac y bydd y peth hwn ei hun yn trymhau eich pechod a'ch dam­nedigaeth, ddarfod ir holl Ragrithwŷr, Schis­maticciaid, neu'r pleidiau gwahanol hyn yn yr Eglwys, gyttuno yn Cyfaddei yr holl bethau hyn, ac er hyn i gyd nid ymaferech â hwynt, na wnaech cymmaint ac ymarfer yr hyn a gy­ffessech chwi eich hunain: Yr holl Bleidiau a'r Sectau hyn a gyfodant yn erbyn y pechadur anianol, halogedig ac annuwiol, ac a ddywe­dant [Er ein bod ni yn anhysbus neu'n am­heus o fagad o bethau eraill, er hynny ni a a gyttunasom oll yn y rhai hyn, ac a roesom gyd-destiolaeth iddynt: ni themptiasom ni nêb i ammeu y rhai'n na'i gwadu.] Os cyfei­liornwch yn fwy nâ Rhagrithiwr, neu Schis­maticciad, a bod yn waeth o lawer nâ'r cy­fryw rai, neu a gyfrifwch chwi yn cyfryw, a thybied ymesgusodi, o herwydd iddynt hwy gyfeiliorni mewn pethau llai, yr yn fath yw, a phettei 'r Cythrael yn esgusodi ei bechod drwy ddywedyd [Arglwydd ni charod yr un o'th Saint di fel y dylasent, ac ni wnaeth Rhagrithwyr ond cymmeryd arnynt dy garu, ac am hynny mi a dybiais y gallaswn dy gasau ac ymosod yn erbyn dy ffyrdd.]

Ond (mêdd y dŷn annuwiol anianol) ni choeliafi byth fod Duw yn ymhyfrydu mewn hir a difrifol weddiau: neu fod anwydau neu ei­riau dynion yn annog dim arno ef; ac am hyn­ny nid wyfi yn bwrw fod hyn ond gwag-siarad [Page 212] yr hyn a elwch chwi yn ddifrifol ddiwydrwydd y ffyddloniaid, yn ei gwasanaeth i Dduw.

Ir gwrthaddadl annuwiol hwn, mi a roddaf yr amryw attebion hyn.

1. Bwriwch fod hyn yn wir yn ôl eich tŷb chwi, beth yw hyn i chwi, y sawl nid ydych yn gwasanaethu Duw mewn modd yn y bŷd, drwy ddim difrifol ddiwydrwydd? y rhai ydych yn bwy mewn difyrrwch anianol, a gwirfodd anufydd▪ dod iw gyfreithiau ef, ac yn gwneuthur mwy am eich cyrph nag am eich eneidiau, ac am bethau amserol, nag am thau tragywyddol?

2. pwy dybygwch sydd debyccaf i ddeall meddwl Duw, a pha beth sy yn rhyngu bôdd iddo? Ai efe ei hun, ynteu chwychwi? A oes dim eglurach wedi ei orchymmyn yngair Duw, nâ gweddiwch yn fynych, yn wresog, ac yn daer, Luc. 18. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. 1. Thes. 5. 17. Jac. 5. 16. Ac a ddywed­wth chwi wrth Dduw, na wnaeth ef ond cellwair a chwi, a mynegi i chwi ei fod ef yn fodlon ir hyn nid yw yn ei foddhau?

3. A pha beth yw'r achos o'ch anghredi­niaeth? ai oblegyd na chynnhyrfir Duw â geiriau ac anwydau dynol? Addef yr wyf nas gwneir. Ond beth am hynny? A oes dim de­fnydd arall o weddi ond i gynnhyrfu Duw? Digon yw, (I) Ei bod hi yn ein cynhyrfu ni, a'n cymmhwyso i dderbyn ei drugareddau ef. 2. A gwneuthur o Dduw hi yn angenrheidi ol ir Diben, ac yn fodd neu ammod heb yr hyn ni ddyru ef mor Fendith. A ydych chwi yn tibied (os bernwch ond yn ol rheswm na­turiol) [Page 213] fod y dŷn hwnnw mor gymmwys i fwy­nhau'r drugared, yr hwn ni wypo na'i heisiau, na'i phrîs, ac ni byddei ddiolchgar am dani, pes caffei ef hi, ac y mae'r hwn sy'n ei phrissio hi, ac yn ymroi i fôd yn ddiolchgar am dani a gwneuthur defnydd o honi? Ac oni wyddoch chwi, nad yw gweddi sanctaidd ddim ond gosod dymuniadau sanctaidd ar waith, ac arfer pob rhyw râs ar sydd addas i roddi gwir fraint a phrisiad ir drugared, ac i wneuthur defnydd o honi? Ac onid yr arfer yw, pan fynnem ni dyn­nu y bâd at y lan, Cymmeryd gafael ar y lan a thynnu, megis ped faem ni iw dynnu ef at y bâd? Oni chynnhyrfir Duw a'i dynnu attom ni, digon yw, os cynnhyrfir ni a'n tynnu at Dduw: A he­fyd oni wyddoch chwi, y gall Dduw roddi ei fendithion ei hun ir nêb y mynno, ac ar yr ammoddau y mynno, a darfodd iddo ein siccr­hau ni, na ddyru efe mhonynt ond ir sawl a'u dymuno, ac a'u ceisio, a hynny mewn ffŷdd, yn wresog, ac yn daer?

Ac etto mi a ddywedaf ymhellach, fod Duw cym mhelled yn uwch nâ nyni, nas adwaenom ni ond ychydig iawn o'i hanfod ddiamgyffred, a'i anian fendigedig ef; ac am hynny, er ein bod yn gwybod ac yn cyffessu, nad oes ynddo ef ddim gwynniau ac ammherffeithrwydd dy­nol, etto os efe a gymmer iddo ei hun enw y cyfryw beth ac yw Cariad, dymuniad, llawe­nydd, neu ddigofaint, rhaid i ni gydâ rhe­swm gredu, er nad yw y rhai hyn yn Nuw, fel y maent mewn dŷn, ynghyd â dim am­herffeithrwydd; er hynny mae rhyw beth yn Nuw, ar nas gellir yn gymmhwysach ei osod [Page 214] allan i ddŷn, nac iw ddeall gan ddŷn, nâ thrwy gyffelybiaethau, o'r cyfryw ymadro­ddion a welodd Duw yn dda eu harfer.

3. Eithr yr wyf yn attolwg i chwi wrando ar Nattur ei hun. Onid yw hi yn dysgu i bob dŷn mewn cledi weddio ar Dduw. Temestl a ddysc ir Moriwr hâlogediccaf weddio, a hynny yn barhaus ac yn wresog. Y Morwŷr yn eu henbydrwydd a fedrent ddywedyd wrth Jonas [beth sy'n dy fryd di, gysgadur? cyfod, a galw ar dy Dduw; fe allai 'r ystyr y Duw hwnnw wrthym, fel na'n coller: A hwythau eu hunain a lefasant bob un ar ei Dduw, Jonah 1. 5, 6.] Pan ddelych i farw, a gweled nad oes mor oedi yn hwy, na dim gobaith ychwaneg oddiwrth ddifyrrwch pechod, neu oddiwrth nêb o'th gyfeillion, neu 'r hên ddichellion, yna mynega i ni onid yw Natturiaeth yn dys­gu i ti lefain, a crochlefain ar Dduw am bar­dwn, a thrugaredd, a chynnhorthwy? Yna y cawn dy glywed yn llefain [O trugaredd, trugaredd Arglwydd, i bechadur truan!] er na choeli di yn awr fod gweddi yn gwneuthur dim llesad.

Ni ddywedaf wrthit ddim yn ychwaneg am hyn; Os yw Natturiaeth heb ei gorchfy­gu, a Grâs heb ymwrthod â thi, fe ath dysgir gartref i atteb ir gwrthddadl hwn. Diau na elli di yn hawdd orchfygu Rheswm cyn belled a chredu nad oes un Duw. Ac os wyt yn cre­du fôd Duw, ni elli di goelio nad yw ef iw a­ddoli, a hynny â'r Difrifwch a'r Diwydrwydd mwyaf; Ac nad efe yw rhoddwr yr hyn sy [Page 215] yn eisiau arnat, neu nad yw Llywodraethwr y byd yn gofalu am amcanion a gorchwyli­on ei ddeiliaid, ond y gobrwya ef y da a'r drwg o'r un ffunyd, ac y dyru ef i bawb fel ei gilydd, ac na wnaiff efe gyfrif o ymbaratoad dynion i dderbyn ei wobr ef. Pa un o'r Cen­hedloedd ar sy'n credu fôd Duw, nad yw yn credu, fod Gweddi atto ef yn rhan an­genrheidiol o'i addoliad ef?

Gwrthddadl. Eithr onid yw y caeth-gadw yr ydych ar ddydd yr Arglwydd yn beth a dadl yn ei gylch?

Atteb. Yn hyn hefyd i'th ddiosgaf o'r es­gus hwn. 1. Treulia ddydd yr Arglwydd yn ôl Pryf-byngciau cyffredinol y ffŷdd Gri­stianogol a Rheswm, a digon yw: Treulia ef megis un yn caru Duw yn well nâ dim yn y bŷd, ac yn cymmeryd mwy difyrrwch yn ei wasanaeth ef, nag mewn pechod ac oferedd. Treulia ef megis y mae angenrheidiau dy e­naid dy hun at'h deulu yn gofyn; megis un a fo yn wych ganddo y cyfryw wasanaeth an­rhydeddus, ynnillgar, a difyr, ac a ydyw cy­hoeddus a neulltuol addoliad Duw, a difrifol fyfyrdod am y bywyd a ddaw: Megis un yn gwybod yr eisiau a'r Llesad sy'o gael prydiau gosodedig i wasanaeth Duw; a pheth a ddoe o bob Crefydd, pe gadewid yr Amser i bob un wrth ei ewyllys? Treulia ef megis dynion a roddo uniawn wahaniaeth rhwng gorchwy­lion cyffredin y byd hwn, a'r pethau a berthy­ant iw cyflwr tragywyddol; ac a ystyri­sant gyfattebwch un diwrnod o Saith, fal y [Page 216] perthyn ir rhagor neu'r gwahanol ddigwyddi­ad hwn o'r gwaith: Treuliwch ef megis dyni­on a gollodd gymmaint o amser ac a gollasoch chwi, ac y mae 'n angenrheidiol iddynt wneu­thur y goreu o'r ychydig hwnnw sy yn ôl: Treuliwch ef megis rhai sydd cyn belled yn ôl llaw ym matterion eich Iechydwriaeth, ac y mae yn anghenrhaid i chwi weithio a'ch holl egni, gan fod yn llawenach o gynhorthwyon y cyfryw ddiwrnod, nag o filoedd o aur ac ar­ian; Treuliwch ef megis y rhai a gredant ein bod ni yn dylu i Dduw cymmaint o wasanaeth ac yr oedd yr Iddewon: Treuliwch ef fel y treuliodd y Cristianogion ef gynt, y rhai a ar­ferent aros gŷda'u gilydd, o foreu hyd o fewn ychydig i nos yn yr addoliad a'r Cymmun­deb cyffredim. Treuliwch ef megis ac y mae Declaration y brenin yn gofyn, yr hwn a ddy­waid, [Ein harfaeth a'n llwyr-frŷdyw, ac a gaiff fôd, ar gymmeryd gofal, am gael o ddydd yr Arglwydd ei dreulio mewn gorchwy­lion Sanctaidd, heb eu hesceuluso yn afrei­diol.]

2. Ac os bydd etto ddim ammeu yn hyn, mi a'ch cyfeiriaf at farn Eglwys Loegr, yr hwn a adroddir yn yr Homiti am Amser a Lle Gweddi. Ac am yr Amser, Enw, Hen­der, Awdurdod, a'r Gwaith ei hun, mi a ddy­munaf arnoch dderbyn yr hyn a adroddir yno, nid gan rai terfyscus, ond gan yr Eglwys▪ Gwnewch hyn, a chyttûn, a bodlon ydym. Fy nymuniad ywar ir Darllenydd, fyned dros y ddwy ran o'r Homili honno, fal y gwypo be­lled [Page 217] yw Eglwys Lloegr, oddiwrth ddychymmy­gion ysmala gelynion Duwioldeb: A hefyd os darllenwch chwi drostynt yr Homilau yn er­byn perygl Delw-addoliaeth, chwi a gewch yn gyflownach wybod barn yr Eglwys yng­hylch y Modd i Addoli Duw: (Diau fôd yr holl Lyfr yn gyfryw ac y dylei y bobl fod yn gydnabyddus ag ef.)

MYfi a wneuthum fy rhan ar agoryd i chwi Angenrheidrwydd Difrifol Ddiwydrwydd, a galw eneidiau diowgsworth pechaduriaid i feddwl am waith eu Jechyd­wriaeth, ac iw wneuthut yn Brysur, ac â'u holl Egni. Rhaid i mi yn awr adel y ffynni­ant i Dduw a chwithau. Pa ddefnydd a wnewch o hono, a pha beth a fyddwch ac a wnewch o ran yr amser a ddaw, fydd beth yn per­thyn mwy i chwi eich hunain nag i mi. Pe byddei hir lefaru, ac amldr o eiriau yn ffordd i mi i gael fy nymuniad gennych, mi a le­farwm yma yn ewyllysgar tra pharhau fy nerth, ac a estynnwn fy nghynghorion o hŷd yn saith mwy. Ond nid dyna 'r ffordd. Y­chydig a'ch blina chwi; Caru yr ydych hir Wle­ddoedd, a hir ymweliad a'i gilydd, a chwareu­on, a digrifwch yn llawer gwell nâ hir bre­gethau, Llyfrau neu Weddiau. Eithr gofid nid bychan i ni yw eich gado chwi mewn cyfl­wr o'r cyfryw bwys, heb beth gobaith gweddol o'ch gwaredigaeth.

Hawyr, gosodwyd y Matter gar eich bron­nau, ac yn eich dwylo chwi eich hunain gan [Page] mwyaf: Ni bydd hynny chwaith yn hir? Beth a wnewch chwi yn awr? A ddarfu i mi yn awr eich dwyn i goelio, fôd yn rhaid ceisio Duw a'ch Jechydwriaeth a'ch holl egni? Onid do, nid yw hyn o ddiffyg eglurdeb yn yr hyn a ddywetpwyd, ond o ddiffyg ewyllysgar­wch ynoch eich hunain i wybod y gwirionedd: Mi a brofais i chwi ei fod ef yn fatter allan o ddadl, oddieithr i'ch trachwantau, a'ch gwy­niau, a'ch achosion cnowdol wneuthur dadl am dano. Attolwg mynegwch i mi, os ydych o Grefydd yn y byd, pa ham nad ydych glos, a difrifol, a diwyd, a chwedi eich marweiddio, ac yn nefol yn y Grefydd yr ydych o honi? diammeu na chwilyddiwch mo'ch Crefydd, beth bynnag yw, cyn belled, ac y dywedoch nad yw eich Crefydd am farwhau pechod, am Sancteiddrwydd, Nefolrwydd, ac Ymwadu â chwi eich hunain, neu fod eich crefyddd yn cynnwys (neu'n rhoi cennad) i chwi yn rhy awyddus i ymgais am Swyddau i fod yn gybyddus, yn Lythion, yn feddwon, i regu, a thyngu, a phuttenio, a difenwi, a, gorth­rymmu'r gwirion; Nid Grefydd yw, ond Ma­lis Gythreulig y Sarph ar sy yn fodlon i bob cyfryw beth.

Mae'n rhyfeddol meddwl, fôd gwŷr dysge­dig, a boneddigion, a gwŷr yn cymeryd ar­nynt fod ganthynt reswm a synwyr, yn medru mewn llonyddwch fradychu eu heneidiau i Ddiafol ar y cyfryw achosion gwirionffôl, a gwneuthur y drwg nid oes ganddynt ddim iw ddywedyd drosto, ac esceuluso y ddyledswydd [Page] nid oes ganddynt ddim ychwaneg iw ddywe­dyd yn ei herbyn, pan ydynt yn gwybod y bydd rhaid iddynt ei wneuthur yn Awr os gw­neir ef Bŷth! Y sawl, tra 'r ydynt yn Cyfa­ddef fod Duw, a bywyd i ddyfod, a Nefoedd, ac Vffern, a rhoddi i ni y bywyd hwn yn bwr­pasol o ran paratoi erbyn tragywyddoldeb; tra 'r ydynt yn cyfaddef fôd Duw yn Gwbl ddoeth, a Sanctaidd, a da, a chyfiawn, ac mai 'r drwg mwyaf yw 'r pechod, ac mai gwir yw Gair Duw; ac er hynny a fedrant glywed ar­nynt ymlonyddu mewn buchedd ansanctaidd, anianawl, a diofal: A thra bônt yn anrhy­deddu yr Apostolion, a'r Merthyron, a'r Saint meirwon ac a ymadowsant, hwy a gasânt eu canllynwŷr a'u dilynwŷr, a'r bucheddau a buant fyw ynddo, ac a ydynt barod i wneuthur ychwaneg o ferthyron drwy eu creulonder maleusus.

Hyn oll ysywaeth, sy 'n dyfod o ddiffyg ffydd gadarn am y pethau ni welsant hwy eri­oed, a phellder y pethau hynny, a grym gwyniau, ac anianawl wrthddrychau a thue­ddiadau, (y rhai sy yn eu hyrddio hwynt ym­maith ar ôl gwagedd presennol, ac yn gorch­fygu rheswm, ac yn eu hanrheithio o'u pwyll ddynol; a thrwy dwrwfy dorf o bechaduri­aid anianawl, y rhai sy yn cledu ac yn by­ddaru'r naill y llall) a thrwy gyfiawn farn Duw, yn gwrthod y rhai ni fynnent moi adnabod ef, a'u gado hwynt i ddallineb a chaledrwyd eu calonnau eu hunain. Eithr a oes dim ym­wared! O tydi ffynnon trugaredd ac ymwa­red, [Page 220] canniadhâ ymwared ir pechaduriaid truain hyn! O tydi Iachawdwr dynol-ryw co­lledig, trugarhâ wrth y pechaduriad hyn yn Nyfnder eu diofalwch, eu rhyfyg, a'u trueni! O Lewyrchwr a Sancteiddiwr eneidiau, cym­hwysa at y bobl hyn yr Ymwared a bwrca­swyd mor ddrûd! Mynych ein hannogir ni i ofni rhag iddo fôd o'n hachos ni, y rhai a ddylaem yn fwy difrifol bregethu deffrous wi­rionedd Duw wrth galonnau dynion, nad yw dy­nion yn eu derbyn hwynt. A diau na ddi­chon ein cydwybodau amgen na'n cyhuddo oblegit pan ydym fywiogaf a difrifaf, ysywa­eth, ni 'n gwelir ond megis yn cryn chwydawi­aeth, wrth ystyried ar ba gennadwri y deuwn, ac am bâ bethau tra rhagorol yr ydym yn lle­faru. Eithr Satan a gafodd y llaw uchaf ar ein calonnau ni, y rhai a ddylent fôd yn beiri­annau i ennyn yr eiddynt hwy, yn gystal ac ar eu calonnau hwythau, y rhai a ddylent dder­y gwirionedd. Och na fedrem ni sychedu yn ychwaneg ar ôl eu Iechydwriaeth hwynt! O na fedrem ni weddio yn ddwysach am da­no, ac ymbil a hwynt hwy yn fwy difrifol, me­gis rhai yn flin ganthynt gael eu naccâu gan Dduw neu Ddyn! Rhaid i mi addef wrthych oll drwy gwilydd a gofid, fy môd yn synnu fe­ddwl am galedrwydd fy nghalon fy hun, nad yw hi'n toddi mwy, o dosturi a'r drueiniad, ac nad wyf ddim difrifach a thaerach ar becha­duriaid, pan ydwyfi ar y fâth Destyn a hwn, ac yn manegi iddynt, mai rhaid i hynny fôd Be­llach neu ni bydd Bŷth; a phan fyddo cenna­don Angeu oddifewn, a son am ddigofaint dy­nion [Page 221] oddiallan, ym mynegi i mi debycced yw na bŷdd fy amser ond byrr, ac os dywedaf ddim a gyrrhaeddo galonnau pechaduriaid, am ddim ar a wn i, rhaid i hynny fod Bellach os bydd Bŷth. Och pa gyndyn, ie pa wylo­fus glefyd yw 'r anheimlad ar caledrwyd ca­lon hwn! pettwn i siccr mai hon yw'r bregeth olaf a gawn i ei phregethu, yr wyfi yn canfod yn awr, y dangosei fy nghalon ei diogi; ac y difuddiai hi eneidiau truein o'r difrifol wrês yr hwn sy 'n cyttuno â'r Testyn, ac â'u cy­flwr hwythau, ac yn angenrhediol o ran y ffynniant dymunol.

Ond etto, Swrth bechaduriaid truein, gwr­andewch arnom: er nad ydym ni yn llefaru wrthych, fal y gwnai ddynion a welsent y Ne­foedd ac Vffern, ac a fyddent eu hunain mewn perffaith agwedd ddeffrous; er hynny, gw­randewch arnom, tra 'r ydym yn llefaru wrthych eiriau gwirionedd, mewn cryn ddi­frifwch a thosturiol ddymuniaid am eich Ie­chydwriaeth. O Edrychwch ar i fynnu at eich Duw! Edrychwch allan ar dragy­wydoldeb: Edrychwch oddifewn ar eich enei­diau; Edrychwch yn gâll ar eich byrr a'ch prysur Amser: ac yna meddyliwch pa fodd y dylid gwneuthur Defnydd o'r ychydig weddill sydd o'ch Amser, a pha beth yw 'r hyn a ber­thyn fwyaf i chwi ei ddibennu, a'i wneuthur yn ddiogel cyn eich marw. Yn Awr y mae gennych Bregethau, a Llyfrau, a Rhybuddion, ni bydd felly yn hir: Rhaid darfod am Bre­gethwyr, Mae Duw yn eu bygwth hwynt, ac angeu yn eu bygwth hwynt, a dynion yn [Page 222] eu bygwth hwynt, a chwithau, ie chwychwi a fygythir yn dostaf, ac a elwir arnoch drwy ry­byddion Duw [Os oes gan neb glustiau i wrando gwrandawed.] Y mae gennych yn awr helaeth­rwydd o gynnorthwyon neulltuol, y mae gen­nych helaethrwydd o rasol gymdeithion dea­llus; mae gennych Ddyddiau 'r Arglwydd, iw treulio mewn gorchwylion sanctaid, er adei­ladaeth a diddanwch eich eneidiau; mae gen­nych bigion Llyfrau dwysion a difrifol; A bendigedig fyddo Duw, mae gennych Nodded Brenin, a Swyddogion Cristianogol a Phrote­stanaidd. O pa drugareddau tra gwerth­fawr yw y rhai hyn oll! O adnabyddwch eich amser, ac arferwch y rhai hyn yn ddiwyd, a gwnewch ddefnydd o'r cynhaiaf hwn i'ch enei­diau! Canys ni bydd fel hyn yn wastadol: Rhaid iddo fôd yn Awr neu na byddo Bŷth.

Y mae gennych etto amser a chennad i We­ddio a llefain a'r Dduw mewn gobaith: Etto, os oes gennych galonnau a thafodau, y mae gantho ef glust a wrendu: Mae Yspryd y grâs yn barod i'ch cynnorthwyo: ni bŷdd fel hyn yn oestadol: Mae 'r amser yn dyfod pan na thyccio y crochlefain vchaf: Oh gweddiwch, gweddiwch, gweddiwch, waelion bechaduriaid truein a rheidus: Rhaid i hynny fôd Bellach neu na bo Bŷth.

Mae gennych chwi etto iechyd, a nerth, a chyrph cymmwys i wasanaethu eich eneidiau: Nid felly y bydd yn oestadol: Mae Llesgedd, a [Page 223] gofid, ac angeu yn dyfod: O arferwch eich Iechyd a'ch nerth tros Dduw: Canys rhaid i hynny fôd yn Awr neu ni bydd Bŷth.

Mae etto rai cynhyrfiadau o argyoeddiad yn eich cydwybodau: chwi a welwch nad yw pob peth yn dda gydâ chwi, ac y mae gennych rai bwriadau, ac amcanion i edifarhau a bôd yn greaduriaid newyddion: Mae peth gobaith, na ddarfu i Duw etto mo'ch llwyr wrthod. Och na bydded i chwi ymchwidawiaeth na llin­dagu argyoeddion eich cydwybodau, eïthr gw­randewch ar Dystiolaeth Dduw o'ch mewn: Rhaid iddo fôd yn Awr os bydd Bŷth.

Oni byddei 'n flin gennych eich gadael mewn cyflwr anobeithiol llawer enaid truan trallodus, ar sy yn crochlefain allan, Och mae hi yn awr yn rhyhwyr! yr wyfi yn ofni ddarfod fy nydd grâs; ni wrendi Duw fi yn awr er i mi alw arno: efe a'm gwrthododd, ac am rhoddes i fynu i mi fy hunan. Mae yn rhyhwyr edi­farhau, yn rhyhwyr gweddio, rhyhwyr me­ddwl am fuchedd newydd; rhyhwyr yw 'r cbwbl. Trwm yw'r cyflwr hwn: Ac etto mae llawer o'r rhai'n mewn cyflwr gwell a diogelach nag y tybiant eu bôd; nid oes ond y Temptiwr yn eu dychrynu▪ ac nid yw ryhwyr, tra byddont hwy yn llefain allan, y mae yn rhyhwyr: Eithr os gadewir chwi yn Vffern i lefain [mae'n rhy­hwyr] Och pa hŷd, a pha wylofus ddolefain a galarnad fydd hwnnw!

O bechadur truan ystyria, yr edwyn Duw Amser a Thymmor dy drugareddau di: Mae [Page 224] efe yn rhoddi i ti Wanwyn a Chynhaiaf yn eu Tymmor: Ai holl drugareddau yn eu Tymmor; Ac onid adweini di dy Amser a'th Dymmor, i ddangos Cariad a Dyledswydd a Diolchgarwch iddo yntef?

Ystyria ddarfod i Dduw yr hwn a orchym▪ mynnodd i ti dy waith, osod hefyd i ti Amser: A hwn yw ei Amser gosodedig ef. Heddyw gan hynny gwrando di ar ei leferydd, a gwel na chaledech dy galon. Yr hwn sy yn peri i ti edifarhau a gweithio allan dy Iechydwriaeth mewn ofn a dychryn, sydd hefyd yn peri i ti ei wneuthur yn Awr; Ufyddhâ iddo ef yn yr Amser, os mynni fôd yn wîr vfydd. Efe sy'n deall oreu yr amser cymhwysaf. Fe dybiai û [...] na byddei raid i ddynion a gollasant cym­maint yn barod, ac ydynt mor wylofus yn ôl llaw, ac yn sefyll mor agos at frawdle Duw a'u cyflwr tragywyddol, gael dywedyd ychwaneg wrthynt iw perswadio i gyfodi a gweithio. Ni chwanegaf ond hyn, Nid ydych chwi fŷth de­byg o gael amser gwell; Cymmerwch hwn, o­nide y gwaith▪ a fydd anhawsach a phettru­sach, trwy na byddo, drwy gyfiawn farn Duw, yn anobeithiol. Oni wasanaetha hyn oll, ond bod i chwi fŷth fŷth lercian nes darfod yr Am­ser, beth a ddichon y rai sy'n eich caru chwi wneuthur ond galaru oblegyd eich Trueni! Yr Arglwydd ai gŵyr, pe gwyddem ni pa ei­riau, pa boen, pa draul a dycciai tu ac at eich deffroad, a'ch troedigaeth, a'ch iechydwriaeth, llawen yr ymostyngem i hynny: Ac yr ydym [Page 225] yn gobeithio, na thybiem ni na'n llafur, na 'n rhydd-did, na'n heinioes yn rhy werthfawr i ddwyn ymlaen waith mor fendigedig ac mor angenrheidiol. Eithr os gwedi i ni wneuthur cymmaint oll ag a allom ni ei wneuthur, nis gadewch chwi ddim i ni ond ein dagrau a'n cwynfan dros rai a'u dinistriasant eu hunain, y pechod sydd eiddoch a'r dioddef a gaiff fôd yn eiddoch hefyd: Oni allafi wneuthur ychwaneg, mi a adawaf hyn o ran coffadwriaeth, gymer­yd o honom ni ein hamser i fynegi i chwi hyd adref, fôd DIFRIFOL DDIWYDRWYDD yn angenrheidiol i'chIechydwriaeth, a bod Duw yn Obrwywr i'r rhai sy yn ei geisio ef yn ddyfal, Heb. 11. 6. ac mai hwn oedd eich dydd, eich unig ddydd. Rhaid iddo fôd Bellach neu na bo Bŷth.