ECCLESIASTAE SOLOMONIS Paraphrasis.
CAP. I.
1
ORdire Musa Principis
Sermonem Hebraei, quem suis
Dictabat ille Davidis
Propago regis inclyta,
Dans jura Solymae nobili.
O si benigno Numine
Adspiret ille, qui sacro
Regi haec praeibat Spiritus;
Sancta ut queam vestigia
Sequi Latinâ barbito,
Mecúmque anhelantes pias
Mentes, ad alta culmina
Sionis, humanam supra
Contagionem, purior
Quae vestit aether sistere.
2
Mortalium vanissima,
Dicebat, omnia, seu levi
Quid vanitate vanius.
Nil rebus est mortalium
3
Inanius. Quò tot juvat
Frustra labores sub polo
Perferre? quid reliquum est lucri
Contentione ex tam anxia?
4
Volvuntur anni; & quae modò
Vigebat aetas, defluit,
[Page 2] Génsque una deficit; altera
Succedit: ipsa sed suo
Fundata tellus stat gravis,
Stabitque in aevum pondere.
5
Sic os decorum ut aethere
Sol magnus extulit, gradu
Fertur citato; vespere
Anhelus ad suum redit
Cubile, manè ut pulchrior
Vultu resurgat aureo.
6
Ac ventus unà nubilas
Rapitur ad Arctos, mox celer
Austrum revisit, quam frequens
Currit, recurrit orbitam,
Terrísque oberrat omnibus.
7
Quàm multa terras permeant
Fluenta aquae, prono ad mare
Agmine feruntur, quod lacu
Vasto receptat omnia,
Faciéque eâdem permanet.
Ast illa rursus ad sua
Capita revolvunt, ut fluant
Solito perennia alveo.
8
Abstrusa rerum exordia,
Caussásque mortales suis
Frustra volutant sensibus,
Certíque nil extundere,
Nil ore possunt eloqui.
Nec enim notando quaelibet
Fiet oculis unquam satìs,
Non multa quamvìs hauriat
9
Expletur auris: & tamen
Series perennis omnium
Est una rerum: quod fuit,
Adhuc erit: adeò nihil
Natura molitur novi
[Page 3] Solis sub amplo hoc ambitu.
10
Idémque adhuc rerum tenor
Versabit humana omnia.
Quis proferet mî quod prior
Non vidit aetas? omnia
Olim fuere, & haec quoque
Insueta rerum nescii
Si quae putamus, gentibus
Nova nec erant prioribus.
11
Sed longa paullatim dies
Obvolvit illa; & clanculum
Subrepit alta oblivio
Aevi prioris: ut neque
Mox insecuturi memor
Erit ullus inter ultimo
Demum futuros tempore.
12
Haec qui beatam Isacidûm
Gentem docebam, regiis
Solymae potentis sedibus,
Sceptróque clarus aureo:
13
Huc, si quid animus perspicit,
Vis si quid ingenî valet,
Totus ferebar, ut notans
Quaecunque teste sub polo
Geruntur, ipsas omnium
Caussas sagaci examine
Rimarer. Hanc enim improbam
Curam Deus mortalibus
Immisit aegris, quâ super
Tantum laborant anxii.
14
Hoc rerum amore singula
Dum mente lustro, quae nitens
Incingit aether, nil nisi
Inane tandem repperi.
Utcunque variis pascerem
Sensus imaginibus, nihil
[Page 4] Solidi videbam, mens ubi
Posset avida quiescere.
15
Quis illa denique perperam
Quae multa fiunt aptiùs
Concinnet, aut rebus modum,
Quae tot feruntur sub polo
Vanae atque inanes, imperet?
16
Tum mente solus conscia
Mecum volutabam, meo
Solióne quid beatius
Fuisset unquam. Ceteris
Quos terra, dicebam, haec tulit,
Quotquótve mirata est duces,
Incedo major, ingenî
Sublimitate, exactior
Doctrina conatus meos
Promovit altè, quò pedem
Nec ullus ante me tulit.
17
Ergò invium sapientiae
Callem capesso, & funditùs
Abstrusa rerum persequor;
Quae recta, quae non; quid sibi
Tantum arrogarent plurimi
Mortalium, & modum omnibus
Rebus parabam ponere.
Sed deprehendi me hic quoque
Sensus amore pascere
18
Nequiquam inani. quatenus
Quò plura nôris, hoc magìs
Cruciere, veri ad arduum
Quid desit apicem, ut suspicis;
Nempe altiùs quò evaseris,
Eò labores ampliùs.
CAP. II.
1
AGè nunc, anime mi; quid ferat
Dulcedo vitae protenus
Expende mecum: fac bonis
Fruare abundè: sed statim
2
Pedem repressi. Sic enim
Mecum loquebar. Quid jocis
Quàm ut diffluas ineptius?
Quò vana tandem gaudia?
3
Ast nil inausum ut relinquerem,
Cum mente pactus sum mea;
Vitae ut tenore pristinae
Paullum remoto, assuescerem
Vino madere, ceteris
Permistus & mortalibus
Studióque eodem tangerer:
Tantùm ut viderem quid boni
Vita haec haberet, aut opus,
Quo cuncta fervent sub polo
Sine requie, quid hominibus
Tandem pararet commodi.
4
Hâc mente ductus dum feror,
Quid non eorum quae putant
Vitam beare audaciùs
Aggressus, aut quos non meos
Exegit orsus dextera?
Sic mole magnâ regias
Centum superbis, marmore
Non antè genti cognito
Posui columnis. Collium
Aprica complens vitium
Lectissimâ propagine,
5
Depressa plantis praetuli,
Solo ut tepenti narium
Halaret omnis copia,
[Page 6] Succi aut salubres corpori.
Tum silva longos ordines
Péndebat alta ac plurimis
Terris petitae ut arbores
Vario sapore fructuum,
Quantum & figurâ, laetiùs
Distinguerent pomaria:
6
Feci lacunas fontium
Allapsibus, ut hinc quod satìs
Esset novello germini
Roraret, ac speciosiùs
Vireret arborum coma.
7
Quid lecta nutus ad meos
Mille famulorum corpora,
Vernaeve dicam quot meis
Armenta septis clauderent,
Gregúmque quantum non prior
Aetas amoenae viderit
Dumeta Solymae pascere?
8
Sed nec potentum quis meas
Regúmve populorúmve opes
Aequâsset, auri pondere
Potior, vel argenti, aut mari
Bacca petita ab ultimo.
Ad haec legebam qui mihi
Curas levarent, barbito,
Seu voce mallem limpida
Juvenum, & puellarum choros
Et lecta virgo ab exteris
Mî serviebat gentibus:
Mî capta bello copia
Praestantiorum: ut jam nihil
Hac esse vita blandius,
Ultráve posset expeti.
9
Hâc sorte rerum verticem
Altè efferebam, nobilis
[Page 7] Ut nullus unquam gesserit
Qui sceptra Solymes, omnium
Quae moliebar, exitus
Ferens secundos, & mihi
Mens cúmque rerum provida
Fidelis adstitit comes.
10
Tum dulce quidquid sensibus,
Quidquídve amicum, prodigens,
Et nil ut adversum foret
Intentus, animum gaudiis
Explebam, & hunc fructum mei
Tuli laboris maximum.
11
Verùm ut parata exactius
Mecum voluto, quo mihi
Starent labore, examine
Libróque iusto singula:
Me cuncta rerum comperi
Movisse nequicquam, & meam
Lusisse mentem evanidis
Tantùm figuris; ac nihil,
Quidquid sub hoc fiat polo,
Diutiùs consistere.
12
Ergò relabor quò prius,
Consulta rerum evolvere;
Quae recta, quae vel ordine,
Modóve nullo perperam
Ferrentur. An quis par suo
Incedat, inquam, Principi,
Aut moliendo, aut omnium
Caussam explicando quae gerit?
13
Vidíque, quàm gratum malis
Jubar tenebris, tam virum
Praestare stulto, quem rapit
Insanus error quò lubet
14
Caecutientem; cùm nihil
Attentet ille non priùs
[Page 8] Secum peractum: res tamen
Unum utriusque comperi
Quòd sortiantur exitum.
15
Mecúmque tandem quò mihi
Hausti labores, intimae
Sapientiae ut perrumperem
Arcana? quò mentem acriùs
Meam fatigo, cùm cadant
Successu eodem singula
Stulto mihíque? Ergò hìc quoque
Mihi videbar ut priùs
Caussas inanes nectere.
16
Damnare namque pervicax
Dies tenebris omnia
Obliviosis, te pede
Stultúmque eodem conteret:
Per quam nihil mortalium
Obdurat aeternum, ac pari
Doctus ruinâ, quâ greges
Insanientum decidunt.
17
Commotior quin his super
Odíque vitam, & taeduit
Contentionum, fervere
Quas vana circum comperi;
Adeóque mentem involvere.
18
Odíque quidquid sub polo
Sudavi, ut heredem meo
19
Beem labore, qui mihi
Nec notus ille, an degener
Futurus, an qui perfrui
Sciat relictis, hic tamen
Potietur omnium, mea
Quae cura prudens, seu labor
Parârit: inquam, at num queat
Quidquam hoc videri inanius?
20
Viámque inibam denique
[Page 9] Pertaesa mens ut quaereret
21
Finem huic labori. Nam licet
Quis arte praestet, provido
Usúque rerum, congerat
Et multa frugalis operi
Instando; partem desidi
Ponere videbam, qui nihil
Illi adlaborâsset: malum
Et judicavi, maximam
Quòd vanitatem proderet
Rerum sub aethere omnium.
22
Nam quid perenni proderit
Angore vitam obtundere?
Quid tot labores volvere?
23
Defessus animo ut dormias
Nunquam quiescente, ac dies
Molestiores perferas,
Pertaesus usque perperam
Tam multa ferri sub polo.
24
Quàm sanior quisque, ut sibi
Frui paratis blandiùs
Indulget, ac cibo satur
Potúque vitam transigit.
Sed & haec amici profluunt
Benignitate Numinis.
25
Quam, si quis unquam, plurimam
Expertus ego, non conditis
Opibus peperci: lautior
Sed vita quantum posceret,
Deprompsi abundè, nil meis
Ut rebus esset clarius.
26
Sic nempe visum Numini
Piis adesse, quos dabit
Augustius sapientiae
Subire limen, & suo
Humana quaeque ponere
[Page 10] Loco, modóque, condiet
Et cuncta dulci gaudio
Ut cuique amicum: at impios
Curis edacibus, ac gravi
Addixit operi, ut congerant
Laboriosi, non sibi
Opes; sed ipse cui Deus
Eas reservat, ô nihil
Inanius! juvat tamen
Sic usque mentem obtundere.
CAP. III.
1
SUnt certa rebus tempora
Sunt & animorum motibus,
Vicésque crebrae sub polo,
Queis stant, cadúntque singula.
2
Est quando nasci convenit:
Est quando vitam ponere.
Et unus ut seras dies
Proclivis: alter ac feret
Exculta quondam evellere.
3
Est ut trucides: est quoque
Bilem ut remittas, vulneri
Manum applicando. Sic dies
Ut diruendis aedibus:
Alter struendis pronior.
4
Nonne lacrymis certas vices,
Certásque sentis risui,
Et usque luctu tempora
Alacriora involvier?
Non saxa nuper molium
Neglecta quae disperseras,
Nunc illa malis undique
Operi futuro congeri?
Quin ipsa fert dies modum
Amplexibus, & ut nauseet
[Page 11] Quis expetita ad oscula.
6
Utque illa quondam maximo
Sudata nisu, negligat
Incuriosus, & paret
Contentione quae gravi
Congessit olim perdere.
7
Sic cura nuper vestibus
Ut dissuendis: nunc magis
Voles easdem consui.
Has fert refert dies vices.
Ut & tacendi sit locus,
8
Sit & loquendi. Nec ferat
Aetas amorem quaelibet,
Altera minarum fertilis.
Hinc bella nata: hinc pax redit
Vultu renidens aureo.
9
Quid amplius, quisquis suam
Noctes diésque fervidus
Mentem fatigârit, feret
10
Hac sorte rerum? sed Deus
Immisit hunc mortalibus
Aegris laborem, cui juvat
Ardore tanto incumbere.
11
Nam quaeque concinna ut suo
Tempore locóque Conditor
Facit, ac tuetur omnia:
Sic illa sensibus tamen
Exponit humanis, nihil
Conatus ut licet arduus
Cognoscere penitus queat
Quae facta, quaevè post erunt,
Quocunque rerum haec machina
Stabit, stetítve tempore.
12
Ast vita, dixi, certior
Si quis creatis utitur
Rebus benignè, ac quod dies
[Page 12] Addit caduca, gaudio
13
Apponit. O si cui Deus
Usum fruendi indulgeat
Suis laboribus, ut satur
Potu, cibóque molliter
Tranquilla condat tempora:
Nae munus ille à Numine
Tulerit amico maximum.
14
Securus hic nihil suo
Labore posse accedere
Rebus creatis, nec sibi
Tantis operibus arrogat
Mutare quidquam, quae Deus
Completa numeris omnibus
Exegit; ut mortalium
Sensus retusi assuescerent
Pio timore Numinis
Ter maximi mansuescere.
15
Perennis interim tenor
Festinat orbis, nectere
Praesentia elapsis, quibus
Mox & futura colliget
Sub lege eadem. Sic suo
Incumbit operi maxima
Mens, fluxa supplens; ordine
Et cuncta ab aeterno movet.
16
Haec dum voluto, me tamen
Sublime cernere impios
Solio sedere, ceteris
Et jura dantes sub polo,
Tractare leges & sacras
Manu execranda; jam ferè
17
Loco movebat. Stat quidem
Aeterna, dicebam, Dei
Lex, cuique reddens quod suae
Manus patravere, ac videt
[Page 13] Si quod sub imo pectore
Retunditur piaculum.
18
At ipse mecum: Numinis
Magna haec voluntas, conscius
Ut quisque mortalis suae
Sortis, nec esse ceteris
Praestantiorem animalibus
Agnosceret demissior.
19
Homo & pecus sub casibus
Vivunt iisdem, sub pari
Vitámque ponunt exitu,
Et anima ab una spiritum
Ducunt eundem; nec manet
Quidquam ex utroque; cùm fluat
Inane quidquid vescitur
Humentis aurâ sideris.
20
Creata cuncta nam locum
Petunt eundem: ut quae rudi
Conflata pulvere, pulverem
Rursus in eundem diffluant.
21
Ac quis mihi mortalium
Extundat hominis spiritum
Convexa supera; belluae
Ad ima terrae pergere?
22
Sic cuncta rerum dum frequens
Mecum voluto nil prius
Vitâ putavi, quae frui
Sciret paratis, gaudio
Condita puro, háudque amplius
Quidquam ex labore percipi.
Si quis nec anxius in diem
Post se futurum, quem nefas
Praenôsse cuiquam, quaerere.
CAP. IV.
1
SUccessit hinc alius labor
Mecum revolventi, quibus
Quantísque premerent improbi
Calumniis innoxios.
Nec esse mirabar, quibus
Indigna cordi res foret
Sub aethere hoc: quin acriùs
Instare grassantes, neque
Ulla lacrymis solatia,
Non auxili quidquam undique
Oculos volutans repperi.
2
Ergò beatos, qui diem
Clausere, vivis praetuli.
3
At sorte utrisque dispari
Feliciorem, cui neque
Vitam attigisse contigit,
Qui nec malorum conscius
Quae tot patrantur sub polo.
4
Quid enim tot arduas adit
Contentiones vir viro
Quàm ut invidendo proterat
Ut quemque possit? Omnium
Huc sudat incassum labor
5
Summa expetentum. At infima
De plebe inertior, manus
Recondit in sinum, & diem
Trahendo, rem sensim atterit.
6
Abjectus hic: sed nec suam
Mutare sortem diviti
Cogitat acervo: ut otium
Rémque tenuem, sudoribus
Potentiorum comparat,
Quos usque curae percoquunt
Imo aestuantes pectore
8
Attendi avarum, qui licèt
Sit solus ipse, filius
Nullus, vel agnatus: tamen
Perstare noctes ac dies
Inhiantem acervis: non satur
Retorquet ille lumina,
Secúmve nunquam: Quò mihi
Tot jam labores? cui paro
Intacta, rebus abstinens
Geniúmque fraudo? Sic miser
Cruciatur, ac rebus tamen
Inhaeret usque inanibus.
9
Nam vita dici quî pote
Jucunda solius, sine
Vitae fideli compare?
10
Quis vel labanti dexteram
Properet amicam tendere?
Sed dulcis aequales juvat
Fructus laborum conscios;
11
Torúsque concordes fovet
Parili calore, deficit
12
Qui secubantem. Ut ingruat
Quaecunque tempestas, duo
Animis parati certiùs
Hostem retundunt: nec citò
Disrumpitur funis triplex.
13
Vis summa providentiae
Manus hebentes Principis,
Jam pace longâ, quem piget
Rectè monentum, deprimit;
Juvenémque praefert, vivida
Cui corde virtus, infimo
Nec genere natum praeterit.
14
E carcere hic ad aurea
[Page 16] Decore multo culmina
Transcendit: alius regia
De stirpe vitam inglorius
Rebus in egenis transigit.
15
Ast omnis aetas sub novo
Intenta rege gaudiis,
16
Odit priorem. Nunc favor,
Nunc fausta quaeque, nec modus
Turbae insequentum, cùm tamen
Mox mox futuri posteri
Ne (que) hunc probabunt Principem.
Heu spes caducas! irritas
Contentiones! ac nihil
Mortalium consistere!
CAP. V.
1
UTcunque sacratissima
Delubra adis, gressus tuos
Circumspice, ut praesens sies
Gustare ritus quid sacer
Importet ille perperam
Cultus profano qui suum
Cuncta pietatis ad modum
Expendit, haud mente integrâ,
Sensúve, nec videt Deum
Sua improbare munera.
2
Tu nè quid ore concipe,
Vel corde praeceps: sed priùs
Tecum peractum, Numine
Coram potenti, sobrius
Effare paucis, ac tuae
Esto usque sortis conscius
Terrae jacentis incola,
Deúmque sublimem aetheris
Tenere vasti regiam,
Despicere & infima omnia.
3
Est nempe cura ut anxios
Inordinata, insomnio
Agitat inani: futiles
Sic verba multa involvere.
4
Tum corde rectus solvere
Ne vota differ: nam Dei
Aversa inanium preces
5
Constans voluntas, praeferet
Vovere pigrum perfido.
6
Sed os coerce: nè nefas
Quod excidat, vitam gravi
Involvat ut piaculo.
Neque excubanti ad omnia
Contende, culpae ut angelo
Quidquid sit, eleves: Dei
Moturus hoc bilem ob scelus,
Quoscunque praesentem tuos
Manuum labores perdere.
7
Insomniorum multiplex
Ut vanitas rebus quoque,
Verbísque inanibus omnia
Referta. Sanum nil, nisi
Pio in timore Numinis
Sanctissimi acquiescere.
8
Nec si quis insontem opprimi,
Legésve cernat, ac loco
Sedere supremo urbium
Mentita jura: nè scelus
Ob tam nefandum protinus
Animos remittat. Nam potens
Supra potentem hunc excubat
Alius, utrisque & imperat
Major potestas, cui neque
Vis certet ulla obsistere.
9
Quò tot tumultus, sufficit
Si justa tellus cuilibet
[...] [...]Quantum necesse? non opes
Regum requirat; cui bene
Cultura agelli arriserit,
Fructúsque profert annuos.
10
Sed nunquam avaros improba
Fames habendi deseret,
Quaerétque semper, lumina
Ut cuique praestrinxere opum
Grandes acervi, fervido
Mentem inquietam ludere.
11
An possidentem copia
Ultrà beabit, quàm suis
Ut spectet oculis, hoc magè
Multos vorantes, dum vigil
Incubat acervis, nescius
12
Dulcis soporis. Interim
Utcunque pastus vernula
Operum solutus, languida
Membra explicat, toto & capit
Placidam quietem pectore.
13
Quin peste majore aestuant
Mortalium praecordia,
Ut saepe perniciem in suam
Quis condat immensas opes
14
Partas dolore, nam dolor
Comitatur alter maximus
Sic diffluentes, ut nihil
Nato supersit, quem suae
Columen domûs eduxerat.
15
Nudúsque vitalem aetheris
Hauserit ut auram, sic humum
Repetit parentem, nil ferens
Secum ex acervo, quem gravi
Animi tumultu aggesserat.
16
Heu lex iniqua, & impotens
Conatus hominum avertere,
[Page 19] Nè sorte, quâ quisque attigit
Auram patentem, decidat.
Sed truditur dies die
Amore rerum inanium.
17
Vita ac tenebris obsita,
Vix dulce quidquam pertulit.
Omnia querelis, omnia
Angore plena, atque miseris
Contentionum fluctibus.
18
Sic varia caussans, denique
Dixi hunc beatum, qui lare
Nitente vitam temperet
Modico labore, & gaudio,
Quàm longa carpat Numinis
Benignitate tempora,
19
Nec trepidat ultra. Nae Deus
Si cui peculium, & dedit
Usum fruendi, ut suaviter
Decurrat aetas, ceteris
Donatiorem hunc praeferam.
20
Non vita queis obvolvitur
Horret pericula, undique
Favore amici Numinis
Vallatus, almo & gaudio.
CAP. VI.
1
NUnc fata quae passim ingruunt
Diversa multùm prosequar.
Ut queisque mecum pervigil
2
Custos oberravi. Haud malum
Acerbius, si cui Deus,
Quae magna turba contulit
Opes, honores, ac nihil
Si poscat ultrà, deneget:
Sed cordis haud tantum, ut frui
Miser paratis audeat,
[Page 20] Ignotus haec ab exteris
Veniens ut oris, prodigus
Liguriat: quid inanius
Curâ hac, vel exquisitiùs
Insana ludat pectora?
3
Fac ille centum liberos
Numeret, & orbes plurimos
Sol annuus revolverit
Superstiti, nec adhuc bona
Gustaret ulla, quae sibi
Haec cunque vita indulgeat,
Quin his memoritur, neque
Quis munus abjecto ultimum
Parat cadaveri: huic ego
Praeferre abortum non putem
4
Injuriosum; Qui venit
Ut frivolus, sic excidit
Mersus tenebris, nomine
Sub sole nullo cognitus.
5
Non astra vidit aurea,
Sensítve solem vivido
Jubare emicantem: sed neque
Peric'la vitae expalluit
Properantis, ac in limine
Emarcuit tranquilliús.
6
Par exitus mortalium
Delibat omnia, ad locum
Cogit & eundem: ac quid juvet
Vixisse longa secula
Qui laeta nunquam viderit?
7
Sed enim quid amplius potest
Conatus omnis, quàm cibos
Ut elaboret corpori;
8
Semper iterandos? hac nihil
Nam parte praestat providus
Stulto, aut inerti, qui tamen
[Page 21] Quae vita poscit paucula
Natis, sibíque comparet.
9
At splendor ingens si domi
Res lauta ridet, pulchrius
Quàm vita cui tantùm in diem
Parvo assuëto suppetit.
Sic passim inani ut fascino
Oculos voluptas allicit
Amabili vesaniâ.
10
Ut cuncta verses, ad tuam
Sortem relabêre, infimae
Colone telluris, tibi
Natura legem hanc dixerat
Lucem haurienti. quid juvet
Potentiori congredi,
11
Quàm mentem inanem ut plurimo
Sermone prodas futilis,
Nil & reportes hinc lucri?
12
Quin ipse nescis quae sequi,
Quaeve fugere expedit, diu
Ut cunque vita suppetat
Inanis ista, quae tibi
Effluit ut umbra; nec pote
Mox mox futurum quid trahat
Volucris aetas prospici.
CAP. VII.
1
ESt fama suavior bona
Odore quolibet, nitens
Quo fragret unguentis coma
Perfusa delectissimis.
Hinc crebriùs ob oculos dies
Summus recurrerit, die
Natali, ut omnia exitus
2
Depascat idem: qui sapit
His immoratur, nec epulo
[Page 22] Frequentior, quàm planctibus
Lugentium supervenit.
3
Moerente vultu pascitur
Animus, & assurgit, mala
Pertaesus ut tot ingruunt
Impunè passim, quae levi
Transîsse nolit gaudio.
4
Praestò est querenti, nec jocis
Intentus aures applicat;
5
Vultúmque malit quamlibet
Gravem increpantum, inania
Quàm blandientis carmina.
6
Flamma ut sonore plurimo
Suggesta ahenis spinea
Exultat incassùm, irritos
Crepitus ciens, neque latices
Intus calescunt: futilis
Sic risus auram verberat
Stultorum inanem evanidus.
7
Atqui haec monentem inanitas
Me, rebus usque pervia,
Obvolvit eadem: quatenus
Et saepe vidi fluctibus
Calumniarum cedere
Corda sapientum, quàmlibet
Exculta, multúmque obrui.
8
Cujúsque ni exitus rei
Exordio praestantior
Cuncta retegeret, ac spiritu
Sedatiore concitos
Ferendo quaeque vincerent.
9
Nè laxa habenas pectori
Irâ intumenti, clanculum
Furore gliscente, intimis
Insanientum quae lues
Affixa sub praecordiis.
10
Ac vana sectantum dolor
Exasperatur, aurea
Dum sec'la majorum vocant;
Suáque malorum flumina
Immanium devolvere.
Nè fortè credas pectoris
11
Sani has querelas. Ast opes
Si curat ullus jungere
Ritè sapientiae, diem
Non damnat ullum, quo poli
Faciem nitentis suspicit.
12
Est multus argento color,
Sapientiae multus: sed hic
Praelucet illi, quòd potis
Donare vitam cui volet.
13
Attende porrò Numinis
Clarissima opera, non, nefas,
Ut arte praesumas tuâ
Mutare prava quae putas,
14
Normâ aequiore: sed bono
Ut perfruare; dum datur,
Diésque declines malos.
Alterna namque volvier
Sic alta mens sanxit, vices
Fecítque crebras omnium,
Curam futuri ut irritam
Mortalium retunderet.
15
Omnia revolvi quamdiu
Vita haec inanis adfuit,
Vidíque recti in tramite
Deficere justum saepiús:
At prava sectantes, suos
Fundare gressus, & viâ
Diu malignâ insistere.
16
Est nempe justitiae modus
Tenendus: & sapientiae
[Page 24] Arcana si quis altiùs
Adire praesumat, stupor
Occurret ingens lumina
Audacium perstringere.
17
At devio qui in tramite
Incuriosus, ac malo
Indormit insanus, diem
Mors ante justum hunc demetit.
18
Insigne munimen, viam
Quicunque mediam cautior
Sectatus, humanas vices
Sibi subjicit, dum sobrius
Divina degustat, Dei
Timore praevio hinc & hinc
Extrema vitans noxia.
19
Justi tenacem non viri
Decem potentes, qui suae
Urbi imperent praesentiùs,
Ac sola protegit omnium
Potentior sapientia.
20
At nullus unquam deligi
E gente mortali queat
Sic mente rectus undique,
Quin saepe lapsus arduam
Veri relinquat orbitam.
21
Túque haec volutando, memor
Sortis caducae, tetricas
Remitte censuras, levis
Errata ferre, nè tuus
(Quod non putabas) te cliens
22
Ipsum refellat, conscium
Intus, pari quàm crimine
Alios frequens offenderis.
23
Haec cuncta quisquam me priùs
Non ausus alter penitiùs
Haurire retrusa, ut adyta
[Page 25] Jam mî patere crederem
Sapientiae: illa sed celer
Hôc fugit à me longiús.
24
Heu quàm remota Numinis
Consilia summi, sensibus
Quis illa tam caligine
Demersa vastâ pervaget?
25
Quin illa potiùs pervia
Rerum legamus: si datur
Rimando singula assequi
Quae recta rectis & suas
Ferre rationes; alterâ
Ac parte discere impias
Fraudes inanium, rapit
Quos coecus error, omnium
Rerum imperitos quò lubet.
26
Hìc nil ego efficacius
Muliere vividos viri
Tardare comperi impetus,
Quae morte saevâ immitior
Animas rapit, tot subdolis
Quos spirat ore casibus
Plagásque supponit, sibi
Addicat uni ut compede
Durâ revinctos quos tenet.
Haec qui benigno Numinis
Favore summi nititur,
Ridebit, utcunque arctiùs
Irretiantur impii.
27
At disce quò mihi labor
Redierit omnis, dum sacri
Praeses Sionis, omnia
Mecum voluto, singulis
Et immorando persequor
28
Ubi ratio exstaret, mea
Quam mens requirit. Et hìc quidem
[Page 26] E mille selegi viris
Unum, sui qui nominis
Non degener: sed feminas
Haud inter omnes unicam
Qualem volebam, repperi.
29
Et fine tandem hoc restiti:
Hominem priorem, dexterâ
Dei potentis, pectore
Recto creatum, & simplici,
Ipsúmque semet plurimùm
Ratiocinando obtundere,
Simpléxque verum haud consequi.
CAP. VIII.
1
VEri sagacem quis potis
Aequare? quisvè certior
Obscura promere? hinc decor
Pudore mistus enitet
Vultu modesto plurimus.
2
Sic os verendum Principis
Quo sancta majestas sedet,
Demissus observa, ut Dei
Jurata decreta haurias.
3
Tum nè labora eludere
Oculum sagacem, neu malis
Confise nequiquam artibus
Insiste. Quidlibet potens
Patrare Regum dextera,
4
Ac verba inevitabili
Suffulta robore personant,
Cuiquam haud levia refellier.
5
Dicto audiens sed cautiùs
Peccata vitabis, quibus
Corda sapientum obsistere
6
Tempúsque, normáque omnibus
Praescripta rebus, ordine
[Page 27] Docent perenni: sed sibi
Mortalis ultrò fabricat
Perplexa quisque incommoda.
7
Dum nil futura praevidens
Cuncta experitur, irritis
Conatibus, nec anxio
Ostendit ullus quo cadent
Ventura quaeque sub exitu.
8
Quis ferre legem flatibus
Praesumat aurae, ut reprimat,
Laxétve dum lubet? diem
Sistátve mortis, si manum
Injecit illa? quis animos
Ad bella suggerat? ac neque
Fides malignis artibus
Poenam prementem evadere.
9
Perspecta longo proloquor
Usu priús: nec destiti
Secretiora persequi
Si quae laterent maximo
Sub aethere. An hominum genus
Pronum imperare, nesciat
Modum nocendi cuilibet?
10
Hoc usque calle stat tamen
Securus impius, suo
Senex sepulchro & conditur,
Et tot nefanda, tot sacra
Elusa, vidi civium
Oblivione obvolvier.
Quae maxima est inanitas.
11
Sic lenta vindicis manus
Dum scelera differt, hoc sibi
Indulget audendo, nefas
In omne propensum genus
Ab usque prima origine.
12
At ipse non, si centies
[Page 28] Peccatur, ultor nec manum
Urget potentem extendere:
Metuam bonis quin omnia
Cessura prosperè, ut Dei
Verenda majestas, pio
Tremore mentes occupat.
13
Malísque contrà, queis fluet
Inanis aetas, qualibet
Celerior umbrâ: quòd nihil
Pavore tanguntur Dei
Nutu tenentis omnia.
14
Inde aliud occurrens malum
Multam facessebat mihi
Molestiam: ut justos frequens
Haberi iniquorum loco,
Malósque contrà, ceu bene
Vitam ordinantes comperi.
Quin vidi utrósque non sui
Referre meriti praemium,
Mecúmque mirabar nihil
Non vanitati obnoxium.
15
Quis inter haec non efferat
Hunc laude, vitae qui sciat
Florem beatae carpere,
Et mente purâ fructibus
Vesci laborum, quamdiu
Decurrat aetas, Numinis
Concessa amici munere?
16
Hìc ego tamen quid tendere
Mens posset ultrà, cùm diu
Noctúque somni nescios
Homines viderem involvier
Multo labore, exactiùs
Mecum parabam expendere.
17
Omnémque mentis impetum
In opera converti Dei,
[Page 29] Quae multa; sed nefas tamen
Hoc ingenî modulo assequi
Ut quaeque concinnet, licet
Omnia revolvens omnia
Tecum fatiges▪ non sacra
Arcana si quis altiùs
Adîsse praesumat, putet
Se quid profecisse ampliús.
CAP. IX.
1
OMnia peregi ambagibus
Ut me explicarem. Quid Dei
Si sancta continet manus
Justi tenaces, si pios,
Res & piorum. Non tamen
Hoc clariora conspici
Indicia amoris? at neque
Apparet odio quo malos
Justè execretur; cùm ferant
Successum eundem singula,
Quaecunque candens maximo
Obvolvit aether ambitu.
2
Justos, & injustos, pios,
Puros, profanos sors manet
Aequa, ut frequens, sic infrequens
Cultor sacrorum, nec bonum
Distinguit illa ab improbo,
Purámque conscientiam
Juratus, idem qui pavens
Retrusa cordis pandere.
3
Hinc caussa labis, dum nequit
Discrimen ullum cernere
Mortalium in rebus, malum
In omne praeceps gens ruit
Vesana, sensímque ingruens
Immensa vitiorum lues
[Page 30] Adhaesit altè sensibus;
Hac quisque tandem & orbitâ
In vinc'la mortis decidit.
4
Ac cui fides hac in hominum
Contagione perfrui
Placidâ quiete? aut aestimet
Quis lucis usuram? hac tamen
Cum sorte potior sit canis
Vivens leone, belluis
Sueto imperare, lumina
Si saeva jam mors clauferit.
5
Scit namque quisquis aethere
Vescitur aperto quae sibi
Calcanda restant limina,
Mortémque nulli parcere:
At mortuus nil sensibus
Valet, nec ullum percipit
Fructum laboris, obrutus
Oblivionum nubibus.
6
Sic penitus omnis concidit
Vigor animorum; non amor,
Odium nec ultrà quid potest,
Non mentis ardor; at neque
Pars restat ulla in omnibus
Sub hoc creatis aethere.
7
Quin potiùs illis, dum datur,
Utens benigniùs, dapes,
Uvaeque succum condias
Mentis quietae gaudio,
Dictantis intùs res tuas
Summo placere Numini.
8
Incede veste splendidâ,
Nec, dum licet, odorem comis
Remittat unquam spargere
Fragrantis unguenti nitor:
9
Ac vive, carae & conjugis
[Page 31] Indulge amori, volvitur
Quàm longa inanis haec tibi
Concessa vita sub polo.
Hac sorte rerum nam tibi
Utcunque trepides, haud erit
Quidquam amplius decerpere.
10
Tum quaeque, recta quae putas,
Aggredere fortiter, priùs
Quàm vana imago desidis
Cogare ad Orci regiam
Non molliendam, quam neque
Clarabit ulla consilî
Vis, aut labores impigri,
Doctrináque, & sapientiae
Torpebit omnis impetus.
11
Sed & hîc videbam crebriùs
Cursu valentes; non tamen
Palmam referre: aut praelio
Redire victorem manu
Ut quisque praestaret: ferè
Et providentes vivere
Rebus in egenis: ast opes
Homine ab inerti condier.
Quin saepè ineptis gratia
Spreto sciente arriserit.
Ut tempus, & variae vices
Sub sole versant omnia.
12
Tum turba piscium ut plagis
Capitur malignis, & parùm
Cautae volucres incidunt
In vinc'la: sic mortalium
Praevisa nulli, mors pede
Doloso in omnes irruit.
13
At inter haec tot casibus
Perplexa quantumvis, tamen
Sapientiam adverti, mihi
[Page 32] Et visa multùm excellere.
14
Exilis urbs erat, neque
Viris abundans. Principis
Cui fusa circum illudere
Latè tyranni, viribus
Confisa maximis manus.
Jámque pavor intùs (heu brevi
Tanta aggerum molimina
Sublata conatu!) omnium
Turpis animos invaserat.
15
Hic ni repertus vir foret
Praesentiore pectore
Neglectus anté: at irritos
Penitùs repressit impetus,
Patriámque virtus inclyta
Nutu in supremo liberat.
16
Hîc ego potentem extollere
Sapientiam, non viribus
Domabilem: sub paupere
Sed usque tecto ingloria
Alget, nec aurem quis parat
Vocem ad monentis tendere.
17
Aft illa leni nectare
Mentes quietas dulciùs
Instillat: aures quàm ferit
Strepitus potentium, quibus
Insana corda personant.
18
Sapientiae non bellica
Quis arma conferat sacrae
Inefficacia: at malo
Qui mersus errore, heu bona
Quàm facilè perdit plurima!
CAP. X.
1
UT doctus unguentum artifex
Odore saturo condiat:
[Page 33] Si quae ex levi fortè agmine
Strepitante circum adhaeserit,
Vitámque linguat: protinus
Putrescit intùs, & gravi
Foetore totum disperit.
Vis tanta morbi; sic honor
Quicunque, virtus & sacra
Elanguet animis, paullulùm
Insaniae ut subrepserit.
2
Mens dextra sanis pectore:
At laeva stultum deficit
3
Frustrà ordientem plurima,
Prodat ut inanem insaniam.
4
Te si qua tentet avidior
Rerum cupido, nè tamen
Nè tuta deseras, quibus
Assuetus antè, ac sanior
Compesce tumidos spiritus,
Ut gravia declines mala.
5
Tum quis potentem sub polo
Non cuncta credat, ut cadunt,
Opes, honores, spargere;
6
Dum cernis insanum altiùs
Caput efferentem, inglorium
Sedere fortem pectore?
7
Quàm saepe vidi, qui priùs
Viles ministri, mox equis
Tolli superbos, maxima
Turba in clientum; Principes
Et sorte versà, lumine
Humi rejecto incedere!
8
At fallitur quisquis malae
Confidit arti, Si scrobem
Fodit dolosam, corruet
Huc primus. Ilsum & diruet
Qui septa vicini, latens
[Page 34] Coluber ruinis impetet.
9
Omnia peric'lis obsita,
Omnia labore: transferat
Quicunque moles, pondere
Lapidum fatigatur, suo
Quisque & peric'lo robora
Instat bipenni findere.
10
At hic retuso si paret
Secare ferro, nec aciem
Utramque terget, quámlibet
Ingeminet ictum, & arduus
Operi ingemiscat; vix tamen
Proficiet, ars sed porriget
In rebus anxiis opem,
Quíque sapiet praesentior
Damna reparabit quaelibet.
11
Neglecta si non torpeat
Vis ingenî: at nil ceteris
Arcana doctus murmura
Praestat, tacentem perfidus
Si dente serpens strinxerit.
12
Verba sapientum profluunt
Mellita ab ore: at futilis
Garritus insanum arguit,
13
Stultè ordientem, ut exitu
Inaniore desinat.
14
Neque minùs ille quidlibet
Sermone frustrà plurimo
Aggreditur. At fas nemini
Praenôsse ventura, nec habet
Mortalis haec unde hauriat.
15
Labore pariter irrito
Insanus idem, cùm modum
Servare vitae nesciat,
Noctes diésque inaestuat.
16
Heu! misera regna, queis puer
[Page 35] Dat jura, summi & Principes
Manè epula tractant, ac jocis
Ignava condunt tempora.
17
Sed terra floret, dum praeest
Quem laus parentum exuscitat
Praeclara: non sub hoc caput
Gulae minister exerat:
At pura virtus, & cibum
Vires foventem sumere.
18
Quàm firma contignatio
Assurgat aedium, manus
Si possidentis torpeant,
Sensim labascit, & imbribus
Hiscit inimicis undique.
19
Dum quisque praefert gaudiis
Immergier mero, & jocis
Addictus, & pecuniae
Humana parent omnia.
20
At inter haec nè Principem,
Rerum & potentes carpere,
Vel mente tacitâ, dum tuo
Lates cubili, absque arbitro
Praesume: nè praetervolans
Avis imprecantem deferat,
Et prodat incautum, tuum
Quam nesciebas in caput
Volucre pennâ elabier.
CAP. XI.
1
INsiste nil minùs bono
Largus in egenos, alveo
Panémque qui praeterfluit
Committe, longa quem tibi
Demum reportabit dies
Non absque largo foenore.
2
Effunde abundè quod tua
[Page 36] Offert facultas, & manus
Pateat adhuc, ac praeripe
Occasiones, dum licet,
Bene faciendi: Nam mala
Non cuncta nôsti, quae pede
Properante terras permeant.
3
Suspice patentis aetheris
Facies benigna, ut nubibus
Distenta, largis imbribus
Operum labores recreet
Sinu refuso. Tum plagam
Quicunque ad Austri decidat
Notíve truncus, non potis
Prolapsus ultrà assurgere.
4
At omnia incusat, manus
Cui lenta torpet: non seret
Ut haeret anxius, notans
Ventos, & imbrium timens
Semper fragores, nec metet.
5
Non ipse nôsti spiritus
Unde animet ossa, maximo
Formata mirac'lo fovet
Quae foeta matrix: sic Deus
Non cetera capis quae facit,
Non mista magno ut corpori
Mens alma verset omnia.
6
Te sole primo, te juvet
Vergente in umbras, semina
Mandare sulcis, nescium
Utrùm hoc, an hoc generosius
Surget in aristas, an pares
Utrumque messes proferet.
7
Lux dulcis, ac jubare aureo
Nil gratius solis, oculos
Quod recreat, vitam & facit
8
Suavem, dies si plurimos
[Page 37] Quis cernat: ille ast ut memor
Componet adversis bona
Ut quaeque perpessus: nihil
Non judicabit maximâ
Inanitate involvier.
CAP. XII.
1
VItae sed indulge, decor
Dum floret, aetate integrâ,
Laetúsque properantem bonis
Satia juventam, cor tibi
Utcunque dictat, nec oculis
Quae grata subtrahe: at memor
Haec inter esto judicis
Ut ante sistendus Dei
Clarum tribunal, singula
Qui pendet aequo examine.
2
Bilémque remove pectore,
Neque cruciare singulis
Nimiùm immorando: labitur
Inanis aetas, ut prior
Vix nota puero: sic sequens
Utcunque matura effluet.
3
Primis ab annis sed Dei
Imbibe timorem, qui manu
Te finxit artifice, priùs
Quàm te senectus improba
Deprendat, atque ad omnia
Quae grata quondam nausees.
4
Sol antequam tibi aureus
Caliget, atque argentea
Luna, vigilésque siderum
Globi nitorem subtrahant,
Et nigra nubes imbribus
Densata, surgat undique
Convexa supera offundere.
5
Quàm membra, queis compaginis
Stat cura totius, gravi
Tremore sensim elangueant,
Custode deserta ut domus
Dilabitur: tum crurium
Viror remittat: ac neque
Sufficiat ultra dentium
Vix numerus haerens, tundere
Ingesta; cara & lumina
Jam sentias tenebrescere.
6
Tum labra claudendo sonus
Frustratur effoetum, molâ
Versante nequicquam: obstupet,
Simul avis arboris comam
Dimovit errans: fit modos
Hebes ad omnes, quámlibet
Placentis olim carminis.
7
Casúmque ab alto, nec minùs
Depressa formidat, viâ
Non tutus ullâ: tum coma
Florere, fit caro & sibi
Ignava pondus; & vigor
Ille omnis expleri inscius,
Tandem fatiscit. Nam domum
Jam migrat aeternam, & frequens
Hunc turba circum munera
Properat suprema solvere.
8
Sed antè disce Numinis
Reverentiám, quàm diffluat
Liquor medullae argenteus,
Ac vita cordis capsulâ
Erumpat aureâ, antequam
Et testa rumpatur supra
Fontem esfluentem dum suos
Revolvitur in orbes rota,
Haud apta rursus tendier
[Page 39] Puteo liquorem ut hauriat.
9
Tum pulvis in terram redit
Primam parentem; spiritus
Afflatus à Deo, suam
Revolvitur ad originem.
10
Inania hìc, inania
Iterabat ille regius
Antistes omnia, ac nihil
Consistere usquam, ceteris
11
Hoc doctior mortalibus
Quòd vana sciret omnia.
Hinc ille veri insistere
Populos docebat tramite
Ab ore pendentes sacro,
Reclusa rerum, dum priùs
Peracta secum, examine
Promit profundo plurima.
12
Sic singulis expendere
Quae sensa mentibus forent
Perstabat, hinc ut posteris
Quae veriora ex ordine,
Stylo & decente traderet.
13
Sermo sapientum spicula
Infigit altè mentibus,
Atque resides exuscitat.
Summúsque consiliis viros
Praefecit Arbiter, quibus
Dedit ora junctim solvere,
Legés (que) sanctas condere,
Quae, clavus ut adamantinus
Defixus alto vertici,
Perstent inevitabiles.
14
Hinc tu nec ultra inquirere
Praesume, fili, cùm modus
Haud ullus unquam maximo
Librorum acervo, nec lucri
[Page 40] Aliud reportes, quàm frequens
Ut cura sensus torqueat.
15
At vita jam mortalium
Quo volvat omnis cardine,
Cui quisque perstet muneri,
Audita dudum. Maximum
Venerare Numen, & pius
16
Capesse jussa: Nam nihil
Latêre quem pote arbiter,
Expendet aequo examine
Nefanda, fandáque omnia.
FINIS.