1. Wrth eu henwau mal hyn.

Y Person cyntaf a elwir y Tád; yn gyntaf, o her­wydd ei Fáb naturiol Crist: yn ail, o herwydd yr etholedigion ei blant o fab-wysiad, sef y rhai nid ydynt ei blant ef o naturiaeth, eithr a wnaed yn blant iddo o rás.

Yr ail Person, a elwir y Mâb, o herwydd ei gen­hedlu ef o sylwedd a naturiaeth ei Dád, ac efe a el­wir y Gair: i, o herwydd mai cenedliad gair ym med­dwl dyn yw'r peth nessaf a ddichon mewn rhyw fôdd [Page 4] ddangos i ni gyffelybrwydd o'r agwedd y cenhedlwyd ef er tragwyddoldeb o sylwedd ei Dád: ac o herwydd hyn hefyd y gelwir ef Doethineb ei Dad, Dihar. 8.12.2, O herwydd mai trwyddo ef yr hyspysodd y Tâd o'r dechreuad ei ewyllys am ein iechydwriaeth ni: o hyn y gelwir ef logos quasi legôn, y person yn lle­faru wrth, neu trwy y Tâdau. O herwyd mai efe yw prif-destyn holl air Duw, neu'r Gair hwnnw am yr hwn y llefarodd Duw, pan addawodd yr hâd bendige­dig i'r tadau tan yr hên Destament.

Y trydydd person a elwir yr Yspryd Glân: yn gy­ntaf, am ei fod yn ysprydol heb gorph: yn ail, o herwydd ei chwthu, ac megis ei anadlu oddiwrth y Tad a'r mâb, sef yn deilliaw oddiwrthynt ill dau. Ac efe a elwir yn Neu yn lân. sanctaidd, yn gy­stal o herwydd ei fod yn sanctaidd yn ei naturaieth ei hûn, ac hefyd yn ddigyfrwng san­cteiddydd holl etholedig bobl Dduw.

2. Wrth eu trefn mal hyn.

PErsônau y Duwdod ydynt naill ai'r Tâd, neu yr rhai ydynt o'r Tàd. Y Tâd yw'r person cyntaf yn y gogoneddus Drindod, heb dderbyn na'i sylwedd na'i ddechreuad gan neb arall, eithr ganddo ei hun, yn cynhedlu ei Fâb, ac ynghŷd gyd a'i Fâb, yn anfon ei Yspryd glân er tragwyddoldeb.

Y persônau y rhai ydynt o'r Tâd yw, y rhai o her­wydd eu personol hanfod sy ganddynt holl sylwedd y Duwdod er tragwyddoldeb, wedi ei gyfrannu id­dynt oddiwrth y Tád. A rhai hynny ydynt naill a'i oddiwrth y Tâd yn vnig, megis y Mab: neu oddiwrth y Tad a'r Mâb megis yr Yspryd Glân.

Y Mab yw'r ail Person o'r Drindod ogoneddus. Ac ynig genedledig Fâb ei Dâd, nid o rás, ond o naturia­oth; yn cael ei hanfod o'r Tad yn vnig, a holl hanfod [Page 5] ei Dâd trwy genedliad tragwyddol ac ammessuredig, ac ynghŷd a'r Tad yn anfon yr Ysprydd glân. O her­wydd eisylwedd berffeith-gwbl, o honaw ei hûn y mae: eithr o herwydd ei berson, o'i Dâd y mae, drwy gen­edliad tragwyddol. Canys nid yw y sylwedd yn cenedlu sylwedd, eithr person y Tâd sydd yn cenedlu person y Mâb, ac felly y mae ef yn Dduw o Dduw, yn cael oddiwrth ei Dad ddechreuad ei Berson, a'i Dre­fn, eithr nid dechreuad ei sylwedd a'i amser.

Yr Yspryd Glân ydyw y trydydd Person o'r Drind­od fendigedig, yn deilliaw a chwedi ei anfon yn gystal oddiwrth y Tàd ar Mâb, drwy dragwyddol ac anfe­surol ysprydoliaeth. Canys fel y mae'r Mab yn der­byn oll sylwedd y Duwdod drwy Genedliad, felly y mae'r Yspryd Glân, yn ei dderbyn yn gyfan trwy ysp­rydoliaeth.

Y drefn hon rhwng y tri pherson a ymddengys yn hyn: sef fôd y Tâd yr hwn sydd yn cenhedlu, o flaen y Mab yr hwn a genhedlwyd; a'r Tâd a'r Mâb o fla­en yr Yspryd glan, yr hwn sydd yn deilliaw oddiwrth y ddau.

Y drefn hon a wasanaetha i ni i osod allan ddau beth: yn gyntaf, y dull pa wêdd y mae y Drindod yn gweithio yn eu gweithrediadau oddiallan: me­gis bòd y Tad yn gweithio o honaw ei hûn drwy 'r Máb a'r Yspryd glân; y Mab oddiwrth y Tad a thrwy'r Yspryd glan; yr Yspryd glan oddiwrth y Tad ar Mab. Yn ail, i neillduo y dechreuad digyfrwng cyntaf, oddiwrth yr hwn y mae y gweithrediadau cy­ffredin hynny oddaillan yn tarddu. Oddiymma y deil­liaw, yn gymmaint ac y mae y Tâd yn flynnon a gwr­eiddyn y Drindod, a dechreuad pob gweithrediad od­diallan: enw Duw mewn perthynas, a'r cyfenw cre­aŵdr yn y Credo, a roddir mewn môdd hynodol i'r Tâd: ein prynedigaeth i'r Mab: a'n sancteiddiad i Ber­son [Page 6] yr Yspryd Glán, megis gweithredyddion digyfr­wng or gorchwyliau hynny. A hyn hefyd yw'r achos y mae'r Mâb fel y mae'n gyfryngwr yn rhoi pob peth ar law ei Dad: ac nid ar yr Yspryd glân; a bôd yr scrythur yn dywedyd cyn fynyched ein bod ni wedi ein cymmodi a'r Tâd.

Oni bae'r drefn oruchel hon, neu'r Deuluaeth, nid oes na chyntaf na diwaethaf, nac vwch nac îs ym mhlith y tri phersônau, canys o ran naturiaeth cyd­handfod y maent, o ran braint go-gyfuwch ydynt, ac o ran amser go-gyd-tragwyddol.

Holl sylwedd y Duwdod sydd ym mhob vn o'r tri pherson; eithr a gnawdiwyd yn vnig yn yr ail Person, sef y Gair, ac nid ym mherson y Tád na'r Ysprd glan o herwydd tri rheswm.

1. Fel y gallai Dduw Tâd yn hytrach egluro faint yw ei gariad tu ac at ddynol ryw; yn rhoddi ei vnig­anedig Fáb i gymmeryd cnawd arno, ac i ddioddef marwolaeth er mwyn iechydwriaeth dyn.

2. Fel y gallai ef yr hwn yn ei Dduwdod oedd yn Fâb i Dduw, fod hefyd yn ei ddyndod yn Fâb dyn: rhag ir enw Mab fyned i arall, yr hwn wrth ei dragwyddol enedigaeth nid ydoedd y Mâb.

3. O herwydd mai gweddeiddiaf oedd i'r Person hwnnw, yr hwn yw sylwedd, a gwir ddelw-lun ei dragwyddol Dad, Adgyweirio. edfrydu ynom ysprydol ddelw Dduw, yr hon a gollasem.

Yn y cnawdoliaeth, ni throed mor Duwdod yn ddyndod, na'r dyndod yn dduwdod, eithr y Duwdod mal y mae yn ail Person, neu'r Gair, a gymmerodd arno y dyndod, sef cwbl o naturiaeth dyn, corph ac enaid, a'i briodoliaethau naturiol a'i wendid perthy­nasol, ond pechod yn vnig.

Yr ail Person ni chymmerodd arno Berson dyn, ond naturiaeth dyn. Felly nid oes gan y naturiaeth [Page 7] ddynol mo'r hanfod personol o'r eiddo ei hûn, (canys felly y byddei dau Berson yn Ghrist) eithr hanfod y mae efe yn y Gair, yr ail Person. Canys megis na wna enaid a chorph, ond vn person dyn: felly Duwdod a dyndod, ni wna ond vn Person Crist.

Dau naturiaeth y Duwdod a'r dyndod ydynt mor ddiymmod wedi eu cysylltu ynghŷd drwy bersônol vndeb, mal megis na ellir byth eu gwahanu or neulltu, felly ni chymysgir hwynt; eithr parhau y maent byth yn wahanredol wrth eu amryw sylweddol brio­doliaethau, y rhai oedd ganddynt cyn eu cyd-gyssy­lltu. Megis wrth ensampl; Anherfynoldeb y Duwiol anian ni chyfrennir ir dynol anian, na therfynoldeb y dynol i'r Duwiol.

Etto o herwydd yr vndeb personol hwn, y mae y fâth gyfundeb priodoliaethau yn y ddau natu­riaeth, fal y mae yr hyn sydd briodol i'r naill, weithiau hefyd iw briodoli i'r llall. Megis pwrcâsu o Dduw yr eglwys ai briod waed; ac y barna ef y bŷd drwy y Gŵr yr hwn a ordeiniodd efe. Act. 20.28. ac 17.31. O hyn y canlyn, er bod dynolryw Crist yn greuedig, ac am hynny yn derfynol, ac yn gynhwysedig anian, ac na ddichon fod yn bresennol ym mhôb man, drwy osodiad gweithredol, neu gynhwysiad cyfleus yn ol ei hanfod naturiol: etto o herwydd bôd ganddo wedi ei gyfrannu atto Ber­sonol hanfod Mâb Dvw, yr hwn sydd anfeidrol ac an­herfynedig; a chwedi ei vno a Duw yn y cyfryw fôdd, ac na ellir yn vnlle byth ei wahanu oddiwrth Dduw, am hynny y gellir dywedyd am gorph Crist ei fôd o herwydd ei bersonol hanfod ym mhôb lle.

3. Y gweithrediadau drwy'r rhai y gwahanredir y tri Pherson.

Y Gweithrediadau ydynt o ddau fàth, naill ai od­diallan: a'r rheini ydynt mewn rhyw fôdd gyf­fredinol i bob vn o'r tri phersônau: ai oddimewn ynghylch y persônau yn eu plith eu hunain, a'r rheini ydynt hollawl yn anghyfunol.

Gweithrediadau cyfunol y tri pherson oddiallan ydynt y rhai hyn.

Creadigaeth y byd yn perthyn yn neulltuol i Dduw Tad: Prynedigaeth yr Eglwys i Dduw 'r Mab: a Sancteiddiad yr etholedigion i Dduw yr Yspryd Glân. Eithr o ran i'r Tad greu, a'i fod rhagllaw yn llywod­raethu 'r byd drwy'r Mab, yn yr Yspryd Glan, am hynny y gweithrediadau hyn oddiallan yn gyffredin yn yr Scrythyrau, a gyfrifir weithiau i bob vn o'r tri pherson, ac am hynny a elwir cyfrannogawl a gwa­hanol.

Y Gweithrediadau anghyfrannol, neu briodoliae­thau y tri pherson oddimewn ydynt y rhai hyn: sef, 1. Cenedlu, a hynny a berthyn yn vnig i'r Tad, yr hwn ni wnaethpwyd, ni chreuwyd, ac ni chenedlwyd gan arall.

2. BodWedi ei genedlu, yn genedledig: a hynny a berthyn yn vnig ir Máb, yr hwn sydd o'r Tad yn vnig, heb ei wneuthu r na'i greu eithr wedi ei genedlu.

3. Deilliaw oddiwrth y ddau: a hynny a berthyn yn vnig i'r Yspryd glán, yr hwn sydd oddiwrth y Tád, a'r Máb, heb ei wneuthur, na'i greu, na'i genedlu, eithr yn deilliaw.

Felly pan ddywedom fod sylwedd y Duwdod yn y Tád yn ddigenedledig, yn y Máb yn genedledig, [Page 9] ac yn yr Yspryd Glán yn deilliaw: Nid ydym yn gwneuthur tri sylwedd, eithr yn vnig yn dangos amryw ddull ár hanfod, drwy 'r hwn y mae'r vn­rhyw sylwedd digymmysg, digenedledig, dragwyddol. Yn bod ym mhob vn or tri pherson: sef, hyn nid yw yn y Tâd drwy genedliad, hynny sydd yn y Mâb wedi ei gyfrannu oddiwrth y Tâd drwy genedliad: ac yn yr Yspryd glán wedi ei gyfrannu oddiwrth y Tâd a'r Mâb drwy ddeilliaw.

Y Rhai hyn ydynt weithrediadau angyfunol, ac a wnant neulltuaeth, nid sylweddol, damweiniol, neu resymmol, ond vnion Neu hanfodol, essentialis. fodol wahanre­diad rhwng y tri pherson. Felly megis yr hwn sydd Dâd yn y Drindod nid yw yn Fáb: yr hwn sydd Fàb yn y Drindod nid yw yn Dâd: yr hwn yw'r Yspryd glán yn y Drindod, nid yw na'r Tád na'r Mab, ond yr Yspryd yn deilliaw oddiwrth y ddau; er nad oes ond vn ac unrhyw sylwedd yn gyffredin iddynt ill trioedd.

Megis gan hynny yr ydym yn credu fod y Tâd yn Dduw, y Mab yn Dduw, ar Yspryd glân yn Dduw: felly credu yr ydym hefyd, mai Duw yw'r Tâd, Duw yw'r Mâb, a Duw yw'r Yspryd glân. Eithr o herwydd y gwahanrediad bodol hwn, person y naill nid yw, ac ni ddichon byth fod yn berson y llall. Gan hynny tri pherson y Duwdod nid oes mo honynt yn wahanol oddiwrth y sylwedd, eithr mewn môdd: ond yn fodol y mae rhagoriaeth rhyngddynt, ac fe ai gwahanredir o herwydd eu priodoliaeth personol. Megis y Tâd Duw ydyw, yn cenedlu Duw'r Mâb; y Màb Duw ydyw, cenedledig gan Dduw'r Tád; ar Yspryd glan Duw ydyw yn deilliaw oddiwrth y ddau, sef Duw'r Tàd a Duw'r Mâb. O hyn y digwydd fod yr Scrythyrau yn arfer o enw Duw, mewn dwy ffordd, vn ai sylweddol, ac yno yn arwyddocau y tri pherson [Page 10] go-gyd a'i gilydd, ai personol, ac yno drwy Synecdoche. gyfranddwyn nid yw yn arwyd­docau ond vn or tri pherson yn y Duwdod. Megis y Tâd, 1. Tim. 2.5. neu'r Mâb, Act. 20 28. 1 Tim. 3.16. neu'r Yspryd glân: Act. 5, 4. 2. Cor. 6.16.

Ac o herwydd nad yw sylwedd y Duwdod (cyffred­in i'r holl dri phersônau) ond vn, hwnnw a alwn ni Vndod. Eithr o herwydd bod tri pherson gwahanredol yn yr vn sylwedd diwahanedig hwn, nyni a alwn hwnnw y Drindod. Yn gymmaint a bôd yr Vndod hwn yn y Drindod, a'r Drindod yn yr vndod, yn ddirgelwch sanctaidd: mae yn hytrach iw addoli yn grefyddol drwy ffydd, nag iw chwilio allan yn rhy fanwl drwy reswm, ymmhellach nag y dadcud diodd Duw yn ei air.

Hyd yn hyn y dangoswyd yr amryw ddull ar hanfod yn sylwedd y Duwdod, bellach am ei briodolia­ethau.

PRiodoliaethau ydynt fâth ar ddarluniadau o sylwedd y Duwdod, â adroddir yngair Duw, yn ôl gwendid ein dealltwriaeth ni, er mwyn ein cym­morth i ddeall yn haws naturiaeth sylwedd Duw, ac iw ddirnad oddiwrth bôb sylweddau eraill.

Priodoliaethau Duw ydynt o ddau fáth, vn ai galwedigol, ai hanfodol.

Y priodoliaethau galwedigol ydynt o dri máth: 1. y rhai â arwyddocânt sylwedd Duw: 2. y Persônau yn y Sylwedd. 3. y rhai a arwyddocânt ei weithredoedd sylweddol ef.

Un or mâth cyntaf ydyw yr enw Jehovah, neu yn hytrach Jehueh, yr hwn sydd yn arwyddocau hanfod tragwyddol o honaw ei hun, yn yr hwn sydd heb [Page 11] ddechreu na diwedd, y mae pethau eraill oll yn de­chreu ac yn diwedd, Esa. 42.8. Psal. 83.18.

Duw a ddywed wrth Moeses Exod. 6.3. Nad adnabnwyd ef gan Abraham, Isaac, a Jacob wrth ei enw Jehovah, (nid o ran nad adwaenent mai enw Duw oedd hwn, canys hwn a arferent yn eu holl Weddiau) ond o ran na chawsent hwy fyw i weled Duw yn cyflawni mewn gweithred yr hyn â addawasai iddynt, sef gwaredu yn rasusol eu hâd hwynt allan o'r Aipht, a rhoi iddynt wir feddiant yngwlâd Canaan. Ac felly nid bod yn vnig yn Dduw Ollalluog, gwneu­thurwr pôb dim, eithr hefyd yn cyslawni mewn gweithred i'r plant, yr hyn â addawasei yn ei air iw tâdau, yr hyn beth y mae'r enw hwn Jehovah yn enwedig yn ei arwyddocau. Ac o'r achos yma, y mae Moses yn ei alw ef Jehovah yn y cyntaf, Pryd yr oedd yr holl greadwriaeth wedi ei gwbl orphen, Gen. 2.4. A'r enw rhyfeddol hwn, â argrephir ar dalcen y dêg gorchymmyn, yr hwn a adroddwyd ar ymwared yr Israeliaid, i fod yn rheol cyfiawnder, yn ôl yr hyn y dylent wasanaethu eu Gwaredydd yn nhir yr Addewid.

Yr enw hwn sydd mor llawn o ddirgelwch Yspry­dol, hyd onid yw yr Iddewon yn dal fod ei adrodd yn bechod; eithr onid yw bechod ei scrifennu, pa ham y byddei yn anghyfreithlon ei adrodd?

Yr enw sanctaidd hwn ar Dduw a'n dysc ni:

1. Yn gyntaf, beth yw Duw, sef hanfod dragwyddol o honaw ei hun.

2. Yn ail, pa beth yw efe i eraill; oblegid oddiwrtho ef y mae yr holl greaduriaid eraill wedi derbyn ei hanfod.

3. Yn drydydd, fel y gallom ni yn hydda goelio ei addewidion: canys ef a gyfenwir Jehovah, nid yn v [...]ig o herwydd ei hanfod, ac am beri i bôb i bôb peth fod, Eithr yn enwedig o herwydd ei addawidion gra­susol [Page 12] y rhai yn ddiammau a gyflawna ef yn ei amser gosodedig; ac felly a bair i hynny fod, yr hyn nid ydoedd o'r blaen. Felly yr enw hwn sydd yn wystl euraid i ni, a'r gael o honom faddeuant on pechôdau mal yr addawodd, ar ein hedifeirwch: A derbyn ein eneidiau ar ddydd marwolaeth, ac yn yr adgyfodiad cyfodi ein cyrph mewn gogoniant i fywyd trag­wyddol. Jsa. 55.7. Joan. 11, 15.

Yr ail enw yn hynodi sylwedd Duw yw Eheieh; ni ddarllennir ond vnwaith, Exod. 3.14. o'rvn gwreiddyn ac yw Jehovah; yn arwyddocau ydwyf, neu mi fyddaf: canys pan ofynnod Moeses i Dduw, wrth ba enw y galwai efe ef,

Yno Duw ai cyfenwod ei hûn, Eheieh Ascher Eheieh: ydwyf yr hyn ydwyf: neu mi fyddaf yr hyn a fyddaf: gan arwyddocau ei fod ef yn hanfod tragwyddol, ac anghyfnewidiol: oblegid gan weled fod pob creadur yn amserol, ac yn gyfnewidiol ni ddichon nebryw greadur ddywedyd, ero qui ero: byddaf yr hyn fyddaf. Yr enw hwn yn y Testament newydd, a roddir i'n Harglwydd Crist, lle gelwir ef Alpha ac Omega, y dechreu a'r diwedd, yr hwn sydd, yr hwn a fu, a'r hwn sydd a'r ddyfod, yr hollalluog Datc. r. 8. Canys yr holl amser â aeth heibio, ac a ddaw, sydd beunydd yn bresennol o flaen Duw. Ac at yr enw hwn y mae Christ ei hun yn bwrw amnaid, Joa 8.58. Cyn bod Abraham yr wyf fi. Yr enw hwn hesyd a ddylei ddyscu i ni, ddal ein creadwriaeth cyntaf i'n côf bob amser, a'n llygredi­gaeth presennol, a'n gogoneddiad sy' ar ddyfod: Ac nid ymfodloni ein hunain, âg mi fûm dda, neu mi fyddaf dda, eithr bod yn dda yn yr amser pre­sennol; fel pa bryd bynnac y danfono Duw am danom, i'n caffo wedi ymbaratoi iddo.

Y trydydd enw yw Iah, yr hwn megis y mae yn [Page 13] dyfod or vn gwreiddyn, felly nid yw ond Crynodeb. crynhoad o Jehovah, ac yn arwyddocau Arglwydd, o her­wydd efe yw dechreuad, a hanfod pob hanfod. Enw ydyw a roddir fynychaf i Dduw pan ddigwyddo rhyw ymwared nodedig, neu leshâd, yn ol ei addewid ef o'r blaen: Ac am hynny y gorchymynnir i'r holl greaduriaid yn y nefoedd, ac ar y ddaiar glodfori, ac anrhydeddu Duw yn yr enw hwn Iah. Psal. 68.4.

Y pedwerydd yw Curios Arglwydd, yr hwn yn fynych a arferir yn y Testament newydd. Canys cúreo neu curô a arwyddoca ydwyf: felly [...] a arwyddocâ yr hanfod gyntaf o rywbeth, neu awdurdod. Pryd y rhoddir yn bendant i Dduw y mae'n cyfatteb ir enw Heber-aec Jehovah, ac felly gwedi ei gyfieithu gan y dêg a thrigain cyfieithwyr. Canys Duw sydd felly yn Arglwydd, ac o honaw ei hun yn Arglwydd ar y cwbl. Yr enw hwn a ddylei ddwyn ar gôf i ni beunydd, vfyddhau iw orchymynnion ef, ac ymddarostwng iw ewyllys bendigedig, a'i ar­faeth: gan ddywedyd gyd a'g Eli, yr Arglwydd yw efe; gwnaed a fyddo da yn ei olwg ef. 1 Sam. 3.18.

Y Bummed yw, Theos Duw, wedi ei arferu chwe­chant o weithiau yn y Testament newydd: a chan scrifennyddion halogedig yn sathredig. Yr enw hwn a dyfodd [...], o herwydd ei fod yn rhedeg trŵodd, ac yn amgylchu pob peth, neu [...], yr hyn sydd yn arwyddocau llosgi neu gynneu: Canys goleuni yw Duw, ac awdur gwres, goleuni, a bywyd, yn y creaduriaid oll? naill ai'n ddigyfrwng o honaw ei hûn, neu yn gyfryn­gol trwy ail achosion. Yr enw hwn a arferir naill ai'n amhriodol ai'n briodol. Amhrio­dol, pan roddir ef, naill ai trwy Neuffigur. ddull i lywodraethwyr, neu ar gam i culun­nod. [Page 14] Eithr pan gymmerir yr enw hwn yn briodol, ac yn ddidueddol, y mae yn arwyddocau tragwyddol sylwedd Duw, yr hwn sydd goruwch pôb peth, a thrwy bôb peth: yn rhoddi bywyd a goleuni i'r creaduriaid oll, ac yn eu cynnal, a'i llywodraethu yn eu hagwedd a'i trefn ryfeddol. Duw sydd yn canfod pawb, ym mhôb lleoedd. Edrychwn gan hynny ym mhôb man pa beth a wnelom yn ei olwg ef.

Hyd yn hyn, am yr enwau sy'n arwyddocau hanfod Duw.

YR enw yn arwyddocau y personau yn yr han­fod, yn bennaf yw vn, sef Elohim.

Elohim sy'n arwyddocau y Barnwyr cedeyrn: enw o'r rhif lluosog ydyw, i hyspysu Trindod persônau yn vndod sylwedd. Ac er mwyn hyn, y mae'r Y spryd glân yn dechreu y Bibl cyssegrlan a'r enw lluosog hwn ar Dduw, wedi ei gysylltu Neu Berf. â Gair or rhif vnig: sef Elohim Bara Duwiau a greawdd. dij creavit, y Duwiau cedyrn, neu yr holl dri phersonau yn y Duwdod a gre­awdd: yr Iuddewon hefyd a ddaliant sulw ar y Gair bara, ei fôd o dair Yn he­braec. llythyren yn hynodi dirgelwch y Drin­dod, wrth Beth Ben y Mab; wrth Resh Ruach, yr Yspryd; wrth Aleph, Ab, y Tad. Eithr y dirgelwch sanctaidd hwn a ddysciryn eglurach gen Moeses, Gen. 3.22. Ac Jehovah Elohim a ddywedodd: wele y dŷn a aeth megis vn o honom ni, Ac Gen. 19.24, Jehovah a lawiodd ar Sodom a Gomorha frwmstan a thân oddiwrth Jeho­vah or nefoedd: hynny yw, Duw y Mâb oddiwrth Dduw y Tâd, yr hwn a roddes bôb barn ir Mâb, Joa. 5.22. edrych Psal, 33.6. Esay 63.9, 10. Y rhif [Page 15] vnig o Elohim yw Eloah, yn dyfod o Alah, efe a dyngodd, o herwydd ymmhób achos mawr lle byddo yn angenrhaid olrhen y gwirionedd, ni ddylem dyngu yn vnig i enw Duw, yr hwn yw y Barnwr mawr cyfiawn yn y nefoedd, ac ar y ddaiar.

Yr enw hwn Eloah, nid arferir, ond yn anfynych megis yn Abac. 3.3. Iob. 4.9. Job. 12.4. ac yn 15 8.36, 2. Psal. 18.32. Psal. 114.7. Vnwaith y mae ganddo enw lluosog wedi ei gyssylltu atto, Iob 35.10. Ond ni ddywed neb pa le y mae Eloah Gosai, yr holl alluog yr hwn am gwnaeth? I ddangos dirgelwch y tragwyddol Drindod. Hefyd yn fynych fe a osodir Elohim y rhif lluósog ynghyd a gair lluosog er mwyn hyspysu y dirgelwch yn ddirfing ach, Gen. 35.7.2. Sam. 7.23. Josu. 24.19. Ier. 10.10. Elohim hefyd, mewn troell ymadrodd a roir yn enw i lywo­draethwyr, o herwydd ail-lywyddion Duw ydynt; megis i Moeses Exod. 7.1. Iehovah a ddywedodd wrth Moses, Gwêl mi a'th wneuthym yn Sef E­lohim. Dduw i Pharaoh. Sef, mi a'th osodais di yn gennad i arddangos dy fod yn lle yr vn Duw-tri, ac i fynegi ei gennadwri ai ewyllys ef i Pharaoh. Cyn fynyched gan hynny ac y darllenom neu y clywom yr enw hwn Elohim, ni a ddylem feddwl ystyried fod Duwdod y tri pherson gwahanredol yn vnsylwedd, a bôd Duw yn Iehovah Elohim.

Bellach y canlyn yr enwau, a arwyddocânt sylweddol weithredoedd Duw, y rhai ydynt y pump hyn yn enwedig.

1. EL, yr hyn sydd gymmaint ac y Duw cadarn, ac a'n dysc fod Duw, nid yn vnig yn gadar­naf, yn wir gadernid ei hun, oi sylwedd ei hunan; eithr mai efe hefyd, yw'r hwn sydd yn rhoddi pob nerth a gallu ir holl greaduriaid. Am hynny y gelwir Crist Isay 9.6. El Gibbor, y Duw cadarn, nag ofned plant Duw gryfder gelynion, canys El ein Duw ni sydd gryfach na hwynt.

2. Shaddai, hynny yw, Oll-alluog: wrth yr enw hwn yr arferai Dduw ei henwi ei hun wrth y Patri­eirch, myfi wyf El Shaddai, sef y Duw cadarn Ollalluog. O blegid ei fod yn gwbl alluog i ymddiffyn ei weision oddiwrth bob drŵg: iw bendithio a phôb doniau ysprydol, ac amserol: ac i gyflawni ei adde­widion oll, y rhai a wnaeth ef iddynt, am y bywyd yma, ac am yr hwn sydd i ddyfod, Yr enw hwn a berthyn i'r Duwdod, ac nid i neb-ryw greadur: nagê, nac i ddyndod Crist. Hyn a ddichon ein dyscu ni gyd a'r Patrierch, i osod ein holl ymdiried yn Nuw. Ac heb ammeu nas cyslawna ef ei adde­widion.

3. Adonai, fy Arglwydd; yr enw hwn, fal y mae Massoretiaid yn nodi, a geir bedair ar ddeg a chant o weithiau, yn yr hên Destament. Ar gyffelybiaeth y rhoddir yr enw hwn i greaduriaid, eithr yn briodol y perthyn i Dduw yn vnig. Fe ai harferir Malach- 1, 6, Yn y rhif lluosog, er mwyn arddangos dirgelwch y Drindod Sanctaidd. Os fy fi [Page 17] yw Adonim, Arglwydd, ym mhâ le y mae fy ofn? Adonai yr vnig, Adonim y rhif lluosog. Yr enw hwn a roddir i Grist, Dan. 9.17. llewyrcha dy wyneb ar dy gyssegr anrheithiedig er mwyn Adonai (yr Arglwydd Crist.) Clywed yr enw sanctaidd hwn a eill ddyscu i bob dŷn vfyddhau i orchymynnion Duw, a'i ofni ef yn vnig, na chaffc neb ond efe lywodraethu yn ei gywybod, ac ymaflyd yn dynn (a deheulaw ffydd) yn ei air ef, a'i addewid, a honni fod Duw yn Ghrist yn Dduw iddo yniau. Fel y gallo ddywedyd gyd a Thomas, Tydi yw sy Arglwydd am Duw.

4. Yw Helion, sef Coruchaf, Psal. 9.2. ac. 92.9. Dan. 4.17, 24, 25, 34 Act 7.48. Yr enw hwn a rydd Gabriel i Dduw wrth fynegi i'r Fair forwyn y gelwid y dŷn bychan a enid o honi hi yn Fab ir Goruchaf. Luc. 1.32.Felly y darfu i'r. Diafol enwi crist Luc. 8.28. Hyn sydd yn addyscu yn gyntaf, fod Duw yn ei hanfod, ai ogoniant, yn rhagori (tu hwnt i bob me­sur) ar holl greadunad ynefoedd a'r ddaiar. Yn ail, na ddylei neb falchio o ddim an­rhydedd na mawredd daiarol.

Yn drydydd, os deisyfiwn wir oruwchafiaeth, ymegnio ddylem i gyrhaedd cyfundeb gyd â Duw mewn grâs a gogoniant.

5, Abba, enw o'r Syrianaec, yn arwyddocau Tâd Rhuf. 8.15. Hwn a gymmerir weithiau yn sylweddol am y tri pherson, megis yngweddi yr Arglwydd, wei­thiau yn bersonol, megis y mae yn Mat. 11.25. Canys Duw sydd Dad i Grist o naturiaeth, ac i gristianogion o fabwys a rhâd. Crist a elwir y Tad tragwy ddol, Esa. 9.6. O herwydd ei fod efe yn ein hadgenedlu ni tan y Testament newydd. Duw a elwir hefyd Wrth yr hwn nid yn goleuni 'r haul ond cysgod.Tad y goleuni, Iag. 1.17. Oblegid ei fod ef yn trigo yn y goleuni na ellir mor dyfod at­to, 1. Tim. 6.16. Ac efe sydd awdur nid yn vnig o oleuni'r haul, eithr hefyd, o holl oleuni [Page 18] rheswm naturiol, a grâs goruwch naturiol, yr hwn sydd yn goleuo pob dŷn a'r sydd yn dyfod ir byd. Joan. 1.9.

Yr enw hwn a'n dysca ni, fôd yr holl ddoniau a dderbyniwn ni oddiwrth Dduw, yn deilliaw o'i gariad tadol ef yn vnig.

Yn ail, y dylem ni ei garu ynteu eilwaith megis eu blant anwyl. Yn drydydd, y gallwn ni yn ein oll anghenion a'n trallod alw amo yn hyf, megis ar Dâd am ei gymmorth a'i ymwared. Mal hyn ni ddylem ni grybwyll am sanctaidd Enwau Duw, na byddel hynny yn dwyn ar gôf i ni ei ddaioni ef tu ac atton, a'n dyledion ninnau tu ac attoyntau. Ac y no y cawn ni wybod mor gyssurus yw, gwneuthur pob peth yn enw Duw. Dull ar ymadrod arferedig ar dafod pob dŷn, eithr y gwir ddiddanwch oddiwrtho, (drwy aneallgarwch) sydd adnabyddus galonnau ychydig ddynion.

Doethineb mawr a pheth anrhaethol, i gryfhau ffydd Cristion (a fyfyrio am Grist) yw gwybod, wrth ba enw y mae galw ar Dduw, megis yn yr hwn yr hysbysodd am dano ei hûn, ei fod yn dra ewyllysgar ac yn barottaf iw gymmorth, a'i gynnorthwyo ef yn ei ing a'i adfyd. Chwannogrwydd awyddus i adna­bod Duw yw'r dystiolaeth ddiammheuaf o'n cariad ar Dduw, ac o ffafr Duw tu ac attom ninnau, Psal. 91.14, 15, Am iddo roddi ei serch arnaf: am hynny y gwaredaf ef: am iddo adnabod fy enw mi a'i gwrandawaf, mewn ing y byddaf gyd a'g ef, y gwaredaf ac y gogoneddaf ef, &c. A chadarnhâd mawr ar ffydd yw dechreu yn ddeallgar bob peth yn enw Duw

Hyd yma am y Priodoliaeth au Perthynol i enw Duw. enwol.

Y Priodoliaethau sylweddol ydynt o ddau fath, naill ai anghyffredinol ai ymgyfattebol.

Y Priodoliaethau anghyfliedinol ydynt gyfryw, ac na allant mewn neb rhyw fodd gyttuno (neu wed­du) i vn mâth ar greadur, ond i Dduw yn vnig. Y rhai hyn ydynt ddau, sef digymmys gedd, ac anher­fynoldeb.

Digymnysgedd yw'r hyn drwy ba vn, y mae Duw yn ddilwgr oddiwrth bob cymmysgiad, gwahaniad, lluosogiad, digwyddiadau neu rannau cyfansoddol, iw dirnad, nai deall: megis pa beth bynnag yw efe, hynny yw efe yn hanfodol.

Er bod o Dduw yn dri, nid yw hyn yn rhwystro ei Neu symlr­wydd. ddigymmysgedd: canys Duw sydd dri, nid trwy gysylltiad rhan­nau, eithr drwy gydhanfod persônau.

Anherfynoldeb yw, drwy 'r hyn y mae pob peth sydd yn Nuw heb na mesur na therfyn, na diben, vch­od, isod, ymlaen ac yn ôl.

Or ddau hyn angenrheidiol yw tarddu allan dri eraill o briodoliaethau anghyffredin.

1. Ammesuredigaeth, neu, Bod ymhob lle ar vn­waith. bobllea­eth, drwy'r hyn y mae ef o anherfynedig amgyrhaedd yn llenwi y nefoedd, a'r dda­iar, ac yn cynnwys pôb lleoedd heb ysp­aid, lle, neu derfyn yn dichon ei gynnwys ef, ac heb fod yn absennol yn vnlle, mae yn bresennol ym mhob lle.

Y mae pedair grâdd o bresenoldeb Duw, y gyntaf [Page 20] sydd gyffredinol, drwy 'r hon y mae Duw ym mhôb lle, yn Yn llenwi pob man, llanwedig­aidd, eithr nid yn vnlle yn gynhwyse­digaidd.

Yr ail sydd enwedigol, drwy'r hon y dywedir fod Duw yn y nefoedd, o herwydd bod yno ei allu, a'i ddoethineb, a'i ddaioni mewn môdd mwy rhagorol iw gweled ai mwynhâu: Ac hefyd o blegid oddyno yn arferol y mae ef yn tywallt ei fendithion ai farne­digaethau.

Yn drydydd, mwy enwedigol, drwy 'r hon y mae Duw yn presŵylio yn ei Seintiau.

Yn bedwerydd, mwyaf enwedigol, a digyffelyb, drwy'r hon y mae cyflawnder y Duwdod yn presŵylio ynghrist yn gorphorol.

2. Anghyfnewidioldeb, drwy'r hwn y mae Duw heb gyfnewid oll: yn gystal o herwydd ei sylwedd, ai ewyllys.

3. Tragwyddoldeb, drwy'r hwn y mae Duw heb ddechreuad iw ddyddiau, na diweddiad iw amser: ac heb derfynau, o ran ^* rhagfynediad, neu ôl-ddilyn­niad.

Hyd yn hyn am y Priodoliaethau anghyffredin, Per­thynasol i Dduw yn vnig: Bellach am y rhai tueddol, neu'r cyfryw ac a edrychant tua'r creaduriaid·

Y Rheini ydynt bump. 1. Bywyd. 2. Deall. 3. Ewyllys. 4. Gallu. 5. Maw­rhydi.

BYwyd Duw yw hwnnw, drwy'r hwn, megis trwy'r fwyaf parhaus a phuraf weithred, y mae efe nid yn vnig, yn byw o honaw ei hun, eithr yn fythol ffrŵd o flynnon y bywyd, o'r hon y mae yr holl greaduriaid yn cael eu bywyd: yn gymmaint ac mai ynddo ef, y maent yn byw, yn symud, yn anadlu, ac yn bôd. Ac o blegid nad oes gwahaniaeth rhwng ei fywyd ef ai hanfod, am hynny y dywedir, mai i Dduw yn vnig y mae anfarwoldeb. Act 17.28. 1. Tim. 6.16.

2. Deall neu wybodaeth Duw, yw'r hyn trwy ba vn (wrth vn bur weithred) y mae ef yn gwybod yn berssaith ynddo ei hûn bob peth ar a fu erioed, ydynt, neu a fyddant: ie meddyliau a bwriadau calon pob dŷn oll. Jer. 17.10. Rhuf 8, 33.

Y Gwybodaeth hwn yn Nuw sydd naill ai cyffredi­nol, drwy 'r hwn y gŵyr Duw o honaw ei hûn bob peth yn dragwyddol. Y da wrtho ei hûn, y drwg wrth y da gwrthgefn iddo; gan osod ar bethau damweiniol, goel­bren damweiniaeth, ac ar bethau angenrheidiol, ddeddf anghenrhaid. Ac mal hyn yn gwybod pob peth ynddo acohonaw ei hûn, efe yw'r achos o'r holl wybod­aeth sydd ym-mhawb yngystal dynion ac Angelion. Yn ail, neulltuol, yr hwn a elwir gwybodaetn cymme­meradwy, trwy 'r hwn yr edwyn efe wrth eu pennau, ac y cydnebydd yn rasusol a'i etholedigion am yr eiddaw ei hûn. 1 Tim. 2, 19.

Deall hefyd a gynnwys ddoethineb Duw, drwy 'r hwn ei creawdd ef yn hygall bob peth o ddiddym [Page 22] ddeunydd mewn rhif, mesur, a phwys; a rhagllaw a'i rheola, ac a'i cymhwysa hwynt, i wasanaethu ei arfaeth sancteiddiaf, a'i ogoniant ei hunan.

3. Ewyllys Duw yw'r hwn drwy ba yn anhenrhaid iddo ei ewyllysio ei hûn, megis y prif-ddaioni: A thrwy ei ewyllysio ei hûn fe a ewyllysia yn rhwydd ddigymmell oll bethau da eraill, y rhai ydynt oddial­lan iddaw.

Ewyllys Duw er nad yw ynddo ei hûn ond vn, megis y mae ei hanfod, etto o herwydd amryw amly­gynnau ac effeithiau, fe ai gelwir yn yr Scrythyrau wrth amryw enwau, sef,

• 1. Cariad, wrth yr hwn y deellir Tragwyddol wyllysiad da ein Duw, drwy'r hwn ir ordin­haodd iw etholedigion fod yn gadwedig yn rhâd drwy Grist: ac y rhydd iddynt bob doniau an­genrheidiol ir bywyd yma, ac ir hwn sydd ar ddyfod, gan ymfodloni ynddynt hwy, ac yn eu gwasanaeth. 1 Joan 3, 1. Gen. 4, 4.
• 2. Cyfiawnder yw dianwadal ewyllys Duw, drwy 'r hwn y gobrwya efe ddynion ac Angeli­on yn ol eu gweithredoedd; gan gospi y die­difarus yn ol eu haeddedigaethau, yr hyn a elwir cyfiawnder ei ddigofaint ef: a thalu i'r ffydd­loniaid yn ol ei addewidion, yr hyn a elwir cyfiawnder ei râs ef. Rhuf. 2, 5. ac 9, 15, 16.
• 3. Trugaredd, yr hwn yn vnig yw ewyllys da Duw, a pharodrwydd ei serch i faddeu i bechadur edifeiriol ei bechodau ai ddrwg foddion.
• 4. Daioni, drwy 'r hwn y mae Duw yn ewyllysgar yn cyfrannu o'i ddaioni iw greaduriaid: ac o herwydd ei fod ef yn ei gyfrânnu yn rhâd, fe ai gelwir ef
  Neu rhâd
  grâs.
• 5. Gwirionedd, drwy 'r hwn yr ewyllysia Duw yn ddianwadal, y pethau a ewyllysio: gan [Page 23] ddibenu a chyflawni pob peth ar a ddyweddodd yn ei amser gosodedig. Psal. 146, 6.
• 6. Ammynedd, drwy'r hwn y mae Duw yn ewyl­lysgar yn peidio a chospi y rhai drygionus, cy­hyd ac y cennadhâo ei gyfiawnder, a hyd oni byddo eu pechodau hwythau yn addfed.
• 7, Sancteiddwrydd, drwy'r hwn y neulltuir natur Duw oddiwrth bôb halogedigrwdd: ac y cashâ efe bôb brynti; ac felly gan fod yn llwyr bur­eidd-lân ynddo ei hûn, y mae yn ymhoffi ym­hurdeb a diweirdeb ei weision, oddifewn ac oddiallan, yr hyn a dywalltodd efe ynd­dynt. 1 Pet. 1, 15, 16. 1 Thes. 4, 3.
• 8. Dîg, drwy'r hwn y deellir diymmod a chyfiawn ewyllys Duw, yn ceryddu yr etholedigion, ac yn rhoddi dial a chosbedigaeth ar y Gwrthodedig, am y cammau a gynnigiant iddo ef ac iw dde­wisedig. A phan gospo Duw yn dôst, ac yn drwm, yno y gelwir Digofaint, amserol ir Etholedig, tragwyddol ir Gwrthode­dig. Psal. 106, 23.29, 40, 41.

4. Gallu Duw yw yr hwn, drwy ba vn y dichon efe o honaw ei hûn, ac yn ddiattal wneuthur pa beth bynnac a ewyllysio, ar a fo yn cydhuno a'i naturia­eth ef, a thrwy yr hwn megis y gwnaeth efe, fel­ly y mae efe rhagllaw yn rheoli y nefoedd a'r ddaiar, a'r holl bethau ynddynt. Yr holl alluog nerth hwn yn Nuw sydd naill ai'n hollawl, trwy 'r hwn y dichon efe ewyllysio, a gwneuthur mwy nac a ewyllysio, neu nac a wnelo, Mat. 3.9. ac 20.53. Rhuf. 9.18. Neu Weithredol, trwy 'r hwn, y gwna Duw beth byn­nac a fynno ef ei wneuthur, Psal, 115.3.

5. Mawrhydi yw'r peth, drwy'r hwn y mae Duw o'i wir ollawl awdurdod ei hun yn teyrnasu, ac yn rheoli, megis Arglwydd a Brenin, a'r yr holl grea­duriaid, [Page 24] gweledig ac anweledig: a chanddo gyfiaw­nder a meddiant ar bob peth, megis oddiwrth yr hwn, ac er mwyn yr hwn y mae pob peth. A hefyd gy­flawnder gallu, fal y dichon ef faddau anwiredd pawb oll a ewyllysio ef eu harbed, a gorchfygu ei elynion, y rhai a fynno efe roi dialedd arnynt a'i destruwio, heb fod yn rhwymedig i roddi i nebryw greadur re­fwm o'i weithred: ond gwneuthur ei sanctieddiaf ai gyfiawnaf ewyllys eî hûn, iddo yn gyfraith tra pher­flaith a thragwyddol. Oddiwrth yr holl briodoliaethau hyn, y cyfyd vn, yr hwn yw prif-fendigedigrwydd, neu berffeithrwydd Duw.

Bendigedigrwydd yw'r perffaith a'r anfesurol fwy­niant a'r lawenydd a gogoniant, yr hwn sydd gan Dduw ynddo ei hûn yn dragywydd, ac sydd achos o bob dedwyddwch a pherffeithwydd, a feddianno pob creadur yn ol ei fesur. 1 Tim. 6.15.

Y mae Pridoliaethau eraill a A gyfri­fir. roddir i Dduw ar gyffelybiaeth, ac yn amhriodol, yn y Scrythyrau sanctaidd, megis (trwy ddull ar ymadrodd sef Anthropomorphosis, dynawl agweddiad) aelodau dyn, llygaid clustiau, ffroenau, genau, llaw, troed, &c. neu synhwyreu a gwei­thrediadau dŷn, megis gweled, clywed, aroglu, gwei­thio, rhodio, taro, &c. Neu trwy ddull ar ymadrodd a elwir O anwydau dyn. Anthropopa­theia, gwyniau, cynhyrfiadau dŷn, sef llawenydd, tristwch, hyfrydwch, prudd­der, cariad, cas, &c. Neu mal pan hen­wer ef trwy Trwy gyffelyb­rwydd. Analogia, yn graig, yn dŵr, yn astalch, ac felly. Arwyddocâd y rheini pob llyfr o ddeongliad ai hyspysa.

Am yr holl briodoliaethau hyn, rhaid i ni ddal y rheol­au cyffredin yma.

NId oes vnrhyw briodoliaeth a ddichon adroddi yn eglur hanfod Duw, o herwydd ei fod yn an­herfynol ac anrhaethol.

Pa beth bynnac gan hynny a draethir am Dduw, nid Duw ydyw, eitnr yn hytrach fe eill wasanaethu i gynnorthwyo ein mennyddiau gweinion ni, i ddirnad yn ein rheswm, ac i adrodd ar ein geiriau, Fawrhydi ei dduwiol anian ef, cyn belled ac y bu wiw ganddo ei ddatcuddio ei hûn ini yn ei air.

2. Holl briodoliathau Duw a berthynant i bob vn or tri Pherson, yn gystal ac ir hanfod ei hûn, hyd y goddefo y briodoliaeth bersonol. Megis Trugaredd y Tâd yw Trugaredd yn cenedlu: Trugaredd y mâb yw trugaredd cenedledig, trugaredd yr Yspryd glân yw trugaredd yn deilliaw, ac felly am y lleill.

3. Priodoliaethau Sylweddol: bodol Duw, nid oes ragoriaeth rhyngddynt a'i hanfod. Oblegid eu bod hwy felly yn yr hanfod, fel y maent yn wir hanfod ei hûn. Gan hynny nid oes dim yn Nuw, ar nad ydyw vn ai hanfod ai person.

4. Priodoliaethau sylweddol Duw nid amgenant y naill oddiwrth y llall o ran sylwedd, nac o ran gwir fodol hanfod, (o-blegid beth bynnag fydd yn Nuw sydd vn hanfod syml, ac vn ni chynnwys wahaniad) ond yn vnig yn ein rheswm a'n deall ni, yrhai gan na allwn wybod pethau daiarol wrth vn vnig weithred heb gynnorthwy llawer o weithredon gwahanredol, sydd raid i ni wrth angenrheidiol gynnorthwy gan lawer o weithredon gwahanredol i adnadod yr [Page 26] anfeidrol Dduw. Am hynny (i ddywed yd yn brio­dol) nid oes yn Nuw lawer o briodoliaethau, ond vn yn vnig, yr hwn nid yw ddim amgen, ond dwy­wawl hanfod y Duwdod wrth ba briodoliaethau byn­nag y galwoch ef. Eithr er mwyn ein rheswm ni, y dywedir eu bod yn gynnifer o briodoliaethau gwa­hanol. Oblegid ein dealltwriaeth ni a ddirnad wrth enw trugaredd, ryw beth dieithrol oddiwrth y peth a elwir cyfiawnder. Priodoliaethau hanfodol Duw gan hynny nid ydynt ynddynt eu hunain yn wahanol.

5. Priodoliaethau sylweddol Duw nid ydynt ran­nau, gyneddfau sylwedd y Duwdod, na dig­wyddiadau yn yr hanfod, megis mewn sail: Ond gwir hanfod Duw yn gyfan ac yn gwbl. yn gym­maint a bod pob cyfryw briodoliaeth nid aliud & aliud, peth arall a pheth arall, eithr yr vn a'r vn­rhyw beth. Nid oes gan hynny yn Nuw ddim main­tiolaeth, wrth yr hwn y dywedir, ei fod efe yn gym­maint a chymmaint: na chynneddfau o herwydd pa rai y gellir dywedyd ei fod efe y fâth ar fâth: Ei­thr pa beth bynnag yw Duw, y cyfryw a'r vnrhyw yw wrth ei hanfod. Wrth ei hanfod y mae'n ddoeth, ac am hynny doethineb ei hûn, wrth ei hanfod y mae efe yn drugarog, ac am hynny trugaredd ei hun: wrth ei hanfod y mae yn dda, ac am hynny yn ddaioni ei hûn, wrth ei hanfod y mae yn gyfi­awn, ac am hynny yn gyfiawnder ei hûn, &c. I fod yn fyrr, Duw sydd fawr heb faintioli, daionus, cywir, a chyfiawn heb gynneddf: Trugarog heb wŷn, gweithred heb gynnwrf, ym hob lle yn bresennol heb gyflead, heb amser, er hynny yn gyntaf ac yn ddiwae­thaf. Arglwydd yr holl greaduriaid, oddiwrth yr hwn y derbynniant oll eu hunain, ar holl ddaioni sydd ganddynt; er hynny nid rhaid iddo ef, ac [Page 27] nid yw yn derbyn dim ychwanegiad daioni neu dded­wyddwch oddiwrth neb arall.

Dymma wir agweddiad Duw, cyn belled ac y datcuddiod efe ei hûn i ni yn ei Air.

Yr athrawiaeth hon (yn anad vn) sydd raid i bob gwir ymarferwr Duwioldeb ei gwybod yn addas, ac angenrhaid ei chredu o ran pedwar achos arbennig, sef,

1. Fel y gallom adnabod ein gwir a'n hunig Dduw, oddiwrth gam ddûwiau ac eulunnod. Canys y portreiad hwn ar Dduw sydd adnabyddus iawn iw Eglwys yn vnig, yn yr hon yr eglurodd efe ei hûn yn rasusol.

2. I sefydlu yn ein calonnau ni fawr ofn ei Faw­rhydi ef; tra bôm yn tybied yn rhyfeddol o honaw, am ei symlrwydd a'i anherfynoldeb: a'i addoli ef, am ei ammesuroldeb, anghyfnewidioldeb, a'i dra­gwyddoldeb: ac yn ceisio doethineb oddiwrth ei ddeall, ai wybodaeth ef: yn ymddarostwng iw fendigedig ewyllys ai arfaeth: yn ei garu ef, am ei gariad, trugaredd, daioni, ammynedd: ffyddio iw air ef, o ran ei wirionedd: ei ofni, o ran ei allu, ei gyfiawnder, a'i ddigofaint: ei berchi ef am ei sancteiddrwydd, ai foliannu ef am ei fendigedigrwydd: A darlynu ar­no ef tra fôm byw, yr hwn yw vnig Awdur ein bywyd, ein bod, a'r holl bethau daionus sydd gen­ym.

3. I'n cymmell ni i ddilyn Yspryd Duw yn ei san­ctaid briodoliaethau, ac i ddwyn (mewn rhyw fesur) ynom ragddelw neu gyffelybiaeth o'i ddoethineb, ga­riad, ddaioni, gyfiawnder, drugaredd, wirionedd, ammynedd, Zêl, ac oi ddigofaint ef yn erbyn pechod: fel y gallom ninnau fod yn ddoethion, gariadus, gy­fion, drugarogion, eirwir, ddioddefgar, ac yn llawn Zêl fel y mae ein Duw ni.

4. Yn ddiwaethaf, fel y gallom ni yn ein holl wed­diau [Page 28] a'n myfyrdod, iawn synnied oi ddwywawl Faw­rhydi ef. Ac nid yn ôl y gwrthgâs a'r cablaidd drawsfeddyliau, y rhai o naturiaeth a gyfodant ym mhennau dynion: megis y dychymygant fod Duw yn debyg i hên ŵr yn eistedd mewn cadair. A bod y Drindod fendigedig yn debyg ir eulun tri-rhannog a beintiai y pabyddion yn ffenestri eu heglwysi.

Gan hynny pan fŷch i weddio at Dduw, Llefared dy galon wrtho ef, megis with vn Tragwyddol, an­feidrol, ollalluog, sanctaidd, doeth, cyfiawn, trugarog yspryd; a pherffaithgwbl anwahanol hanfod o dri gwahanredol bèrsonau, Tâd, Mâb, ac Yspryd glân: yr hwn gan ei fod yn bresennol ym mhob lle, sy'n llywo­draethu y nefoedd, a'r ddaiar: yn dirnad calonnau pawb, yn gwybod trueni pob dŷn; ac yn vnig a ddichon roddi i ni bob doniau a fyddo arnom ni eu heisiau, a gwaredu holl bechaduriaid edifeiriol y rhai a chalon­nauffyddlon a geisiant (er mwyn Crist) ei gymmorth ef i fy ned allan o'i holl flinderau, a'u cystuddiau pa fath bynnag. Gen. 17.1. Esay 6, 3. ac 63, 16. Math 11, 28.

Eifiau y gwir wybodaeth hwn am Dduw, sy'n peri i lawer wneuthur eulun o'r gwir Dduw: a hyn yw 'r vnig achos, pa ham y mae cynnifer yn proffessu pob rhan arall o grefydd Dduw mor amharchus, ac mor rhagreithus. Lle pe adnabyddent yn vnion, ni feid­dient amgen na ddeuent iw wasanaeth ef. A chwe­di dyfod, ei wasanaethu mewn ofn ac anrhydedd: canys cyn belled ac y mae dŷn yn ofni Duw, y mae ef yn ei adnabod: ac yno y mae dŷn yn gwir adna­bod Duw; pan gysyllto ei ymarfer at fyfyrdod, a hyn­ny fydd:

1. Pryd y bo dŷn felly yn cydnabod ac yn anrhy­deddu mawredd Duw, megis yr eglurodd efe ei hûn yn ei Air.

2. Pryd (oddiwrth wir a bywiol ystyriaeth pri­odoliaetnau Duw) y maga ynghalon dŷn, gariad, ofn, [Page 29] ac ymddiried yn Nuw: canys medd Duw ei hûn; Os ydwyf fi dâd pa le y mae fy anrhydedd? Os ydwyf fi feistr pa le y maefy ofn? Mala. 1.6, O profwch a gwelwch mor ddaionus yw'r Arglwydd, medd Dafydd Psal. 34.9. Y neb o'i gydnabyddiaeth ni phrofodd ei ddaioni ef, nid edwyn mor ddalonus yw efe. Yr hwn (medd S. Joan 1 Joan. 2.4.) a ddywed ei fod yn adna­bod Duw, ac heb gadw ei orchymynnion ef, celŵyddog yw, a'r gwirionedd nid yw ynddo. Cyn belled gan hynny, ac y bôm yn gwneuthur ar ôl Duw, mewn daioni, cariad, cyfiawnder, trugaredd, ammyned, ac eraill o'i briodoliaethan ef, cyn belled a hynny yr ydym yn adnabod Duw.

3. Pryd trwy ochain dirgeledig ac â difrifol ewyll­ysfryd ein calonnau, y byddom yn hiraethu, am gael perffaith a chyflawn wybodaeth o'i fawredd ef yn y bywyd sydd a'r ddyfod.

4. Yn ddiwaethaf, hyn a ddatcuddia pa cyn lleied yw nifer y rhai a wir adwaenant Ddnw; Canys nid edwyn neb Dduw, ond yr hwn a'i caro ef; a pha fodd y geill dŷn ddewis na charo ef, gan ei fod yn brif ddaioni, pes adwaenai ef? Gan weled fod natur Duw yn ynill dynion i garu ei ddaioni: a phwy byn­nac a garo ddim yn fwy na Duw nid yw deilwng o Dduw. A'r cyfryw yw pob vn a esyd serch a hoff­der ei galon ar ddim arall ond ar Dduw. Gan hyn­ny os wyt yn credu fod Duw yn Ollalluog pa ham yr ofni gythrauliaid a gelynion, ac nad wyt yn hyde­rus yn ymddiried yn Nuw; ac yn ymbil am ei gym­morth ef ym mhôb trallodau a pheryglon? Os wyt ti yn credu fod Duw yn anfeidrol, pafodd y llyfesi di ei annog ef i ddigofaint?

3. Os wyt yn credu fod Duw yn siml, pa fodd y cly­wi di ar dy galon allael rhagrithio a bod yn ffuan­twr? Os wyt yn credu mai Duw yw'r prif ddaioni, pa ham nad yw dy serch di wedi ei osod arno ef yn [Page 30] fwy nac ar holl dda bydol; Os wyt yn credu mewn gwirionedd, fod Duw yn farnwr cyfiawn, pa fodd y beiddi di fyw mor ddifraw mewn pechod, heb edi­farhau? Os wyt yn gwir gredu fod Duw yn ddoethaf, paham nad wyt yn rhoi arno ef am wastadhâu a threfnu gwrthwynebion, a dirmygon, yr hwn a ŵyr pa fodd i dueddu pob peth ir hyn gorau, ir sawl ai carant ef? Os wyt ti yn gwir goelio fod Duw yn eirwir, pa ham yr amheui di ei addewidion ef? Ac os wyt yn credu fod Duw yn brydferthwch, ac yn wir berffei­thrwydd, pa ham nad wyt yn ei wneuthur ef yn brif­nod vnig i'th holl hoffdêrau a'th ddymuniadau? Canys o cheri di degwch, efe yw'r teccaf: o chwen­nychi gyfoeth, efe yw'r cyfoethoccaf: o cheisi ddoethineb, efe yw'r doethaf: pa odidawgrwydd bynnac, a welaist mewn nebryw greaduriaid, nid yw ddim ond megis gwreichionen o'r hyn mewn per­ffeithrwydd anherfynol fydd yn Nuw. A'r pryd y caffom ddigyfrwng gyfundeb yn y nefoedd gyd â Duw; Ni gawn y pethau hyn oll yn berffaith wedi eu cyfrannu i ni. I fod yn fyrr, ym mhob daioni, efe yw oll yn oll. Câr yr vn Duw daionus hwnnw, ac ti a fyddi yn ei garu ef, yn yr hwn y mae holl ddawn y donniau yn aros. Yneb gan hynny a chwennycho gael gwir wybo­daeth am Dduw, rhaid iddo ddyscu ei adnabod ef drwy gariad. Canys Duw cariad yw, a'r gwybodaeth o gar [...]ad Duw sydd uwchlaw pob gwybodaeth. Eph. 3.19. Cany [...] pob gwybodaeth, oddieithr gwybod pa fodd y cerir Duw, ac y gwasanethir ef yn vnig, nidyw ddim ar air Salomon, ond gwagedd o wagedd, a blinder yspryd.

Ennyn gan hynny o fy Arglwyddes, nagê yn hy­trach fy Arglwydd Cariad perffaith, dy gariad dy hûn yn fy enaid, yn enwedig gan ryngu bodd i't, yn ôl fy vno i â thi trwy waed Crist, gael o honof fyng­hafarwyddo trwy wybod aeth dy râs, i gymmun dy [Page 31] ogoniant, yn yr hwn y mae fy mhrif ddaioni am ded­wyddyd tragwyddol yn sefyll.

Mal hyn wrth lewyrch ei Air ei hûn y gwelsom y tu cefn i Jehovah Elohim, y tragwyddol drindod; addoli yr hwn sydd wir dduwioldeb, credu yn yr hwn fydd gadwedigol ffydd, ac vnion wirionedd: i'r hwn oddiwrth greaduriaid yn y nefoedd, a'r ddai­ar, y byddo Moliant, golluogaeth, a gogoniant yn drag­wyddol. Amen.

Hyd yna am wybodaeth o Dduw: Bellach am wybodaeth o ddyn ei hûn. Ac yn gyntaf am gyflwr ei drueni ef, a'i lygredigaeth heb adnewyddiad trwy Grist.

1. Myfrdod am drueni mebyd.

BEth oeddit ti pan oeddit yn faban ond megis ani­fail ar lûn dŷn? onid ymmhoethineb trachwant ith ynnillwyd, dirgelwch cywilydd, a'r gwarth a dyfodd o'r pechod cyntafanedig? Fal hyn i'th fwri­wyd ar y ddaiar yn ymdrabaeddu mewn gwaed, a budreddi: yn fudr iawn, pan ddarfu i fab Duw, yr hwn ni bu ddirmygus ganddo gymmeryd arno ddynawl anian, a'r gwendid pyrthynasawl i hynny, etto dybied yn anweddaidd iw sancteiddrwydd ef, fyned ir grôth iw ymddwyn yn ôl y dull a'r modd pechadurus yr ynnillir dyn: a bod yn gywilydd gan dy fam di adrodd y môdd i'th aned. pa ryw achos gan hynny sydd itti i ymffrostio o'th enedigaeth, yr hon oedd yn boen felldigedig i'th fam, ac i tithau dy hûn yn borth trwy'r hwn y daethost ir bywyd helbulus? Ac o ran na fedrit y pryd hynny fynnegi faint oedd dy drueni at eiriau, mewn dagtau ac wylofain dydi ai dangosaist, yn orau ac y medrit.

2. Myfyrdod am drueni ieuengtyd.

BEth ydyw bachgen neu langc ieuangc, ond megis anifail heb ddofi, ai holl weithre­doedd yn lledffol, ac yn ffromwyllt, yn wrthnysig i gymmeryd cyngor da er ei glywed, ac mal Eppa heb vmlawenhau mewn dim ond oferedd a ffolineb? Am hynny cyn gynted ac y dechreuaist gael dim nerth, a dealltwriaeth, fe ath gadwed allan o law dan y wia­len, dan ofn tâd, a mam, ac athrawon; fal pe buasit wedi dy eni i fyw yn ôl dy sceidiaeth eraill, ac nid yn ôl dy ewyllys dy hûn. Ni bu farch lluddedig crioed chwannoccach i ymadel ai bwnn nac oeddit ti i fyned allan o'r cyflwr caeth yma. Cyflwr ni thâl sòn am dano.

3. Myfyrdod am drueni oedran gŵr.

PA beth yw cyflwr gŵr ond môr, yn yr hwn mal tonnau y mae 'r naill orrhrymder yn dilyn y llall, ar olaf yn waeth na'r cyntaf? Cyn gynted ac y de­chreuaist drin y byd, di â ymdroist mewn cwmmwl o drueni. dy gnawd sy 'n dy arwain i drachwant, y byd yn dy hudo i ddigrifwch, ar cythraul yn dy gym­mell i bob math ar bechod: ofn gelynion sy'n dy ddychrynu, ac erlyn cyfraith yn dy flino, y mae cammau ar law cymmydogion drŵg yn dy orthrym­mu, a gofalon am wraig a phlant yn dy liasu, ac a­flonyddwch rhwng caseion cyhoeddus, a gau gym­deithion (gan mwyaf) yn dy orthrechu: y mae pe­chod yn dy frathu di oddifewn, a Satan yn gosod ei rwyd o'th flaen: cydwybod am bechod sy' n dy gynllwyn o'th ôl; yr awr-hon y mae adfyd a'r dy law asswy yn dy lidio, yn y man y mae helaethrwydd a'r [Page 35] dy law ddehau yn gwenheithio itti; gorvwch dy ben­mae dial Duw dyledus am dy bechod yn barod ddescyn arnat, a than dy draed y mae safn vffern, yr agored i'th draflyngcu. ac yn y cyflwr gresynol hwn i ba le yr ai di am lonyddwch, ac ymwared? y ma [...] 'r tŷ yn llawn gofalon, y mae 'r maes yn llawn o dra­fferthion, a'r wlâd o anwybodaeth, y ddinas o gyn­hennau, y llŷs o gynfigen, yr eglwys o bleidiau, y môr o speilwyr, y tir o ladron. Neu ymhâ ryw gy­flwr y mynnit fyw? Gan fod golud iw genfigennu, a thylodi iw ddiystyru, synwyr iw anghoelio, a dini­weidrwydd yn wawd, ofergoel iw gwatwor, a chrefydd iw amheu, drygioni yn cael ei fawrhâu, a rhinwedd ei amherchi. Oh pa ryw fâth wîsc o bechod sydd yn dy amgylchu di mewn bŷd o anwiredd? Beth yw dy ly­gaid, onid ffenestri i edrych ar wagedd? Beth yw dy glustiau, onid fflodiardau i ollwng llifeiriant trawsineb i mewn? Beth yw dy synhwyrau, ond gosgymmon i ennyn tân i'th drachwant? Beth yw dy galon, ond yr enion ar yr hon y darfu i Satan luniollûn echrŷs dy holl amcanion diffaeth? Wyt ti o rieni vrddol? y mae yn rhaid itti dy fwrw dy hûn mewn perigl i ryfel dieith­rol, i geisio ynnill anrhydedd daiarol; rhaid itti yn fynych roi dy fywyd yn ddibris mewn câd beryglus rhag dy fwrw di yn llyfrwâs wyt ti wedi dy eni o radd isel? O f'Arglwydd pa fath boen ac anhunedd sydd raid itti ddwyn gartref ac oddicartref i geisio ynnil dy gynhaliaeth? a'r cwbl ond odid yn brin i borth: dy angen; a phan gafto vn ynnill ychydig, yn ô mawr lafur a hir boen, beth am leied o sicrwyd­sydd iddo yn yr hyn a gafodd? o ran di a weli drwy athrawiaeth beunyddiol, fod yr hwn oedd gyfoethog ddoe, yn dlawd heddyw: yr hwn oedd ddoe yn iach heddyw yn glâf; yr hwn oedd ddoeyn vchel ei grechwen sydd heddyw ag achos iddo i vdo yn alarus; yr hwn oedd ddoe mewn parch, sydd heddyw mewn gwarth [Page 36] ac ammarch: yr hwn oedd ddoe yn fyw, sydd hedd­yw yn farw: ac ni wyddost pa cyn gynted, neu ym mhâ ryw fôdd, y byddi di farw dy hûn. A phwy a fedr gyfrif ei golledion, ei warthwynebion, ei gur­iau, ei warthruddiau, ei glefydau, a'r gofidiau y rhai a ddigwyddant i ddyn pechadurus? Heb yngan chwaith am farwolaeth plant, cymdeithion, neu gyfnyseifiaid, yr hyn sydd yn fynych yn chwerwach wrthym, nac yw marwolaeth ei hunan.

4. Myfyrdod am drueni henaint.

PA beth yw henaint onid tommen lawn o yscu­bion gofidiau? canys os tynnu a wnei i gyrhaedd­yd hiroes, y mae'r henaint arfoel yn dy oddiwes, yn dyfod tan ymgrymmu, yn syfrdanllyd, a'r wyneb yn grŷch, a'r dannedd yn bydron, a'r anadl yn ddre­wllyd, yn ffrom o anynadrwydd, yn distannu o sych­der y cnawd, a'r golwg yn pallu, a'r clywed yn ddiffaeth, a dolur iw amgylchu, y ddaupen yn plygu ynghyd gan wendid, heb ffrwyth o wybodaeth yn yr vn or pum synwyr, ond yn vnig i wybod oddiwrth boen: yr hwn sydd yn gwynio ym mhob aelod oi gorph, heb obaith o gael esmwythdra oddiwrtho, nes iddo ei daflu ef i waelod ei fêdd.

Hyn ymma am y trueni sydd yn canlyn y corph, yr awrhon am y trueni sydd yn canlyn yr enaid yn bennaf yn y bŷd hwn.

5. Myfyrdodau am drueni yr enaid yn y bywyd hwn.

Trueni dy enaid a ymddengis yn eglurach os ystyri,

YN gyntaf, y dedwyddwch a gollodd efe.

Yn ail, y trueni a dynnodd ef ar ei vcha ei hun trwy bechod.

Y ddedwyddwch a gollodd efe, oedd yn gyntaf, bod yn gyfrannog o ddelw Dduw, trwy 'r hyn yr oedd ef yn gyffelyb i Dduw mewn gwybodaeth, i allael yn berffaith ddeall dadcuddiedig ewyllys Duw. Yn ail, gwir sancteiddrwydd, trwy 'r hwn yr oedd efe yn lân oddiwrth bob bai halogedig. Yn drydydd, y cyfia­wnder, trwy 'r hwn yr oedd efe yn gallu hyfforddi ei holl alluoedd naturiol, a threfnu yn vnion ei holl wei­thredoedd, yn deilliaw oddiwrth y galluoedd hynny. Gydâ cholli y dewisedig lûn hwn, efe a gollodd gariad Duw, yn yr hwn yr oedd ei fywyd ai ddedwyddwch yn sefyll. Os colled am olud bydol a'th bruddhâ di yn fawr, pa faint mwy y dylai golled am y nefawl dry­sor yma dy drymhau?

Yn ail y trueni a dynnodd yr enaid ar ei wartha ei hun, sydd yw ystyried mewn dau beth.

• 1. Pechod.
• 2. Melldith.

Pechod ydyw lygredigaeth cyssredinol, yn gystal o'i naturiaeth, ac o'i weithredoedd: canys y mae ei natur ef yn hylithr i bechu yn oesdadol ym mhob mâth ar bechod, y meddwl wedi ei lenwi yn llawn o wagedd, y dealltwraieth wedi ei dywyllu gan anwy­bodaeth, yr cwyllys heb chwennych dim ond oferedd a phethau drwg, y mae gwrthuni mor netthol gyd [Page 38] ag ef, fal nad yw'r deisyfiad yn fynych yn vfuddhâu i reoledigaeth rheswm yn yr enaid adgenedledig: a'r ewyllys yn gwibio i ganlyn gwyniau pechadurus. Pa gymmaint gan hynny ydyw nerth y deisyfiad a'r ewyllys yn yr enaid gwrthodedig, yr hwn sydd yn aros yn oesdadol yn ei lygredigaeth anianol? O hyn y mae yn digwyddo fod dy enaid truan wedfei ymwrthuno gan bechod, ymddifwyno gan drachwant, ymanrheithio gan fudreddi, ymchwydddo gan ddry­gnaws, ymroi i wyniau, ymddihoeni gan genfigen, yn ymlythu â gormodedd, yn ymdrabaeddu mewn med­dwdod, yn berwi gan lid, yn ymlosci gan greulon­deb: a gogoneddus lûn Duw, wedi ei gyfnewid i lûn y diafol echryslon, hyd oni ddarfu ir Arglwydd vnwaith edifarhau ddarfod iddo ef erioed wneuthur dŷn, Gen. 6.6.

O ddiwrth y cyntaf sef pechod, y mae y rhan arall o drueni yr enaid yn dyfod, sef melldith, o'r hon y mae dwy râdd:

• Mewn rhan.
• Yn gyflawn;

Melldith mewn rhan ydyw, yr hon yr ydis yn el rhoddi ar yr enaid yn ei fywyd a'i farwolaeth, ac sydd yn gyffredin iddo ef gyd a'r corph. Y felldith ar yr enaid yn y bywyd yma, yw digofaint Duw, yr hwn sydd goruwch ben y fâth greadur, fal y byddo pob peth nid yn vnig gofidiau, eithr rhadau a bendi­thion hefyd, yn ymchwelyd yn dramgwydd iddo.

Dychryn cydwybod sydd yn ei droi ef oddiwrth Dduw a'i wasanaeth, fal nas beiddia ddyfod yngŵydd ei sancteiddrwydd ef; onid ymroi i gaethiwed Satan, ac iw ddeisyfiadau gwaelion ai drachwantau ei hu­nan.

[Page 39]Hyn yw melldigedigrwydd yr enaid yn y bywyd: weithian y canlyn melldigedigrwydd yr enai da'r corph ym marwolaeth.

Myfyrdod am drueni y corph a'r enaid wrth farw.

GWedi i'r gwr oedrannus ymdrechu a hir glefyd, a dioddef dygn benyd, ac yn disgwyl cael peth esmwythdra; yno y daw Angau i mewn: llofrudd naturiaeth, melldith Dduw, cigydd vffern, ac â edrych yn ddu-oer arw-ddig yn wyneb yr henddyn: heb na thrugarhau wrth ei oedran, nac ystyried ei hirnych, na chymeryd gwobr o arian, neu aur er cyd-ddwyn: na wna; ni chymmer er arbed ei enioes ef groen am groen, na dim a'r sydd ar ei helw, ond curo i lawr a wna brifrannau ei gorphilyn, ai restio ef i at­teb ger bron yr vsdus ofnadwy. A chan dybied na phrysura yr henddyn i ddyfod gyd ag cf yn dra buan: Of Arglwydd pa rifedi o biccellau gofidus y mae efe yn ei ergydio trwyddo ef: sef gwaiw, doluriau, clymmau gwithi, y crŷd, peswch, llafur, poerion oerllyd, cnofeydd, gwewyr, tostedd, a'r cyfryw.

Oh pa fâth oer echryslon olwg ydyw ei weled ef ar ei wely, gwedi i angau roddi iddo ef, ei friw mar­wolaeth! pa fâth lychwys oer sydd dros ei holl gorph? pa ryw grynfa sydd ar ei holl aelodau? y mae 'r pen yn llammu, a'r wyneb yn glasu, y trwyn yn duo, ar ên yn llaesu, llinynnau y llygaid yn torri, y tafod yn bloesci, ar anadl yn byrhau, yn aroglu yn drwm; y sefnig yn grillian, ac ar bob ebwch o'r genau, y [Page 40] [...] [Page 41] [...] [Page 40] mae llinynnau y galon yn barod i dorri. Yr awr hon y mae 'r enaid truan yn deall yn hysbus fod ei gorph daiarol yn dechreu marw; ac megis o flaen ymddattodiad hollawl, neu ddiwedd adeiladaeth y byd mawr, y try yr haul yn dywyllwch, a'r lloer yn waed, a'r ser a syrthiant o'r wybrennau, a'r awyr a fydd yn slawn tymeftloedd, a serennau gwibiog tan­llyd, y ddaiar a grŷn, a'r môr a rua, a chalonnau dynion a lewyg a gan ofn yn disgwyl diwedd a'r y cy­fryw ddechruad ofnadwy. felly tu ac at ymddattodiad dŷn (yr hwn yw y byd bychan) ei olygon, y rhai ynt yw cyffelybu ir haul a'r lloer, a gollant eu gole­uni, ac ni chanffyddant ddim ond geuogrwydd gwaedlyd pechod: y synhwyrau eraill megis y sêr y rhai ydynt lai, a dy wyllant ac â syrthiant y naill yn ol y llall: ei feddwl, ei reswm, ai gôf, megis nefol nerthoedd yr enaid, a gânt eu hysgwyd gan ech [...]y­dus dymestloedd anobaith, a chynfellt o dân vffern; ei gorph daiarol fy'n dechreu siglo a chrynu, a'r defny­ddiau gwlybion megis môr a fai yn llenwi, a ruant, ac a chwrnant yn ei dagell, gan ddisgwyl beunydd am derfyniad galarus ar y cyfryw ddechreuad dy­chrynadwy.

Tra fyddo efe fal hyn tan ddyfyn i atteb yn y se­ssiwn fawr gar bron Duw, wele y mae cwarter sessiwn i fwrw carcharorion, iw chadw ynddo ei hûn oddifewn. lle y mae rheswm yn eistedd mal barnwr, ar cythraul yn rhoi bil o ditmant cyn helaethed a llyfr Zachari. 5. [...]. yn yr hwn y gosodir ar lawr yr holl gamweddau a wnaethost crioed, a'r holl weithredoed da a esceu­lusaist eu gwneuthur erioed, a'r holl felldithion, a'r barnedigaethau dyledus i bob rhyw bechod. Dy gy­dwybod dy hûn a'th cyhudda; a'th côf a dystiolaetha yn dost i'th erbyn, a'r angau a saif wrth y barr yn barod, megis dihenyddiwr creulon i wneuthur diben o honot: Os ty di fal hyn a fyddi yn dy euog-farnu [Page 41] dy hunan; pa fodd y gelli di ochelyd vnion farn Duw, yr hwn sydd yn gwybod oddiwrth dy holl droseddau yn well na thi dy hun? Ti a chwennychit fwrw allan o'th feddwl goftadwriaeth dy anwireddau y rhai sy'n dy orthrymmu; eithr y maent hwy yn dyfod i'th cof yn gynt o lawer o hynny, ac ni fynnant moi bwrw allan, ond llefain wrt [...] Nyni yw dy weithre­doedd, ac ni a'th ganllynwn. A thra fô dy enaid ti fal hyn oddifewn allan o hob trefn a thangneddyf, dy blant, dy wraig ath gyfeillion âth syfrdanant, dan ymbil â thi am osod trefn ar dy dda, rhai yn llefain, rhai yn disgwyl, rhai yn ceisio, rhai yn twyllo, rhâi yn tosturio, rhai 'n cyssuro, oll megis cyhyrod i'th frathu, o ran peri i'th ofid fod yn fwy gofidus.

Yr awrhon y cythrauliaid, y rhai a ddaethant o vffern i ddwyn ymaith dy enaid, sydd yn dechreu ymddangos iddo, ac yn disgwyl am dano iw gym­meryd ai ddwyn ymmaith, cyn gynted ac y delo ef alian o'r corph. Aros i mewn a fynnei, ond deall y mae fod y corph yn dechreu marw bob ychydig, ac yn barod fal hên dŷ amharus i syrthio am ei ben: y mae efe yn ofni dyfod allan, o blegid bod yr vffern­gŵn hynny yn gwilio ei ddyfodiad.

Oh efe, yr hwn a dreuliodd lawer o ddyddiau a nôsau mewn gwâg ofer ddigrifwch a roddai yr awr hon yr holl fyd (ped fai ar ei law) am gael un awr o amser i edifarhau, ac i ymgymmodi â Duw. Ond ni eill hynny fod, o herwydd y mae ei gorph, (yr hwn oedd yn cydsynnio ag ef i wneuthur pechod) yn anghymmwys ollawi yr awr hon i vno ag ef yng­waith edifeirwch, a rhaid yw bod edifeirwch yn yr holl ddŷn.

Yr awrhon mae efe yn gweled fod ei holl lawenydd wedi darfod, fal pe na buasai erioed, ac nad oes dim iw gael ond poenydiau, y rhai a bery heb drangc­na gorphen. Pwy a eill ddatcan yn gyflawn ei osid [Page 42] am y pechodau a aethant heibio, ei ddialedd am ei drueni presennol, a' i ddychryn am y poenau sydd i ddyfod.

Yn hyn o gyfyngdra caeth, y mae ef yn edrych ymmhôb man am ymwared, ac yn ei weled ei hûn ym mhôb ffordd yn ddigynnorthwy. Fal hyn yngh­annol ei ddygn galedi a'i drueni, (yn chwannog i gly­wed y dim lleiaf o g [...]r) y mae efe yn treuthu yr ymadrodd hwn ne [...] cyffelyb wrth y llygaid.

O lygaid, y rhai oeddych gynt mor graff eich gol­wg a fedrwch chwi ganfod dim ymwared, na gweled ffordd yn y byd i mi i ochel y perigl echryslon yma? ond y mae llinynnau y llygaid wedi torri, ni al­lant hwy weled y gannwyll sydd yn llosci o'i flaen ef, na gweled gwahaniaeth rhwng dydd a nôs.

Y mae yr enaid (wrth weled nad oes dim cyffur iw gael gan y llygaid) yn dywedyd wrth y clustiau: O glustiau, y rhai oeddych arfer o gymmeryd difyr­rwch wrth wrando ymadroddion mwynbêr, a phryd­ferthlais cerddwriaeth; a fedrwch chwi glywed dim newydd, na sôn am ronyn o gymmorth i mi? Y Clustiau naill a'i y maent mor fyddarion, ac na ch­lywant ddim yn y byd: a'i y mae'r clyw cyn wan­ned, ac nas geill ddioddef clywed ei gyfeillion anwy­laf yn siarad ag ef. a pha ham y cai y clustiau hyn­ny glywed dim hanes am lawenydd ym marwolaeth, yr rhai ni allent aros clywed newyddion da yr Efen­gyl yn eu bywyd? ni eill y glust na chymmorth nac ymwared.

Yno y dengys ef ei gwyn wrth y tafod. O dafod, yr hwn â arferit ymffrostio gyd a'r gwychaf, yn awr pa le y mae dy fawrair, a'th ryfyg cynhennus? yr awrhon jn fyng-haledi mwyaf a elli di ddywedyd dim yn fy mhlaid? o ni elli di na dwndrio y gelynion yma a'th eiriau bygythiol, nai hyweddu a'th ymadrodd têg? och, och, y mae 'r tafod er ys deu­ddydd [Page 43] gwedi colli'r parabl, ni eill yn ei angenoc­tid mwyaf, na galw am ychydig ddiod, na dymuno ar gyfaill dynnu a'i fys y carnboer sydd ym mron ei dagu.

Gan na fedrodd gael etto ddim gobaith o ym­wared, fê ddywed wrth y traed: pa le yr ŷch chwi o draed; yr rhai gynt oeddych gyflym i redeg; a ellwch chwi fy nŵyn i unlle allan or lle peryglus yma? y mae'r traed eusys yn farw sythion: oni symmudir hwy in symmudant.

Yno y try ef ei achwyn at y dwylaw: O ddwylaw, y rhai yn fynych a gawsoch ganmoliaeth am wrolaeth, mewn heddwch a rhyfel, y rhai yn fynych a fuoch yn ymddiffyn i mi fy hùn, ac yn ddestruw i'm caseion, ni bu arnaf fi erioed fwy caledi nac yr awrhon; y mae angau yn edrych yn gethin arnaf, ac yn fy lladd; y mae 'r ellyllon uffernol yn disgwyl o amgylch fy gwely i'm difetha: cynnorthwywch yr awr hon, neu fe ddarfu am danaf yn dragwyddol: Och och, ymae 'r dwylaw mor weinion, ac yn crynu, fal na allant estyn vn llwyaid o wlybanniaeth at y genau i gynnor­thwyo natur ffeintiedig.

Yr enaid truan yn ei weled ei hun wedi ei adael yn vnig, ac yn llwyr ymddifad o gyfeillion, ym­wared, a diddanwch; ac yn gwybod fod yn rhaid iddo cyn pen awr fyned i'r tragwyddol boenau, â ddychwel at y galon (yr hon or holl aelodau yw'r cyntaf yn byw a'r olaf yn marw) oddyno y mae ef yn adrodd y galarnad tosturus hwn rhyngddo ac ef ei hûn. O pa fath ddiffeithbeth aflawen wyf? pa fodd y mae gofidiau angau im hamgylchu? pa fodd y mae llifeiriant Belial yn fy nychrynu? pa fodd y darfu i faglau y farwolaeth gyntaf a'r ail, fy nal ar vnwaith! Oh mor ddisymmwth y lladrattâodd angau attaf a'i gerddediad dirgeledig! mal yr haul, yr hwn nid yw y llygaid yn ei ganfodyn symmud, er bod ei symmudiad [Page 42] [...] [Page 43] [...] [Page 44] ôr cyflymmaf; O fel y mae angau yn dangos ei lid arnaf yn ddidrugaredd! fedd arfu i Dduw'r drugaredd fy nghwbl wrthod; a'r cythraul yr hwn nid edwŷn drugaredd, sy'n disgwyl am danaf i'm cymmeryd. pa sawl gwaith i'm rhybuddiwyd am y dydd galarus hwn, gan ffyddlon bregethwyr gair Duw, a minnau heb wneuthur ond gwawd o hynny? pa fudd sydd i mi yn awr o'm baichder, a'm tŷ prydferthlân, a'm gwiscoedd gwychion? pa beth a ddaeth o felusdra fy holl ddanteithion? yr holl olud bydol y bum ofalus iw casglu, a roddwn yr awr hon am gydwybod dda, yr hwn yn ddiofal a ddarfu i mi ei esceuluso; pa lawe­nydd sydd i mi yr awr hon am fy holl gnawdol ddi­grifwch a aeth heibio, yn yr hwn y gosodais fy mhrif ddifyrrwch? nid oedd y chwantau cnawdol hyn­ny, ond breuddw ydion twyllodrus, ac yr awr hon a ae­thant ymmaith megis cysgod diflanedig: eithr meddwl am y poe [...]au tragwyddol y rhai sydd raid i mi en goddef ynghyfair y byrr ddigrifwch hwnnw, sydd i'm poeni cynddrwg ag vffern, cyn fy myned i vffern, Etto yr ydwyf yn gwir gyfaddef mai fal yr haeddais yr wyfyn cael; a myfi wedi fyngwneuthur ar lun Duw yn enaid rhesymmol, ac yn gallu dirnad fynghyflwr fy hyn, a chael cynnyg i mi drugaredd cyn fynyched, ac ymbil a myfi am ei dderbyn, yn gwrthod rhâd Duw, ac yn dewis dilyn trachwantau pechod o flaen crefydd dduwiol i ryngu bodd Duw: fy amser byrr a dreuliais yn ddiriaid, heb ystyried pa gyfrifon a fyddai raid i mi roi yn y dydd diwedd. ac yn awr holl feluswedd fy mywyd pe cesclid ynghyd, ni chystadlei y rhan leiaf om poenau presennol. y llawenydd a gefais nid oedd ond amserol, ac a ddarfu cyn i mi yn brin ond ei ddechreu: fy nhrueni sydd dragwyddol a di-drangc. O na ddarfuasai i mi dreulio yr amser, a fwriais yn ofer yn chwarau cardiau, disiau, a chwaryddiaeth, a'r cyffelyb helynt ddiffaith, yn darllain yr Scrythrau, [Page 45] yn gwrando pregethau, yn derbyn y cymmun, yn wyto am fy mhechodau, yn ymprydio, gwilio, a gweddio, fal y gallaswn i yr awr hon ymadel mewn gobaith diogel o iechydwriaeth tragwyddol! O na bawn yn awr i ddechreu fy mywyd drachefn, oh fel y diystyrwn y byd hwn a'i oferedd! mor bûr ac mor fucheddol y byddwn fyw, mor fynych yr awn i'r Eglwys i san­cteidio dydd yr Arglwydd! Ped fai Satan yn cynnyg i mi holl drysor, diddanwch, a goruwchafiaeth y byd hwn, ni chai efe fyth fy hudo i anghofio y gofidian hyn yn yr awr ddiweddaf. O gorphilyn llygredig, a burgyn drewllyd, pa fodd y chwaràdd diafol hudo­liaeth a nyni ein dau? Pafodd y darfu i ni wasanaethu, a thwyllo bôb vn y llall? a thynnu damnedigaeth greulon arnom ein deuwedd? yr awrhon y mae fyngyflwr yn fwy grefynus nâ 'r anifail sy'n trigo yn y ffòs; o herwydd y mae yn rhaid i mi fyned i atteb ger bron brawdle cyfion farnwr nef a daiar: lle ni chaf fi neb i ddadleu drosof, ar diawliaid melldige­dig yma, y rhai fy gydnabyddus am holl ddrwg weithredoedd a fydddant i'm cyhuddo, ac ni allaf fy escusodi fy hûn, y mae fyngalon fy hûn eusys yn fynghyhuddo, yr wyf yn sicr o gael damnedigaeth o flaen yr orseddfainge, ag oddiyno fy llusgo gán gythrauliaid vffernol, i'r caethiwed anrhaethadwy, a'r poenau didrangc o'r tywllwch eithaf: lle ni chaffi weled mor goleuni mwyach, y peth godidawg cyntaf a'r a wnaeth Duw. myfi yr hwn ym mhlaen llaw oeddwn yn ymogoneddu fy mod yn rhyddwas, ydwyf yr awr hon gwedi fyngwarcháu tan grafangau Satan: fel y betris ddychrynllyd o fewn sbagau y gwalch rheibus. Ym há le y caf [...]etty heno? a phwy a fydd yn gyfeilion i mi? o ddychryn i feddwl am dano! o ofid iw ystyried! ô melldithier y dydd yn yr hwn im ganwyd, na fydded y dydd y beichiogodd fy mam arnaf yn fendigedig, melldigedig fyddo'r dyn a [Page 46] ddywedodd wrth fy nhâd fe aned i ti fab, ac a'i cy­ssurodd. melldigedig a fyddo y gwr hwnnw, am nas lladdasei fi: O na buasei grôth fy mam yn fêdd i mi, neu na buasai ei chròth byth heb escor. O pa ham i daethym o'r groth i ddioddef yr vffernol arteithiau hyn? ac fal hyn i ddibenu fy nyddiau trwy gywilydd tragwyddol. Melldigedig fo 'r dydd im cysylitiwyd ar fath gorph drygionus. O na allwn gael cymmaint ffafr, ac na chawn weled mo honot ti fyth mwyach; y mae ein ymadawiad ni yn dra chwerw, ac yn alarus, eithr ein hail gyfarfod, ar y dydd ofnadwy hwnnw i dderbyn cyflawndra ein haeddedigol ddialedd, a fydd o lawer mwy echrys ac annoddesusach. Ond beth yr wyf iw feddwl fal hyn, wrth alarnad rhyhwyr yn ceisio oedi yr amser? fe ddaeth yr awr ddiwa­ethaf: yr wyf yn clywed llinynnau y galon yn torri, y mae 'r ty pridd hwn yn cwympo ar fy mhen; nid oes yma na gobaith, nac ymwared, na lle i drigo yn hwy, y mae yn anghenrhaid i mi gychwyn. Tydi ys­gerbwd budr: oh ysgerbwd budr, yn lle bydd wych, bydd waeth, my fi a'th adawaf: ac felly dan grynu, y mae fe yn dyfod allan, ac yn ddisymmwth y mae 'r dreigiau vffernol yn ymaflyd ynddo, ac yn ei ddwyn yn nerthol Mal llif cornant i'r pwll heb waelod, yr hwn sy'n llosci o dân a brymstân: lle yr ydis yn ei gadw mewn carchar poenedig, nes y byddo y dydd mawr ar farn gyffredinol. Yn ôl hyn y rhoir yr scerbwd drgsawr yn y bêdd, yn yr hon weithred gan mwyaf, y mae 'r meirw yn claddu y meirw: hynny yw, y rhai ydynt farwol mewn pechod a glad­dant y rhai â fuont feirw am bechod. Ac fal hyn yr anuwiol ar bydoi di-ailgenedledig, yr hwn a wna­eth y ddaiar yn beradŵys iddo ei hûn, ei fol yn Dd­uw, a'i drachwant yn gyfraith: mal y darfu iddo ef yn ei sywyd hau gwagedd, felly yr awrhon wedi ei farw, efe à feda drueni. Yn ei wynfyd efe a esceu­lusodd [Page 47] wasanaethu Duw, yn ei adfyd y mae Duw yn ei necau yntau o'i gymmorth, a'r cythraul yr hwn y bu ese yn hir yn ei wasanaethu, sydd yn awr or diwedd yn talu iddo ei gyflog. Ffiaidd oedd ei fuchedd, melldige­dig ei farwolaeth. Y cythraul a gafodd ei enaid, ar bedd ei gorphilyn; yn yr hwn sybwll o lygredigaeth, ogof marwolaeth, daiardŷ galar, y gydwn y diffeithwas anheilwng yn pydru, a'r safn ynllawn pridd, ei fol yn llawn pryfed, a'i barwyden yn llawn drygsawr, yn disgwyl adgyfodiad ofnadwy, pryd yr adgysylltir a'r enaid; fel megis y cyttunasant au gilyd i wneuthur pechod, felly y cânt gyd-boenydio gyd a'i gilydd yn dragwyddol.

A hyn am drueni yr enaid a'r corph wrth farw, yr hyn nid yw ond melldith mewn. rhan: Bellach y canlyn cyflawnder melldith, yr hyn yw trueni yr e­naid a'r corph yn ôl marwolaeth.

Myfyrdod am drueni dyn yn ol marwolaeth, yr hyn yw cyflawnder melldigedigwrydd.

CYflawnder melldigedigrwydd (pan syrthio ar greadur, ni allo oddef ei bwys) sydd yn ei wthio ef i lawr i ddyfnder diwaelod digofaint ani­bennus yr oll alluog Dduw, Luc. 16.23. yr hwn a elwir damnedigaeth uffern, Matt. 23.33. y cyflawn felldigedigrwydd hwn sydd naill a'i neull­tuol, a'i cyffredinol.

Neulltuol ydyw, (yr hyn mewn mesur llai o gyfla­wndra) sydd yn discyn a'r yr enaid yn ddi atteg, hwy'n gyntaf ac yr ymwahano ef oddiwrth y corph.

Oblegid yn y munyd yr ymadawo, y mae'n bre­sennoll yngŵydd ac yngolwg Duw. Canys pan ballo ganddo ef weled a'i lygaid corphorol, gweled a wna mewn môdd ysprydol: fel Stephan, yr hwn a welodd ogoniant Duw, ac Jesu yn sefyll ar ei dde­haulaw, [Page 48] Act. 7.5. Neu fal gŵr a aned yn ddall, ac ni welsai ddim erioed, wedi cael ei olwg drwy fawr wrthiau, yn gweled yr haul, yr hwn ni wes­sai erioed or blaen. Ac yno trwy dystiolaoth ei gydwybod ei hûn, y mae Crist y barnwr cyfion yr hwn sy'n gwybod pob peth, yn peri iddo (drwy ei anfeidrol allu) ddeall y gôsp a'r farn sydd ddy­ledus iddo am ei bechodau, a pha gyfryw fydd ei helynt dragwyddol. Ac yn y modd hyn yn sefyll yngolwg y nef, ac yn anghymmwys o herwydd ei aflendid i fyned i'r nef; yr ydis yn dywedyd ei fod yn sefyll ger bron gorseddfaingc Duw. Ac yno yn ddisymmwth y mae 'r angylion drwg, y rhai a ddaethant iw gyrchu, yn ei ddwyn bendramwnwgl i uffern; lle y cedwir ef yngharchar mewn tragwyd­dol boenau beunyddiol, nes dyfod y farn fawr yn y dydd ofnadwy: eithr nid yn y dygn boenau eithaf, y rhai a dderbyn ef yn gwbl yn y dydd diwae­thaf.

Cyffredinol gyflawnder melldith sydd mewn me­sur helaethach o gyflawndra, yr hwn a ddiscyn ar y ddau, sef enaid a chorph; pryd y dygir (drwy alluog nerth Crist penbarnwr nef a daiar) un o uf­fern, a'r llall allan or bêdd, megis carcharorion, i dderbyn barn ofnadwy yn ôl eu drwg weithredo­edd. Dadc. 11.18. Dan. 12.1. Joa. 5.18. Pa fodd y bydd y gwrthodedig, pan fyddo 'r mor yn rh [...] ar ddaiar yn crynu, a nerth y nefoedd yn siglo, gan ddychryndod (oddiwrth yr arŵyddion nefol tû ac at ddiwedd y byd) yn amhwyllo. Oh pa fâth gyfarch alarus fydd rhwng yr enaid colledig a'r corph, wrth eu hail gysylltiad yn y dydd dychry­nadwy! O sugnedd pechod, a mygn o fudreddi (medd yr enaid wrth ei gorph) pa fodd yr ydis yn fyngorthrechu i fyned drachefn i'th fewn di? nid me­gis i gyfannedd i drigo, ond megis i garchar i be­nydio [Page 49] ynghyd. O fel yr wyt yn ymddangos yn fy­ngolwg fel merch Jephte i'm hanguriol gystudd! O Dduw na buasit ti byth bythol yn pydru yn y bêdd, fal nath welswn byth mwyach! O pâ wradwydd a ddygwn ni ynghyd, wrth glywed adrodd ar osteg o flaen Duw, dynion, ac Angelion, yr holl ddirgel bechodau y rhai a wnaethom ynghyd! a gollais i y nef, o wir gariad ar y fath furgyn drewllyd? a'i ty di yw 'r cnawd yn ol trachwantau yr hwn, yr ym­roais i wneuthur cymmaint o odineb? O fol gwrthun pa fôdd y bum mor ffôl ath wneuthur di yn Dduw i mi? O mor wallgofus oeddwn redeg yn wysg fy mhen ir cystuddiau yma o boenau annibennus, er mwyn meddiannu llawenydd munudiol. Chwychwi greigiau a mynyddoedd, pa ham yr ŷch yn neidie fal hyrddod? Psal. 114.4. ac na chwympwch arnaf i'm cuddio rhag wyneb yr hwn sydd yn dyfod i eistedd a'r yr orseddfaingc accw? Oblegid y mae dydd mawr ei ddigo faint ef wedi dyfod, a phwy a ddichon sefyll? Datc. 6.16, 17. O ddaiar pa ham y cry­ni, fal hyn wrth weled yr Arglwydd, ac nad agori dy safn i' m llyngcu i wared fel y gwnaethost â Cho­rah, ac mal na 'm gwelid mwy?

O Ellyllon damnedig, mi a fynnwn pe gallech yn ddioed fy rhwygo i yn ddrylliau, dan ammod y drylliech fi oni'm gwnelid yn ddiddim. Eithr tra fŷch di, fal hyn yn ymofidio yn ofer, dros dy dru­eni, yr Angelion a'th lusgânt di ymmaith yn styr­nig, o ymmyl dy fêdd i ryw le cyfagos at frowdle Crist, yn yr hwn le tra fych di fal gafr felldigedig, wedi dy ddidoli i sefyll i wared ar y ddaiar, megis ar law asswy y barnwr, fe gyfrif Crist ar gyhoedd yr holl ddoniau a dywalltodd arnat, a'r holl arteithi­an a ddioddefodd trosot, ar holl weithredoedd da a adewaist dithau heb wneuthur, a'r holl freiddra [Page 50] gwaharddedig a wnaethost yn ei erbyn ef a'i gyfrei­thiau.

Dy gydwybod oddifewn, (yn waeth na mil o dy­stion) a'th cyhudda: y cythrauliaid, y rhai a'th ddenodd di ith holl ddireidi drygionus, a fyddant o'r naill-tu efo ath cydwybod, yn dwyn tystiolaeth i'th erbyn: ar y tu arall y saif y Seintiau bendige­dig a'r Angelion i gydbrofi cyfiawnder Crist, gan ffieiddio creadur mor aflan. Oth ol swn echry­stawn aneirif gyfeillion colledig, a damnedigion gre­synol yn aros am dy gyfeillach. Oth flaen di yr holl fyd yn llosci yn fflam o dân; goruwch dy ben di y bydd y Barnwr llawnddig a chôsp haeddedigol yn barod i adrodd y farn ith erbyn. Oddi tanat ge­nau gwreichionllyd y gauffwrn ddiwaelod yn ago­red i'th dderbyn. Yn y cyflwr gresynol hwn, fe fydd amhonibl iti ymgadw, o blegit dan yr ammod hon­no, ti a fynnit pe cwympei y graig fwyaf ar dy uchaf, Dad. 6.16, 17. Ymddangos a fydd anesco­rol itti, ac etto y mae 'n rhaid i't sefyll allan gyd a'r colledigion eraill i dderbyn y farn hon arnad, sef, Ewch oddiwrthif chwi felldigedig i'r tân tragwy­ddol, yr hwn a ddarparwyd i ddiafol ac iw angeli­on, Mat. 25.41.

Ewch oddiwrthif] dyna neullduaeth oddiwrth bob gorfoledd a dedwyddwch.

Chwi felldigedig] Dyna yr yscymundod creu­londdwys. Ir tân] dyna greulonrhwydd, Tragwy­ddol] dyna barhâd y poenedigaeth. A ddarparwyd i ddiawl ac iw angelion] dyna 'r penyd uffernol, a'r penydwyr. O farn [...]fnadwy rhag yr hon ni eill y rhai damnedig mor diangc! yr hon pan adrodder, ni ellir byth ei throi yn ei hôl; yn erbyn yr hon ni ellir bwrw escusodion; oddiwrth yr hon ni ellir my­ned i fan arall i achwyn, nac i appelio. Felly nid oe [...] i'r rhai colledig ddim i, ddigwyddo, ond poenau u­ffernol, [Page 51] y rhai a fydd heb esmwythau 'r penyd, na dibennu 'r amser. Oddiwrth yr orseddfaingc hon, rhaid ir angelion dy daslu di (ynghyd ar holl gythreuliaid dammedig ar gwrthodedigion) i'r pwll heb waelod, ar tywyllwch eithaf, yr hwn sy'n llosci o dân a brwmstân yn dragwyddol, Dat. 21.8. Ir fan hon cyn gynted ac ith teflir, ti gei glywed y fâth alar, wylofain, ac ocheneidiau, nad oedd gwaedd Corah, Dathan, ac Abiram pryd eu llyncodd y ddaiar hwynt ddim tebyg ir vdfa yma: nagê wrth glywed yr oernad yma, ti a debygit dy fod yn yffern cyn dy fod yno.

Yn yr hwn bwll heb waelod, gwedi unwaith dy fwrw, ti a fyddi yn syrthio bob amser, ac er hynny byth heb gael gwaelod: ac ynddo y byddi byth yn cwynfan heb neb a dosturio wrthit: ti a wyli yn ddi­baid gan angerdd poenau y tân, ac etto dy ddannedd a grŷn rhag maint yr oerfel: ti a wyli wrth fe­ddwl fod dy drueni yn ddi-ymwared: ac a wyli wrth feddwl na wna edifairwch ddim lleshâd: Ti a wyli wrth feddwl, pa wedd am gysgodau o ddi­fyrrwch byrr, y darfu i't syrthio i ofidiau poenau tragwyddol: ti a wyli wrth weled na eill wylofain y chwaith itti ronyn lleshâd: iê ac yn wylo ti a wy­li ychwaneg o ddagrau nâg sydd o ddwfr yn y môr, oblegid y mae dwfr y môr yn beth terfynol, eithr wylofain y gwrthodedig a fydd an-herfynol.

Yno y caiff dy lygaid serchogaidd eu cystuddio wrth edrych a'r ysprydion erchyll: dy glustiau mo­ethusglyw eu dychrynu gan oernad y cythrauliaid yn vdo, a rhingcian dannedd y gwrthodedigion po­enedig: dy drwyn meindlws a gaiff ei lenwi a dryg­sawyr drewedig frwmstan: dy archwaeth dewisol a boenir â newyn anguriol, dy gêg feddw a sŷch gan syched anniffoddadwy: dy feddwl a gystuddic wrth gofio mai o ferch i ddifyrrwch amserol, yr [Page 52] hwn sy 'n dislannu cyn blodeuo, y buost mor ynfyd, a cholli y llawenydd nefol, a rhedeg yngwysc by ben ir poenau vffernol, y rhai a barhânt tu hwnt i drag­wyddoldeb. Dy gydwybod yn oestadol a'th frath di pan fyddyliych, mor fynych y darfu i Grist trwy ei bregethwyr gynnig iti faddeuant am dy bechodau, a chynnig teyrnas nefoedd i ti yn rhwydd ac yn rhad, os ty di a wnait gymaint a chredu ac edifarhau: ac mor hawdd y gallysit ti dderbyn trugaredd yn y dyddiau hynny; mor agos a fuost lawer gwaith i edi­farhau, ac etto fe ddarfu iti gynnwys i'r byd dy gadw yn anediferiol; ac yn awr fal y mae dydd y drugar­edd wedi myned heibio ac ni lewyrcha byth dra­chefn.

O fal y bydd dy ddealltwrieth ar bigau dûr, wrth ystyried, ddarfod i ti o chwant i gyfoeth darfodedig, golli y trysor tragwyddol, a chyfnewid dedwyddwch nef am drueni vffern! Lle bydd pob rhan o'th gorph (heb na thorr na thrai a'r boenau) yn cael yn vn ffunyd eu penydio yn dragywydd. Yn y Penydiau vffe­rnol yma, fe a'th ddifuddir yn dragwyddol ô olwg bendigedig yr Arglwydd, yn yr hyn y mae gwir ddawn a bywyd yr enaid yn sefyll. Ni chei di fyth weled goleuni, nac un golwg ar lawenydd, ond gor­wedd mewn tragywyddol boenau y tywyllwch eithaf. lle na bydd trefn ond dychryndod; na llais ond llais cablwyr, a rhai yn vdo; na sŵn ond sŵn y poenau, ar penydwyr; na chymdeithas, ond gyd â diafol ai angelyon: y rhai gan eu bod mewn penyd eu hun­ain, ni allant gael dim llonyddwch ond porthi eu cynddaredd yn dy bennydio di. Lle bydd poene­digaeth heb dosturi, trueni heb drugaredd, alaeth heb gymmorth, gweiddi heb ddisdewi, aflonydd heb fesur, cystudd heb esmwythdra, lle mae y prŷf heb farw, a'r tan heb ddiffoddi: lle bydd digofaint Duw yn ymaflyd a'r dy enaid a'th gorph, fal y [Page 53] fflam dân ar y pŷg a'r brwmstan: yn yr hon ti a gei losci yn oestadol, a byth heb ddarfod, marw beunydd, a byth heb farw, beunydd yn ymrwyfo mewn gofidiau angau, a byth heb gael gwared o honynt, nac adnabod diben a'r dy boenau. felly pan ddarfyddo i ti eu dioddef hwynt rif [...]i mil o flyny­ddoedd, am bob mil o welltglas sydd ar y ddaiar, neu dywod ynglan y môr, nid wyt ti o ronyn nes i gael diben a'r dy boenau, na 'r awr gyntaf i'th tafl­wyd iddynt: iê y maent cyn belled oddiwrth ddi­weddu nad ŷnt hwy ond dechreu beunydd. Ond pe bai yn ôl mîl filiwn o flynyddoedd obaith y cai dy enaid colledig ddibendod ar y penydiau hyn, ê fyddai hynny beth cyssur, feddylied fod ryw amser y diwedd i ddyfod: either cyn fynyched ac y byddo 'r meddwl yn cofio y gair yma byth, dyna vffern arall ynghanol vffern.

Y meddylfryd hwn a bair i'r colledig weiddi ouai, ouai, cymaint a phe dywedent ouc aei, ouc aei. O Arglwydd nid byth, nid byth, eu cydwybod a'i het­tyb fal y gareg lefain, aei, aei, byth. byth. oddy­ma y cyfyd eu tostur Ouai, sef, gwae, ac ôch yn dra­gywydd.

Dyma yr ail farwolaeth, sef yr union gyffredinol gyflawnder o'r holl felldithrwydd a thrueni: yr hyn sydd raid i'r holl gwrthodedigion colledig ei ddiodd­ef, tra fyddo Duw a'i seintiau yn gyfrannog o ogoni­ant a dedwyddwch nefol yn dragywydd.

Hyn yma am drueni dŷn ynghŷflwr llygredi­gaeth, oddieithr ei adnewyddu drwy râs Ynghrist.

Yn ôl hyn i canlyn gwybodath am fywyd dŷn, o herwydd grâdd ei adgenedliad trwy Grist.

Ystryriaeth am wynfydedig gyflwr y dyn adgenedledig yn ei farw [...]laeth.

PAn ddanfono Duw angeu, megis ei gennad i gyrchu y dyn adgenedledig, y mae ef yn dy­fod iw gyfarfod hanner y ffordd ir nefoedd; canys y mae ei serch a'i ymarweddiad yno o'i flaen ef. Phil. 3.20. nid yw Angeu na dieithrol nac ofnad wy iddo. Nid yw ddieithrol, o blegid yr oedd efe yn marw beunydd; nac ofnadwy, o ran tra fu fyw, marw ydoedd, a'i fywyd a guddiwyd gyd â Christ yn Nuw. Col. 3, 3. Marw gan hynny iddo ef, nid yw ddim amgen onid gorphywyso oddiwrth ei boen yn y bŷd, a myned adref i dŷ ei dad, i ddinas y Duw byw, i Ierusalem nefol, i blith myrddiwn o Angelion, i'r gynulleidfa gyffredinol, i Eglwys y cyntafenedig, at Dduw barnwr pawb oll, at ysprydion y rhai vnion a berffeithiwyd, at Iesu Cyfryngwr y Testament newydd. Heb. 12.22, 23. Tra fo ei gorph yn glaf, y mae ei fed dwl yn iach, o herwydd bod Duw yn gwneuthur ei wely oll yn ei glefyd, Psal. 41, 3. ac yn ei gryfhau ef â ffydd ac â dioddefga [...]wch ar wely ei dristwch. [Page 58] a phan fyddo yn cychwyn myned i ffordd yr holl fyd; y mae ef (mal Jacob, Moses, a Josuah) yn rhoi cyngor ac athrawiaeth dduwiol iw blant a'i gyfneseifiaid, i wasanaethu y gwir Dduw, a'i anrh­ydeddu yn vnion holl ddyddiau eu heinioes. Ei enaid bendigedig, ni anadla allan ddim ond bendithion, a'r cyfryw ymadroddion ag a fo arnynt flâs oddiwrth yspryd sancteiddiedig. Megis y mae ei ddŷn ef oddiallan yn gwanhau; felly y mae eî ddŷn ef oddimewn yn cynnyddu, ac yn cryfhâu. Pan fo ymadrodd ei dafod ef yn pallu, y bydd o­chneidiau ei galon yn llefaru yn vwch at Dduw. Pan fo golwg y llygaid yn tywyllu, y mae 'r Yspryd glân yn ei oleuo ef oddimewn a helaethrwydd ô oleu­ni ysprydol. Nid yw ei enaid yn ofnus, eithr yn hyderus i fyned allan o'r corph, ac i drigo gyd a'r Ar­glwydd. 2 Cor. 5.8. Y mae ef yn ochneidio mal Paul, Cupio dissolvi, Yr wyf yn deisyf fy nattod; a bod gyd a Crist, Phil. 1.23. Ac megis Dafydd, fel y sycheda yr hŷdd am ddyfrneint, felly y sycheda fy enaid am danat ti o Dduw: y mae fy enaid yn sychedu am Dduw, am y Duw byw, Pa am­ser y caf ddyfod i ymddangos ger bron Duw? Psalm. 42.2. y mae ef yn gweddio gyd a'r Sein­tiau, pa hyd o Arglwydd yr hwn ŵyt san­ctaidd ac vnion? Tyred arglwydd Jesu, ty­red chwyppyn. Dat. 22.20. A phan ddêi amser terfynedig ei ymddatodiad, pryd ei bo yn gwybod ei fod yn myned at ei Dad, a'i Waredydd, mewn heddwch cydwybod, a gobaith sicr o gael meddeuant o'i holl bechodau trwy waed yr oen, y mae ef yn canu mal yr hén Simeon fendigedig, ei Nunc dimit­tis, Yr awrhon Arglwydd y gollyngi dy wâs mewn tanghneddyf yn ol dy air, &c. Luc. 2.29. ac a ddyru ei enaid megis a'i ddwylaw ei hun yn nwylaw ei Dad nefol, gan ddywedyd gyd â Dafydd: i'th [Page 59] ddwylaw di o Dâd yr wyf yn gorchymmyn fy enaid, o blegit ty di am gwaredaist: o Arglwedd Dduw 'r gwirionedd, Psal. 31.5. a chan ddywedyd gyd a' Stephen: Arglwydd Iesu derbyn fy ysbryd. Act. 7.59. cyn gynted ac y rhoddo ef ei yspryd bendigedig i fynu: yn ebrwydd y mae 'r Angelion sainctaidd (y rhai oeddynt yn gwilio arno ef o'i eni­digaeth hyd ei farwolaeth) yn dwyn ei enaid i'r nef, fel y dygafant enaid Lazarus i fonwes Abra­ham, yr hon yw Teyrnas Nefoedd; i fyned i'r hon y mae Angelion da, a gweithredoedd da yn unig yn cydymdeithio a'r enaid: y naill i roi i fynu y peth orchymmynwyd iddynt, a'r llall i gael eu gwobr.

Y corph mewn amser cyfaddas megis Teml sanctaidd yr Yspryd glân, âelod i Grist, pridwerth gwaed Mâb Duw, a esyd ei gydfrodyr yn barchedig i huno yn ei fèdd, megis yngwely Crist, mewn goba­ith sicr o gael deffroi yn nydd adcyfodiad y cyfion, i fod efo a'r enaid yn gyfrannog o'r bywyd a'r go­goniant tragwyddol. Ac o blegid hyn, fe elwir yn fendigedig nid yn ynig eneidiau y ffyddlonniaid eithr eu cyrph hefyd.

Hyn yma am y fendith sydd yn descyn ar enaid a chorph y dŷn adgenedledig yn ei farwolaeth. Ga­dewch i ni weled ym mhellach pa ryw fendith sydd i ddilyn e'i enaid a'i gorph yn ol ei farwolaeth.

Myfyrdod am gyflwr bendigedig y dynadgenedledig yn ol ei farwolaeth.

Y Cyflur yma sydd a thair grâdd arno.

Yn gyntaf o ddydd marwolaeth hyd yr adcy­sodiad.

Yn ail, o'r adcyfodiad hyd oni adrodder y farn.

[Page 60]Yn drydydd, yn oly farn, i barhau yn dragy­wydd.

Cyn gynted ac y darfyddo i'r dŷn adgenedledig roddi ei enaid i fynu i Grist, y mae 'r Angeli­on sanctaidd yn ei dderbyn iw cadwraeth, ac yn ddi-atteg, yn ei ddwyn i'r nef; ac yno yn ei roi yn anrheg gar bron Crist: ile yr ydis yn ei goroni, a choron cyfiawnder, a gogoniant. 2 Tim. 4.8. Dad. 2.10. nid yr hon a haeddodd o herwydd ei weithredoedd da, ond yr hon a addawodd Duw o'i ddaioni haelionus i'r rhai oll o wîr gariad arno, yn y byd hwn a'i gwasanaetho ef, ac a geisio ei ogoniant. Oh pa ryw lawenydd a fydd hynny i'th enaid ti! yr hwn ni bu arferedig o weled dim ond trueni pechaduriaid, gael gweled wyneb brenin y gogoniant! Iê gweled Crist i' th croe­sawu, cyn gynted ac i'th ddygir di o'i flaen, gan ei An­gelion sanctaidd; a'i groesaw yw hyn, euge bone serve: sef yw hynny, da gwnaethost, croesaw wâs da a ffydd­lon, &c. dos i mewn i lawenydd dy Feistr: a pha ryw or­foledd a fydd itti weled mil miliwn o Cerubiaid, Ser­aphiaid, Angelion, Gorseddfeingciau, Arglwyddia­ethau, Tywysogaethau, Galluogrwydd? Ephes. 1.21. Yr holl Patrieirch sancteiddiol, Prophwydi, Offei­riaid, Apostolion, Merthyron, Cyfaddefwyr: a holl eneidiau dy gymdeithion, cyfneseifiaid, gwyr, gwragedd, a phlant, ar cwbl oll o So­intiau Duw, y rhai a ymadawsant o'th slaen di mewn gwir ffydd Grist, yn sefyll ger bron gorsedd­saingc Duw mewn anrhydedd a gogoniant? Os oedd brenhines Sheba, wrth weled rhwysc ac vr­dduniant Salomon, o wir syndod yn dywedyd: dedwydd yw dy wŷr, dedwydd yw dy weision, y rhai sydd yn sefyll oth flaen, i glywed dy ddoethineb: pa la­wenychu a wna dy enaid ti, wrth ei weled ei hûn wedi cael ei gynnwys i fod ym mhlith y gynulleidfa [Page 61] ogoneddus yma, i edrych ar fendigedig wyneb Crist, i ddirnad nerth ei ddoethineb? Pa ryw anrhydedd a fydd i't wrth weled cynifer mil o filoedd sydd yno, yn dy groesawu di iw nefol gymdeithas! Canys fel yr oeddynt oll yn llawenychu pan droist i edifarhâu; felly yr awrhon y maent hwy yn lla­wenach wrth weled dy goroni, ac wrth dy ganfod yn derbyn y goron yr hon oedd ynghadw itti oni ddelit. Oblegid yno ŷ mae Coron Merthyrdod iw gosod am ben y Merthyr a ddioddefod arteithiau er mwyn Efengyl Crist: Coron Morwyndod ar ben y Forwyn a orchsygodd Drachwant. Coron Du­wioldeb a Diweirdeb, ar ben y rhai oedd yn go­goneddu Crist yn union, ac yn cadw eu prio­das yn ddi-halog: Coron gweithredoedd da, ar ben rhoddwyr elusênau, y rhai a fuant syber wrth dlôdion: coron y gogoniant dilygredig, ar ben y bi­geiliaid, y rhai trwy eu pregethau, au ensamplau da, a droesant lawer enaid o lygredigaeth pechod i ogoneddu Duw mewn sancteiddrwydd buchedd. Pwy a ddichon adrodd yn helaeth faint gorfoledd y llu nefol yma, wrth dy goroni di â gogoniant, a'th drw­siadu mewn disclaer wisc cyfiawnder, ac wrth we­led Palmwydden buddugoliaeth yn dy law? o wyched sydd ganddynt ddarfod i ti ddiangc rhag holl drueni 'r bŷd, rhwydau y cythraul, a phoenau vffern; a chael o honot yn lle hynny orphywysfa a dedwy­ddwch yn dragywydd? Oblegid y mae pawb yno yn ymhyfrydu cymmaint mewn happusrwydd vn a­rall ac yn ei happusrwydd ei hun, a gweled un arall yn cael ei garu gen Dduw cystal a'i weled ei hun. Ie y mae ganddynt gynnifer o amryw fath ar Jawenydd, ac sydd iddynt o gyfeillion i gydlawen­hau. Ac yn y gwynfydedig ar bendigedig gyslwr [Page 62] yma, y mae yr enaid yn gorphywys gyd â Christ yn y nef, hyd ddydd yr adcyfodiad: pan gyflawner nifer ei chydwasanaethwyr, a'i chydfrodyr yr hyn y mae 'r Arglwydd yn ei gyfrif yn amser byrr.

Yr ail râdd o ddedwyddwch dŷn yn ôl mar­wolaeth sydd o amser yr adcyfodiad, hyd oni adrodder y farn ddiweddaf. O herwydd ar y dydd olaf,

1. Yr wybrennau defnyddol, y ddaiar ac oll sydd o'i mewn a ymddettyd, ac a burir a thân, 2 Pet. 3, 10, 12, 13.

2. Ar sain yr vdcorn diweddaf, neu ar lais Crist yr Archangel, yr vnrhyw gyrph ac â oedd gan yr etholedigion or blaen, (er en bod wedi eu troi yn bridd ac yn ddaiaren) a gyfyd drachefn. Ac yn yr vn munud, yr ail dychwel enaid pob rhyw ddŷn iw gorph ei hûn, trwy rinwedd adcyfodiad Crist eu pen; ac a adfywheir ac a gyfodir ou beddau, megis pod faent yn deffroi yn eu gwelau; 1 Cor. 15.52. 1 Thes. 4.14.16. Joa. 5.28. Ezec. 37. Rhuf. 8.11. a phâ wedd bynnac y darfu i erlidwyr creulon ddryllio eu cyrph hwynt yn ddarnau, neu eu difa yn vlw: etto fe gaiff yr Etholedig weled fod yn wir yn y dydd hwnnw: na syrthiodd blewyn o'u pen hwynt.

3. Hwynt hwy a ddeuant allan o'i beddau pob un o honynt, megis Joseph allan o garchar, neu Dani­el allan o ffau y llewod, neu Ionah allan o fol y mor­fil.

4. Gwedi bywhau mal hyn holl gyrph yr ethole­digion hwy a godant yn y cyfryw berffeithrwydd na­turiaeth ac y buasent yn ôl eu hardymêrwch ania­nol, o buasent di anafus: ac yn y cyfryw oedran, a [...] y bydd dŷn grymusaf ynghylch ei dair a'r ddêg a'r [Page 63] higain oed, pob vn yn ei ryw priodol ei hûn; yr hyn beth y mae 'r dyscawdwyr yn tybied fod yr Apostol yn pennodi atto yn y geiriau hyn: Oni ddelom ni eu gyd oll yn ddŷn perffaith ym mesur oedran cyflawn­der Crist. Eph. 4.13. Tertul. de Resur.

Pa anaf bynnag oedd o'r blaen ar y corph, megis dallineb, neu gloffni, neu wargrymni, y pryd hynny fe dynnir ymaith. Ni bydd Jacob yn glôff, nac Isaac yn ddall, na Leah yn llygadŵyr, na Mephibo­sheth yn glôff efrydd: Canys gan na fynnai Dafydd na dall na chloff i ddyfod iw dŷ, llai o lawer a fyn Crist o ddallineb a chloffni i aros yn ei gyfannedd ne­fol. Fe wnaeth Crist yr holl ddeillion i weled, y mudiaid i lefaru, y byddariaid i glywed, ar cloffion i rodio, &c. ar â ddaeth atto ef i ofyn ei râs ar y ddaiar: mwy o lawer yr iachâ efe holl amherffeith­rwydd y rhai a gymmero ef yn gyfrannogion o'i ogo­niant yn y nefoedd. Ym mhlith y llwythau hynny, nid oes vn egwan, y dŷn cloff a neidia fel yr hydd, a thafod y dŷn mud a gân. Isay 35.6.

Ac y mae'n ddigon hysby sol wrth weled ddarfod i Dduw greu ein rhieni cyntaf ni, nid yn fechgyn nac yn henaf gwyr, ond yhghanol perffeithrwydd eu hoedran, y bydd yr anaplasis, sef y creadwria­eth newydd gwedi marw [...]laeth, ym mhob modd yn breffeithiach na 'r plasis, sef y deunyddiad cyntaf ar ddŷn, o'r hwn y cwympodd ef i gyflwr marwol. Ac nid yw debygol, y gall mebyd, y [...] hwn nid yw ond amherffeithrwydd, a henaint yr hwn sydd lygry­digaeth, gydhuno yn dda â grâdd corph perssaith go­goneddus.

5. Cyrph yr etholedigion wedi eu cyfodi mal hyn a gant bedair tra rhag [...]rol goruwch naturiol rinweddau, o blegid,

1. Fe a'i cyfo [...]ir hwy mewn nerth trwy 'r hwn y galiant fod byth yn gadwedig rhag pob d [...]flyg, a gwe­ndid, [Page 64] ac yn gallu parhau heb arfer o fwyd, diod, neu gŵsc, a'r fâth gynhaliaeth. 1 Cor. 15.43.

2. Mewn anllygredigaeth trwy 'r hyn ni byddant byth digwyddedig i vnrhyw fâth a'r amherffeithrw­ydd, anaf, clefyd, neu farwolaeth.

3. Mewn gogoniant, trwy 'r hwn y discleiria eu cyrph mor eglur ar haul yn y ffurfafen, a chwedi eu gwneuthyd mor amlyg [...]l, eu eneidiau a oleua trwy­ddynt yn fwy gogoneddus o lawer nai cyrph. Math. 13.43. o'r hwn ogoniant yr ymddanghosod tri arwy­ddlewyrch. y cyntaf yn wyneb Moses: Exod. 34.27. yr ail yn y cyfnewidiad ar ddull Crist yn y mynydd, ar trydydd yn wynepryd Stephen. Mat. 17. Act. 6.15.

Tri arwyddocâd diogel o ogoniant ein cyrph ar y dydd gogoneddus hwnnw. Yno y rhydd Dafydd heibio ei wisc bigeilaidd, ac a wisc am dano drwsiad mab y brenin, Jesu nid Jonathan. Yno pob mordecai cywir, yr hwn a alarodd dan sachliain cnawd llygre­dig, a gaiff ei drwsiadu a harddwych wisc frenhinol: ac a gaiff Goron Ardderchawg ar ei ben, fel y gallo yr holl fyd weled fal y gwneir i'r hwn y mae brenhin y brenhinoedd yn ei anrhydeddu. Os gwna yr awrhon cyfodiad vn haul ir borau ymddangos mor ogoneddus; O mor ogoneddus a fydd y Dydd hwnnw, pan fyddo aneirif fyrdd fyrddiwn o gyrph y Seintiau, a'r Angelion, yn ymddangos yn oleuach nag eglurdeb yr haul! a Chorph Crist mewn gogoni­ant yn rhagori arnynt oll.

4. Mewn escudrwydd neu gyflymdra, trwy 'r hyn y geill eu cyrph hwy ymgyfodi i gyfarfod yr Ar­glwydd ar ei ddyfodiad gogoneddus yn yr awyr fel yr eryrod yn ehedeg at sclyfaeth. Math. 24.28.

At yr hwn esgudrwydd ar gyrph y Seintiau y mae 'r prophwyd yn pennodi lle y dywedodd, Esai. 40.31.

Hwy a wellhant eu nerth, ac ehèdant fel eryrod, rhedant ac ni flinant, rhodiant ac ni ddiffygiant. Ac at y [Page 65] flwr hwn y gellir cymhwyso y geiriau hyn o ddoethi­neb: sef yn amser eu gweledigaeth y disclei­riant, ac y rhedant yma a thraw, megis gwieichion mewn sofl.

Ac o herwydd y pedair cynneddfau hyn y mae Paul yn galw cyrph y rhai etholedig a gyfodwyd, yn ysprydol: o blegid mewn cynnedfau y byddant ys­prydol, eithr yn unrhyw byth mewn sylwedd. 1 Cor. 15.46.

A pha wêdd bynnag y mae pechod a llygrediga­eth yn y cyflwr marwol hwn, yn gwneuthur dŷn yn îs nac Augylion, etto diau pan gorono Duw ef â gogoniant ac anrhydedd, ni fedraf fi ddirnad pa fôdd y bydd dŷn mewn dim oll yn îs na'r Angelion. o blegid Ysprydion ydynt hwy▪ ac felly y mae dŷn hefyd o herwyddd ei enaid; iê a mwy na hynny, hwy a gânt gyrph ysprydol wedi eu ffurfi [...] yn gyffe­lyb i gorph gogoneddus yr Arglwydd Jesu Grist, Phil. 3.21. Yn yr hwn y mae natur dŷn gwedi ymdderchafu trwy undeb personol i ogoniant y Duw­dod, ac i anwahanol gymdeithas y Drindod fendi­gedig: yr hwn anrhydedd ni chennadhâodd ef eri­oed iw Angelion. Heb. 2, 16. Ac o herwydd hyn y mae i ddŷn ragorfraint vwch eu llaw hwynt oll. Na­gê, nid ydynt hwy ond ysprydion gwedi eu trefnu i fod yn wenidogion i'r etholedig. Heb. 1.14. a chynnifer o honynt ar y cyntaf a wrthwynebodd wneuthur hyn o swydd, ac ni chadwodd y drefn gyntaf osodedig, am eu balchder a daflwyd i lawr i vffern; Nid yw hyn yn lleihau teilyngdod yr Angelion, ond hyspysu faint yw cariad Daw tuag ddynaw! ryw.

Eithr am yr etholedigion, y rhai a fyddant yma yn fyw, ar yr ail dyfodiad disymmwth i Grist; Y [...]ân yr hwn a lysc lygredigaeth y bŷd a'r gweith­redoedd o'i fewn, mewn munud ar drawiad amrant llygad, a'i goddiwes hwynt lle y bôn [...], n [...]ill a'i yn [Page 66] malu, mewn melin rhagluniaeth, a'i yn rhodio rhyd meusydd difyrrwch, a'i yn gorwedd mewn gwelŷ llonyddwch, ac felly gen losci eu amhur­edd a'i llygredigaeth, o gyrph marwol a'i gwna hwynt yn gyrph anfarwol, a hyn o gyfnewid a fydd iddynt hwy yn lle marwolaeth. 1. Cor. 15.51.

Yno y caiff yr enaid drwy lawenydd gyfarch ei gorph gan ddywedyd: Oh da ymgyfarfuom ni eilwaith fy chwaer anwyl, mor hyfryd yw dy lais, mor howddgar yw dy wynepryd, gwedi gorwedd cyhyd mewn agennau creigian, ac mewn dirgel lochesau 'r bêdd! Can. 2.14. yr wyt ti yn wir yn breswylfa cyfa­ddas, nid yn vnig i mi i drigo ynot, ond y cyfryw vn y mae 'r Yspryd Glân yn gweled yn gymmwys genddo aros ynddo megis yn deml iddo yn dragywydd. Bellach y darfu gauaf ein holl orthr­ymderau, llifeiriant ein trueni a sychodd yn hysb. Y mae cyrph ein etholedigion frodyr yn ymddangos yn ddiscleiriach na blodau 'r Lili ar y ddaiar: fe ddaeth yr amser i ganu Halleluiah, a llais yr vd­corn a glywir yn ein tîr, Ty di a fuost fynghy­farwr yngwaith yr Arglwydd, ac yn gyfaill i mi mewn erlidiau, a chammau, er mwyn Crist a'i Efengyl; yr awrhon y cawn ni fyned gyd a'i gilydd i lawenydd ein Harglwydd, Megis y dygaist y groes gyd a'm fi gynt, felly yr awrhon gyd â myfi y cei wisco y goron. Megis yr hauaist gyd â myfi yn helaeth mewn dagrau, felly yr awrhon, y medi yn he­laeth gyd â myfi mewn gorfoledd. O bendige­dig, iê tra bendigedig a fo 'r Duw daionus! yr hwn (tra fu y rhai gwrthodedig accw yn treu­lio eu holl amser mewn balchder, chwantau cnaw­dol, bwyta, yfed, a gwagedd halogedig) a roes i ni râs i gydtynnu a'i gilydd yn gwilio, ymprydio, a gwe­ddio, yn darllain yr scrythyrau, yn cadw y Sabbôt­hau, [Page 67] yn gwrando pregethau, yn derbyn y Cym­mun sainctaidd, yn cynnorthwyo 'r tlawd; gan ar­fer o weithredoedd Duwioldeb ym mhob gostyn­geidyrwydd tu ac at Duw, a rhodio yn gydwy­bodus i wneuthur yn ôl ein galwadigaeth tû ac at ddynion.

Yn y man ni chei di glywed sôn am dy bechôdau, o herwydd fe a'i maddeuir, ac a'i cuddir, Psal. 32.1. eithr pôb gweithred dda a wnaethost, er mwyn yr Arglwydd, a gyhoeddir ac a obrwyir. Llonna dy galon, o herwydd y mae dy Farnwr yn gnawd o'th cnawd, ac ascwrn o'th ascwrn dithau. Cyfod dy ben i fynu, a gwêl yr Angelion gogoneddus yma, megis llu o Gabrieliaid yn ehedeg attom, i ddywedyd i ni fod dydd ein ymwared wedi dyfod, Dan. 9, 21. Luc. 21.28. ac i'n trosglwyddo ni yn y cymylau i gyfarfod ein iachawdwr yn yr awyr. wele y maent hwy gar llaw: Cyfod gan hynny fyngholomen, fynghariad, fy mhryd ferth, a thyred ymaith. Can. 2, 13.17. Ac felly fel yr iyrchod neu geirw iavainc, y maent hwy yn rhedeg gyd a'r Angelion tu ag at Grist tros ddy­chrynadwy fynyddoedd Bether.

6. Y byw ar meirw ynghyd, yn y modd hyn gwedi eu bywhâu au gogoneddu, a gynnullir allan o law trwy weinidogaeth sanctaidd Angelion Duw, o hôb cwrr a pharthau 'r bŷd, ac â gippir ynghyd yn y cymylau, i gyfarfod yr Arglwydd yn yr awyr, ac felly a ddeuant gyd ag ef, yn rhan o'i rwysg ogoneddus i farnu y colledigion a'r angelion drwg. 1 Thes. 4.17. 1 Cor 6.1, 3. Y deuddeg Apo­stol a fyddant yn eistedd ar ddeuddeg gorseddfaingc (yn nesaf at Grist) i farnu y deuddeg llwyth, y rhai a wrthodasant wrando yr Efengyl a bregethwyd trwy eu gweinidogaeth hwynt. Ar holl Sein­tiau mewn anrhydedd ac urddas, yn nesaf attynt hwythau, megis barnwyr hefyd i farnu yr angelion [Page 68] drwg, a dynion bydawl. Ac megis y derbynni­odd pob vn o honynt yn y bywyd yma rás i fod yn chwannoccach nac araill, i osod allan ei ogoniant, ac yn ffyddlonach iw wasanaethu ef; felly y bydd eu gogoniant a'i gwobr hwythau yn fwy nag eraill yn y dydd hwnnw. 2 Cor. 9.6.

Y lle ar fan yr ymgasglant ynghyd at Grist, a'r lle yr eistedd Crist i farnu, a fydd yn yr awyr goru­wch dyffryn Iehosaphat, wrth fynydd yr olewydd, yn gyfagos i Ierusalem, ar y tu dwyrain oddiwrth y Deml, fel y mae 'n debygol drwy bedwar o res­ymmau.

1. Yn gyntaf, O blegid bod yr scrythur sanctaidd yn cynnwys cymmaint a hynny mewn geiriau hygoel: Joel. 3.11, 12. mi a gynnullaf yr holl genedloedd i ddy­ffryn Iehosaphat, ac a ymresymma ag hwynt yno, Pâr ith alluogion ddescyn i lawr o Arglwydd, deffroed y cenhedloedd a deuant i fynu i ddyffryn Iehosa­phat. O blegid yno yr eisteddaf i farnu y cenedloedd o amgylch. Jehosaphat o'i gyfieithu yw, yr Arglwydd a farn, a'r dyffryn hwn a gafodd yr enw yma, oddiwrth y fuddugoliaeth fawr a roes yr Ar­glwydd i Jehosaphat, ac iw werin ar yr Amoni­aid, Moabiaid a thrigolion mynydd Seir, 2 Cron. 20.1, 22, 26. Yr hon fuddugoliaeth oedd arwydd o'r fuddugoliaeth ddiwaethaf a rŷdd Crist y barnwr pennaf iw etholedigion, ar eu holl elynion yn y fan honno y dydd olaf, fel y mae 'r holl Iddewon yn ei ddeongli: Edrychwch Zachar. 14. 4, 5. Psal. 50.1.2, 3, 4, 5. Oll yn cyttuno y bydd y lle yng­ŷlch yno.

2. Yn ail, O blegid megis y darfu ynghylch yno, groeshoelio Crist a'i draddodi i gywilydd cy­hoeddus, felly vwch ben y lle hwnnw yr adcyfo­dir ei ogoneddus orseddfaingc yn yr awyr, pan ddêl ese i ymddangos mewn Barn, i eglurhau ei [Page 69] fowredd a'i ogoniant. Canys y mae yn addas i Grist farnu y byd a barn gyfion yn y fan honno, lle y bu efe ei hunan yn cael ei euogfarnu, a'i gondemnio yn anghyfion.

3. Yn drydydd, O blegid gan weled y dan­fonir yr Angelion i gasclu ynghyd yr etholed­igion oddiwrth y pedwar gwynt, o'r naill gwrr i'r ne foedd i'r llall, y mae yn hawdd profi y bydd y lle y cynhullir hwynt oll ynghyd iddo, yn agos i Ierusalem, a dyffryn Iehosaphat: yr hon fan y mae y rhai sydd gyfarwydd ym messuryddiaetn y bŷd, yn adrodd ei fod yn gannolbarth wyneb y ddaiar: canys os y terfynau eithaf oddiwrth ba rai, a fydd pedwar cyrrau y byd, rhaid yw i'r ymgyfarfod fod ynghylch y perfydd-bwynt, sef, y ca­nol.

4. Yn bedwerydd: O blegid i'r Angelion ddy­wedyd wrth y discyblion: mai megis y gweisant hwy Grist yn ymdderchafu oddiar fynydd yr olewŷdd, yr hwn sydd vwchlaw dyffryn Iehosaphat: felly yr vn agwedd y daw ef i wared o'r nefoedd. Act. 1.9.10, 11, 12. Dyma feddwl Aquinas a'r holl Ysgolwyr, oddieithr Lombart ac Alexander Ha­les.

5. Yn ddiwaethaf: pan fyddo Crist yn eistedd yn ei orseddfaingc ogoneddus, gyd â llawer miloedd o Seintiau, ac Angelion, yn llewyrchu yn oleuach na chynifer o Haulau mewn gogoniant, ac yn eistedd o'i amgylch: a chorph Crist mewn gogoniant a phryd­ferthwch yn rhagori arnynt oll: y colledigion gwe­di eu didôli, ac yn aros ar y ddaiar i wared; canys y llaw ddehau sydd yn arwyddocâu bendigedig, ar llaw aswy melldigedig gyflwr: Crist yn gyntaf a adrodd barn gollyngdod a rhyddhâd, a thragwy­ddol fendith i'r etholedigion. Yn gyntaf, o her­wydd wrth glywed hynny, y myn ef chwannegu [Page 70] gofid y gwrthodedig. Yn ail, i ddangos ei fod ef yn barottach i roi Trugaredd na Barn. Ac fal hyn o orseddfaingc ei Fawrhydi yn yr awyr (yngolwg ac yn ynglyw yr holl fyd) y datcan ef wrth ei etholedi­gion: Deuwch chwi fendigedig blant fy nhâd, meddi­ennwch y deyrnas a barotowyd i chwi cyn dechreuad y byd, &c. Mat. 25.34.

Deuch chwi] dyma ein bendigedig vndeb ni â Christ, â thrwyddo ef a'r holl Drindod.

Fendigedig] dyma ein rhyddhâd ni oddiwrth ein holl anwireddau, a'n cyflawn gynyscaeddu â grâs, a dedwyddwch.

Blant fy nhâd] dyma 'r Awdur oddiwrth yr hwn trwy Grist y mae ein hapusrwydd ni yn deil­liaw.

Meddiennwch] dyma ein mabwysiad ni.

Y Deyrnas] gwelwch ein etifeddiaeth, a'n med­diant.

A barotowyd] gwelwn ofal Duw dros ei ddewi­sedig.

Er pan seiliwyd y byd] o rád, tragwyddol, an­ghyfnewidiol etholedigaeth Duw!

Oh mor rhwymedig yw 'r enediau hynny i garu Duw, yr hwn o'i wir ew yllys da a'i arfaeth, a'i de­wisodd ac a'i carodd hwynt, cyn iddynt wneuthur na da na drwg, Rhuf. 9, 3.

Canys yr oddwn newynog, &c.

O Ddaioni Crist, yr hwn sydd yn dal sulw ar holl weithredoedd ei blant, iw gwobrwyo hwynt am dan­ynt! Pa faint yw 'r cariad sydd ganddo ef i gristianogi­on truain, yr hwn sydd yn cymmeryd pob gweithred trugaredd a wneler iddynt hwy er ei fwyn ef, fel pe gwneuthid iddo ei hûn! Deuwch attaf fi, yn yr hwn y credafoch cyn i chwi fyngweled: 1 Pet. 1.8. yr hwn [Page 71] a garasoch, ac a geisiasoch mor ewyllyscar, a thrwy lawer o orthrymderau.

Deuwch yr awrhon o flinder i orphywys, o gy­wilydd i ogoniant, o safn angau, i lawenydd bywyd tragwyddol.

Er fy mwyn i y difenwasant chwi, ich erlidiwyd, ac i'ch melldithiwyd.

Ond yr awrhon yr ymddengys i'r holl Esauiaid melldigedig accw mai chwi ydyw y gwir Iac [...]biaid, a gewch dderbyn bendith eich Tad nefol, a bendigedig y cewch fod. Eich tadau, eich mammau, ac'h cy­nyseifiaid a'ch gwrthodasant, ac a'ch rhoesant ym­maith, er mwyn fyngwirionedd i, yr hwn yr oedd­ych▪ chwi yn ei faentumio: Ond yn awr fy Nhâd i a fydd yn Dâd i chwi, a chwi a gewch fod yn feibion ac yn ferched iddo yn dragywydd. 2 Cor. 6, 18.

Fe a'ch bwriwyd chwi allan o'ch tiroedd a'ch by­wyd, ac ymadawsoch a'r cwbl er fy mwyn i a'm E­fengyl, eithr fal y bo yn eglur na chollasoch môch ynnill, eithr ynnill wrth golli: yn lle etifeddiaeth a meddiannau bydol, chwi a gewch feddiannu gyd â myfi etifeddiaeth fyn neyrnas nefol, lle y cewch fod o herwydd cariad yn feibion: O herwydd braint genedigol yn etifeddion: O herwydd anrhydedd yn frenhinoedd, O herwydd sancteidd wydd yn offe­iriadau. Ac chwi ellwch yn hyf fyned yr awrhon i'r meddiant, o blegid fyn Nhad a'i darparodd, ac a'i cadwodd i chwi er yr amser cyntaf y gysodwyd sail y byd.

Yn ebrwydd yn ol y farn hon o ryddhâd a bendith, y mae pob vn yn derbyn ei goron yr hon y mae Crist y barnwr cyfion yn ei roi am eu pennau, megis gwobr, yr hon â addawodd esc o'i râs a'i drugaredd, i ffydd a gweithredoedd da y rhai oll a garent ei ymddanghosiad ef mewn gogoniant. 2. Tim. 4.8.

[Page 72]Yno pob un gan gymmeryd ei goron oddiam ei ben, a'i gesyd a'r lawr (fal petteu) wrth draed Crist; a chan ymostwng en hunain ag vn galon, ac un lleferydd, mewn undeb â chyfundeb nefol a ddywedant fal hyn: Dadc, 4.5, 10. Moliant, anrhy­dedd, a gogoniant, a nerth, a diolch a fyddo i ti yr oen bendigedig, yr hwn wyt yn eistedd a'r yr orsedd­faingc, a laddwyd, ac a'n prynaist ni i Dduw a'th waed, o bòb cenedl, ieithoedd a phobloedd, ac an gw­naethost ni yn frenhinoedd, ac yn offeiriaid i Dduw i deyrnasu gyd â thi yn dy deyrnas yn oes oesoedd. Amen.

Yno y cânt hwy eistedd yn eu gorseddfeingciau, au trefn, megis barnwyr a'r y gwrthodedigion, a'r Angelion drwg, i glodfori a dwyn tystiolaeth o v­nion farn Crist y Barnwr goruchaf, 1 Cor. 6, 1, 2.

Gwedi adrodd barnedigaeth y colledigion, y oy­flawna Crist ddwy weithred arbennig.

1. Yn gyntaf rhoi yr etholedigion iw Dâd: Ioan. 17.13, 14, 15. Gwel o Dad cyfion dyma y rhai a roddaist i mi, mi a'i cedwais hwynt, mal na chollodd vn o honynt, mi a roddais iddynt dy air di: ac hwy a'i credasant ef, a'r byd a'i cashaodd hwynt am wad oeddynt o'r byd magis nad oeddwn innau o'r byd.

Ac yr awr hon O Dâd myfi a fynnwn i'r rhai a roddaist i mi, fod gyd â mi lle yr ydwyf; fel y gwelant y gogoniant a roddaist i mi, fel y byddwyf fi ynddynt hwy, a thithau ynof finnau, fel y gwneler hwynt yn ber­ffaith yn vn, fal y gwyppo 'r byd mae tydi am hanfo­nodd i, a'th fod yn ei caru hwynt fel y ceraist fi. Joan. 17.23, 24.

2. Yn ail, Crist a ddyru i fynu y deyrnas i Dduw y Tad, hynny yw, a baid a gwasanaethu swydd ei gy­fryngdod, wrth yr hon, megis y mae yn Frenin, Offeiriad, Prophwyd, ac yn ben yr Eglwys, fe [Page 73] fathrodd ei elynion, ac a reolodd ei bobl ffyddlon, â'i Yfpryd, ei air, a'i Sacramentau. Felly pan fo efe yn gado ei Deyrnas o râs, tros ei Eglwys yn y byd hwn, yn ddi atteg fe a lywodraetha fel y mae yn Dduw gogyfuwch a'r Tad, a'r Yspryd glân, yn ei Deyrnas o ogoniant yn dragywydd, Nid i leihau dim a'r deilyngdod ei Ddyndod, eithr i hyspysn yn eglurach ogoniant ei Dduwdod. Felly megis y mae ef yn Dduw, efe a gaiff o hynny allan, ym mhob cyflawnder heb gyfryngau oddiallan, reoli oll yn oll. 1 Cor. 15, 24.

O'r orsedd a'r brawdle yma, y cyfyd Crist a'i holl ogoneddus gynulleidfa o etholedig Angelion, a Seintiau, ac a eiff i fynu yn orfoleddus mewn trefn, a llywodraeth i nef y nefoedd, a'r cyfryw hyfryd­lais cerddwriaech nefol iw canlyn: Fal y caffo y gán honno, a ddywedodd Dafydd ei gwirio yn hollawl: fe aeth Duw i fynu mewn gorfoledd, yr Arglwydd gyd a sŵn yr vdcorn, cenwch foliant i Dduw, cenwch foliant i'r Brenin, cenwch foliant: o blegid Duw ydyw brenin yr holl ddaiar, efe biau ymdderchafu mewn mawredd Psal. 47, 5, 6, 7, 9. A'r briodasgerdd honno yn Ioan: ymlawenhawn, ac ymhyfrydwn, a rhown anrhydded iddo ef, o blegid y mae priodas yr oen yn dyfod, a'i wraig ef a ymbaratôdd. Alleluiah: Oblegid yr Arglwyd Dduw ollalluog sy'n teyrnasu. Datc. 19, 6, 7.

Y trydydd a'r ràdd olaf o fendigedig gyflwr y dŷn adgenediedig yn ôl marwolaeth, sydd yn dechrau ar ôl adrodd y farn a bery yn dragwyddol heb dra­ngc na gorphen.

Myfyrdod am gyflwr bendigedig ŷ Dŷn Adgene­dledig, yn y nef, gwedi ei derbynnio ef ei fann o ollyngdod, ger bron brawdle Crist, a'r Ddydd y Farn ddiwaethaf.

YMma y mae fy myfyrdod yn llewygu, am pin scrifennu yn cwympo om llaw, y naill heb a­llael deall, a'r llall heb allael rhoi ar lawr, y diddan­wch tra godidog, a'r tragwyddol bwys gogoni­ant (o'r hwn nid yw holl ddioddefiadau y byd hwn yn deilwng) 2 Cor. 4.17. Rhuf. 8.18. Yr hwn a gânt hwy (sef yr etholedigion) gyd a'r Drindod fen­digedig, ei feddiannu, o'r pryd y derbynnir hwynt gyd à Christ yn gyd etifeddion, o'i dernas, a'i lawe­nydd tragwyddol.

Etto ni allwn roi cais arno fal hyn: y mae'r Scrythur sanctaidd yn dangos allan (i'n dealltwria­erh ni) ogoniant y tragwyddol a'r nefol lawenydd mewn pedwar peth:

• 1. Y Lle.
• 2. Y Golygyn.
• 3. Rhagorfreintiau yr etholedigion yno.
• 4. ^* Frwythau y rhagorfreintiau hynny.

Myfyrdod yn hyfforddi Cristion i gymhwyso atto ei hun yn ddioed y rhagddywededig wybodaeth am Dduw, ac am dano ei hun.

TI a weli gan hynny o ddŷn, mor resynol a mell­digedig yw dy gyflwr di, trwy lygredigaeth dy natur, heb Grist: yn gymmaint ac y mae y scrythyr­au yn cyffelybu dynion drygionus i lewod, eirth, teirw, cyffylau, cwn, ar fâth greaduriaid gwlltion yn eu bywyd: a diammau fod cyflwr dŷn diadgenedle­dig yn ei farwolaeth yn waeth na chî, neu 'r creadur bryntaf yn y bŷd. O blegid yr anifail (yr hwn ni wnaed ond er mwyn dŷn) pan fyddo marw y mae yn diweddu ei holl drueni yn ei farwolaeth. Ond dŷn sy 'n meddu enaid rhesymol, ac anfarwol, gwe­di ei wneuthur ar lûn Duw, i wasanaethu Duw: pan ddibenno drueni y bywyd hwn, y mae yn rhaid iddo roi cyfrif am ei holl anwiredd; a dechrau goddef y trueni hynny, y rhai ni ddiweddant byth. Nid oes greadur yn y byd ond dŷn yn gorfod iddo roi cy­frif o'i fuchedd yn ei farwolaeth: nid rhaid i grea­duriaid anifeilaidd direswm roi cyfrif am eu gwe­ithredoedd, na'r Angelion da er bod ganddynt re­swm [Page 91] roi cyfrif chwaith, am nad oes ynddynt ddim pechod. Ac am yr angelion drwg, y maent hwy heb obaith, gwedi eu heuogfarnu yn barod: fel nad rhaid iddynt hwy wneuthur cyfrif ym mhellach. Dŷn yn vnig yn ei farwolaeth sydd i roi cyfrif ger bron Duw am ei fywyd.

Or tû arall yr wyt yn gweled (o ddŷn) mor ddedwyddol a bendigedig yw dy gyflwr gwedi dy wir gymmodi â Duw yn Ghrist, yn hyn o beth dy fod yn cael ail dderbyn llûn delw Dduw, ac adferi­ad o'th lywodraeth ar yr holl greaduriaid, nid wyt ti ond ychydig is na'r Angelion yn y byd hwn, a gogy­fuwch a'r Angelion yn y byd a ddaw; ie o herwydd dy natur wedi ei derchafu trwy bersonol vndeb a Mâb Duw, a thrwyddo ef a gogonniant y Drindod, goruwch Angelion: cyfeill-frawd Angelion mewn grâs ysprydol, a gogonniant tragwyddol. Dy di a welaist mor ogoneddus a pherffaith ydyw Duw, a bod dy brif lawenydd a'th ddedwyddwch yn sefyll ar gaffael tragywyddol gymmundeb a'i Fawrhy­di ef.

Yr awrhon (gan hynny) o bechadur anedifeiriol, yn ymyscaroedd Jesu Grist, yr wyf yn deisyf ar­nat; ie ac yn dy dynghedu fal yr wyt yn caru dy iechydwriaeth dy hûn, yn ddifrifol i ystyried gyd â myfi, mor gau, mor ofer; ac mor wael, yw 'r holl bethau, sydd yn dy attal, a'th rhwydo yn y gresy­nol a'r melldigedig gyflwr yma, yn yr hwn yr wyt yn byw, ac sydd yn dy rwystro i gael ffafr Duw, a gobaith o dragywyddol fywyd a dedwyddwch.

Yr ail peth sydd yn rhwystro Duwioldeb.

2. Drwg ecsamplau y gwŷr mawr. Ystod bu­cheddau halogedig yr rheini, y maent hwy yn ei ddilyn o flaen gorchymmyn y Duw sanctaidd. Felly pan welont hwy y gwÿr mwyaf yn y deyrnas, a llawer o'r gwŷr bonnedigion pennaf yn y wlâd, heb gymmeryd na gofal na chydwybod o wrando prege­gethau, nac o dderbyn y Cymmun, nac o sanctei­ddio Sabboth yr Arglwydd, &c. Ethr yn dyngwyr, yn odinebwyr, yn feddwon, yn gribddeilwyr, ac fel­ly, &c. yno y maent hwy yn tybied nad ydyw y san­ctaidd ordiniadau hyn, bethau o bwys mawr: canys pe dyddent, ni wnai y cyfryw wŷr mawr doe­thion cyn lleied cyfrif o honynt. Ac wrth hyn y maent hwy yn tybied nad yw crefydd beth angen­rheidiol. Ac am hynny lle dylent (fel Cristianogi­on) rwyfo yn erbyn ffrwd anuwioldeb tu a'r nefo­edd, y maent hwy yn ymroi i fyned gyd a'r llawero­edd bendramwnwgl i vffern; gan dybied fod yn amhossibl i Dduw ollwng cynnifer i ddamnedigaeth. Lle oni bai ddarfod i Dduw y byd hwn ddallu llygaid eu meddyliau, fe ddyscai yr Scrythur Sanctaidd id­ddynt, [Page 106] nad llawer o rai doethion yn ôl y cnawd, nad llawer o rai gallnog, nad lawer o rai bonneddigion a elwir, &c. 1 Cor. 1.26. Ond gan mwyaf y tlodion sydd yn derbyn yr Efyngyl. Ac ychydig o'r cyfoetho­gion a fydd cadwedig. Joan. 11.5. Matth. 19.23, 24. Ac er bod llawer gwedi en galw, etto ni bydd ond ychydig wedi eu dewis. Ac nid iw maintiolaeth lliaws yn gallu cadw oddiwrth ddamnedigaeth. megis y derchafodd Duw rai gwŷr i fowredd vwch law e­raill; felly y mae ef yn disgwyl iddynt flaenori era­ill mewn crefydd a duwioldeb: Onid ê, mawredd gwedi ei gamarfer yn amser eu gorchwyliaeth, a dry yn fwy cospedigaeth iddynt, yn eu dydd cyfrif: y pryd y bydd y gwŷr mawr, a'r galluogion pe­chadurus, yn gystal a'r tlodion, caethion, eill­dudion, yn dymuno i'r creigiau a'r mynyddoedd syrthio arnynt a'i cuddio oddiwrth wyneb y Bar­nwr, ac oddiwrth ei gyfion haeddedigol ddigofaint. Datc. 6., 15, 16. Nid ydyw ond cyssur gwan i ti, gael cynulleidfa fawr o wyr mawrion gyd â thi, yn gyfrannogion o'th tragwyddol boenedigaethau. Nid yw rhyfedi y pechaduriaid yn yscafnhau, eithr yn trymhau y pechod, megis yn Sodom. gwell yw gan hynny, fod yn gadwedig gyd a'g ychydig yn yr Arch, na bod gyd a'r holl fyd yn boddi yn y diluw. Gwell yw rhodio gyd a'r ychydig Duwiol yn llwybr cyfing yr scrythyrau i'r nefoedd, nac ymwthio gyd a'r dyrfa anuwiol rhyd y ffordd lydan sydd yn tywys i vffern. Matth. 7.13. Na âd gan hynny i samplau gwyr mawr anuwiol dy attal oddiwrth edifeirwch; canys ni eill eu mawredd hwy y dydd hwnnw eu hachub eu hunain odddiwirth eu mawr anfeidrol boenedi­gaethau.

Y trydydd peth sydd yn rhwystro Duwioldeb.

3. Diangc yn hir heb haeddedigol gosp yn y by­wyd hwn. O blegid (medd Salomon) na wneir y farn yn y fan yn erbyn drwg weithredwr, am hynny y mae calonnau meibion dynion gwedi yneroi yn ollawl i wneuthur drwg, heb adnabod fod daioni Duw yn eu tywys i edifeirwch Preg. 8.11. Rhuf. 2.4. Ond pan gamarferer ei ammynedd ef, ac addfedu pe­chod dŷn, fe fydd ei gyfiawnder ef a'r vnwaith yn dechrau, ac yn gwneuthur diben o bechadur: ac ynghyfair ei fod yn hwyrfrydig i lid, ac yn hir yma­ros, fe dery o'r diwedd hyd adref, a thrymder cospe­digaeth. 1 Sa. 3, 12. Er eu gadael i redeg fwyfwy ar gy­frif holl ddyddiau eu heinioes, etto bid diau y cant dalu yr hadling eithaf yn nydd eu marwolaeth. Athra fônt yn eu tybied eu hunain yn ddiangol oddiwrth ddialedd, y maent eusys gwedi eu taro a'r trymmaf o farnedigaethau Duw, sef â chalon ni eill edifarhau. Rhuf. 2.5. Y garreg yn yr arennau, neu 'r chw­sîgen sydd benyd anguriol yn lladd Cyrph llawero­edd o ddynion. Eithr nid dolur ond y garreg yn y galon; o'r hon y bu Nabal farw, yr hon a laddodd fyrddiwn o encidiau. Gwrthod y maent brofedi­gaeth Crist a'i groes: ond maent yn cael eu llaby­ddio gan ddihenyddwr vffern i angau tragwyddol.

O blegid nad yw llawer o'r pendefigion pennaf, a'r bonneddigion gorau, yn cael eu taro a barnedi­gaeth bresennol, am dyngu yn felldigedig, godi­nebu, meddwi, treisio, halogi 'r Sabbôth, ac es­ceuluso yn ddirmygus addoliant Duw, a'i wasan [...]eth: yno dechrau maent hwy ammeu rhagddarparwch Duw a'i gyfiawnder. Y ddau lygad hynny a chwe­nychent [Page 108] hwy eu tynnu allan o Dduw, mor ewyllys­gar, ac y tynnodd y Philistaid lygaid Sampson. Peth iw ofni yn fawr yw, rhag iddynt annog yr Arglwydd i lefain yn eu herbyn, megis y gwnaeth Sampson yn erbyn y Phylistiaid; Gan esceuluso 'r gyfraith a rho­dio yn ol eu calonnau eu hunain, hwy a dynnant (hyd y del erddynt hwy) olygon fy rhagluniaeth, am cy­siawnder. Arweiniwch fi gan hynny at y prif go­losnau hyn ar yr rhai y mae y deyrnas yn sefyll: fel y gallwyf dynnu y deyrnas a'r eu pennau, a chael dial arnynt a'r vnwaith am fy nau lygad. Barn. 16.21, 26. Na âd i ammynedd Duw rw­ystro dy edifeirwch, ond am ei fod efe yn ymar­hous, er mwyn hynny bydd dithau chwannoccach i edifarhau.

Y Pedwerydd peth sy'n rhwystro Duwioldeb.

4. Rhyfygu o drugaredd Duw. O blegid pan argyoedder dynion yn gyfion am eu pechodau, yn ebrwydd y maent hwy yn cymmeryd yn ymdiffyn iddynt y darian yma, sef y mae Crist yn drugarog; ac felly mae pob pechadur yn gwneuthur Crist yn ymddiffynnwr ei bechod ef: Megis ped fuasai ef yn dyfod i'r byd er mwyn pleidio gyd â pechod, ac nid i ddinistrio gweithredoedd y cythrawl. Ar hyn o bêth y mae 'r Cristion cnawdol yn rhyfŷgu, er iddo barhau dros ennyd yn ei bechod, na fyrhâ Duw moi ddyddiau. Ethr beth yw hyn, ond bod yn angrhed­adyn dirgel? Gan ammeu, naill, ai nad yw Duw yn gweled ei bechodau; neu os yw yn gweled, nad yw yn gyfion Canys os yw yn credu, fod Duw yn gyfion, pa fodd y geill ef dybied fod Duw, yr hwn fy 'n cospi rhai eraill yn drwm am bechod, yn ei ga­ru ef, yr hwn sydd yn ewyllysio parhau 'n oestad mewn pechod? gwir yw, fod Crist yn drugarog. eithr i bwy? yn vnig ir rhai a edifarhâo ac a drò oddiwrth [Page 109] eu hauwiredd yn Jacob. Ond o bydd neb yn ei fendi­thio ei hûn yn ei galon, gan ddywedyd, mi gaf dang­hneddyf, er i mi rodio yn ôl cyndynrhwydd fyngha­lon fy hûn, gan chwanegu meddwdawd at syched, ni bydd yr Arglwydd trugarog wrth hwnnw, &c. Esay. 59.20. Deut. 29, 19. O ynfydion! a feiddiant ymfendithio eu hunain, pan fyddo Duw yn eu galw hwynt yn felldigedig. Edrych gan hynny pa cyn be­lled wyt oddiwrth gael edifeirwch ynot dy hûn, cyn belled a hynny wyt oddiwrth siccrwydd am gael tru­garedd Yn Ghrist. Gadawed gan hynny y drygionus ei ffyrdd, a'r gwr anwir ei feddyliau, a dychweled at yr Arglwydd, ac efe a gymmer drugaredd arno, ac at ein Duw ni, ac efe a arbed yn helaeth, Esa. 55, 7.

Nid yw anobaith ynghyful mor beryglus a rhy­fyg. O blegid nid ydym ni yn darllain yn yr holl scrythyrau, oddieithr am dri neu bedwar, y darfu i anobaith ofnadwy eu gorchfygu: eithr fe ddarfu i ryfyg diofal ddanfon myrddiwn yn ddisdaw i golledi­gaeth. Megis gan hynny yr oedd y llangcesau yn Is­rael yn canu yn eu downsiau, fe laddod Saul ei fil, a Dafydd ei ddengmîl: felly y gallaf finnau ddywedyd, ddarfod i anobaith o drugaredd Dduw yrru mi­loedd yn golledig: a rhyfyg o drugaredd Dduw yrru deng-miloedd yn golledig: a'i danfon yn fyw i vffern, lle y maent yn aros heb gymmorth, nag esmwythdra; na dim gobaith o ymwared. Fe rôes Duw nawdd i'r lleidr, ond nid iw gyfaill; Luc. 23. Duw a rôes nawdd i vn, fel na byddei i neb anobeithio: ni roes Duw nawdd ond i vn, fel na byddei i neb ryfygu. sic­crwydd hyfryd i bechadur a edifarhâo: dim cyssur i'r hwn a fyddo yn aros yn anedifeiriol. Y mae Duw yn aneirif ei drugaredd, eithr yn vnig i'r rhai a drô oddiwrth eu pechodau, iw wasanaethu ef mewn san­cteiddrwydd: heb yr hyn ni chaiff neb weled yr Arg­lwydd. Heb. 12.14. I'th cadw di gan hynny oddi­wrth [Page 110] y rhwystr hwn o ryfygu, cofia, mai fel y mae Crist yn waredwr, y mae Moeses yn gyhuddwr. Bydd fyw gan hynny fel pe na bai yr vn Efengyl: bydd farw fel ped fai heb fod vn gyfraith. rhêd dy yrfa yn y bywyd fel ped fait dan lywodraeth Moeses, ymâd a'r bywyd yma fel pe na bait yn adnabod neb ond Crist, ac ef gwedi ei groeshoelio. na ryfyga oni fyn­ni di fod yn golledig; edifarhâ, o mynni fod yn gadwedig.

Y pumed peth sy 'n rhwystro duwioldeb.

5. Cyfeillach ddrwg, yr hyn yn gyffredin a elwir cymdeithion da: Eithr mewn gwirionedd prif offe­rau 'r cythraul i rwystro pechadur truan i edifeirwch a duwioldeb. Yr arwydd cyntaf o ffafr Duw i be­chadur yw rhoi iddo râs i ochel cyfeillion drwg: y cyfryw rai ag sydd yn ewyllyfgar yn ymdrybaeddu mewn pechod, gan ddiystyru moddion eu galwedi­gaeth, gan watwor purdeb crefydd rhai eraill, a bod yn gywilydd i ffydd gristianogawl trwy eu bucheddau halogedig. Y rhain sydd yn eistedd ynghadair gwatworwyr, Psal. 1.1. O blegid pan fo Duw yn cynnwys pechadur i fod yn vn o'i bobl, y mae efe yn erchi iddo ef ddyfod allan o Babilon. Dad. 18.4. Pob cynulleidfa ddrygionus yw Babilon. Allan o'r hon naill a'i ymgadwed pob plentyn i Dduw, neu os bydd ynddi tybied fod yn clywed llef ei Dâd yn dadfeinio yn ei glust, Fy mâb tyred allan o Babilon. Hwyn gyntaf ac yr edrychodd Crist o'i drugaredd a'r Bedr, efe aeth allan o'r gynulleidfa, yr hon oedd yn neuadd yr Archoffeiriad, ac a wylodd yn chwerw­dôst am ei bechod. Luc. 22.62. Dafydd ar ei ddych­weliad (yn addunedu dilyn buchedd newydd) a ddywedodd; ewch ymmaith oddiwrthif holl weithred­wyr anwiredd, Psal. 6.8. Fel ped fai yn amhossibl [Page 111] fod yn ddyn newydd, hyd oni adawai ymmaith yr holl hên gyfeillach ddrygionus; siccraf profediga­eth o grefydd gwr ydyw dull a buchedd ei gyfeillion. Cyfeillion halogedig ydynt elynion pennaf i dduwi­oldeb, a diffoddwyr deisyfiadau sanctaidd.

Llawer gwaith y mae Crist dlawd (wrth ymgyn­nig iw aileni ynot) yn cael ei daflu i'r stabl: tra fo y cyfeillion drygionus hyn, wrth yfed, chwarae, a digrifwch, yn cymeryd y stafelloedd gorau yn llet­ty dy galon. Oh na âd i gyfeillach daiarol bechadu­riaid dy rwystro di i gymdeithas Seint ac Angylion nefol.

Y chweched peth sy 'n rhwystro duwioldeb.

6. Ofn meddylgar, rhag i ymarfer a duwioldeb, wneuthur gŵr (yn enwedig gwr ievangc) i fod yn rhy brûdd ac yn bendrwm: lle mewn gwirionedd ni eill neb gael llawenydd gwell, na mwy achos i orfoleddu na'r duwiol grefyddol gristion. O ble­gyd cyn gynted ac y maent hwy yn cael eu cyfiawn­hau drwy ffydd y mae iddynt danghneddyf gyd â Duw, Rhuf. 5, 2. A mwy llawenyd na hynny ni all fod. Heb law hynny y mae ganddynt eufys deyrnas y grâs wedi descyn iw calonnau, yn sicr­wydd y cânt (yr amser y gwelo Duw fod yn dda) escyn i deyrnas ei ogoniant ef. Yn y deyr­nas hon o râd y mae tri pheth: yn gyntaf cyfi­awnder; Oblegid drwy gael cyfiawnder Christ iw cyfiawnhau ger bron Duw, y maent yn bwriadu byw 'n gyfion o flaen dynion. Rhuf. 14.17. Yn ail tanghneddyf, canys y mae heddwch cydwybod, yn anwahanol yn canlyn ymarweddiad gyfiawn. Yn drydydd llawenydd yr Yspryd glân: yr hwn lawe­nydd yn vnig sydd iw gael mewn heddwch cydwybod dda, ac sydd vwchlaw pob deall, Phil. 4.7. ni eill [Page 112] na thafod ei ddatcan, na chalon ei ddirnad, ond yn vnig yr hwn sydd iw gaffael, a'i feddiannu. Dym­ma y cyflawndra llawenydd a addawodd Crist iw ddiscyblion ynghanol eu gorthrymderau; Llawe­nydd yr hwn ni allai neb ei ddwyn oddi arnynt. Jo­an, 16.22, 24. Mwyniant y llawenydd hwn yr oedd Dafydd (yn ei edifeirwch) mor ddifrifol yn ei erfyn a'r law Dduw: Dyro drachefn i mi la­wenydd dy iechydwriaeth, Psal. 51.12. Ac os ydyw yr Angelion yn y nefoedd, yn llawenychu gymmaint ar droad pechadur: Luc. 15.10. Y mae 'n rhaid i lawenydd pechadur edifeiriol fod yn dra-mawr arurhr yn ei galon ei hûn. Tristwch bydol sydd yn odi mor gynnar am bennau dy­nion, ac yn llenwi cwysau eu calonnau a gofidiau angau. Cystudd duwiol y rhai duwiol (pan welo Duw yr achos i'w profi hwynt) sydd yn peri iddynt edifeirwch diedifeiriol: 2 Cor. 7.10. Canys hyn sy 'n hyfforddi eu iechydwriaeth. Ac yno ym mhob rhyw orthrymder hwy a allant fod yn ddiogel o gael yr Yspryd glân i fod yn ddiddanydd iddynt; Joa. 14.16. yr hwn a wna i'n diddanwch amlhau trwy Grist, fal yr amlhao dioddefiadau Crist ynom, 2 Cor. 1.5. Ond tra fo dyn yn byw mewn anuwioldeb, nid oes iddo heddwch, medd Esay Pen. 57, 21. ei chwerthiniad ef sydd ynfydrwydd, medd Salomon, Preg. 2.2. Nid iw ei gyfoeth ef ond clai, medd A­bacuc: Pen. 2.6, Iê nid yw 'r Apostol yn gwneu­thur mwy cyfrif o honynt nac o dom, Phil. 3.8. (wrth eu cyflybu i drysawr y duwiol) a'i holl lawenydd a derfyna mewn wylofain, medd Crist, Luc. 6.25. Na âd gen hynny i'r ofn gau hwn dy rwystro di i ymar­fer a duwioldeb. Gwell yw myned yn glwyfus gyd â Lazarus i'r nefoedd, na myned yn llawn o lawenydd a digrifwch gyd â Diues i waelodion vffern. Gwell [Page 113] ydyw alaru dros amser gyd â dynion, na bod yn poeni yn dragywydd gyd â chythreiliaid.

Y seithfed peth sydd yn rhwystro duwioldeb.

7. A'r peth olaf: ydyw gobaith o hir enioes: Ca­nys pe bai ddŷn o fuchedd ddrwg, yn tybied fod y flwydddyn hon, yn flwyddyn ddiweddaf iddo, y mis hwn, yn fîs diwaethaf, yr wythnos hon, yn wythnos ddiwaethaf, a'i possibl na wellhau, ac na chyfnewidiai, ei fuchedd anwireddus? gwnai 'n sier, fe arferat y moddion gorau i gael edifeirwch ac i fod yn ddŷn newydd. Eithr fel y gwr goludog yn yr Efen­gyl, yn addo iddo ei hûn lawer o flynyddoedd i fyw mewn esmwythdra, hawddfyd, a digonedd; Pryd nad oedd iddo ef vn noswaith i fyw 'n hwy, Luc. 12, 19, 20. Felly llawer o'r glothinebwyr, a'r Epicuri­aid drygionus, sy 'n gau addaw iddynt eu hunain lawer blwyddyn o enioes, pan fo edafedd eu hoedl a­gos wedi ei ddirŵyn hyd yr eithaf. Felly y mae Jeremi yn pennodi yr achos o bechodau, a gorthrym­derau yr Juddewon, gan ddywedyd, nid yw hi yn meddwl am ei diwedd. Galar-nad Jer. 1.9.

Nid yw 'r ysbaid hwyaf rhwng dyfodiad dŷn o'r grôth, a'i fynediad i'r bêdd, ond byrr: O blegid dŷn a aned o wraig nid oes iddo ond byrr amser i fyw: ychydig o ddyddiau, a'r rheini yn llawn o helbul. Ac oni bai ymarfer â duwioldeb, pa faint gwell ydyw cyflwr y plentyn a fedyddied ddoe, ac a gladdwyd heddyw, na Methusalem, yr hwn a fu fyŵ naw cant a naw a thrugain o flynyddoedd, ac yno fu farw? O'r ddau dedwyddach yw 'r plentyn, o herwydd bôd yn llai ei bechod, a llai ei gystuddiau. a pheth sydd yr awr­hon yn aros oddiwrth y ddau, ond coffadwriaeth yn vnig? Pa hyder a ddylai ddŷn ei roddi mewn hir e­nioes? [Page 114] wrth weled nad yw holl enioes dŷn ddim am­gen, ond marwolaeth arafaidd: Megis y mae 'r A­postol yn professu: dŷn sydd yn marw beunydd, 1 Cor. 15.31.

Gwrando yn dy glust o gyfaill diofal, nid yw dy einioes ond awel o wynt yn dy ffroenau: na hydera arno. Y mae dy enaid a'i drigfa mewn tŷ o bridd, yr hwn a syrth cyn bo hir. Fel y mae yn eglur wrth dy­wyllni dy olygon, byddarwch dy glustiau, crychiadau dy ddeurudd, Pydrni dy ddannedd, gwendid dy ge­wynnau, crynfa dy ddwylaw, y Calandr yn dy escyrn, [sef dolur wrth newidiad hîn] byrdra dy gyntun, a phob blewyn gwynn, megis cynnifer o gennadon yn peri i ti ymbarotoi i fyned i'th hîr gartref. Awn, gedewch i ni yn y cyfamser rodio at arch dy dadau, torrwn y cauad, gwelwn yma mai llygredigaeth yw dy dâd, a'r prŷf yw dy fam, ath chwaer: Job. 17.14. A weli di fel y mae yr rhain? felly y mae yn rhaid i tithau fod cyn bo hir o ddyddiau, o ynfyd y mae dy orriau yn myned heibio yn gyflym, ac yn y cyfamser y mae angau ym mhob lle yn disgwyl am danat.

Holl fywyd dyn (oddieithr yr hyn a dreulier yng­wasanaeth Duw) nid yw ond ffolineb: Canys y mae dŷn yn byw ddeugain mhlynedd cyn gwybod ei fod ei hunan yn ffôl, a chyn gynted ac ei bo ef yn gweled ei ynfydrwydd, y mae ei hoedl yn terfynu.

Clyw (lafuriwr) cyn itti weled llawer cnwd ych­waneg o gynhauaf, di a fyddi dy hûn yn addfed, ac foi tyrr Angau dy di i lawr a'i grymman. Clyw (dithau greftwr) cyn i lawer chwemis fyned heibio, fo ddaw dy fîs olaf dithau, yn yr hwn ei cai di di­thio ymmaith a gadael dy gelfyddyd heibio. Clyw (farnwr pwyllig) cyn pen ychydig dermau, y daw terfyn dy enioes i'th oddiwes, yn yr hwn bryd y rhoi di ymmaith farnu eraill, a myned a wnei dy hunan i'th farnu. Clyw (o ŵr Duw) yr hwn wyt yn my­ned [Page 115] i'r Pulput; Pregetha y bregeth hon fel ped fai hi 'r olaf a'r sydd ith fryd di wneuthur i'th bobl. Clyw (bendefig goruchel) gâd ymaith dybied yn rhyddâ o'th Anrhydedd; fe rydd angau cyn bo hir dy anrhydedd di yn y llwch: ac a'th wna di cyn wae­led a'r ddaiar, yr hon yr wyt yn ei sathru tan dy draed. Clyw di yr hwn sydd yr awrhon yn dar­llain y llyfr hwn, bydded diogel gennit cyn bo hir, y bydd dau o dyllau, lle y mae yr awrhon dy ddau lygad wedi eu gofod. Ac fe gaiff rhai eraill ddar­llain gwirionedd o'r athrawaieth hon a'r dy benglog noeth di, yr hyn yr wyd dythau yn ei ddarllain yn awr yn y llyfr bychan yma. Pa cyn gynted nis gwn i, ond hyn a wn i yn ddiogel, fod dy amser wedi ei osoll a'r lawr, dy fisoedd gwedi eu rhagòr­deinio, aeth ddyddiau wedi eu rhifo: Ic a'th awr ddi­waethaf gwedi ei phennodi: tu hwnt i'r hon ni thai di fyned. Job. 14.5, 14. Psal. 90.12. Dan. 5.26. Joan. 11▪ 9. O blegid yno cyntafanedig Angau wedi ei ymdderchafu a'r ei farch. gwelwlas, Dad. 6.15. a ddescyn wrth dy ddrws, ac er dy holl gyfoeth a'th anrhydedd, (ac wylofain dy gynyseifiaid) a'th ddwg di ymmaith, yn rhwym dy ddwylaw ath dra­ed, mal carcharor iddo, ac a geidw dy gorph dan lwyth o ddaiar, oni ddêl y dydd yn yr hwn ith ddy­gir allan i dderbyn yn ól y pethau a wnaethost yn y corph, pa vn bynnag a'i da, a'i drwg. 2 Cor. 5.10. Oh na âd gan hynny i gau obaith o enioes anwadal, dy rwystro di i fod yn bresennol ymarferwr o dduwi­oldeb crefyddol. y mae Duw heddyw yn cynnyg ei râd, ond pwy fydd yn addo y foru? y mae llawer o wyr i [...]uaingc yr awr hon yn vffern, y rhai oedd yn bwriadu edifarhau yn eu henaint, ond foi torrodd Angeu hwynt ymmaith yn eu hanedifeirwch, cyn iddynt ddyfod i'r amser yr oeddynt yn ei ddarparu i edifarhau. Pa hwyaf y byddo dŷn yn glaf, anhaw­saf [Page 116] fydd ei iachau. Oblegid y mae arfer o bechod, yn magu caledrwydd calon: Heb. 3.13. A'r rhwystrau y rhai sydd yn dy luddias di yr awr hon i edifarhâu, a sydd yn fwy rhwystr i ti fel y tynnych at henaint.

Gŵr synhwyrol, yn cymmeryd taith bell, ac rhyd ffordd fudr, ni ddyry y pwn mwyaf a'r y march gwan­naf. Ac â pha ryw fâth a'r gydwybod, y gelli di osod y bauch mawr o edifeirwch a'r dy henaint di­nerth blinedig? Lle 'r wyt yr awrhon yn dy lawn gryfder, heb allu ei godi, eithr yn hytrach yn ba­rod i wegian tano ef. A'i argoel doethineb yw i'r hwn a fo yn myned i fordwyo i daith bell beryglus, aros i chwarau ac i gyscu tra bai 'r gwynt yn gwasa­naethu, a'r môr yn dawel, y llong yn hwylus, a' [...] lly­wydd yn iach, a'r morwyr yn gryfion: Ac yno go­sod allan pan fai 'r gwyntoedd yn wrthwynebus, a'r tywydd yn dymestlog, a'r môr yn rhuadwy, a'r llong yn fraenllyd, a'r llywydd yn glâf, a'r mor­wyr yn ffeintiedig? Am hynny o enaid pechadurus, dechreu droi at Dduw trafyddo dy fywyd, [...]y iechyd, dy gryfder, a'th ieueng tyd yn parhau: Cyn neshau y blynyddoedd, yn yr rhai y dywedi nid oes i mi ddim diddanwch ynddynt. Preg. 12.1. Y cyntafane­dig a'r blaenffrwyth yr oedd Duw erioed yn ei gofyn yn ei wasanaeth, a'r rheini iw haberthu iddo ef yn ddioed. Exod. 22, 29. Exod. 13.2. Felly y dàrfu i Abel gyfiawn aberthu iddo ef o'i flaen­ffrwyth, a'i ŵyn breision: Gen. 4.4. A rheswm da yw, gael o'r Arg [...]wydd gorau, ei wasanaethu yn gyntaf, ac a'r pethau gorau. Holl weision Duw gan hynny a ddylent gofio gwasanaethu eu cre­awdr yn nyddiau eu hiouengtid: Preg. 12.1. ac yn blygeiniol mal Abraham, Aberthu i Dduw eu Isaac ieuangc. Gen. 22.3. sef ieuengtid eu heini­oes. Ni chewch edrych yn fy wyneb i (ebr Joseph wrth ei frodyr. Gen. 43.3. oni ddygwch chwi [...]ch [Page 117] brawd ieuangaf gyd â chwi. A pha fôdd y cai di e­drych yn wyneb Jesu, os rhoddi di flynyddoedd dy ieuengtid i'r cythraul, ac heb ddwyn iddo ef ddim ond dy henaint dda [...]l, gloff, grybachlyd. Cynnig hynny i'th tywysog (medd Malachi. Pen. 1.8.) os ef ni dderbyn y cyfryw [...]w wasanaethu, pa fodd y cynuwys tywysog y tywysogion y fâth vn i fod yn wàs iddo? O Mynnai Brenin Babel, Dan. 1.4. gael gwyr ieueingc têg o benpryd, a'r cyfryw a fai a nerth galluog ynddynt, i sefyll yn ei lŷs: a gaiff Brenin ne­foedd nêb i sefyll yn ei lysoedd, ond y clôff a'r dall, y cyfryw yr oedd enaid Dafydd yn eu cashau? 2 Sam. 5.8. Wyt ti yn tybied pan fych di gwedi gwasanaethu Satan a'th brif-flynyddoedd, y rhyngi di fodd Duw â dyddiau 'r cŵn? Oh gochel rhag i Dduw dy droi di heibio, at dy hên feistr d [...]achefn: fel megis y darfu i ti holl ddyddiau dy fywyd wneu­thur ei wasanaeth ef: felly y gallo efe yn y diwedd dalu i ti dy gyflog. A 'i amser cyfaddas ydyw hwnnw i gymeryd mewn llaw ddifrifol orchwyl edifeirwch, (yr hwn yw 'r gorchestwaith nawyaf) i droi dy enaid pechadurus at Duw; y pryd na elli a'th holl rym droi dy esgyrn blinedig ar dy wely esmwyth? Os wyt yn ei weled yn beth anawdd i ti yr awr hon, ti a gai ei weled yn a [...]hawsach y pryd hynny. Oble­gid fe gynnydda dy bechod di yn gryfach, a'th gryf­der yn wannach, dy gydwybod a bwysa arnat, poen a'th pendafada, ofn marwolaeth a'th synna di, ymwe­liad dy gynyseifiaid a'th syfrdana di, fel oni byddi di ym mlaen llaw, a'th conglau yn llawnion o ffydd, ammynodd, a diddanwch, ni elli na myfyrrio dy hûn, na gwrando geiriau o gyssur gan eraill, na gwe­ddio dy hûn, nac vno ac eraill i weddio trosot. Fe allai mai 'r parlys mûd a'th cymmer di, neu 'r fâth synndod marwol fel na ellych dî na chofio am Dduw, na meddwl am dy gyflwr dy hûn, ac onid wyt ti yn [Page 118] haeddu yn dda i Dduw anghofio dy waredu yn dy farwolaeth, yr hwn nid ŵyt yn meddwl ei wasanae­thu ef yn dy-fywyd? ofn marwolaeth a bâr i lawer y pryd hynny lefain, Arglwydd, Arglwydd; ond y mae Crist yn tystiolaethu, nad adnebydd ef mo ho­nynt am yr eiddo ef. Mat. 7.22. Ie llawer yr am­ser hynny fel Esau, trwy ddagrau a geisiant edifeir­wch, ac etto ni fedrant moi gael. Heb. 12.17 O blegid nid oes gan ddŷn rydd-did meddwl i edifar­hau pan fynno ei hûn, ond pan fynno Duw roi iddo ei râd. Ac os darfu i drugaredd ei dangos ei hûn mor anymbilgar nad agorai hi ei phyrth i ddeify­fyddion mor dynor a morwynion, a nhwythau mor daer a churo; Math. 25.11, 12. o herwydd ddyfod o honynt yn rhyhwyr i guro. Pa fodd y tybi di y goddef hi i ti fyth fyned iw phyrth, a thithau mor ffiaidd aflan, na feddyliaist di crioed adael pe­chod, nes i bechod yn gyntaf dy adael di; ac ni churaist eriodd a'th ddyrnau dy hunan a'r gyfair calon edifeirol? Oh mor gyfiawn y mae ei rhâd hi yn gommedd agori pyrth y nef, pan fŷch di yn curo yn dy angenoctid: yr hwn yn dy helaethrwydd ni oddefit i Grist, pan oedd yn curo, ddyfod i mewn i ddôr dy galon. Datc. 3.20. Na hydera a'r edife­irwch diweddar, nac a'r hir einioes: nid ar edife­irwch diweddar; o herwydd peth iw ofni yn fawr ydyw, rhag i'r edifeirwch hwnnw (yr hwn y mae ofn yn ei beri) farw gyda 'r dŷn a fo'n marw. A'r rhagrithiwr yr hwn a dwyllodd eraill yn ei fywyd, a ddichon ei dwyllo ei hûn yn ei farwolaeth. Nid yw Duw yn derbyn ond aberthau ewyllysgr; a'r edife­irwch a ryngabodd iddo ef, y mae yn rhaid iddo fod o'r ewyllys, ac nid o anfodd. Nid a'r fywyd hir, o blegid y mae henaint yn cwympo a'r wartha neu wddf ieuengtid; ac fel nad oes dim siccrach na marwolaeth, nid oes dim mor ansiccr a'r amser i [Page 119] farw. Je yn fynych o amser, pan fo addfedwch pechod yn prysuro, trwy greulonrhwydd yn pechu, y mae Duw yn ddisymmwth yn torri ymmaith fu­cheddwyr drygionus, naill a'i a'r cleddyf, anghym­medroldeb, glothineb, neu 'r cyfryw glefyd gwrthwyne­bus: Oni weli di mai 'r yspryd drwg sydd yn rhoi yn dy ben, oedi dy edifeirwch oni elych i'th henaint; Pan yw esamplau beunyddiol yn dangos i ti, nad oes vn o fi [...] a'r sydd yn byw a'r dy lwybr di, fyth yn ei chyrhaeddyd? Gàd i sanctaidd Yspryd Duw dy gynhyrfu di, rhag ymroi o honot mwyach i fwyta as iyfed gydâ 'r meddwon, rhag i'th feistr ddanfon an­gau am danat yn y dydd ni bŷch yn meddwl am dano, ac mewn awr ni bŷch yn ei ddisgwyl, ac felly yn ddis­ymmwth dy dorri di ymmaith, a rhoddi i ti dy gyflog gyd a'r rhagrithwyr, lle y mas wylofain a rhingcian dannedd. Mat. 24.48, 49, 50, 51. Eithr o ceri di fy­wyd hir, ofna Dduw, a bydded hir gennit am fywyd trag­wyddol. Dih. 3. 1, 2. Y bywyd hwyaf pan ddêl i'w ddiben eithaf, nid ymddengys ei fod ond fel chwedl a ddywedpwyd, tarth yn diflannu, cysgod yn cilio, breuddwyd, llysieuyn yn tyfu, ac yn blodeuo y borau, a phrydnawn y torrir ef ymmaith, ac, a gwywa; neu fal gwennol gwehydd, yr hon wrth ei thaflu yma a thraw, a ymddadlisa yn fuan i ddiben. Psal. 90.5, 9. Jag. 4.14. Psal. 109, 23. ac. 76, 5. 1 Pet. 1.24. Esay. 38.12. Nid yw ond munyd, (medd St Paul) O ynfydrwydd dŷn gan hynny yr hwn er cael mwy­niant pechod dros amser, a anturia golli tragywyddol bwys gogoniant. 2 Cor. 4.17.

Dymma saith brif rwystrau Duwloldeb, y rhai sydd raid eu bwrw allan, fel y saith gythraul o Fair fagdelen, cyn i ti fyth allu dyfod yn wir ymarferwr Duwioldeb; neu gael dim diogel obaith i fwynhau, naill a'i ffafr oddiwrth Grist drwy râd, a'i cymdei­thas gyd a'g ef mewn gogoniant.

Y clò cyngan.

I Ddiweddu 'r cwbl; yn gymmaint a'th fod ti yn gweled nad wyt heb Grist, ond caethwas i be­chod, aillt i angau, ac ymborth i bryfed, ath feddy­liau yn ofer, a'th weithredoedd yn ddiffaith, a'th lawenydd yn b [...]in yn cael dechreuad, ath trueni byth heb adnabod terfyn: Pa ŵr doeth ai yn wysg ei ben i'r cyfryw vffernol boenau, er cael o honaw ef wrth fyw mewn pechod, ynnill iddo ei hùn dros amser e­merodraeth Angustus, cyfoeth Croesus, neu hy­frydwch Salomon, cyfrwysdra Achitophel, neu ddainteithfwyd ac esmwthwisc Dives? O ran beth â dal i ddyn (fal y mae ein Iachawdwr yn dywedyd) ynnill yr holl fyd dros amser, a cholli ei enaid ei hûn yn vffern yn dragywydd.

A chan dy fod vn agwedd yn gweled faint yw dy ddedwyddwch yn Ghrist, ac mor ofer yw y rhwystrau, sydd yn cau rhyngot ti ac ef: gochel (fel y mae 'r Apostol yn cynghori) siommiant pechod. Heb. 3.13. Canys y pechod hwnnw, yr hwn sydd yr awr­hon yn rhyngu bodd i'th natur llygredig, a fydd ryw ddydd yn elyn i'th enaid cystuddiol: ac (yn y cyfamser) cyn y dirnedech a galeda dy galon ddie­difeiriol.

Y mae pechod fel Sarph yn ymddangos yn dêg i'r golwg, ond gochel y colyn sydd yn ôl: strwyth gwenwynllyd yr hwn, pes adwaenit, di fyddit mor ofalus i ffo rhag pechod, ac rhag y sarph. Canys,

1. Pechod ni wnaeth erioed ddaaioni i neb; a pha fwyaf o bechod a wnel dŷn, mwy ffiaidd y mae yn ei wneuthur ei hûn ger bron Duw, a mwy casâus ger bron dynion daionus.

2. Pechod a dynnodd ar dy vchaf di, yr holl wrth­wynebion, Colledion, gwarthruddiau, a [...]hlefydau [Page 121] a'r a ddigwyddodd i ti erioed. Ynfydion (medd Da­fydd) Oblegid eu camweddau, ac o herwydd eu han­wireddan a gystuddir. Psal. 107.17. Y mae Je­remi dan gwynofain yn gofyn yr achos; Pa ham y cystuddir dŷn byw? a'r Y spryd glân yn atteb; dyn a gystuddir am ei bechod. Galar-nad Jer. 3.39. O hyn y mae 'r Prophwyd yn llefain yn alarus yn er­byn pechod, megis yn erbyn yr achos o'u holl oth­rymderau: gwae ni yn awr bechu o honom. Galarn. 5.16.

3. O ni edifarhei di yn fuan am dy bechodau, hwy a dynnant arnat ti etto fwy o ddialedd, gwrthwynebi­on, colledion, cywilydd, a chospedigaeth nac a ddig­wyddodd i ti hyd yn hyn. Darllain Leuit. 26.28. &c. Deut. 28.15. &c.

4. Ac yn ddiweddaf oni thefli di bechod ymmaith, (pan gyflawnir dy anwiredd) Duw a'th teifl di ymm­aith am bechod. Gen. 15.16. Oblegit fal y mae ef yn gyfion, felly efe a all ladd a thaflu i vffern holl bechaduriaid calon galed anedifeiriol. Os tydi gan hynny a fynni ochel ffrwythau melldigedig pechod yn y bywyd hwn, a'r digofaint tragywyddol dyle­dus iddo yn y byd a ddaw, a'th sicrhau dy hûn, nad wyt ti yn un o'r rhai a roddwyd heibio i fod yn golle­dig; yno gâd i'm cyngor i (o bechadur truan) fod yn gymmeradwy gennit: Torr ymmaith dy bechodau trwy gyfiawnder, a'th anwireddau wrth ddangos tru­garedd i'r trueiniaid. Dan. 4.27. O bydded bellach ddiwygiad o'th amryfussedd. Ni ddywedodd Nathan ond vn ddammeg, ac fe droed Dafydd. 2 Sam. 12.1, 2 [...], 4.13. Ni phregethodd Jonas ond vnwaith i Ni­niueh, a'r holl ddinas a edifarhaodd: Jon. 3.5. Nid ed­rychodd Crist ond vnwaith ar Bedr, ac efe a aeth allan ac a wylodd yn chwerw dôst. Luc. 22.62. Ac yn awr gan dy fod ti yn fynych, ac yn gariadol yn cael dy ddeisyfu, nid gan brophwyd, ond gan Grist Argl­wydd [Page 122] y prophwydi: iê a bod Duw ei hûn, drwy ei gennadon yn attolwg i ti gyttuno ag ef: 2 Cor. 5.20. gâd ymmaith dy odineb, gyd â Dafydd, edifarhâ am dy bechodau fel gwir Ninifit; a thra byddo Crist o'i drugaredd yn edrych arnat, gâd ymmaith dy gy­feillion drygionus, ac wyla yn chwerwdost am dy feiau anwireddus.

Na fodlona mo honot dy hûn a'r grefydd ffurfiol, yr hon a luniodd gwyr diadenedig iddynt eu hunain, yn lle duwioldeb ddiragrith; Canys mewn amldra opinionau, y mae y rhan fwyaf agos wedi colli yr y­marfer o wir ffydd. Na thebyg fod yn Gristion di­gon da, o blegit dy fod di yn gwneuthyd fel y mae y rhan fwyaf, ac o ran nad wye yn gynddrwg a'r gwa­ethaf. Nid oes dŷn yn y byd mor ddrygionus, a bod ei ymarweddiad yn tueddu at bob mâth ar feiau. O herwydd y mae anghysondeb [Antipathi] rhwng rhai beiau a'i gilydd. Ond cofia beth y mae Crist yn ei ddywedyd; Oddieithr i'ch cyfiawnder fod yn helaethach na chyfiawnder yr scrifenyddion, a'r Pha­rasaeaid, nid ewch chwi i mewn mewn un modd i de­yrnas nefoedd. Math. 5.20. Ystyria ynot dy hûn belled wyt ti o ôl y Pharisaeiad mewn ymprydio, gwe­ddio, mynych dramwy i'r Eglwys, a rhodi eluse­nau. Meddwl ynot dy hûn pa nifer O Baganiaid, y rhai nid adwaenent fedydd, etto mewn rhinweddau gwybodawl, a gonestrwydd buchedd, oeddynt yn rhagori llawer arnat ti. pa le wrth hynny y mae by­wyd Crist dy feistr? a pha cyn belled wyt ti oddi­wrth fod yn wir Gristion? Os wyt ti yn ewyllysgar yn ymroi i fyw mewn vn mâth ar bechod anafus, nid elli di gael enaid adgenedledig; er i ti ddiwygio dy suchedd mal Herod oddiwrth lawer o feiau eraill. Mar. 6.10. Y mae 'n rhaid i'r gwir gristion gy­mmeryd gofal i rodio mewn vniondeb calon, yn ol holl orchmynnion Duw, yn gystal yn y naill a'r llall. [Page 123] O blegit medd St. Jago, yr hwn a ballo mewn vn pwngc o'r gyfraith (yn ewyllysgar) sydd enog o'r cwbl. Jag. 2.10. Ac y mae Pedr yn erchi i ni roddi heibio (nid peth) ond holl lid, cynfigen, twyll, a rhag­rith, &c. 1 Pet. 2.1. Vn pechod sydd ddigon er peri enaid yn golledig, heb edifeirwch: Na freudd­wydia am fyned i'r nef rhyd ffordd negosach neu hawsach na 'r hon a linynniodd Duw i ni yn ei Air. Nid ydyw 'r ffordd i'r nefoedd yn hawdd, a chyffre­din, ond cul a chyfyng: Mat. 7.14. ie cyn gyfyn­ged ac y mae Crist yn tystiolaethu, fod yn anhawdd i ddyn goludog fyned i deyrnas nefoedd. Math. 19.23. A'r rheini sydd yn myned i mewn, nid ydynt ond ychydig: ac na eill yr ychydig rai hynny mor my­ned i mewn ond trwy ymdrechu: a bod rhai o'r rhei­ni â ymdrechant heb allu myned i mewn. Luc. 13.24. Hyn a wyddei holl Seintiau Duw (tra fuont fyw yma) yn dda. Pryd yr oeddynt drwy aml ym­prydiau, difrifol weddiau, mor fynych yn gwrando y gair, a derbyn y Sacramentau, a thrwy y cyfryw amldra o ddagrau heilldion yn crefyddol erfyn a'r ddwylau Duw, er mwyn Crist, am gael eu derbyn iw Deyrnas.

Oni choeli di hyn o wirionedd; yr wyf fi yn hys­pysu i ti mai 'r diafol yr hwn sydd yn peri i ti yr awr­hon goelio, fod yn hawdd it fyned i'r nef, a ddy­waid it yn ôl hyn ei fod yn waith anhawsaf yn y bŷd. Os wyt ti gan hynny yn chwennych ynnill sicrwydd diogel o iechydwriaeth i'th enaid, ac i fyned y ffordd union i'r nefoedd; cais yn ebrwydd mal morwyn ddo­eth olew duwioldeb yn llusern dy ymarweddiad: fel y gellych fod mewn parodrwydd gwasdadol i gyfar­fod y Priodfab, pa vn bynnag ei dêl, a'i trwy farwola­eth, a'i trwy Farn. Math. 25.1. Yr hyn fel y gellych yn haws ei wneuthur, Bydded hyn yma i ti yn ymar­fer beunyddiol.

Neilltuol ymddiddaniad byrr pan ddeffrô dŷn gyntaf y borau.

FY enaid syddyn disgwyl am danat ti (O Argl­wydd) yn fwy nac y mae y gwilwyr am y borau: Duw gan hynny trugarha wrthif, a thywynned dy wyneb arnaf, diwalla y borau hwn a'th drugaredd fel y gorfoleddwyf, ac y llawenychwyf dros fy holl ddyddiau. Psal. 130.6. Psal. 67.1. ac 90.14.

Myfyrdod Boreuol.
Yno myfyria neu feddwl.

FAl y gall yr holl Alluog Dduw (yn yr adcyfodi­ad) gôdi dy gorph di allan o'r bedd o hûn mar­wolaeth, cyn hawsed ac y gallodd ef y borau hwn, dy ddeffroi di yn dy wely allan o'th hûn naturiaeth. A'r wawriad yr hwn ddydd o adcyfodiad y daw Crist i'w ogoneddu yn ei Saint, a phob vn o gyrph y milo­edd o'i Saint gwedi eu gwneuthur vn agwedd a'i gorph gogoneddus ef, yn goleuo mor eglur a'r haul. Mat. 13.43. Luc. 9.31 Phil. 3.21. A'r holl An­gelion vn ffunyd, yn llewyrchu yn eu gogoniant: a chorph Crist yn rhagori arnynt oll mewn discleirdeb a gogonniant: a'r Duwdod vwch ei law yntau. Os gwna tywyniad vn Haul, i'r borau fod mor ogone­ddus; Pa fâth forau disclaer gogoneddus a fydd hwnnw, yn yr hwn y bydd mil miliwn o gyrph go­leuach o lawer na' [...] haul yn ymdda [...]gos, ac yn can­lyn Crist, megis cymdeithion gogoneddus i ddyfod i gadw y Seshwn gyffredinol o gyfiawnder, ac i farnu Angelion drwg a dynion anuwiol? Oh ra âd i elw, difyrrwch darfode [...]g, neu wâg ogoniant y diwinod hwn, beri i ti golli dy gyfran, a'th wobr o hyfiyd­wch [Page 126] a gogoniant tragwyddol y dydd hwnnw, yr hwn yn briodol a elwir adcyfodiad y cyfiawn. Luc. 14.14. Act. 17.31. Y mae gan anifeiliaid lygaid i weled cyffredinol lewyrch y dydd, eithr ymgais di dy orau â llygaid dy ffydd i ragweled goleuni gogoneddus y diwrnod yma.

2. Ni wyddost ti mor agos attat ti yr ydoedd yr yspryd drwg (yr hwn ddydd a nos mal llew rhuadwy sydd yn rhodio oddiamgylch dan geisio dy ddifetha di, 1 Pet. 5.8.) Tra roeddit yn cyscu, ac na ellit ti moth waredu dy hun. Ac na wyddost ti, pa ryw niwâid a wnaethai i ti, oni bai i Dduw (yr hwn ni chŵsc ac ni hûna) dy amgylchu di a'th eiddaw, a'th ymddiffyn a'i Angelion sanctaidd bendigedig. Psa. 121.4. Psa. 34.7.

3. Pan glywych di y ceiliog yn canu; cofia Bedr i wneuthur a'r ei ôl, galw ith gof geilioglais sonia­rus yr vdcorn ddiwethaf, yr hwn a'th ddeffry di oddi­wrth y meirw. Ac ystyria ymhâ gyflwr y byddit ti pe vdcanai ef yr awrhon, ac ymrô i fod yn gyfryw, ac y mynnit dy fod y pryd hwnnw: rhag yn y dydd hwnnw, i ti ddymuno na buasit erioed yn gwe­led y dydd hwn: a melldithio dydd dy enedigaeth naturiol, eisiau bod wedi dy eni o newydd trwy râd ysprydol. Pan gano 'r ceiliog, y mae 'r lleidr yn anobeithio am ei speilfa, ac yn gadael ymmaith ei amcan a'i fwriad y noson honno: felly y cythraul sy 'n peidio a cheisio gwall ym mhellach, pan glŷwo ef yr enaid bucheddol yn deffroi ei hûn a boreuol weddi.

4. Cofia fod yr Hollalluog Dduw ynghylch dy wely yn gweled dy orweddiad i lawr, ath cyfodiad i fy­nu: yn deall dy feddyliau, ac yn gydnabyddus a'th holl ffyrdd, Psal. 139.2.3. Cofia yr un ffunud fod ei Angelion sanctaidd, y rhai a wiliodd trosot, ac a'th amddiffynnodd trwy 'r nos, yn gweled hefyd y [Page 127] môdd y deffroaist, ac y codaist. Gwna bob peth gan hynny megis yngwydd yr ofnadwy Dduw, ac yng­o [...]wg ei Angelion sanctaidd. Gen. 32.1, 2. Psalm. 91.5.11.

5. Tra fŷch yn gwisco dillad am danat, cofia mai yn orchudd cywilydd y rhoddwyd hwynt a'r y cyntaf a nhwy yn ffrwyth pechod: a'i bod wedi eu gwneu­thyd o arwiscoedd crwyn, ac amhuredd anifeiliaid meirwon. Am hynny pa vn bynnag a ystyriech, ai 'r defhydd ai 'r ordeinhâd cyntaf: y mae i ti fel­ly achos fechan i falchio o honynt: Ac achos fawr i fod yn ostyngedig wrth eu gweled a'i gwisco: gan weled nad yw 'r gwiscoedd gwerthfawroccaf, ond llen wych i oruwchguddio y cywilydd budraf. My­fyria yn hytrach mai fal y mae dy wisc yn gwasa­naethu i guddio dy gywilydd, ac i gadw dy gorph rhag anwyd: Felly y dylit ti fod mor ofalus i gu­ddio dy enaid a'r wisc briodas honno, sef cyfiawn­der Crist; (yr hwn o ran bod ein ffydd iw dderbyn) a elwir cyfiawnder y Saint. Rhuf. 13.14. Datc. 19.18. Rhag tra fôm ni wedi ein trwsiadu yn wychion yngolwg dynion, ein bod yn noeth (a'n holl anhar­ddwch i'w weled) yngolwg Duw. Eithr gallael o honom ein cuddio ein hunain â chyfiawnder Duw (megis a mantell) oddiwrth warth tragywyddol: ac achlesu ein heneidiau oddiwrth yr oerni tanbaid, yr hwn a bair wylofain a rhingciandannedd. Matth. 22.13. Ystyria gyd â hynny pa fâth bobl fendi­gedig a fyddai ein cenedlaeth ni, pe bai bôb gwîsc o sidan yn cuddio enaid sancteiddiedig. Ac etto fe dybiai ddŷn, mai oddiwrth y rhai, y cyfrannodd Duw fwyaf o'i ddonniau oddiallan iddynt, y dylai ef gael mwyaf diolch oddifewn. Eithr os prifia yn amgen fe brifia eu taledigaeth yn drymmach yn nydd eu cyfrif. Luc. 12.48.

Ystyria fel y mae trugaredd Dduw yn adnewyddu [Page 128] itti bôb borau, gan roddi i ti megis bywyd ne­wydd; ac yn peri i'r haul (yn ôl ei yrfa ddibaid) gôdi drachefn i roi i ti oleuni. na âd gan hynny i [...] oleuni gogoneddus dywynnu 'n ofer; eithr achub y blaen yn hytrach ar gyfodiad yr haul (cyn fynyched ac ei gellych) i dalu diolch i Dduw: gan ymost­wng i lawr ar dâl dy liniau wrth erchwyn dy wely, cyfarch ef ar dorriad y dydd â rhyw foreuol ddefo­siwn, neu erfynniad neillduol; yn cynnwys cyffes ostyngedig am dy bechodau, maddeuant am dy gam­weddau, a diolch am ei holl ddonniau, a deisyf ei rafusol ymddiffyn i'w Eglwys, ac i ti dy hûn, ac i bob peth perthynasol i ti.

Yn gyntaf, am dy feddyliau.

BYdd ofalus i ddodi heibio bob pechod yn y c [...] ­nnwrf cyntaf. Taro i lawr blant Babilon wrth y meini, tra fythont yn ieuaingc. Sathra wyau yr Asp (mewn pryd) rhag iddo dorri allan yn sarph. Psalm. 137.9. Esay. 59.5. Bydded pechod yn ddiethr i'r galon, ac nid yn cyfanneddu ynddi. Go­chel gwympo yn fynych i'r vnrhyw bechod, rhag i arfer o bechu dynnu ymmaith gydwybod o bechu, ac yno yr ai mor ddigwilydd felldigedig, na wnelech di nac ofni Duw, nac anrhydeddu dŷn.

Na âd i'th feddwl ymfodloni mewn nebryw fe­ddylfryd, [Page 146] yr hwn a fyddo, naill, ai amhossibl i ti ei gyflawni, ai anfuddiol wedi ei wneuthur: eithr yn hytrach meddwl am wagedd y byd, iw ddiystyru: am farwolaeth, i ddisgwyl am dani: am farnediga­eth iw gochelyd: am vffern i ddiangc rhagddi; ac am y nefoedd iw deisyfu.

3. Na ddeisyfia gyflawni dy feddwl ym mhob peth: eithr dysc nacau i ti dy hun y deisyfiadau hynny, (er daed y bônt yn rhyngu bodd i'th naturi­aeth) y rhai pan eu ceffych a bair ogan i'th grefydd, a chasineb i tithau. Ystyrria y diwedd ym mhob peth cyn i ti ddechrau y weithred.

Chwilia beunydd fwyfwy i weled dy drueni dy hun, o achos anghrediniaeth, neillduol gariad, ac ewyllys­lawn dorriad cyfraith Dduw: a gwêl ddiffyg tru­garedd Dduw, trwy haeddedigaethau dioddefaint Crist i fod yn gyfryw: fel pe gofynnid i ti pa grea­dur waelaf ar y ddaiar? y gallo dy gydwybod at­teb; Myfi fy hûn o herwydd fy mhechodau: ac o'r tu arall pe gofynnid i ti, pa beth yr wyt ti yn ei gym­meryd yn beth mwyaf gwerthfawr yn y byd? bod o'th galon i'th atteb, vn defnyn o waed Crist i olchi ymmaith fy mhechodau. Ac fel yr wyt yn prisio yn iechydwriaeth dy enaid, na fydd fyw mewn un mâth a'r bechod rhyfygus. O blegid gwir ffydd, a bwri­dd i bechu, byth ni chyttunant a'i gilydd.

5. Ymddangos dy fod yn wir wâs i Grist, nid yn vnig yn dy alwedigaeth gyffredinol, megis trwy fy­nych arfer y gair a'r Sacramentau: eithr hefyd yn neilltuol, gan wneuthur cydwybod i ochel pob pechod adnabyddus: ac i vfyddhau i Dduw ym mhob vn o'i orchymynnion: Mal Josias, yr hwn a drôdd at Dduw, a'i holl galon, yn ôl cyfraith Moeses. 1 Bren. 13.25. A Zachari ac Elizabeth, y rhai a rodia­sant yn holl orchymynnion a deddfau 'r Arglwydd yn ddifeius. Luc. 1.6. Eithr o dygwydda it O wen­did [Page 147] vn amser gwympo i ryw fâth ar bechod, na or­wedd ynddo, eithr ymgyfoda o honaw chwypyn drwy edifeirwch difrifol; gan weddio am faddeuant, nes i'th cydwybod gael ei heddychu, a'th casineb i bechod ei chwanegu, a'th fwriad 'i wellhau ei gydffyr­fio yn hollawl.

6. Gochel fod yn hoffi cael canmholiaeth wenhiei­thus gan y bobl: ni ddaw 'r diwedd o hynny fyth i ddaioni. Ac er i ti gael mawl trwy haeddiant rhy­glyddus, derbyn yn gall, rhag iddo brifio yn fwy peryglus na diystyrwch. O blegid nid yw 'r gwyr mawr yn chwennych ond cadw yn isel y rhai a ly­sant hwy am eu hanneilyngdod: eithr torrant ym­maith y rhai y bônt yn eu cynfigennu am eu maw­redd. Hwnnw gan hynny fydd wir vnion gall, yr hwn (wrth ystyried yr ymadrodd o'r blaen) ni by­ddo yn hoffi, nag yn llysu canmholiaeth. Eithr mo­gel er dim i feddwl anfodlongar letyfa ynot, canys fe ddichon wneuthur mwy o alaeth nag a wyddost. Trugaredd hynod yw, ym myfg y lliaws o fendithi­au a gefaist, gael rhai gwrthwynebion. Y mae Duw yn rhoddi i ti lawer o fendithion, rhag trwy ei­siau, a thithau yn blentyn iddo, i ti anobeithio. Ac y mae ef yn danfon rhai gwrthwynebion, rhag mewn gormod llawnder (wrth fod yn ffôl) i ti ryfygu. Llawer o'r rhai a ymgyfodafant eu hunain i vchel­freintiau, a fuasent yn eu bodloni eu hunain a bre­intiau îs pa gwybuasent eu mawrion beryglau: hoffa gan hynny gymmedroldeb o flaen mawredd, ac yn dy ewyllys di bydded gennit olwg ar ewyllys Duw: rhag i'th weithred dy hûn ymchwelyd yn ddinistr it' dy hu­nan. Dedwyddol yw 'r dyn yr hwn yn y byd byrr y­ma, y mae 'r bŷd yn cael lleiaf cydnabod arno, am y byddo ef yn gwir adnabod Duw, ac ef ei hûn. Pa wrth­wyneb bynnag gan hynny a ddigwyddo i ti; cofia ei fod yn llai nac y mae dy bechodau yn ei haeddu. Cy­frif [Page 148] gan hynny Grist yn fwyaf llawenydd, a phechod yn fwyaf prudd-der i ti: na chyffelyba vn mâth ar eisi­au, i eisiau grâs, nac vn mâth ar golled, i'r golled am ffafr Duw: ac yno yr anfodlonrhwydd oddiallan a orthrymma lai ar dy feddwl oddifewn. A chyn fy­nyched ac y cynnygio Satan wneuthur cynnwrf o an­fodlonrhwydd yn dy feddylfryd, cofia athrawiaeth Paul, ni ddygasom ni ddim i'r byd, ac eglur yw, na allwn ni ddwyn dim allan chwaith. Am hynny o bydd genym ymborth a dillad, ymfodlonwn ar hynny. Canys y rhai sydd yn ewyllysio ymgyfoethogi, sydd yn syrthio i brofedigaeth, a magl, a llawer o chwantau ynfyd a neweidiol, y rhai sy n boddi dynion i ddinistr, a cholledigaeth. 1 Tim. 6, 7, 8, 9. Gweddia gan hynny gyd ag Agur ddoeth: O Arglwydd na ddy­ro i mi na thylodi, na chyfoeth, portha fi am digo­nedd o fara, rhag i mi ymlenwi a'th wadu di, a dy­wedyd, pwy yw 'r Arglwydd: a rhag i mi fyned yn dlawd a lledratta, a chymmeryd enw fy Nuw yn o­fer. Dihar. 30.8.9.

7. Na ddyro fwy o feddwl ar bethau bydol, nac sydd angenrhaid o ran cyflawni dy le, a chynhalia­eth dy fywyd: ac yn wastad gofala fwy am bethau nefol, nac am bethau daiarol; Col. 3.1.2. Phil. 3.20. a bydd [...]d mwy gofidus gennit, am yr ammarch a wnelir i Dduw, nac am y llwyrgam a gynnygier i ti dy hunan: Josu. 7.9. Psal. 139. Ond os cam neilldu ol a gynnygir i ti, cyd-ddyga fel Cristion trwy ammynedd. Ni bu erioed vn diniwaid yn cael cam, os cyd-ddygai yn ddioddefgar, nâs gorfyddai yn y diwedd. Eithr y mae dy enw da (meddi di) yn y cyfamser yn cael anaf: cyd-ddyga hynny hefyd, yn ammyneddgar: Canys yr hwn yn y dydd olaf a rydd i'th gorph di adgyfodiad, a gennadha yn ddiogel, mewn amser gweddol, adgyfodiad i'th enw da. Os ty di a fyddi yn anoddefgar, yn ymwenwyno, ac yn [Page 149] ymofidio o achos bod yn cael cam, y briw, yr wyt yn ei wneuthur it dy hûn, sydd fwy na'r hyn y mae dy wrthwynebwr yn ei wneuthur i ti. Ni elli chwaith mo|'i lawenychu ef yn fwy, na chael o hono glywed fod hynny yn dy ofidio di trwyddot. Eithr o gelli ddangos ammynedd ar y ddaiar, fe ddengys Duw ei fod ntau yn gyfion yn y nefoedd. Gweddia trosto ef; Canys os da wyt ti dy hûn, ni elli na lawenychi, o gweli dy elyn pennaf yn dyfod yn ddŷn da yntau. Eithr os ef ni ymwrthyd â'i dwyll, ac â'i falais, ymro di i weddio gan dy orchymmyn dy hun a'r achos at Farnwr cyfion nef a ddaiar, a chan ddywedyd gyd â Jeremi: O Arglwydd y lluoedd, barnwr cyfiawn­der, a chwiliwr yr arennau a'r galon: dialedd sydd eiddot; i ti y datcuddiais fy nghwyn. Jer. 11.20. Yn y cyfamser gwilia (gyd â Dafydd) am yr Arg­lwydd: bydd o gyssur da, ac ef a ddiddana dy galon.

8. Pa fwyaf a ganmolo eraill arnat ti am ryw we­ithred odidog, bydd dithau fwyaf gostyngedig yn dy feddylfryd dy hûn. Nac ymhoffa mewn gwâg ganmholiaeth dynion; yr oedd y forwyn Fendigedig mewn ymdrech meddwl, pan gafodd hi ei gwir gan­mol gan yr Angel. Hwynt hwy a glodforir gan Angelion yn y nef, y rhai a ochelant ganmholiaeth dynion ar y ddaiar. Nid rhaid i ti chwaith mo'th canmol dy hun; os da gwnei, di gei ddigon i gy­hoeddi dy foliant. Na fydd ymosyngar i wybod gweithredoedd rhai eraill, eithr yn hytrach bydd ofalus, na wypo nêb arall vn gamweithred o'th ei­ddo di.

9. Na chyfrif vn pechod yn fychan, canys y mae dial Duw yn ddyledus i'r lleiaf: ar lleiaf a'th fwriasai di yn golledig, oni buasai i Fâb Duw farw drosot. Bydd­ed gresynus gennit (wrth hynny) drueni dy gyflwr dy hûn: ac fel y byddo 'r achos yn gofyn galara am anwiredd yr anser, Eze. 9.4. gweddia ar i Dduw [Page 150] ei wellhau, ac na fydd di vn or rhai, a'i gwnelo yn waeth.

10. Yn ddiweddaf, mynych-feddwl fyrred yw dy enoics a sicred yw marwolaeth: a dymuna enioes dda, o flaen enioes hir; Canys fel y mae yn well vn diwrnod o enioes dŷn na'r oed hw yaf i garw neu i gigfran: felly vn dydd gwedi ei dreilio mewn dwywawl grefydd, sydd werthfawrocach na holl fywyd dŷn a ddarfyddo yn halogedig.

Moes vnwaith gan hynny bob dydd, rifo dy ddy­ddiau, i dynnu ymmaith y rhai a ddarfuont, (mal breuddwyd neithiwyr a ddiflannodd) a thynnu ynghyd, y rhai sydd i ddyfod, (gan fod y naill han­ner iw cysgu allan, a'r llall yn heibulus, gan or­thrymderau y byd, dy afiechyd dy hûn, a marwo­laethau cynneseifiaid) gan gyfrif yn vnig y dydd presennol yn eiddot ti; yr hwn treilia fel pe bai heb fod i ti iw dreilio vn dydd ond hwnnw.

Yn ail, am dy eiriau.

COfia fod yn rhaid i ti roi cyfrif am bob gair se­gur: Mat. 12.36. a bod y gŵr doethaf wrth siarad gormod, yn myned tu hwnt iddo ei hûn. Di­har. 10.19. Gochel gan hynny bôb anibennus ag ofer siarad, o'r hyn anfynych y daw diddanwch, a thra­mynych edifeirwch: yn enwedig mogel attebion byrbwyll, pryd y mae y tafod yn rhedeg o flaen y meddwl: y gair oedd eiddot ti tra cedwaist ef i mewn, y mae 'n eiddo arall cyn gynted ac yr aeth allan. O gywilydd a gwarth, pan fyddo tafod dŷn ei hun yn dyfod yn dŷst yn ei erbyn, i wradwyddo ei wyneb ei hunan. Ynteu bydded dy eiriau yn anaml, ac yn bwyllig: rhagfyfyria ydyw y peth yr wyt ar fedr ei ddywedyd, yn weddaidd iw ddywedyd: na hae­ra fwy nag a wypych ti ei fod yn wir, a dewis dewi o [Page 151] flaen siarad yn ddiffrwyth, neu chwedleua rheswm di-ddenfydd. Jag. 1.19.

2. Eled dy galon a'th dafod ynghyd mewn ho­nestrwydd, a gwirionedd, cashá ragrith, a chelwydd mewn arall, ffieiddia ynot dy hun: neu fo ffiei­ddia Duw dy di am hynny. O blegit y mae ef yn­cashau y dŷn celŵyddog a'r cythraul ei Dad ef vn ffunyd. 1 Pet. 2.1. Psal. 3.2. Os gwybyddir vn­waith dy fod heb wneuthur cydwybod o ddywedyd celwydd; ni choelia vn dŷn mo honot pan fyddych yn dywedyd y gwirionedd; Os celwyddog i'th adwaenant, pryd y traethech wir ni'th coeliant, eithr o byddi yn caru y gwirionedd, fe a goelir i'th air di o flaen llwf vn celŵyddog. Mawr yw 'r meddiant sydd gan Satan ar yr rhai a ymarfero a dywedyd celwydd, megis na fedrant ond dywedyd celwydd, er na byddo iddynt elw yn y byd oddiwrtho: ac er na bô neb arall yn peri iddynt ei ddywedyd. Na âd i'th ddigofaint barhau wedi ei darfyddo 'r a­chos: gwêl byth ragoriaeth, rhwng yr hwn sy'n gweuthur cam o herwydd ei wendid (neu yn er­byn ei ewyllys,) a'r hwn sy'n trawseddu oi lawnfryd yn falaisus; gâd i'r naill gael trugaredd, ac i'r llall gael cyfiawnder.

3, Cadw dy ymadrodd oddiwrth bob budreddi a ferthrwydd, mor lân, ac y mynnit gadw dy fwyd o­ddiwrth wenwyn; a bydded dy ymadrodd yn gy­fryw ac a fyddo da i adeiladu yn fuddiol, ac yn peri grâs ir gwrandawyr: Eph. 4 29. Bydd mwy di­frifol yn siarad am y grefydd, nac yn siarad am be­thau bydol.

O Deelli i't gyfeiliorni, nag ymdro yn wargaled i aros yn dy fai; gorfoledda wrth gael y gwirionedd, a mawryga ef. Myfyria gan hynny ar dri pheth, sef i ddeall yn dda, i ddywedyd yn dda, a gwneuthur yn dda. A phan gyfarfyddych di â phlant Duw, [Page 152] bydd sier o gynnill rhyw leshâd o ddiwrthynt, dysc ganddynt gwbl ac a ellych o ddaioni, a chyfranna ag hwynt yr holl bethau daionus a wyddost dithau. Pa fwyaf o ddaioni a ddyscech i eraill, mwyaf a ddysc Duw i tithau, Marc. 4.24.25. Canys megis y mae rhoddion dynion wrth hir ymarfer o honynt, yn de­lwi, ac yn darfod: felly y mae donniau Duw o'i hir ymarfer yn cynnyddu, ac yn chwanegu; Megis ysteneid o olew y wraig weddw ddyledog, yr hwn pa fwyaf a dywalltai hi o honi, fwyfwy a fyddai ynddi, 2 Bren. 4.2.

4. Gochel gredu y cwbl a ddywedpwyd i ti, ac na ddywed y cwbl a glywych di: Canys os gwnei, ni chei di hir feddu cyfeillion eywir, na byth eisiau blin­derau trymmion. Preg. 3.7. Luc. 2.19. Am hynny mewn cyhuddiadau, bydd yn gyntaf ddiogel o'r gwir­ionedd, yno barna. Ac fel yr wyt yn prisio geirda calon honest, na ad fyth i gasineb mewn drygnaws beri i ti adrodd, yr hyn a ddarfu i gariad mewn cymdeithas dy rwymo di (er ys hir o amser) iw gadw yn gyfrinachol. Eithr rhag ofn y fàth wyniau, synnia ddau beth:

Yn gyntaf, er maint dy gydnabyddiaeth, na wna yr vn yn gefeillfrawd o'th cyfrinach, ond vn a fyddo yn gwir ofni Duw, y cyfryw nid rhaid i ti byth moi ofni. Canys o digwydda i chwi amrafaelio mewn rhyw bethau neillduol, etto cariad cristianogawl, prif sail eich cyfeillach, ni chwympa ymmaith byth; ac ni chynnwys ofn Duw iddo ef, wneuthur dihirdra â thydi.

Yn ail, na wna ddim yngŵydd dy gyfaill dinasol, am yr hyn ni elli fod yn ddiangol, oddieithr ei gadw yn gyfrinachol: nag vn peth am yr hwn (o daw ach­os) y bydd rhaid i ti ei ofni; os ef a brifia i fod yn elyn anafus i ti. O gwnaethost ti ddim ar fai, gofyn [Page 153] faddauant i Dduw, a pherswadia dy di dy hun, ac nid dy gyfaill, i gadw dy gyfrinach dy hun. Canys bydd ddiogel pa gefeillach bynnag, a osodir ar sail amgen nag ar wir grefydd, os yr achos o honi a fetha, y mae'r gyfeillach yn myned i'r gwellt: Ac yn hytrach, o herwydd fel y mae Duw yn magu gwirionedd, heddwch, a chymdeithas ymhlith dynion, mal y byddem fyw i wneuthur daioni y naill ir llall: felly y mae 'r cythraul beunydd yn hau celwydd, a­mrafael, a gelyniaeth, i beri (os gall ef) i'r cy­feillion anwylaf, ddifetha eu gilydd.

5. Na wna goeg-ddigrifwch o wendid vn arall: cofia dy vn dy hunan. Ffieiddia synwyr gâs, a na­turiaeth front y dŷn sydd (pan fo ei mennydd yn deall rhyw achos o watwor) yn trafaelio megis gwraig feichiog, nes cael ei ben yn rhydd oddiwrtho. Ie gwell ganddo golli ei gyfaill gorau nai wawd di­hiraf: eithr o bydd ynot hoen i fod yn lla­wen, cymmer ofal mawr am dri pheth. Yn gyn­taf, na byddo dy ddigrifwch yn gwrthwynebu iawn grefydd.

Yn ail, na byddo yn erbyn cariad perffaith.

Yn drydydd, na byddo yn erbyn diweirdeb. Ac yno bydd mor llawen ac a fynnych, yn vnig yn yr Arglwydd. Phil. 4.4.

6. Na fydded llawen gennit weled codwm i'th elyn, o blegit ni wyddost pa fodd y bydd dy ddiwedd dy hun. Eithr gorfoledda fwy wrth weled gwellhâd y dŷn dihiraf, nac wrth weled ei gospedigaeth. Na cashâ un dŷn, rhag ofn bod Crist yn ei garu: yr hwn ni fyn 'i ti gashau 'r hwn a garo ef. Yr oedd Crist yn dy garu di, pan oeddit yn elyn iddo; Rhuf. 5.8.10. Eph. 2.4. Am hynny drwy haeddediga­ethau ei waed, y mae ef yn erfyn arnat er ei fwyn ef garu dy elyn: nacâ ef (a thithau yn Gristion) os [Page 154] llyfesi. Nid yw ef yn gofyn ond maddeuant o gant o geniogau am faddeuant o ddeng-mil o dalentau. Math. 18.24, 28. ac 25.28. Trugain can-mil o goro­nau, am ddeg-coron: Ychydig o faddeuant dŷn am anherfynol faddeuant yr holl Alluog Dduw. er i ti dybied, nad yw dy elyn yn haeddu maddeuant, etto y mae Crist yn deilwng i'w anrhyddeddu.

7. Dywed y gwirionedd, ac na ofna wyneb dŷn, pan fyddo gogoniant Duw neu ddaioni dy gymydog yn ei ofyn ar dy law: wrth ynnill câs y Tywysog lawer gwaith yr ynnillir cariad Duw: ni cheiff gwen­niaith ond byr barhau mewn cymmeriad, na gwiri­onedd mor hir aros mewn ammarch.

8. Tybia ei fod yn gyfaill cywir ffyddlon, a ddy­wedo i ti dy feiau yn eglur mewn dirgelwch. Yr hwn sydd yn dy weled ti yn troseddu, ac heb ddy­wedyd i ti dy fai, naill a'i mai ef yn gwenhieithio i't am dy ffafr, neu ni feiddia ef rhag ofn mo'th an­fodloni. Gresynus ydyw cyflwr yr hwn, wrth ei raid ni feddo un i'w gynghori. Argyoeddiad, bid gyfion bid anghyfion, pa vn bynnag a'i o enau cy­dymmaith, a'i o enau gelyn y delo, ni wna fyth ni­waid i wr synhwyrol. O blegid os bydd hynny yn wir, dyna i ti rybydd i wellhau: os anwir, dyna ddangos i ti beth i'w ochelyd. felly ym mhob ffordd y mae yn gwneuthur gŵr câll yn well, neu yn ddich­lynnach. Ond oni elli aros dy argyoeddi, na wna dithau ddim achos o argyoeddiad.

9. Na chrybwylla Dduw, ond trwy ofn ac an­rhydedd, megis yn ei glyw a'i olwg. Canys gan weled nad ydym ni deilwng i arferu ei enw san­ctaidd yn ein geneuau: llai o lawer y dylem ni ga­marfer ei enw bendigedig yn ofer, yn ein hymadro­ddion. Canys ei arfer beunydd, mewn ofer, byr­bwyll, neu gau lyfon, sydd arwydd diamheuus o e­naid ni wir ofnodd Dduw erioed. Gweddia gan [Page 155] hynny gyd a Dafydd, pan fyddyoh i lefaru mewn rhyw achos a ddichon beri digofaint fel hyn: Go­sod Arglwydd gadwraeth o flaen fyngenau: cadw ddrws fyn gwefusau, Psal. 141.3.

10. Yn olaf, bydd weddaidd yn canmol, yn wy­bodol yn cyfarch, yn gymdeithgar yn cynghori, yn drugarog yn maddeu, yn ffyddlon yn addo, yn hael yn gwohrwyo twrn da, heb wneuthur taledigaeth rhinwedd, yn wobrau ffafor. 2 Pet. 1.12. Rhuf. 12.10. 2 Thes. 3.15. Psal. 15.4.

Yn drydydd am dy weithredoedd.

NA wna ddrwg er gallael ei wneuthur: O ble­gid ni chynnwys Duw i'r pechod lleiaf (heb edifeirwch chwerwdôst) ddiangc yn ddigôsp. Na âd vn daioni a'r a ellych heb ei wneuthur. Na wna ddim allan o'th alwedigaeth, nac yn dy alwedigaeth, cyn i ti yn gyntaf gymmeryd cyngor gen air Duw, Psal. 119.101. I wybod a fyddo y peth yn gyfreith­lawn, a'i na byddo; a gweddio am ei fendith ef ar dy amcannion, ag yno gwna ef yn enw Duw, â cha­lon lawn o gyssur; gan orchymmyn y rhâd a'r cyn­nydd iddo ef, yngallu yr hwn, y mae bendigo, a llwyddo pa orchwyl bynnag a ddarparwyd iw ogo­niant.

2. Prydith arweinir i brofedigaeth, i wneuthur gweithred ddrwg, cofia fod Satan gyd a'i orchwyl ef. Na âd gan hynny i blentyn i Dduw fod yn offer i aill cyn ddihired. Cashá y gorchwyl, mal yr wyt yn ffioiddio yr awdur. ymofyn a'th cydwybod y ddau beth hyn: a fynnwn i i ar all wneuthur fal hyn â mi? Mat. 7.11. Pa ryw atteb a rôf i Grist, yn nydd fyng­hyfrif, Os fy fi (yngwrthwyneb im gwybodaeth a'm [Page 156] cydwybod) a wnaf yr anwiredd, a'r pechod hwn yn ei erbyn ef? Luc. 16.2. 2 Cor. 6.2. Cofia gyd á Jo­seph, er nad oes vn dŷn yn gweled, etto y mae Duw yn gweled y cwbl. Gen. 39.9.11. Ymâd gan hyn­ny a'th holl bechodau, (gyd á Joseph) yn gystal y rhai ydynt gyfrinachol yngolwg Duw yn vnig, a'r rhai ydynt eglur yngolwg dynion. O blegit Duw fel y mae yn gyfiawn, (oddiethr i't brysuro i edi­farhau) a ddwg yr holl bechodau dirgeledig i oleu­ni cyhoeddus, megis y dygodd rai Dafydd gar bron holl Israel, a char bron yr haul. 2 Sam. 12.12. Bydded gan hynny pechodau dirgeledig mor ofnad­wy gennit, ac yw cywilydd agored. A gochel hwynt oll yn gyffredin, mal na byddych yn cennadhau i't dy hûn vn neillduol bechod anwyl, yr hwn y mae llygredigaeth dy anian yn cyttuno yn orau ag efo: oblegit fe fedr y cythraul cyfrwys-ddrwg, ddala e­naid dŷn ynglŷn, cyn dynned wrth vn, ac wrth lawer o bechodau: ac yn dynnach wrth vn a fy­ddo yn rhyngu bodd i ti, nac wrth yr holl rai y by­ddych yn dechrau eu cashau. Ac fel yr wyt yn chwennych ymadael ar pechod, felly bydd ofalus i ochelyd yr achos.

3. Er mwyn cwblhau gweithredoedd da o fewn dy alwedigaeth, nac ammeu ragluniaeth Duw, er i ti weled y moddlon naill, a'i 'n weinion, a'i 'n ddiffy­giol. Ac o bydd y moddion yn ymgynnig i ti bydd ddiogel eu bod hwynt yn gyfreithlon: a chwedi ei ceffych foddion cyfreithlon, gwilia hyderu mwy ar­nynt hwy, nac ar Dduw ei hun. Cymmeryd poen mewn galwedigaeth gyfreithlon, ydyw moddion cyffredinol Duw, drwy 'r rhai y mae Duw yn bendi­thio ei blant â phethau oddiallan. Gweddia gan hynny am fendith Duw ar ei foddion ef. Bydded gennit feddylfryd nefol mewn bydol a daiorol dra­fferth: Gwna dy egni gorau, a gorchymmyn y dig­wyddiad [Page 157] i ragordeiniad doethineb y goruchaf Dduw. Na feddwl gael llwyddiant wrth foddion a felldigodd Duw. Nid elw yn y diwedd yw, yr hyn a ynnillych wrth golli dy enaid, Math. 16.26. Ym­mhob gweithredoedd a moddion gan hynny, ymeg­nia gyd â Phaul, i gadw cydwybod làn bob amser tu ac at Dduw, a dynion. Act. 24.16.

4. Câr bob pethau daionus er mwyn Duw: a châr Dduw er ei fwyn ei hûn. Tra fyddych yn dal Duw yn gyfaill it, nid rhaid i ti ofni pwy a fyddo gelyn i ti: canys naill, a'i fe a wna Duw dy elyn i fod 'yn gyfaill i ti, a'i fe a'i ffrwyna ef, fel nas gallo wneu­thur dim niweid i ti. Rhuf. 8.31. Diha. 16.7. Erioed ni orchfygwyd un dŷn gan ei elyn, nes i'w bechod ef yn gyntaf gael y llaw 'n vchaf arno, a Duw ei adael ef iddo ei hûn. Yr hwn gan hynny a fynno fod yn gadwedig rhag ofn ei elynion, a byw yn wasdod yn ffafr Duw, pryned ynfydrwydd yr amser a aeth heibio ag edifeirwch difrifol: edryched at yr am­ser presennol trwy fanyldra Duwiol grefydd, a gwili­ed yr amser sydd i ddyfod trwy ragwybodaeth di-es­ceulus. Psal. 27.11.12, 13.

5. Dyro i bob dŷn yr a [...]hyd [...]dd dyledus iw al­wedigaeth, eithr anrhydedda ddŷn [...]n fwy am ei ddaioni, nác am ei fawre [...]d Ac ar law pwy bynnag y cefaist ti dwrn da, cofi [...] ( [...] y gallu a roddes Duw i ti) fod yn ddiolchg [...] iddo. Cydnabydda hyn yn gariadus o flaen [...] a gweddia trosto at Dduw a chalon ewyllsga [...] a chyf [...]if bob bendith a dderbynniaist oddiwrth Dduw, yn [...]ydd o'i dra­gwyddol [Page 158] gariad, i'th cymmell i dduwiol fywyd.

6. Na falchîa o achos dy olud bydol oddiallan, nac o achos dy ddoniau ysprydol oddifewn. Nid o achos dy dda bydol oddiallan, o blegit fel eu daethant yn ddiweddar, felly yr ânt ymmaith drachefn yn ddisymmwth, am hynny y golled o honynt Sydd lai i'w chwyno. Nac am ddonniau oddifewn chwaith, canys, fel y darfu i Dduw eu rhoi, felly un agwedd efe a'i dwg hwynt ymmaith, Os (gan anghofio y Rhoddwr) y camarferi di ei ddonniau, i chwy­ddo dy galon à balchder o'th haeddedigaeth dy hûn; ac i ddrystyru eraill, er mwyn pa rai y darfu i'r Ollalluog Dduw dywallt y cyfryw ddonniau arnat. Oes gennit ti vn rhin dda a bair i ti feddwl yn dda am danat dy hun? y mae arnat titheu ugain o fei­au a ddylai yn hytrach beri it ymddangos yn wael yn dy olwg dy hun.

Bydd yn gyfryw vn yngolwg Duw, yr hwn sydd yn gweled dy galon, ac yr wyt yn ymddangos yn­golwg dynion, y rhai sydd yn gweled dy wyneb. Na ymfodlona mo honot dy hûn ag enw da oddiallan, pan fyddo dy gydwybod oddifewn yn dywedyd i ti, nad wyt yn ei haeddu, ac am hynny nid eiddo ti mo honaw. Enw da haeddedigol, am beth bynnag y byddo, oddieithr am Dduwioldeb, a bery ychydig, a llai a dàl. Ni ddarllennais erioed yn yr holl scrythyrau sanctaidd am edifeirwch rhagrithiwr; ac nid rhyfedd: Canys yn ôl pechu dychweliad ydyw yr vnig fodd sydd wedi ei adael i iachau pe­chaduriaid eraill; ond pa ryw fodd sydd i'w gael i'w ddychwelyd ef, yr hwn a drôdd droad ei hun yn bechod? Gwae gan hynny yr enaid nid yw, ac etto sy'n ymddangos yn fucheddol.

7. Dal sulw ar Ddihenydd ofnadwy y dynion mel­digedig hynodol, i ffieiddio eu gweithredoedd drygi­onus; edrych ar fywyd y duwiol, fel y gellych ddys­cu [Page 159] gwneuthur ar ei ôl: a'i ddiwedd bendigedig, fel y gellych gael cyssur oddiwrtho. Num. 23.10. Psal. 37.35, 36, 37. Gwna barch i'th well, dal sulw ar y doeth, cynnal gymdeithas y dyn gonest, a chár y dŷn crefyddol. A chan weled fod natur lygredig dŷn yn tueddu at Ragrith: gochel arferu crefydd yn ddibris ac yn scoewan, heb na gofal 1. a chydwybod i gynnyddu yn dduwiolach a sanctaiddiolach oddi­wrthi. Ymwrando gan hynny pa fodd yr ymgly­wych (trwy arferu moddion Duw beunydd) yn marw­hau dy lygredigaeth, ac yn cynnyddu mewn san­cteiddrwydd: Ac na wna ddim llûn neu wâgfost i ymdangos, yn sancteiddiach oddiallan, nac wyt ti (yngolwg Duw) oddisewn yn dy galon. Math. 23.27, 28.

8. Cais lywodraethu y rhai sy 'n byw tan dy aw­durdod trwy gariad, yn hytrach na thrwy ofn: Ca­nys llywodraethu trwy gariad sydd hawdd a diogel, eithr gofal a dychryn a fydd byth yn canlyn creulon­deb: Gortrechiad a bair i'r rhai a ortrechir ddisgwyl odsa i fyned oddi dan yr iau, yr hon nid ydynt fod­lon iw ddwyn: Ni âd cyfiawnder Duw chwaith, i ly­wodraeth a seiliwyd ar greulondeb barhau yn hir. Cofia er eu bod trwy ddynol ordinhâd, yn dy wasa­naethu di; etto trwy briodol drefn gyfiawnach, gwei­sion i Dduw ydynt, ie a chan eu bod yn Gristianogi­on, nid megis dy weision, eithr vwchlaw gweision, bro­dyr anwyl yn yr Arglwydd. Philem. 16. 1 Cor. 9.5. Rheola gan hynny ar Gristianogion (gan dy fod yn gristion) mewn cariad, a thrugaredd, fel Crist dy ben Athro.

9. Cofia, mai o holl weithredoedd dyn, nad oes dim yn peri fod Swyddog yn debyccach i Dduw (rhag­law i'r hwn yw ef) nac yw, gwneuthur vnion­deb yn union. O ran cyflawni yr hyn beth mal y dylit:

[Page 160]Yn gyntaf, bydded gennit ti glust agored i wran­do achŵynion cyfiawn am anghyfiawn weithredo­edd.

Yn ail, dod felly fenthyg vn glust i'r cyhuddwr, fel y bŷch yn cadw y llall i'r ymddiffynnwr: Canys yr hwn o farno gyd a'r naill du, cyn gwrando y ddau, er iddo farnu yn gyfiawn, y mae ef yn farnwr ang­hyfiawn.

Yn drydvdd, wrth wrando 'r ddeutu, na ogŵy­dda at y llaw ddehau o serch, nac at yr aswy o gasi­neb: megis i goelio rhesymman o debygoliaeth gan gyfaill, o flaen y gwirionedd eglur gan gas-ddyn.

Yn bedwerydd, na ddyro nag o gyfiawnder, (yr hyn yw regia mensura, sef mesur brenhinol,) i'r dei­liaid gwaelaf. Eithr gâd i achos y gwan, a'r anghê­nog, y cryf, ar cyfoethog, fod yn yr vnrhyw bwy­sau gwastad. Os canfyddi o'r naill du mewn rhyw achos, frynniau vchel o gyfrwysdra dichellgar, ym­bleidio cadarn, ag erlid haerllyg gortrech: ac o'r tu arall bannylau isel, tlodi, diniweidra, a gwendid di-ymwaredol. Paratôa dy ffordd (fel y mae Duw yn gwneuthur) i farnu, gan gyfodi pannylau, a thynnu i lawr frynniau, a rhoi anghyffelybiaeth yn gyffelyb. Luc. 3.4.5. Esay 40.3. Fel y goso­dych sail dy farn ar dir gwasdad. Mewn achos o vniondeb neu gam rhwng plaid a phlaid, bydded dy gydwybod yn ofalus ius dicere i adrodd y gyfraith yr hon a wnaethpwyd, secundum allegata et probata; yn ol y pethau a haerer ac a brofer; 2 Cron. 19.10. Yn hytrach nag ius dare, i wneuthur cyfraith dy hun, yn ôl awdurdod sic volo, sic jubeo, fef felly yr wyf yn mynnu, felly yr wyf yn gorchymmyn; gan ofni y felldith honno, Deut 27.17. Melldigedig yw 'r hwn a symmudo derfyn tir ei gymmydog. Mewn acho­sion am fywyd neu farwolaeth, bydded Barnwyr yn gyffelyb i Elohim, mewn cyfiawnder yu cofio truga­redd; [Page 161] Hab. 3.2. Ac felly yn edrych a milain ol­wg Cyfiawnder ar y weithred, fel y byddo tosturus olwg Trugaredd ar y drwg weithredwr. Gan dde­ongli ffafr y gyfraith i fod yn ffafr o fywyd, lle by­ddo grâs yn addo gwellhâd: eithr o bydd cyfiawn­der yn gofyn i vn farw, rhag marw vndeb, a bod yn rhaid torri ymmaith aelod pydrllyd, rhag i'r holl gorph fadru, fiat iustitia, gwneler cyfiawnder. Ei­thr pan fŷch yn rhoddi y farn ar arall, cofia fod dy farn dy hun yn crogi goruwch dy ben. Ym mhob achos gan hynny barna yn gyfiawn, o blegid yr wyt ti yn ficr o gael Barnwr cyfiawn, ger bron yr hwn y mae 'n rhaid i ti ar fyrder fyned i ymddangos, i ga­el dy farnu dy hun: y pryd hynny y gelli di adael i'th gyfaill hyn o Farwnad yn dy ol.

Hynny yw:

Llawer sydd (ni wn i o herwydd pa ham) a ymofidiant o herwydd cyfraith y deyrnas: Eithr y gwyr a fo doeth a ddichon atteb gyd a'r Apostol, Nos scimus bonam esse Legem, modò Judex ea legitime vtatur; Nyni a wyddom mai da yw 'r gyfraith, os arfer dŷn hi yn gyfreithlawn. 1 Tim. 1.8. Ac myfi a'i galwaf ef yn Farnwr cy­fiawn, calon yr hwn ni ddichon llygredigaeth gwo­brau, ofn gelynnion, na chariad cyfeillion ei dynnu oddiwrth ymarfer cydwybodus a'r gorchymynnion [Page 162] yma. Ac wrth yr anaml-fâth anrhydeddus Farn­wr hwnnw, y dywedaf gyd â Jehosaphat: ymwrol­wch, a gwnewch gyfiawnder, a'r Arglwydd fydd gyd â'r daionus. 2 Cron. 19.11.

10. Yn ddiwaethaf, na wna vn difyrrwch yn ar­fer bennyddiol i ti. Nid yw yr ymarfer hwyaf o ddigrifwch ond byrr, eithr y poenau am gamarfer di­grifwch ydynt dragwyddol. Arfer gan hynny o ddi­fyrrwch cyfreithlawn cyn belled, ac ei byddo i'th wneuthur yn dy gorph a'th feddwl yn gymmesur ach a chyssurusach i wneuthur gwasanaeth Duw, a'r dy­ledion perthynasol i'th alwedigaeth. Y mae dy waith yn fawr, nid yw dy amser ond byrr. Ac y mae 'r hwn sydd yn talu gwobr i bob vn fel y byddo ei waith ef, yn sefyll wrth y drws. Dad. 22.12. Jag. 5.9. Meddwl pa waith sydd etto yn ôl, mor araf y gwei­thiaist yr amser a aeth heibio; a pha gyfrif a fyddei gennit, pe bai dy Arglwydd yn dy alw ger ei fron y dydd heddyw. Bydd ofalus o hyn allan, i wneu­thur yr elw gorau a ellych o'r amfer byrr sydd i ti yn ôl, fel y gwnai ddŷn o hên ammodau a fai ym mron myned allan: A phan fych yn bwriadu difyrru yr amser, i't dy hun, cofia leied yw amser dy enioes, ac am hynny na ellir difa llawer o hynny, mewn segu­ryd, digrifwch, chwaryddiaeth, a gwâg oferedd: Gan weled nad yw 'r cwbl ond yspaid byrr, iw drei­lio yn gwneuthur y daioni gorau a fedrych. O ble­gid ni chreuwyd dŷn er mwyn ymddifyrru, ymddi­grifo, neu chwareu: eithr i wasanaethu Duw mewn Crefydd yn ddyfal, ac i wasanaethu ei gymydog yn gydwybodus yn ei alwedigaeth; ac felly yw sicrhau ei hûn o iechydwriaeth tragwyddol. Cyfrif gan hyn­ny golli 'r amser, yn vn o'r colledion mwyaf. Prŷn yr amser yn ofalus, a bydd dra-doeth iw dreilio, fel pan ddêl yr amser, yn yr hwn ni chei mor bod yn [Page 163] [...]rchwyliwr mwyach ar y ddaiar; y byddo dy Argl­wydd yn dy groesawu di a'g Euge bone serue, sef da wâs da, ac yn rhoddi i ti le gwell yn y nefoedd, lle cai yn llawen fwynhau llawenydd dy Arglwydd yn dragywydd.

Myfyrdod o flaen ciniaw neu Swpper.

MYfyria fod newyn yn debyg i'r clefyd â elwir y Blaidd, yr hwn oni phorthi di ef, fe a'th fw ytŷ di ei gyd: Ac nad yw bwyd a diod ond Physy­gwriaeth neu foddion a drefnodd Duw i ddiddanu, ac i iachau yr amanol wendid hwn, a'r angenrhaid sydd ar ddyn. Arfer gan hynny o fwyta, ac yfed, o ran cynnal a chyssuro gwendid dy anian; yn hytrach nac i gyflawni dymuniadau a thrachwantau dy gnawd. Bwyta gan hynny i fyw, eithr na fydd fyw i fwyta. Arlloeswr tref yr hwn sydd a'i fywiolaeth i garthu, fydd well na 'r hwn sy'n byw yn vnig i lenwi geudai. Nid oes wasanaeth yn y byd mor wael i ddŷn, a bod yn aill caeth iw fol ei hûn, y mae 'r Apostol Paul, yn eu galw hwynt Bol-dduwiau Phil. 3.19. Am hyn­ny ni allwn yn hyfeu cyfenwi, fel y mae 'r scry­thyrau yn galw delwau eraill Gullulim, Tomddu­wiau. Hab. 2.18.19. 2. Brenhin. 17.12. Ac fel nad oes vn weithred (heb sôn am ordeinhad Duw) yn gwneuthur dŷn yn debyccach i anifail, nac ydyw bwyta ac yfed: Felly camarfer neu ormodedd o fwyta neu yfed, hyd lothineb, meddwi, a chwydu, a wnaiff ddŷn yn waelach neg anifail.

2. Myfyria am ollalluogrwydd y goruchaf Dduw, yr hwn a wnaeth y creaduriaid hyn o ddim: Heb 11.3. Am ei ddoethineb, yr hwn sydd yn porthi aneirif o greaduriaid trwy 'r holl fŷd, gan roddi cynhaliaeth i bob perchen enioes ar a greawdd: Psal. 145.15, 16. Yr hyn sydd yn rhagori ar ddoethincb yr holl Angelion o'r nef: ac am ei rywiogrwydd a'i ddaioni, yn porthi ei wir clynnion. Math. 5.45.

3. Myfyria pa nifer o rywiogaethau ar greaduri­ [...]d sef bwystfiloedd, pyscod, ac adar, a golla­ [...] eu bywyd, i fod yn llyniaeth i'th porthi di; ac [Page 185] fel y mae rhagddarpariad Duw o fannau anghysbell, yn trefnu i ti y pethau hyn ynghyd ar dy fwrdd i'th ymborth. Ac fel y mae ef a'r creaduriaid meirwon yma, yn dy gynnal di yn fyw mewn ie­chyd.

4. Myfyria, gen fod i ti gynnifer o wystlon o da­dol haelioni Duw, o'i ddaioni, a'i drugaredd tu ac attad, ac sydd o seiglau o fwydydd ar dy fwrdd: oh na chynnwys dithau yn y cyfryw le, y cyfryw Dduw grasusol i gael ei amherchi trwy watwor­gerdd, serthedd, neu dyngu: na'th gydfrawd, trwy absen gwradwyddus anair, neu enllib.

Yr scrifen vwch ben bwrdd St Awstin oedd hon:

sef:

5. Myfyria, modd na fwytai dy Arglwydd Jesu Grist, ddim ymborth vn amser, nes iddo yn gyntaf fendigo y creaduriaid, a rhoddi diolch i'w Dâd nefol am danynt. Ac yn ôl ei swpper diweddaf, yr ydym yn darllain iddo ef ganu Psalm. Luc. 9.16. ac 22.19. Mat. 14, 19. ac 26., 21, 30. Canys hyn o­edd orchymyn Duw: Pan fwytteych, a'th ddigoni, yna y bendithi 'r Arglwydd dy Dduw, &c. Deut. 8.10. hynny oedd arfer y Prophwydi: canys ni fwytai y bobl ar eu gwleddoedd, nes i Samuel yn gyntaf fendithio eu bwyd. 1 Sam. 9.13. Ac y mae Joel yn dywedyd wrth bobl Dduw. Yna y bwyttewch, gan fwytta ac ymddigoni, ac y moliennwch enw 'r Argl­wydd eich Duw. Joel. 2.16. Hyn hefyd a ymarfe­rai [Page 186] yr Apostolion: Canys yr oedd St Paul yn y llong yn rhoddi diolch cyn bwyd yngŵydd yr holl bobl oedd ynddi Act. 27.35. Gwna gan hynny yn y fath sanctaidd weithred, ar ôl y fáth Feistr bendigedig, a dilyn y cyfryw nifer o athrawon teil­wng, a'i canlynodd ef, ac a aethant o'th flaen di. Fe al [...]ai o herwydd nad arferaist erioed o dalu diolch ar brydian, am hynny y bydd cywilydd gennit yr awrhon fyned i ddechrau. Na thybia yn gywilydd it wneuthur y peth a wnaeth Crist; eithr yn hytrach bydded cywilydd gennit ddarfod i ti esceuluso cy­hyd y cyfryw ddyledus orchwyl Cristianogawl. Ac os rhoddodd Mâb Duw y fàth ddiolch i'w Dâd nefol am y ciniaw o fara haidd ac ychydig byscod; Joa. 6.9. pa fâth ddiolch a ddilai y fâth ddyn pechadurus ac wyt ti, dalu i Dduw am y cyfryw amlder o ddanteithion moethus? pa gynnifer o wir gristianogion, a lawenent gael llenwi eu boliau a'r tammeidiau yr wyt ti yn eu gwrthod, ac sydd arnynt eisiau yr hyn yr wyt ti yn ei weddill? mor galed y mae rhai eraill yn gweithio am eu hymborth, a thithau yn cael dy lyniaeth gwe­di ei baratoi it, heb arnat na phoen na gofal? i ddi­bennu, os oedd delw-addolwyr Paganaidd yn eu gwleddoedd, ynarfer o foliannu eu gau dduwiau; Dan. 5.1.4. Pa gywilydd ydyw i gristion, na foli­anna y Gwir Dduw (ar ei giniaw neu ei swpper) yn yr hwn yr ydym ni yn byw, yn symmud, ac yn bôd: Act. 17.28.

6. Myfyria, mai rhaid i'r corph, yr hwn yr wyt ti yr awrhon mor foethus yn ei borthi fod (ni wy­ddost pa cyn gynted) yn fwyd i bryfed, lle y gelli ddywedyd wrth lygredigaeth, ty di yw fy nhâd: ac wrth y pryf, ty di yw fy mam a'm chwaer. Job. 17.14.

7. Myfyria, fel y mae bwrdd llawer dyn wedi ei [Page 187] wneuthur yn fagl iddo, Psal. 69.12. Megis trwy an­gymmedroldeb, ac aniolchgarwch, y mae y bwyd yr hwn a ddylai faethu ei gorph, yn ei ládd á gor­modedd: yn gymmaint, a bod mwy yn cael eu di­fetha gan y fagl hon, na chan y cleddyf. A chan weled wedi 'r felldith, fod yr arfer o fwyd a diod (ac o'r holl greaduriaid vn agwedd) yn aslan i ni nes ei sancteiddio trwy air 'Duw a gweddi: 1 Tim. 4.4.5. ac nad yw dŷn yn byw yn vnig trwy fara, ond trwy bôb gair a ddaw allan o enau Duw, a'i fendith, yr hyn a elwir ffon y bara: Mat. 4.4. Lev. 26.26. Nac eistedd gan hynny i lawr i fwyta heb weddio, ac na chyfod, cyn i ti roddi diolch i Dduw. Ymbor­tha i ddigoni dy anian, a chyfod â pheth chwant ar­nat, a chofia dy gristianogawl frodyr tlodion, sy 'n goddef newyn, ac arnynt eisiau y pethau sydd i ti amlder o honynt.

Gwedi i ti fyfyrio ar y pethau hyn, neu 'r cyfryw, oni bydd vn Samuel yn bresennol yn y lle, derchafa dy galon, dy ddwylaw, a'th olygon, trwy barch ac an­rhydedd dyledus, at y Creawdr mawr, a phorthwr yr holl greaduriaid; a chyn bwyd gweddia atto fal hyn:

Rheolau iw cadw wrth ganu Psalmau.

1. GOchel ganu y Psalmau bendigedig o ran di­fyrwch cyffredinol; megis y bydd rhai dy­nion o ysprydau aflan, y rhai a ganant y Psalmau sanctaidd ynghymmysc a dyrifau halogedig. Gair Duw ydynt, na chymmer mo honynt yn dy enau yn ofer.

2. Cofia ganu Psalmau Dafydd ag Yspryd Da­fydd, Mat. 22.43.

3. Gwna yn ôl dosparth St. Paul, sef, mi ganaf â'r yspryd, ond mi ganaf â'r deall hefyd. 1 Cor. 14.15.

4. Tra fyddoch yn canu, byddwch oll yn ben­noethion, ac ymddygwch chwi eich hunein, gydá pharch gweddus, megis o flaen Duw, gan ganu i Dduw yn ei eiriau ei hun: eithr byddwch ddiogel i'r peth hyn wneuthur mwy o ddiddanwch yn eich ca­lonnau, nac o gerddwriaeth yn eich clustiau: Col. 3.16. Eph. 5.19. Canys y canu yn y galon trwy rás, ydyw 'r hyn y mae 'r Arglwydd yn ymhoffi yn­ddo, yn ôl yr hên odl yma.

5. Ty di a elli o gweli di fod yn dda, ganu yr holl Psalmau trostynt mewn trefn: o ran maent eu gyd, yn dra hyfryd a chyssurus. Eithr o mynni di ddewis rhyw Psalmau neilltuol cyfaddas i ryw am­serau, ac achosion: a'r cyfryw (wrth eu mynych arfer) y gallo dy ddynion yn hawsaf eu dal i'w côf.

Yno cân.

Yn y borau. Psal. 3.5.16.22.144.

Yn yr hwyr, Psal. 4.127.141.

Am drugaredd yn ôl gwneuthur pechod Psal. 51.103.

Mewn clefyd neu orthrymder, Psal. 6.13.88.91.137.146.

Ar ôl myned yn iach o glefyd, neu o bechod i'r iawn. Psal. 30.32.

Ar y dydd Sabbath, Psal. 19.92, 95.

Yn amser llawenydd, Psal. 80.98, 107.136.145.

O flaen Pregeth. Psal. 1, 12.147. y rhan gyntaf, a'r bummed, o'r 119.

Ar ôl Pregeth, y Psalm a fynnit ar a fyddo yn perthyn i destyn y bregeth.

Wrth dderbyn y Cymmun. Psal. 22.23.103.111.113.

Am ddiddanwch ysprydol, Psal. 15.19.25.46.67, 112.116.

Yn ôl cael cam neu wradwydd. Psal. 42.69.70, 140.144.

Ar ol y Psalm ymostynged pawb ar eu gliniau mewn modd anrhydeddus, fel yr adroddŵyd or blaen, ac aed y pen teulu (neu y pennaf yno yn ei absen) i weddio mal hyn.

Dêg o resymmau yn dangos fod gorchymmyn y Sabbath yn foesol.

1. O Herwydd bod yr holl resymmau am y gor­chymmyn hwn yn foesol ac yn dragw yddol: a darfod i Dduw ein rhwymo ni i uf dddod y Gor­chymmyn hwn, â rhesymmau ffiwythlonach, nac i'r un o'r lleill. Yn gyntaf am ei fod ef yn rhagweled, naill. a'i yr esceulusai ddynion anghrefyddol yn ddiofalach, neu eu torrent hwy y gorchymmyn hwn yn hyfach, nac yr un o'r lleill. Yn ail, o blegid mai yn ymarfer a chyflawni y gorchymmyn hwn, y mae cadwraeth yr holl rai eraill yn sefyll: yr hyn sydd yn peri i Dduw achwyn cyn fynyched, fod ei addoliad ef wedi ei esceuluso, neu ei roi i lawr, pan fyddo 'r Sabbath, naill, ai gwedi ei esceuluso, ai ei droseddu. Jer. 17.22, Ezec. 20.19, 20, 21, 24. ac 23.38. Fe allai beri i ddŷn synnu (medd Mr Calvin) Ystyried mor fynych, ac â pha ryw Zel, a thynghedu difrifol y mae Duw yn erchi (i'r rhai a fynnant fod yn bobl iddo ef) sancteiddio y seith­fed dydd. Ac fel y mae Duw 'r drugaredd, yn an­rhugarog yn cospi â marwolaeth erwin y sawl a dor­ro y gorchymmyn hwn; megis pe bai hyn yn gwbl o'i anrhydedd a'i wasanaeth.

Ac y mae yn ddiogel, am yr hwn ni wnêl gydwy­bod o dorri 'r Sabbath, na wna ef (i wasanaethu ei drô) gydwybod o dorri yr un o'r gorchymmynni­on eraill, am y gallo ef wneuthur hynny heb ambarch iw gorph, na chwmmwl i'w eirda, ac all­an o berygl cyfraith dŷn. Am hynny y gosododd Duw y gorchymmyn hwn ynghanol y ddwy lôch, O herwydd fod ei gadw ef yn gynnorthwy mawr i gadw 'r lleill eu gyd. Anrhydedd cydwybodus i'r Sabbath, ydyw Mam yr holl grefydd a'r ddysc dda [Page 210] yn yr Eglwys. Tynnwch ymmaith y Sabbath, a gwasanaethed pob dŷn Dduw pan fynno, a pha beth a ddaw ar fyrr o grefydd, a thangneddyf, ac o'r drefn yr hon a fyn Duw ei gadw yn ei Eglwys? 1 Cor. 14.33.40. Y dydd Sabbath ydyw dydd marchnad Duw am luniaeth yr wythnos, yn yr hwn ymyn ef i ni ddyfod atto, a phrynu ganddo heb aur nac arian, Fara yr Angelion, a Dwfr y bywyd, Gwin y Sacramentau, a llaeth y Gair, i borthi ein heneidiau: aur wedi ei buro, i gyfoethogi ein ffydd: gwerthfawr eli llygaid, i jachau ein dallineb ysprydol: a gwisco dillad gwynion, o gyfiawnder Crist, fel nad ymddangoso gwarth ein noethder ni. Esa. 55.1.2. Dad. 3.18. Nid yw ef bell oddiwrth wir Dduwioldeb, yr hwn a wnel gydwybod o gadw y dydd Sabbath: eithr yr hwn sydd yn cyd-ddw­yn ai gydwybod, i dorri y Sabbath er mwyn ei elw a'i ddifyrrwch ei hun, ni ystyriodd, ac ni wybu ei galon ef erioed, pa beth yr oedd ofn Duw, neu wir Grefydd yn ei feddwl. Canys, am y Gorchymmyn hwn y gellir gwirio ymadrodd St. Jaco: yr hwn a ballo mewn un, sydd yn euog o'r ewbl. Jac. 2.10. Am hynny gan weled ddarfod i Dduw gau o am­gylch y gorchymmyn hwn, á chynifer o resymmau moesol, y mae yn dra eglur fod y gorchymmyn ei hun yn focsawl.

2. O Herwydd ei orchymmyn gan Dduw i Adda yn ei ddiniweidrwydd: pryd yr oedd ef yn dal ei ddedŵyddwch, nid trwy ffydd yn haeddedigae­thau Crist, ond trwy vfydd-dod i gyfraith Dduw, heb arno eisiau vn Ceremoni i arwyddocau y Pryne­digaeth a wnai Grist. Ni eill gan hynny Sabbath o'r seithfed dydd fod yn Ceremoni syml, eithr yn rhan hanfodol o addoliad Duw, gorchymmynne­dig i ddŷn, pryd nad oedd ond vn cyslwr i ddynion. Gen. 2.8. Ac os oedd yn anghenrhaid i'n cynteidi­au gael dydd Sabboth i wasanaethu Duw yn eu per­ffeithrwydd, [Page 211] rheittiach o lawer iw hiliogaeth hwy gadw Sabboth, ynghyflwr eu llygrodigaeth. A chan weled i Dduw ei hun gadw y dydd hwn yn sanctaidd, pa fodd y dichon y dyn hwnnw fod yn sanctaidd, â fyddo o wirfodd ei galon yn ei halogi ef?

3. O blegid ei fod yn vn o'r Gorchymynnion a le­farodd Duw â'i enau ei hun, ac a scrifennodd ddwy­waith â'i fysedd ei hun ar Lechau o gerrig, i ddan­gos eu hawdurdod, a'i parhâd. Exod. 34.1. &c. Yr holl orchymynnion a scrifennodd Duw oeddynt foe­sol., a thragwyddol, a'r rheini a gyfrifir yn ddêg: Pe byddai hon yn Ceremoni iw diddymmu, yno ni by­ddai ond naw o Orchymynion. Deut. 4.4.13. Y Cere­moniaidd orchymynnion oedd iw diddymmu trwy Grist, a scrifennasit eu gyd o waith Moeses: eithr hwn o'r Sabboth, gyd a'r naw eraill, oedd wedi ei scrifennu a llaw Dduw ei hun, ac a roddasid yn yr Arch, lle na roddesid dim o'r gyfraith Ceremoniaidd: 1 Bren. 8.9. Heb. 9.3. I ddangos y byddent yn rheoledigaeth tragwyddol i'r Eglwys, etto y cyfryw na allai neb yn ollawl eu cyflawni a'i cadw, ond Crist yn vnig.

4. O blegid fod Crist yn tystiolaethu na dda­eth efe i dorri y gyfraith ddefodol: ac na ddiddym­mid y lleiaf o honynt yn ei deyrnas ef, tan y Testa­ment newydd. Yn gymmai [...]t, a bod pwy bynnag a dorro vn o'r gorchymynnion lleiaf hyn, ac a ddysco i ddynion felly, lleiaf y [...]elwir ef yn nhsyrnas nefoedd: hynny yw, ni chai ef ddim lle yn ei Eglwys. Rhu. 5.17. Mat. 5.19. Yr awrhon y mae y gyfraith dde­fodol yn gorchymmyn vn dydd o'r saith iw gadw yn sanctaidd yn dragywydd. Ac y mae Crist ei hun yn coffhau yn eglur gadw Sabboth ym mhlith ei Gri­stianogion, wrth ddinistriad Jerusalem, ynghylch dwy a deugain o flynyddoedd yn ôl ei adeyfediad. Yr amser yr oedd holl Ceremonian Moeses (oddiei­thr [Page 212] bwyta gwaed, a phethau a degid) trwy osodiad cyhoeddus a chyfundeb yr holl Apostolion, wedi eu rhoi hebio a'i diddymmu yn yr Eglwysi Cristiano­gawl Act. 15.20.21.24.28. Ac am hynny yr oedd Cr [...]t [...]n cynghori ei ddisgyblion i weddio, na byddai eu ff [...]edigaeth hwy yn y gauaf, nac ar y dydd Sabboth. Mat. 24.20. Nid yn y gauaf, am y byddai (o her­wydd brynti y ffyrdd a'r tywydd) eu ffoedigaeth hwy yn fwy poenus a thrafferthus iddynt: Nid ar y dydd Sabboth, o herwydd y byddai yn fwy gofidus iw ca­lonnau, dreilio y dydd hwnnw mewn llafur i achub ei bywyd, yr hwn a orchymynnasai Dduw ei dreilio mewn gorchwylion ac arferion sanctaidd, i ddiddanu ei hencidiau. Yr awrhon pe buasai sancteiddiad y Sabboth ar y dydd hwn, ond Ceremoni; ni buasai ddim gofid iddynt orfod ffo ar y dydd hwn, mwy nac ar ddydd aiall o'r wythnos. Eithr lle y mae Crist yn gweled ei fod yn beth ofnadwy, a gofidus, orfod iddynt ffo ar y dydd Sabboth: ac am hynny y mae yn dymuno ar ei eiddo ef weddio at Dduw, na byddai y cyfryw achos: y mae 'n eglur yn dangos, nad ydyw cadw y Sabboth yn Ceremoni wedi ei di­ddymmu, eithr yn orchymmyn Moesol, wedi i Grist ei ofod a'r lawr a'i gydffurfio ym mhlith Cristiano­gion. O Mynnwch chwi wybod y diwrnod ar yr hwn yr ordeiniodd Crist i Gristianogion gadw y Sabboth; ef a ddywed St. Joan i chwi mai ar ddydd yr Arglwydd, Dadc. 1.10. O mynnwch chwi wybod pa ryw ddydd o'r wythnos oedd hwnnw, St Paul a ddywed i chwi mai pob dydd cyntaf o'r wythnos ydoedd. 1 Cor. 16.2.

Megis y cynghorodd Crist felly y mae Cristiano­gion yn gweddio, ac yn ôl eu gweddiau fe ddarfu i Dduw (yehydig cyn dechrau y rhyfel) trwy lefe­rydd rybuddio yr holl Gristianogion yn Jerusalem i ymadel oddiyno, ac i fyned i Pela, tref fechan tu hwnt ir Iorddonen: Euseb, hist. l. 3. cap. 5. Ac [Page 213] felly i ochel digofaint Duw, yr hwn a ddiscynnai ar y ddinas a'r genhediaeth. Gan na ddichon Cristion (felly) heb ofid calon ddiangc i achub e [...] fywyd ar y dydd Sabboth: pa fath orfoledd a diddanwch, a elli fod i wir Gristion a escculuso orchwylion sancta­idd o addoliad Duw yn yr Eglwys, i dreilio y rhan fwyaf o ddydd yr Arglwydd mewn chwaryd [...]ia [...]h gnawdol, neu drafferthion halogedig? A chan wered fod dinistriad Jerusalem, yngysta [...] yn arwyddocau, [...]c yn sicrhau dinistriad y byd: Mat. 24.35. Pwy ni wyl fod yn rhaid i'r Sabboth sanctaidd barhau mewn an­rhydedd hyd ddiwedd y byd?

5. O blegid bod yr holl gyfraith ceremoniaidd wedi ei gorchymmyn i'r Iddewon yn vnig, ac nid i'r Cenedloedd: eithr y gorchymmyn hwn o'r Sabboth sanctaidd, (megis priodas) a ordeiniodd Duw yng­hyflwr diniweidrwydd, pryd nad oedd ond vn cy­flwr i ddynion oll, ac am hynny wedi ei orchymmyn i'r Cenedloedd, yn gystal ac i'r Iddewon. Onid oedd yr holl swyddogion, a pherchen tai tan or­chymmyn i beri i'r holl ddieithriaid (yn gystal a'i teuluoedd, a'i deiliaid eu hunain) gadw y Sabboth sanctaidd, megis yr ymddengys wrth y pedwerydd gorchymmyn, ac ymarfer Nehemiah. Neh. 13.15.17. Yr holl Ceremoniau oedd ganolfur o wahania­eth rhwng yr Iddewon ar Cenedloedd. Eph. 2.14. Eithr gan weled fod y Cenedloedd yn gystal a'r Idde­won, yn rhwym i gadw y gorchymmyn hwn, y mae yn eglur nad yw ef Ceremoni Iddewaidd. A chan weled fod yr vnrhyw awdurdod am y Sabboth, ac sydd am briodas: fe ddichon dŷn ddywedyd, nad yw priodas ond cyfraith Ceremoniaidd, yngystal a'r Sabboth. A chofia, lle yr ydis yn galw priodas ond vnwaith yn gyfammod Duw. Dihar. 2.17. O herwydd i Dduw ei hordeinio yn y dechreuad: felly y gelwir y Sabboth ym mhob lle, Sabboth yr [Page 214] Arglwydd dy Dduw, o ran i Dduw ei ordeinio yn yr vn dechreuad, o ran amser, cyflwr, a pharhâd, Am hynny nid Ceremoniaidd ydyw.

6. Y mae llygredigaeth ein hanian, yr hyn a gan­fyddir yngwrthwynebiad cyhoeddus dynion drwg, ac mewn cyfrinachol anewyllyscarwch dynion da, i sancteiddio y Sabbath yn bur, yn dangos yn ddi­gon eglur fod gorchymmyn y Sabbath yn Ysprydol ac yn foesol. Rhuf. 7.14. Amos 8.5.

7. Oblegid, megis y darfu i Dduw trwy ddeddf dragwyddol, wneuthur yr Haul, ar lleuad, a'r go­leuada [...] yn y ffurfafen, nid yn unig i wahanu rhw­ng y dydd a'r nos, eithr i fod hefyd yn arwyddi­on, am dymmorau, am ddyddiau, ac am flynyddo­edd: felly yr ordeiniodd efe yn yr Eglwys a'r y ddaiar, y Sabbath sanctaidd i fod, nid yn unig yn dymmor gosodedig i'w addoli ef yn barchedig: ond hefyd yn ddosparth tragwyddol, a mesur ar yr am­ser. megis y mae saith ddiwrnod yn gwneuthur wy­thnos, pedair wythnos mîs, a deuddegmîs yn gwneu­thur blwyddyn: felly saith o flynyddoedd a wna Sab­both o slynyddoedd, saith Sabbothau o flynyddoedd, a wna Jubili, [Blwyddyn hyfrydwch.] neu 80 Jubi­li, neu 4000 o flynyddoedd, neu ar ôl Ezechiel, 4000 o gufuddau, holl amser y Testament hên, hyd oni ddaeth Crist trwy ei fedydd a'i bregethiad, i ddechrau cyflwr y Testament newydd. Ni allai chwaith fyned ym mlaen yma heb ryfeddu, fel y pa­rhâodd Sacrament yr Enwaediad yn yr Eglwys 39 o Jubiliau, sef o amser Abraham, ir hwn y rhoddasid yn gyntaf, hyd Bedydd Crist yn yr Ior­ddonen: yr hyn oedd yn union gynnifer o Jubiliau (yn ôl cyfrif Bucholcerus) ac a barhausai y byd o Adda i enedigaeth Abraham. Moeses a ddechreu­odd ei weinidogaeth yn yr 80 flwyddyn o'i enioes. Crist a gymmerai ei swydd yn llaw, yn y 80 Ju­bili [Page 215] o oedran y byd. Yr oedd Joseph yn ddêg a'r hugain, pan ddechreuodd ef lywodraethu ar yr Aipht, Gen. 41.46. Ar Leuitiaid a ddechreuent wasanaethu yn y babell, pan fyddent ddêg a'r hugain oed: felly Crist vn agwedd, i gyfatteb y dull a'r arwyddion hynny, a ddechreuodd ei Weinidogaeth yn y degfed a'r hugain Jubili a'r ôl Moeses, a'r pryd yr oedd ef yn cerdded ar ei ddêg ar hugain oed, Luc. 3.23. ynghanol wythnos ddiwaethaf Daniel: ac felly (gan barhau yn ei weinidogaeth ar y ddaiar tros dair blynedd a hanner) a orphennodd ein prynedigaeth, a phennod Daniel, trwy ei farwo­laeth wirion ar y Groes. Y rhan fwyaf o'r holl gyfnewidiau mawrion, a'r dygwyddiadau diei­throl, yr rhai a gwympodd allan yn yr Eglwys, a ddigwyddodd naill a'i yn y flwyddyn Sabbothaidd, a'i yn y flwyddyn Jubili? Megis i ddwyn es­ampl: Deg wythnos a thrugain Daniel oeddynt yn dechrau yn y flwyddyn gyntaf i Cirus, a'r 3439 flwyddyn o oedran y bŷd, a gynhwysant yn­ddynt yr vnrhif o flynyddoedd, ac yr oedd y byd yn ei gynwys o wythnosau o flynyddoedd hyd y pryd hyn­ny: a chynifer o wythnosau o flynyddoedd, ac a bar­hausai y byd o Jubiliau. Dêg wythnos a thrugain o flynyddoedd Daniel, a gynhwysant bedwar cant a dêg a phedwar vgain o flynyddoedd sengl; y byd cyn hyn­ny 490 wythnosau, neu Sabbothau o flynyddoedd. Di­wedd-nod Daniel oedd 70 wythnosau, ac un y byd 70 Ju­biliau: felly i gyssuro 'r Eglwys am 70 o flynyddoedd o gaethiwed, yr hyn a ddarfuasai iddynt eu ddioddef yn Babilon megis y prophwydodd Jeremi, Pen. 25.11.12. mae Gabriel yn dywedyd i Daniel, mai yn niwedd 70 o wythnosau, neu Sabbothau o flynyddoedd, hyn­ny yw dêg a thrugeinwaith saith-waith o flynyddo­edd, neu bumcant onid dêg o flynyddoedd, y gwe­ithredid eu hymwarediad tragywyddol oddiwrth [Page 216] vffern trwy farwolaeth Crist, cyn siccred ac eu caw­sent yr awrhon eu gwaredu allan o gaethiwed Babilon. Yr yspaid terfynedig hwn gan Daniel, Pen. 9.27. Oedd yn cynnwys 70 o Sabbothau, neu 10 Jubili o flyny­ddoedd, yw dechrau yn y rhydd-did cyntaf a gan­niadhaodd Cyrus i'r Iuddewon, y flwyddyn gyntaf o'i deyrnasiad ef a'r y Babiloniaid, yr hyn a gryb­wyllir yn Ezr. 1.1. ac yw yn diweddu yn vnion yr amser y bu farw Crist ar y groes. O farwolaeth Crist, neu ddiwedd olaf wythnosau Daniel, hyd yr vnfed ar ddêg a thrugain i Grist, y mesurir y byd wrth y saith sel, neu saith Sabboth o flynyddoedd, yn gwneuthur un Jubili gyfan. Ar ôl diwedd y saith selau hynny, y mesurir y byd hyd ei ddiwedd wrth y saith o vdcyrn, Dad. 5. ac 8.2. ac 9.7. Pob vn yn cynnwys 249 o flynyddoedd. (Megis y mae rhai yn tybied, ynghylch pen 440 o flynynyddoedd etto, ymddengys y gwirionedd.) Enoch y seithfed yn ôl Addaf, gwedi iddo fyw gynifer o flynyddoedd ac sydd o ddyddiau yn y flwyddyn, sef 365, a gafas ei gyfnewidiad gan DDUW yn y flwyddyn Sabbo­thaidd. Moeses y seithfed oddiwrth Abraham, megis ail Enoch, a gladdwyd gan Dduw, ac a ene­sid yn y flwyddyn Sabbothaidd o'r byd, sef 2373. ac yn 777 ar ôl y diluw. (Ar ol cyfrif Broughton) a waredwyd, megis Noah newydd mewn Arch o gyrs, ac a fu fyw yn adeiladydd i'r Eglwys, cyhyd ac ei bu Noah yn adeliadu 'r Arch, sef 120 o flynyddo­edd. Yr addewid i Abraham a wnaethpwyd yn y flwyddyn Sabbothaidd, yr hon oedd 2023 o'r byd. Y chweched flwyddyn i Josuah yr hon oedd 2500 o flynyddoedd yn ôl creadigaeth y byd, yn yr hon y meddiannwyd, ac ei rhannwyd y tîr rhwng meibion Israel, oedd flwyddyn Sabbothaidd, a'r 50 Jubili yn ôl creadigaeth y byd. Ar y flwyddyn hon y dechreuodd Moses ei Jubili, a'r hwn (megis a [Page 217] chadŵyn o ddêg ar hugain o ddolennau y rhwymodd ef ranniad meddiant Gwlad Canaan i'r Israeliaid trwy Josuah, hyd at agori teyrnas nefoedd i bawb a gredai trwy Jesu. Ac felly y mae 'n dwyn Eglwys yr Iuddewon, megis gyd â ffrŵd hyfryd o Jubili­au, oddiwrth yr arwyddoc [...]d i'r sylwedd, o Canaan i'r nefoedd, O Josnah i'r Jesu: Canys Crist ar ddi­wedd y degfed a [...] hugain Jubili i Moses, ac ar ddechreuad y degfed ar hugain flwyddyn o'i oedran, wrth ei Fedydd a agorodd y nefoedd, ac a roddes y weledigaeth egluraf o'r Drindod fendigedig, ar a welsid er dechreuad y byd. A thrwy arianllais vdcorn ei Efengyl, y mae yn cyhoeddi, yn ôl proph­wydoliaeth Esay, iechydwriaeth tragywyddol i bawb a edifarhant, ac a gredant ynddo ef. Esa. 61. Luc. 4.

A blwyddyn genedigaeth ein Iachawdwr Crist, yr hon oedd y 3948 o oedran y byd, oedd ar ddi­wedd blwyddyn Sabbothaidd: ar 564 seithweithiad o'r byd: y mae Moses yn gwneuthur oed [...]an cyffre­dinol pob dŷn, i fod yn ddeg saith, Psalm 90. ac yn gyffredinol o fewn pob saith mhlynedd y digwydd rhyw gyfnewid neu dramgwydd hynodol ym [...]y­wyd dŷn; Ac nid rhyfedd, canys fel y mae Hippo­crates yn mynegi, fod i'r plentyn yn y gróth ar y se­ithfed dydd ar ôi ei ymddwyn, ei holl aelodau gwe­di eu ffurfio, a'i fod o'r dydd hwnnw allan yn cyn­nyddu iw berssaith enedigaeth: yr hyn a fydd yn oestadol, naill a'i yn y nawfed, a'i yn y seithfed Fis. Yn ei seithmlwydd oed, y mae 'r plentyn yn bwrw ei ddannedd, a [...]hai newydd yn tyfu yn ei lle. A phob saith mhlynedd yn ôl hynny, y mae rhyw gyfnewid neu ddigwyddiad ym mywyd dŷn; yn enwedig yn naw-gwaith saith sef y flwyddyn Climactericol, yr hon drwy brawf a welwyd yn dynghedsennol i law­er o'r gwyr dyscedig, a fuont yn llewyrch i'r byd [Page 220] [...] [Page 221] [...] [Page 218] Ac os hwynt hwy a ddiangent rhag y flwyddyn hon­no, etto y rhan fwyaf o honynt a ymadawsant a'r byd hwn o fewn rhyw seithweithflwyddyn. Lamech a fu farw yn y 777 o'i enioes. Methusalem, yr oeswr hwy­af o feibion dynion, a fu farw yn nechreuad ei 900 a 70 o flynyddoedd. Abraham a fu farw, gwedi iddo fyw bum ar hugeinwaith saith o flynyddoedd. Jacob gwedi iddo fyw vn a'r hugeinwaith saith o flynyddo­edd. Dafydd gwedi iddo fyw ddengwaith saith o flynyddoedd. Felly y gwnaeth Galen, felly y gwna­eth Petrarch, yr hwn (megis y mae Bodin yn scri­fennu) a fu farw ar yr vn dydd or flwyddyn ac y ganesid. Felly y gwnaeth Elizabeth forwynaidd Frenhines, o fendigedig anfarwol goffadwriaeth, yr hon a ddaeth ir byd hwn noswyl genedigaeth y Fair Forwyn, ac aeth o'r byd a'r noswyl Cennadwri Mair Forwyn. [Hi fu gynt y mae hi 'r awrhon, (dyna ddwedyd i chwi ddigon) ar y ddaiar hon ym mhlae­naf, a'r ail Forwyn o'r nef vchaf.] Hipocrates a fu farw yn y 15 seithweithflwydd. Hierom ac Isocra­tes yn y 13. Plini, Bartolus, a Caesar yn yr 8 seith­weithflwydd. A Johannes de temporibus, yr hwn [...] fyw 361 o flynyddoedd, a fu farw yn y 53 se­ithweithflwydd o'i enioes. Y cyffelyb a eilid ei nodi a'i adrodd am aneirif o rai eraill. Ac mewn gwi­rionedd y mae holl fywyd dŷn wedi ei fesur wrth y Sabboth: Canys pa nifer bynnag a fyddo dŷn fyw yma o flynyddoedd, etto nid yw ei fywyd ond bywyd o saith o ddyddiau, gwedi eu hamlhau: felly yn y rhif saith y mae cyflawnder dirgelaidd, yr hyn ni ddichon ein dealltwriaeth moi amgyffred.

Yr holl oruchei dresniad hon ar Bethau rhyfeddol cyn fynyched bob yn saith, a'n rhybuddia ni i ddy­fal fyfyrio am Sabboth bendigedig y seithfed dydd, i adnabod ac i addoli Duw yn y bywyd hwn: megis o Sabboth i Sabboth, y gallom ni gael ein cyfnewidio [Page 219] i'r tragywyddol Sabboth gogoneddus o hyfrydwch, a dedwyddwch, yn y bywyd sydd i ddyfod.

Wrth ystyriaeth yr hyn beth, hawdd y dichon vn dŷn ar a edrycho yn yr Histori Sanctaidd, ddeall fod holl yrfa a rhôd y byd, yn cael ei lywodra­ethu, a'i ddarparu, megis mewn cadwyn o ra­glûniaeth Duw, yr hwn sydd yn trefnu pob peth mewn rhif, mesur, a phwys. Yr holl amseroedd gan hynny, a fesurir wrth y Sabboth: mal na till amser a'r Sabboth byth gael moi gwaha­nu, Na'i neillduo: Ac y mae 'r Angel yn tyngu Dad. 10.6. Y caiff y mesur hwn or amser bar­hau, hyd na byddo amser mwyach. Ac megis y cafas y Sabboth ei osodiad cyntaf yn y llyfr cyntaf o'r Scrythyrau, felly y cafas ei ffursiad yn yr olaf: ac megis y mae y llyfr hwn yn Gwrantu yr dydd; felly y mae 'r dydd hwn yn vrddo y llyfr: yn gym­maint a dadcuddio yr pethau sydd ynddo ar ddiwr­nod mor sanctaidd, dadcuddiad yr Arglwydd ar ddydd yr Arglwydd. Dad. 1.10. Cyn hawsed iddynt gan hynny dynnu 'r Haul, neu 'r lleuad, a'r sêr allan o'r nefoedd, a deleu y Sabboth sanctaidd (llathen yr amser) allan o'r Eglwys: gan weled ordeinio y Sab­both yn yr Eglwys (yn gystal ar haul ar lleuad yn y ffurfafen) er mwyn gwahaniaeth yr amser.

8. Oblegid i'r holl Eglwys trwy gyttundeb cyhoe­ddus, er yn amser yr Apostolion, yn oestadol ddal bod gorchymmyn y Sabboth, yn foesol ac yn dragwyddol gyfraith Dduw, a bod cadw y Sab­both ar y dydd cyntaf o'r wythnos yn osodiad o'r eiddo Crist a'i Apostolion.

Y Gymansa a elwid Synodus Coloniensis sy'n my­negi, fod dydd yr Arglwydd yn barchedig yn yr Eglwys byth er amser yr Apostolion. Ignatius Es­cob Antioch (yr hwn oedd yn byw yn amser St Joan) a ddywed, Cadwed pob un ar a garo Grist, [Page 220] ddydd yr Arglwydd yn sanctaidd, yr hwn sydd ogo­neddus o herwydd ei adcyfodiad ef, a brenin y dy­ddiau, yn yr hwn y gorchfygwyd Angau, ac i'r ad­cyfododd bywyd i ni yn Ghrist. Justin Martyr, yr hwn oedd yn byw ychydig ar ei ôl yntau, sydd yn dangos fod y Christianogion yn cadw eu Sabbath ar ddydd yr Arglwydd, megis yr ydym ninnau. Ori­gen, yr hwn oedd yn byw yn y 180 flwydd. ar ôl Christ, sydd yn dangos yr achos pam y cyfnewidi­wyd y Sabboth i ddydd yr Arglwydd. Orig. Homi. 7, super Exo. Y mae Augustin yn dywedyd, dra­ddodi dydd yr Arglwydd i'r Eglwys trwy adcyfodi­ad yr Arglwydd ar y dydd hwnnw. Et ex illo coe­pit habere festivitatem suam, Aug. de tem. serm. 251. sef o hynny y dechreuodd gael bod yn wyl, a Christ a ordeiniedd yn gyntaf ei gadw yn sanctaidd. Ac mewn mam arall, mai 'r Apostolion a archodd gadw dydd yr Arglwydd yn uchelwyl crefyddol, o blegid ar y dydd hwnnw, y cyfododd ein Jachawd­wr oddiwrth y meirw, yr hwn hefyd o'r achos hon­no a elwir dydd yr Arglwydd.

Megis gan hynny ei dywed Dafydd am ddinas Duw, Psal. 87.3. felly y ga [...]af finnau ddywedyd am ddydd yr Arglwydd, Gogoneddus bethau a ddy­wedir am danat ti o ddydd yr Arglwydd. Canys yr oedd yn ddydd genedigaeth [...]d, y dydd cyntaf yn yr hwn y dechreuodd creaduriaid gae [...] bod. Yn­ddo ef ei tynnwyd y Golenni allan o dywyllwch. Yn­ddo ef ei rhoddwyd y gyfraith ar fyn [...]dd Sinai. Yn­ddo ef y cyfododd yr Arglwydd o farw [...]laeth i fy­wyd. Ynddo ef y cododd y Seinctiau allan ou be­ddau, gan sicrhau mai arno ef y cyfodai Cristianogi­on i newydd-deb buchedd. Ynddo ef y discynnodd yr Yspryd glân ar yr Apostolion. Ac y mae yn ddi­gon cyffelybus, mai ar y seithfed dydd, pan vdcano 'r saith udoorn, y cwympa Jericho felldigedig y byd [Page 221] hwn, ac a rhyddd ein gwir Jesu i ni y meddiant addewidiol o wlad Canaan nefol. Josh. 6.16. Datc. 10.7.

Y neb a fynno weled cyfundeb yr hên amseroedd, ag arfer yr Eglwys o'r cynfyd yn hyn o beth, dar­llenned Histori eglwsig Eusebius Lib. 4. Cap. 23. Tert. Lib. de Idololatria. Cap. 14. Chrys. serm. 5. de Resurrectione. Constit. Apostol. lib. 7. Cap. 37. Cy­ril in Johan. Lib. 12. Cap. 58. o'r meddwl hwn y mae 'r holl iachus scrifennyddion newyddion: E­drych Fox ar Apoc. 1.10. Bucer in Mat. 12.11. Gualt. in Malach. 3. Hom. 23. Fulk ar Testament Rhem. Apoc. 1.10. Chem. Exam. Con. Trid. Par. 4. De diebus festis. Wolph. Chronol. Lib. 2. Cap. 1. Armin. Thes. in 4. praecept. Ac aneirif o rai eraill. Juni­us ddyscedig a gaiff ddywedyd tros y cwbl. Quam­obrem cum dies Dominicus, &c. Am hynny gan weled fod dydd yr Arglwydd yn gystal trwy waith Crist (sef trwy ei adcyfodiad, ai synych yntddangho­siad iw ddiscyblion ar y dydd hwnnw) trwy esampl a gosodiad yr Apostolion, a thrwy arfer oestadol hen brif-Eglwys, a hefyd trwy dystiolaeth yr Scrythy­rau, wedi ei gadw a'i osod yn lle 'r Sabboth Judde­waidd: inepte faciunt, y maent hwy yn gwneuthur yn ynfyd, y rhai a ddywedant mai o draddodiad yr y­dis yn cynal dydd yr Arglwydd, ac nid o'r Scrythur, megis y gallont hwy yn y modd hwnnw, osod ar lawr a ffurfio traddodiadau dynion. Ac eilwaith, achos y cyf­newid hwn oedd adcyfodiad Crist, a'r lleshâd o adferu 'r Eglwys trwy Grist. Coffadwriaeth o'r hwn leshâd a ddaeth yn lle coffadwriaeth o'r creadigaeth, Non humana traditione, sed Christi ipsius observa­tione & instituto, nid trwy draddodiad dŷn, ond trwy osodiad ac archiad Crist, yr hwn yn gystal, ar ddydd ei adcyfodiad, ac ar bob wythfed dydd ar ol hynny, hyd oni dderchafodd i'r nef, a ymddanghosodd i'w [Page 222] ddiscyblion, ac a ddaeth iw cynnulleidfaoedd.

9. O blegid fod yr Arglwydd ei hun yn hyspy­su mai diben neu 'r achos o'r Sabbath yw bod yn arwydd ac yn athrawiaeth dragwyddol rhyngddo ef ai bobl, mai efe yw 'r Jehovah trwy 'r hwn y San­cteiddir hwynt, ac am hynny rhaid iddo ef yn unig gael ei addoli ganddynt: a than boen cospediga­eth marwolaeth, y mae 'n gorchymmyn ei bobl yn dragywydd i gadw hyn o gossadwriaeth yn ddi-ha­log. Exod. 31.13.14. Eithr y defnydd, a'r di­wedd hwn sydd foesol a thragwyddol. Am hynny y mae 'r Sabbath yn foesol ac yn dragywyddol. y peth a sancteiddiodd Duw yn dragywydd, na ryfy­ged un dŷn ei wneuthur yn gyffredin, neu yn haloge­dig. Ar y sail hon, y mae 'r gorchymmyn yn ga­lw y dydd hwn, Sabbath yr Arglwydd dy Dduw, ac y mae Duw ei hun yn ei alw ei ddydd sanctaidd. Ac ar yr unrhyw sail hefyd, y cyssegrodd yr hên De­stament ei holl Sabathau, a'i ddydiau gwylion, i addoli, ac anrhydeddu Duw yn unig. Gosod Sab­bath gan hynny er anrhydedd i nebryw greadur, sydd bechod gorthrwm, a ffiaidd ddelw addoliad. Canys y mae'r llech gyntaf yn ei wneuthur yn rhan o addoliad Duw, fod Sabbath i'w anrhydedd ef. Fe­lly yn Levit. 23.3.37.38. &c. Ac yn Ezec. 20.20. Neh. 9.14. Y Sabbath a roddir ar lawr am holl addoliad Duw. Ac y mae ein Jachawdwr yn dyscu fod yn rhaid i ni addoli yr Arglwydd Dduw yn unig. Mat. 4. Am hynny cadw Sabbath er anrhy­dedd i Dduw yn unig. Y mae 'r Yspryd glân yn adrodd ei fod yn un o bechodau mwyaf Jeroboam ddarfod iddo orchymmyn uchelwyl yn ol dychymyg ei galon ei hun. 1 Bren. 12.33. Ac y mae Duw yn bygwth ymweled a [...] Israel a'm gadw dyddïau Baalim, hynny yw, yr Arglwyddi, megis y gwna 'r papistaid i'r Seinctiau, Hos. 2.13. a dywed fod y cy­fryw [Page 223] yn ei anghofio ef. Ac mewn Gwirionedd nid oes neb lai ei gofal i gadw Sabbath yr Arglwydd, na 'r rhai sydd fwyaf eu hofergoelion i gadw gwyli­au a dyddiau dynion. Am hynny mae Eglwys Rufain yn arferu gorthrwm ddelw-addoliad.

Yn gyntaf, wrth gymmeryd arni ordeinio Sab­bothau, yr hyn sydd yn perthyn yn unig i Arglwydd y Sabbath i wneuthur.

Yn ail, wrth gyssegru y dyddiau gwylion hynny i anrhydedd creaduriaid, yr hyn sydd gymmaint a'i gwneuthur hwy yn dduwiau sancteiddiol.

Yn drydydd, gan rhwymo wrth y dyddiau hyn­ny addoliad Duw, gweddiau, ympryd, a haedde­gaeth.

Yn bedwerydd wrth ofyn ar y dyddiau hynny o ddychymygiad dŷn, fesur mwy o barch, a sanctei­ddrwydd, nac ar ddydd yr Arglwydd, yr hwn a or­chymynnodd Duw: yr hyn beth sydd o un essaith a pherchi Ang-hrist o flaen Crist. Ein Heglwys ni a ddiddymmodd ac a rodd heibio yn gyfiawn holl ddelw-addolaidd ac ofergoelaidd wyliau: ac y mae hi yn unig yn cadw ychydig ddyddiau Gwylion, er anrhydedd i Dduw ei hun, ac o ran esmwythder i wasanaethyddion. Deut. 5.14. Er bod defod er ys hir amser, yn ein trechu ni i arfer yr hên henwau er mwyn dosparth dinasol: megis yr arferodd St. Luc o enwau halogedig Castor a Phollux. Act. 28.11. a'r Christianogion o Ffortunatus, 1 Cor. 16.17. Mer­curius, Rhuf. 16.14. a'r Juddewon o ddydd Mor­dicheus 2 Macab. 15.37.

10. Yn ddiwaethaf, esamplau o farnedigaethau Duw ar drawseddwyr y Sabbath, â allai yn ollawl selio, a dwyn ar ddeall i'r rhai sydd a'i calonnau heb galedu, mor greulon y mae yr holl Alluog Dduw yn digio wrth yr rhai a halogant ddydd yr Ar­glwydd yn ewyllyslawn.

[Page 224]Yr Arglwydd (yr hwn sydd ffordd arall yn Dduw 'r drugaredd) a orchymynnodd labyddio i farwo­laeth yr hwn (o'i feddwl rhyfygus) oedd yn cyn­nutta ar y dydd Sabbath, Num. 5.32. Nid oedd y weithred ond bechan, gwir; ond yr oedd ei be­chod yn fwy, am iddo (ar achos cyn lleied) ryfygu torri y fàth orchymmyn tramawr.

Nicaenor am iddo rysygu ymladd yn erbyn yr Juddewon ar y dydd Sabbath, a laddwyd ei hun a 35000 o'i wyr.

Llafurwr wrth falu ei ŷd ar ddydd yr Arglwydd, a gafas ei flawd wedi ei losci yn vlw.

Un arall yn dwyn ei ŷd ar y dydd hwn, a gafas ei yscubor a'r holl ŷd oedd ynddi wedi ei llosci gan dân o'r nefoedd, y nosson nessaf ar ol hynny. Desp. de tempore sermo. 117. Thom. cantipra lib. 2.

Hefyd rhyw wr ardderchawg, yr hwn oedd arferol ag halogi y Sabbath wrth helwriaeth, a gafas fab o'i wraig ac iddo ben yn debyg i ben ci, ac â chlustiau á gweflau, yn udo fel bytheiad.

Gwraig chwannog i'r byd; yn nyddu llîn yn Cing­stat yn Ffraingc, oedran Crist 1559, wrth arfer gyd a'i morwynion o weithio ei chylfyddyd ar ddydd yr Arglwydd, fe a ymddanghosodd megis tân iddynt yn ennyn yn y llin, eithr heb wneuthur dim niweid: yr ail Sabboth ei llin a gymmerodd dân, ond fe a'i diffoddwyd yn hawdd: eithr a hi heb gymmeryd rhy­budd er hyn, y trydydd Sabboth ei cymmerodd dân drachefn, ac a loscodd y tŷ, ac a ddeifiodd y wraig chwannog a dau o'i phlant, fel y buont feirw dran­noeth: eithr trwy drugaredd yr Arglwydd, vn plen­tyn a achubwyd yn ei grŷd ac a dynnwyd allan o'r tan heb losci.

Ar y 13 o Jonawr, oedran yr Arglwydd 1582, ar ddydd yr Arglwydd ym Mharis Garden yn llundain, yr yscaffaldiau a gwympodd dan y bobl, wrth ym­arthlygu [Page 225] a'r Arth, fel eu lladdwyd wyth yn ddisy­mmwth, ac aneirif a friwyd ac a anafwyd. Rhybudd i'r cŷfriw rai, a fyddo 'n cymmeryd mwy difyrrwch ar ddydd yr Arglwydd, o fod mewn chwaryddfau, yn gweled digrifwch cnawdol, na bod yn yr Eglwys yn gwasanaethu Duw ag ysprydol weithredoedd Duwioldeb.

Llawer o esamplau ofnadwy o farnediga­ethau Duw o waith tân, yn ein dyddiau ni, a ddig­wyddodd i lawer o drefi lle 'r ydoedd halogedigaeth dydd yr Arglwydd yn cael ei groesawn.

Stratfford ar Avon a ddifawyd gan mwyaf, ddwywaith gan dân; bob gwaith ar ddydd yr Argl­wydd, sef ar y naill sul, fel pettau heddyw, ac ar gyfein ir vn dydd, ym mhen y flwyddyn drachefn; yn bennaf am halogi dydd yr Arglwydd, a diystyru ei Air yngenau ei weinidogion ffyddlon.

Teverton tref yn Defonsir (coffadwriaeth yr hon a bair im calon wylo o dosturi) oedd yn cael ei rhy­buddio yn fynych gan ei Bigail bucheddol, y dan­fonai Dduw ryw ddialedd trwm arni, am ffieidd­fudr halogi dydd yr Arglwydd, yr hyn a ddigwydd­ai yn bendant o achos bod ei marchnad ar y dydd oedd yn canlyn. Cyn pen hir o amser ar ol ei far­wolaeth ef, ar y trydydd dydd o Ebrill, yn oedran yr Arglwydd 1598 y darfu i Dduw (mewn llai na hanner awr) ddifa â thân disymmwth dychrynadwy yr holl dref, ond yr Eglwys, y Dadleudy, a'r Elu­sendai, neu ychydig o anneddau tlodion. lle galla­sai ddŷn weled pedwarcant o dai cyfanneddol ar vn­waith yn llosci, a mwy na dêg a deugain o ddynion wedi i'r flam eu difa. Ac yr awrhon eilwaith gwe­di rhoi y llyfr hwnallan gyntaf, ar y pumed dydd o fîs Awst, 1612. (pedair blynedd ar ddêg ar ôl y waith gyntaf) yr enynnodd tân yn yr holl dref eil­waith, [Page 226] ac ei difawyd, oddiethr dêg ar hugain o dai rhai tlodion, yr yscol, a'r elusendai. Y maent hwy yn waeth na deillion, y rhai ni chanfyddant fod bŷs Duw yn hyn o beth. Canniadhaed Duw iddynt ei râs y pryd yr adeiladont hi nessaf, i newid ei dydd marchnad, ac i symmud pob achosion o halogi dydd yr Arglwydd. Cofied trefi eraill dŵr Siloe: Luc. [...]3.4. a chymmeront rybudd wrth weled cospedi­gaeth eu cymmydogion. Ofnont fygythiau Duw, Jer. 17.27. a chocliont brophwydi Duw os myn­nant lwyddo. 1 Chro. 20.20. llawer o esamplau e­raill o sarnedigaethau Duw, a ellir eu hadrodd, ei­thr onid yw hyn yn ddigon, i ddychrynu dy galon rhag halogi yn ewyllyscar ddydd yr Arglwydd, dos rhagot yn dy halogedigaeth, fe a allai ei gwnaiff yr Arglwydd dydi yn ensampl nessaf, i ddyscu eraill i gadw y Sabboth yn well.

Y mae ef yn cospi rhai yn y bywyd hwn, i ddan­gos y rhydd ef ei ddialedd yn y dydd diweddaf ar yr holl rai a drawseddo ei Sabboth yn ewylly­slawn.

Fel hyn y dangosasom yn eglur, fod gorchymmyn y Sabboth yn ddefodol, a bod ei newid ef, o'r seith­fed dydd i'r dydd cyntaf o'r wythnos, wedi ei osod trwy awdurdod Crist a'i Apostolion. Eithr fel wrth gyhoeddi 'r gyfrairh, y cyssylltwyd amryw Ceremo­niau perthynol i'r Juddewon yn neilltuol, i beri i'r bobl hyny fod yn fwy gofalus i gyflawni 'r gyfraith: megis wrth y gorchymmyn cyntaf, eu gwarediad o'r Aipht, yn arwyddocau eu gwarediad hwy o vffern: at y pumed gorchymmyn, hŷd y dyddiau Yn Gha­naan, yn argoel o fywyd tragwyddol yn y nefoedd: at y chweched gorchymmyn, dirwest oddiwrth waed, a phethau a dagwyd: yn arwyddo gafal i ymgadw oddiwrth bob math ar lofruddiaeth: ac at y gyfraith ei gyd, Ceremoni y lâs o femrwn, Num. 15.38. iw [Page 227] rhoi i feddwl ymgadw o fewn ymylau 'r gyfraith. Felly vn agwedd at y pedwerydd gorchymmyn y chwanegwyd rhai Ceremoniau a berthynent i'r Ju­ddewon yn briodol, ac nid i bobl era [...]l: megis yn gyntaf, y ddau offrwm gorchymynnedig iddynt ar y Sabboth, Num. 28.9, 10. i ddangos fel y myn­nai Dduw ei wasanaethu â mwy anrhydedd ar y Sabboth, nac ar ddyddiau 'r wythnos: yn ail, y gor­chymmyn caeth na chynneuid tân ar y dydd Sab­both, na thrwfid bwyd, Exod. 35.2, 3. ac 16.23. ac na wneid neb ryw lafur corphorol, y ddau beth i ddwyn ar gof iddynt eu gwaredigaeth o'r ffwrn dân, a'i caethiwed yn yr Aipht, trwy arweiniad Moses ar y dydd hwnnw: a hefyd i arwyddocau iddynt ymwared tragywyddol eu heneidiau o dân vffern trwy farwolaeth Crist. Yn drydydd, cadw y Sab­both ar y seithfed dydd vnion yn ôl trefn y creadi­gaeth, gan arwyddocau i'r Juddewon, y deuai Grist, trwy ei farwolaeth (gan orphywys ar eu Sabboth hwynt yn y bedd) i beri iddynt lonyddwch a gor­phywysdra oddiwrth faich ac iau y Ceremoniau cy­freithiol, yr hon ni allodd ein t [...]dau ni, na ninnau ei dwyn, Act. 15.10. Col. 2.16, 17.

A pha ddelw bynnac ym mharadwys cyn cwymp dŷn, nad ydoedd cadw y Sabboth ar y feithfed dydd o'r creadigaeth yn Ceremoni, eithr prawf o ber­ffeithrwydd: etto yn ol y cwymp ef a aeth yn cere­moniaidd, ac iw gyfnewid o herwydd yr adferiad trwy Grist. megis y daeth bywyd dŷn yr hwn o flaen y cwymp oedd anfarwol, ar ol hynny i fod yn farwol, a noethni yr hwn o'r blaen llaw oedd yn harddwch, a ddaeth yn gywilydd gwedi hynny: a Phriodas a ddaeth yn arwydd o'r dirgeledig vndeb sydd rhwng Crist a'i Eglwys, Ephes. 5. Ac i gyflaw­ni y Ceremoniau (y [...]hai er mwyn yr Juddewon a chwanegesid at y Sabboth) fe ddarfu i Grist yn ôl ei [Page 228] farwolaeth orphywys yn ei fedd holl ddydd Sab­both yr Juddewon, ac wrth orphywys felly, efe a gyflawnodd yr holl Ceremoniaidd angwanegiadau hynny.

Yr awrhon, fel na ddarfu i ddyspeidiad o'r Cere­moniau cyfylltedig at 1, 5, ar 6 gorchymynnion, ac at briodas, mo ddiddymmu y gorchymynnion hyn­ny, na phriodas, mal na byddent yn ddosparthau tragywyddol o addoliad Duw a chyfiawnder dyn: ni ddarfu chwaith, i ddirymiad y Ceremoniau go­sodedig at y Sabboth, ddiddymmu gweddeidd-dra y gorchymmyn am y Sabbath: felly er bod y Cere­moniau wedi eu rhoi heibio, wrth ddyfodiad y Syl­wedd: ar cyscod wedi cilio o ran i Grist y corph ei guddio: etto yr orphywysfa fanctaidd, yr hon a or­chymnynwyd ac a gadwyd, cyn bod na'r Juddewon yn bobi, na 'r Ceremoniau hynny wedi eu cysylltu at y Sabboth, a barhâodd yn dragywyddol gyfraith Dduw, trwy 'r hon y mae holl hiliogaeth Addaf yn rhwymedig i orphywys oddiwrth eu gorchwylion cyffredinol, mal y gallont gwbl dreulio pob seith­fed dydd mewn cyhoedd anrhydedd a gwasanaeth yr vnig Dduw, eu Creawdwr, a'i Gwaredydd: eithr yn syiwedd y pedwerydd gorchymmyn ni chrybwy­llir am yn mâth ar Ceremoni.

Y Dadleuon pennaf, yn erbyn defod y Sabboth ydynt dri.

1. Geiriau St Paul at y Galatiaid, cadw yr y­dych ddiwrnodau a misoedd, ac amseroedd, a blyny­ddoedd, &c. Gal. 4.10. Eithr nid yw yr Apostol yno yn condemnio neu yn beio ar y Sabboth Moesol, yr hwn a [...]lwn ni dydd yr Arglwydd: a'r hwn a or­deiniasai ef ei hun, yn ôl gorchymmyn Crist, yn yr Eglwysi hynny o Galatia, a Chorinth, ac a gadwasai ei hun mewn Eglwysi eraill, 1 Cor. 16.1. ac 14.37. Act. 20.7. eithr y mae ef yn dywedyd am ddyddi­au, [Page 229] am amseroedd, a blynyddoedd yr Juddewon, ac am gadw y Sabboth ar y seithfed dydd yn ô [...] y creadigaeth, yr hyn y mae ef yn ei alw cysgodau pethau i ddyfod, gwedi eu diddymmu yn awr trwy Grist y corph; ac yn y gyfraith hwynt a elwir Sab­bothau, eithr gwedi eu gwahanredu oddiwrth y Sab­both Moesol, Col. 2.17. Levit. 23.37, 38.

2. Geiriau St Paul at y Colossiaid, sef, Am hyn­ny na farned neb arnoch chwi am fwyd neu am d [...]iod, neu o ran dydd gwyl, neu newydd loer, neu Sabbo­thau, Col. 2.16. eithr y mae 'r Apostol yn meddwl Sabbothau Ceremoniaidd yr Juddewon, megis o'r blaen.

3. Yr hyn a scrifennodd yr vnrhyw Apostol at y Rhufeiniaid, sef, y mae vn yn barnu diwruod vwch­law diwrnod, ac arall yn barnu pob diwrnod yn ogy­fuwch, &c. Rhuf. 14.5.

Eithr nid yw St Paul yn gwneuthur dim o'r fâth gyfrif, canys nid yw y ddadi yno rhwyng yr Idde­won a'r cenedloedd, eithr rhwng y Cristianogion cry­fion a'r gweiniaid, Rhu. 15.1. Y rhai cryfion oe­ddynt yn cyfrif y naill ddydd vwchlaw 'r llall, me­gis y mae yn ymddangos wrth fod dydd wedi ei or­chymmyn, a'i gadw yn yr Eglwys, ym mhob man yn adnabyddus, a pharchedig with yr enw hwn, sef dydd yr Arglwydd. Ac am hynny mae St Paul yn dywedyd yma, yr hwn sydd yn ystyried ý diwrnod hwn ir Arglwydd y mae yn ei ystyried. Ystyried yr hwn, o herwydd cyfnewid seithfed dydd yr Juddewon, rhai Cristianogion gweinion (fel llawer heddyw) a dybient nad ydoedd angenrheidiol: felly onis myn gwyr (o achos diddymmu dydd yr Juddewon) an­rhydeddu a chadw yn sanctaidd ddydd yr Arglwydd, eithr ei gyfrif fel diwrnod arall: y mae hyn (medd yr Apostol) yn argoel o'i gwendid hwy, a hynny sydd raid cyd-ddwyn ag efo, nes eu caffont hwy am­ser [Page 230] i gael eu hathrawiaethu ym mhellach yn yr iawn. Pob dadl arall a wrthwynebo y gorchym­myn hwn nid yw ond ofer, ac ni thâl moi atteb.

Yr union fodd o gadw yn sanctaidd ddydd yr Arglwydd.

YR awrhon sancteiddiad y Sabbath sydd yn se­fyll mewn dau beth. Yn gyntaf, yn gorphy­wys oddiwrth bob gwaith a gorchwyl cyffredinol, ar a berthyno i'n bywyd anianol ni.

Yn ail, yn cyssegru yr orphywysfa honno yn gwbl ollawl i wasanaethu Duw, ac i arfer y moddion san­ctaidd, y rhai a berthynant i'r bywyd ysprydol.

Am y cyntaf.

Y gweithiau, a'r gorchwylion sydd raid i ni bei­dio â hwynt, ydynt yn gyffredin holl ddinasol a gwle­dig drafferthion, o'r lleiaf hyd y mwyaf. Exod. 31.12, 13.29, 30.

I hysbysu yn eglurach:

Ymattalier Yn gyntaf, oddiwrth holl weithre­doedd ein galwedigaeth hyd yn oed medi amser cynhaiaf.

Yn ail, oddiwrth ddwyn beichiau, a phynnau, megis y mae 'r Carwyr: neu farchogaeth allan o ran elw neu ddifyrrwch: fe a orchymynnodd Duw eu cai yr anifeiliaid orphywys ar y dydd Sabboth, fel y torrid ymmaith oddiwrth ddyn bob achos o ymdeithio, ac o lafurio gyd á hwynt. Deut. 5.14. Exod. 34.21. Jer. 17.21, 22, 27. Y mae Duw yn cennadu iddynt hwy lonyddwch a'r y dydd hwnnw, a'r sawl heb anghenrhaid, sydd yn dwyn eu llonyddwch oddi arnynt ar ddydd yr Argl­wydd, fe fydd gruddfanau yr anifeiliaid lluddedig truein yn codi yn y farn yn nydd yr Arglwydd yn [Page 231] eu herbyn. Rhuf. 8.22. Un agwedd yw y rhai sydd yn treilio y rhan fwyaf or dydd hwn yn eu trw­sio, au paintio au porthi eu hunain, megis Jesabel, gan wneuthur gwaith y cythraul ar ddydd Duw.

Yn drydydd, oddiwrth gadw ffeiriau a march­radoedd, yr hyn beth yn amlaf y mae Duw yn ei gospi â phlá heintus, tân, neu lifeiriant aruthrol.

Yn bedwerydd, oddiwrth fyfyrio ar lyfrau, neu gelfyddyd, oddieithr ar yr Scrythyrau Sanctaidd, a Duwioldeb. Canys y mae 'n rhaid i ni geisio bod yn draserchog yn yr yspryd ar ddydd yr Arglwydd. I fod yn fyrr, y mae 'n rhaid i ti y dydd hwnnw adael ymmaith bob gorchwyl yn dy alwedigaeth, megis ei gallo yr Arglwydd wrth ei alwad ef wneuthur ei waith ef ynot. Canys ni fendithia 'r Arglwydd ddim ar a ynnillir wrth orchwyl cyffredin ar y dydd hwn: eithr fe brifia megis aur Achan, yr hwn o her­wydd ei gael yng-wrthwyneb gorchymmyn yr Ar­glwydd, a ddug felldith Dduw ar y cwbl arall a gas­clesid yn gyfreithlawn. Ac os darfu i Grist fflan­gellu ymmaith megis lladron, y rhai oeddynt yn gwerthu ac yn prynu yn y Deml, yr hon nid oedd ond Ceremoni iw diddymmu ar fyrr: a ellir tybied y cynnwys ef y rhai hynny i ddiangc yn ddigerydd, a fyddo yngwrthwyneb ei orchymmyn, yn pry­nu, ac yn gwerthu ar y Sabboth, yr hwn yw ei gy­fraith dragywyddol? Crist sy 'n galw 'r cyfryw yn gyssogr-yspei [...]wyr; ac hwy allant yn gystal ledratta y Caregl oddiar Fwrdd yr Arglwydd, a dwyn oddiar Dduw y rhan fwyaf o ddydd yr Arglwydd iw dreilio, a'i fwrw heibio, yn eu trachwantau eu hunain. Fe gaiff y cyfryw rai ryw ddydd weled, fod Barnedi­gaethau Duw yn drymmach nac y mae dynion yn meddwl eu bod.

Yn bumed, oddiwrth bob d [...]fyrrwch, a digrifwch, y rhai ydynt gyfreithlawn amser arall: Canys o­ni [Page 232] ddylid gwneuthur gorchwylion cyfreithlawn ar y dydd hwn, hytrach o lawer y dylem ymgadw oddi­wrth ein difyrrwch cyfreithlawn, yr hwn sydd yn dwyn ymmaith ein serch, a'n hewyllys oddiwrth fy­fyrio pethau nefol yn fwy nac vn weithred neu lafur corphorol. Esay. 58.13.14. Canys ni all fod i ddŷn sydd yn ymddigrifo yn yr Arglwydd, Psal. 37.4. Vn difyrrwch nac hyfrydwch mwy, na san­cteiddio dydd yr Arglwydd. Canys a ddichon fod mwy gorfoledd i ddŷn a fyddaî wedi ei euogfarnu, na chael dyfod i lŷs ei Dywysog i gael ei bardwn, a'i faddeuant yn seliedig? neu i vn a fyddai glwyfus anescorol, na chael dyfod at y Physygwr a allai ei iachau ef? neu i fab afradlon a fuasai yn ymborthi ar y mês gyd a'r Môch, na chael ei gynnwys i ddy­fod i fwytta bara y Bywyd ar Fwrdd ei Dâd? neu i'r hwn o herwydd ei bechod sydd yn ofni clywed sôn am farwolaeth, na chael clywed diogelwch oddi­wrth Dduw am fywyd tragywyddol? Os wyt yn canniadhau difyrrwch i't dy hun, neu i'th wâs, can­niadhâ hynny yn vn o'r chwe diwrnod, y rhai sydd eiddot ti, nid ar ddydd yr Arglwydd, yr hwn nid yw eiddo i ti nac iddynt hwythau. Nid oes gan hynny, vn difyrrwch corphorol iw arferu, oddieithr yr hyn a allo ddiddanu 'r enaid i wneuthur gwasa­naeth yr Arglwydd yn fwy cyssurus.

Yn chweched, oddiwrth fwyta yn drwm, neu y­sed gormodedd o wîn, neu ddiod gref, yr hyn a ddi­chon ein gwneuthur ni yn syfrdanllyd, ac yn ang­hymmwys i wasanaethu Duw a'n calonnau, ac a'n medddyliau. Eph. 5.18. Deut. 28.47.

Yn seithfed, oddiwrth bob siarad am bethau by­dol, yr hyn a luddias sancteiddio 'r Sabboth, yn fwy na gweithio, gan weled ei gall dŷn weithio ei hun, eithr na all siar ad ond gyd a'g vn arall. Esa. 58.13.

[Page 233]Yr hwn sydd yn cadw y Sabboth yn vnig wrth orphy­wys, sydd yn ei gadw ef megis anifail. Canys gor­phywysfa ar y dydd hwn a orchymynnwyd i Gristia­nogion cyn belled, ac y byddo yn gynnorthwy i san­cteiddrwydd: a gwaharddwyd gwaith cyn belled ac y mae yn rhwystr i addoliad Duw oddifewn ac oddi­allan.

Os ydyw gan hynny pob arferion o ddifyrrwch, y rhai ydynt gyfraithlawn amser arall, heb fod iw cynnwys ar y Sabboth; bytrach o lawer y mae pob rhai ydynt anghyfreithlawn bob amser arall, yn oll­awl yn waharddedig. Pwy yn ddi-alaeth a ddichon oddef gweled Cristianogion yn cadw dydd yr Argl­wydd, megis pe baent yn cynnal digwyl ac yn arl­wyo Gwlêdd i Bacchus, ac nid i anrhydedd yr Argl­wydd Jesu, Jachawdwr a Phrynwr y byd? O ble­gid wedi eu gwasanaethant Dduw vn awr fach i ym­ddangos yn dêg oddiallan, y maent hwy yn treulio y darn arall o ddydd yr Arglwydd, yn eistedd i lawr i fwyta ac i yfed, ac yn cyfodi i chwaren: 1 Cor. 10.7. Exod. 32.6.18.19. Yn gyntaf ymdorlwythant â bwyd a diod, ac yno porthant en trachwantau a chwaryddiaeth a dawnsiau. Yn erbyn y cyfryw halo­gedigaeth, y mae 'r holl Athrawon Sanctaidd, yn gystal yr rhai hên a'r newydd, yn tystiolaethu ac yn beio yn drachwerw: yn gymmaint a bod Augustin yn gwirio mai gwell yw aredig na dawnsio ar y dydd Sabboth. Aug. in tit. Psal. 91.

Yr awrhon yn enw yr Hollalluog Dduw, yr hwn a orphywysodd yn ol creu nefoedd a daiar: ac yn enw ei dragywyddol Fab Jesu, prynwr ei Eglwys, yr hwn ar fyrr a farna yr holl ddynion, yn ôl yr vfudd-dod a ddangosasont i'w orchymynnion ef: yr wyf yn er­chi i ti, yr hwn wyt yn darliain y geiriau hyn, megis y byddo i ti atteb ger bron wynepryd Crist a'i holl Angelion Sanctaidd y dydd hwnnw, gyd-bwyso, ac [Page 234] ystyried, pa vn a wna dawnsio, chwareu interlud, chwareu mwm, cardiau, tabler, towlbwrdd, Bow­lio, saethu, chwareu tenis, arthlygu 'r Arth, cwm­pniaeth, carowsio, a'r cyfryw arferion ynfyd o Robin Hood, moris-dawnsiau, gwyl mab-sannau, chwa­reuon Mai, a'r cyffelyb, a'i bod yn orchwylion i Dduw i roi ei fendith arnynt, ac iw cynnwys ar y dydd Sabboth, a'i nad ydynt. A chan weled na ddylid gwneuthur un weithred ar y dydd hwn, oddieithr y cyfryw a fyddo i foliannu Duw, neu 'r cyfryw ac y gallom ddisgwyl bendith Dduw arni; Pa fodd y me­iddi di wneuthur y pethau hynny ar y dydd bendi­gedig hwnnw, ar y rhai ni feiddi di erchi i Dduw gan­niadhau ei fendith iw mwynhau? Clyw hyn a dy­chryna o ienctid halogedig o'r oes halogedig!

O galon rewlyd, gwbl ddi-ystyr a gwâg o râs Duw! yr hon gan fod bob dydd o chwech, bob awr ym mhob dydd, bob munyd ym mhob awr, yn cael archwaethu trugaredd dy Dduw yn Ghrist, heb yr hwn, bob munyd y buasit yn diflannu! Etto ni chly­wi di yn dy galon ewyllys i allael treilio yr vn diwr­nod hwnnw o'r wythnos, yngwasanaeth dy Feistr, yr hwn a gadwodd ef iw addoliant a'i foliant ei hun. Rhodded dynion ar lawr yr escusion a fynnont, er mwyn ymddiffyn eu halogedigaeth; ac attebont beth bynnac a roddo 'r cythraul yn eu pennau; etto mi ddymunwn arnynt gofio, gan weled mai hên dra­ddodiad yn yr Eglwys ydyw [Lactan. lib. 7. c. 1.] Y bydd ail ddyfodiad yr Arglwydd ar ddydd yr Argl­wydd, leied gorfoledd y fae iddynt gael eu goddiwes yn arferu cnawdol ddifyrrwch i ryngu bodd iddynt eu hunain, p [...]yd y byddo eu Meistr hwy yn disgwil eu cael yn ei wasanaethu ef mewn gorchwylion ac arferion ysprydol. Fe ddymunai 'r adyn mwyaf ha­logedig y pryd hynny yn hytrach gael ei ddal ar ei li­niau yn gweddio yn yr Eglwys, nag megis gafr yn [Page 235] crychneittio yn y dawns. Oni ddichon hyn eu cyn­hyrfu, mi ddymunwn etto ar ein rhai gwychion am­mur feddwl, pan fyddont yn dawnsio ar ddydd yr Arglwydd, yngwrthwyneb gorchymyn yr Argl­wydd, nad ydynt ond dawnsio ar fîn y pwll; ac na wyddant pa vn gyntaf o honynt a syrth i mewn. I'r hwn yn ôl iddynt gwympo vnwaith heb edifeirwch, ni all mawredd yn y byd eu hachub oddiwrth ddi­al y Duw mawr, gorchymmyn yr hwn yngwrth­wyneb eu gwybodaeth a'i cydwybod, yr oeddynt hwy mor rhyfygus yn ei drawseddu. Oni all gan hynny orchymmyn Duw moth ddychrynu di, na gair Duw moth gynghori di, Ni ddywedaf fi ddim ond y peth a ddywedodd St Joan om blaen i, yr hwn sydd frwnt bydded frwnt etto. Dad. 22.11.

Am yr ail.

Cyssegriad gorphywysfa 'r Sabboth sydd yn sefyll, yn cyflawni tri math ar ddyledion: yn gyntaf, cyn: yn ail, ar: yn drydydd, gwedi gorchwylion cyffredin yr Eglwys.

Y dyledion i'w cyflawni cyn y gwasanaeth cyffredin, ydynt.

1. Noswylio mewn pryd y noson o'r blaen, megis y byddo dy gorph yn ddiflinach, a'th feddwl yn gymmwysach i sancteiddio 'r Sabboth drannoeth. Canys o ddiffyg y parodrwydd hwn, tydi dy hun a'th weision pan fyddoch lluddedig gan lafur a gwi­lio y nos o'r blaen, a fyddwch mor bendrymmion, y pryd y dylech fod yn gwasanaethu Duw, ac yn gwrando beth a ddywaid ei Yspryd ef wrth yr Eg­lwys o ran athrawiaeth i'ch eneidiau, Dad. 2.3. Na byddwch yn gallael dal mo'ch pennau i fynu gan gyseu: i ddianrhydedd Duw, tramgwydd yr Egl­wys, a gwradwydd i chwi eich hunain. Am hynny y mae 'r Arglwydd yn gorchymmyn i ni, nid yn v­nig gadw yn sanctaidd; eithr hefyd ym mlaen llaw [Page 236] cofio y dydd Sabboth i'w gadw yn sanctaidd, gan ba­rotoi ein calonnau, a rhoi heibio bob peth a'n rwystro ni iw gadw ef yn ddydd gogoneddus i'r Arglwydd. Esay. 58.13. Am hynny lle mae 'r Arglwydd yn y gorchymynnion eraill, naill ai yn erchi gwneuthur, neu beidio a gwneuthur: y mae ef yn rhoi y ddau ar lawr yn y gorchymmyn hwn, a hynny trwy Me­morandum [sef c [...]ff [...]ad] hynodol. Megis pe bai Feistr yn rhoi siars a gorchymmyn i'w was am e­drych yn dda ac yn fanwl at ddeg o bethau mawri­on; eithr i fod yn fwy gofalus i gofio vn o'r dêg hyn­ny yn enwedig, er mwyn amryw resymmau dyfni­on: Oni ddylai wâs styddlon a garai ei fe [...]str, ddan­gos mwy gofal hynod am y peth hwnnw, nac am yr holl orchwylion era [...]ll?

Fel hyn yr oodd Moeses yn dyscu y bobl dros nôs i gofio 'r Sabboth: Exod. 16.23. Ac yr oedd hi yn ddefod ac arfer sanctaidd ym mhlith ein henafiaid, pan genid y glôch osber ar y noswyl o'r b [...]aen, fe a ymadawai 'r llafur [...]wr a'i orchwyl yn y maes, a'r Crefftwr a'i gylfyddyd yn ei fŵth, ac aent i'r Eglwys i brydnawnol weddi i baratoi eu heneidiau; mal y gallal eu meddyliau fod yn siriolach i addoli Duw ar y dydd Sabboth,

2. I feddiannu y noson honno dy lestr dy hun mewn sancteiddrwydd ac anrhydedd: 1 Cor. 7.5. Megis y gellych di roi dy enaid yn anrheg burach yng-olwg Duw y borau dran [...]oeth.

3. I godi yn blygeiniol y boreu ddydd Sabbath. Bydd ofalus gan hynny i godi yn foreuach ar y dydd hwn, nac ar y dyddiau eraill: yn gymmaint ac y mae gwasanaeth Duw iw roi o flaen trafferthion bydol: O herwydd nad oes vn Meistr iw wasanaethu cystal a Duw; ac yn y diwedd, nid oes well cyflog yn y byd iw gael, nac am ei wasanaeth ef.

4. Pan fyddych gwedi codi, ystyria wrthit dy [Page 237] hun pa ryw bechadur aflan wyt; ac i ba gyfryw le sanctaidd yr ydwyd yn myned i ymddangos, sef ger bron y gwir Dduw sanctaidd, yr hwn sydd yn gwe­led y galon, ac yn casau pob amhuredd a rhagrith. Ymhola â thydi dy hun gan hynny cyn i ti gychwyn i'r Eglwys, pa bechodau trymmion a wnaethost yr wythnos a aeth heibio; cyfaddef hwynt oll o flaen Duw, ac yn ddifrifol gweddia am gael maddeuant am danyn, ac felly gwna dy gymmod dy hun â Duw yn Ghrist. Adneŵydda dy addunedau i fyw yn fwy cydwybodus, a gweddia am ychwanegu y doniau a roddwyd i ti, ac am roddi i ti y rhai sydd arnat ti eu heisiau. Eithr yn enwedig gweddia am râs i wrando gair Duw yn fuddiol wrth glywaid ei ddarllen a'i bregethu, a gallael o honot dderbyn y Sacrament sanctaidd yn gyssurus (os dydd i gym­muno a fydd:) a gweddia ar i Dduw a'i Yspryd glân gynnorthwyo y pregethwr, i adrodd rhywbeth i ladd dy bechod, ac i gyssuro dy enaid: Col. 4.3. Yr hyn a elli di ei wneuthur yn y modd hyn, neu 'r cyfryw.

Pethau i'w myfyrio wrth fyned i'r Eglwys.

1. DY fod yn myned i lŷs yr Arglwydd, ac i le­faru wrth y Duw Mawr mewn gweddi; ac i glywed ei Fawrhydi yn llefaru wrthit tithau yn ei Air: ac i dderbyn ei râd a'i fendith ar dy enaid, a'th lafur-onest, yr hyn a wnaethost yn y chwe' di­wrnod a aethant heibio.

2. Dywed wrthit dy hun hyd y ffordd; Fel y bre­fa 'r hŷdd am yr afonydd dyfroedd: felly 'r hirae­tha fy enaid am danat ti ô Dduw. Sychedig yw fy enaid am Dduw, am y Duw byw: pa bryd y deuaf, ac yr ymddangosaf ger bron Duw? Canys gwell yw diwrnod yn dy gynteddau di, na mil yn lle arall: dewiswn eistedd wrth y rhiniog yn nhŷ fy Nuw, o flaen [...]rigo ym-mhebyll annuwioldeb. Am hynny min­ [...]u a ddeuaf i'th dŷ di yn amlder dy drugaredd, ac [Page 242] a addolaf tu a'th Demlsanctaidd yn dy ofn di, Psal. 5.7. ac 42.1, 2. ac 84.10.

3. Ar dy fynediad i mewn i'r Eglwys dywed, mor ofnadwy yw y lle hwn? nid oes yma onid tŷ i Dduw, ac dymma borth y nefoedd, diau fod Duw yn y fan hon, y mae 'r Arglwydd yn ddiammau gyd a'r bobl yma. Gen. 28.16, 17. 1 Cor. 14.25. A chan ymostwng a'th wyneb tu ar llawr wedi y del­ych i'th le, dywed: O Arglwydd hoffais drigfan dy dŷ, a lle presswylfa dy ogoniant. Vn peth gan hyn­ny a ddeisyfiais i gan yr Arglwydd, hynny a geisiaf, sef caffel trigo yn nhŷ 'r Arglwydd holl ddyddiau fy mywyd i edrych ar brydferthwch yr Arglwydd, ac i ymofyn yn ei Deml: am hynny 'r aberthaf yn ei babell ef ebyrth gorfoledd: canaf, ie canmolaf yr Arglwydd. Clyw o Arglwydd fy llyferydd, tru­garhâ hefyd wrthif, gwrando arnaf, pan lefwyf arnat. Daioni, a thrugaredd yn ddiau am canlynant, oll ddyddiau fy mywyd, a phresswyliaf yn hŷ 'r Argl­wydd yn dragywydd. Ac fel dyma y parodrwydd ar gwilio ar ein traed yr oedd Salomon yn ei gyn­ghori i ni ei wneuthur, cyn myned i dŷ Dduw, Psal. 26.8. ac 27.4, 6. ac 23.6. Preg. 5.1.

Yr ail math ar ddyledion iw cyflawni ym mhlith y gynnulleidfa Sanctaidd.

PAn ddechreuo 'r gwasanaeth gad ymmaith dy neillduol fyfyriadau, a gâd i'th calon vno a'r Gweinidog, ac â'r holl Eglwys, o ran eich bod me­gis yn vn corph yn Ghrist, ac o herwydd bod Duw yn Dduw 'r drefn, efe a fyn wneuthur pob peth yn yr Eglwys o vn fryd ag un galon: Canys y mae gor­chwylion yr Eglwys yn gyhoeddus ac yn gyffredi­nol. 1 Cor. 13.12. Act. 2.2.46, ac. 4.32. Am hyn­ny [Page 243] balchder anwybodus yw i ddŷn dybied fod ei weddiau neillduol ei hun yn flrwythlonach na gwe­ddiau cyffredin yr holl Eglwys. Salomon gan hyn­ny sydd yn cynghori dŷn i beidio a bod yn brysur i draethu dim yn yr Eglwys ger bron Duw. Pre. 5.1. Gweddia gan hynny pan fyddo 'r Eglwys yn gweddio, cân pan ganont hwythau, ac ym mhob gweithred o fyned ar liniau, sefyll, eistedd, a'r cyfryw drefn ar­ferol, a Ceremoniau diniweid (er mwya gochel tramgwydd, a chadw cariad perffaith, a thystio­laeth o'th vfydd-dod) ymosod dy hun at arfer yr Eglwys, yr hon y byddych yn byw ynddi.

Tra byddo 'r Pregethwr yn deongli ac egluro gair yr Arglwydd, edrych arno; canys y mae hynny yn gymmorth mawr i'th annog di i wrando, ac i'th cadw rhag syn feddyliau crwydrus: felly yr oedd lly­gaid pawb oll yn y Synagog yn eraffu ar Grist tra yr ydoedd yn pregethu: ar holl bobl oedd yn glynu wrtho i wrando arno, Luc. 4.20. Luc. 19.48. Cofia dy fod yno megis vn o ddiscyblion Crist, i ddyscu gwybodaeth iechydwriaeth er maddeuant pechodau, trwy diriondeb trugaredd ein Duw, Luc. 1.77.

Na fydd gan hynny yn yscol Grist, megis bach­gen ofer mewn yscol Gramadeg, yr hwn er clywed yn fynych, sydd byth heb ddyscu ei wers: ac yn myned i'r yscol yn oesdad heb ddyscu vn twrn da: yr wyt ti yn cashau hyn mewn bachgen, y mae Crist yn ei ffieiddio ynot tithau. Gan hynny er mwyn cael o honot fwy budd a llês wrth wrando, dyfal no­da.

1. Gyd-glymiad ac eglurhâd y testyn, [neu 'r teest.]

2. Beth yw prif amcan, neu fwriad yr yspryd glân yn y Testyn.

3. Ddosparthiad a rhannau y Testyn.

4. Yr athrawiaethau; ac ym mhob athrawiaeth [Page 244] y prawfiau, y rhesymmau, a'r defnyddiau o honaw.

Y ffordd ar dull hawsaf o'r cwbl i'r bobl y fo cy­nefin â hi iw cynnorthwyo i gofio'r bregeth: ac am hynny angenrheittiaf ei chael yn arferedig gan Fi­geiliaid ffyddlawn, y rhai ydynt ewyllyscar iathra­wiaethu eu defaid yngwybodaeth Duw, a'i wir Gre­fydd.

Os bydd dosparth y Pregethwr yn rhyfanylaidd neu yn blethedig, yno gwna dy orau ar gofio:

1. Pa gyfryw bethau a ddyscaist ti, ar na wyddit ti o'r blaen, a bydd ddiolchgar.

2. Pa ryw bechodau yr oedd ef yn eu hargyoeddi, o'r rhai y mae dy gydwybod yn dywedyd i ti, dy fod ti yn euog; ac am hynny rhaid i ti wellhau.

3. I ba rînweddau y mae ef yn annog, y rhai nid ydynt berffaith ynot ti, ac am hynny ymegnia iw har­feru â mwy awch a diwydrwydd.

Eithr wrth wrando, bwrw fod pob ymadrodd at­tat ti dy hun, ac fel pe bai Dduw yn dywedyd wrthit ac nid dŷn: Esa. 2.3. Act. 10.33. ac na fydded cymmaint gennit am glywed geiriau y Pregethwr yn melus-seinio yn dy glust, ac am ymwrando á ffrwyth yr Yspryd yn gweithredu yn dy galon. Am hynny y dywedir cyn fynyched, Dad. 2.7. yr hwn sydd ganddo glust, gwrandawed pa beth y mae 'r Yspryd yn ei ddywedyd wrth yr Eglwysi. Ac Onid oedd ein calonnau ni yn llosci ynom tra 'r ydoedd efe yn ymddiddan â ni ar y ffordd, a thra 'r ydoedd efe yn agoryd i ni 'r Scrythyrau? Luc. 24.32. Ac mae yr fendith wedi ei haddaw ir rhai a wrandawant y Gair fel hyn, Luc. 11, 28. Dyma ein aberthu ein hunain yn gymmeradwy i Dduw. Dyma 'r argoe [...] hynnott af ar Seinctiau Crist: y nôd hawsaf i adna­bod defaid Crist: y sein egluraf o etholedigion Duw. Deut. 33.3. Joan. 10.27. Joan. 8.47. Y gwir waed, yr hwn sydd megis yn ein vno ni i fod [Page 245] yn garenydd ysprydol, yn frodyr ac yn chwaiorydd i Fab Duw. Luc. 8.21. Dyma 'r gelfyddyd orau o ddal côf i wrandawr dyfal. Pan ddarfyddo 'r blegeth:

1. Gochel ymadel mal y naw gwahanglwyfus, nes darfod i ti dalu diolch a moliant i Dduw am dy a­thrawiaeth iachusol trwy weddi, a chanu Psalm. A phan fyddir yn adrodd y fendith, saf i fynu i dder­byn dy gyfran o honi, a gwrando hi megis pe bai Grist ei hun (Gweinidog yr hwn yw efe) yn adrodd y cyfryw wrthit: O blegit yn yr achos hon y mae 'n wir: y neb sydd yn eich gwrando chwi, sydd yn fyng wrando i: Luc. 10.16. Ac y mae 'r dydd Sabboth yn fendigedig, o herwydd i Dduw ei osod ef i fod y diwrnod ar yr hwn, trwy enau ei Wei­nidogion, y bendiga ef ei bobl y rhai a wrandawant ei Air, ac a ogoneddant ei enw. Canys er nad yw y dydd Sabboth ynddo ei hun, yn fwy bendigedig na 'r chwe diwrnod eraill, etto o herwydd i'r Argl­wydd ei ordeinio i arferion sanctaidd vwchlaw e­raill, y mae yn rhagori cym mhelled ar ddyddiau eraill, ac y mae bara cyssegredig yr hwn yr ydym ni yn ei dderbyn ar Fwrdd yr Arglwydd, yn rhago­ri ar ybara cyffredinol, yr hwn yr ydym ni yn ei fwyta ar ein byrddau ein hunain.

2: Os dydd i Gymmuno a fydd, pwysa i fynu at Fwrdd yr Arglwydd, mewn gwise priodas o galon ffyddlon edifeiriol, i fod yn gyfrannog o'r cyfryw wledd fancteiddiol.

Ar pryd y byddont yn bedyddio, aros i wrando mewn holl ddisdawrwydd anrhydeddus, megis y gellych di felly: yn gyntaf, ddangos dy barch i ordeinhâd Duw: yn ail, fel y gellych ystyried yn well dy impiad dy hun ynghorph gweledig Eglwys Grist, a pha ddelw y cyflawnaist addunedau dy gy­fammod newydd: yn drydydd, megis y gellych da­lu [Page 246] yn ôl y dyledion yn gweddio tros y plentyn a fe­dyddir (megis y darfu i Gristianoglon eraill yn yr vn achos trosot tithau) ar i Dduw roddi iddo ef y ffrwythau ysprydol o'i Fedydd, trwy ei waed a'i yspryd.

Yn bedwerydd, fel y byddych yn cynnorthwyo 'r Eglwys ym moliannu Duw, am iddo impio aelod arall yn ei gorph dirgeledig.

Yn bumed, fel y gellych di wybod a fyddo effei­thiau marwolaeth Crist yn lladd pechod ynot ti, ac a ydwyd ti wedi ymgyfodi i newydd-deb buchedd, trwy rinwedd ei adcyfodiad ef: ac felly i fod yn ostyngedig o achos dy ddiffygion, ac yn ddiolchgar am ei râd ef.

Yn chweched, i ddangos dy fod dy hunan yn wr rhydd o ddinasyddiaeth Grist: ac yn gallael rhoi dy laferydd a'th gyfundeb i ethol erail ir gymdei­thas sanctaidd honno.

3. Os bydd yno vn gascl i'r tlawd, dod dy elu­sen yn rhwydd, ac yn ddirwgnach, megis y bendithi­odd Duw dy allu, 1 Cor. 9.5, 6, 7.

A hyn am y dyledion sydd i'w cyflawni yn y gyn­ [...]ulleidfa sanctaidd.

Yr awrhon am y trydydd mâth ar ddyledion yn ôl dyfod o'r gynulleidfa sanctaidd.

WRth ddychwelyd tu ag adref, neu wedi yr elych i'th tŷ, myfyria ychydig ar y pethau a glywaist. Ac megis yr anifail glân yr hwn sydd yn cnoi ei gil, Levit. 11.3. felly rhaid i tithau ddw­yn i'th côf drachefn, yr hyn a glywaist ti yn yr Egl­wys: Ac yno gan syned i lawr ar dy liniau, trô 'r cwbl yn weddi, gan attolygu i Dduw roddi y cŷ­fryw fendith ar y pethau a glywaist, fel y byddont yn gyfarwyddyd i'th fywyd, ac yn ddiddanwch i'th [Page 247] enaid: Psal. 119.11. 1. Canys nes i'r Gair fal hyn fod wedi ei wneuthur yn eiddôm ni, ac megis yn guddiedig yn ein calonnau, yr ydym mewn perigl rhag i Satan ei ledratta ef ymmaith, ac na chaffom ni na budd na llês oddiwrtho. A phan fyddych yn myned i'th ciniaw yn y môdd diolchgar anrhyde­ddus á adroddwyd o'r blaen, cofia yn ol dy allu fod gyd â thi vn neu ychwaneg o dlodion Cristianogawl yn derbyn gennit ymborth i'w coluddion newynog: Gan wneuthur ar ôl Job yr hwn sydd yn mynegi na fwytaodd ef erioed moi fwyd yn unig, heb fod yr ym­ddifad, a'r tlawd yn bwyta o honaw, Job 31.17, 18. Dyna orchymmyn Crist ein Harg [...]wydd. Luc. 14.13. Neu o'r hyn lleiaf danfon beth o'th ciniaw i'r tlawd yr hwn sydd yn gorwedd yn glaf yn vn o'r by­thod o'r tu ôl, heb ddim llyniaeth yn ei feddiant. O blegid hyn a ddwg fendith ar dy holl lafur a'th weithredon, ac a wnaiff mwy o orfoledd i'th enaid ti ryw ddydd, nag y mae yr awrhon yn ei wneuthur o lês cysfurol iw gorph ef, y pryd y byddo Crist yn dywedyd wrthit: Mat. 25.35.40. O fendigedig blentyn i Dduw, bum newynog a thi a roddaist i mi fwyd: bu arnaf syched a thi roddaist i mi ddiod, &c. Yn gymmaint a i wneuthur i vn o'r rhai hyn fy mro­dyr lleiaf, i mi y gwnaethost: sef yr hyn a wnaethost er fy mwyn i, yr wyf yn ei gymmeryd vn agwedd a pha gwnaethit i mi fy hun medd yr Arglwydd Jesu.

Pan ddarfyddo ciniaw, a moliannu 'r Arglwydd, galw dy deuleu ynghyd, hola â hwynt pa beth a ddys­casant yn y bregeth: canmola y rhai sydd yn gwneu­thur yn dda ac na ddigalonna mor rhai sydd a'i côf, neu a'i dealltwriaeth yn wannach, eithr yn hytrach hyffordda hwynt; canys fe ddichon eu hewyllys a'i meddyliau fod yn gystal a'r lleill. Trô at y tystiolae­thau Scrythurol yr oedd y pregethwr yn eu had­rodd, ac argrapha y pethau da hynny ar eu coffadwri­aethau [Page 248] hwynt drachefn yn ddwysach, Deut. 6.7, 20, 21. Yno cân Psalm, neu ychwaneg. Os bydd yr amser yn cynnwys di elli eu haddyscu, ai holi mewn rhyw fannau o'i Catechism, gan gydsynnied pob dosparth ag athrawiaeth yr Scrythur sanctaidd. Hyn a chwanega ein gwybodaeth ni, ac a flaen-llymma ein coffadwriaeth: gan weled beunydd mai y rhai fydd fynychaf arferol ym mhob celfyddyd, sydd swyaf hyfedr, ac odiaethol: Eithr er dim cofia drefnu yr arferion neillduol hyn megis y gellych di fod yn y gosber gyd â rhai cyntaf, lle y mae yn rhaid i ti dy ymddwyn dy hun yn yr vnrhyw anrhydedd, a duwiol-fryd ac a adroddwyd i ti yn y Foreuol Orchwylwaith sanctaidd.

Ar ol prydnawnol weddi ac ar dy-Swpper ymddwg dy hun yn yr vnrhyw sanctaidd a chrefyddol ymar­fer ac a draddodwyd o'r blaen. Ac naill a'i o flaen, ai ar ôl Swpper, os bydd yr amser ar y flwyddyn a'r tymor yn gwasanaethu:

1. Rhodia i'r cauau a myfyrria ar weithredoedd Duw: Canys ym mhob creadur y gelli di ddarllain megis mewn llyfr agored, ddoethineb, gallu, rha­gluniaeth, a daioni yr holl-Alluog Dduw. Ac fel na ddichon neb wneuthur yr holl bethau hyn mewn amryw ddull, rhinwedd, glendid, bywyd, cynnyr­fiad, cynnedfau, oddiethr ein Duw ni yn vnig. [Prae­sentem narrat quaelibet herba Deum. Yn y maes mae pob llysieuyn Yn dangos fod nerth Duw gyfer­byn.] Psal. 8.1.3. Rhuf. 1.19, 20.

2. Ystyria mor rasusawl yw efe, yr hwn a wnaeth yr holl bethau hyn i'n gwasanaethu ni.

3. Bydded hyn yn achos i'th annog, a'th cynhyr­fu di ac eraill i ryfeddu, ac i anrhydeddu ei allu, ei ddoethineb, a'i ddaioni, ac i feddwl y fâth druei­niaid anniolchgar ydym ni, oddieithr i ni mewn oll yfydd-dod ei wasanaethu a'i addoli ef.

[Page 249]4. Os bydd vn cymmydog yn glâf, neu mewn neb­ryw orthrymder, dôs i ymweled ag ef: O bydd rhai gwedi ymrafaelio, gwna di dy orau ar wneu­thur vndeb rhyngddynt, Jag. 5.14.

I ddiweddu, tri mâth ar weithredoedd a ellir eu gwneuthur yn gyfreithlawn ar y dydd Sabboth.

1. Gweithredoedd Duwioldeb, y rhai sydd, naill ai yn vnion yn perthynu at wasanaeth Duw, er eu bod i'w gwneuthur trwy lafur corphorol; me­gis tan y gyfraith, yr oedd yr offeiriadau yn cym­meryd poen i ladd ac i baratoi yr aberthau, ai llosci hwynt ar yr allor. Mat. 12.5. A Christianogion tan yr Efengyl pan ymdeithiont i bell fannau i addo­li Duw, eithr nid yw hyn ond taith diwrnod Sab­both. Act. 1.12. Megis y gwnaeth y Sunamites, yr hon a drafaeliodd oddicartref i wrando gwr Duw ar y dydd Sabboth, am nad oedd iddi ddim addysc iw gael yn agos at ei thrigfa, 2 Bren. 4.22, 23. Ar Pre­gethwr er ei fod yn poeni ar chwys ar ei dalcen ac yn blino ei gorph, etto nid yw yn gwneuthur ond gwaith diwrnod Sabboth. Canys y diwedd sanctaidd sydd yn sancteiddio y weithred, megis yr oedd y Deml yn sancteiddio yr aur, a'r allor yr offrwm a roddid ar­ni, Mat. 23.17, 19. Neu y cyfryw lafur corpho­rol trwy 'r hwn yr ymgynnulla pobl Dduw ynghyd, i'w addoli ef: Megis canu yr vdcyrn tan y ddeddf, neu ganu y clych tan yr Efengyl, Num. 10.2, 3.

2. Gweithredoedd cariad perffaith, megis achub hoedl dŷn, neu anifail, porthi, rhoi dwfr, neu drin anifeiliad: gwneuthur arlwy gweddaidd o fwyd neu ddiod, i faethu ein cyrph ein hunain, ac i lonni yr tlawd; ymweled a'r clâf, gwneuthur cascliadau ir tlawd a'r cyfryw bethau, Marc. 3.4, 5. Mat. 12.1.13.

3. Gweithredoedd anghenrhaid, nid escusol, eithr [Page 250] y cyfryw sydd raid eu gwneuthur yn bresennol, ac ni ellid moi gwneuthur o'r blaen, neu eu hoedi hyd amser arall. Megis gwrthsefyll rhuthr gelynnion, neu yspail lladron, diffoddi tân trychinebus, ac i Physygwyr attal neu ollwng gwaed, neu iachau vn­rhyw ddolur heintus Marwol arall: Ac i Fydwra­gedd gynnorthwyo gwraig wrth escor: Mordwywyr allant drin eu gwaith: Milwyr a gwilwyr o cynny­gir gosod arnynt allant ymladd: cennadau a allant farchogaeth er mwyn daioni cyffredinol, a'r cyffe­lib. Yn y cyfryw achosion a hyn y geill dŷn wei­thio yn gyfreithlawn: Ie a phryd y gelwir hwynt, hwy a allant ar y fath achosion a hyn fyned allan o'r Eglwys, ac oddiar arferion sanctaidd Gair Duw a'i Sacramentau: eithr ymddarparant bob amser i fod yn ddarostyngedig, o ran i'r cyfryw achosion ddigwyddo ar y diwrnod hwnnw a'r amser; ac na chymmerant ddim arian am eu poen, oddieithr am eu cyffyriau, a hynny yn ofn yr Arglwydd trwy wneuthur cydwybod o'i orchymmyn ef.

Pan fyddo amser gorphywys yn nesau, tyn o'r neilldu i ryw fangre gyfleus; a chan ystyried na ddichon vn dŷn byw mewn cyflwr llygredigol, san­cteiddio y Sabboth yn y modd ysprydol y dylai, eithr ei fod yn ei droseddu ac yn ei dorri mewn am­ryw foddau, sef yn ei feddyliau, geiriau, a gweith­redoedd; erfyn yn ostyngedig faddeuant am dy wendid a'th ddiffygion, a gwna dy vndeb dy hun â Duw, fel hyn, neu a'r cyfryw aberth brydnaw­nol.

1. Am ympryd neilltuol.

MEgis y gallom ni yn vnion gyflawni ympryd neilltuol, y mae i ni bedwar peth iw ystyri­ed; yn gyntaf, yr Awdr; yn ail, yr amser a'r achos; yn drydydd, y modd: yn bedwerydd, y diben, sef i ba ddefnydd y mae ympryd neill­duol.

2. Am yr ympryd cyhoeddus.

YMpryd cyhoeddus ydyw, pan fyddo trwy Aw­durdod Swyddog, naill a'i 'r holl Eglwys tan ei lywodraeth ef, neu ryw gynnulleidfa hynod (i'r hon ei perthyn) yn eu hymgynnull eu hunain ynghyd, i gyflawni y rhagddywededig ddyledion o Ostyngei­ddrwydd; naill a'i er mwyn cael eu gwared oddi­wrth ryw gystudd cyffredin a fyddo yn eu bygwth hwynt, neu wedi eu taro hwynt eusus, megis y cleddyf, dinistr, newyn, haint, neu ryw fath arall ar glefyd ofnadwy; neu er mwyn cael derbyn rhyw fendith gyffredinol, o ran daioni i'r Eglwys; megis i ymbil am gynnorthwy ei Yspryd glán ef, wrth Ethol ac or­deinio Bugeiliaid cymhesur, &c. Neu o ran chwilio am y Gwirionedd allan, a gwneuthur Cyfiawnder [Page 271] mewn achosion anhawdd a phwysfawr, &c, 2 Cron. 20. Act. 1. ac 13.

Pan fyddo rhyw ddrwg iw symmud, y Bigei­liaid a ddylai gyhoeddi i'r bobl, trwy dystiolaeth Gair Duw pa bechodau oedd achos y gorthrymder hwnnw; a galw arnynt i edifarhau, a dangos yn eglur iddynt drugareddau Duw YnGrist os edifar­hânt. Y mae 'n rhaid i'r bobl wrando llaferydd Cenadau yr Arglwydd trwy dristwch difrifol am eu pechodau; ac erfyn nawdd yn ewyllyscar YnGrist, ac addo yn ddi-dwyllodrus wellhâd ou bucheddau. Pan fyddo rhyw fendith i'w herfyn, y mae yn ang­henrhaid i'r Bigeiliaid ddangos ar gyhoedd i'r bobl reittied wrth y fendith honno, a Daioni Duw yr hwn sydd yn rhoddi y cyfryw râdau er daioni dy­nion. Y mae 'n rhaid i'r bobl weddio yn ddyfal-astud at Dduw, am ganniadhau y cyfryw râd iddynt, ac am fendithio ei foddion ei hun i'w ogoniant ei hunan, ac i ddaioni ei Eglwys. A phan ddarfyddo y Gorch­wyl sanctaidd, cymmered bob Cristion yn ôl ei allu brif ofal am gofio 'r tlawd. A phwy bynnag (pan fyddo 'r achos yn erchi) nid arfero y gorchwyl san­ctaidd hwn o ymprydio, efe a ddichon ammeu yn gyfiawn na chlybu ef erioed nerth Cristianogaeth yn ei galon.

Hynny am ymprydiau: yma y canlyn yr arfer o wledda yn sanctaidd.

2. Am y dyledion rheidiol iw gwneuthur yn ôl y Cym­mun yn gysylltedig ar gynulleidfa.

YDyledion iw cyflawni yn gysylltedig a'r Eglwys ydynt dri. Yn gyntaf, diolch cyhoe­ddus, yn gystal trwy weddiau a chanu Psalmau: fel hyn y gwnaeth Crist ei hunan, a'i Apostolion. Yn aîl, vno a'r Eglwys, i roddi (pawb yn ol ei allu) elusen i'r tlawd. Hyn oedd ddefod ac arfer y brif Eglwys, sef, gwneuthur casglau, a gwleddau o, gari­ad, yn ol derbyn Swpper yr Arglwydd, i borthi angen eu cydfrodyr tlodion. Yn drydydd, pan ddiweddir rhoddi diolch a moliant, yno saf i fynu gyd a'g oll anrhydedd, i dderbyn Bendith Dduw o enau ei Wenidog ef, ac iw derbyn yn yr un modd a pha bait ti yn clywed Duw ei hun or nefoedd yn ei hadrodd wrthit. Canys trwy eu bendith hwynt y mae Duw yn bendithio ei bobl. Num. 6.23, 27.

Hyn am y dyledion sydd iw hymarferu yn yr Egl­wys.

Y Dyledion y rhai sydd raid i ti eu hymarfer yn ol dy fynediad adref, ydynt dri: yn gyntaf, ystyried yn ddyfal a ddarfu i ti dderbyn Crist yn vnion yn y Sacrament. yr hyn a elli di yn y modd yma ei ddeall yn hawdd; canys gan weled fod ei gnawd ef yn wir fwyd, ai waed yn wir ddiod, Jo­an. 6.56. a'i fod ef mor llawn o râs, na chy­ffyrddodd neb ag ef erioed drwy ffydd, ond a dderbynniodd rinwedd oddiwrtho; nid possibl fod amgen, os darfu i ti fwyta ei gnawd ac yfed ei waed, nas derbynni di râd a nerth i ymlanhâu oddiwrth dy holl bechodau a'th fudreddi. Canys os darfu ir [Page 323] wraig ni chyffyrddodd ond âi wisc ef, yn y man gael gan ei diferlif gwaed sychu: Marc. 5.29. pa faint mwy y sych difer-lif gwaed dy bechod di, os byddi di yno gwedi gwir fwyta ac ysed gwir gnawd a gwaed Crist? Ond os bydd dy ddiferlif yn rhedeg etto, y mae i ti le i dybied yn vnion, na wir gyffyr­ddaist di erioed â Christ.

Yn ail, gan weled ddarfod i ti dy gymmodi dy hun á Duw, ac adnewyddu dy gyfammod, ac addunedu gwellhâd a newydd-deb buchedd: y mae yn rhaid i ti gan hynny gymmeryd prif ofal, nad ymroddych di i wneuthur y cyffelyb bechodau ond hynny: gan wybod am yr yspryd aflan, o chaiff ef byth fyned i fewn ith enaid ti drachefn, yn ol ei lanhâu ai yscubo; ef a aiff i mewn i gymmeryd meddiant cadarngryf â saith o gythreuliaid eraill gwaeth nag ef ei hun gyd a'g efo, ac yno diwedd y dyn hwnnw a fydd gwaeth nai ddechreuad. Math. 12.44. Na fydd gan hynny yn debyg ir ci a ddychwelodd at ei chŵydfa ei hun; neu i'r hŵcb wedi ei golchi, yr hon a ymdreigla yn y dom drachefn. 2 Pet. 2.22. Ac na ymchwel at dy lid mal y wiber, yr hon sydd yn rhoi ei gwenwyn heibio tra byddo yn yfed, ac ai cymmer i fynu dra­chefn pan y darffo iddi. Eithr pan fyddo, naill a'i diawl a'i dy gnawd yn cynnyg dy hudo, neu roi cod­wm it yn dy bechodau arferedig; Atteb hwynt mal y mae 'r Eglwys ynghaniadau Salomon, dioscais fy mhais (o'm llygredigaeth arferol) pa fodd y gwiscaf hi, golchais fy nhraed, pa fodd y diwynaf hwynt? Can. 5.3.

Yn olaf, o cesant di erioed na gorfoledd na chy­ssur wrth dderbyn y Sacrament sanctaidd, ymddan­ghosed hynny yn dy ddelfyfiad chwannog i'w derbyn drachefn. Canys corph Crist, fel yr eneiniwyd ag olew llawenydd yr fwy nai gyfeillion, felly y mae 'n rhoddi arogl pereiddiach na'r holl ennaint yn y [Page 324] bŷd: Psal. 45.7. Heb. 1.9. Y mae ei arogl melys­ber yn denu yr holl eneidiau a'r a'i harchwae­thodd, byth ar ol hynny i ddymuno yn fynychach brofi ei felysdra drachefn. O herwydd arogl dy en­naint daionus, am hynny y llangcesau a'th carant. Can. 1.3. O profwch a gwelwch gan hynny yn fy­ny h mor dda yw 'r Arglwydd, medd Dafydd, Psal. 34 8. Dyma orchymyn Crist ei hun, Gwnewch hyn er coffa am danaf; ac wrth wneuthur hyn di fyddi yn dy ddangos dy hun yn fwy meddylgar a diolchgar am ei farwolaeth ef. Canys cyn fyny­ched ac y bwytaoch y bara, ac yr yfoch y cwppan hwn, y dang [...]swch farwolaeth yr Arglwydd nes ei ddyfod. A bydded hyn yn brif ddiben o'th Cymmun, ac o'th fywioliaeth, sef i fod o honoti yn Gristion san­ctaidd, yn awyddus i weithredoedd da, wedi ym­lanhau oddiwrth bechod, i fywyn sobr, ac yn gyfiawn, ac yn dduwiol yn y byd sydd yr awrhon; Tit. 2.12.14. fel y bych cymmeradwy gan Dduw, buddiol i'th frodyr, ac yn ddiddanaidd ith enaid dy hun, hyn yma, am y modd i ogoneddu Duw yn dy fywyd.

Diolch iw adrodd gan vn a êl yn iach o glefyd.

ORasusol a thrugarog Dâd, yr hwn wyt Ar­glwydd yr iechyd, a'r clefyd, y bywyd a'r far­wolaeth; ar hwn wyt yn lladd, ac yn bywhau, yr hwn wyt yn dwyn i wared ir bedd ac yn dwyn i fynu; yr hwn wyt vnig ymddiffynnwr pawb a ymddiriedo ynot: fyfi dy wás tlawd ac anheilwng, yr awrhon (trwy brofiad o'm clefyd poenus) wedi teimlo trymder y trueni dyledus i bechod, a gweled mawr­edd dy drugaredd yn rhoi maddeuant i bechadu­riaid: a chan ystyried a pha ryw dadol dosturi y gwrandewaist fyngweddiau, ac yr adferaist fi i'm hicchyd am neith drachefn: ydwyf yma o eigiawn calon ostyngedig yn dychwelyd (gyd ar gwahan­glwyfus diolchgar) i gydnabod, mai tydi yn vnig ydyw Duw sy iechyd, am cadwedigaeth: ac i roi i [Page 348] ti foliant a gogoniant am fy nerth am ymwared oddiwrth y clefyd ar gofid trwm hwnnw: ac am droi fel hyn fyngalar yn llawenydd, fynglefyd yn iechyd, am marwolaeth yn fywyd. Yr oedd fy mhechodau yn haeddu cospedigaeth, a thydi am ceryddaist, ac ni roddaist ti mo honof fi i fynu i angau: my fi oe­ddwn yn disgwyl o ddydd hyd nôs, pa bryd y gwneit ben am danaf: Yr oeddwn megis garan neu wennol yn trydar: griddfenais megis clommen pan oedd chwerwder y clefyd im gorthrymmu: fy llygaid a dderchefais ir vchelder attat ti o Arglwydd, a thi am diddanaist: canys ti a deflaist fy holl bechodau or tu ol i'th cefn, ac a waredaist fy enaid o bwll lly­gredigaeth: a phan oeddwn heb gynnorthwy ynof fy hun, nac mewn vn creadur ar all, (yn dywedyd di­fawyd fi o weddill fy mhlynyddoedd; ni chanfyddaf ddyn mwyach ymysg trigolion y byd) yno yr adferaist fi i iechyd drachefn, ac a roddaist fywyd i mi: O Arglwydd mi a'th gefais di yn barod im gwaredu.

Ac yr awrhon Arglwydd, yr wyf yn cyfaddef nad allai dalu mor cyfryw fesur o ddiolch am y dawn hwn ac a haeddit ar fy llaw. A chan weled nad allaf fi byth dalu i ti drachefn dy ddaioni â gweithredoedd cymmeradwy, Oh na allwn i gyd â Mair Fagdelen dystiolaethu cariad a diolchgarwch fynghalon ag aml ddagrau! Oh pa beth a allaf fi roi i ti o Arglwydd am yr holl bethau da hyn a roddaist im henaid! Yn sicor megis yn fynghlefyd, pryd nad oedd gennif fi ddim arall i roi i ti, yr offrymais Grist a'i haeddedigaethau i ti, megis yn bridwerth dros fy mhechodáu: felly yr awrhon wedi fy adferu trwy dy râd i'm hiechyd am nerth, ac heb fod gennif ddim gwell iw roddi; wele o Ar­glwydd yr wyf yn fy offrymmu fy hun i fynu i ti,Esa. 38.9, 10. gan attolygu i ti felly fynghynnorthwyo a'th lân [Page 349] Y [...]pryd, megis y byddo hynny sydd yn ol om he­nioes wedi ei dreilo yn ollawl yn gosod allan dy fo­liant a'th ogoniant. O Arglwydd maddau fy yn­fydrwydd am hanniolchgarwch gynt; am na bum yn fwy gofalus i'th caru di yn ol dy ddaioni, nac i'th wasanaethu di yn ol dy ewyllys, nac i vfyddhau i ti yn ol dy orchymynnion, nac i ddiolch i ti am dy roddion. A chan weled dy fod ti yn gwybod nad allaf o honof fy hun, gymmaint a meddylio vn me­ddwl da, llai o lawer gwneuthur y peth sydd dda a chymmeradwy yn dy olwg di: cynnorthwya fi a'th râd ac a'th lân Yspryd, fel y gallwyf yn fy hawdd­fyd dreilio fy iechyd mor grefyddol yn dy wasa­naeth, megis yr oeddwn yn fynghlefyd yn daer­llyd i ymbil am dano ar dy ddwylaw di. Ac na âd i mi fyth anghofio, nath drugaredd hyn yn fy rhoi yn fy iechyd drachefn, na'r addunedau a'r addewidion hynny, y rhai a wneuthum â thydi yn fynglefyd. Gyd a'm iechyd newydd, adnewydda ynof fi O Arglwydd yspryd vnion: yr hwn am rhyddhâo i oddiwrth gaethiwed pechod, ac a ffurfio fynghalon yngwasanaeth dy râd. Gweithreda ynof fwy casineb a glanastra i'r holl bechodau, y rhai oeddynt achosion o'th lid ti, ac o'm clefyd innau: A chwanega fy ffydd yng-Ghrist Jesu, yr hwn yw 'r Awdur o'm hiechyd, ac o'm cadwedigaeth. Gad i'th lân Yspryd fy nhywys am cynnal i yn y ffordd y dylwn i rodio: a dysc i mi wadu pob annuwioldeb a chwantau bydol, i fyw yn gy­fiawn, yn sobr, ac yn dduwiol yn y byd sydd yr awrhon: Fel y gallo eraill wrth gymmeryd siampl oddiwrthif, dybio yn well o'th wirionedd di. A chan nad yw 'r amser (sydd i mi etto i fyw) ond yspaid byrr, ac ychydig rif o ddyddiau, yr rhai ni eill hir barhâu: Dysc i mi o fy Nuw felly gyfrif fy nyddiau fel y dygwyf fynghalon i ddo­ethineb ysprydol, Tit. 2.12. Psal. 90.12. yr hwn sydd yn [Page 350] arwain i iechydwriaeth. Ac er mwyn hyn gwna fi yn fryttach, ac yn fwy tanbaid yn fy nghrefydd: yn fwy crefyddol yn fynweddi: yn wresoccach yn yr yspryd; yn fwy gofalus i wrando, ac i gael budd oddiwrth bregethiad dy Efengyl: yn fwy ymwa­redol i'm brodyr tlodion: yn fwy gwiliadwrys ar fy ffyrdd; yn fwy ffyddlon yn fyngalwedîgaeth: ac ym mhob ffordd yn amlhau ym mhob gweithred dda. Bydded i mi yn amser helaethrwydd hyfryd ofni y dydd drwg o gerydd, yn amser iechyd feddwl am glefyd, yn amser clefyd fyngwneuthur fy hun yn barod i farwolaeth: a phan fyddo marwolaeth yn neshau, fy mharatoî fy hun i'r farn. Bydded fy holl fywyd yn ddiolchgarwch cyhoeddus i ti, am dy râd a'th drugaredd. Ac am hynny O Arglwydd, yr wyf yma o wir ddyfnder fynghalon, ynghyd â mil Miliwn o Angelion, y pedwar anifail, ar pedwar henuriaid ar hugain, ar holl greaduriaid yn y nêf ar ddaiar yn cydnabod fod yn deilwng i ti o Dâd, yr hwn sydd yn eistodd ar yr orseddfaingc, ac i'r oen dy Fab, yr hwn sydd yn eistedd ar dy ddeheulaw, ac i'r Yspryd glân, yr hwn sydd yn deilliaw oddiwrth y ddau, Trindod lân o bersonau mewn vndeb syl­wedd, holl foliant, anrhydedd, go­goniant, Dad. 5.11. a gallu, o'r pryd hyn, yn dra­gywydd. Amen.

Yr ail fâth ar fyfyrdodau ydyw, ystyried oddiwrth ba ryw ddrygau y mae marwolaeth yn dy rydd­hau dî.

Y Mae yn dy ryddhau di oddiwrth gorph llygre­dig, yr hwn a ynnillwyd yngwynder y cnawd, ym mhoethineb chwant, affendid pechod, ac a aned mewn gwaed budreddi: carchar bywiol i'th enaid, offer fywiol i bechod, sachlen o dom drewllyd: ammhuredd ffroenau yr hwn, ei glustiau, ei ymgo­rau, a'i fannau eraill (wedi eu iawn hystyried) a ymddengys yn fryntach ac yn ffieiddiach na'r pwll [Page 354] budraf, neu y gaudŷ aflanaf. Yn gymmaint a bod prennau a phlanigion yn dwyn dail, blodau, a ffrwythau, a phêr aroglau; a chorph dyn heb ddwyn dim ond llau, pryfed, pydredd, a sawyr drew­llyd. Ei serch sydd lygredig hollhawl, a holl fwriad meddylfryd ei galon sydd yn vnic yn ddrygionus bob amser. Gen. 6.5. O hyn y digwydd na chaiff yr annuwiol fyth ei ddigoni ag annuwioldeb, na'r afiaethus â thrythyllwch, na'r balch â mawredd, na'r dichlyn â rhodres, nar maleisys â dial, nar puttei­niwr ag aflendid, nar cybydd ag elw, nar meddwyn ag yfed. Arferau a gwyniau newyddion ydynt beunydd yn cynnyddu: ofnau newyddion a gofidiau ydynt yn cyfodi beunydd. Yma y mae digofaint yn gorwedd mewn cynllwyn; accw y mae gwag-ogo­niant yn ddrwg wrthynt: yma y mae balchder yn cyfodi, accw y mae gwradwydd yn bwrw i lawr; a phob vn yn gwilio pa vn a gaiff ymgodi wrth gwymp y llall. Yn awr y brethir dyn yn ddirgel gan hystingwyr ac enllibwyr, fel seirph tanllyd: yn y man y mae ef mewn perigl o gael ei ddifa yn yr amlwg gan ei elynion, o fath llewod Daniel. A dyn duwiol ym mha le bynnac y byddo fyw a gaiff ei or­thrymmu yn oestad, mal Lot gan aflendid Sodom.

2. Y mae marwolaeth yn dwyn i'r duwiol ddiben ar bechu, ac ar yr holl drueni dyledus i bechod: Rhuf. 6.7. megis yn ôl marwolaeth, na byddo na thristwch, na llefain, na dim poen mwy: canys fe a sych Duw y dagrau oddiwrth ein llygaid. Datc. 21.4. Ie trwy farwolaeth yr ydym ni yn cael ein neillduo oddiwrth gymdeithas gweithredwyr anwiredd. Ac y mae Duw yn dwyn ymmaith y gwyr cyfion trugarog oddiwrth y drwg sydd i ddyfod. Esa. 57.1. Felly y gwnaeth efe â Iosiah, wele mi a'th gymmeraf di at dy dadau; a thi a ddygir ymaith i'th fedd mewn he­ddwch, fel na welo dy lygaid yr holl ddrwg yr ydwyf [Page 355] fi yn ei ddwyn i'r fann hon. 2 Bre. 22.20. A Duw a'i cuddia hwynt megis ennyd bach yn y bêdd, hyd onid elo y llid heibio. Esa. 26.20. Felly fel y mae paradwys yn borthladd o lawenydd i'r eneidiau: felly y galwn y bédd yn borthladd ô orphywysfa i'r cyrph.

3. Lle y mae y corph anwireddus hwn yn byw mewn byd o anwiredd, fel na eill yr enaid truan edrych allan i'r llygaid, heb gael ei glwyfo, na gw­rando trwy 'r glust heb gael ei anhymmeru, nac aroglu trwy 'r ffroenau heb gael drygsawr: nac arch­waethu â'r tafod, heb gael ei hudo: na theim­law â'r llaw, heb ymhalogi: a phob synwyr ymhob profedigaeth sydd yn barod i fradychu yr enaid: eithr trwy farwolaeth, y caiff yr enaid ei ryddhau, a'i waredu o'r caethiwed hwn, a'r corph llygradwy hwn a wisc anllygredigaeth, ar marwol hwn anfar­wolaeth. 1 Cor. 15.53. Oh bendigedig, triphlyg tra-bendigedig a fyddo y farwolaeth honno yn yr Arglwydd, yr hon sydd yn ein gwaredu ni allan o'r fâth fŷd drygionus, ac sydd yn ein rhyddhau ni oddiwrth y fath gorph o gaethiwed a llygredigaeth daiarol.

Y trydydd math ar fyfyrdod yw, ystyried pa ddaioni y mae marwolaeth yn ei ddwyn i ti.

1. Y Mae marwolaeth yn dwyn enaid y duwiol i feddiannu digyfrwng gymmun a'r bendigedig Drindod, mewn hyfrydwch a gogoniant tragwy­ddol.

2. Y mae yn troi yr enaid o drueni y byd hwn, ymglwyf pechod, ac o gymdeithas pechaduriad, i ddinas y Duw byw, i Ierusalem nefol, ac at fyrddiwn o Angelion, i gymanfa a chynulleidfa y rhai cyntaf­anedig, y rhai a scrifennwyd yn y nefoedd, ac at [Page 356] Dduw barnwr pawb, ac at ysprydoedd y cyfiawn y rhai a berffeithiwyd, ac at Iesu, cyfryngwr y Testa­ment newydd. Heb. 12.22, 23, 24.

3. Y mae marwolaeth yn gosod yr enaid mewn cyflawn bresennol feddiant o'r holl etifeddiaeth ar dedwyddwch, yr hyn a addawodd Crist i ti yn ei air, neu a brynodd efe i ti trwy ei waed.

Hyn yw 'r daioni ar dedwyddwch, i'r hyn y mae marwolaeth fendigedig yn dy ddwyn di, a pha wir dduwiol Gristion, ar y sydd yn ieuangc ni ddymu­nai ei hun yn hên, fel y gallai ei amser gosodedig n [...]sh [...]u, i fyned i mewn i baradwys nefol? Lle y gelli di gyfnewid dy efydd am aur; dy wagedd am happusrwydd; dy waelder am anrhydedd; dy gaethi­wed am rydd-did; byrr feddiant am etifeddiaeth dragwyddol; dy gyflwr marwol am anfarwol sywyd. Yr hwn nid yw beunydd yn dymuno y dedwyddwch hyn o flaen pob peth, o'r holl rhai eraill y mae efe yn annheilyngaf iw feddiannu.

Os darfu i Cato vticensis, a Chleombrotus, dau ŵr genhedlig (wrth ddarllain llyfr Plato am an­farwoldeb yr enaid) yn ewyllysgar, y naill dorri ei wddf, a'r llall redeg ar flaen ei gleddyf, fel y gallent (yn ol eu tybygoliaeth hwynt) gael meddi­annu y gorfoledd hwnnw. Pa gywilydd yw i Grist­ianogion (y rhai sydd yn gwybod y pethau hynny mewn mesur mwy odiaethol, a modd cyflawnach allan o lyfr Duw ei hun) na byddent ewyllysgar i syned ir gorfoledd nefol hwnnw? Yn enwedig pan fo eu Harglwydd yn galw am danynt yno. Os bydd gan hynny ynot ti ddim cariad i Dduw, na dymu­niad o gael dedwyddwch, neu iechydwriaeth i't dy hun; Pan fyddo amser dy ymadawiad yn nessâu, yr amser hynny meddaf, ar modd ar farwolaeth yr hen a ddarfu i Dduw yn ei gyngor digyfne­widiol ei raglunio, a'i ragddarparu i ti, er cyn dy [Page 357] eni; dyro a thraddoda i fynu dy enaid yn ewyllys­car ac yn llawen i law drugarog Jesu Grist dy Jachawdwr. Ac er mwyn y diben hyn, pan fyddo yr amser yn dyfod, mal i'r ymdderchafodd yr Angel yngolwg Manoah a'i wraig oddiwrth yr allor i fynu ir nefoedd yn fflam yr aberth; felly ymegnia dithau fel y gallo dy enaid yngwydd dy gyfneseifi­aid ymdderchafu oddiar allor calon ddrylliedig yn y bêr arogldarth hon, neu yn y cyfryw aberth yspry­dol o weddi.