Pub. Terentii Afri Comœdiæ sex — Selections. 1648

Author: Terence.1648

[Page]

[Page] PUB. TERENTII AFRI COMOEDIAE SEX.

[figure]

EDINBURGI, Excudebat GIDEON LITHGU [...].

Anno Dom. 1648.

[Page]

ANDRIAE PERSONAE.

Simo, senex.
Davus, servus.
Pamphilius, adolescens.
Byrrhia, servus.
Glycerium, Chremetis filia.
Chremes, senex.
Sosia, libertus.
Mysis, mecilla.
Charinus, adolescens.
Lesbia, obstetrix.
Crito, hospes.
Dromo, lorarius.

Atque hi fabulae sunt inter locutores, reliquarum personarum tantum mentio fit.

Archillis, Ancilla.
Niceratus, adolescens.
Chrysis, meretrix.
Pasibula, eadē quae Glyceriū.

C. SULPICII APOLLINARIS PERIOCHA.

SOrorem falsó creditam meretriculae,
Genere Andriae, Glycerium vitiat Pam­philus:
Gravidâque factâ, dat fidem uxorem sibi
Fore hanc: nam aliam pater ei desponderat,
Gnatam Chremetis: at (que) ut amorē comperit,
Simulat futuras nuptias, cupiens, suus
Quid haberet animi filius, cognoscere.
Davi suasu, 'non repugnat Pamphilus.
Sed ex Glycerio natum ut vidit puerulum
Chremes, recusat nuptias, generum abdicat:
Mox filiam Glycerium insperató agnitam,
 [...] Pamphilo hanc, aliam Charino conjugem.

[Page]

ANDRIA TERENTII.

Acta Ludis Megalensibus. M. Fulvio & M. Glabrione Aedilibus Curulib. Egerunt L. Ambivius Turpio, L. Attilius Praenestinus. Modos fecit Flaccus Claudi, F. Tibiis parib. Dextris, & sinistris. & est tota Graeca, edita M. Marcello & C. Sulpitio Coss.

PROLOGUS.

POëta, eùm primùm animum ad scribendū appulit
Id sibi negotî credidit solum dari,
Populo ut placerent, quas fecisset fabulas.
Verùm aliter evenire multò intelligit:
Nam in prologis scribundis, operam abutitur,
Non qui argumentum narret, fed qui malevoli,
Veteris poëtae maledictis respondeat.
Nunc, quam rem vitio dent, quaeso animum advortite.
Menander fecit Andriam, & Perinthiam;
Qui utramvis rectê nôrit, ambas noverit:
Non ita sunt dissimili argumento; sed tamen
Dissimili oratione sunt factae, ac stylo.
Quae convenêre, in Andriam ex Perinthia
Fatetur transtulisse, at (que) usum pro suis.
Id isti vituperant factum, at (que) in eo disputant,
Contaminari non decere fabulas.
Faciunt nae intelligendo, ut nihil intelligant.
Qui cum hunc accusant, Naevium, Plautum, Ennium
Accusant, quos hie noster autores habet:
Quorum aemulari exoptat negligentiam
Potiùs quàm istorum obscuram diligentiam.
De hinc ut quiescant, porrò monco, & desinant
Maledicere, malefacta ne noscant sua
[Page] Favete adeste aequo animo, & rem cognoscite,
 [...]it pernoscatis, & quid sit spei reliquum,
Postnac quas faciet de integro Comoedias,
Spectandae, an exigendae sint vobis priùs.

ACTUS I.

SCENA I.

Simo.
Sosia.

Si.

VOs ist haec intro auferte: abite. Sosia

Adesdum: paucis te volo.

So.

dictum puta.

Nempe ut curentur rectè haec.

Si.

immò aliud.

So.

quid est

Quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

Si.

Nihil istac opus est arte ad hanc rem quam paro:

Sed iis, quas semper in te intellexi sitas,

Fide & taciturnitate.

So.

expecto quid velis.

Si.

Ego postquam te cmi à parvulo, ut semper tibi

Apud me justa & clemens fuerit servitus,

Scis; feci, è servo ut esses libertus mihi,

Propterea quòd serviebas liberaliter.

Quod habui, summum pretium, persolvi tibi.

So.

In memoria habeo.

Si.

haud muto factum.

So.

gaudeo

Si tibi quid feci, aut facio, quod placeat, Simo; &,

Id gratum fuisse advorsum te, habeo gratiam.

Sed mi hoc molestum est: nam ist haec C O Mmemoratio

Quasi exprobratio est immemoris beneficî.

Quin tu uno verbo dic, Quid est, quod me velis?

Si.

Ita faciam. Hoc primùm in hac re praedico tibi,

Quas credis esse has, non sunt verae nuptiae,

So.

Cur simulas igitur?

Si.

rem omnem a principio audies.

Eo pacto & gnati vitam, & consilium meum

Cognosces, & quid facere in hac re te velim.

Nam is postquam excessit ex ephebis, Sosia;

Liberiùs vivendi fuit potestas: nam antea

Qui scire posses, aut ingenium noscere,

Dum aetas, metus, magister, prohibebant?

So.

ità est.

Si.

Quod pleri (que) omnes faciunt adolescentuli,

[...]t animum ad aliquod studium adjungant, aut equos

Alere, aut canes ad venandum, aut ad Philosophos:

[Page] Horum ille nihil egregiè praeter caetera

Studebat; & tamen omnia haec mediocriter.

Gaudebam.

So.

non injuriâ: nam id arbitror

Adprimè in vita esse utile, ut NE QUID nimis.

Si.

Sic vita erat: facilè omneis perferre, ac pati,

Cum quibus erat cun (que) unâ iis fefe dedere,

Eorum obsequi studiis, advorfus nemini,

Numquam praeponens se aliis: ità facillime

Sine invidia invenias laudem, & amicos pares.

So.

Sapienter vitam instituit: nam (que) hoc tempore

OBSEQUIUM amicos, veritas odium parit.

Si.

Interea mulier quaedam abhinc triennium

Ex Andro commigravit huc viciniae,

Inopià, & cognatorum negligentiâ

Coactā, egregiâ formâ, at (que) aetate integrâ.

So.

Hei! vereor, ne quid Andria apportet mali.

Si.

Primùm haec pudicè vitam, parcè ac duriter

Agebat, lanâ ac telâ victum quaeritans.

Sed, postquam amans accessit, precium pollicens,

Unus, & item alter, (ITA ut ingenium est omnium

Hominum, ab labore proclive ad libidinem)

Accepit conditionem, dein quaestum occipit.

Qui tum illam amabant, forte, ita ut fit, filium

Perduxêre illûc secum, ut unà esset, meum:

Egomet continuo mecum: Certè captus est,

Habet: Observabam mane illorum servulos

Venientes, aut abeuntes; rogitabam, Heus puer,

Dic sodès, quis heri Chrysidem habuit? nam Andriae

Illud erat nomen,

So.

teneo.

Si.

Phaedrum, aut Cliniam

Dicebant, aut Niceratum: nam hi tres tum simul

Amabant. Eho! quid Pamphilus? quid? symbolum

Dedit, coenavit, gaudebam, item alio die.

Quaerebam: comperiebam nihil ad Pamphilum

Quidquam attinere: enim verospectatum satis

Putabam, & magnum exemplum continentiae.

Nam, qui cum ingeniis conflictatur ejusmodi,

Neque commovetur animus in ea retamen,

[Page] Scias posse habere jam ipsum suae vitae modum.

Cum id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia

Bona dicere, & laudare fortunas meas,

Qui gnatum haberem tali ingenio praeditum.

Quid verbis opus est? hac fama impulsus Chremes

Ultro ad me venit, unicam gnatam suam

Cum dote summa filio uxorem ut daret.

Placuit: despondi: hic nuptiis dictus est dies.

So.

Quid obstat, cur non verae fiant?

Si.

audies,

Fere in diebus paucis, quibus haec acta sunt,

Chrysis vicina haec moritur.

So.

o factum bene?

Beasti: metui à Chryside.

Si.

ibi tum filius

Cum illis, qui amârant Chrysidem, una aderat frequens:

Curabat unà funus: tristis interim,

Nonnunquam conlacrumabat. Placuit tum id mihi,

Sic cogitabam: hic parvae consuetudinis

Causa, mortem hujus tam fert familiariter:

Quid, si ipse amasset? quid mihi hic faciet patri?

Haec ego putabam esse omnia humani ingeni,

Mansueti (que) animi officia. quid multis moror?

Egomet quo (que) ejus causa in funus prodeo,

Nihil suspicans etiam mali.

So.

hem, quid est?

Si.

scies.

Effertur: imus, interea inter mulieres,

Quae ibi aderant, fortè unam adspicio adolescentulam,

Forma.

So.

bona, fortasse.

Si.

& voltu, Sosia,

Adeo modesto, adeo venusto, ut nihil supra.

Quia tum mihi lamentari praeter caeteras

Visa est quia erat forma praeter caeteras

Honesta, & liberali; accedo ad pedissequas;

Quae sit, rogo. sororem esse aiunt Chrysidis,

Percuslit illico animum. atat, hoc illud est,

Hinc illae lacrumae, haec illa est misericordia.

So.

Quàm timeo, quorsum evadas.

Si.

funus interim

Procedit: sequimur: ad sepulcrum venimus:

In ignem posita est: fletur. interea haec soror,

Qu [...]m dixi, ad flammam accessit imprudentius,

Sati' cum periculo. ibi tum exanimatus Pamphilus

[Page] Bene dissimul atum amorem, & celatum indicat:

Accurit: mediam mulierem complectitur:

Mea Glycerium, inquit, quid agis? cur te is perditum?

Tum illa, ut consuetum facilè amorem cerneres,

Rejecit se in eum flens quám familiariter.

So.

Quid ais?

Si.

redeo indeiratus, at (que) aegrè ferens.

Nec satis ad objurgandum causae. diceret,

Quid feci? quid commerui, aut peccavi pater?

Quae sese voluit in ignem injicere, prohibui.

Servavi. honesta oratio est.

So.

rectè putas:

Nam si illum objurges, vitae qui auxilium tulit,

Quid facias illi, qui dederit damnum, aut malum?

Venit Chremes postridie ad me, clamitans,

Indignum facinus comperisse, Pamphilum

Pro uxore habere hanc peregrinam. ego illud sedulo

Negare factùm, ille instat factum. denique

Ita tum discedo ab islo, ut qui se filiam

Neget daturū.

So.

Non tu ibi gnatum?

Si.

he haec quidē

Satis vehemens causa ad objurgandum.

So.

qui, cedo?

Si.

Tute ipse his rebus finem praescripsti pater:

Prope adest, cum alieno more vivendum est mihi:

Sine nunc meo me vivere interea modo.

So.

Quis igitur relictus est objurgandi locus?

Si.

Si propter amorem uxorem nolit ducere:

Ea primum ab illo animadvertenda injuria est.

Et nunc id operam do, ut per falsas nuptias,

Vera objurgandi causa sit, si deneget:

Simul, sceleratus Davus si quid consili

Habet, ut consumat nunc, cum nihil obsint d [...].

Quem ego credo manibus, pedibusque obnixè omnia

Facturum, magis id adeò, mihi ut incommodet.

Quam ut obsequatur gnato.

So.

qua propter?

Si.

rogas?

Mala mens, malus animus. quem quidem ego si sensero.

Sed quid opu'st verbis? sin eveniat, quod volo,

In Pamphilo ut nil fit morae: restat Chremes,

Qui mihi exorandus est, & spero confore.

Nunc tuum est officium, has bene ut adsimules nuptias:

[Page] Perterrefacias Davum, observes filium,

Quid agat, quid cum illo consilii captet.

So.

sat est:

Curabo: eamus jam nunc intro

SI.

i prae, sequar.

Non dubium est, quin uxorem nolit filius:

Ita Davum modo timere sensi, ubi nupt ias

Futuras esse audivit: sed ipse exit foras.

ACTUS I.
SCENA II.

Davus
Simo.

MIrabar, hoc si sic abiret: & heri semper Ienitas,

Verebar, quorsum evaderet.

Qui postquam audierat, non datum iri filio uxorem suo,

Nunquam cuiquam nostrum verbum fecit, neque id aegrè tulit.

At nunc faciet, neque, ut opinor, sine tuo magno malo.

Id voluit, nos sic nec opinantes duci falso gaudio,

Sperantes jam amoto metu, interea oscitantes opprimi;

Vt ne esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias:

Astute.

carnifex, quae loquitur?

herus est, neque praevideram.

Dave

hem, quid est?

ehodum ad me.

quid hic volt?

quid ais?

qua de re?

rogas?

Meum gnatum rumor est amare

id populus curat scilicet.

Hoccine agis, an non?

ego vero ist huc.

sed nunc ea me exquirere

Iniqui patris est, nam, quod ante hac fecit, nihil ad me attinet:

Dum tempus ad eam rem tulit, sive animum ut expleret suum:

Nunc haec dies aliam vitam adfert, alios mores postulat.

Dehinc postulo, sive aequum est, te oro, Dave, ut redeat jam in viam

Hoc quid sit?

omnes qui amant graviter, sibi dari uxorem ferunt.

Ita aiunt,

tum si quis magistrum cepit ad eam rem improbum.

[Page] Ipsum animum aegrotum ad deteriorem partem plerumque applicat.

Non hercle intelligo,

non? hem.

non: Davus sum, non Oedipus.

Nempe ergo apertè vis quae restant, me loqui:

sane quidem.

Si sensero hodie, quicquam in his te nuptiis

Fallaciae conari, quo fiant minus,

Aut velle in ea re ostendere, quam sis callidus:

Verberibus caesum te in pistrinum, Dave, dedam usque ad necem.

Ea lege, atque omine, ut, si te inde exemerim, ego pro te molam.

Quid, hoc? intellextin? an nondum etiam ne hoc quidem?

immo callidè:

Ita apertè ipsam rem modo locutus: nihil. circuitione usus es.

Ubivis, facilius passus sim, quam in hac re, me deludier.

Bona verba quaeso,

irrides? nihil me fallis, sed dico tibi.

Ne temere facias, ne (que) tu hoc dicas tibi praedictum: caves,

ACTUS I.
SCENA III.Davus.
D.
ENim verò Dave, nihil loci est segnitiae, neque s [...] ­cordiae.
Quantum intellexi modò senis sententiam de nuptiis,
Quae si non astu providentur, me aut herum pestūdabunt.
Nec quid agam, certum est, Pamphilum ne adjutem, an auscultem seni.
Si illū relinquo, ejus vitae timeo: sin opitulor, hu jus minas
Cui verba dare difficile est. primum jam de amore, hoc comperit.
Me infensus servat, ne quam faciam in nuptiis fallaciam:
Si
senserit perii; aut si lubitum fuerit, causam ceperit
Quo jure, qua (que) injuria praecipitem mein pistrinum dabit.
Ad haec mala hoc mihi accedit etiam: haec Andria,
[Page] Sive ista uxor, sive amica est, gravida è Pamphilo est:
Audireque eorum est operaepretium audaciam,
Nam inceptio est amentium, haud amantium:
Quidquid peperisset, decreverunt tollere:
Ec fingunt quandam inter se nunc fallaciam:
Civem Atticam esse hanc: fuit olim quidam senex
Mercator: navem is fregit apud Andrum insulam:
Is obiit mortem: ibi tum hanc ejectam Chrysidis
Patrem recepisse, orbam, parvam, fabulae.
Mihi quidem hercle non fit verisimile.
Atqui ipsis commentum placet.
Sed Mysis ab ea egreditur, at ego hinc me ad forum, ut
Conevniam Pamphilum, ne de hac re pater imprudentem opprimat.

ACTUS I.
SCENA IV.

Mysis.

AUdivi Archillis, jam dudū: Lesbiā adduci jubes.

Sane pol illa temulenta est mulier, & temeraria,

Nec satis digna, cui committas primo partu mulierem,

Tamen eam adducam. importunitatem spectate aniculae:

Quia compotrix ejus est. Di date facultatem obsecro

Huic pariundi, at (que) illi in aliis potius peccandi locum.

Sed quidnam Pamphilum exanimatum video? vereor quid siet.

Opperiar, ut sciam, num quidnam haec turba tristitiae adferat.

ACTUS I.
SCENA V.

Pamphilus.
Mysis.

HOccine est humanum factum, aut inceptum? hoccine officium patris?

Quid illud est?

Pro Deûm, atque hominum fidem, quid est, si non haec contumelia est?

Vxorem decrevit dare sese mî hodie, nonne oportuit

Praescisse me ante? nonne prius communicatū oportuit?

Miseram me quod verbum audio?

quid Chremes? qui denegaverat,

[Page] commissurum mihi gnatam suam uxorem: id mutavit

Quoniam me immutatum videt.

[...]tane obstinatè operam dat, ut me á Glycerio miserum abstrahat?

Quod si fit, pereo funditus.

Adeon 'hominem invenustum esse, aut infelicem quem quam, ut ego sum?

Pro Deum, atque hominum fidem, nullon'ego

Chremetis pacto affinitatē effugere potero, quod modis

Contemptus, spretus? facta transacta omnia, hem!

Repudiatus repetor, quā obrem? nisi si id est quod suspicor

Aliquid monstri alunt: ea quoniā nemini obtrudi potest:

Itur ad me.

oratio haec me miseram exanimavit metu.

Nam quid ego dicam de patre? ah!

Tantamne rem tam negligenter agere? praeteriens modē

Mihi apud forum; Uxor tibi ducenda est Pamphile hodie; inquit, para:

Abi domū, id mihi visus est dicere, abi cito, & suspēde te.

Obstupui, censen 'ullum me verbum potuisse proloqui:

Aut ullam causam, ineptā saltem, falsā, iniquā? obmutui,

Quod si ego prius id rescissem, quid facerem, si quis nunc me roget;

Aliquid facerem, ut hoc ne facerem, sed nunc primum quid exsequar?

Tot me impediunt curae, quae meū animū diverse trahunt

Amor, hujus misericordia, nuptiarum solicitatio:

Tum patris pudor, qui me tam leni passus est animo us (que) adhuc.

Quae meo cunque animo libitum est, facere, ei ne ego ut advorser? hei mihi!

Incerrum est, quid agam.

misera timeo, noc incertum quorsum accidat.

Sed nunc peropu'st, aut hunc cum ipsa, aut me aliquid de illa adversum hunc loqui.

Dum in dubio est animus paulo momento huc illuc impellitur.

Quis hic loquitur? Mysis salve.

ô salve Pamphile.

[Page]

quid agit?

rogas?

Laborat è dolore, at (que) ex hoc misera sollicita est, diem,

Quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae, tum autem hoc timet.

Ne deseras se.

hem! egone istuc conari queam?

Ego propter me illam decipi miseram sinam.

Quae mihi suum animum, at (que) omnem vitam credidit:

Quam ego animo egregiè caram pro uxore habuerim.

Bene, & pudicé ejus doctum, atque edoctum sinam,

Coactum egestate ingenium immutarier?

Non faciam.

haud vereor, si in te solo sit situm:

Sed vim ut queas ferre.

adeon 'me ignavum putas

Adeon 'porrò ingratum, aut inhumanum, aut ferum,

Ut neque me consuetudo, neque amor, neque pudor,

Commoveat, neque commoneat, ut servem fidem?

Vnum hoc scio, hanc meritam esse ut memor esses sui.

Memor essem? ô Mysis, Mysis! etiam nunc mihi

Scripta illa dicta sunt in animo, Chrysidis

De Glycerio, jam fermé moriens me vocat:

Accessi, vos semotae, nos soli: incipit,

Mi Pamphile, hujus formam, atque aetatem vides:

Nec clam te est, quàm illi nunc utraeque inutiles,

[...]t ad pudicitiam, & tutandam ad rem sient.

Quod ego per hanc te dextram oro, & ingenium tuum,

Per tuam sidem, perque hujus solitudinem,

Te obtestor ne abs te hanc segreges, neu deseras:

Si te in germani fratris dilexi loco,

Sive haec te solum semper fecit maxumi,

Seu tibi morigerà fuit in rebus omnibus,

Te isti virum do, amicum, tutorem, patrem:

Bona nostra haec tibi committo, & tuae mando fidei,

Hanc mihi in manum dat: mors continuò ipsam occupat

Accepi: acceptam servabo.

ita spero quidem.

Sed cur tu ab illa?

obstetricem accerso.

propera:

Atque audin, ver bum unum cave de nuptiis,

Ne ad morbum hoc etiam.

teneo.

[Page]

ACTUS II.

SCHENA I.

Charinus,
Byrrhia,
Pamphilus.

QUid ais Byrrhia?

Daturne illa Pamphilo hodie nuptum?

sic est.

qui scis Byrrhia?

Apud forū modo de Davo audivi.

vae misero mihi.

Ut animus in spe, atque in timore usque ante hac attentus fuit,

Ita, postquam adēpta spes est, Iassus, cura cōfectus, stupet,

Quaeso edepol. Charine, quoniam id fieri, quod vis, non potest.

Velis id, quod possit.

nihil aliud, nisi Philumenā volo.

Ah! quanto satius est, te id operam dare,

Qui istum amorem ex animo amoveas tuo: quam id loqui

Quo magis libido frustra incendatur tua.

Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus.

Tu si hic sis, aliter sentias,

age age, ut lubet,

sed Pamphilum

Video, omnia experiri certum est, priùs quàm pere [...],

Quid hic agit?

Ipsum hunc orabo, huic supplicabo: amorem huic narrabo meum.

Credo, impetrabo, ut aliquot saltem nuptiis prodat dies.

Interea fiet aliquid, spero.

id aliquid nihil est.

Birrhia, quid tibi videtur? adeon ad eum?

Quidni? si nihil impetres,

Ut te arbitretur sibi paratū moechum, si illam duxerit.

Abi hinc, in malam rem cum suspicione istac, scelus.

Charinum video,

ô salve Pamphile!

Ad te advenio, spem, salutē, auxiliū, consiliū, expeten [...]

Neque pol consilii locum habeo, neque auxilii copi [...].

Sed istuc quidnam est?

Hodie uxorem ducis?

aiunt

Pamphile,

Si id facis, hodie postremum me vides.

quid ita?

he mihi!

Vereor dicere: huic dic qu so Byrrhia.

ego dicam,

quid est?

[...] ▪

[Page]

Sponsam hic tuam amat,

nae iste haud mecum sentit, ehodum dic mihi,

Numquidnam amplius tibi cum illa fuit Charine?

ab Pamphile.

Nihil.

quam vellem.

nunc te per amicitiam, & per amorem obsecro,

Principio ut ne ducas,

dabo equidem operam,

fed si id non potes,

Aut tibi nuptiae hae sunt cordi,

cordi?

saltem aliquot dies.

Profer, dū proficiscor aliquò, ne videā.

audi nunc jam,

Ego Charine neutiquam officium esse liberi puto,

Cum is nil promereat, postulare id gratiae apponi sibi.

Nuptias effugere ego istas malo, quam tu adipiscier:

Reddidisti animum.

nunc si quid potes, aut tu, aut hic Byrrhia,

Facite, fingite, invenite efficite, quî detur tibi:

Ego id agam mihi quî ne detur.

sat habeo,

Davum optime:

Video: hujus cōsilio fretus sum,

at tu hercle haud quicquam mihi.

Nisi ca quae nihil opus sunt scire, fugin' hinc?

ego ve [...] ac lubens.

ACTUS II.
SCENA II.

Davus,
Charinus,
Pamphilus.

I boni, boni quid porto? sed ubi inveniā ▪ Pamphilū,

Ut metum, in quo nunc est, adimam, atque expleam animum gaud [...]o?

Laetus est, nescio quid,

nihil est, nondum haec rescivit mala.

[...].

Quem ego nunc credo, si jam audierit sibi paratas nuptias;

Audin'tu illū?

toto me opido exanimatū quae [...]ere.

Sed ubi quaeram? aut quò nunc primo intendam?

cessas alloqui.

Abeo.

Daveades, resiste.

quis homo est? qui me? ô Pamphile [...]

[Page] Teipsum quaero, euge ô Charine! ambo opportuné: vos volo.

Dave, perii.

quin tu hoc audi.

interii.

quid timeas scio.

Mea quidem herclè in dubio vita est.

& tu quid scio.

Nuptiae mihi.

& id scio.

Hodie.

obtundis, tametsi intelligo.

Id paves, ne ducas tu illam: tu autem, ut ducas.

rem tenes.

Istuc ipsum

at (que) istuc ipsum, nil pericli est, me vide.

Obsecro te, quam primum hoc me libera miserum metu.

them.

Libero, uxorem tibi jam non dar Chremes.

qui scis?

Scio.

Tuus pater modò me prehendit: ait tibi uxorem dare se.

Hodie, itē alia multa, quae nunc non est narrādi locus,

Continuò ad te properans percurro ad forum, ut dicam tibi haec.

Ubi te non inveni, ibi ascendo in quendā excelsum locū.

Circumspicio: nusquam, fortè ibi hujus video Byrrhiam.

Rogo, negat vidisse: mihi molestum, quid agam, cogito.

Redeunti interea ex ipsa re mihi incidit suspicio: hem.

Paullulum obsonî, ipsus tristis, de improviso nuptiae.

Non cohaerent.

quorsum nam istuc?

ego me continuò ad Chremem.

Cum illò advenio, solitudo ante ostium: jam id gaudeo.

Recte dicis, perge.

maneo: interea introire neminc▪

Video, exireneminem, matronam nullam in aedibus.

Nil ornati, nil tumulti, accessi, introspexi.

scio.

Magnum signū.

numvidentur convenire haec nuptiis?

Non opinor, Dave.

opinor, narras? non recte accipis,

Certa res est, etiam puerū inde abiens conveni Chremis.

Holera, & pisciculos minutos ferre obolo in caenam seni,

Liberatus sū Dave hodie tua opera.

at nullus quidē.

Quid ita: nempe huic prorsus illam non dat,

ridiculum caput.

Quasi necesse sit, fi huic non dat, te illam uxorem ducere,

[Page] Nisi vides, nisi senis amicos oras, ambis.

bene mones.

Ibo: etsi hercle saepe jam me spes haec frustrata est, vale.

ACTUS II.
SCENA III.

Pamphilus,
Davus.

QUid igitur sibi volt pater? cur simulat?

Ego dicam tibi,

Si id succenseat nunc, quia non det tibi uxorem Chremes,

[...]psus sibi esse in jurius videatut: ne (que) id injuria,

P [...]iùs quàm tuum, ut sese habeat animum, ad nuptias perspexcrit.

Sed si tu negâris ducere, ibi culpam in te transferet:

Tum illae turbae fient.

quid? vis, patiar?

pater est Pamphile.

Difficile est, tum haec sola est mulier, dictum ac factum invenerit.

Aliquā causā, quamobrem ejiciat opido.

ejiciat?

citò

Cedo igitur, quid faciam Dave?

dic te ducturum.

hem,

quid est?

Ego dicam?

cur non?

nunquā faciam,

ne nega.

Suadere nolr,

ex ea re quid fiat, vide.

Ut ab illa excludar, huc concludar,

non ita est.

Nempe hoc sic esse opinor dicturum patrem:

Ducas volo hodie uxorem, tu, ducam, inquies.

Cedo, quid jurgabit tecum? hic reddes omnia,

Quae nunc sunt certa ei consilia, incerta ut sient,

Sine omni periclo, nam hocce haud dubium est, quin Chremes

Tibi non det gnatam: nec tu ea causa minueris

Haec quae facis, ne is mutet suam sententiam.

Patri dic velle: ut cum velit tibi jure irasci, non queat.

Nā quod tu speras, propulsabo facile, uxorē his moribus

Dabit nemo, inopē inveniet potius, quā te corrūpi sinat.

Sed si te aequo animo ferre accipiet, negligentem feceris.

Aliam otiosus quaeret interea aliquid acciderit boni.

Itan'cred [...]s?

haud dubium id quidem est.

vide quò inducas.

quin taces?

Dicā, peu [...] autē ne resciscat mihi esse ab illa. cautio est

[Page] Nam pollicitus sum suscepturum.

ô facinus audax!

hanc fidem.

Sibi, me obsecravit, quî se sciret non deserturum, ut darem.

Curabitur, sed pater adest, cave, te esse tristem sentiat.

ACTUS II.
SCENA IV.

Simo,
Davus,
Pamphilus.

REviso, quid agant, aut quid captent consilii.

Hic nunc non dubitat, quinte ducturum neges.

Venit meditatus alicunde ex solo loco:

Orationem sperat invenisse se,

Qua differat te: proin'tu face, apud te ut sies:

Modò ut possim.

crede mihi hoc inquam Pamphile,

Nunquam hodie tecum commutaturum patrem

Unum esse verbum, si te dices ducere.

ACTUS II.
SCENA V.

Birrhia,
Simo,
Davus,
Pamphilus.

HErus me, relictis rebus, jussit Pamphilum
Hodie observare, ut, quid ageret de nuptiis,
Scirem, id propterea nunc hunc venientem sequor.
Ipsum adeo praesto video cum Davo, hoc agam.

Utrum (que) adesse video.

hem [...]va.

Pamphile,

Quasi de improviso respice ad eum,

hem pater.

Probe.

Hodie uxorem ducas, ut dixi, volo.

Nunc nostrae parti timeo, quid hic respondeat,

Neque illic, neque alibi tibi usquam etit in me mora.

hem.

Obmutuit.

quid dixit?

facis, ut te decet,

Cum istuc, quod postulo, impetro, cum gratia.

Sum verus?

herus, quantum audio uxore excidit,

S▪

Jam nunc intrô, ne in mora, cum opus sit sies.

nullane in re esse homini cuiquam fidem?

Verum illud verbum est, volgo quod dici solet,

Omnes sibi melius malle esse, quam alteri.

Ego illam vidi virginem: forma bona

Memini videre: quo aequior sum Pamphilo,

[Page] Si se illam in somnis, quam illum, amplecti ma [...]

Renunciabo, ut pro hoc malo mihi det malum.

ACTUS II.
SCENA VI.

Davus,
Simo.

HIc nunc me credit âliquam sibi fallaciam

Portare, & ea me hît restitisse gratia.

Quid Davus narrat?

aeque quidouam nunc quidē,

Nihilne? hem,

nihil prorsus.

atque exspectabam quidem.

praeter spem evenit: sentio, hoc malè habet virum.

Potin'es mihi verum dicere?

nihil facilius.

Num illi molestae quippiam hae sunt nuptiae,

Hujusce propter consuetudinem hospitae.

Nihil hercle: aut si adeò, bidui est, aut tridu [...]

Haec solicitudo: nostin? deinde desinet.

Etenim eam secum rem recta reputabit via.

Laudo.

dum licitum est illi, dumque aetas tulit,

Amavit: tum id clam: cavit, ne unquam infamiae

Ea res sibi esset: ut virum fortem decet.

Nunc uxore opus est, animum ad uxorem appulit,

Subtristis visu'st esse aliquantulum mihi.

Nihil propter hanc rem: sed est, quod succenseat tibi

Quidnam est?

puerile est.

quid est?

nihil.

quin dic, quid est.

Ait nimium parce facere sumptum,

mène?

Vix, inquit drachmis obsonatus est decem;

Num filio videtur uxorem dare?

Quem, inquit, vocabo ad coenam meorum aequalium

Potissimum nunc? &, quod dicendum hîc siet,

Tu quoque perpace nimium. non laudo.

tace.

Commovi,

ego, istaec rectè ut fiant videro,

Quidnam hoc rei est? quidnam hic vult veterator sibi,

Nam si hîc mali est quidquā, hem illic est huic rei caput.

ACTUS III.

SCENA I.

Mysis,
Simo,
Davus,
Le / bia,
Glycerium.

ITa pol quidem res est, ut dixti, Lesbia:

Fidelem haud fermè mulieri invenias virum.

[Page]

Ab Andria est ancilla haec, quid narras?

ita est.

Sed hic Pamphilus.

quid dicit?

firmavit fidem.

hem.

Vtinam aut hic surdus, aut haec muta facta sit.

Nam quod peperisset, jussit tolli,

ô Jupiter!

Quid ego audio? actum est, siquidem haec vera praedicat.

Bonum ingenium narras adolescentis,

optimum.

Sed sequere me intro, ne in mora illi sis,

sequor,

Quod remediū nunc huic malo inveniam?

quid hoc?

Adeon' est demens? ex peregrina? jam scio: ah.

Vix tandem sensi stolidus,

quid hic sensisse ait?

Haec primum affertur jam mihi ab hoc fallacia.

Hanc simulant parere, quo Chremetem absterreant,

Juno Lucina fer opem, serva me obsecro.

Hui tam citò? ridiculum, postquam ante ostium

Me audivit stare, approperat, non sat commode

Divisa sunt temporibus tibi Dave haec,

mihin'?

Num immemor es discipuli?

ego, quid narres, nes [...]

Hiccine si me imparatum in veris nuptiis.

Adortus esset, quos mihi ludos reddere [...]?

Nunc hujus periculo fit, ego in portu navigo.

ACTUS III.
SCENA II.

Lesbia,
Simo,
Archillis,
Davus.

ADhuc Archillis, quae adsolent, quae (que) oportet,

Signa ad salutem esse, omnia huic esse video,

Nunc primùm fac, istaec ut lavet: post deinde,

Quod jussi ei dare bibere, & quantum imperavi,

Date: mox ego revertor.

Peraecastor, scitus puer natus est Pamphilo.

Deos quaeso ut sit superstes, quandoquidem ipse est ingenio bono.

Cumque huic veritus est optumae adolescenti facere injuriam.

Vel hoc quis non credat, qui nôrit te, abs te esse ortum?

quidnam est.

Non imperabat corā, quid opus facto esset puerperae,

[Page] Sed postquā egressa est, illis, quae sunt intus, clamat de via.

Dave, itan' contēnor abs te? aut itane tandē idoneus.

Tibi videor esse, [...]uem tam apertè fallere incipias dolis,

Saltem accurate, ut metui videar, certe si resciverim.

Certè hercle nunc hie se ipsus fallit, haud ego

edixin' tibi?

Interminatus sum ne faceres? num veritus? quid retulit?

Credon' tibi hoc, nunc peperisse hanc è Pamphilo?

Teneo, quid erret: quid ego agam, habeo,

quid taces

Quid credas? quasi non tibi renunciata fint haec sic fore.

Mihin quisquam?

eho, an tute intellexti hoc adsimulari?

irrideor.

Renunciatum est: nam quî istaec tibi incidit suspicio.

Qui? quia te nôram,

quasi tu dicas; factum id consilio meo.

Certè enim scio.

non satis me pernosti etiam, qualis sim, Simo.

Egone te?

sed si quid narrare occepi, continuò dari,

Tibi verba censes,

falsò,

itaque hercle nihil jam mutire audeo.

Hoc ego scio unū, neminē peperisse hîc.

intellextin▪

Sed nihilo fecius mox deferent puerum huc ante ostium.

Id ego jam nunc tibi renuncio here futurum, ut sis sciens

Ne hoc posterius dicas, Davi factum consilio, aut dolis.

Prorsus à me opinionem hanc ego tuam esse amotā volo.

Unde id scis?

audivi, & credo multa concurrunt simul

Quî conjecturam hanc nunc facio: jam primum haee se è Pamphilo

Gravidam dixit esse, inventum est falso, nunc postquam videt,

Nuptias domi apparari, missa est ancilla ilico,

Obstetricem accersitum ad eam, & puerum ut adferre [...] simul.

Hoc nisi fit, puerum ut tu videas, nil moventur nuptiae.

Quid ais? cum intellexeras,

[Page] Id consilii capere, cur non dixti extemplo Pamphilo?

Quis igitur eum ab illa abstraxit, nisi ego? nam omnes nos quidem

Scimus, quàm misere hanc amârit: nunc sibi uxorem expetit.

Postremô id mihi da negotî, tu tamen idem has nuptias

Perge facere, ita, ut facis, & id spero adjuturos Deos.

Immo abi intrô, ibi me opperire, & quod parare opus est, para

Non impulit me, haec nunc omnino ut crederem.

Atque haud scio, an quae dixit, sint vera omnia:

Sed parvi pendo, illud mihi multo maximum est.

Quod mihi policitus est ipsus gnatus, nunc Chremem

Conveniam, orabo gnato uxorem: si impetro,

Quid alias malim, quám hodie has fieri nuptias?

Nam gnatus quod pollicitus est, haud dubium est mihi,

Si nollit, quin eum merito possim cogere.

Atque adeò in ipso tempore eccum ipsum obviam

Chremetem.

ACTUS III
SCENA III.

Simo,
Chremi.

JUbeo Chremetem.

oh, teipsum quaerebam.

& ego te,

optatò advenis,

Aliquot me adiere, ex te auditum qui aiebant, hodie filiā,

Meam nubere tuo gnato: id viso, tùne [...]n illi insaniant.

Ausculta paucis: & quid ego te velim, & tu quod quaeris, scies.

Ausculto: loquere quid velis.

Per ego te Deos oro & nostram amicitiam Chreme;

Quae incepta a parvis, cum aetate accrevit simul.

Perque unicam gnatam tuam, & gnatum meum,

Cujus tibi potestas summa servandi datur,

Ut me adjuves in hac re, atque ita uti nuptiae.

Fuerant futurae, fiant.

ah, ne me obsecra,

Quasi hoc te orando a me impetrare oporteat.

Alium esse censes nunc me, atque olim cum dabam,

Si in rem est utrique, ut fiant, accersi jube.

[Page] Sed si ex ea re plus mali est, quam commodi,

Utrique; id oro te, in commune ut consulas:

Quasi illa tua sit, Pamphili (que) ego sim pater.

Immo ita volo, itaque postulo ut fiat, Chreme:

Neque postulem abs te, nisi ipsa res moneat,

quid est?

Irae sunt inter Glycerium, & gnatum.

fabulae.

Irae magnae, ut sperem posse avelli,

fabulae.

Profecto sic est.

sic hercle, ut dicam tibi.

Amantium irae, amoris integratio est,

Hem, id te oro, ut antèeamus, dum tempus datur,

Dùmque ejus lubido occlusa est contumeliis,

Priùs quám harum scelera, & lacrymae confictae dolis,

Reducant animum aegrotum ad misericordiam.

Uxorem demus, spero consuetudine, &

Conjugio liberali devictum, Chreme:

Dehinc facilè ex illis sese emersurum malis.

Tibi ita videtur: at ego non posse arbitror

Ne (que) illum hanc perpetuò habere, ne (que) me perpeti.

Qui scis ergo istuc, nisi periculum feceris?

At istuc periculum in filia fieri, grave est.

Nempe incommoditas denique huc omnis redit,

Si eveniat, quod di prohibeant, discessio.

At si corrigitur, quot commoditates, vide:

Principio amico filium restitueris,

Tibi generum firmum, & filiae invenies virum.

Quid istuc? si istuc animum induxti esse utile,

Nolo tibi ullum commodum in me claudier.

Meritò te semper maxumi feci Chreme.

Sed quid ais,

quid,

qui scis eos nunc discordare inter se?

Ipsus mihi Davos, qui intimu'st eorum cōsiliis dixit:

Et is mihi suadet, nuptias quantum queam, ut maturem.

Num censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velle?

Tute adeò jam ejus audies verba, heus evocate huc Davum

Sed eccum video ipsum foras exire.

[Page]

ACTUS III.
SCENA IV.

Davus,
Simo,
Chremes.

AD te ibam.

quidnam est?

Cur non accersitur? jam advesperascit.

Audin' tu illum.

Ego dudum nonnihil veritus sum Dave abs te, ne faceres idem.

Quod volgus servorum solet, dolis ut me deluderes,

Propterea quod amat filius,

egone istuc facerem?

credidi:

Idque adeò metuens vos celavi, quod nunc dicam.

quid?

scies.

Nam propemodum habeo jam tibi fidem.

tandem agnosti, qui siem.

Non fuerant nuptiae futurae,

quid non?

sed ea gratia

Simulavi, vos ut pertentarem,

quid ais?

sic est res,

vide.

Nunquā quivi ego istuc intelligere, vah, consiliū callidū.

Hoc audi, ut hinc te jussi introire, oportunè hic fit mihi obviam.

Hem numnam periimus?

Narro, quae tu dudum narrasti mihi.

Quidnam audio?

gnatum ut det, oro: vixque id exoro.

occidi.

Hem, quid dixti?

optume, inquam, factum,

nunc per hunc nulla est mora,

Domum modo ibo: ut apparentur, dicam, atque huc renuncio.

Nunc te oro, Dave, quoniam solus mihi effecisti has nuptias.

Ego vero solus.

corrigere mihi gnatū porrò enitere.

faciam hercle sedulo.

potes nunc dum animus irritatus est.

Quiescas.

age igitur: ubi nunc est ipsius?

mirum nî domi est.

Ibo ad eum, atque eadem haec quae tibi dixi, dicam itidem [Page] illi.

nullus sum.

Quid causae est, quin hinc in pistrinū recta proficiscar via?

Nihil est preci loci relictum, jam perturbavi omnia,

Herum fefelli, in nuptias conjeci herillem filium;

Feci hodie ut fierent, insperante hoc, at (que) invito Pamphilo.

Hem astutias! quôd si quiessem, nihil evenisset mali,

Sed eccum ipsum video: occidi:

Utinam mihi esset aliquid hîc, quo nunc me praecipitem darem.

ACTUS III.
SCENA V.

Pamphilus,
Davus.

VBi illic scelus est, qui me perdidit?

perii!

atq▪ hoc confiteor,

Jure obtigisse; quandoquidem tam iners, tam nulli cōsilii

Sum, servon'fortunas meas me commisisse futili?

Ergo pretium ob stultitiam fero▪ sed inultum id nunquā a me auferet.

Post hac incolumen sat scio fore me, nunc si devito hoc malum.

Sed quid ego nunc dicam patri? negabon' velle me; modò

Qui sum pollicitus ducere? qua fiducia id facere audeam?

Nec, quid me nunc faciam, scio,

nec de me equidem, atque id ago sedulò.

Dicam aliquid jam inventurum, ut huic malo aliquam producam moram.

Oh,

Visus sum.

ehodum bone vir, quid ais? viden, consiliis tuis,

Miserum impeditum esse?

at jam expediam.

expedies?

certè Pamphile.

Nempe ut modo.

immo melius spero.

oh, tibi ego ut credam furcifer?

Tu rem impeditam, & perditam restituas? hem quo fretus sim,

Qui me hodie ex tranquillissima re conjecisti in nuptias.

An non dixi hoc esse futurum?

dixti.

quid meritus. es?

crucem.

[Page] Sed paullulum sine ad me ut redeam: jam aliquid dispiciam,

hei mihi.

Cur non habeo spatiū, ut de te sumam suppliciū uti volo?

Namque hoc tempus, praecavere mihi me, haud te ulcisci sinit.

ACTUS. IV.

SCENA I.

Charinus,
Pamphilus,
Davus.

HOccine credibile est, aut memorabile?

Tanta vecordia innata cuiquam ut siet.

Ut malis gaudeant, at (que) ex incommodis

Alterius sua ut comparent commoda? ah,

Id ne est verum? immo id genus est hominum pessimum,

In denegando modo quis pudor est paululum,

Post ubi jam tempus est promissa persici,

Tum coacti necessariò se aperiunt, & timent;

Et tamen res cogit eos denegare, ibi

Tum impudentissima eorum oratio est:

Quis tu es? quis mihi es? cur meam tibi? heus.

Proximus sum egomet mihi, attamen, ubi fides est.

Si roges. nihil pudet, hîc, ubi opus est,

Non verentur: illic ubi nihil opus est, ibi verentur.

Sed quid agam? adeam ne ad eum, & cum eo injuriam hanc expostulem.

Mala ingerā multa, at (que) aliquis dicat, nihil promoveris.

Multum: molestus certe ei fuero, atque animo morem gessero.

Charine, & me, & te imprudens, nisi quid dî respiciunt, perdidi.

Itane imprudens? tandem inventa est causa, solvisti fidem.

Quid tandem?

etiam nunc me seducere istis dictis postulas?

Quid istuc est?

postquam me amare dixi, com placita est tibi.

Heu me miserū, qui tuum animū ex animo spectavi meo.

Falsus es,

non tibi satis esse hoc visum solidum est gaudium.

[Page] Nisi me lactasses amantem, & falsa spe produceres?

Habeas.

habeam? ah nescis quātis in malis verser miser;

Quantas (que) hic suis consiliis mihi confecit solicitudines,

Meus carnufex.

quid istuc tam mirum est? de te exempl [...]m capit.

Haud istuc dicas, si eognôris, vel me, vel amorem meū.

Scio, cū patre altercasti [...]ud ū, & is nunc propterea tibi

Succenset, nec te quivit hodie cogere, islam ut duceres:

Immo etiam, quo tu minus scis aerumnas meas,

Hae nuptiae non apparabantur mihi,

Nec postulabat nunc quisquam uxorem dare,

Scio: coactus tuâ voluntâte es,

Mane,

Nondum scis,

scio quidem illam ducturum esse te.

Cur me enecas: hoc audi, nunquam destitit

Instare, ut dicerem esse ducturum patri:

Suadere, orare us (que) adeo donec perpulit.

Quis homo istuc.

Davos.

Davos omnia.

Quam obrem.

nescio nisi mihi Deos satis

Scio fuis [...] iratos, qui auscultaverim.

Factum est hoc Dave.

factum est.

hem, quid a [...]s s [...]lus.

A [...] tibi dii dignum factis exitium duint,

Eho, di [...] mihi, si omnes hunc conjectum i [...] nuptias

Inimici vellent, quod n [...] hoc, consilium darent,

D [...]c [...]ptus sum, at non defatigatus.

scio,

Hac non suc [...]ssit, alia aggrediemur vi [...]:

Nisi id putas, quia primo processit parum,

Non posse jam ad falutem converti hoc m [...]um▪

Immo etiam: nam satis credo, si advigilaveris;

Ex unis geminas mihi conficies nuptias.

Ego Pamphile hoc tibi pro servitio debeo.

Conari manibus, pedibus, noctesque & dies;

Capitis pe [...]iculum adire, dum prosim tibi.

Tuum est, si quid praeter spem evenit, mihi ignoscere.

Parum successit, quod ago; at facio sedulo,

Vel melius tu, aliud r [...]pe [...]i, me missum face.

Cupio, restitue, in quem me accepisti locum,

[Page]

Faciam.

at jam hoc opus est.

hem. st. [...]ane c [...]epuit à Glycerio ostium.

Nihil ad te;

quaero;

hem; nuncine demum?

At jam hoc tibi inventum dabo.

ACTUS IV.
SCENA II.

My [...]is Pamphilus,
Charinus,
Davus.

JAm, ubi ubi erat, inventum tibi curabo, & me cu [...] adductum

Tuum Pamphilum: tu modo anime mi, noli te macerare

Mysis.

quid est? hem Pamphile, optime mihi te offers.

quid est?

Orare jussit, si se ames hera, jam ut ad sese venias:

Videre ait te cupere.

vah, perii: hoc malum integrascit.

Siccine me at (que) illam opera tua nunc miseros sollicitari?

Nam idcirco accersor, nuptias quod mî apparari sensit.

Quibus quidē quàm facilè poterat quiesci, si hic quiesset

Age, si hic non insanit satis sua sponte, instiga.

at que aedepol,

Ea res est, propter quānunc misera in moerore est.

Mysis

Per omneis tibi adjuro deos: numquā eam me deserturum

Non, si capiundos mihi sciā esse inimicos omneshomines

Hanc mihi expetivi, contigit: conveniunt mores; Valeant

Qui inter nos dissidium volunt: hanc, nisi mors, mihi adimet nemo.

Resipisco;

non Apollinis magis verum, atque hoc responsum est.

Si poterit fieri, ut ne pater per me stetisse credat.

Quo minus hae sierent nuptiae, volo, sed, si id non poterit,

Id faciam, in pro [...]livi quod est, per me stetisse ut credat.

Quis videor.

miser aequè, at que ego, D. consilium quaero.

fortis es.

Scio quid conere.

hoc ego tibi profecto effectū reddam.

Jam hoc opus est.

quin jam habeo.

quid est.

huic, non tibi, habeo? ne erres.

Sat habeo.

quid facie [...]? cedo,

dies hic mihi ut [...]t satis v [...]r [...]or,

[Page] Ad agendū: ne vacuum esse me nunc ad narrandū credas:

Proinde hinc vos amo [...]imini: nam mîhi împedimēto est is.

Ego hanc visam.

quid tu? quo hinc te agis?

verum vis dic [...]m?

immo etiam.

Narrationis incipit mihi initium.

quid me fiet?

Eho impudens, non satis habes, quod tibi dieculā addo.

Quantum huic promoveo nuptias.

Dave: attamen.

quid ergo?

Ut ducam.

ridiculum.

huc face ad me, ut venias, si quid poteris.

Quid an jam? nihil habeo.

attamen si quid.

age veniam.

si quid?

Domi ero,

tu Mysis, dum exeo, parūper me hîc opperire.

Quapropter? ita facto opus est,

Matura.

jam inquam hîc adero.

ACTUS IV.
SCENA III.

Myfis.

NNihilne esse proprium cuiquam? Di vostrā fidem!

Summū bonum esse herae putabā hunc Pamphilū,

Amicum, amatorem, virum in quovis loco

Paratum: verùm ex eo nunc misera quem capit

Dolorem? facilè hic plus mali est, quām illic boni.

Sed Davus exit. mi homo, quid istuc obsecro est?

Quò portas puerum?

ACTUS IV.
SCENA IV.

Davus,
Mysis.

MYsis nunc opus est tua

Mihi ad hanc [...]ē exprompta memoria, at (que) astut [...].

Quidnam incepturus?

accipe à me hunc ocyus,

Atque ante nostram januam appone.

obsecro,

Humine?

ex ara hinc sume verbenas tibi.

Atque eas substerne.

quamobrem idtute non facis?

Quia, si fortè opus ad herum jus jurandum mihi

Non apposuisse, ut liquidò possim,

intelligo:

Nova nunc religio in te istaec incessit, cedo?

M [...]ve ocyus te, ut, quid agam, porrò intelligas.

[Page] Pro Jupiter!

quid?

sponsae pater intervenit.

Repudio consilium, quod primùm intenderam.

Nescio quid narres,

ego quoque hinc ab dextera.

Venire me assimulabo, tu, ut subservias

Orationi, utcunque opus sit, verbis, vide.

Ego, quid agas, nihill intelligo: sed si quid est,

Quòd mea opera opus sit vobis, aut tu plus vides;

Manebo, ne quid vostrum remorer commodum.

ACTUS IIII.
SCENA V.

Chremes,
Mysis,
Davus.

REvertor, postquam, quae opus fuere ad nuptias,

G [...]atae, paravi, ut jubeam accersi, sed quid hoc?

Puer herc [...]e est, mulier, tun' apposuisti hunc?

ubi

[...]li [...] est?

non mihi respondes?

hem, nusquam est, vae miserae mihi?

Reliquit me homo, atque abiit.

Di vostram fidem,

Quid turbae est apud forum? quid illîc hominum litigant?

Tum annona cara est, quid dicam aliud, nescio.

Cur tu, obsecro hic me sòlā?

hem, quae haec est fabula

Eho Mysis, puer hîc unde est? quisve huc attulit?

Satin' sanus es, qui me id rogites?

quā igitur rogem

Qui hîc neminem alium video!

miror unde s [...].

Dicturan' quod rogo?

au.

concede ad dexterā

Deliras, non tute ipse?

verbum si mihi

Unum praeterquam quod te rogo, faxis, cave.

Malè dicis.

unde est; dic clare.

à vobis.

ha ha hae.

Mirum verò impudenter mulier si facit.

Ab Andria est ancilla haec, quantum intelligo,

Adeon' videmur vobis esse idonei,

In quibus sic illudatis?

veni in tempore.

Propera adeò puerum tollere hunc ab janta,

Mane: cave quoquam ex istoc excessis loco.

Dii te eradicent, ita me miseram territas:

Tibi ego dico, annon!

quid vis?

at etiam rogas?

Cedo cujum puerum hic apposuisti, dic mihi.

Tu nescis?

mitte id, quod scio: dic quod rogo.

[Page]

Vestri.

cujus nostri?

Pampili.

hem. quid Pan [...] phili?

Eho, an non est?

rectè ego semper fugi has nuptias.

O facinus animadvertendum!

quid clamitas.

Quem ne ego heri vidi ad vos adferri vesperi?

O hominem audacem?

verum, vidi Cantharam

Suflarcinatam.

Diis pol habeo gratias,

Cum in pariundo aliquot ad fuerunt liberae.

Nae illa illum haud novit, cujus causa haec incipit.

Chremes, si positum puerum ante aedes viderit,

Suam gnatam non dabit: tanto hercle magis dabit.

Non hercle faciet, nunc adeò, ut tu sis sciense.

Ni puerum tollis, jam jam ego hunc mediam in viam

Provolvam, téque ibidem pervolvam in luto.

Tu pol homo non es sobrius.

Fallacia

Alia aliam trudit, jam susurrari audio,

Civem Atticam esse hanc.

hem.

coactus legibus

Eam uxorem ducet.

au. obsecro, an non civis est?

Jocularium in masum insciens penè incidi.

Quis hic loquitur? ô Chreme. per tempus advenis,

Ausculta.

audivi jam omnia!

anne tu omnia?

Audivi inquam a principio,

audistin' obsecro? hem

Scelera: hanc jam oportet in cruciatum hinc abripi.

Hic ille est: non te credas Davum ludere,

Me miseram! nihil pol falsi dixi mi senex.

Novi rem omnem, sed est Simo intus;

est.

Ne me attingas sceleste. si pol Glycerio nō omnia haec.

Eho inepta, nescis quid sit actum.

quid sciam,

Hic socer est, alio pacto haud poterat fieri,

Ut sciret haec; quae volumus.

hem, praediceres.

Paulum interesse censes, ex animo omnia,

Ut fert natura, facias, an de industria?

ACTUS IIII.
SCENA VI.

Crito,
Mysis,
Davus.

IN hac habitasse platea dictum est Chrysidem,

Quae se inhoneste optavit parare hic divitias,

[Page] Potiùs, quàm in patria honestè pauper vivere.

Ejus morte ea ad me lege redierunt bona.

Sed quos percuncter, video. salvete.

obsecro,

Quem video; estne hic Crito, sobrinus Chrysidis?

Is est.

ô Mysis salve.

salvo sis Crito.

Itan' Chrysis? hem.

nos quidē pol miseras perdidit.

Quid vos? quo pacto hic? satisnè rectè?

nos ne? sic

Ut quimus, aiunt; quando, ut volumus, non licet.

Quid Glycerium? jam hic suos parentes repperit,

Utinam.

an nondum etiam? haud auspicatò huc me appuli:

Nam pol, si id scissem, nunquam huc retulissem pedem:

Semper enim ejus dicta est haec, atque habita est soror.

Quae illius fuerant, possidet, nunc me hospitem,

Lites sequi, quám hic mihi sit sacile atque utile,

Aliorum exempla commonent. simul arbitror,

Jam esse aliquem amicum, & desensorem ei: nam fere

Grandiuscula jam profecta est illine. clamitent;

Me sycophantam haere. litatem persequi;

Mendicum: tum ipsam desposiare non licet.

O optume hospes pol Crito antiquum obtines.

Duc me ad eam, quādo huc veni ut videā.

maxumè.

Sequar hos: nolo me in tempore hoc videat senex.

ACTUS V.

SENA I.

Chremes.
Simo.

SAtis jā, satis Simo, spectata erga te amiciti [...] est mea;

Satis pericli coepi adire: orandi jam finem face.

Dum studeo obsequi tibi, penè illusi vitam filiae.

Immo enim quam maxume abs te oro, atque postulo Chreme,

Ut beneficium, verbis initum dudū, nunc re comprobes.

Vide quàm iniquus sis praestudio, dum efficias id quod cupis,

Neque modum benignitatis, neque, quid me ores, cogitas:

Nam si cogites, remittas jam me onerare injuriis.

Quibus?

ah, rogitas? perpulisti me, ut homini adolescentulo,

[Page] In alio o [...]pato amore, abhorrenti ab re uxoria,

Fliam darem in seditionem, atque incertas nuptias:

Ejus labore, atque ejus dolore, gnato ut medicarer tuo.

Impetrasti: incepi, dum res tulit: nunc non fert: feras.

Illā hinc civem esse aiunt: puer est natus: nos missos face.

Per ego teDeos oro, ut ne illis animum inducas credere;

Quibus id maxumè utile est illum esse quàm deterrimum

Nuptiarum gratia haec sunt ficta, atque incepta omnia.

Ubi ea causa, quamobrem haec faciunt, erit adempta his, desinent

Erras: cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam.

scio.

at.

Vero voltu; cum ibi me adesse, neutur tum praesenserat.

Credo. & id sacturas, davus dudum predixit mihi:

Et nescio quid tibi sum oblitus hodie, ac volui dicere.

ACTUS V.
SCENA II.

Davus,
Chremes,
Simo,
Dromo.

ANimo jam nunc otioso esse impero.

hem Davum tibi.

Unde egreditur.

meo praesidio, atque hospitis.

quid illud mali est?

Ego commodiorem hominem, adventum, tempus non vidi.

scelus.

Quemnam hic laudat!

omnis res est jam in vado,

cesso alloqui?

Herus est: quid agam:

ô salve bone vir.

hem Simo, ô noster Chreme,

Omnia apparata jam sunt intus.

curasti probe.

Ubi voles accerse.

bene sane: id enimvero hic nunc abest.

Etiam tu hoc respondes? quid istic tibi negotii est?

mihin'?

ita.

Mihine?

tibi ego.

modo introii.

quasi ego, quàm dudum, rogem.

Cum tuo gnato una.

an ne est intus Pamphilus? crucior mi [...]er.

Eho, non tu dixti esse inter eos inimicitias carnufex?

[Page]

Sunt,

cur igitur hîc est?

Ch.

quid illum censes? cum illa litigat.

Immò verò indignum, Chreme, jam facinus faxo ex me audias.

Nescio quis senex modo venit: ellum, confidens, catus:

Cum faciem videas, videtur esse quantivis pretî.

Tristis severitas in est in voltu, atque in verbis fides.

Quidnam apportas?

nil equidem, nisi quod illum audivi dicere.

Quid ait tandem?

Glycerium se scire esse hanc civem Atticam.

Hem dromo, Dromo.

quid est

Dromo,

audi.

verbum si addideris. Dromo.

Audi obsecro.

Dr.

quid vis?

sublimem hunc intro rape, quantum potes.

Dr.

Quem?

Davom;

quamobrem!

quia lubet: rape inquam,

quid feci?

rape.

Si quidquā mentitum invenies, occidito.

nihil audio.

Ego jam te commotum reddam.

tametsi hoc verum est. tu tamen

Cura adservandum vinctum: atque audin; quadrupedem constringito.

Age nunc: jam ego pol hodie, si vivo, tibi

Ostendam, herum quid sit pericli fallere, &

Illi patrem.

ah, ne saevi tantopere.

Chreme,

Pietatem gnati? nonne te miseret mei.

Tantum laborem capere ob talem filium?

Age Pamphile: exi Pamphile; ecquid te pudet?

ACTUS V.
SCENA III.

Pamphilus,
Simo,
Chremes.

QUis me volt; perii, pater est.

quid ais omniū?

Rem potiùs ipsam dic, ac mitte male loqui.

Quasi quidquam, in hunc jam gravius dici posset.

Ain' tandem civis Glycerium est?

ita praedicant.

Ita praedicant? ingentem confidentiam!

Num cogitat, quid dicat; num facti piget?

Num ejus color pudoris signum usquam indicat,

[Page] Adeon, impotenti esse animo, ut praeter civium

Morem, atque legem, & sui voluntatem patris,

Tamen hanc habere studeat cum summo probro:

Me miserum!

modóne id demum sensti Pamphile,

Olim istuc, olim, cùm ita animum induxti tuum,

Quod cuperes, aliquo pacto efficiundum tibi,

Eodem die istuc verbum verè in te accidit.

Sed quid ago, cur me excrucio? cur me macero?

Cur meam senectutem hujus sollicito amentia, an

Pro hujus ego ut peccatis supplicium sufferam?

Immo habeat, valeat, vivat cum illa.

mi pater.

Quid mi pater? quasi tu hujus indigeas patris:

Domus, uxor, liberi inventi invito patre:

Adducti, qui illam civem hinc dicant: viceris.

Pater licétne pauca?

quid dices mihi?

Attamen Simo audi.

ego audiam? quid ego audiam

Chreme?

attamen dicat, sine.

age, dicat, sino:

Egome amare hāc fateor, si id peccare est, fateor idquo (que)

Tibi pater me dedo, quid vis oneris impone: impera.

Vis me uxorem ducere: hanc vis amittere, ut potero feram,

Hoc modò te obsecro, ut ne credas à me allegatum hunc senem.

Sine me expurgem, atque illum huc coram adducam.

adducas?

sine pater.

Aequum postulat: da veniam,

sine te hoc exorem.

sino.

Quidvis cupio, dum ne ab hoc me falli comperiar, Chreme.

Pro peccato magno paulum supplicii satis est patri.

ACTUS. V.
SCENA IIII.

Crito,
Chremes,
Simo,
Pamphilus.

MItte orrare, una harum quaevis causa me, ut faciam monet.

Vel tu, vel quod verum est; vel quod ipsi cupio Glycerio.

Ch.

Andrium ego Critonem video; & certé is est.

Cr:

salvos sis Chreme.

Ch.

Quid tu Athenas insolens?

Cr.

evenit; sed hiccine est Simo,

Cr:

[Page]

Hic est,

men, quaeris? eho, tu Glycerium hinc civem esse ais?

Cr.

Tu negas?

itane huc paratus advenis?

Cr,

quare?

rogas?

Tune impuné haec facias? tùne hîc homines adolescētulos

Imperitos rerum, eductos liberé, in fraudem illicis:

Sollicitā do, & pollicitā do eorúanimos lactas:

Cr.

sanū'es?

Ac meretricios amores nuptiis conglutinas,

Perii metuo, ut substet hospes,

Ch.

si Simo hunc noris satis,

Non ita arbitrere, bonus hic est vir.

hic vir sit bonus▪

Itane attemperaté venit hodie in ipsis nuptiis,

Ut veniret antehac nunquam? est vero huic credendum Chreme?

Ni metuam patrem, habeo pro illa re, illum quod moneam probe:

Sycophanta.

Cr:

hem.

Ch.

sic Crito est hic: mitte?

Cr:

videat qui siet?

Si mihi pergit, quae volt, dicere; ea, quae non volt, audiet.

Ego istaec mo veo, aut curo, non tu [...]um malum aequo animo feres?

Nam ego quae dixi, vera, anfalsa audieris, jam sciri potest.

Atticus quidā olim navi fracta apud Andrum ejectus est,

Et istaec una parva virgo: tum ille egens forte applicat

Primū ad Chrysidis patrem se:

fabulā inceptat.

Ch:

sine.

Cr:

Itâne verò? obturbat.

Ch,

perge?

Cr.

tum is mihi cognatus fuit,

Qui eum recepit, ibi ego audivi ex illo sesse esse Atticum:

Is ibi mortuus est,

Ch:

ejus nomē?

Cr,

nomē tā cito tibi [...]

Phania:

hem perii.

Cr,

verum hercle opinor fuisse

Phaniam.

Hoc certo scio, Rhamnusium se aiebat esse.

Ch,

ô Jupiter

Cr:

Eadem haec, Chreme, multi alii in Andro tum au [...] divere.

Ch.

utinam id siet,

Quod spero. eh o dic mihi quid eam tum, Crito?

Suamne aiebat esse?

Cr.

non.

Ch.

cujam igitur?

Cr.

fratris filiam.

[Page]

Certè mea est.

Cr.

quid ais?

quid tu ais?

arrige aures Pamphile.

Qui credis?

Ch.

phania ille frater meus fuit.

nôram, & scio.

Ch.

Is hinc bellum fugiens, mè (que) in Asiam persequens, proficiscitur.

Tum illam hic relinquere est veritus: post illa nunc primum audio,

Quid illo sit factum.

vix sum apud me: ita animus commotu'est metu,

Spe, gaudio, mirando hoc tanto, tam repentino bono.

Nae istam multimodis tuam inveniri gaudeo.

credo pater.

Ch.

At mihi unus scrupulus etiam restat, qui me malè habet.

dignus es

Cum tua religione, odio nodum in scirpo quaeris.

Cr.

quid istud est?

Ch.

Nomen non convenit.

Cr.

fuit hercle aliud huic parvae.

quod Crito?

Numquid meministi?

id qnaero.

egone hujus memoriam patiar meae

Voluptati obstare, cū ego possim in hac re medicari mihi?

Non patiar, heus Chreme: quod quaeris, Pasibula est.

Cr:

ipsa est.

ea est.

Ex ipsa millies audivi.

omneis nos gaud ere, hoc Chreme,

Te credo credere.

Ch.

ita me dii ament, credo,

quid restat pater?

Jam dudum res reduxit me ipsa in gratiam.

ô lepidum patrem!

De uxore ita, ut possedi, nihil mutat Chremes.

Ch:

causa optuma est.

Nisi quid pater aliud ait.

nempe,

scilicet,

Ch.

dos,

Pamphile, est:

Decem talenta.

accipio.

Ch.

propero ad filiam, eho mecum Crito:

Nam illam me haud nosse credo.

cur non illam huc transferri jubes?

[Page]

Recte admones. Davo istuc dedam jam negoti.

non potest.

Quî?

quia habet aliud magis ex sese, & majus.

quidnam?

vinctus est.

Pater, non rectè vinctus est.

haud ita jussi.

jube solvi obsecro.

Age fiat,

at matura.

eo intrò,

o faustum & felicem diem!

ACTUS V.
SCENA V.

Charimus,
Pamphilus.

PRoviso, quid agat Pamphilus: atque eccum.

aliquis forsan me putet

Non hoc putare verum: at mihi nunc sic esse hoc verum lubet.

Ego vitam Deorum propterea sempiternam esse arbitror,

Quod voluptates eorum propriae sunt, nam mihi immorttalitas

Parta est, si nulla huic aegritudo gaudio intercesserit.

Sed quem ego potissimum exoptem nunc mihi, cui haec narrem, dari?

Quid illud gaudî est?

Davom video, nemo est, quem mallem omnium:

Nam hunc scio mea solidè solum gavisurum esse gaudia,

ACTUS V.
SCENA VI.

Davus,
Pamphilus,
Charinus.

PAmphilus ubinam hic est?

Dave.

quisnam homo est?

Egò sum.

ô Pamphile.

Nescis, quid mihi obtigerit.

certè. sed, quid mihi obtigerit, scio.

Et quidem ego.

more hominum evenit, ut quod sum nactus mali,

Prius rescisceres tu, quam ego, tibi quod evenit boni.

Mea Glycerium suos parentes repperit,

ôfactū bene.

[Page]

Hem,

pater amicus summus nobis.

quis?

Chremes.

narras probè.

Nec mora ulla est, quin eam uxorem ducam.

num ille somniat

Ea, quae vigilans voluit,

tum de puero Dave?

ah desine:

Solus es, quem diligunt dii.

salvus sum, haec si vera sunt.

Conloquar.

quis homo est? Charine, in tempore ipso mîhi advenis.

Bene factum.

hem, audistin?

omnia, age; me in tuis secundis respice.

Tuus est nunc Chremes, facturum quae voles, scio esse omnia.

Memini: atque adeo longum est, nos illum expectare dum exeat:

Sequere hac me, intus apud Glycerium est nunc, tu Dave abi domum.

Propera, accerse, hinc qui auferant eam: quid stas? quid cessas?

eo.

Ne expectetis, dum exeant huc: intus despondebitur:

Intus transigetur, si quid est, quod restet: Plaudite.

[Page]

EUNUCHI PERSONAE.

Phaedria, adolescens.
Parmeno, servus.
Thais, meretrix.
Gnatho, parasitus.
Chaerea, adolescens.
Thraso, miles.
Pythias, ancilla.
Chremes, senex.
Antipho, adolescens.
Dorias, ancilla.
Dorus, euxuchus.
Sanga, servus.
Sophrona, nutrix.
Laches, senex.

Sequentium personarum tantum hic mentio sit,

Strato, militis servus,
Donax, servus.
Sannio, servus.
Simalio, servus.
Syricus, servus.
Pamphila, adole scentula.

C. SULPICII APOLLINARIS PERIOCHA.

SOrorem falso dictitatam Thaidis,
Id ipsum ignorans, miles advexit Thraso,
Ipsique donat. erat haec civis Attica.
Eidem Eunuchum, quem emerat, tradi juber.
Thaidis amator Phaedria, ac rus ipse abit,
Thrasoni oratus biduum cancederet,
Ephebus frater Phaedriae puellulam
Cum deperiret dono missam Thaidi,
Ornatu Eunuchi induitur: suadet Parmeno;
Introiit: vitiat virginem: sed Atticus
Civis repertus frater ejus, collocat
Vitiatam Ephebo. Phaedriam exorat Thraso.

[Page]

EUNUCHUS TERENTII.

Acta Ludis Megalensibus. L, Posthumio. Albino & L. Cornelio Aedil. Curul. Egere L. Ambivi. Turpio L, Attilius Praenestinus. tibiis duabus dextris. Graeca Menand. Acta secunda. Modos fecit Flaccus, M Valerio, C. Fannio Coss.

PROLOGUS.

SI quisquam est, qui placere se studeat bonis
Quàm plurimis, & minimè multos laedere:
In his poëta hic nomen profitetur suum.
Tum si quis est, qui dictum in se inclementius
Existimavit esse, sic existimet; sciat,
Responsum non dictum esse, quia laesit prior,
Qui bene vertendo, & easdem scribendo malè, ex
Graecis bonis Latinas fecit non bonas:
Idem Menandri Phasma nunc nuper dedit.
Atque in Thesauro scripsit, causam dicere
Prius, unde petitur, aurum quare sit suum,
Quàm illic, qui petit, unde is sit thesaurus sibi.
Aut unde in patrium monumentum pervenerit.
Dehinc ne frustretur ipse se, aut sic cogitet;
Defunctus jam sum, nihil est quod dicat mihi:
Is ne erret, moneo, & desinat lacessere:
Habeo alia multa, quae nunc condonabitur,
Quae proferentur post, si perget laedere
Ita, ut facere instituit, nunc quam acturi sumus
Menandri Eunuchum, postquam aediles emerunt,
Perfecit, sibi ut inspiciundi esset copia.
Magistratus cum ibi adesset, occepta est agi.
Exclamat, furem, non poëtam, fabulam
[Page] Dedisse, & nihil dedisse verborum tamen:
Colacem esse Naevi, & Plauti veterem fabulam:
Parasiti personam inde ablatam, & militis.
Si id est peccatum, peccatum imprudentia est
Poëtae, non qui furtum facere studuerit.
Id ita esse, vos jam judicare poteritis.
Colax Menandri est: in ea est parasitus Colax,
Et miles gloriosus: eas se non negat
Personas transtulisse in Eunuchum suam
Ex Graeca: sed eas fabulas factas prius
Latinas, scisse sese, id vero pernegat.
Quòd si personis iisdem uti aliis non licet:
Qui magis licet currentes servos scribere,
Bonas matronas facere, meretrices malas,
Parasitum edacem, gloriosum militem,
Puerum supponi, falli per servum senem,
Amare, odisse, suspicari? Denique
Nullum est jam dictum, quod non dictum sit prius,
Quare aequum est vos cognoscere, atque ignoscere,
Quae veteres factitarunt, si faciunt novi.
Date operam, & cum silentio animum attendite,
Ut pernoscatis, quid sibi Eunuchus velit.

ACTUS I.

SCENA I.

Phaedria,
Parmeno.

Ph.

QUid igitur faciam? non eam? ne nuuc quidem

Cum accersor ultro? an potius ita me comparē,

Non perpeti meritricum contumelias?

Exclusit, revocat. redeam? non, si me obsecret.

Pa.

Siquidem hercle possis, nil priùs, neque fortius:

Verùm si incipies, neque perficies gnaviter.

Atque ubi patir non poteris, cūm nemo expetet,

Infecta pace, ultrò ad eam venies, indicans,

Te amare, & ferre non posse: actum est, ilicet,

Peristi: eludet, ubi te victum senserit.

Ph.

Proin'tu, dum est tempus, etiam atque etiam cogita,

Pa.

Here quae res in se neque consilium, neque medum

[Page] Habet ullum, cam consilio regere non potes.

In amore haec omnia in sunt vitia, in juriae,

Suspiciones, inimicitae, induciae,

Bellum, pax rursum. incerta haec si tu postules,

Ratione certa facere, nihilo plus agas,

Quam si des operam, ut cum ratione insanias.

Et quod nunc ture tecum iratus cògitas:

Egone illam? quae illum? quae me? quae non? sine modo:

Mori me malim: sentiet qui vir siem:

Haec verba, mehercule, una falsa lacrumula,

Quam oculus terendo miserè, vix vi expresserit,

Restinguet: & te ultrò accusabis, & ei dabis

Ultrò supplicium.

Ph.

indignum facinus nunc ego &

Illam scelestam esse, & me miserum sentio:

Et taedet: & amore ardeo: & prudens, sciens,

Vivus, videns (que) pereo: nec quid agam, scio.

Pa.

Quid agas? nisi ut te redimas captum quam queas

Minimo: si nequeas paululo, at quanti queas:

Et ne te afflictes.

Ph.

itane suades?

Pa.

si sapias:

Ne (que) praeterquam quas ipse amor molestias

Habet, addas; & illas, quas habet, recte feras.

Sed ipsa egreditur nostri fundi calamitas:

Nam quod nos capere oportet, haec intercipit.

ACTUS I.
SCENA II.

Thais,
Ph [...]d [...]ia,
Parmeno,

MIseram me, vereor ne illud gravius Phaedria

Tulerit; neve aliorsum, at que ego feci, acceperit.

Quod he [...]i intromissus non est.

Ph:

totus, Parmeno,

Tremo, horreoque postquam adspexi hanc.

Pa.

bono animo es:

Accede ad ignem hunc, jam calesces plus satis.

Quis hic loquitur? hem, tun'eras. mi Phaedria?

Quid hic stabas? cur non rectâ introibas?

ceterum

De exclusione verbum nullum.

quid taces?

Ph,

Sanè, quia verò hae mihi patent semper fores;

Aut quia sum apud te primus.

missa istaec face,

Ph.

[Page]

Quid missa? ô Thais, Thais, utinam esset mihi

Pars aequa, amoris tecum; ac pariter fieret, ut

Aut hoc tibi doleret itidem, ut mihi dolet;

Aut ego istuc abs te factum nihili penderem.

Ne crucia te obsecro anime mi, mi Phaedria.

Non pol, quo quemquam plus amem, aut plus diligam,

Eo feci: sed ita erat res: faciundum fuit.

Pa.

Credo, ut fit, misera prae amore exclusit hunc foras.

Siccine ais Parmeno? age. sed huc qua gratia

Te accersi jussi, ausculta.

Ph.

fiat.

dic mihi

Hoc primum, potin'est hic tacere?

Pa.

egòne? optumè.

Verum heus tu, lege hac tibi meam adstringo fidem:

Quae vera audivi, taceo, & contineo optumè:

Sin falsum, aut vanum, aut fictum est, continuò palam est:

Plenus rimarum sum, hac atque illac perfluo.

Proin tu, taceri si vis, vera dicito.

Samia mihi mater fuit: ea habitabat Rhodi.

Pa.

Potest taceri hoc.

ibi tum matri parvolam

Puellam dono quidam mercator dedit,

Ex Attica hinc abreptam.

Ph.

civèmne?

arbitror:

Certum non scimus: matris nomen & patris

Dicebat ipsa: Patriam, & signa caetera

Neque scibat, neque per aetatem etiam potuerat.

Mercator hoc addebat, é praedonibus,

Unde emerat, se audisse, abreptam è Sunio.

Mater, ubi accepit, coepit studiose omnia

Docere, educere ita uti si esset filia.

Sororem plerique esse credebant meam.

Ego cum illo, quo cum uno rem habebam tum, hospite,

Abii huc: qui mihi reliquit haec, quae habeo, omnia.

Utrum (que) hoc falsum est: effluet.

quî istuc?

Pa.

quia

Neque tu uno eras contenta, neque solus dedit:

Nam hic quo (que) bonam, magnamque partem ad te attulit.

Ita est: sed sine me pervenire, quo volo.

Interea miles? qui me amare occoeperat,

In Cariam est profectus, te interea loci

Cognovi, tute scis; post illa quam intumum

[Page] Habeam te; & mea consilia ut tibi credam omnia.

Ph.

Ne hoc quidem racebit Parmeno.

oh, dubium ne id est?

Hoc agite amabo, mater mea illic mortua est

Nùper, ejus frater aliquantum ad rem est avidior.

Is ubi hancce forma videt honesta virginem,

Et fidibus scire, pretium sperans, illico

Producit, vendit, forte fortuna affuit

Hic meus amicus, emit eam dono mihi.

Imprudens harum rerum, ignarùsque omnium:

Is venit: postquam sensit me tecum quoque

Rem habere, fingit causas, ne det, sedulo:

Ait, si fidem habeat, se iri praepositum tibi

Apud me, ac non id metuat, ne, ubi eam acceperim,

Sese relinquam, velle se illam mihi dare,

Verum id vereri. sed, ego quantum suspicor,

Ad virginem animum adiecit.

Ph:

etiamne amplius?

Nihil nam quaesivi. nunc ego eam, mi Phaedria,

Multae sunt causae quamobrem cupio abducere:

Primum, quod sòror est dicta: praeterea, ut suis

Restituam, ac reddam. sola sum: habeo hic neminem,

Neque amicum, neque cognatum, quamobrem Phaedria:

Cupio aliquos parare amicos beneficio meo.

Id amabo adjuta me, quo id fiat facilius;

Sine illum priores partes, hosce aliquot dies,

Apud me habere. nihil respondes?

Ph.

pessuma,

Egon'quidquam cum istis factis tibi respondeam?

Pa.

Hei noster, laudo; tandem perdoluit: vir es.

Ph.

At ego nesciebam quorsum tu ires. parvola

Hinc est abrepta: eduxit mater pro sua:

Soror est dicta: cupio abducere, ut reddam suis.

Nempe omnia haec nunc verba huc redeunt denique:

Ego excludor, ille recipitur: qua gratia?

Nisi si illum plus amas, quàm me: & istam nunc times,

Quae advecta est, ne illum talem praeripiat tibi.

Egon'id timeo?

Ph.

quid te ergo sollicitat? cedo

Num solus ille dona dat? nuncubi meam

[Page] Benignitatem sensisti in te claudier?

Nònne, ubi mihi dixti, cupere te ex Aethiopia

Ancillulam, relictis rebus omnibus,

Quaesivi? eunuchum porrò dixti velle te,

Quia solae utuntur his reginae: repperi.

Heri minas viginti pro ambobus dedi:

Tamen contemptus abs te, haec habui in memoria:

Ob haec facta abs te spernor.

quid istuc Phaedria?

Quamquam illam cupio abducere, atque hac re arbitror

Id fieri posse maxumê: veruntamen,

Potus quam te inimicum habeam; faciam ut jusseris.

Ph.

Utinam istuc verbum ex animo ac vere diceres;

Potius quam te inimicum habeam: si istuc crederem

Sincerè dici, quidvis possem perpeti.

Pa.

Labascit, victus uno verbo quam cito!

Ego non ex animo misera dico? quam joco

Rem voluisti à me tandem, quin perfeceris?

Ego impetrare nequeo hoc abs te, biduum:

Saltem ut concedas solum.

Ph.

siquidem biduum:

Verùm'ne fiant isti viginti dies.

Profectò non plus biduum, aut.

Ph.

aut? nihil moror.

Non fiet. hoc modo sine te exorem

Ph.

scilicet

Faciundum est, quod vis.

meritò amo te.

Ph.

bene facis:

Rus ibo, ibi hoc me macerabo biduum.

Ita facere certum est; mos gerundu'st Thaidi.

Tu Parmeno huc fac illi adducantur.

Pa;

maxumè.

Ph.

In hoc biduum Thais vale.

mi Phaedria

Et tu: numquid vis aliud?

egòne quid velim?

Cum milite isto praesens, absens ut sies:

Dies, noctèsque me ames: me desideres:

Me somnies; me expectes; de me cogites:

Me speres: me te oblectes: mecum tota sis:

Meus fac sis postremò animus, quando ego sum tuus,

Me miseram, forsitan hic mihi parvam habeat fidem.

Atque ex aliarum ingeniis nunc me judicet.

Ego pol, quae mihi sum conscia, hoc certe scio,

Neque me finxisse falsi quidquam, neque meo

[Page] Cordi esse quemquam cariorem hoc Phaedria:

Et, quidquid hujus feci, causa virginis

Feci: nam me ejus spero fratrem propemodum

Jam repperisse, adolescentem adeò nobilem: &

Is hodie venturum ad me constituit domum.

Concedam hinc intrò, atque expectabo dum venit.

ACTUS II.

SCENA I.

Ph [...]dria,
Parmeno.

Ph.

FAcita, ut jussi: deducantur isti,

Pa.

faciam.

Ph.

at diligenter.

Pa.

Fiet.

Ph;

at maturè.

Pa;

fiet.

Ph.

satin, hoc mandatum est tibi?

Pa.

Ah. rogitare quasi difficile siet. utinam

Tam aliquid facile invenire possis Phaedria

Hoc quam peribit,

Ph.

ego quoque una pereo, quod mihi est carius.

Ne istuc tam iniquo patîare animo;

Pa.

minimè; quin

Effectum dabo, sed nunquid aliud imperas?

Ph.

Munus nostrum ornato verbis, quod poteris: &

Istum aemulum, quod poteris, ab ea pellito.

Pa.

Memini, tametsi nullus moneat.

Ph;

ego rus ibo, atque ibi manebo.

Pa.

Censeo,

Ph.

sed heus tu,

Pa.

quid vis?

Ph.

censen' posse me obfirmare, &

Perpeti, ne redeā interea?

Pa.

tenè? non hercle arbitror.

Nam aut jam revertêre, aut mox noctu te adigent horsum insomnia.

Ph.

Opus faciam, ut defatiger usque, ingratis ut domiam.

Pa.

Vigilabis lassus; ho [...]plus facies.

Ph.

abi sis, ah! ni [...] dicis Parmeno.

Ejiciunda hercle haec est mollities animi: nimis me indulgeo.

Tandem ego non illa caream, si sit opus, vel totum triduum?

Pa,

hui,

Universum triduum? vide quid agas.

Ph.

stat sententia.

Pa.

Dii boni, quid hoc morbi est; adeon' homines immutarîer

[Page] Ex amore. ut non cognoscas eundem esse? hoc nemo fuit.

Minus ineptus, magis severus quisquam, nec magis continens

Sed quis hic est, qui huc pergit? at at, hic quidem est parasitus Gnatho

Militis, ducit secum una virginem huic dono: papae,

Facie honesta: mirum, ni ego me turpiter hodie hic dabo,

Cum meo decrepito hoc Eunucho. Haec superat ipsam Thaidem.

ACTUS II.
SCENA II.

Gnatho,
Parmeno.

DIi immortales homini homo quid praestat? stulto intelligens.

Quid interest? hoc adeo ex hac re venit in mentē mihi;

Conveni hodie adveniens quendam mei loci hinc, atque ordinis,

Hominē haud impurū, itidē patria qui abligurierat bona.

Video sentum, squalidum, aegrum, pannis annis (que) obsitum.

Quid istuc, inquam ornati est? quoniam miser, quod habui, perdidi;

Hem, quo redactus sum? omnes noti me atq: amici deserūt

Hic ego illum contempsi prae me; quid homo, inquam, ignavissime?

Itàne parasti te, ut spes nulla reliqua in te siet tibi?

Simul consilium cum re amisisti? viden' me ex eodem ortum loco?

Qui color, 'nitor, vestitus? quae habitudo est corporis?

Omnia habeo, neque quidquam habeo: nil cum est, [...]il desit tamen.

At ego infelix neque ridiculus esse, neque plagas pati

Possum, quid tu his rebus credis fieri? tota erras via.

Olim isti fuit generi quōdam quaestus apud seclum prius.

Hoc novū est aucupiū: ego adeo hanc primus inveni viam.

Est genus hominum, qui esse primos se omnium rerum volunt;

Nec sunt: hos consector; hisce ego non paro me ut rideāt;

Sed eis ultro arrideo. & eorum ingenia admiror; simul

[Page] Quidquid dicunt, laudo; id rursum si negant, laudo id quoque;

Negat quis, nego; ait, aio, postremò imperavi egomet mihi.

Omnia assentari, is quaestus nunc est multo uberrimus.

Pa.

Scitum hercle hominem; hic homines prorsum ex stultis insanos facit.

Dum haec loquimur, interea loci ad macellum ubi advenimus,

Concurrunt laeti mî obviam cupedinarii omnes,

Cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores, aucupes.

Quibus & re salva & perdita profueram, & prosum saepe.

Salutant; ad coenam vocant? adventum gratulantur.

Ille ubi miser, famelicus, videt me esse in tantū honorem,

Et tam facile victum quaerere: ibi homo coepit me obsecrare,

Ut sibi liceret discere id de me. Sectari jussi:

Si pote, tanquā Philosophorū habent disciplinae ex ipsis

Vocabula, parasiti itidem ut Gnathonici vocentur.

Pa.

Viden' otium, & cibus' quid faciat alienus?

sec ego cesso

Ad Thaidē hanc deducere, & rogitare ad coenā ut veniat

Sed Parmenonem ante ostium Thaidis tristem video.

Rivalis servum. salva res est: nimirū hic homines frigen▪

Nebulo nem hunc certum est ludere.

Pa.

hice hoc muner arbitrantur

Suam Thaidem esse.

plurima salute Parmenonem

Summum suum impertit Gnátho. quid agitur? P [...]statu [...]

video:

Numquidnam hîc, quod nolis, vides?

Pa.

te.

cred [...] at numquid aliud?

Pa.

Qui dum?

Gn.

quia tristis es.

Pa.

nihil equidem G [...] ne sis, sed quid videtur

Hoc tibi mancupium? non malum hercle.

Gn.

uro homi [...] nem.

Pa.

ut falsus animi est?

Gn.

Quam hoc munus gratum Thaidi arbitrare esse?

P [...]

hoc nunc dices,

[Page] Ejectos hinc nos. Omnium rerum heus vicissitudo est.

Sex ego te totos Parmeno hos menses quietū reddam;

Ne sursum, deorsum cursites, neve usque ad lucem vigiles.

Ecquid beo te?

Pa.

men'? papae.

sic soleo amicos.

Pa.

laudo.

Detineo te fortasse: tu profecturus aliò fueras.

Pa.

Nusquam.

tum tu igitur paulum da mihi operae, fac, admittar

Ad illam.

age modò, nunc tibi patent fores hae, quia istam ducis.

Num quem evocari hinc vis foras;

sine biduum hoc praetereat.

Qui mihi nunc uno digitulo fores aperis fortunatus,

Nae tu istas faxo calcibus saepe insultabis frustrá.

Etiam nunc hic stas parmeno? eho numnam tu hîc relictus custos.

Ne quis forte internūcius, clam á milite ad istā cursitet.

Pa.

Facete dictum. mira verò, militi quae placeant.

Sed video herilem filium minorem huc advenire.

Miror, qui ex piraeo abierit: nam ibi custos publicè est nunc.

Non temere est: & properans venit: nescio quid circumspectat.

ACTUS II.
SCENA III.

Chaerea,
Parmeno.

OCcidi,

Neque virgo est usquam, neque ego, qui islam é conspectu amisi meo,

Ubi quaeram? ubi investigem; quem percuncter? quam insistam viam?

[...]ncertus sum; una haec spes est, ubi ubi est, diu cesari [...] non potest.

[...] faciē pulchrā: deleo omnes dehinc ex animo mulieres.

Taedet quotidianarum harum formarum.

ecce autem alterum.

De amore nescio quid loquitur. [...] infortunarum senem.

[Page] Hic verò est, qui si amare occoeperit; ludum jocumque

Dices fuisse illum alterum, prout hujus, rabies quae dabit.

Ch.

Ut illum Dii Deaeque senium perdant, qui me hodie remoratus est:

Meque adeò, qui restiterim, tum autem, qui illum flocci fecerim.

Sed eccum Parmenonem. salve.

Pa.

quid tu es tristis? quidve alacris?

Vnde is?

egone? hercle nescio, neque unde cam, neque quorsum eam.

Ita prorsum oblitus sum mei.

Pa.

Quî quaeso?

amo.

Pa.

chem.

nunc te Parmeno ostendes, qui vir sies.

Scis te saepè mihi pollicitum esse: Chaerea, aliquid inveni

Modo quod ames. in ea re utilitatem ego faciam ut noscas meam.

Cum in cellulam ad te patris penum omnem congerebam clanculum.

Pa.

age inepte.

Ch.

hoc hercle factum est, fac sis nunc promissa appareant.

Sive adeò digna res est, ubi tu nervos intendas tuos.

Haud similis virgo est virginum nostrarum: quas matres student

Demissis humeris esse, vincto pectore, ut graciles sient.

Si qua [...]st habitior paul [...]o, pugilem esse aiunt: deducunt cibum:

Tametsi bona est natura, reddunt curatura junceas:

Itaque ergo amantur.

Pa.

quid tua istaec?

nova figur▪ oris.

Pa.

papae.

Ch.

Color verus, corpus solidum, & succi plenum, Pa anni?

sedecem.

Pa.

Flos ipse.

hanc tu mihi vel vi, vel clam, vel precari [...]

Fac tradas: mea nil refert, dum potiar modò.

Pa.

Quid? virgo cuia est?

nescio hercle.

Pa.

unde est tantundem.

Pa.

ubi habitat?

Ne id quidem.

Pa.

ubi vidisti?

in via. a, qua ra tione amisti?

[Page]

Id quidem adveniens mecum stomachabar modo:

Ne (que) quem quā hominē esse ego arbitror, cui magis bonae

Felicitates omnes advorsae sient.

Pa.

Quid hoc est sceleris?

perii.

quid factum est?

rogas.

Patris cognatum, atque aequalem Archidemidem

Nostin?

quid ni?

is, dum sequor hanc, fit mihi obviam.

Pa.

Incommode hercle?

immo enimverò infeliciter:

Nam imcommoda alia sunt dicenda Parmeno:

Illum, liquet mihi dejerare, his mensibus

Sex septem, prorsum non vidisse, prox [...]mis,

Nisi nunc, cum minimè vellem, minim èque opus fuit.

Eho, nonne hoc monstri fimile est? quid ais?

max [...]mē.

Continuò accurrit ad me, quàm longè quidem,

Incurvus, tremulus, labiis demissis, gemens:

Heus, heus, tibi dico Chaerea, inquit. restiti.

Scin' quid ego te volebam? dic, cras est mihi

Judicium, quid tum? ut diligenter nuncies

Patri: advocatus màne mihi esse ut meminerit.

Dum haec loquitur, abiit hora, rogo, numquid velit.

Rectè, inquit, abeo; cum huc respicio ad virginem,

Illa sese interea commodum huc advorterat

In nostram hanc plateam,

Pa.

mirum, ni hanc dicit, modo

Huic quae data est dono.

huc cum advenio, nulla erat.

Pa.

Comites securi scilicet sunt virginem?

Verum: parasitus cum ancilla.

ipsa est, scilicet.

Define, jam conclamatum est.

alias res agis.

Pa.

Istuc ago equidem.

nostin' quae sit? dic mihi: aut

Vidistin?

Pa.

vidi, novi: scio, quò abducta fit.

O parmeno mi, nostin?

novi.

& scis, ubi siet?

Pa.

Huc deducta est ad Thaidem: ei dono data est.

Ch.

Quis is est tam potens cum tanto munere hoc?

Pa.

miles Thraso,

Phaedriae rivalis.

Ch.

duras fratris partes praedicas.

Pa.

Immo enim si scias quod donum huic dono contra comparet,

[Page] Tum magis id dicas.

Ch.

quodnam quaeso hercie▪

Pa.

eunuchum,

Ch.

illùmne obsecro,

Inhonestum hominem, quem mercatus est heri, senem, mulierem?

Ist ūc ipsum,

homo quatietur certé cum dono foras.

Sed istā I haidē non scivi nobis vicinā.

Pa.

haud diu est.

Perii, numquamne etiā me illā vidisse? ehodū dic mihi,

Estne, ut fertur, forma?

Pa.

sane,

at nihil ad nostram hanc.

Pa.

asia res est.

Ch.

Obsecro te hercle Parmeno, fac ut potiar.

Pa.

faciam sedulò, ac

Dabo operam, adjutabo. numquid me aliud vis

quò nunc is?

Pa.

domum,

Vt mancipia haec, ita uti jussit frater, deducā ad Thaidē.

Ch.

O fortunatum istum eunuchum, qui quidem in hanc detur domum.

Pa.

quid ita?

rogitas? sūma forma sēper cōservā domi

Videbit. colloquetur, aderit uná in unis aedibus,

Cibū nonnunquā capiet cū ea, interdū propter dormiet.

Pa.

Quid, si nunc tute fortunatus fias.

qua re Parmene?

Responde.

Pa.

capias tu illius vestem,

vestem? quid tum postea?

Pa.

Pro illo te deducam.

audio,

Pa.

te esse illum dicam,

intelligo.

Pa.

Tu illis fruare cōmodis, quibus tu illū dicebas modò.

Cibum un â capias, adsis, tangas, ludas propter dormias:

Quandoquidem illarum neque quisquam te novit, neque scit qui sies.

Praeterea forma, & aetas ipsa est, facilé ut te pro eunu [...]o probes.

Dixisti pulchré. nunquam vidi melius consilium dari.

Age eamus intró: nunc jam orna me, abduc, duc, quantum potes.

Pa.

Quîd agis? jocabar equidem.

garris.

Pa.

perii quid ego egi miser?

Quod trudis? perculeris jam tu me, tibi equidem dico, mane.

Ch.

[Page]

Eamus.

Pa.

pergin?

certum est.

Pa.

vide ne nimium calidum hoc sit modò.

Non est profecto:

Pa.

at enim istaec in me cudetur faba.

Ch.

ah.

Flagitium, faci [...]

an id flagitium est, si in domum meretriciam

Deducar, & illis crucibus, quae nos, nostramque adolescentiam

Habent despicatam, & quae nos semper omnibus cruciant modis,

Nunc referam gratiam, atque eas itidem fallam ut ab illis fallimur?

An potius haec pati? aequum est fieri, ut â me ludatur dolis.

Quod qui rescierint, culpent? illud meritò factum omnes putent.

Pa.

Quid istuc? si certum est facere, fácias. verùm ne post conferas

Culpam in me.

non faciam.

Pa.

jubésne?

jubeo, cogo, atque impero.

Pa.

Numquam defugiam auctoritatem: sequere.

Dii vortant bene.

ACTUS III.

SCENA I.

Thraso,
Gnatho,
Parmeno.

MAgnas verò agere gratias Thais mihi?

Ingenteis.

ain'tu, laeta est?

non tam ipso quidem

Dono, quàm abs te datum esse: id verò seriò

Triumphat.

huc proviso, ut ubi tempus siet,

Deducam, sed eccum militem.

est istuc datum

Profecto mihi, ut sint grata, quae facio, omnia.

Adverti hercle animum.

vel rex semper maximas,

Mihi agebat: quid quid feceram, aliis non item.

Labore alieno magno partam gloriam

Verbis saepe in se transmovet, qui habet salem

Quod in te est.

habes.

rex te ergo in oculis?

scilicet.

Gestire.

verò, credere omnem exercitum.

[Page] Consilia,

mirum.

tum sicubi eum satietas

Hominum, aut negotî-si quando odium cep [...]rat,

Requiescere ubi volebat, quasi: nostin'?

scio.

Quasi ubi illam exspueret mise [...]i [...]m ex animo.

tones.

Tum me convivam solum abducebat sibi.

hui.

Regem elegantem narras.

immo sic homo

Est perpaucorum hominum.

immo nullorum arbitror,

Si [...]ecum vivit.

in videre omnes mihi,

Mordere clanculum, ego non flocci pendere.

Illi invidere miserè, verum unus tamen

Impense, elephantis quem Indicis praefecerat.

Is ubi molestus mag [...]s est, quaeso, inquam, Strato

Eone es ferox, quia habes imperium in belluas?

Pulchre mehercle dictum, & [...]api [...]nter. papae.

Jugulâras hominem. quid ille?

mutus i [...]lico.

Quid ni esset?

Dii vostram fidem, hominem perditū,

Mis [...]um (que) & illum sacrilegum.

quid? illud Gnatho.

Quo pacto Rhodium tetigerim in convivio,

Numquid tibi dixi?

numquam: sed narra obsecro.

Plus millies jam audivi.

una in convivio

Erat [...]ic, quem dico, Rhodius adolescentu [...]us.

Fortè habui scortum: coepit ad id alludere,

Et me irridere. Quid agis: inquam, homo impudens;

Lepus tute es, & pu [...]pamentum quaeris:

ha ha hae.

Quid est.

facetè, lepidè, lautè, nihil suprà.

Tuum obsecròne hoc dictum erat? vetus credidi.

Andieras?

saepe; & fertur in primis.

meum est.

Dolet dictum imprudenti adolescenti, & libero.

At te Dii perdant.

quid ille quaeso?

perditus,

Risu omnes, qui aderant, emoriri, denique

Metuebant omnes jam me.

non injuria.

Sed heus tu. purgon' ego me de ist hac Thaidi.

Quod eam me amare suspicata est?

nihil minùs:

Immo magis auge suspicionem.

cur?

rogas?

Scin'? si quando illa mentionem Phaedriae

Facit, aut si laudat, te ut male urat.

sentio:

Id ut ne fiat, haec res sola est remedio.

[Page] Ubi nominabi [...] Phaedriam: tu Pamphilam

Continu [...]: si quando illa dicet, Phaedriam

[...]ntromittamus comissatum: tu, Pamplilam

Cantatum provocemus, si laudabit haec

Illius formam: tu hujus contra; denique

Tu par pari referto, quod eam mordeat.

Siquidem me amaret, tum istuc prodesset Gnath [...].

Quando illud, quod tu das, expectat, atque amat;

Jamdudum amat te; jamdudum ill [...]facile fit.

Quod doleat, metuer [...]em [...]er, quem ipsa nunc ca [...]i [...]

Fructum, ne quando ira [...]us [...]u alio conferas.

Bene dixti: at mihi i [...]tuc non in mentem venera [...].

Rediculum: non enim cogitâras: ceterum,

Idem hoc tute melius quanto in venisses Thraso?

ACTUS III.
SCENA II.

Thais,
Thr [...]so,
Pa [...]meno,
Gnatho,
Fyth [...],

Tha.

AUdire vocem visa sum modò militis:

At (que) eccum: salve mi Thraso.

Thr.

ô Thais me [...] ▪

Meum suavium, quid agitur? ecquid nos amas

De fidicina istac?

Par.

quam venusté: quod dedit

Principium adveniens?

Th.

plurimùm merito tuo.

Eamus ergo ad coenam: quid stas?

Pa [...].

hem alterum,

Ex homine hunc natum dicas,

Th.

ubi vis, non moror.

Par.

Adibo, atque adsimulabo, quasi nunc exeam.

[...]turan Thais, quopiam es?

Th.

[...]hem Parmeno,

Bene fecisti. hodie itura.

Par.

quo?

Th.

ecquid hunc vides?

Pa.

Video, & me taedet. ubi vis, dona adsunt tibi

A Phaedria.

Th.

quid stamus. cur non imus hinc?

Quaeso hercle ut [...]iceat; pace quod fiat tua,

Dare huic quae volumus, convenire & colloqui.

Thr.

Perpulchra credo dona, haud nostris simili [...].

Pa.

Res indicabit, heus jubete istos foras

Exire, quos jussi ocyûs: procede tu huc.

Ex Aethiopia est usque haec.

Th.

hîc sunt tres minae.

Vix.

Pa.

ubi tu es Dore? accede huc: hem eunuchum tibi.

[Page] Quà [...] liberali facie, quàm aetate integra!

Tha.

Ita me di ament honestus est.

Pa,

quid tu ais Gnatho?

Num quid habes, quod contemnas? quid tu autem Thraso?

Tacent: satis laudant. fac periculum in li [...]ris,

Fac in palaestra, in musicis: quae liberum

Scire aequom est adolescentem, sollertem dabo.

Thr.

Ego illum eunuchum; si sit opus, vel sobrius.

Pa.

Atque haec qui misit, non sibi soli postulat

Te vivere, & sua causa excludi ceteros:

Neque pugnas narrat, neque cicatrices suas

Ostentat: neque tibi obstat, quod quidam facit.

Verùm, ubi molestum non erit, ubi tu voles,

Ubi tempus tibi erit, sat habet, si tum recipitur.

Thr.

Apparet servum hunc esse domini pauperis,

Miserique.

nam hercle nemo posset, fat scio,

Qui haberet, quî pararet alium, hunc perpeti.

Pa.

Tace tu: quem esse ego puto infra omnes in fimos

Homines: nam, qui huic animum assentari induxe [...]is,

Estamma [...]e petere cibum posse arbitror.

Thr:

Jâmne imus?

Th.

hos priùs introducam, & quae volo,

Simul imperabo: postea continuò exeo.

Thr.

Ego hinc abeo: tu istam opperire.

Pa.

haud convenit

Una ire cum amica imperatorem in via,

Thr.

Quid tibi ego multa dicam? domini similis es.

Ha, ha, hae,

Thr.

quid rides?

istuc: quod dixti modo.

Et illud de Rhodio dictum in mentem venit.

Sed Thais exit.

Thr:

abi, p [...]aecurre, ut sint domi

Parata omnia.

Gn.

fiat.

Thr:

diligenter Pythias,

Fac cures, si Chremes huc forte advenerit;

Ut ores, primùm ut maneat: si id non commodum est,

Ut redeat: si id non poterit, ad me adducito.

Py:

Ita faciam.

Th.

quid: quid aliud volui dicere?

Hem curate istam diligenter virginem.

Domi adsitis, facite.

eamus.

Th.

vos me sequimini.

[Page]

ACTUS III.
SCENA III.

Chremes,
Py [...]ias.

PRofecto quanto magis magisque cogito,

Nimirū dabit haec Thais mihi magnum malu [...].

Ita me video ab ea astute labefactarier.

Jam tum, cum primum jussit me ad se accer [...]ier.

(Roget quis, quid tibi cum illa? ne nôram quidem.

Ubi veni, causam, ut ubi manerem repperit.

Ait rem divinam fecisse, & rem seriam

Velle agere mecum, jam tum erat suspicio,

Dolo malo haec fieri omnia: ipsa accumbere

Mecum: mihi se se dare, sermonem quaerere,

Ubi friget, huc evasit, quàm p [...]idem pater

Mihi & mater mortui essent: dico, jam diu.

Rus Sunii ecquod habeam, & quam longe à mari:

Credo, e [...] placere hoc: sperat se à me avellere.

Postremo, ecqua inde parva perisset soror:

Ecquis cum ea una; quid habuisset, cùm perît.

Ecquis eam posset noscere; haec cur quaerîtet?

Nisi illa forte, quae olim peri [...]t parvola

Soror, hanc se intendit esse, ut est audacia.

Verum ea si vivit, annos nata est [...]edecim.

Non major: Thais, ego quam sum, majuscula est.

Misit porro orare, ut venirem serio

Aut dicat quid volt; aut molesta ne siet.

Non hercle veniam tertio: heus heus.

Py.

hic quis est.

Ch.

Ego sum Chremes.

Py.

ô capitulum lepidissimum:

Ch.

Dico ego mihi in [...]idias [...]ieri?

Py.

Thais maxumo▪

Te orabat opere; ut cras redires.

Ch.

rus co.

Py.

Fac amabo.

Ch:

non possum inquam.

Py.

at apud nos hic mane,

[...]um redeat ipsa.

nihil minus.

Py:

cur mi Chremes?

Ch.

Malam rem abis hinc?

Py.

si istuc ita certum est tibi▪

Amabo, ut illuc transeas, ubi illa est.

co,

Abi Dorias, cito hunc deduce ad mi [...]item.

[Page]

ACTUS III.
SCENA IIII.

Antipho.

HEri aliquot adolescentuli coimus in Peiraeo,

In hunc diē ut de symbolis essemus, Chaereā ei rei

Praefecimus? dati annuli: locus, tempus constitutum est.

Praeteriit tempus: quo in loco dictum est, parati nihil est.

Homo ipse nusquam est: neque scio quid dicam, aut quid conjectem:

Nunc mihi hoc negoti caeteri dedere, ut illum quaeram:

Idque adeo visam, si est domi: quisnam hinc a Thaide exit?

Is est, an non est? ipsus est. quid hoc hòminis? qui est hic ornatus?

Quid illud mali est? nequeo satis mirari, neque conjicere.

Ni [...]i quidquid est, procul hine libet, prius, quid sit, sciscitari.

ACTUS III.
SCENA V.

Chaerea,
Antipho.

Ch.

NVmquis hic est? nemo est. numquis hinc me sequi [...]? [...]emo homo est.

J [...]mne erumpere hoc licet mihi gaudium? pro Jupiter,

Nunc est profectó interfici cum perpeti me possum:

Ne hoc gaudium contaminet vita aliqua aegritudine.

Sed neminemne curiosum intervenire nunc mihi,

Qui me sequatur, quoquó eam, rogitando, obtundat, enecet.

Quid gestiam, aut quid laetus sim: quò pergam, unde emergam, ubi siem

Vestitum hunc nactus, quid mihi quaeram, sanus sim, ánne insaniam?

Adibo, atque ab eo gratiam hanc, quam video velle, inibo.

Chaerea, quid est quod sic gestis? quid ve sibi hic vestitus quaerit?

Quid est, quod laetus sis? quid tibi vis? satisne sanus? quid me.

Adspectas? quid taces?

Ch.

[...] festus dies hominis! amice

[Page] Salve: nemo omnium est, quem ego magis nunc cuperem: videre quam te,

Narra istuc quaeso quid siet.

Ch.

immo ego te obsecro hercle, ut audias.

Nostin'hanc, quam amat frater?

novi nempe opinor Thaidem.

Ch.

Istam ipsam.

sic commemineram.

Ch.

quaedam hodie est ei dono data

Virgo, quid ego ejus tibi nunc faciem praedicem, aut laudem Antipho,

Cùm ipsum me noris, quám elegans formarum spectator siem?

In hac commotus sum.

ain'tu?

Ch.

primam dices, scio, si videris.

Qùid multa verba? amare coepi. forte fortuna domi

Quidā erat eunuchus, quē mercatus fuerat frater Thaidi,

Neque is deductus etiam tum ad eam, summonuit me Parmeno

Ibi servus, quod ego arripui:

quid id est?

tacitus citiùs audies.

Ut vestem cum illo mutem, & pro illo jubeam me illuc ducier.

Pro Eunuchon'?

sic est.

quid tandem ex ea reut caperes commodi?

Rogas? viderem, audirem, essem unà, qua cum cupiebam Antipho.

Num parva causa, aut parva ratio est; traditus sū mulieri.

Illa illico ubi me accepit, laeta vero ad se abducit domum

Commendat virginem.

cui; tibine;

mihi.

An.

satis tuto tamen.

Edicit, ne vir quisquam ad eam adeat, & mihi ne abscedam, imperat.

In interiore parte ut maneam solus cum sola. annuo,

Terram intuens modeste.

An.

miser.

ego, inquit, [...] coenim hinc eo.

Abducit secum ancillas; paucae, quae circum illam essen [...] manent.

[Page] Novitiae puellae, continuo haec' adornant, ut lavet.

Adhortor, properent: dum apparatur, virgo in conclavi sedet,

Suspectans tabulam quanpam pictam, ubi inerat pictura haec; Jovem

Quo pacto Danaae misisse ajunt quondam in gremium imbrem aureum.

Egomet quoque id spectare coepi: & quia consimilem luserat

Jam olim ille ludum, impendio magis animus gaudebat mihi,

Deum sese in hominè convertisse, at (que) per alienas te gulas

Venisse clanculum per impluvium, fucum factum mulieri

At quē Deum; qui templa coeli summa sonitu concutit.

Ego homuncio hoc non facerem; ego illud vero ita feci, ac lubens.

Haec dum mecum reputo, accersitur lavat ū interea virgo.

It, lavit, redit; deinde illam in lecto illae collocarunt.

Sto expectans, si quid mihi imperent, venit una, heus tu, inquit, Dore,

Cape hoc flabellū, & ventulū huic sic facito, dū lavamur;

Ubi nos laverimus, si voles lavato, accipio tristis.

Tum equidum istuc os tuum impudens videre nimium vellem,

Satus quis esset, flabellum tenere te asinum tantum.

Vix elocuta est hoc, foras simul omnes proruunt se;

Abeunt lavatum, perstrepunt, ita ut fit, domini ubi absunt.

Interea somnus virginem opprimit, ego limis adspecto

Sic per flabellum clanculum, & simul alia circumspecto

Satin' explorata sint, video esse, pessulum ostio obdo.

Quid tum!

Ch,

quid tum fatue;

fateor C. egon' occasionem

Mini ostentatam, tam brevem, tam optatam, tam optatam, tam insperatā,

Ammitteren.? tum pol ego is essem vere, qui assimulabar.

Sané h [...]rcle ut dicis, sed interim de symbolis quid actum est;

Paratum est.

frugies, ubi; domin'?

immo apud libertum Discum.

[Page]

Perlonge est: sed tanto ocyus properemus: muta vess [...]

Ubi mutem? perii: nam domo exulo nunc, metu [...] fratrem,

Ne intus sit: porró autem, pater ne rure redierit jam.

Eamus ad me: ibi proximū est ubi mutes.

recte dicis.

Eamus: & de isiac simul, quo pacto porro possim

Potiri, consilium volo capere un à tecnm.

fiat.

ACTUS IV.

SCENA I.Dorias,
ITa me Dii bene ament, quantum ego illum vidi, non nihil timeo.
Misera, ne quam ille hodie insanus turbam faciat aut vim Thaidi,
Nam postquam iste advenit Chremes, adolescens frater virginis,
Militem rogat ut eum admitti jubeat, ille continuo irasci, neque
Negare audere Thais porro instare, ut hominē invitec. id
Faciebat retinendi illius causa: quia illa quae cupiebat
De sorore ejus indicare, ad eam rem tempus non erat.
Invitat tristis, mansit ibi, illa cum illo sermone occipit.
Miles vero sibi putare adductum ante oculos aemulum,
Voluit facere contrá huic aegrè: heus, inquît, puer huc pamphilam
Accerse ut, delectet hic nos; illa exclamat, Minimè gentiū
Tun'in convivium illam? miles tendere inde ad jurgium.
Interea aurū sibi clam mu [...]ier demit, dat mihi ut auferam;
Hoc est signi: ubi primū poterit, sese illinc subducet, scio.

ACTUS IV.
SCENA II.Phaedria,
DUmrus eo, coepi egomet mecum inter vîas,
Ità ut fit, ubi quid in animo est molestiae;
Aliam rem ex alia cogitare, & ea omnia in
Pejorem partem: quid opu'st verbîs? dum haec puto,
Praeterii imprudens villam, longé jam abieram:
Cúm sensi, redeo rursum, malè verò me habens.
Ubi ad ipsum veni diverticulum, constiti:
[Page]  [...]cccepi mecum cogitare, heus [...] biduum hîc
 [...]anendum est soli sine illa? quid tum postea?
Nihil est: quid? nihil! si non tangendi copia est,
 [...]ho! ne videndi quidem erit? si illud non licet,
 [...]altem hoc licebit: certe extremâ lineâ
Amare, haud nihil est: villam praetereo sciens.
Sed quid hoc, quòd timida subito egreditur Pythias?

ACTVS IV.
SCENA III.

Pythias,
Dorias,
Phaedria.

Py.

UBi ego illum scelerosum misera, atque impium inveniam? aut ubi

Quaeram? hoccine tam audax facinus facere esse ausum?

Ph.

perii: hoc quid sit vereor.

Py.

Quin insuper etiam scelus, postquam ludificatus est virginem,

Vestem omnem miserae discidit; tum ipsam capillo conscidit.

Ph.

Hem.

Py.

qui nunc si detur mihi;

Ut ego unguibus facile illi in oculos involem venefico.

Ph.

Profectò nescio quid absente nobis turbatū est domi.

Adibo. quid istuc? quid festinas? aut quem quaeris Pythias.

Py.

Hem Phaedria, egon' quem quaeram? abi hinc quo dignus es cam donis tuis

Tam lepidis.

Ph.

quid istuc est rei?

Py.

Rogas me? eunuchum quem dedisti nobis, quas turbas dedit?

Vitiavit virginem, quam herae dederat dono miles.

Ph.

quid ais?

Py.

Perii.

Ph.

temulenta es.

Py.

Utinam sic sient, mihi qui male volunt.

Do.

Au, obsecro mea Pythias, quod istuc nā monstri fuit?

Ph.

Insanis? qui istuc facere eunuchus potuit?

Py.

ego illum nescio.

Qui fuerit: hoc, quod fecit, res ipsa indicat.

Virgo ipsa lacrumat; neque cum rogites quid sit, audet dicere.

[Page] Ille autem, bonus vir nusquam apparet; etiam hoc mise [...] suspicor,

Aliquid domo abeuntem abstulisse.

Ph.

Nequeo mi [...]ari satis.

Quo abire ignavos ille possit longius, nisi si domum

Forte ad nos redrit.

Py.

vise amabo, num sit.

Ph.

jam faxo scies.

Do.

Perii, obsecro tam infandum facinus, mea tu, ne audivi quidem.

Py.

At pol ego amatores audieram mulierum esse eos maxumòs,

Sed nihil potesse: verum miserae non in mentem venerat.

Nam illum aliquo conclussem, neque illi commisissem virginem.

ACTUS. IV.
SCENA IIII.

Phaedria,
Doras,
Pythias,
Dorias.

Ph.

EXi fores sceleste: at etiam restitas?

Fugitive prodi, malè conciliate.

Do.

obsecro.

Ph.

oh.

Illud vide, os ut sibi distorsit carnufex.

Quid huc reditio est? quid vestis mutatio est?

Quid narras? paulusum si cessassem Pythia,

Domi non offendissem, ita jam adornabat fugam.

Py.

Habesne hominem amabo?

Ph.

quid ni?

Py.

O factum bene.

Do.

Istuc pol verò benu.

Py.

Ubi est?

Ph.

rogitas? non vides?

Py.

Videam obsecro, quem?

Ph.

hunc scilicet.

Py.

quis hic est homo?

Ph.

Qui ad vos deductus hodie est.

Py.

hunc oculis suis,

Nostrarum nunquam quisquam vidit, Phaedria.

Ph,

Non vidit?

Py.

An tu hunc credidisti esse, obsecro

Ad nos deductum?

Ph.

namque alium habui neminem.

Py,

au.

Ne comparandus hic quidem ad illum est, ille erat,

Honesta facie & liberali.

Ph.

Ita visus est

Dudum, quia varia veste exornatus fuit.

[Page] Nunc eo tibi videtur foedus, quia illam non habet.

Py.

Tace obsecro, quasi verò paulum intersiet.

Ad nos deductus hodie est adolescentulus;

Quem tu vero videre velles Phaedria.

Hic est vetus, vietus, veternosus, senex,

Colore mustelino,

Ph.

Hem, quae haec est fabula?

Eo redigis me, ut, quid egerim, egomet nesciam.

Eho tu, emin' ego te?

Do.

emisti.

Jube mihi denuô

Respondeat.

Ph,

roga.

Py,

venistin' hodie ad nos? negat.

At ille alter venit annos natus sedecim:

Quem secum adduxit Parmeno.

Ph.

agedum, hoc mihi expedi?

Primum unde habes istam, quam habes, vestem? taces?

Monstrum hominis, non dicturus?

Do.

venit Chaerea.

Ph.

Fraterne?

Do.

ita.

Ph.

quando?

Do.

hodie.

Ph.

quandudum?

Do.

modo.

Ph.

Qui cum?

Do.

cū Parmenone.

Ph.

norasne eum prius?

Do.

Non, nec quis esset unquam audieram dicier,

Ph.

Unde igitur, meum fratrem esse sciebas?

Do,

Parmeno

Dicebat cum esse: is dedit hanc mihi vestem.

Ph.

occidi.

Do.

Meam ipse induit: post una ambo abierunt foras.

Py.

Jam satis credîs sobriam esse me, & nil mentitam tibi?

Jam satis certum est virginem vitiatam esse?

Ph.

Age nunc bellua.

Credis huic quod dicat?

Py.

quid isti credam? res ipsa indicat.

Ph.

Concede istuc paululum audin'? etiam nunc paululum, sat est.

Dicdum hoc rursum, Chaerean'tuam vestem detraxit tibi?

Do.

Factum.

Ph.

& ea est indutus?

factum.

Ph.

& pro te huc deductus est?

Do.

ita.

Ph.

Jupiter magne, ô scelestum, atque audacem hominem?

vae mihi,

Etiam nunc non credis indignis nos esse irrisas modis,

Ph.

Mirum, ni tu credas quod iste dicat, quid agam, nescio.

H [...]us tu (negato rursum) possumne ego hodie ex te exsculpere

[Page] Verum? vidistin' fratrem Chaeream?

Do.

non.

Ph.

non potest sine

Malo fateri video, seque [...]e me hac: modo ait, modo negat.

Ora me.

Do.

obsecro te verò Phaedria,

Ph.

Ito intro.

Do.

hei, hei.

Alio pacto honestè quo modo hinc nunc abeā, nescio;

Actum est si quidem, tu me hîc etiam nebulo ludificabere?

Py.

Parmenonis tam scio esse hanc technā, quam me vivere

Do.

Sic est.

Py.

inveniam pol hodie, parem ubi referam gratiam.

Sed nunc quid faciundum censes Dorias?

Do.

de istac rogas

Virgine?

Py.

ita utrum taceàmne, an praedicem?

Do.

tu pol si sapis.

Quod scis nescis, neque de eunucho, neque de vitio virginis.

Hac re & te omni turba evolves, & illi gratum feceris.

Id modo dic, abisse Dorum.

Py.

ita faciam.

Do.

sed videon Chremem?

Thais jam aderit.

quid ita?

Do.

quia, cum inde abeo jam tum inceperat

Turba inter eos.

Py,

tu aufer aurum hoc: ego scibo e [...] hoc, quid siet.

ACTUS IIII.
SCENA V.

Chremes,
Pythias.

ATat, data hercle verba mihi sunt: vicit vinum quod bibi.
At dum accubabam, quam videbar mihi esse pulchrè so­brius
Postquam surrexi, neque pes, neque mens suum satis of­ficium facit.

Py:

Chreme: C, quis est? them Pythia, vah quanto nunc formosior

Videre mihi, quàm dudum?

Py.

certé quidem tu pol multo hilarior.

Ch.

Verbum hercle verum hoc est. Sine Cerere & Libero friget Venus.

Sed Thais mùlto ante venit?

Py,

anne abiit jam a milite?

Ch.

[Page]

Jamdudum aetatem, lites sunt inter eos factae maxumae

Py,

Nil dixit tum, ut sequerere sese?

nihil, nisi abiens mihi innuit.

Py.

Eho, nonne id sat erat?

at nesciebam id dicere illam, nisi quia

Correxit miles, quod intellexi minus: nam me extrusit foras.

Sed eccam ipsam video: mi [...]or, ubi ego huic antevorterim.

ACTUS IV.
SCENA IV.

Thais,
Chremes,
Pythias.

CRedo, equidem illum jam affuturum esse, illam ut eripiat, sine
Veniat: atque, si illam digito attigerit uno, oculi illico
Effodientur, usque adeo ego illius ferre possum ineptias,
Et magnifica verba, verba dum sint, verū enim si ad rem
Conferentur, vapulabit.

Thais, ego jam dudum hic adsum.

ô mi Chreme, te ipsum expectabam.

Scin' tu turbam hanc propter te esse factam, & adeò ad te attinere hanc

Omnem rem;

ad me? quî; quasi istuc.

quia dum tibi sororem studeo

Reddere, & restituere, haec at (que) hujusmodi sū multa passa.

Ubi ea est?

domi apud me.

ehem.

quid est?

Educta, ita uti teque illaque dignum est.

quid ais?

id quod res est.

Hanc tibi dono do, neque repeto pro illa abs te quidquam pretii.

Et habetur, & referetur à me Thais tibi, ita uti merita es

Gratia.

at enim cave, ne prius, quam hanc à me accipias, amittas

Chreme: nam haec ea est, quam miles á me vi nunc venit ereptum.

Abi tu, cistellam, Pythia domo effer cum monumentis.

[Page]

Viden' tu illum Thais?

ubi sita est;

in rîsco, odiosa cessas?

Ch.

Militem secum ad te quantas copias adducere?

At at,

num formidolosus obsecro es mi homo?

apagesis,

Ego formidolosus? nemo est, hominum, qui vivat, minus.

Th.

Atque opus est.

au, metuo qualem tu me esse hominem existumes.

Immo hoc cogitato: qui cum res tibi est, peregrinus est?

Minùs potens quâm tu, minùs notus, amicorum hic habens minus.

Ch.

Scio istuc: Sed tu, quod cavere possis, stultum admittere est.

Malo ego nos prospicere, quā hunc ulcisci accepta injuria.

Abi tu, atque ostium obsera intus, dum ego hinc transcurro ad forum:

Volo ego adesse hîc advocatos nobis in turba hac.

man [...]

Ch.

Melius est.

mane.

Ch.

omitte. jam adero.

nil opus est istis Chreme:

Hoc dic modo, sororē illam tuam esse, & te parvā virginē

Amisisse, nunc cognosse: signa ostende.

adsunt.

cape.

Si vim faciet in jus ducito hominē: intellextin?

probe.

Th.

Fac, animo haec praesenti dicas.

faciam.

attolle pallium.

Perii, huic ipsi opus patrono est, quem defensorum paro.

ACTUS IV.
SCENA VII.

Thraso,
Gnatho,
Sanga,
Chremes,
Thais,

Thra

HAnccine ego ut contumeliam tam insignem in me accipiam Gnatho?

Mori me satius est. Simalio, Donax, Syrisce, sequimini.

Primùm aedeis expugnabo.

rectè,

Thr.

virginem eripiam.

probe.

Thr.

Male multabo ipsam.

pulchrè.

Thr,

in medium huc agmen cum vecti, Donax,

Tu Simalio in sinistrum cornu, tu Syrisce in dexterum.

Cedo alios: ubi centurio est Sanga, & manipulus furum?

eccum adest.

Thra,

[Page]

Quid ignave; peniculon' pugnare, qui istum huc portes, cogitas?

Egòne? imperatoris virtutem noverā, & vim militum

Sine sanguine hoc fieri non posse: qui abstergerë vulnera.

Thr,

Ubi alii?

qui, malum, alii? solus Sannio servat domi.

Thr.

Tu hosce instrue: hîc ego ero post principia: inde omnibus signum dabo.

Illuc est sapere: ut hosce instruxit, ipsus sibi cavit loco.

Thr,

Idem hoc jam Py [...]rhus factitavit.

viden' tu Thais, quam hic rem agit?

Nimirū consilium illud rectū est de occludendis aedibus.

Th.

Sane, quod tibi nunc vir videatur esse, hic nebulo magnus est:

Ne metuas.

Thr,

quid videtur?

fundam tibi nunc nimis vellem dari;

Ut tu illos procul hinc ex occulto caederes: facerent fugā.

Thr.

Sed eccam

idem ipsam video.

quam mox ir [...]uimus?

Thr.

mane,

Omnia prius experiri verbis, quàm armis, sapiē [...]em decet.

Qui scis, an, quae jubeam, sine vi faciat?

Dii vostram fidem.

Quanti est sapere! nunquam accedo, quin abs te abeam doctior.

Thr,

Thais primum hoc mihi responde: cum tibi do istam virginem.

Dixin' hos mihi dies solî dare te?

quid tum postea?

Thr.

rogitas:

Quae mihi ante òculos amatorem coram aduxti tuum.

Quid cum illo ut agas? & cum eo clam te subduxisti mihi.

Th,

Libuit.

Thr:

Pamphilam ergo huc redde, nisi vi mavis eripi.

Tibi illam reddat? aut tu eam tangas? omnium.

ah, quid ais? tace,

Ch.

Quid tu tibi vis;

Thr,

ego non tangam meam?

Ch.

tuam autem furcifer?

Cave sis: nescis, cui maledicas nunc viro.

Ch:

non tu hinc abis?

[Page] Scin' tu ut tibi res sese habeat? si quidquam hodie hîc turbae coeperis,

Faciam, ut hujus loci, dieique, meique semper memineris.

Miseret tui me, qui hunc tantum hominem facias inimicum tibi.

Ch.

Diminuam ego caput tuum hodie, nisi abis.

ain' vero canis?

Siccine agis?

Thr.

quis tu homo es? quid tibi vis? quid cum illa rei tibi est?

Ch.

Scibis, principio eam esse dico liberam.

Thr:

hem.

civem Atticam:

Thr.

hui.

Ch.

Meam sororem.

Thr:

os durum.

Ch.

miles, nunc adeo edico tibi,

N [...] vim facias ullā in illā. Thais, ego eo ad Sophronam

Nutricem, ut eam adducam, & signa ostendam haec.

Thr:

tun' me prohibeas

Mea [...] ne tangam?

Ch.

Prohibeo inquam.

audin tu? hic furti [...]e alligat:

Ch,

Satin' hoc est tibi?

Thr:

hoc idem tu ais Thais?

Th:

quaere, qui respondeat:

Thr.

Quid nunc agimus?

quin redeamus: jam haec tibi aderit supplicans,

Ultro,

Thr.

[...]din?

Gn.

immò certè: novi ingenium mulier [...]:

Nolūt, ubi velis: ubi nolis, cupiunt ultro.

Thr.

bene putas.

Gn,

Jam dimitto exercitum?

Thr,

ubi vis,

Gn:

Sanga, ita uti fortes d [...]cet

Milites, domique, focique fac vicissim ut memineris.

San.

Jamdudum animus est in patinis:

frugi es,

Thr.

vos mè hac sequimini.

ACTUS V.

SCENA I.

Tha [...]s,
Pythias,

PErgin' scelesta mecum perplexè loqui?

Scio, nescio: abiit: audivi: ego non adfui.

Non tu istuc mihi dictura aperte es: quidquid est?

Virgo conscissa veste lacrumans obticet:

Eunuchus abiit: quamobrem? quid factum est? taces?

Py.

[Page]

Quid tibi ego dicam misera? illum eunuchū negant,

Fuisse:

quis fuit igitur?

Py,

iste Chaerea.

Th.

Qui Chaerea?

Py,

iste ephebus frater Phaedriae.

Th.

Quid ais venefica?

Py,

atqui certô comperi.

Th.

Quid is obsecro ad nos, aut quamobrem adductu'st?

Py,

nescio,

Nisi amasse credo Pamphilam.

Th:

hem misera occidi,

Infelix, si quidem tu istaec vera praedicas.

Nū id lacrumat virgo?

Py.

id opinor

quid ais sacrilega?

Istuccine interminata sum hinc abiens tibi?

Py,

Quid facerem? ita ut tu justi, soli credita est:

Th,

Scelesta, Ovem lupo commisisti, dispudet:

Sic mihi data esse verba, quid hominis illic est?

Py,

Hera mea tace, obsecro, salvae sumus? hominem

Habemus ipsum.

Th,

ubi is est?

Py,

hem, ad sinistram, non vides?

En.

video.

Py,

comprehendi jube, quantum potest.

Th,

Quid illi facies, stulta?

Py.

quid faciam, rogas?

Vide amabo, si non, cùm adspicias, os impudens

Videtur.

non est.

Py.

tum, quae ejus confidentia est?

ACTUS V.
SCENA II.

Ch [...]rea,
Thais,
Pythias.

Ch.

APud Antiphonem uterque, mater, & pater,

Quasi dedita opera, domi erant, ut nullo modo,

Introire possem, quin viderent me, interim

Dum ante ostium sto, notus mihi quidam obviam

Venit: ubi vidi, ego me in pedes quantum queo,

In angiportum quoddam desertum, inde item

In aliud, inde in aliud, ita miserrimus

Fui fugitando, ne quis me cognosceret.

Sed est ne haec Thais, quam video? ipsa est: haereo.

Ah. quid faciam? quid mea autem? quid faciet mihi?

Th.

Adeamus, bone vir Dore, salve: dic mihi,

Aufugistin'?

hera, factum.

Th.

satin' id tibi placet?

Ch.

Non.

Th.

credin'te impune habiturum?

Ch.

unam hanc noxiam

[Page] Mitte: si aliam unquam admisero ullam, occidito.

Th.

Num meam saevitiam veritus es?

Ch.

non.

Th.

quid igitur?

Ch.

Hanc metui, ne me criminaretur tibi.

Th,

Quid feceras?

Ch:

paululum quiddam.

Py.

cho, paululum impudens?

An paululum esse hoc tibi videtur virginem

Vitiare civem?

Th.

conservam esse credidi.

Py,

Conservam? vix me contineo quin involem in

Capillum, monstrum, etiam ultrò derisum advenit.

Th.

Abi hinc insana:

Py.

quid ita verò? debeam,

Credo, isti quidquam furcifero, si id fecerim,

Praesertim cùm se servom fateatur tuum.

Th.

Missa haec faciamus, nòn te dignum Chaerea

Fecisti: nam si ego digna hac contumelia

Sum maxume, at tu indignus qui faceres tamen.

Neque edepol, quid nunc consili capiam, scio,

De virgine istac: ita conturbasti mihi

Rationes omnes, ut eam non possiem suis.

Ita ut aequom fuerat, atque studui, tradere: ut

Solidum parerem hoc mihi beneficium Chaerea,

Ch.

At nunc de hinc spero aeternam inter nos gratiam

Fore, Thais; saepe ex hujusmodire quapiam, &

Malo ex principio magna familiaritas

Conflata est, quid si hoc quispiam voluit Deus?

Quidem pol in eam partem accipioque & volo,

Ch.

Immò ita quaeso, unum hoc scito, contumeliae

Non me fecisse causa, sed amoris.

Th.

scio,

Et pol proptereà magis nunc ignosco tibi.

Non adeo inhumano ingenio sum Chaerea,

Neque tam imperita, ut, quid amor valeat, nesciam.

Ch.

Te quo (que) jam Thais, ita me Dii bene ament, amo.

Tum pol tibi ab istoc hera cavendum intelligo.

Ch.

Non ausim.

Py.

nihil tibi quidquā credo.

Th.

desinas.

Ch.

Ego me tuae commendo, & committo fidei.

Nunc ego te in hac re mihi oro adjutrix sies:

Te mihi patronam cupio, Thais: te obsecro,

[Page] [...]moriar, si non hanc uxorem duxero:

Th.

[...] amen, si pater.

Ch.

ah, quid? volet certo so [...]o,

Civis modo haec [...]t.

Th.

paululum opperirier

Si vis, jam frater ipse hic aderit virginis:

Nutricem accersitum iit, quae illam aluit parvolam:

In cognoscendo tute ipse ade is hic, Chaerea.

Ch.

Ego vero maneo.

Th.

vis ne interea, dum is venit

Domi opperiamur po [...]us, quam hic? ante ostium?

Ch,

Immo percupio.

quam tu rem actura obsecr [...]es,

Nam quid ita?

rogitas, hunc tu in aedes cogitas

Recipere posthac.

cur non?

crede hoc me [...] fidei,

Dabit hic pugnam aliquam denuo.

au, tace obsecro.

Py.

Parum perspexise ejus videre audaciam.

Ch.

Non faciam, Pythia.

non polcredo, Chaerea,

Nisi si commissum non erit.

quin Pythias

Tu me s [...]rvato.

neque pol [...] tibi

Quidquam dare ausim, neque te servare, apage te.

Th.

Optime adest ipse frater.

peri [...] hercle: obsecr [...],

Abeamus intro Thais: nolo, ut me in via

Cum hac veste videat.

Th.

quamobrem tandem; an quia pudet?

Ch.

Id ipsum.

id ipsum? virgo vero?

Th.

i prae, sequar,

Tu istic mane, ut Chremem introducas Pythias.

ACTUS V.
SCENA III.

Pythias,
Chremes,
Sophrona.

Py.

QUid? quid venire in mentem nunc possit mi [...],

Quidnam, qui referam illi sacrilego gratiam,

Qui hunc supposuit nobis?

move vero ocyus

Te nutrix.

Moveo.

video, sed nil promoves,

Py,

Jam ne ostendisti signa nutrici?

omnia.

Py.

Amabo, quid ait? cognoscit ne?

ac memoriter:

Py.

Bene ede pol narras: nam illi faveo virgini.

Ite intro: jam dudum hera vos expectat domi.

Virum bonum eccum Parmenonem incedere

Video: vide ut otiosus sit, si diis placet.

Spero me habere, quî nunc meo excruciem modo,

[Page] Ibo intro, de cognitione ut certum faciam:

Post exibo, at (que) hunc perterrebo sacrilegum.

ACTUS V.
SCENA. IV.Parmeno,
Pythias.
Pa
REviso, quidnam Chaerea hic rerum gerat.
Quod si astu rem tractavit, dii vostram fidem,
Quantam & quam veram laudem capi [...]t Parmeno.
Nam ut omittam, quod ei amorem difficillimum,  [...]
Carissimum ab meretrice avara, virginem
Quam amabat, eam confeci sine molestia,
Sine sumptu, dispendio: tum hoc alterum,
Id verò est, quod ego mihi puto palmarium,
Me repperisse, quo modo adolescentulus
Meretricum Ingenia & mores posset noscere;
Mature ut cùm cognôrit, perpetuo oderit.
Quae dum foris sunt, nihil videtur mundius,
Nec magis compositum quidquam, nec magis elegans
Quae, cum amatore suo cùm coenant, lîguriunt.
Harum videre ingluviem, sordes, inopiam,
Quàm inhonestae solae sint domi, at (que) avidae cibi,
Quo pacto ex jure hesterno panem atrum vorent.
Nosse omnia haec, salus est adolescentulis.
Py.
Ego pol te pro istis dictis & factis, scelus,
Ulciscar, ut ne impunè in nos illuseris.

ACTUS V.
SCENA V.

Pythias,
Parmeno.

Py.

PRò Deûm fidem, facinus foedum [...]ô infelicem adolescen tulum!

O sc [...]sestum Parmenonem, qui istum huc abduxit,

Pa.

quid est;

Py.

Miseret me: Itaque ut ne viderem, misera huc effugi foras.

Quae futura exempla dicūt in eum indigna?

ô Jupiter,

Quae illaec turba est: numnam ego perii: adibo. quid istuc Pythias?

Quid ais; in quē exempla [...]ient?

Py.

rogitas audacissume?

per di disti istu, quem adduxti pro eunucho, adolescentulū

[Page] Dum studes dare verba nobis.

Pa.

quid ita? aut quid factum est? cedo.

Py.

Dicam: virginem istam, Thaidi hodie quae dono data est,

Scin'eā hinc civē esse: & ejus frat [...]ē apprime nobilem:

Pa.

Nescio.

at (que) sic inventa est: eam iste vitiavit miser:

Ille ubi id rescivit factum frater violentissimus,

Pa.

Quidnam fecit?

Py.

colligavit primum cum miseris modis.

Pa.

Colligavit? hem.

Py.

atque equidem orante, ut ne id faceret Thaide.

Pa.

Quid ais?

Py.

nunc minitatur porrò sese îd quod moechis solet:

Quod ego nunquam vidi fieri, neque velim.

Pa.

qua [...]udacia

Tantum facinus audet?

Py.

quid ita tantum?

Pa.

an non hoc maximum est?

Quis homo pro moecho unquā vidit in domo meretricia

Deprendi quemquam?

Py.

nescio.

Pa.

at ne hoc nesciatis, Pythias,

Dico, edico vobis, nostrū esse illū herilē filium,

Py.

hem,

Obsecro an is est;

ne quā in illū Thais vim fieri sinat:

Atque adeo autem cur non egomet intrò eo?

Py.

vide Parmeno.

Quid agas, ne neque illi prosis, & tu pereas: nam ho [...] putant,

Quidquid factum est, ex te esse ortum,

Pa.

quid igitur faciam miser?

Quid ve incipiam? ecce autem video, rure redeuntē senē.

Dicam huic, an non? dicā hercle: etsi mihi magnū malū,

Scio paratum: sed necesse est huic ut subvenia [...].

Py.

sapis,

Ego abeo intrò: tu isti narrato ordine, ut factum sie [...].

ACTUS V.
SCENA VI.

Laches,
Parmen [...].

EX meo propinquo ru [...]e hoc capio commodi▪
Neque agri, ne (que) urbis odium me umquam percipit.
Ubi satias coepit fieri, commuto locum,
[Page] Sed est ne ille noster Parmeno? & Certe ipsus est.
Quem praestolare Parmeno hic ante ostium?

Quis homo est? ehem salvū te advenire here gaudeo.

La.

Quē praestolare?

Pa.

perii: lingua haeret metu.

La.

hē ▪

Quid est? quid trepidas? satisne salvè? dic mihi.

Pa.

Here, primum te arbitrari id, quod res est, velim:

Quidquid hujus factum est, culpa non factum est mea.

La.

Quid?

Pa.

recte sanè interrogasti: oportuit

Rem praenarrasse me, emit quendam Phaedria

Eunuchum, quem dono huic daret,

La.

cui?

Pa.

Thaidi.

La.

Emit? perii hercle, quanti?

Pa.

viginti minis.

La.

Actum est.

Pa.

tum quandam fidicinam amat hic Chaerea.

La.

Hem, quid? amat? an scit jam ille quid meretrix siet?

An in astu venit? aliud ex alio malum.

Pa.

Here, ne me spectes: me impulsore haec non facit.

La,

Omitte de te dicere, ego te furcifer,

Si vivo: Sed istuc, quidquid est, primum expedi,

Pa.

Is pro illo eunucho ad Thaidem hanc deductus est.

La.

Pro eunuchon'?

Par.

sic est, hunc pro moecho postea

Comprehendêre intus, & constrinxêre.

La.

occidi.

Pa.

Audaciam meretricum specta,

La.

numquid est

Aliud mali, damnive, quod non dixeris,

Reliquom?

Par.

tantum est.

La.

cesson'huc intro irrūpere?

Par.

Non dubium est, quin mihi magnum ex hac re sit malum:

Nisi quia necesse fuit hoc facere, id gaudeo,

Proprer me hisce aliquid esse eventurum mali:

Nam jam diu aliquam causam quaerebat senex:

Quamobrem in [...]igne aliquid faceret iis: nunc rep perit:

ACTUS V.
SCENA VII.

Pythias,
Pa [...]meno.

Py.

NUnquam aedepol quidquam jam diu, quod magis vellem evenire.

Mihi evenit, quam quòd modo senex intro ad nos veni [...] errans.

Mihi solae ridiculo fuit, quae, quid timeret, scibam.

Pa.

[Page]

Quid hoc autem est?

Py.

nunc id prodeo, ut conveniam Parmenonem:

Sed ubi obsecro est?

Pa.

men' quaerit haec?

Py.

atque eccum video: adibo.

P [...].

Quid est inepta? quid tibi vis? quid rides? pergin'?

perii.

D [...]ssa jam sum misera te ridēdo.

Pa.

quid ita?

Py.

rogitas?

Nunquam aedepol hominē stultiorem vidi, nec videbo, ah,

Non possum satis narrare, quos ludos praebueris intus.

At etiam primò callidum, & disertum credidi hominem.

Quid? [...]llicone crede [...]e ea, quae dixi, opportuit te?

An poenitebat s [...]gitii, te auctore quod fecisset

Adolescens: ni miserum insuper etiam pat [...]i indica [...]e [...]?

Nam quid illi credes animi tum f [...]i [...]e, ubi vestem [...]

[...] esse eum indutum pater? quid, jam scis te pe [...]iis [...]?

Pa.

Ehem, quid dixti pessuma? an mentita es? etiam rides?

[...] ▪ l [...]pidum tibi visum est scelus, nos irridere?

Py.

nimium.

Par.

Siquidem istuc impune habueris.

Py.

verum?

Par.

reddam hercle.

Py.

credo:

S [...] in diem istuc parmeno est fortasse, quod minitare:

Tu jam pendebis, qui stultum adolescentulum nobilitas

Plagitiis, & eundem indicas; uterque in te exempla edent.

Pa.

Nullus sum.

Py.

hic pro illo munere tibi honos est habitus, habeo:

Pa.

Egomet meo indicio miser, quasi sorex. hodiè perii.

ACTUS V.
SCENA VIII.

Gna [...]o,
Th [...]aso.

QUid nunc? qua spe, aut quo consilio huc imus? quid inceptas Thraso?

Th.

Egone? ut Thaidi me dedam, & faciam quod jubeat.

quid est?

Th.

qui minus huic, quam Hercules servivit Omphalae?

exemplum placet.

Utinam tibi commi [...]igari videam [...]io caput.

Sed quid? fores crepuere ab [...].

Th.

quid autē hoc est mali?

[Page] Hunc ego nunquam videram: & jam quid [...]m properan's hinc prosilit?

ACTUS V.
SCENA IX.

Ch [...]rea,
Parmeno,
P [...]adria,
Gnat [...]o,
Thraso.

Ch.

OPopulares, ecouis me vivit hodie fo [...]tunatior?

Nemo hercle quisquam: nam in me planè Di [...] pot [...]statem suam

Omnem ostend [...]re, cui tam subitò tot congruerint com moda.

Pa,

Quid hic laetus est?

Ch.

ô Parmeno mî, ô mearum voluptatum omnium

Invē [...]or, inceptor, profector, scin'me in quibus sim gaudiis

Scis Pamphilam meam inventam c [...]vem?

Pa.

audivi.

scis sponsam mihi.

Pa.

Bene ita me Dii ament, factum.

Gn.

audin' tu illum quid ait?

tum autem Phaedriae

Meo fratri, gaudeo amorem esse omnem in tranquillo: una est domus:

Thais patri se commendavit, inclientelam & fidem

Nobis dedit se.

Pa.

fratris igitur Thais tota est.

scilicet.

Pa.

Jam hoc aliud est, quod gaudeamus: miles pellitur foras.

Ch.

Tum tu, frater ubi ubi est, fac quam primum haec audiat.

Pa.

visam domum.

Numquid Gnatho dubitas, quin ego nunc perpetuò perierim?

Gn.

sine

Dubio opinor.

Ch.

quid commemorem primum, aut quem laudem maxime?

Illum qui mihi dedit consilium ut facerem? an me qui id ausus sim

Incipere? an fortunam collaudem, quae gubernatrix fuit:

Quae tot res, tantas, tam oportunè in unum conclusit diem? an

Mei patris festivitatem & facilitatem? ô Jupiter

Serva obsecro haec nobis bona.

Ph.

Dii vestram fidem, incredibilia

[Page] Parmene modo quae narravit, sed ubi est frater?

Praesto est.

Ph.

gaudeo.

Satis credo: nihil est Thaide hac, frater, tua dignius

Quod ametur: ita nostrae est omni rautrix familiae.

Ph.

hui. mihi

I [...]am laudas?

perii, quanto minus spei est, tanto magisamo.

Obsecro Gnatho in tespes est:

Gn.

quid vis faciam?

perfice hoc

Precibus, pretio, ut heream aliqua in parte tandem apud Thaidem.

difficilè est.

si quid collibuit, novi te, hoc si effecer is,

Quod vis donum, praemiū à me optato, id optatum feres,

Gn.

Itàne?

sic erit.

Gn.

hoc si efficio, postulo ut mihi tua domus

To praesente, absente pateat, invocato ut sit locus

Semper.

Th.

do fidem ita futurum.

Gn.

accingar.

Ph.

quem hic ego audio?

O Thraso.

salvete,

tu fortasse, quae facta hîc sient,

Nescis.

scio,

cur te ergo in his ego conspicor regionibus?

Vobis fretus,

Ph.

scis quam fretus? miles edico tibi.

Si in platea hac te offēdero post unquam, quod dicas mihi:

Alium quaerebam, iter hac habui: periisti.

Gn.

eia haud sic decet.

Ph.

Dictum est.

Gn.

non cognosco vostrum tam superbum.

Ph.

sic erit.

Priùs audite paucis: quod cùm dixero, si placuerit,

Facitote.

Ph.

audiamus.

tu concedo paulū istuc Thraso.

Principio, ego vos credere ambos hoc mihi vehementer velim,

Me, hujus quidquid facio, id facere maxime causa mea:

Verùm idem si vobis prodest, vos non facere inscitia est.

Ph.

Quid id est.

militem ego rivalem recipiendum censeo.

Ph.

hem,

Recipiendum?

Gn.

cogita modò: tu hercle cum Illa, Phaedria,

[Page] Et libenter vivis, etenim bene libenter victitas.

Et quod des, paulum, & necesse est multum accipere Thaidem,

Ut tuo amori suppeditare possit sine sumptu tuo: ad

Omnia haec magis opportunus, nec magis ex usu tuo

Nemo est, principio & habet quod det, & dat nemo largius:

Fatuus est, insulsus, tardus, stertit noctesque & dies:

Neque tu istum metuas ne amet mulier: facilè pellas ubi velîs:

Ph.

Quid agimus?

praeterea hoc etiam, quod ego vel primum puto,

Accipit hominem nemo meliùs prorsus, neque prolixîus

Ph.

Mirum, ni illoc homine quoquo pacto opus est.

Ch.

idem ego arbitror,

Gn.

Rectè facitis, unum etiam hoc vos oro, ut me in vostrum gregem

Recipiatis: satis diu hoc jam saxum volvo.

recipimus.

Ch.

Ac lubenter.

at ego pro istoc Phaeria, & tu Chaerea,

Hunc comedendum, & deridendum vobis propino.

Ch.

placet.

Ph.

dignus est.

Thraso, ubi vis, accede.

obsecro te, quid agimus?

Quid? isti te ignorabant, postquam eis mores ostendi tuos,

Et collaudavi secundum facta & virtutes tuas,

Impetravi.

bene fecisti. gratiam habeo maximam.

Nunquam etiam fùi usquam, quin me omnes amarent plurimum:

Dixin' ego vobis in hoc esse Atticam eloquentiam?

Ph.

Nil praeter promissum est, ite hac, vos valete, & plaudite.

[Page]

HE AUTONTIMORUMENI PERSONAE.

Chremes, senex.
Clitipho, adolescens.
Syrus, servus.
Bacchis, meretrix.
Sostrata, matrona.
Phrygia, aneilia.
Menedemus, senex.
Clinia, adolescens.
Dromo, servus.
Antiphila, amasia,
Nutrix.

Sequentium hic tantum men [...]io fit.

Archonides, senex.
Phanocrates, senex.

C. SULPICII APOLLINARIS PERIOCHA.

IN militiam proficisci gnatum Cliniam,
Amantem Antiphilam, compulit durus pater;
Animique sese an [...]ebat facti paenitens
M [...]x ut rever sus est, clam patrem divortitur
Ad Clitiphonem, is amabat scortum Bacchidem.
Cum accerseret cupitam Antiphilam Cl [...]nia:
Ut ejus Bacchis venit amica, ac servolae
Habitum gerens Antiphila: sactum id, quo patrem
Suum celaret Clitipho: hic technis Syri
Decem minas meretriculae ausert a sene.
Antiphila Clitiphonis reporitur soror,
Hanc Clinia, aliam Clitipho  [...]xorem accipit.

[Page]

HE AUTONTIMORUMENOS TERENTII.

Acta ludis Megalensibus. L. Cornelio Lentulo. & L. Valerio Flacco Aedil. Curul. Egit. Ambivius Turpio. Modos fecit Flaccus Claudi. Graeca Menandru. Acta primum tibiis imparibus, deinde duabus dextris: acta etiam tertio Ti. Sempronio. M. juventio Coss.

PROLOGUS.

NE cui sit vostrum mirum, cur parteis seni,
Poeta dederit, quae sunt adolescentium:
Id primum dicam: deinde, quod veni, eloquar,
Ex integra Graeca, integram comoediam
Hodie sum acturus Heautontimorumenon.
Duplex quae ex argumento facta est simplici.
Novam esse ostendi, & quae esset: nunc, qui scripserit,
Et cuja Graeca sit, ni partem maxumam
Existimarem s [...]ire vostrum, id dicerem.
Nunc, quamobrem has parteis didicerim, paucis dabo.
Oratorem voluit esse me, non prologum:
Vostrum udicium fecit: me actorem dedit,
Sed hic actor tantum poterit à facundia,
Quantum ille pot uit cogitare commodè,
Qui orationem hanc scripsit, quam dicturus sum.
Nam quod rumores distulerunt malevoli,
Multas contaminasse graecas, dum facit
Paucas latinas: esse id factum hic non negat,
Neque se id pigere, & deinde facturum autumat.
Habet bonorum exemplum: quo exemplo sibi
Licere id facere, quod illi fecerunt, putat.
Tum quod malevolus vetus poeta dictitat:
[Page] Repente ad studium hunc se applicasse musicum,
Amicûm ingenio fretum: haud natura sua:
Arbitrium vestrum, vestra existimatio
Valebit. quamobrem omnes vos oratos volo;
Ne plus iniquum possit, quam aequum oratio.
Facite, aequi sitis; date crescendi copiam
Novarum, qui spectandi faciunt copiam
Sine vitiis: ne ille pro se dictum existumete,
Qui nuper fecit, servo currenti, via
Decesse populum: cur insano serviat?
De illius peccatis plura dicet, cum dabit
Alias novas, nisi finem maledictis facit.
Adeste aequo animo, date potestatem mihi,
Statariam agere ut liceat per silentium,
Ne semper servos currens, iratus senex,
Eda [...] parasitus, sycophanta autem impudens,
Avarus leno, assiduè agendi sint mihi:
Clamore summo, cum labore maxumo.
Mea causa, causam hanc justam esse animum inducite;
Ut aliqua pars laboris minuatur mihi:
Nam nunc novas qui scribunt, nihil parcunt seni:
Si qua laboriosa est, ad me curritur:
Sin levis est, ad alium defertur gregem.
In hac est pura oratio. experimini,
In utramque partem ingenium quid possit meum.
Si nunquam avare pretium statui arti meae,
Et eum esse quaestum in animum induxi maxumum,
Quam maxume servire vestris commodis:
Exemplum statuite in me, ut adolescentuli
Vobis placere studeant potius, quam sibi.

ACTUS I.

SCENA I.

Chremes,
Menedemus,

QUanquam haec inter nos nupera notitia admodum est,

Inde adeò quod agrum in proxumo hic mercatus es.

Nec rei fere sane amplius quicquam fuit:

[Page] Tamen vel virtus tua me, vel vicinitas

(Quod ego in propinqua parte amicitiae puto)

Facit, ut te audacter moneam, & familiariter,

Quod mihi videre praeter aetatem tuam

Facere, & praeter quam res te adhortatur tua.

Nam pro Deùm at (que) hominum fidem, quid vis tibi? aut

Quid quaeris? annos sexaginta natus es,

Aut plus co, ut conjicio agrum in his regionibus

Meliorem, neque pretii majoris, nemo habet:

Servos complureis: proinde quasi nemo siet,

Ita tute attente illorum officia fungere.

Nunquam tam mane egredior, neque tam vespere

Domum revertor, qnin te in fundo conspicer

Fodere, aut arare, aut aliquid ferre: denique

Nulium remittis tempus, neque te respicis:

Haec non voluptati esse, satis certo scio.

At enim (dices) me, hic quantum operis fiat poeniter.

Quod in opere faciundo operae consumis tuae:

Si sumas in illis exercendis, plus agas.

Me.

Chreme: tantumne est ab re tua otii tibi,

Aliena ut cures, eaque nihil quae ad te attinent.

Ch.

Homo sum, humani à me nihil alienum puto.

Vel me monere hoc, vel per contari puta.

Rectum est; ego ut faciam: non est; [...]e ut deterream.

Me.

Mihi sic est usus, tibi ut opus est facto face.

Ch.

An cuiquā est usus homini, se ut cruciet?

Me.

mihi est.

Ch.

Si quid laboris est, nollem: sed quid istuc mali est?

Quaeso quid de te tantum meruisti?

Me.

eheu.

Ch.

Ne lacruma: at (que) istuc quicquid est, fac me ut sciam:

Ne retice: ne verere, crede (inquam) mihi:

Aut consolando, aut consilio, aut re juvero.

Me.

Scire hoc vis?

hac causa equidem, qua dixi tibi.

Me.

Dicetur,

at istos rastros interea tamen

Depone, ne labora.

Me.

minimè.

quam rem agis?

Me.

Sine me, vacuum tempus ne quod duim mihi

Laboris.

non sinam inquam,

Me.

ah, non aequom facis

Ch.

Hui, tam graveis hos quaeso?

Me.

sic meritum est meū.

[Page]

Nunc loquere.

filium unicum adolescentulum

Habeo, ah quid dixi habere me, imò habui Chreme,

Nunc habeam, nec ne, incertum est.

quid ita istuc?

scies.

Est è Corintho, hic advena anus paupercula,

Ejas filiam ille amare coepit perdite,

ope jam ut pro uxore haberet: haec clam me omnia.

Ubi rem rescivi, coepi non humanitus,

Neque ut animum decuit aegrotum adolescentuli,

Tractare, sed vi & via pervulgata patrum.

Quotidie accusabam: hem, tibi ne haec diutius

Licere speras facere me vivo patre;

Amicam ut habeas prope jam in uxoris loco▪

Erras, si id credis, & me ignoras Clinia.

Ego te meum esse dici tantisper volo,

Dum, quod te dignum est, facies: sed si id non sacis,

Ego, quod me in te sit facere dignum, invenero.

Nulla adeò ex re istuc fit, nisi ex nimio otio,

Ego istuc aetatis non amori operam dabam,

Sed in Asiam abii hinc propter pauperiem, at (que)

Simul rem & gloriam armis belli repperi.

Postremo adeo res rediit: adolescentulus

Saepe eadem, & grāviter audiendo victus est:

Aetate me putavit, & sapientia

Plus scire, & providere quàm se ipsum sibi

In Asiam ad regem militatum abiit Chreme.

Quid ais?

[...]am me profectus, menseis treis abest.

Ch.

Ambo accusandi: etsi illud inceptum tamen

Animi est pudentis signum, & non instrenui.

Me.

Ubi comperi ex iis, qui ei fuere conscii,

Domum revertor maestus, atque animo fere

Perturbato, atque incerto prae aegritudine:

Assideo, accurrunt servi: soccos detrahunt;

Video alios festinare; lectos sternere,

Coenam apparare: pro se quisque sedulò

Faci [...]bat, quo illam mihi s [...]nirent miseriam.

Ubi video haec, coepi cogitare: hem tot mei

[Page] Solius solliciti sunt causa, ut me unum expleant.

Ancillae tot me vestiant? sumptus domi

Tantos ego solus faciam? sed gnatum unicum,

Quem pariter uti his decuit, aut etiam amplius,

Quod illa aetas magis ad haec utenda idonea est:

Ego eum hinc ejeci miserum injustitia mea.

Malo quidem me dignum quovis deputem,

Si id faciam, nam usque dum ille vitam illam cole:

Inopem, carens patria ob meas injurias:

Interea usque illi de me supplicium dabo.

Laborans, quaerens, parcens, illi serviens:

Ita facio prorsus, nihil relinquo in aedibus,

Nec vas, nec vestimentum, conrasi omnia:

Ancillas, servos (nisi eos, qui opere rustico

Faciundo facile sumptum exercerent suum)

Omneis produxi, ac vendidi: inscripsi illico

Aedes mercede: quasi talenta ad quindecim,

Coëgi: agrum hunc mercatus sum: hîc me exerceo:

Decrevi tantisper me minus injuriae,

Chreme, meo gnato facere, dum fiam miser;

Nec fas esse ulla me voluptate hic srui,

Nisi ubi isle huc salvos redierit meus particeps.

Ch:

Ingenio te esse in liberos leni puto, &

Illum obsequentem, si quis recte aut commode

Tractaret, verum neque tu illum satis noveras,

Nec te ille. hoc ubi fit, ubi non vere vivitur.

Tu illum, nunquam ostendisti, quanti penderes,

Nec tibi ille est credere ausus quae est aequom patrie

Quod si esset factum, haec nunquam evenissent tibi.

Me.

Ita res est, fateor: peccatum à me maxumum est.

Ch.

Menedeme, at porro recte spero: & illum tibi

Salvom affuturum esse [...]ic confido propediem.

Me.

Utinam dii ita faxint.

Ch.

facient, nunc si commodum est,

Dionysia hic sunt, hodie apud me sis volo.

Me.

Non possum.

Ch.

Cur non? quaeso tandem aliquantulum

[Page] Tibi parce: idem absens facere te hoc volt filius.

Me.

Non convenit, qui illum ad laborem impulerim,

Nunc me ipsum fugere.

Ch.

siccine est sententia?

Me.

Sic.

Ch.

Bene vale,

Me.

Et tu.

Ch.

lacrumas excussit mihi.

Miseretque me ejus: sed ut diei tempus est;

Monere oportet me hunc vicinum Phaniam,

Ad coenam ut veniat: ibo, visam si domi est,

Nihil opus fuit monitore, jamdudum domi

Aiunt, praesto apud me esse, egomet convivas moror.

Ibo adeo hinc intro, sed quid crepuerunt fores?

Hinc à me quisnam egreditur? huc concessero.

ACTUS I.
SCENA II.

Clitipho,
Chremes,

Cl.

NIhil adhuc est, quod vereare, Clinia: haudquaquam etiam cessant:

Et illam simul cum nuncio tibi hic ego affuturam

Hodie scio: proin tu sollicitudinem istam falsam,

Quae te excruciat, omittas. Ch. qui cum loquitur filius?

Cli.

Pater adest, quem volui: adibo. pater opportune advenis.

Ch.

Quid id est?

Cli.

hunc Menedemum nostin' nostrum. vicinum?

Ch.

probe.

Cli.

Huic filium scis esse?

Ch.

Audivi esse in Asia.

Cli.

non est pater:

Apud nos est.

Ch.

quid ais?

Cli.

advenientem è navi egredientem adduxi illico.

Ad caenam, nam mihi magna cum eo jam inde usque à pueritia,

Semper fuit familiaritas.

Ch.

voluptatem magnā nuncias

Quam vellem Menedemum invitatum, ut nobiscum hodie esset amplius.

Ut hanc laetitiam nec opinanti primus ei objicerem domi.

Atque etiam nunc tempus est.

Cli.

cave faxis: non est opus pater.

Ch.

Qua propter?

Cli.

quia enim incertum est etiam, quid se faciat: modo venit:

[Page] Timet omnia, patris iram, & animum amicae se ergau [...] sit suae.

Eam miserè amat, propter eam, haec turba atque abitio evenit,

Ch.

scio.

Cli.

Nunc servolum ad eam in urbem misit, & ego nostrum unà Syrum.

Ch.

Quid narrat?

Cli.

quid ille? se miserum esse.

Ch.

miserum? quem minus credere est?

Quid reliqui est, quin habeat, quae quidem in homine dicuntur bona?

Parenteis, patriam incolumem, amicos, genus, cognatos, divitias.

Atque haec perinde sunt, ut illius animus, qui ea possidet:

Qui uti scit, ei bona: illi qui non utitur recte, mala.

Cli.

Immo ille senex fuit importunus semper: & nunc nihil magis

Vereor, quàm ne quid in illū iratus plus satis faxit pater.

Chr.

Illène? sed reprimamme, nam in metu esse hunc, illi est utile.

Cli.

Quid tute tecum?

Ch.

dicam: ut ut erat, mansum tamen oportuit.

Fortasse aliquanto iniquior erat praeter ejus lubidinem:

Pateretur: nam quem ferret: si parentem non ferret s [...]ū.

Hunccine erat aequom ex illius more, an illum ex hujus vivere? &

Quod illum insimulat durum, id non est: nam parentum injuriae

Unjusmodi sunt fermè (paulò qui est homo tolerabilis)

Scortari crebrò nolunt: nolunt crebrò convivarier,

Praebent exiguè sumptum: & ea sunt tamen ad virtutem omnia.

Verum ubi animus semel se cupiditate devinxit mala,

Necesse est Clitipho consilia consequi consimilia: hoc

Scitum est, periculum ex aliis facere, tibi quod ex usu siet.

Cli.

Ita credo,

Ch.

ego ibo hinc intrò, ut videam nobis quid coenae siet.

Tu, ut tempus est diei, vide sis, ne quò hinc abeas longius.

Cli.

[Page]

Quam iniqui sunt patres in omneis adolescenteis judices:

Qui aequom censent, nos jam á pueris illico nasci senes.

Neque illarum affines esse rerum, quas fert adolescenti [...].

Ex sua libidine moderantur, quae est nunc, non quae olim fuit.

Mihi si unquam filius erit, nae ille facili me utetur patre:

Nā & cognoscendi, & ignoscendi, dabitur peccati locus;

Non ut meus, qui mihi per alium ostendit suā sētentiā.

Perii: is mihi, ubi adbibit plus paullo, sua quae narrat facinora!

Nunc ait: periculum ex aliis facito, tibi quod ex usu siet.

Astutus, nae ille haud scit, quam mihi nunc surdo narret fabulam.

Magis nunc me amicae dicta stimulant: da mihi, atque affer mihi:

Cui quid respondeam, nihil habeo: neque me quisquam est miserior.

Nam hic Clinia, et si is quo (que) suarū rerū satagit; attamē

Habet bene ac pudicè eductam, ignaram artis meretriciae,

Mea est potens, procax, magnifica, sumptuosa, nobilis.

Tum quod dem ei, recte est: nam nihil esse mihi, religio est dicere.

Hoc ego mali non pridem inveni: ne (que) etiā dū scit pater.

ACTVS II.

SCENA I.

Clinia,
Clitipho.

Clin.

SI Mihi secundae res de amore meo essent, jamdudum scio

Venissent: sed vereor, ne me absēte mulier hic corrupta sit.

Concurrunt multae opiniones, quae mihi animum exaugeant.

Occasio, locus, aetas, mater, sub imperio cujus est, malae:

Cui nihil praeter pretiū jum dulce est,

Clit.

Clinia.

Clin.

hei misero mihi!

Clit.

Etiam caves, ne videat fortè hinc te à patre aliquis exiens?

Clin.

[Page]

Faciam: sed nescio quid profecto mihi animus praesagit mali.

Clit.

Pergin istuc priùs dijudicare quā scis, quid veri siet?

Clin.

Si nihil mali esset, jam hic adessent.

Clit.

jam aderunt.

Clin.

quando istuc erit?

Clit.

Non côgitas hinc longius abesse? & nosti mores mulierum:

Dum moliūtur, dum comūtur, annus est.

Clin.

ô Clitipho Timeo.

Clit.

respira: eccum Dromonem cum Syro: [...]a adsunt tibi.

ACTUS II.
SCENA II.

Syrus,
Dromo,
Clinia,
Clitipho.

Sy,

A In' tu?

Dr.

sic est.

Sy.

verum interea dum sermones caedimus,

Illae sunt relictae.

Clit.

mulier tibi adest, audin' Clinia?

Clin.

Ego verò audio nunc demum, & video, & valeo Clitipho.

Clit.

Minimè mirum, adeó impeditae sunt: ancillarum gregem

Ducunt secum.

Clin.

perii, unde illi sunt ancillae?

Clit.

men' rogas.

Sy.

Non oportuit relictas: portant quid rerum.

Clit.

hei mihi.

Sy.

Aurum, vestem: & vesperascit, non noverunt viam.

Factum à nobis stultè est, abidum tu Dromo illis obviā

Properè: quid stas?

Clin.

vae misero mihi, quanta de spe decidi?

Clit.

Quid istuc? quae res te sollicitat autem?

Clin.

rogitas' quid siet?

Viden' tu ancillas, aurum, vestem? quam cum una hic ancillula

Ego reliqui, unde ea esse censes?

Clit.

vah, nunc demum intelligo,

Sy.

Dii boni, quid turbae est? aedes nostrae vix capient, scio.

Quid comedent? quid ebibent? quid sene erit nostro miserius?

[Page] Sed video, eccos, quos volebam.

Clin.

ô Jupiter, ubi nam est fides?

Dum ego propter te errans patria careo demens, tu interea loci

Cólocupletasti te Antiphila, & me in his deseruisti malis:

Propter quam in summa infamia sum, & meo patri minus obsequens:

Cujus nunc pudet me, & miseret, qui harum mores cantabat mihi,

Monuisse frustra: neque potuisse unquam me ab hac expellere.

Quod nunc faciam tamen: cum gratum mihi esse potuit, nolui.

Nemo est miserior me.

Sy.

hic de nostris verbis errat videlicet,

Quae hic sumus lòcuti.

Clit.

aliter tuum amorem, atque est, accipis:

Nam & vita est eadem, & animus te egra idem ac fuit,

Quantum ex ipsa re conjecturam coepimus.

Clin.

Quid est obsecro? nam mihi nunc nihil rerum omnium est,

Quod malim, quam me hoc falsò suspicarier.

Sy.

Hoc primum, ut ne quid hujus ignores: anus

Quae est dicta mater esse ei antehac, non fuit:

Ea obiit mortem: hoc ipsa in itinere alterae

Dum narrat, forte audivi,

Clit.

quaenam est altera:

Sy.

Mane, hoc quod coepi, primum enarrem Clitipho:

Post istuc veniā.

Clit.

propera.

Sy.

jam primū omnium

Ubi ventum ad aedes est, Dromo pultat fores:

Anus quaedam prodit: haec ubi aperuit ostium,

Continuò hic se conjecit intrò, ego consequor:

Anus foribus obdit pessulum, ad lanam redit.

Hinc sciri potuit aut nusquam alibi, Clinia,

Quo studio vitam suam te absente exegerit:

Ubi de improviso est interventum mulieri:

(Nam ea res dedit tum existimandi copiam

Quotidianae vitae consuetudinem,

[Page] Quae, cujusque ingenium ut sit, declarat maxume)

Texentem telam studiosè ipsam offendimus,

Mediocriter vest itam veste lugubri;

Ejus anuis causa opinor, quae erat mortua,

Sine auro tum ornatam, ita uti quae ornantur sibi,

Nulla mala re esse expolitam muliebri:

Capillus passus, prolixus, circum caput

Rejectus negligenter, pax.

Clin.

Syre mi obsecro

Ne me in laetitiam frustra conjicias.

Sy.

anus.

Subtegmen nebat: praeterea una ancillula

Erat; ea rexebat una, pannis obsita,

Neglecta, immunda illuvie.

Clit.

si haec suut Clinia

Vera, ita uti credo, quis te est fortunatior?

Scin' hanc, quam dicit sordidatam & sordidam?

Magnum hoc quo (que) signū est dominam esse extra noxiam;

Cum ejus tam negliguntur internuncii:

Nam disciplina est ejsdem, munerarier

Ancillas primum, ad dominas qui affectant viam.

Clin.

Perge obsecro te, & cave ne falsam gratiam

Studeas inire. quid ait, ubi me nominas?

Sy.

Ubi dicîmus rediisse te, & rogare, uti

Veniret ad te; mulier telam deserit

Continuo, & lacrumis opplet os totum sibi, ut

Facilè scires desiderio id fieri tuo.

Clin.

Prae gaudio (ita me Dii ament) ubi sim nescio,

Ita timui.

Clit.

at ego nihil esse scibam Clinia.

Agedum vicissim Syre, dic, quae illa est altera?

Adducimus tuam Bacchidem.

Cl.

hem quid Bacchidem?

Eho, sceleste, quo illam adducis? quo illam ego? ad nos scilicet.

Clit.

Ad patremne?

ad eum ipsum.

Clit.

ô hominis impudentem audaciam?

Sy.

heus

Tu, non fit sine periculo facinus magnus & memorabile.

Clit.

Hoc vide: in mea vita tu tibi laudem is quaesitum, scelus:

Ubi si paululum modo quid te fugerit, ego perierim,

Quid illo facias?

Sy.

at enim.

Clit.

quid enim?

Sy.

si sinas dicam.

Clin.

sine.

Clit.

[Page]

Sino.

Sy.

ita res est haec nunc, quasi cum. Clit. quas, malum, ambages mihi

Narrare occipit?

Clin.

Syre, verum hic dicit: mitte: ad rem redi.

Sy.

Enim verò reticere nequeo: multis modis injurius

Clitipho es: neque ferri potis es.

Clin.

audiendum hercle est: tace.

Sy.

Vis amare: vis potiri: vis, quod des illi, effici.

Tuū esse in potiundo periculum non vis. haud stulte sapi.

Siquidem id sapere est, velle te id, quod non potest contingere.

Aut haec cum illis sunt habenda, aut illa cum his amittenda sunt.

Harum duarum conditionum nunc utram malis, vide,

Etsi consilium, quod coepi, rectum esse & tutum scio:

Nam tua apud patrem amica tecum sine metu ut sit, copia est:

Tum illi argentum, quod es pollicitus, eadem hac inveniam via:

Quod ut efficerem, orando surdas jam aureis reddideras mihi.

Quid aliud tibi vis?

Clit.

siquidem hoc fit.

Sy.

siquidem experiundo scies.

Clit.

Age, age, cedo istuc tuum consilium, quid id est?

Sy.

assimulabimus

Tuam amicam, hujus esse.

Clit.

pulchrè, cedo, quid hic faciet sua?

An ea quo (que) hujus dicetur, si haec una dedecori est parum:

Sy.

Immo ad tuam matrem deducetur.

Clit.

quid eo?

Sy.

longum est Clitipho,

Tibi si narrem, quam ob rem faciam: vera causa est.

Clit.

fabulae:

Nihil satis firmi video, quamobrem accipere hunc mihi expediat metum,

Sy.

Mane habeo aliud, si istuc metuis, quod ambò confiteamini

Sine periculo esse.

Clit.

hujusmodi, obsecro, aliquid reperi.

Sy.

maxume:

[Page] Ibo obviam hinc: dicam, ut revortantur domū.

Clit.

hem,

Quid dixti?

Sy.

ademptum tibi jam faxo omnem metum,

In aurem utramvis otiosè ut dormias.

Clit.

Quid ago nunc?

Clin.

tùne? quod boni est.

Clit.

Syre, dic modò

Verum.

Sy.

age modo: hodie serò, ac nequidquam voles.

Clin.

Datur modo: fruere dum licet: nam nescias,

Ejus sit potestas posthac, an nunquam tibi.

Clit.

Syre inquam.

Perge porrò: tamen istucago.

Clit.

Verum hercle istuc est, Syre, Syre inquam, heus heus. Syre,

Sy.

Concaluit: quid vis?

Clit.

redi, redi.

adsum, dic quid est?

Jam hoc quo (que) negabis tibi placere.

Clit.

immo Syre,

Et me, & meum amorem, & fam [...] permitto tibi,

Tu es judex: ne quid accusandus sis, vide.

Sy.

Ridiculum est, te istuc me admonere Clitipho:

Quasi istîc minor mea res agatur, quam tua.

Hic, si quid nobis forte advorsi evenerit,

Tibi erant parata verba, huic homini verbera.

Qua propter neutiquam haec res neglectui est mihi,

Sed istunc exora, ut suam esse assimulet.

Cl.

scilicet

Facturum me esse, in eum jam tes rediit locum

Ut sit necesse,

Clit.

merito te amo Clinia.

Clin.

Verum illa ne quid titubet.

Sy.

perdocta est probe,

Clit.

At hoc demiror, qui tam facile potueris,

Persuadere illi, quae solet quos (que) spernere.

Sy.

In tempore ad eam veni, quod rerum omnium est

Primum. nam miser [...] quendam offendi ibi militem

Ejus noctem orantem: haec arte tractabat virum,

Cupidum ut illius animum inopia incenderet,

Eadem (que) ut apud te esset ob hoc quam gratissima.

Sed heus tu vide sis, ne quid imprudens ruas.

Patrem novisti, ad has res quam sit perspicax:

Ego te autem novi, quam esse soleas impotens.

Inversa verba, eversas cervices tuas,

Gemitus, screatus, tusse is, risus, abstine.

Clit.

[Page]

laudabis.

vide sis.

Clit.

tutemet mirabere.

Sy.

Sed quam citò sunt consecutae musieres?

Clit.

Ubi sunt? cur retines?

jam nunc haec nō est tua,

Clit.

Scio, apud patrem at nunc interim.

nihilo magis.

Clit.

Sine,

Sy.

non sinam inquam.

Clit.

quaeso paulisper.

Sy.

veto.

Clit.

Saltem salutare.

Sy.

abeas, si sapis.

Clit.

eo quid Istic?

manebit.

Clit.

ò felicem hominem!

ambula.

ACTUS. II.
SCENA III.

Bach [...]s,
Antiphila,
Clinia,
Syrus.

AEDepol te Antiphila mea laudo, & fortunatam judico.

Id cum studuisti, isti formae mores ut consimiles forent:

Minimeque (Ita me Dii ament) miror si te sibi quisque expetit.

Nam mihi, quale ingenium haberes, fuit indicio oratio,

Et cū egomet nunc mecum in animo vitā tuam cōsidero;

Adeo (que) vostrarum omnium, volgus quae ab sese segregāt,

Et vos esse istiusmodi, & nos non esse, haud mirabile est.

Nam vobis expedit esse bonas, nos, quibus cum res est, non sinunt:

Quippe forma impulsi nostra nos amatores colunt:

Haec ubi immutata est, illi suum animum aliò cōferunt.

Nisi prospectū est interea aliquid nobis, desertae vivimus.

Vobis cum uno simul ubi aetatem agere decretū est viro,

Cujus mos maximè est consimilis vostrum, hi se ad vos applicant:

Hoc beneficio utrique ab utris (que) vero devincimini;

Ut nunquā ulla amori vostro incidere possit calamitas.

An.

Nescio alias, mescio quidem semper fecisse sedulo,

Ut ex illius commodo meum compararem commodum.

Clin.

vah,

Ergo, mea Antiphila, tu nunc sola reducem me in patriam facis.

Nam dum absite absum, omnes mihi labores fuere, quos coepi leves,

[Page] Praeterquam tui carendum quod erat.

credo.

Clin.

Syre, vix suffero.

Hoccine me miserum non licere meo modò ingenio frui.

Sy.

Immo ut patrem tuum vidi esse habitum, diu etiam duras dabit.

Ba.

Quisnam hic adolescens est, qui intuitur nos?

An.

ah, retine me, obsecro.

Amabo, quid tibi est?

disperii.

perii misera; quid stupes

Antiphila?

An.

videon' Cliniam, an non?

quem vides?

Cli.

salve anime mi.

O mi exspectate Clinia, salve.

Clin.

ut vales?

An.

Salvom venisse gaudeo.

Clin.

teneóne te

Antiphila, animo maxumè exoptata m [...]o?

Ite intro, nam vos jam dudum exspectat senex.

ACTUS III.

SCENA I.

C [...]mes,
Menedemus.

LUciscit: hoc jam cesso pultare estium
Vicini? primum ex me u [...] s [...]t,  [...]ibi filium
Rediisse, etsi adolescentem hoc nolle intelligo.
Verum, cum videam miserum hunc tam excruciarier
Ejus abitu, celem tam insperatum gaudium?
Cum ille nihil pericli ex indicio siet?
Haud faciam, nam, quod potero, adjutabo senem,
Ita ut silium meum amico, atque aequali suo
Video inservire, & socium esse in negotiis:
Nos quoque senes est aequom senibus obsequi.

Me.

Aut ego profecto ingenio egregiè ad miseriam

Natus sum, aut illud falsum est, quod vulgo audio

Dici, Diem adimere aegritudinem hominibus.

Nam mihi quidem quotidie augescit magis

De silio aegritudo, & quanto diutius

Abest, magis cupio tanto, & magis desidero.

Ch.

Sed ipsum egressum foras video: ibo, alloquar.

Menedeme salve: [...]ntium apporto tibi,

Cujus maxumè te fieri participem cupis.

Me,

[Page]

Num quidnam de guato meo audisti Chreme?

Ch.

Valet, at (que) vivit.

quaeso, ubinam' est?

Ch.

apud me domi.

Meus gnatus?

sic est.

venit?

certe.

Clinia Meus venit?

dixi.

eamus, duc me ad eum obsecro.

Ch.

Non volt te scire se rediisse etiam: & tuum

Conspectum fugitat ob peccatum: tum hoc timet,

Ne tua duritia illa antiqua etiam adaucta sit.

Me.

Non tu ei dixisti, ut essem?

non.

quam [...] brem Chreme.

Quia pessumè istuc in te, atque in illum, consulis:

Si te tam leni, & victo esse animo ostenderis.

Non possum: satis jam, satis pater durus fui.

ah,

Vehemens in utramque partem, M [...]e, es nimis,

Aut largitate nimia, aut parsimonia.

In eandem fraudem ex hac re, atque ex illa incides.

Primum, olim potiùs, commeare filium

Quam paterere ad mulierculam, quae paululo

Tum erat contenta, cuique erant grata omnia,

Proterruisti hinc: ea coacta ingratiis

Post illa coepit victum vulgo quaerere.

Nunc, cùm sine magno intertrimento non potest

Haberi, quid vis dare cupis. nam, ut tu scias,

Quam ea nunc instructa pulchrè ad perniciem siet.

Primum, jam ancillas secum adduxit plus decem,

Oneratas veste, atque auro satrapes si siet

Amator numquam sufferre ejus sumptus queat,

Nedum tu possis.

estne ea intus?

Ch.

sit rogas?

Sensi: nam ei unam coenam, atque ejus comitibus,

Dedi: quod si iterum mihi sit danda, actum siet:

Nam, ut alia omittam, pitislando modó mihi

Quid vini absumpsit? sic hoc, dicens, asperum

P [...]t [...]r est: hoc aliud lenius, sodes, vide.

Relevi dolia omnia, omnes serias:

Omnes solicitos habui: acque haec una nox:

Quid te futurum censes, quem assidue exedent?

Sic me Di [...] amabunt, ut tuarum miseritum est,

[Page] Menedeme fortunarum.

faciat, quod [...]ubet:

Sumat, consumat, perdat, decretum est pati:

Dum illum modò habeam mecum.

Ch.

si certum est tib.

Sic facere: illud permagni referre arbitror,

Ut nescientem sentiat te id sibi dare.

Quid faciam?

quidvis potius quam quod cogitase

Per alium quemvis ut des: falli te sinas

Technis per ser volum: etsi subsensi id quoque,

Illos ibi esse, & id inter se agere clanculum.

Syrus cum illo vestro consusurrat: conferunt

Consilia adolescentes, & tibi perdere

Talentum hoc pacto satius est quam illo minam▪

Non nunc pecunia agitur, sed illud quo modo

Minimo periculo id demus adolescentulo.

Nam si semel tuum animum is intellexerit,

Priùs proditurum te tuam vitam, & prius,

Pecuniam omnem, quam abs te amittas filium: hui▪

Quantam fenestram ad nequitiam patefeceris?

Tibi autem porrò ut non sit suave vivere:

Nam DETERIORES omnes sumus licenti [...],

Quodcum (que) inciderit in mentem, volet: neque id

Putabit, pravum, an rectum quod petet, siet.

Tu, rem perire, & ipsum non poteris pati.

Dare denegaris: ibit ad illud illicò,

Quo maximè apud te se valere sentiet;

Abiturum se abs te esse illico minabitur.

Videre verum atque, ita uti res est, dicere.

Somnum hercle ego hac nocte occulis non vidi meis,

Dum id quaero, tibi qui filium restituerem.

C [...]do dextram: porrò te oro idem ut facias, Chr [...].

Paratus sum.

S [...]in' quid nunc facere te vo [...]?

Dic.

quod sensisti i [...]los me incipere faller [...],

Id ut mutarent facere: cupio illi dare,

Quod vult: cupio ipsum jam videre.

operam d [...]bo,

Syrus est praehendendus, atque adhortandus m [...]i.

A me nescio quis exit: concede hinc domum,

Nè nos inter nos congruere illi sentiant.

[Page] Paulum negoti mihi obstat. Simus & Crito

Vicini nostri hic ambigunt de finibus:

Me cèpere arbitrum: ibo, ac dicam, ut dixeram,

Operam daturum me, hodie non posse iis dare.

Continuò hic adero.

ita quaeso. dii vostram fidem;

Itàn' comparatam esse hominum naturam omnium,

Aliena melius ut videant, & judicent,

Quàm sua? an eò fit, quia in re nostra aut gaudio,

Sumus praepediti nimio, aut aegritudine?

Hic mihi nunc quantò plus sapit quam egomet mihi?

Ch.

Dissolvi me, otiosus operam ut tibi darem.

ACTUS III.
SCENA II.

Syrus,
Chremes.

HAc illàc circumcursa: inveniendum est tamen

Argentum, intendenda in senem est fallacia.

Ch.

Num me fefellit, hosce id struere? videlicet

Est Cliniae ille servus tardiusculus:

Id [...]irco huic nostro tradita est provincia.

Quis hic loquitur? perii numnam haec audiit.

Syre,

hem!

Quid tu istic?

rectè equidem te demiror, Chreme,

Tam manè, qui heri tantum biberis.

nihil nimis.

Nihil, narras? visa verò est, quod dici solet,

AQUIL aesenectus

eja.

musier commoda, &

Faceta haec est meretrix.

Ch.

sane idem visa est mihi.

Et quidem hercle forma luculenta.

sic satis.

Ita non ut olim, sed uti nunc, sanè bona:

Minimeque miror, Clinia hanc si deperit:

Sed habet patrem quen [...]am avidum, miserum, at (que) aridū

Vicinum hunc nostin'? at, quasi is non diviuis

Abundet, gnatus ejus profugit inopia.

Scin' est: sactum, ut dico,

Ch.

quid? ego nesciam?

Homin [...] pistrino dignum.

quem?

istum servol [...]

Dico ado, escentis.

Syre, tibi timui male.

Qui pa [...]us est id fieri.

quid faceret?

Ch.

rogas?

Aliquid [...] periret, fingeret fallacias.

[Page] Unde esset adolescenti, amicae quod daret,

[...]tque hunc dificilem invitum servaret senem.

Garris.

Ch.

haec facta ab illo oportebant Syre,

Eho quaeso laudas, qui heros fallunt?

in loco

Ego vero laudo.

recte sane.

Ch.

quippe quia

Magnarum saepe id remedium aegritudinum est:

Jam huic man [...]isset unicus gnatus domi.

Jocone, an serio illaec dicat, nescio;

Nisi mihi quidem addit animum quo lubeat magis.

At nunc quid exspectat, Syre? an, dum hinc denuo

Abeat, cùm tolerare hujus sumptus non queat?

Nonne ad senem aliquam fabricam finger.

stolidus est.

At te adjutare oportet adolescentùli

Causa.

equidem facile facere possum, si jubes:

Etenim, quo pacto id fieri soleat calleo.

Ch.

Tanto hercle melior.

non est mentiri meum.

Ch.

Fac ergo.

at heus tu, facito dum eadem haec memineris,

Si qui [...] hujus simile forte aliquando evenerit,

Ut sunt humana, tuus ut faciat filius.

Non usus veniet, spero.

Sy.

spero hercle ego quoque:

Neque eò nunc dico, quo quidquam illum senserim:

Sed si quid, ne quid: quae sit ejus aetas, vides,

Et nae ego te (si usus veniat) magnifice Chreme,

Tractare possim.

Ch.

de istoc, cum usus venerit;

Videbimus quid opus siet: nunc istuc age.

Nunquam commodius unquam herum audivi loqui,

Nec cum malefacerem crederem mihi impunius

[...], quisnam à nobis egreditur foras?

ACTUS III.
SCENA III.

Chremes,
Clitipho,
Syrus.

QUid i [...]tu [...], quaeso? qui istic mos est Clitipho? itan [...] neri

Opor [...]t.

Clit.

quid ego feci?

Ch.

vidin' ego te modo manum in sinum huic

Meretrici inserere?

Sy.

acta haec res est, perii;

Clit.

men [...].

Ch,

hisce occulis, ne nega.

[Page] Facis adeò indigne injuriam illi, qui non abstineas manum:

Nam istaec quidem contumelia est, hominem amicum ad te recipere:

Atque ejus amicam subagitare. vel heri in vino quam immodestus

Fuisti!

Sy.

factum.

Ch.

quam molestus? ut equidem,

Ita me Dii ament, metui quid futurum denique esset. novi ego

Animos amantium: graviter advortunt, quae nō censeas.

Clit.

At mihi fides apud hunc est, nihii me istius facturum, pater.

Ch.

Esto, at certe concedas aliquo ab corum ore aliquantisper.

Libido multa fert: ea prohibet facere tua praesentia.

Ego de me facio conjecturam, nemo est meorum amicorum hodie,

Apud quem expromere omnia mea occulta, Clitipho audeam.

Apud aliū prohibet dignitas: apud aliū ipsius facti pudet,

Ne ineptus, ne protervos videar, quod illū facere credito.

ned nostrum est intelligere, utcunque, atque ubicun (que) opus sit, obsequi.

Syr.

Quid istic narrat?

Clit.

Perii.

Syr.

Clitipho haec ego praecipio tibi:

Hominis es frugi & temperantis fructus officium.

Cli.

Tace

Sodes.

Syr.

Rectè sanè,

Clit.

Syre pudet me.

Syr.

Credo neque injuria.

Quin mihi molestum est.

Cl.

Pergin'; hercle?

Syr.

verū: dico quod videtur.

Cli.

Nònne accedam ad illos?

Ch.

Eho quaeso, una accedundi via est?

Syr.

Actum est: hic se priùs indicarit, quàm ego argentum effero Chreme.

Vin'tu homini stulto mihi auscultare?

Chr.

Quid faciam?

Syr.

Jube hunc,

[Page] Abire hinc aliquò.

Cl.

Quò ego hinc abeam?

Syr.

Quò? quò lubet, da illis locum:

Abi deambulatum.

Cli.

Deambulatum, quò?

Syr.

Vah, quasi desit locus:

Abi sanè istac, istorsum, quò vis.

Ch.

Rectè dici [...], cēseo.

Clit.

Dii te eradicent Syre, qui me istinc extrudis.

Sy.

At tu pol tibi

Istas posthac comprimito manus,

Censen'vero? quid illum porrò, credis facturū Chreme.

Nisi eum, (quantum Dii dant tibi opis) servas, castigas, mones?

Ch.

Ego istuc curabo.

atque nunc, here, hic tibi asservandus est.

Ch.

Fiet.

si sapias: nam mihi jam minus minusque obtemperat.

Quid tu? ecquid de illo, quod dudum te cum egi, egisti Syre? aut

Reperisti tibi quod placeat, an nondum etiā?

defallacia

Dicis? est. inveni quandam nuper.

Ch.

frugi es: cedo, quid id est?

Dicam: verùm, ut aliud ex alio incidit.

quidnā Syre

Pessuma haec est meretrix.

Ch.

ità videtur.

immò, si scias.

Hoc vide quod inceptet facinus, Fuit quaedam anus, Corinthia

Hic: huic drachmarum argenti haec mille dederat mutuū.

Ch.

Quid tum?

Sy.

Ea mortua est: reliquit filiam adolescentulam:

Ea relicta huic arraboni est pro illo argēto.

Ch.

Intelligo.

Sy,

Hanc secum huc adduxit, eaque est nunc ad uxorem tuam.

Quid tum.

Sy.

Clinia orat, sibi uti nunc de [...] illam? illi tamen

Pòst daturum mille nummûm poscit.

Ch.

Et poscit quidem?

Sy.

Hui.

Dubiumne id est?

Ch.

Ego sic putavi quid nunc facere cogitas?

Sy.

[Page]

Egóne? ad Menedemum ibo: dicam, hanc esse captam ex Ca [...]ia,

Ditem, & nobilem; si redimat, magnum inesse in ea lacrum.

Ch.

Erras.

Sy.

Quid ita?

Ch.

Pro Menedemo nunc tibi ego respondeo:

Non [...]mo, quid ais?

Sy.

Optata loquere.

Ch.

Atque non est opus.

Sy.

Non opus est?

Ch.

non hercle verò.

Sy.

quid istuc? miror,

jam scies.

Mane, mane, quid est, quod tam à nobis graviter crepuere fores?

ACTUS IIII.

SCENA I.

Sostrata,
Chremes,
Nutrix,
Syrus.

So.

NIsi me animus fallit, hic profecto est ann [...]lus, quem ego suspicor,

Is, qui cum exposita est gnata.

Ch.

quid volt sibi, Syre, haec oratio?

So.

Quid est? isne tibi videtur?

Nut.

dixi equidem, ubi ostendisti, illico

[...]um esse.

So.

at ut satis modo contemplata sis, mea nutrix.

Nu.

satis.

So.

Abi nu [...] jam intrō: atque illa si jam laverit, mih [...] nun [...]a.

[...]ic ego virum interea opperibor.

Sy.

te volt: videas quid velit.

Nescio quid tristis est, non temere est, metuo, quid sit.

Ch.

quid siet?

Nae ista hercle magno jam conatu magnas nugas dixerit.

So.

Ehem mi vir.

Ch.

chem mea ux or.

So.

te ipsum quaero.

Ch.

loquere, quid velis.

So.

Primum hoc te oro, nequid credas me advorsum edictum tuum

Facere ausam.

vin' tibi me istuc (ets [...] incredibile est) credere?

Credo.

Sy.

nescio, quid peccati portet haec purgatio.

So.

[Page]

Meminist in'me esse gravidam, & mihi te maxum opere interminatum,

Si puellam parerem, nolle tolli?

Ch.

scio quid feceris: Sustulisti,

Sy.

si sic factum est domina: ergo heius damno auctus est.

So.

Minimè: sed erat hic anus Corinthia haud impura: ei dedi

Exponendam.

Ch.

O Jupiter: tantam esse in animo inscitiam!

So.

Perii, quod ego feci?

Ch.

At rogitas?

So.

Si peccavi mi Chreme,

Insciens [...]eci.

Ch.

Id quidem ego, etsi tu neges, certo scio:

Te inscientem, at (que) imprudentem dicere, ac facere omnia:

Tot peccata in hac re ostendis. nam jam primum, si meum

Imperium exsequi voluisses, interemptam oportuit,

Non simulare mortem verbis, re ipsa spèm vitae dare.

At id omitto: misericordia, animus maternus: sino.

Quā bene vero abs te prospectū est: quid voluisti? cogita:

Nempe anui illi prodita abs te filia est planissime,

Per te vel uti quaestum faceret, vel uti vaeniret palam.

Credo, id cogitasti: quid vis? satin'st, dum vivat modo.

Quid cum illis agas, qui neque jus, neque bonum at que aequom sciunt,

Melius, pejus, prosit, obsit, nil vident, nisi quod lubet?

So.

Mi Chreme, peccavi fateor: vincor: nunc hoc [...]e obsecro.

Quanto tuus est animus natu grandior, ignoscentior,

Ut meae stultitiae in justitia tua sit aliquid praesidi

Ch.

Scilicet equidē istuc factum ignoscam: verū Sostrata

Malèdocet te mea facilitas multa. sed istuc quidquid est.

Qua hoc occeptum est causa, loquere.

So.

Ut stultae & miserae omnes sumus

Religiosae; cum ex ponendam do illi, de digito annulum,

D [...]traho, & eum dico ut unà cum puella exponeret;

Si morer [...]tur, ne expers partis esset de nostris bonis.

Chr.

Istuc rectè: conservasti te atque illam.

Sost.

Hic is est annulus.

Chr.

Unde habes?

Sost.

quam Bacchis secum adduxit adolescentulam.

Syr.

[Page]

Hem.

Chr.

Quid ea narrat? Sostr. ea lavatum dum it, servandū mihi dedit.

Animum non advorti primo: sed postquam aspexi,

Cognovi; ad te exsilui.

Ch.

quid nunc suspicare, aut invenis

De illa?

Sostr.

Nescio; nisi ut ex ipsa quaeras, unde hunc habuerit;

Si potis est reperiri.

Syr.

Interii: plus spei video, quā volo [...]

Nostra est, ita si est,

Chr.

V [...]itne illa, cui tu dederas?

Sostr.

Nescio.

Chr.

Quid ren [...]iciavit olim, fecisse?

Sostr.

id quod jusserā.

Chr.

Nomen mulieris cedo quod sit, ût quaeratur.

Sostr.

Philtere.

Syr.

Ipsa est, mirum ni illa salva est, & ego perii.

Chr.

Sostrata.

Sequere me intro hac.

Sostr.

ut praeter spem evenit! quam timui malè,

Ne nūc animo ita esses duro, ut olim in tollēda, Chreme!

Chr.

Non licet hominem esse saepè ita uti volt, si res non sinit.

Nunc ita tēpus est mihi, ut cupiā filiā: olim nihil minus.

ACTUS IV.
SCENA II.Syrus.
NIsi me animus fallit, haud multum à me aberit in­fortunium:
Ita hercle [...] angustum oppido nunc meae cogūtur copiae:
Nisi aliquid video, ne esse amicā hāc gnati resciscat senex,
Nam quod sperē de argēto, aut posse postulem me fallere;
Nihil est: triumpho, si licet me latere tecto abscedere.
Crucior, bosū tantum mihi ereptū tam subitò e faucibus.
Quid agam? aut quid comminiscar? ratio de integro in­  [...]unda'st mihi.
Nihil tam difficile, quin quaerendo investigari possiet.
Quid? si hoc sic incipiam nunc? nihil est. quid, si sic? tantundem egero.
[Page] At sic opinor: non potest: immò optume: eugè optu­mam habeo.
Retraham hercle, opinor, ad me idem illud fugitivum argentum tamen.

ACTUS IV.
SCENA III.

Clinia,
Syrus.

Clin.

NUlla mihi res post hac potest jam intervenire tanta?

Quae mihi aegritudinē afferat: tāta haec laetitia oborta est.

Dedo patri me nunc jam, ut frugalior sim, quam volt.

Syr.

Nihil me fefellit: cognita est, quantum audio hujus verba.

Istuc tibi ex sententia tua obtigisse laetor.

Clin.

O mi Syre, audistin' obsecro?

Syr,

quid ni? qui usque una affuerim.

Clin.

Qui aeque audisti commodius quicquam eveniss [...]?

Syr.

Nulli.

Clin.

Atque ita me Dii ament, ut ego nunc non tam meapte causa

Laetor, quam illius: quam ego scio esse honore quovis dignam.

Syr.

Ita credo: sed nunc Clinia, age, da te mihi vicissim:

Nam amici quo (que) res est vi [...]enda in tuto ut collocetur.

Ne quid de amica nunc senex.

Clin.

O Jupiter!

quiesce.

Clin.

Antiphila mea nubet mihi.

Syr.

Siccine me interloquere?

Quid faciam Syre mi? gaudeo: fer me.

Syr.

Fero hercle vero.

Clin.

Deorum vitam adepti sumus.

Sy.

Frustra operam opinor sumo.

Clin.

Loquere, audio.

Sy.

At jam hoc non ages,

agam [...].

Sy.

videndum est, inquam,

Amici quoque res, Clinia, tui in tuto ut collocetur:

Nam si nunc à nobis abis, & Bachidem hic relinquis,

Senex resciscet illico esse amicam hanc Clitiphonis:

S [...] abduxeris, celabitur itidem, ut celata adhuc est.

Clin.

[Page]

At enim istoc nihil est magis, Syre, meis nuptiis advorsum.

Nam quo ore appellabo patrem? tenes, quid dicam?

Syr.

Quidni?

Clin.

Quid dicam? quam causam afferam?

Syr.

Quin nolo mentiare.

Aperte, ita ut res sese habet, narrato?

Clin.

Quid agis?

Syr.

Jubeo.

Illam te amare, & velle uxorem: hanc esse Clitiphonis.

Clin.

Bonam atque justam rem oppido imperas & fact [...] facilem.

Et scilicet jam me hoc voles patrem exorare, ut celet

Senem vostrum.

Sy.

Immo ut recta via rem narret ordine omnem.

Clin.

hem.

Satin'sanus es, aut sobrius? tu quidē illum plane prodis?

Nam quî ille poterit esse in tuto, dic mihi?

Syr.

Huic equidem consilio palmam do: hic me magnifice [...]ffero,

Qui vim tantam in me, & potestatem habeā tātae astutiae,

Vera dicendo ut eos ambos fallam; ut, cum narret senex,

Voster nostro, istam esse amicam gnati, non credat tamē.

Clin.

At enim spem istoc pacto rursum nuptiarum omnem eripis:

Nam dum amicam hanc meam esse credet, non committet filiam.

Tu fortasse, quid me fiat, parvi curas, dum illi consulas.

Quid malū malū [...]me aetatē censes velle id assimularier?

Unus est dies, dum argentum eripio, pax, nihil amplius.

Clin.

Tantum sat habes? quid tum quaeso, si hoc pater resciverit?

Syr.

Quid si redeo ad illos, qui ajunt, Quid si nunc coelum ruat?

Clin.

Metuo quid agam.

Syr.

Metuis? quasi non ea potestas sit tua,

Quo velis in tempore ut te exsolvas, rem facias palam.

Clin.

Age, age, traducatur Bacchis.

Syr.

Optume ipsa exit foras.

[Page]

ACTUS IV.
SCENA IV.

Bacchis,
Clinia,
Syrus,
Dromo,
Phrygia.

Bacc.

SAtis pol proterve me Syri promissa huc induxerunt:

Decem minas quas mihi dare pollicitus est, quod si is nune me:

Deceperit; saepè obsecrans me, ut veniam, frustra veniet!

Aut, cum venturam dixero, & constituero: cum is certè

Renunciârit; Clitipho cum spe pendebit animi:

Decipiam, ac non veniā: Syrus mihi tergo poenas pendet.

Clin.

Satis scitè promittit tibi.

Syr.

Atqui tu hanc jocari credis?

Faciet, nisi caveo.

Bacc.

Dormiunt: ego pol istos commovebo.

Mea Phrygia audisti? homo iste modo quam villam demonstravit

Charini?

Ph.

Audivi.

Bacch.

Proxumam esse huic fundo ad dextram?

Phr.

Memini.

Bacc.

Curriculo percurre: apud eū miles Dionysia agitat.

Syr.

Quid haec inceptat?

Bacc.

Dic me hic oppido esse invitam, atque asservari:

Verū aliquo pacto verba me his daturā esse, & venturam.

Syr.

Perii hercle: Bacchis, mane, mane: quo mittis istam quaeso:

Jube, maneat.

Bacch.

Abi.

Syr.

quin paratum est argentum.

Bacch.

quin ego maneo.

Syr.

Atqui jam dabitur.

Bacch.

Ut lubet, num ego insto?

Syr.

At scin' quid sodes?

Bacch.

Quid?

Syr.

Transeundum nunc tibi est ad Menedemum, & tua pompa

Eo traducenda est.

Bacch.

quam rem agis, scelus?

Syr.

Egòne? argentum cudo,

Quod tibi dem.

Bacch.

Dignam me putas, quam illudas?

Syr.

Non est temerè

Bacch.

Etiámne tecum hic res mihi est?

Syr.

Minime: tuum tibi reddo.

Bacch.

Eatur.

Syr.

Sequere hac. heus

Dromo.

Dr. quis me volt?

Syr,

Syrus. Dr. quid est rei?

Syr.

[Page]

Ancillas. omnes Bacchidis, traduce huc ad vos prope [...]e Dr. Quamobrem?

Syr.

Ne quaeras, & ferant, quae secum attulerunt.

Sperabit sumptum sibi senex esse harum abitu levatum.

Nae ille haud scit, hoc paulum lucri quantum ei damni apportet.

Tu nescis id quod scis, Dromo, si sapies. Dr. Mutum dices.

ACTUS IV.
SCENA V.

Chremes,
Syrus.

Ch.

ITa me Dii amabunt, ut nunc Menedemi vicem

Miseret me, tantum devenisse ad eum mali.

Illanccine mulierem alere cum illa familia?

Etsi scio, hosce aliquot dies non sentiet:

Ita'magno desiderio fuit ei filius.

Verum ubi videbit tantos sibi sumptus domi

Quotidianos fieri, nec fieri modum:

Optabit rursum, ut abeat ab se filius:

Syrum optume, eccum.

Syr.

Cesso hunc adoriti?

Ch,

Syre.

Syr.

Hem.

Chr.

Quid est?

Syr.

Te mihi ipsū jamdudū optabā dari.

Chr

Videre egisse jam nescio quid cum sene.

Sy.

De illo, quod dudum? dictum, ac factum reddidi.

Ch.

Bonan'fide?

Bona hercle.

Non possum pati,

Quin tibi caput demulceam. accede huc Syre:

Faciam boni tibi aliquid pro ista re, ac lubens.

Syr.

At si scias, quam scite in mentem venerit.

Chr.

Vah gloriare evenisse ex sententia?

Syr.

Non hercle vero, verum dico.

Chr.

Dic quid est?

Syr.

Tui Clitiphonis esse amicam hanc Bacchidem

Menedemo dixi Clinia, & ea gratia

Secum adduxisse ne tu id persentisceres.

Chr.

Probe.

Syr.

Dic sodes,

Chr.

Nimium inquam.

Syr.

Immo sic satis.

Sed porro ausculta quod super est fallaciae.

Sese ipse dicet, tuam vidisse filiam:

Sibi complacitam ejus formam, postquam adspexerit:

[Page] Hanc se cupere uxorem.

Ch.

Modo quae inventa est?

Sy.

Eam.

Et quidem jubebit posci.

Ch.

quamobrem istuc, Syre?

Nam prorsus nihil intelligo.

Sy.

Hui, tardus es.

Ch.

Fortasse.

Sy.

Argentum dabitur ei ad nuptias,

Aurum, atque vestem; qui, tenésne?

Ch.

Comparet?

Sy.

Idipsum.

Ch.

At illi ego nec do, nec despondeo.

Non? quamobrem?

Ch.

quamobrem me rogas? homini?

Sy.

Ut lubet.

Non ego dicebam in perpetuum illam illi ut dares,

Verùm ut simulares.

Ch.

Non mea est simulatio.

Ita tu istaec tua misceto, ne me admisceas.

Egon' cui daturus non sim, ut ei despondeam?

Sy.

Credebam.

Ch.

Minime.

Sy.

Scite poterat fieri.

Et ego hoc, quia dudum tu tantopere jusseras,

Eo coepi

Ch.

Credo.

Caeterum equidem istuc; Chreme,

Aequi bonique facio.

Chr:

Atqui cum maxume

Volo te dare operam ut fiat, verum alia via.

Sy.

Fiat: quaeratur aliud, sed illud quod tibi

Dixi de argento, quod ista debet Bacchidi,

Id nunc reddendum est illi. neque tu scilicet

Fo nunc confugies: quid mea? num mihi datum est?

Num jussi? num illa oppignerare filiam

Meam me invito potuit? verum illud Chreme,

Dicunt: jus summum saepê summa malitia est.

Ch.

Haud faciam.

Sy.

Immo aliis si licet, tibi non licet:

Omnes in lauta te & bene aucta parte putant.

Quin egomet jam ad eam deferam.

Sy.

Immo filium.

Jube potius.

Ch.

Quamobrem? quia enim in hunc suspicio est.

Translata amoris.

Ch.

Quid tum?

Sy.

Quia videbitur.

Alagis verisimile id esse, cum hic illi dabit:

Et simul conficiam facilius ego, quod volo.

Ipse adeo adest: abi: after argentum.

Ch.

Effero.

[Page]

ACTUS IV.
SCENA VI.

Clu [...]pho,
Syrus.

Clit.

NUlla est tam facilis res, quin difficilis fiet,

Quam invitus facias. Vel me haec deambulatio

Quam non laboriosa, ad languorem dedit:

Nec quidquam magis nunc metuo, quam ne denuô

Miser aliquò extrudar hinc, ne accedam ad Bachidem.

Ut te quidem omnes Dii, Deaeque, quantum est, Syre,

Cum tuo isto invento, cumque incoepto, perduint?

Hujusmodi mihi res semper comminiscere,

Ubi me excarnufices.

Syr.

I tu hinc quo dignus es;

Quàm penè tua me perdidit protervitas.

Cli.

Vellē hercle factū: [...]ta meritus,

Sy.

Mcritus? quomodo?

Nae me istuc ex te priùs audisse gaudeo,

Quam argentum haberes, quod daturus jam fui.

Clit.

Quid igitur dicam tibi vis? abiisti: mihi

Amicam aduxti, quam non liceat tangere.

Syr.

Jam non sum iratus, sed scin'ubi nunc sit tibi

Tua Bacchis?

Clit.

Apud nos.

Syr.

Non.

Cli.

Ubi igitur?

Syr.

ad Cliniam.

Clit.

Perii.

Syr.

Bono animo es: jam argentum ad eam dcferes,

Quod ei es pollicitus.

Clit.

Garr [...]s, unde id?

a tuo patre.

Clit.

Ludis fortasse me

Syr.

Ipsa [...]e expe [...]ibere.

Clit.

Nae ego fortunatus homo sum, deamo te Syr [...].

Sy.

Sed pater egreditur, cave quidquam admiratus sis,

Qua causa id fiat: obsecundato in loco,

Quod imperabit, facito: soquitur paucula.

ACTUS IV.
SCENA VII.

Chremes,
Clitipho,
Syras.

Chr.

UBi Clitipho nunc est?

Sy.

Eccum me, inque

Clit.

Eccum hic tibi.

Ch.

Quid rei [...], dixti huic?

Sy.

dixi pleraque omnia.

Chr.

Cape hoc argentum, ac defer.

Syr.

Hei, quid stas lapis?

Ouin accipis.

Cl.

Cedo sane.

sequere hac me ocyus:

Tu hic nos, dum eximus, int [...]rca opperibere.

[Page] Nam nihil est illic, quod moremur diutius.

Chr.

Minas quidem jam decem habet a me filia

Quas pro alimentis esse nunc duco datas.

Hasce ornamentis consequentur alterae.

Porro haec talenta dotis apposcent duo.

Quà [...] multa injusta, ac prava fiunt moribus?

Mihi nunc relictis rebus, inveniendus est

Aliquis, labore inventa mea cui dem bona.

ACTUS IV.
SCENA VIII.

Menedemus,
Chremes.

Men

MUlto omnium nunc me fortunatissimum

Factum puto esse gnate, cum te intelligo

Resipisse.

Chr.

Ut errat.

Men.

Te ipsū quaerebā, Chreme:

Serva quod in te est, filium & me, & familiam.

Ch.

Cedo, quid vis faciam?

Invenisti hodie filiam.

Ch.

uid tum?

Men.

hanc sibi uxorem dari volt Clinia.

Chr.

Quaeso quid hominis es?

Men.

quid.

Chr.

Jamus oblitus es.

Inter nos quid sit dictum de fallacia,

Ut ea via abs te argentum auf [...]rretur?

Men.

Scio.

Ea res nunc agitur ipsa.

quid narras, Chreme?

Immo haec quidem, quae est apud te, Clltiphonis est,

Amica.

Me.

Ita aiunt.

Ch.

Et tu credis?

Me.

Omnia.

Et illum aiunt velle uxorem, ut, cum desponderim,

Des qui aurum, ac vestem, atque alia, quae opus sunt, comparet.

Id est profecto: id amicae dabitur.

Chr.

scilicet

D [...]tu [...]um.

Me.

ah, frustra igitur sum gavisus miser,

Quid vis jam malo, quam hunc amittere.

Quid nunc renunciem abs te responsum, Chreme,

Ne sentiat me sensisse, atque aegrè fe [...]at?

Aegrè? nimium illi Menedeme indulges.

Sine

Inceptum est, perfice hoc mihi perpetuo, Chreme.

Chr.

Dic convenisse, egisse te de nuptiis.

[...]icam, quid deind [...]?

Ch.

Me facturum esse omnia,

Generum placere: postremo etiam, si voles,

[Page] Desponsam, quoque esse dicito.

hem istuc volueram.

Chr.

Tanto ocyus te ut poscat, & tu id, quod cupis,

Quàm ocyssime ut des.

cupio

nae tu propediem,

Ut istam rem video, istius obsaturabare.

Sed haec utut sunt, cautim, & paullatim dabis,

Si sapies,

faciam.

abi intrō: vide, quid postuler.

Ego domi ero, si quid me voles.

Men.

sanè voso:

Nam te sciente faciam, quidquid egero.

ACTUS V.

SCENA I.

Menedemus,
Chremes.

Men.

EGo me non tam astutum, neque ita perspicacem esse id scio.

Sed hic adjutor meus, & monitor, & praemonstrator, Chremes,

Hoc mihi praestat, in me quidvis harum rerum convenit,

Quae sunt dicta in stultū, caudex, stipes, asinus, plumbeus:

In illum nil potest: nam exsuper at ejus stultitia omnia haec.

Ch.

Ohe, jam desine deos uxor gratulando obtundere,

Tuam esse inventam gnatam, nisi illos tuo ex ingenio judicas,

Ut nil credas intelligere, nisi idem dictum est centies.

Sed quid jamdudū interim illic gnatus ceffat cum Syro?

Men.

Quos ais homines Chreme cessare?

Ch.

Ehem, Menedeme advenis?

Dic mihi. Cliniae, quae dixi, nunciastin'?

Omnia.

Ch.

Quid ait?

Men.

Gaudere adeò occepit, quasi qui cupiunt nuptias.

Ch.

Ha, ha, hae.

Men.

quid risisti?

Ch.

Servi venere in mentem Syri

Calliditates.

Men.

Itane?

Ch.

Voltus quoque hominum fingit scclus.

Men.

Gnatus quod se assimulat laetum, id dicis?

Ch.

id.

Men.

Idem istuc mihi

Venit in mentem.

Ch.

Veterator.

Men.

Magis, si magis noris, putes

[Page] Ita rem esse.

Ch.

Ain' tu?

Men.

quin tu ausculta.

Ch.

Mane: prius hoc scire expeto,

Quid perdideris: nam ubi desponsam nunciasti filio,

Continuo injecisse verba tibi Dromonem, scilicet

Sponsae vestem, aurum atque ancillas opus esse, argentum ut dares.

Men.

Non.

Ch.

quid non?

Men.

Non inquam

Ch.

Neque ipse gnatus?

Men.

Nil prorsum Chreme.

Magis unum etiam instare, ut hodie conficerentur nuptiae

Ch.

Mira narras, quid Syrus meus? ne is quidem quidquam?

Men.

Nihil.

Ch.

Quamobrem?

Men.

Nescio equidem: sed te miror qui alia tam plane scias.

Sed tuum ille quoque Syrus idem mirè finxit filium,

Ut ne paululum quidē suboleat amicam esse hanc Cliniae.

Ch.

Quid ais?

Me.

Mitto jam osculari, atque amplexari: id nil puto.

Ch.

Quid est, quod amplius simuletur?

Me.

Vah!

Ch.

Quid est?

Me.

Audi modo.

Est mihi ultimis conclave in aedibus quoddam retro:

Huc est intrò latus lectus, vestimentis stratus est.

Chr.

Quid, postquam hoc est factum?

Me.

Dictum factum, huc abiit Clitipho.

Ch.

Solus?

Me.

Solus.

Ch.

Timeo.

Me.

Bacchis consecuta est illico.

Ch.

Sola?

Me.

Sola.

Ch.

Perii.

Me.

Ubi abiere intrò, operuere ostium.

Ch.

Hem!

Clinia haec fieri videbat?

Quid ni? una mecum simul

Ch.

Filii est amica Bacchis Menedeme: occidi.

Me.

Quamobrem?

Ch.

Decem dierum vix mihi est familia.

Me.

Quid? istue times, quòd operam amico ille dat suo?

Ch.

Immo quod amicae.

Men.

Si dat.

Ch.

An dubium id tibi est?

Quemquam ne animo tam comi esse, aut leni putas,

Qui se vidente amicam patiatur suam?

Men,

ha ha, hae.

Ouid ni? quo verba facilius dentur mihi.

Ch.

Derides? meritò mihi nunc ego succenseo.

[Page] Quot res dedere, ubi possem persentiscere,

Ni essem lapis? quae vidi? vae misero mihi!

At nae illud haud inultum, si vivo, ferent:

Nam jam.

Me.

Non tu te cohibes? non respicis?

Non tibi ego exempli satis sum?

Ch.

Prae iracundia

Menedeme non sum apud me.

Me.

Tène istuc loqui?

Nonne flagitium est, te aliis consilium dare,

Foris sapere, tibi non posse te auxiliarier?

Ch.

Quid faciam?

Me.

Id, quod me fecisse aiebas parum:

Fac, te esse patrem sentiat; fac, ut audeat

Tibi credere omnia: abs te petere, & poscere,

Ne quam aliam quaerat copiam, ac te deserat.

Ch.

Immo abeat potius multo quovis gentium,

Quam hic per flagitium ad inopiam redigat patrem.

Nam si illi pergo suppeditare sumptibus

Menedeme, mihi illaec verè ad rastros res redit.

Quot incommoda tibi in hac re capies, nisi caves,

Difficilem ostendes te esse, & ignosces tamen

Post, & id ingratum.

Ch.

Ah, nescis quam doleam,

Ut lubet.

Quid hoc, quod volo, ut illa nubat nostro? nisi quid est,

Quod malis.

Ch.

Immo & gener & affines placent.

Men.

Quid dotis dicam te dixisse filio?

Quid obticuisti?

Ch.

Dotis?

Men.

Ita dico.

Ch.

Ah.

Men.

Chreme,

Ne quid vereare, si est minus: nil dos nos movet.

Duo talenta pro re nostra ego esse decrevi satis:

Sed ita dicto opu'st, si me vis salvom esse, & rem, & filiū,

Me mea omnia bona doti dixisse illi.

Me.

quam rem agis?

Ch.

Id mirari te simulato, & illum rogitato simul,

Quamobrem id faciam.

Me.

quin ego vero, quamobrem id facias, nescio.

Ch.

Egone? ut ejus animum, qui nunc luxuria & lascivia

Diffluit, retundam, redigam, ut, quò se vortat nesciat.

Men.

Quid agis?

Ch.

Mitte: ac sine me in hac re gerere mihi morem.

Me.

Sino.

Itàne vis?

Ch.

Ita.

Me.

Fiat.

Ch.

At jam, ut uxorem accersat, paret

[Page] Hic ita, ut liberos est equom, dictis confutabitur.

Sed Syrum?

Me.

quid eum?

Ch.

Egone? si vivo, adeo exornatum dabo,

Adeo depexum, ut dum vivat, meminerit semper mei:

Qui sibi me pro ridiculo, ac delectamento putat,

Non (ita me Dii amēt) auderet haec facere viduae mulieri,

Quae in me fecit.

ACTUS VI.
SCENA II.

Clitipho,
Menedemus,
Chremes,
Syrus,

Clit.

ITane tandem quaeso, Menedeme, ut pater

Tam in brevi spatio omnem de me ejecerit animum patris?

Quodnam ob facinus: quid ego tantum sceleris admisi miser?

Volgo faciunt.

Me.

Scio, tibi esse hoc gravius multò ac durius,

Cui fit: verū ego haud minus aegrè patior id, qui nescio,

Nec rationem capio, nisi quòd tibi bene ex animo volo.

Clit.

Hic patrem astare aiebas?

Me.

Eccum.

Ch.

quid me incusas Clitipho?

Quicquid ego hujus feci, tibi prospexi, & stultitiae tuae,

Ubi te vidi esse animo omisso, & suavia in praesentia

Quae essent, prima habere, neque consulere in longitudinem:

Cepi rationem, ut neque tu egeres, neque ut haec posses perdere.

Ubi, cui decuit primo, tibi non licuit per te mihi dare,

Abii ad proxumos, tibi qui erant, eis cōmisi, & credidi.

Iibi tuae stultitiae semper erit praesidium, Clitipho,

Victus, vestitus, quo intectum te receptes.

Clit.

Hei mihi.

Ch.

Satius est, quàm teipso haerede haec possidere Bacchidem.

Sy.

Disperii: scelestus quantas turbas concivi insciens?

Cl.

Emori cupio.

Ch.

prius quaeso disce, quid sit vivere,

Ubi scies, si displicebit vita, tum istoc utitor.

Syr.

[Page]

Here licetne?

Ch.

Loquere.

Syr.

At tutò

Ch.

Loquere.

Syr.

quae ista est pravitas

Quaeve est amentia, quod peccavi ego, id obesse huic.

Ch.

Ilicet.

Ne te admisce: nemo accusat Syre te: nec tu aram,

Neque precatorem pararis.

Syr.

quid agis?

nil succenseó

Nec tibi, nec huic, nec vos est aequom, quod facio mihi.

Syr.

Abiit, vah, rogasse vellem.

Clit.

quid?

Syr.

Unde mihi peterem cibum.

Ita nos abalienavit. tibi jam esse ad sororem intelligo

Clit.

adeon' rem rediisse, ut periculum etiam fame mihi sit Syre.

Syr.

modo liceat vivere, spes est.

Clit,

quae?

Syr.

Nos esurituros satis.

Irrides in re tanta, ne (que) me quidquā consilio adjuvas?

Syr.

Immo & ibi nunc sum, & usque dudum id egi, dum loquitur pater:

Et, quantum ego intelligere possum.

Clit.

quidi

Syr.

Non aberit longius.

Clit.

Quid id ergo?

Syr.

Sic est, non esse horum te arbitror.

Clit.

quid istuc Syre?

Satin' sanus es?

Sy.

Ego dicam, quod mihi in mentem. t [...] dijudica.

Dum ist is fuisti solus, dum nulla alia delectatio,

Quae propior esset, te indulgebant, tibi dabant: nunc filia

Postquam est inventa vera, inventa est causa, qua te expellerent.

Clit.

Est verisimile.

Syr.

An tu ob peccatum hoc esse illum iratum putas.

Clit.

Non arbitror.

Syr.

Nunc aliud specta. Matres omnes filiis

In peccato adjutrices; auxilio in paterna injuria.

Solent esse, id non fit.

Clit.

Verum dicis. quid ergo nunc faciam Syre?

Syr.

Suspicionem quaere ex illis istam: rem profer palam:

Si non est verū, ad misericordiā ambos adduces citò: aut

Scibis cujus tis.

Clit.

Recte suades; faciam.

Syr.

sat rectè hoc mihi in

[Page] Mentem venit: namque adolescens, quam minima in sp [...] situs erit,

Tam facillime patris pacem in leges con [...]ciet suas.

Etiam haud scio, an ne uxorem ducat, ac Syro nil gratiae:

Quid autem hoc? senex exit foras, ego fugio: adhuc quod factum est.

Miror non jussisse illicò me arripi, ad Menedemum hin [...] pergam, eum

Precatorem mihi paro: seni nostro fidei nihil habeo.

ACTUS V.
SCENA III.

Sostrata,
Chremes,

PRofecto, nisi caves tu homo, aliquid gnato confici [...]s mali:
Idque adeo miror, quî tam ineptū quidquā potuerit tibi
Venire in mentem mi vir.

Chr.

Oh, pergin' mulier esse? ullamne ego.

Rem umquam volui, quin tu in ea mihi advorsatrix fueris Sostrata? at

Si rogitem jam, quid est quod peccem, aut quam ob rem id faciam, nescias.

In qua re nunc tam confidenter restas stulta?

Soft.

Ego nescio.

Chr.

Immo scis potius, quam quidem redeat ad integrum eadem oratio.

So.

Oh; iniquos es, qui me tacere de re tanta postules:

Chr.

Non postulo: jam loquere. nihilo minus ego hoc faciam tamen.

Soft.

Facies?

Chr.

Verum.

Sost.

Non vides quantum mali ex ea re excites?

Subditum se suspicatur.

subditum! ain'tu?

certè sic erit.

Mi vir.

confitere,

ah! obsecro te, istuc nostris inimicis siet:

Egon' confitear meum non esse filium, qui sit meus?

Chr.

Quid metuis? ne non, cum velis, convincas esse illum tuum?

Sost.

Quod filia est inventa?

Chr.

Non, sed, quod magis credendum siet.

[Page] Quod est consimilis moribus,

Facilè convinces ex te natum: nam tui similis est probè:

Nam illi nihil vitii est relictum, quin id itidem sit tibi:

Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium.

Sed ipse egreditur, quam severus! rem cum videas, cēseas.

ACTUS V.
SCENA. IV.

Clitipho,
Softrata,
Chremes.

Clit.

SI umquam ullum fuit tempus mater, cum ego voluptati tibi

Fuerim, dictus filius tuus tua voluntate, obsecro

Ejus ut memineris, atque inopis nunc te miserescat mei:

Quod peto, & volo, parentes meos ut commonstres mihi.

Sost.

Obsecro mi gnate, ne istuc in animum inducas tuū.

Alienum esse te.

Clit.

Sum.

Sostr.

Miserum me, hoccine quaesisti obsecro?

Ita mihi at (que) huic sis superstes, ut ex me, at (que) hoc natus es:

Et cave posthac, si me amas, umquam istuc verbum ex te audiam.

Chr.

At.

Ego, si me metuis, mores cave in te esse istos sentiam.

Clit.

Quos?

Chr.

si scire vis, ego dicam: ge [...]ro, iners, fraus, helluo.

Ganeo, Damnosus, crede, & nostrum te esse credito.

Clit.

Non sunt haec jam dicta parentis.

Chr.

non si ex capite sis meo

Natus, itē (ut ajunt) Minervā esse ex Jove, ea causa magis

Patiar Clitipho flagitiis tuis me infamem fieri.

Sos.

Di istaec prohibeant.

Chr.

nescio Deos. ego, quod potero, enitar sedulò,

Quaeris id quod habes, parentes: quod abest, non quaeris, patri

Quo modo obsequare, & serves quod labore invenerit.

Non mihi per fallacias adducere ante occulos? pudet

Dicere hac praesente verbum turpe: at te id nullo modo

Facere puduit,

Clit.

eheu, quàm ego nunc totus displiceo mihi!

Quàm pudet! neque, quod principium incipiam ad placandum, scio.

[Page]

ACTUS V.
SCENA V.

Menedemus
Chremes,
Clitipho,
Sostrata.

Me.

ENimverò Chremes nimis graviter cruciat adolescentulum,

Nimis (que) inhumane, exeo ergo, ut pacē conciliē, optume

Ipsos video

Ch.

ehem Menedeme, cur non accersi jubes

Filiam, & quod dotis dixi firmas?

So.

mi vir, te obsecro

Ne facias

Clit.

pater obsecro ut mî ignoscas.

Men.

da veniam Chreme.

Sine te exorem.

Ch.

egon' mea bona ut dem Bacchidi dono sciens?

Non faciam.

Me.

at id nos non sinemus.

Clit.

si me vivom vis pater,

Ignosce.

So,

age, Chreme mi.

Me.

age quaeso, ne tam obfirma te Chreme.

Ch.

Quid istuc? video non licere, ut coeperā, hoc pertēdere

Facis ut te decet.

ea lege hoc adeo faciam, si facit,

Quod ego hūc aequō censeo.

Cl.

pater, omnia faciā: impera.

Ch.

Uxorem ut ducas.

Clit.

pater.

Ch.

nihil audio

Me.

ad me recipio.

Faciet.

Ch.

nil etiam audio ipsum.

Cl.

perii. So. an dubitas Clitipho.

Ch.

Immo utrum vult.

faciet omnia.

So.

haec, dum incipias. gravia sunt,

Dumque ignores: ubi cognôris, facilia.

Clit.

faciam pater.

Sos.

Gnate mi, ego pol dabo puellam lepidam, quam tu facile ames,

Filiam Phanocratae nostri

Clit.

rufam ne illam virginem,

Caesiam, sparso ore, adunco naso? non possum pater.

Ch.

Eia. ut elegans est, credas animū ibi esse? Saliam dabo.

Clit.

Quid istuc? quandoquidem ducenda est, egomet habeo propemodum,

Quam volo.

Sos.

nunc laudo te gnate.

Clit.

Archonidis hujus filiam:

So.

Perplacet.

Clit.

pater: hoc nunc restat.

Ch.

quid?

Clit.

Syro ignoscas volo,

Quae mea causa fecit.

Ch.

fiat. Vos valete, & plaudite.

[Page]

ADELPHI TERENT II. FABULAE INTERLOCUTORES.

Mitio, Senex.
Demea senex.
Sannio, Leno.
Aeschinus, Adolescens.
Syrus, servus.
Ctesipho, Adolescens.
Sostrata, Matrona.
Canthara, Nutrix.
Geta, servus.
Hegio, senex.
Dromo, servus.
Pamphila, Puerpera.

Sequentium tantum hic mentio fit.

Babylo, vel forte Babyla.
Storax, vel Styrax.

C. SULPICII APOLLINARIS PERIOCHA.

DUos dum haberet Demea adole / centulos,
Dat Micioni fratri adoptandum Aeschinum,
Sed Ctesiphonem retinet, hunc Citharistriae
Lepore captum, sub duro ac tristri patre
Frater celabat Aeschinus: famam rei,
Amorem in se transferebat: denique
Fidicinam lenoni eripuit: vitiaverat
Idem Aeschinus civem Atticam pauperculam:
Fidemque dederat, haue sibi uxorem  [...]ore.
Deme  [...] jurgare, & graviter ferre: mox tamen,
Ut veritas patefacta est: ducit Aeschinus
Vitiatam: potitur Ctesipho Citharistriam.
Exorato suo patre duro Demea.

[Page]

ADELPHOS TERENT II.

Acta ludis Funebribus. L. Aemilii Pauli. Q. Fa▪ bio maximo, P. Cornelio Africano, Aed. Cur Egere. L. Attilius Praenestinus, Minucius, Pro timus. Modos fecit Flaccus Claudi tibiis Sarranis, Facta è Graeca Menandru. L. Anicio. M. Cornelio Coss.

PROLOGUS.

POstquam poëta sensit scripturam suam
Ab iniquis observari, & adversarios
Rapere in pejorem partem, quam acturi sumus.
Indicio de se  [...]se erit, vos eritis judices,
Laudine an vitio duci id factum oporteat:
SYNAPOTHNESCONTES Diphili cōoedia est
Eam COMMORIENTES Plautus fecit fabulam.
In Graeca adolescens est, qui lenoni eripit
Meretricem, in prima fabula eum Plautus locum
Reliquit integrum: eum hic locum sumpsit sibi
In Adelphos, verbum de verbo expressum extulit,
Eam nos acturi sumus novam: pernoscite,
Furtumne factum exstumetis, an locum
Reprehensum, qui praeteritus negligentià est.
Nam quod isti dicunt malevoli; homines nobiles
Eum adjutare, assidue (que) unà scribere,
Quod illi maledictum vehemens existumant,
Eam laudem hic ducit maxumam, cum illis placet,
Qui vobis universis & populo placent;
Quorum operá in bello, in otio, in negotio,
Suo quisque tempore usus est sine superbia.
Dehinc ne exspectetis argumentum fabulae;
Senes qui primi venient hi partem aperient,
In agendo partem ostendent. Facite, aequanimitas
Vestra poetae ad scribendum augeat industriam.

[Page]

ACTUS I.

SCENA I.lambici Senarij.
Mitio.
STorax, non rediit hac nocte à coena Aeschinus?
Neque servulorum quisquam, qui advorsum ierant?
Profectò hoc verè dicunt, si absis uspiam,
Aut ubi si cesses evenire ea satius' est,
Quae in te uxor dicit, & quae animo cogitat,
Irata, quam illa, quae parentes propitii.
Uxor, si cesses; aut te amare cogitat,
Aut tete amari, aut potare, aut animo obsequi,
Et tibi bene esse soli, cum sibi sit male.
Ego, quia non rediit filius quae cogito!
Quibus nunc solicitor rebus, ne aut ille alserit,
Aut uspiam ceciderit, aut perfregerit
Aliquid? Vah! Quenquamne hominem in animo inst i­tuere, aut
Parare, quod sit charius, quam ipse est, sibi?
Atqui ex me hic non natus est, sed ex fratre; is adeò
Dissimili studio est, jam inde ab adolescentia.
Ego hanc clementem vitam urbanam, at (que) otium
Sequtus sum: & quod fortunatum isti putant,
Uxorem nunquam habui: ille contra haec omnia,
Ruri agere vitam, semper parcè, duritet
Se habere: uxorem duxit: nati filii
Duo: indè ego hunc majorem adoptavi mihi:
Eduxi a parvulo, habui, amavi pro meo,
In eo me oblecto: solum id est charum mihi.
Ille ut item contrà me habeat, facio sedulò:
Do, praetermitto, non necesse habeo omnia
Pro meo jure agere: postremo, alii clanculum
Patres quae faciunt, quae fert adolescentia,
Ea ne me celet, consuefeci filium:
Nam qui men iri, aut fallere insuerit patrem, aut
Audebit;  [...] tò magis audebit caeteros.
PUDORE & liberalitar [...] liberos
Retinere, satius else credo quam metu.
[Page] Haec fratri mecum non conveniunt, neque placent.
Ven it ad me saepe clamitans, quid agis, Mitio?
Cur perdis adolescentem nobis? cur amat?
Cur potat? cur tu his rebus sumptum suggeris?
Vestitu nimium indulges: nimium ineptus es:
Nimium ipse durus est, praeter aequumque, & bonum.
Et errat longe, mea quidem sententia,
Qui imperium credat gravius esse, aut stabilius,
Vi quod fit quam illud quod amicitia adjungitur.
Mea est sic ratio, & sic animum induco meum.
Malo coactus qui suum officium facit,
Dum id rescitum iri credit, tantisper cavet:
Si sperat fore clam, rursum ad ingenium redit.
Quem beneficio adjungas, ille ex animo facit,
Studet par referre: praesens, absensque idem erit.
Hoc patrium est, potius consuefacere filium,
Sua sponte recte facere, quam alieno metu.
Hoc pater, ac dominus interest: hoc qui nequit,
Fateatur nescire imperare liberis.
Sed estne hic ipsus, de quo agebam? & certè is est.
Nescio quid tristem video, credo jam, ut solet,
Jurgabit. salvom te advenire Demea,
Gaudemus.

ACTUS I.
SCENA II.

Demea,
Micio.

Dem.

HEm opportune: teipsum quaerito.

Mic.

Quid tristis es?

Dem.

Rogitas me, ubi nobis Aeschinus

Siet; quid tristis ego sim?

Mic.

Dixin'hoc fore?

Quid fecit?

Dem.

quid ille fecerit? quem neque pudet,

Quidquam; ne (que) metuit quemquam, ne (que) legem putat,

Tenere se ulsam, nam illa quae ante hac facta sunt,

Omitto; modo quid designavit?

Mic.

quidnam id est?

Dem.

Fores effregit, atque in aedes irruit

Alienas: ipsum dominum, atque omnem familiam

Multavit usque ad mortem: eripuit mulierem

quam amabat. clamant omnes indignissime

[Page] Factum esse. hoc advenienti quot mihi Micio

Dixere? in ore est omni populo. denique,

Si conferendum exemplum est, non fratrem videt,

Rei dare operam, ruri esse parcum ac sobrium?

Nullum hujus simile factum: haec cum illi Micio

Dico, tibi dico, tu illum corrumpi sinis.

Mic.

Homine imperito numquam quidquam injustius:

Qui, nisi quod ipse facit, nihil rectum putat:

Dem.

Quorsum istuc?

Mic.

quia tu Demea haec malè judicas:

Non est flagitium, mihi crede, adolescentulum

Scortari, ne (que) potare, non est; neque fores

Effringere. haec si neque ego, neque tu fecimus,

Non [...]ivit egestas facere nos. tu nunc tibi

Id laudi ducis, quod tum fecisti inopia.

Injurium est: nam si esset unde id fieret.

Faceremus: & tu illum tuum, si esses homo,

Sineres nunc facere, dum per aetatem licet.

Potius quam, ubi te exspctatum ejecisset foras,

Alieniore aetate post faceret tamen.

Dem.

Pro Jupiter! tu homo adiges me ad insaniam,

Non est flagitium facere haec adolescentulum?

ah.

Ausculta, ne me obtundas de hac re saepius,

Tuum filium dedisti adoptandum mihi:

Is meus est factus: si quid peccat Demea,

Mihi peccat: ego illi maxumam partem feram.

Obsonat, potat, olet unguenta de meo.

Amat? dabitur á me argentum, ubi erit commodum:

Ubi non erit, fortasse excludetur foras.

Fores effregit? restituentur. discidit

Vestem? resarcietur. Est, Diis gratia,

Et unde haec fiant, & adhuc non molesta sunt.

Postremo, aut desine, aut cedo quemvis arbit rum:

Te plura in hac re peccare osten iam.

Dem.

Hei mihi!

Pater [...]esse disce ab allis qui verè sciunt.

Mic.

Natura tu illi pater es consiliis ego,

Dem.

Tun'consulis quidquam?

ah si pergis, abiero.

[Page]

Siccine agis?

An ego toties de eadem re audiam?

Curae est mihi.

& mihi curae est: verùm Demea,

Curemus aequam uterque partem, tu alterum,

Ego item alterum: nam ambos curare, propemodum

Reposcere illum est, quem dedisti.

Ah Micio!

Mihi sic videtur.

Quid istuc? tibi si istuc placet.

Profundat perdat, pereat; nihil ad me attinet,

Jam si verbum unum post hac.

Mi.

Rursum Demea,

Irascere?

De.

An non credis? repetón' quem dedi?

Aegrè est: alienus non sum si obsto: hem defino.

Vnum vis curem: curo: & est diis gratia,

Cum ita ut volo, est: iste tuus ipse sentiet

Posterius: nolo in illum gravius dicere.

Nec nihil, neque omnia haec sunt, quae dicit tamen

Non nihil molesta haec sunt mihi: sed ostendere,

Me aegrè pati, illi nolui: nam ita est homo:

Cùm placo, adversor sedulò, & deterreo,

Tamen humanè vix patitur. verum si augeam,

Aut etiam adjutor sim ejus iracundiae,

Insaniam profecto cum illo. etsi Aeschinus

Non nullam in hac re nobis facit injuriam.

Quam hic non amavit meretricem? aut cui non dedit

Aliquid? postremo nuper (credo jam omnium

Taedebat) dixit velle uxorem ducere.

Sperabam iam defervisse adolescentiam:

Gaudebam, ecce autem de integro: nisi quidquid est

Volo scire, at (que) hominem convenire, si apud forum est.

ACTUS II.

SCENA I.

Sannio,
Aeschinus.

Sa.

OBsecro, populares ferte misero atque innocenti auxilium:

Subvenite inopi.

Ae.

otiose, nunc jam illico hîc consiste:

Quid respectas? nihil pericli est, nunquam, dum ego adero, hic te

Tanget.

Sa.

ego istam, invitis omnibus.

Ae.

Quanquam est scelestus,, non commitet hodie unquam [Page] iterum ut vapulet.

Sa.

Aeschine, audi, ne te dicas fuisse ignarum meorum morum,

Leno ego sum.

Ae.

scio.

Sa.

at ita, ut usquam fuit fide quisquam optuma.

Tu quod te posterius purges, nolle hanc injuriam mihi

Factum esse; hujus non faciam: crede hoc, ego meum jus persequar:

Ne (que) tu verbis solves unquam, quod re mihi male feceris,

Novi ego vostra haec: nollem factum: dabitur jusjurandm esse te

Indignum injuria hac, indignis cum egomet sim acceptus modis.

Ae.

Abi praestrenue, ac fores aperi.

Sa.

caeterum hoc nihil facis.

Ae.

I intro nunc jam tu.

Sa.

at enim non sinam.

Ae.

accede illuc Parmeno;

Nimium abiisti istoc, hic propter hunc assiste. hem, sic volo,

Cave nunc jam oculos a meis oculis quoquam dimoveas tuos:

Ne mora sit, si innuerim: quin pugnus continuo in mala haereat.

Sa.

Istud volo erga ipsum experiri.

Ae.

hem, serva: omitte mulierem.

Sa.

O facinus indignum!

Ae.

geminabit; nisi caves.

Sa.

hei misero mihi!

Ae.

Non innueram: verum in istam partem potius peccato tamen:

I nunc jam.

Sa.

quid hoc rei est? regnūne, Aeschine, hic tu possides?

Ae.

Si possiderē, ornatus esses ex tuis virtutibus.

Sa.

Quid tibi rei mecum est?

Ae.

nihil.

Sa.

quid? nostin' qui sim?

Ae.

Non desidero.

Sa.

Tetigin' tui quicqúam?

Ae.

Si attigisses, ferres infortunium.

Sa.

Qui tibi magis licet meam habere, pro qua ego argentum dedi?

[Page] Responde.

Ae.

Ante aedes non fecisse erit melius hic convitium.

Nam si molestus pergis esse, lam intro arripiere, at (que) ibi

Usque ad necem operiere loris.

Sa.

Loris liber?

Ae.

Sic erit.

Sa.

O hominem impurum? hiccine libertatem aiunt aequam esse omnibus?

Ae.

Si satis jam debacchatus es leno, audi si vis nunc jam,

Sa.

Egon' debacchatus sum in te, an tu in me?

Ae.

Mitte ista, atque ad rem redi.

Sa.

Quam rem? quo redeam?

Ae.

Jamne me dicere vis id quod ad te attinet?

Sa.

Cupio, modo aequi aliquid.

Ae.

Vah, leno iniqua me non volt loqui.

Sa.

Leno sum, fateor, pernicies communis adolescentium,

Perjurus, pestis: tamen tibi à me nulla est orta injuria.

Ae.

Nam hercle etiam id restat.

Sa.

Illuc quaeso redi, quò coepisti, Aeschine.

Aesch.

Minis viginti tu illam emisti, quae res tibi vortat male.

Argenti tantum tibi dabitur,

Sa.

quid? si ego illam nolo vendere,

Coges me?

Ae.

Minime.

Sa.

Namque id metui.

Ae.

No que vendundam censeo,

Quae libera est: nam egò illam liberali assero causa manu.

Nunc vide: utrum vis, agentum accipere, an causam meditari tuam.

Delibera hoc, dum ego redeo, leno.

Sa.

Pro supreme Jupiter!

Minime miror, qui insanire occipiunt ex injuria.

Domo me eripuit, verberavit: me invito abduxit meam.

Homini misero plus quingentos colaphos infregit mihi.

Ob malefacta haec tantidem emptam postulat sibi tradie [...].

Verum enim, quando bene promeruit, fiat: suum jus postulat.

Age jam cupio, modo si argentū reddat; sed ego hariolor:

Ubi me dixero dare tanti, testes faciet illico

[Page] Vendidisse me: de argento somnium mox, cras redi.

Id quoque possum ferre, si modo reddet: quamquam injurium est,

Verum cogito id, quod res est, quando eum quaestum occoeperis,

Accipiunda, & mussitando injuria adolescentium est,

Sed nemo dabit: frustra egomet mecum has rationes deputo.

ACTUS II.
SCENA II.

Syrus.
Sannio,

Sy.

TAce, egomet conveniam jam ipsum: cupidè accipiat faxo: atque etiam

Bene dicat secum esse actum, quid istuc, Sannio est, quod te audio,

Nescio quid, concertasse cum hero?

Sa.

Nunquam vidi iniquius

Certationem comparatam quam haec hodic inter nos fuit.

Ego vapulando, ille verberando [...]so; ambo def [...]ssi sumus.

Sy.

Tua culpa.

Sa.

quid agerem?

Sy.

adolescenti morem gestum opportuit.

Sa.

Qui potui melius, qui hodie usque os praebui.

age scis quid loquar?

Pecuniam in loco negligere, maxumum interdum est lucrum.

Sa.

hui.

Sy.

Metuisti, si nunc de tuo jure concessisses paululum,

Atque adolescenti esses morigeratus, hominum homo stultissime,

Ne non tibi istuc foeneraret?

Sa.

Ego spem pretio non emo.

Sy.

Nunquam rem facies, abi, nescis inescare homines. Sannio.

Sa.

Credo istuc melius esse: verum ego nunquam adeò astutus fui,

Quin, quidquid possem, mallē, auferre potius in praesentia.

Sy.

Age, novituum animum: quasi quidquam tibi sint viginti minae,

[Page] Dum huic obsequare: praeterea autem te ajunt proficisci Cyprum.

Sa.

hem!

Sy.

Coemisse hinc, quae illuc veheres multa, navem conductam: hoc scio,

Animus tibi pendet, ubi illinc spero redieris, tamen hoc ages.

Sa.

Nusquam pedem. perii hercle: hac illi spe hoc inceperunt.

Sy.

timet:

In jeci scrupulum homini.

Sa.

O scelera! illud vide,

Ut in ipso articulo oppressit, emprae mulieres

Complures, & item hinc alia, quae porto Cyprum,

N [...] eo ad mercatum venio, damnum maxumum est.

Nunc si omitto, ubi illinc rediero, actum agam.

Nihil est, refrixerit res, nunc demum venis?

Cur passus? ubi eras? ut sit satius perdere,

Quam aut hic nunc manere tam diu, aut tum persequi.

Sy.

Jamne enumerasti, quod ad te rediturum putes?

Hoccine illo dignum est? hoccine incipere Aeschinum.

Per oppressionem ut hanc mihi eripere postulet?

Labascit, unum hoc habeo: vide si satis placet.

Potius, quam venias in periculum Sannio,

Servesne, an perdas totum, dividuum face:

Minas decem corradet alicunde.

Sa.

hei mihi,

Etiam de sorte nunc venio in dubium miser.

Pudet nihil: omnes dentes labefecit mihi,

Praeterea colaphis tuber est totum caput.

Etiam insuper defrauder, nusquam abeo.

Sy.

Ut lubet,

Numquid vis quin abeam?

Sa.

Immo hercle hoc quae [...] Syre.

Utut haec sunt acta, potius quam lites sequar,

Meum mihi reddatur, saltem quanti empta est, Syr [...].

Scio, te non usum ante hac amicitia mea.

Memorem me dices esse, & gratum.

Sy.

sedulo

Faciam. sed Ctesiphonem video, laetus est

De amica.

Sa.

quid, quod te oro?

Paulisper mane.

[Page]

ACTUS II.
SCENA III.

Ctesipho,
Syrus.

ABs quivis homine cum est opus, beneficium accipere gaudeas.

Verum enimverò id demum juvat, si quem aequom est bene facere, id facit.

O frater, frater, quid ego nunc te laudem? satis cérto scio:

Numquam ita magnificè quidquam dicam, id virtus quin superet tua.

Itaque unam hanc rem me liabere praeter alios praecipuam arbitror,

Fratrē homini nemini esse primarū artiū magis principē.

Syr.

O Ctesipho.

Ctes.

O Syre. Aeschinus ubi est?

Syr.

Ellum, te exspectat domi.

Ctes.

hem.

Syr.

Quid est?

Ctes.

quid sit? illius opera Syre nunc vivo: festivum caput,

Omnia sibi qui post putarit esse prae meo commodo:

Maledicta, famam, meum àmorem, & peccatum in se transtulit,

Nil pote supra, sed quidnam foris crepuit?

Syr.

Mane ipse exit foras.

ACTUS II.
SCENA IV.

Aeschinus,
Sannio,
Ctesipho,
Sy us.

Aesch.

UBi ille est sacrilegus?

San.

men' quaerit? num quidnam effert? occidi:

Nil video.

Aesch.

Hem, opportune, te ipsum quae rito: quid fit Ctesipho?

In tuto est omnis res, omitte vero tristitiam tuam.

Ctes.

Ego illam facile vero omitto, qui quidem te habeam fratrem.

O mi germane, ah, vereor coram in os te laudare amplius,

Ne id assentandi magis, quam quod habeam gratum facere existumes.

Aesch.

Age inepte, quasi nunc norimus nos inter nos, Ctesipho?

Sed h [...] mihi dolet, nos pene sero scisse, & pene in eū locū

[Page] Rediisse, ut si ōnes cuperent, nihil tibi possent auxiliarier

Ctes.

Pudebat.

Aesch.

Ah, stultitia est istaec, non pudor, tam ob parvolam

Rem pene ex patria, turpe dictu, Deos quaeso ut istaec prohibeant.

Ctes.

Peccavi.

Ae.

quid ait tandem nobis Sannio?

Syr.

jam mitis est.

Ae.

Ego ad forum ibo, ut hunc absolvam: tu intro ad illam Ctesipho.

Sa.

Syre insta.

Sy.

eamus: namque hic properat in Cyprum.

Sa.

ne tam quidem,

Quamvis etiam maneo otiosus hic.

Sy.

reddetur, ne time.

Sa.

At ut omne reddat.

Sy.

omne reddet, tace modo: ac sequere hac.

Sa.

sequor.

Ct.

Heus, heus Syre.

Sy.

hem quid est?

Ct.

obsecro hercle te hominem istum impurissimum

Quamprimum absolvitote, ne, si magis irritatus siet,

Aliquà ad patrem hoc perm [...]net, atque ego tunc perpetuò perierim.

Non fiet. bono animo esto, tu cum illa te intus oblecta interim:

Et lectulos jube sterni nobis, & parari caetera.

Ego jam, transacta re, convortā me domū cum obsonio.

Ct.

Ita quaeso: quando hoc bene successit, hilarem hunc sumamus diem.

ACTUS III.
SCENA II.

Sostrata,
Canthara.

OBsecro te mea nutrix, quid nunc fiet.

Ca.

quid fiet rogas?

Recte aedipol spero.

modo dolores, mea, tu, occipiunt primulum.

Jam nunc times, quasi nunquam adfueris, nunquam tute pepereris.

Miseram me, neminem habeo, solae sumus: Geta autem hic non adest.

Nec quem ad obstetricē mittā, nec qui accersat Aeschin [...].

[Page]

Pol is quidem jam hic aderit: nam nunquam unum intermittit diem.

Quin semper veniat,

solus mearum miseriarum est remedium

E re nata melius fieri haud potuit, quā factū est hera:

Oblatum quando vitium est, quod ad illum attinet potissimum,

Talem, tali genere, atque animo, natum ex tanta familia.

Ita pol est, ut dicis: salvus nobis, Deos quaeso, ut siet.

ACTUS III.
SCENA II.

Geta,
Sostrata,
Canthara.

Ge.

NUnc illud est, quod, si omnes omnia sua consilia conferant,

Atque huic malo salutem quaerant, auxilii nihil afferant,

Quod mihique, herae (que), filiae (que) herili est. vae misero mihil

Tot res repente circumvallant, unde emergi non potest:

Vis, egestas, injustitia, solitudo, infamia,

Hoccine saeclum? ô scelera, ô genera sacrilega; ô hominem impium!

So.

Me miseram; quidnam est quod sic video timidum & properantem Getam?

Quem neque fides, neque jusjurandum, neque ulla misericordia

Repressit. neque reflexit, ne (que) quod partus instabat prope.

Cui miserae indigne per vim vitium obtulerat.

non intel igo

Satis, quae loquatur.

propius obsecro accedamus, Sostrata.

ah.

Me miserum, vi [...] sum compos animi? ita ardeo iracundi [...]

Nihil est, quod malim, quam illam totam familiam mihi obviam

Dari, ut iram hanc in eos evomam omnem, dum aegritudo haec est recens;

Satis mihi id habeam supplicii, dum illos ulciscar modo.

S [...]ni animam primum exstinguerem ipsi, qui illud produxit scelus.

Tum aur [...] Syrum impulsorem, va [...], quibus illum lacerarem modis!

[Page] Sublimem medium arriperem, & capite primum in terr [...] statuerem;

Ut cerebro dispergat viam.

Adolescenti ipsi oculos eriperem, post haec praecipitem darem.

Ceteros ruerē, agerē, raperē, tunderē, & prosternerem.

Sed cesso hoc malo heram impertiri propere?

revocemus: Geta.

hem.

Quisquis es, sine me

ego sum Sostrata,

ubi ea est? te ipsam quae [...]ito.

Te exspecto: oppido opportunè te obtulisti mihi obviam

Hera.

quid est? quid trepidas?

hei mihi.

quid festinas mi Geta?

Animum recipe.

prorsus.

quid istuc prorsus ergo est?

periimus,

Actum est.

eloquere obsecro, quid siet.

Jam.

quid jam Geta?

A. Aescinus.

quid ergo is?

Alienus est à nostra familia.

hem,

Perii, quare.

Get.

A mare occoepit aliam.

vae miserae mihi.

Ne (que) id occulte fert: a lenone ipsus eripuit palam.

Satin 'hoc certum est?

certum, hisce oculis egomet vidi Sostrata.

ah,

Me miseram, quid credas jam? aut cui credas; nostrumne Aeschinum,

Nostram vitam omnium in quo nostrae spes, opesque omnes sitae erant.

Qui sine hac jurabat se unum nunquam victurum diem:

Qui in sui gremio positurum puerū dicebat: patris ita

Ob [...]craturum, ut liceret sibi hanc uxorem ducere.

Hera, lacrumas mitte, ac potius, quod ad hanc rem opus porro est, prospice.

Patiamurne, an narremus cuipiam?

au, au, mi homo, sanus ne es?

An hoc proferendum tibi usquam esse videtur?

mihi quidem non placet.

Jam primum, illum alieno animo à nobis esse res ipsà indicat:

[Page] Nunc si hoc palam proferemus, ille inficias ibit, sat s [...]o;

Tua fama, & gnatae vita in dubiū veniet, tū si maxumè

Fateatur, cum amet aliam non est utile hanc illi dari.

Qua propter quoquo pacto celato est opus.

ah minime g [...]ntium:

Non faciam.

quid ages.

proferam.

hem, mea Sost [...]at [...]. vide quam rem agas,

Pei ore res [...]oco esse non potest, quā in quo nūc sita est.

Primū indotata est: tum praeterea, quae secūda ei dos erat,

Periit: pro virgine dari nuptū non potest hoc reliquō est,

Si inficias ibit, testis mecum est annulus, quem amiserat:

Postremo, quando ego conscia mihi sum, à me culpa [...] hanc procul esse, neque

Pretium, neque rem ullam intercessisse, illa, aut me, indignam, experiar Geta.

Quid istuc? accedo, ut melius, dicas.

tu, quantum potes, abi,

At (que) Hegioni cognato hujus, rem enarrato omnē ordine.

Nam is nostro Simulo fuit summus, & nos coluit maxumè.

Nam hercle alius nemo respicit nos. Propera tu mea Canthara,

Curre, obstetricem accerse, ut cum opus sit, ne in mora nobis siet.

ACTUS III.
SCENA III.Dem [...]a.
DIsperii, Ctesiphonem audivi filium.
 [...]na affuisse in raptione cum Aeschino.
Id misero restat mihi mali,  [...]i illum potest,
Qui alicui rei est, etiam eum ad nequitiam abduce [...]e.
Ubi ego illum quaeram? credo abductum in ganeum
Aliquò: persuasit ille impurus, sat scio.
Sed eccum Syrum i [...]e video: hi [...]c scibo jam, ubi siet.
Atque hercle hic de grege illo est, si me senserit
Eum quae [...]itare, nunquam dicet carnufex.
Non ostendam me id velle.

[Page]

ACTUS III.
SCENA IV.

Syrus.
Demea.

OMnem rem modo seni,
Quo pacto haberet, enarramus ordine:
Nil quidquam vi [...]i laetius.

pro Jupiter,

Hominis stultitiam!

Sy.

collaudavit filium

Mihi: qui id dedissem consilium: egit gratias.

Dem.

Disrumpor.

Syr.

Argentum annumeravit illico:

Dedit praeterea in sumptum dimidium minae:

Id distributum sane est ex sententia.

hem,

Huic mandes, si quid recte curatum velis.

Sy.

Hem Demea, haud aspexeram te: quid agitur?

Quid agatur? vostram nequeo m [...]ari satis

Rationem.

Sy.

Est hercle inepta, ne dicam dolo, atque.

Absurda, pisces ceteros purga Dromo:

Congrum istum maxumum in aqua sinito ludere

Pau [...]isper: ubi ego rediero, exossabitur:

Prius nolo.

De.

haeccine flagitia?

Sy.

mihi quidem non▪ placent:

Et clamo saepe, salsamenta haec Stephanio,

Fac macerentur pulchre:

dii vostram fidem;

Utrum studione id sibi habet, an laudi putat

Fore, si perdiderit gnatum? vae misero mihi:

Videre videor jam diem illum, cum hinc [...]gens

Profugiet aliquo militatum.

Sy.

ô Demea,

Istuc est sapere, non, quod ante pedes modo est,

Videre, sed etiam illa, quae futura sunt,

Prospicere.

quid? istaec jam penes vos psaltria est?

Sy.

Ellam intus.

eho, an domi est habiturus?

Sy.

credo, ut est

Dementia.

D [...].

haeccine fieri?

Sy.

inepta lenitas

Patris, & facilitas prava.

fratris me quidem

Pudet, pigetque.

nimium inter vos Demea, ac

Non, quia ades praesens, dico hoc; pe [...]nimium interest.

Tu, quantus, quantus, nihil nisi sapientia es:

Ille futilis, somnium, sineres ver ò tu illum tuum

Facer [...] haec? [...]e sin [...]rē illum? an no [...] s [...]x totis mensibus.

Prius olfecissem, quam ille quidquam coepe [...]it?

Syrus.

[Page]

Vigilantiam tuam tu mihi narras?

sic [...]iet

Modo, ut nunc est.

Sy.

ut quisque suum volt esse, ita est.

Quid eum? vidistin' hodie?

Syrus.

tuum ne filium?

Abigam hunc rus.

Sy.

jam dudum aliquid ruri agere arbitror.

Satin' scis ibi eum esse?

Sy.

oh, qui egomet produxi.

optu [...]e est.

Metui, ne haereret hic.

Sy,

atque iratum admodum.

Quid autem?

Sy.

adortus jurgio fratrem apud forum

De Psalt [...]ia istac.

ain' verò?

Sy.

vah, nil reticuit:

Nam ut numerabatur forte argentum, intervenit

Homo de improviso, coepit clamare. Aeschine,

Haeccine flagitia facere te? haec te admittere

Indigna genere nostro?

De.

oh, lacrumo gaudio.

Sy.

Non tu hoc argentum perdis, sed vitam tuam.

Salvos sit: spero, est similis majorum suum.

Sy.

hui.

Syre praeceptorum plenus istorum ille.

Sy.

phy,

Domi habuit, unde disceret.

fit sedulo.

Nil praetermitto: consuefacio: denique

Inspicere, tanquam, in speculum, in vitas omnium

Jubeo, atque ex aliis sumere exemplum sibi.

Hoc facito.

Sy.

rectè sanè

hoc fugito.

Sy.

callide.

Hoc laudi est.

istaec res est.

hoc vitio datur.

Sy.

Probissume.

porrò autem.

non hercle otium est

Nunc mihi auscultandi: pi [...]ces ex sententia

Nactus sum, hi mihi ne corrumpantur, cautio est:

Nam id nobis tam flagitium est, quam illa Demea,

Non facere vobis, quae modo dixti: &, quod queo

Conservis ad eundum istunc praecipio modum.

Hoc [...]alsum est, hoc adustum est, hoc lautum est parum:

Illud recté: iterum sic mementote: sedulò

Moneo, quae po [...]sum pro mea sapientia:

Postremo, tanquam in speculum in patinas, Demea,

Inspicere jub [...]o, & mon [...]o quid facto usus sit.

Inepta haec esse, nos quae facimus, sentio:

Verùm quid facias? ut homo est, ita morem geras.

Num quid vis?

De.

mentem vobis meliorem dari.

[Page]

Tu [...]us hinc abis?

[...]ecta.

Sy.

nam quid tu hic agas,

Ubi [...] quid praecip [...]as bene nemo ob [...]emperet?

Ego verò hinc abeo, quando is quam [...]b ē huc venerā,

Rus abiit: illum curo unum, ille àd me attinet:

Quando ita volt frater, de istoc ipse viderit:

Sed quis illic est, procul quem video? estne hic Hegio

Tribulis noster? si satis cerno, hercle is est.

Vah, homo amicus nobis jam inde à puero. dii boni,

Nae illiusmodi jam magna nobis c [...]vium

P [...]nuria est, antiqua homo virtute, ac fide.

Haud cito mali quid ortum ex hoc sit publice.

[...]uam gaudeo, ubi etiam hujus generis relliquias

Restare video, vah, vivere etiam nunc subet.

Opperiar hominem hic, ut salutem, & colloquar.

ACTUS III.
SCENA V.

Hegio
Geta,
Demea,
Pamph [...]la.

PRo dii immortales, facinus indignum: Geta

Quid narras?

Ge.

sic est factum.

He.

ex illan' familia

Tam illiberale facinus esse ortum? ô Aeschine,

Pol haud paternum istuc dedisti.

De.

videlicet

De Psaltria hac audivit: id illi nunc dolet

Alieno: pater is nihili pendit: hei mihi,

Utinam hic propè adesset alicubi, at (que) audiret haec.

Heg.

Ni facient quae illos aequom est, haud sic auferent.

Ge.

In te spes omnis, Hegio, nobis sita est:

Te solum habemus, tu es prtronus, tu parens:

Ille tibi mor [...]ens nos commendavit senex.

Si deseris tu, periimus:

He.

cave dixeris.

Nec faciam, neque me satis piè posse arbitror.

De.

Adibo▪ salvere Hegionem plurimum

Jubeo.

He.

oh, te quaerebam ipsum: salve Demea.

De.

Quid autem?

He.

major filius tuus A Eschinus,

Quem fratri adoptandum dedisti, neque boni

Neque liberalis functus officium est viri.

Quid istuc?

He.

nostrum amicum noras Simulū, at (que)

A E qualem?

De.

quidni

He.

filiam ejus virginem

[Page] Vitiavit.

De.

hem.

He.

Mane nondum audisti, Demea,

Quod est gravissimum.

De.

an quidquam est etiā āplius?

He.

Vero amplius, nam hoc quidem ferundum aliquo modo est.

Persuasit nox, amor, vinum, adolescentia:

Humanum est: ubi scit factum, ad matrem virginis

Venit ipsus ultro, lacrumans, orans, obsecrans,

Fidem dans, jurans se illam ducturum domum,

Ignotum est, tacitum est, creditum est, virgo ex eo

Compressu gravida facta est mensis hic decimus est:

Ille bonus vir nobis psaltriam, si diis placet,

Paravit, quicum vivat, illam deserat.

De.

Pro certon'tu istaec dices?

He.

mater virginis

In medio est, ipsa virgo, res ipsa, hic Geta

Praeterea, ut cap [...]us est servorum, non malus,

Neque iners, alit illas, solus omnem familiam

Sustentat. hunc abduce, vinci: quaere rem.

Immo hercle extorque, nisi ita factum est Demea:

Postremo non negabit, coram ipsum cedo.

De.

Pudet: nec quid agam, neque quid huic respondeam

Scio.

Pam.

miseram me, differor doloribus,

Juno Lucina fer opem, serva me obsecro,

He.

hem,

Numnam illa quaeso parturit?

certe Hegio.

He.

hem,

Illaec fidem nunc vostram implorat Demea:

Quod vos jus cogit, id voluntate impetret.

Haec primum ut fiant, deos quaeso, ut vobis decet:

Sin aliter animus voster est, ego Demea,

Summâ vi defendam hanc, atque illum mortuum.

Cognatus mihi erat: unà à pueris parvoli

Sumus educti. unà semper militiae, & domi

Fuimus, paupertatem una pertulimus gravem.

Qua propter nitar, faciam, expe [...]iar, denique

Animam relinquam potius, quam illas deseram.

Quid mihi respondes?

De.

fratrem conveniam, Hegio:

Is quod mihi de hac re dederit consilium, id sequar.

He.

Sed Demea hoc tu facito cum animo cogites,

Quam vos facillimè agitis, quam estis maxume

[Page] Potentes, dites, fortunati, nobiles,

Tam maxume vos aequo animo aequanoscere

Oportet, si vos vultis perhiberi probos.

De.

Redito: fient, quae fieri aequom est, omnia.

He.

Decet te facere Geta duc me intrò ad Sostratam;

De.

Non me indicente haec fiunt: utinam hoc sit modo

De [...]unctum: verum nimia illaec licentia

Profecto evadet in aliquod magnum malum.

Ibo, ac requiram fratrem, ut in eum haec evomam.

ACTUS III.
SCENA VI.

Hegio.

BOno animo fac sis Sostrata, & istam, quod pote [...],

Fac consolere. ego Micionem, si apud forum est,

Conveniam, atque, ut res gesta est, narrabo ordine.

Si est, ut facturus officium [...]iet suum,

Faciat: sin aliter de hac re ejus sententia est,

Respondeat mi, ut, quid agam, quam primum sciam.

ACTUS IV.

SCENA I.

C [...]efipho,
Syrus.

A In Patrem hinc abiisse rus?

Sy.

jamdudum.

Ct.

dic sodes.

apud

Villam est, nuuc eum maxume operis aliquid facere credo,

C [...].

Utinam quidem,

Quod cum salute ejus fiat, ita se defatigarit velim,

Ut triduo hoc perpetuo effecto prorsus nequeat surgere.

Sy.

Ita fiat, & istoc si quid potis est rectius.

ita: nam hunc diem

Misere nimis peepetuum, ut caepi, cupio in laetitia degere.

Et illud rus nu [...]a alia causa, tam male odi, nisi quia

Prope est, quod si abesset [...]ongius,

Prius nox oppressisset illic, quā huc revorti posset iterū.

Nunc ubi me illic non videbit, jam hucrecurret, sat scio:

Rogabit me, ubi fuerim: quē ego hodie toto non vidi die.

Quid dicam?

Syr.

nihil ne in mente est?

Ct.

numquam quidquam.

Sy.

tanto nequior.

Cliens, amicus, hospes nemo est vobis?

Ct.

sunt: quid postea?

[Page]

Hisce opera ut data sit.

Ct.

quae non data sit: non po [...]est fieri.

Sy.

potest.

Ct.

Interdiu: sed si hic pernocto, causae quid dicam Syre?

Sy.

V [...]h, quam vellem etiam noctu amicis operam mos esset [...]ari?

Quin tu otiosus es, ego illius sensum pulchre calleo.

Cum fervit maxume, tam placidum, quam ovem, reddo.

Ct.

quo modo?

Sy.

Laudarier te audit libenter: facio te apud illum deum:

Virtutes narro.

Ct.

meas.

Sy.

tu [...]s, homini illico lacrumae cadunt.

Qua [...] puero, gaudio hem tibi autem.

Ct.

quidnam est?

Sy.

Lupus in fabula.

Ct.

Paterne est?

Sy.

ipsus.

Ct.

Syre, quid agimus?

Sy.

fuge modò intro: ego videro.

Ct.

Si quid rogabit, nusquam tu me: audistin'?

Sy.

potin' ut de [...]nas?

ACTUS IIII.
SCENA II.

Demea
Ctesipho,
Syrus.

NAE ego homo sum infelix, primum fratrem nusquam invenio gentium.
Praeterea autem, dum illum quaero, à villa mercenarium:
Vidi: is filium negat esse ruri: nec, quid agam, scio.

Syre.

quid ais?

men quaerit;

verum.

Perii.

quin tu animo bono es.

Quid hoc, malum, infelicitatis? nequeo satis decernere:

Nisi me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis.

Primus sentio mala nostra, primus rescisco omnia.

Primus porrò obnuncio: aegrè solus, si quid fit, fero.

Rideo hunc: primum ait se scire: is solus nescit omnia.

Nunc redeo si forte frater redierit, viso.

Syre

Obsecro, vide ne ille huc prorsus, se irruat.

ettiā taces?

Ego cav [...]bo.

numquam hercle ego hodie istu [...] committam tibi.

Nam me jam in cellam aliquam cum illa concludam: id tutissimum est.

[Page]

Agè, tamen ego hunc amovebo.

sed eccum sceleratum Syrum.

Non hercle hic quidem durare quisquam, si sic fit, potest.

Scire equidem volo, quot mihi sint domini, quae haec est miseria?

De.

quid

Ille gannit? quid volt? quid ais bone vir? est frater domi?

Quid, malum, bone vir mihi narras? equidem perii.

quid tibi est?

Rogitas? Ctesipho me pugnis miserum, & istā psaltriā

Usque occidit

De.

hem, quid narras?

hem, vide ut discidit labrum.

Quam ob rem?

Sy.

me impulsore hanc emptam esse ait.

non tu eum rus hinc modo

Produxe aiebas?

factum: verum post venit in saniens:

Nil pepercit: non puduis [...]e verberare hominem senem:

Quem ego modò puerum tantil [...]um in manibus gestavi meis?

Laudo, Ctesipho: patrissas, abi, virum te judico.

Laudas? nae i [...]le continebit post hac, si sapiet, manus.

Fortiter.

perquam: quia miseram mulierem, & me servolum,

Qui referire non audebam, vicit: hui, perfortiter.

Non potuit melius. idem sensit quod ego, te esse huic rei caput.

Sed estne frater intus?

non.

ubi illū quaerā cogito.

Scio ubi sit, verùm hodie nunquam monstrabo.

De.

hem, quid ais?

ita.

Diminuetur tibi qui [...]c̄ jā, cerebrū.

at nomē nescio

Illius hominis, sed locum novi ubi [...]it.

dic ergo locū.

Nostin' porticum apud macellum hanc deorsum.

D [...].

quid ni noverim?

Praeterito hac recta pla ea sursum. ubi eò veneris,

Clivos deorsum vorsum est hac te praecipitato: postea

Est ad h [...]c manum s [...]cellum: ibi angiportū propter est.

[...]uonam?

illic, ubi etiam cap [...]isicus magna est, nostin'?

novi.

hac pergito.

Id quide [...] angiportum non est pervium.

v [...]m he [...]cle, vah.

[Page] Censen' hominem me esse? erravi; in porticum rursū redi

Sane hac multo propius ibis, & minor est etratio.

Scin Cratini hujus ditis aedes?

scio.

ubi [...]as praeterieris;

Ad sinstram hac recta platea, ubi ad Dianae veneris,

Ito ad dextram: prius, quam ad portam venias apud ipsum lacum.

Est pistrilla, & exadvorsú fabrica, ibi est.

quid ibi facit?

Lectulos in sole lign [...]is pedibus faciundos dedit.

Ubi potetis vos. sane bene, sed cesso ad eum pergere?

I sanè: ego te exerc [...]bo hodie, ut dignus es, silicer [...]um.

Aeschinus odiose cessat, prandium corrumpitur:

Ctesipho autem in amore est totus. ego jam prospiciam mihi:

Nam jam adibo, atque unum quodque, quod quidem erit bellissimum,

Carpam, &, cyathos [...]orbilans, paullatim hunc producam diem.

ACTUS IIII.
SCENA III.

Micio,
He [...]i [...].

Ego in hac re nihil reperio, quam ob rem laudet tanto­pere Hegio.
Meum officium facio: quod peccatum à nobis ortum est, corrigo:
Nisi si me in illo credidisti esse hominum numero, qui ita putant
Sibi fieri injuriam, si quam fecere ipsi, ultro expostulant
Et ultro accusāt, id quia non est à me factū, agis gratias?

Heg.

Ah, minime: numquam te aliter, àtque es, in animum induxi meum.

Sed quaeso, ut una mecum ad matrem virginis eas, Micio;

Atque istaec eadem, quae mihi dixti tute dicas mulieri:

Suspicionē hàc propter fratrē ejus esse, & illam psaltriā.

Si ita aequom censes, aut si ita opus est facto; eamus.

Heg.

bene facis:

Nam & illi animū jā [...]vabis, quae dolore ac miseria

Tabescit, & tuo officio [...]is functus. sed: si aliter putas

[Page] Egomet narrabo quae mihi dixti.

immo ego ibo.

He.

bene facis.

Omnes quibus res sunt minus secundae, magis sunt (nescio quo modo)

Suspiciosi, ad contumeliam omnia accipiunt magis:

Propter suam impotentiam, se semper credunt negligi.

Qua propter te ipsū purgare ipsis coram, placabilius est.

Et recte, & verum dicis.

He.

sequere me ergo hac intro.

Maxumè

ACTUS IV.
SCENA IV.Aes [...]i [...]us
DIscrucior animi, hoccine de improviso mali mili objici
Tantum, ut ne (que) quid de me faciam, neque quid agam certum siet?
Membra metu debilia sunt: animus timore obstupuit, pectore
Consistere nihil consilii quidquā potest. Vah. quo modo
Me ex hac turba expediam? tanta nunc suspicio de me incidit.
Neque ea immerito, Sostrata credit, mihi me emisse hanc psaltriam,
Anus indicium id fecit mihi.
Nam ut hinc forte ea, ad obstetricem missa erat, ubi eam vidi, illico
Accedo, rogito, Pamphila quid agat? jamne partus adsiet?
Eo ne obstetricem accersat. illa exclamat, abi, abi jam Aeschine.
Satis diu verba dedisti: satis adhuc tua nos frustrata est fides.
Hem, quid istuc obsecro inquam est? valeas, habeas illam quae placet.
Sensi illico id illas suspicari sed me repressi tamen,
Ne quid de fratre garrulae illi dicerem, ac fieret palam.
Nunc quid faciam? Dicamne fratris esse hanc? quod mi [...]
[Page] Usquam efferri: age mitto. fieri potis est, uti ne qua exeat:
Ipsum id metuo uti credant: tot concurrunt verisimilia,
Egomet rapui: ipse egomet solvi argentum: ad me ab­ducta est Domum.
Haec adeò meâ culpa fateor fieri: non me hanc rem patri, ut ut
Erat gesta, indicâsse. exorâssem ut eam ducerem domum.
Cessatum usque adhuc: nunc jam porrò, Aeschine, exper­giscere:
Nunc hoc primum est: ad illas ibo, ut purgem me: ac­cedam ad fores.
Perii: horresco sēper, ubi pultare hasce occipio fores miser.
Heus, heus: Aeschinus ego sum: aperite aliquis actu­tum ostium.
Prodit nescio quis: concedam huc.

ACTUS IV.
SCENA V.

Mitio,
Aeschinus.

ITa uti dixi, Sostrata

Facito: ego Aeschinum conveniam, ut, quo modo acta haec [...]int, sciat.

Sed quis ostium hoc pultavit?

AE.

pater hercle est: perii.

Aeschine:

AE.

Quid huic hic negoti est?

tune has pepulisti fores? tacet.

Cur hunc aliquantisper non ludo? melius est:

Quandoquidem hoc nunquam mihi ipse voluit credere.

Nil mihi respondes?

AE.

non equ [...]ē istas, quòd sciam.

Itâ: nam mirabar, quid hic negoti esset tibi.

Erubuit: salva res est.

AE.

dic sodes pater,

Tibi verò quid istic estrei?

Nihil mihi quidem,

Amicus quidam me à foro abduxit modò

Huc advocatum sibi.

AE.

quid?

ego dicam tibi.

Habi [...]ant h [...]c quaedam mulieres pauperculae:

Opinor eas non nôsse te, & certo scio:

Ne [...]; enim diu huc commigrarunt.

AE.

quid tum postea?

Vi [...]go est cum matre.

AE.

perge.

haec virgo o [...]a [...]t patre.

[Page] Hic meus amicus illi genere est proxumus:

Huic leges cogunt nubere hanc.

Ae.

perii.

Mi.

quid est?

Ae.

Nil, recte: perge.

Me.

is venit, ut secum avehat.

Nam habitat Mileti.

Ae.

hem, virginem ut secum avehat?

Mi.

Sic est,

Ae.

Miletum usque obsecro?

Mi.

ita.

Ae.

animo malè est.

Quid ipsae? quid aiunt?

Mi.

quid illas censes? nihil enim.

Commenta mater est, esse ex alio viro

Nescio quo, puerum natum, neque eum nominat:

Priorem esse illum, non oportere huic da [...]i.

AE.

Eho, nonne haec justa tibi videntur postea?

Mi.

Non.

Ae.

obsecro non? an illam hinc abducet, pater?

Mi.

Quid ni illam abducat.

AE.

factum à vobis duriter,

Immisericorditerque, atque etiam, si est, pater,

Dicendum magis apertè, illiberaliter.

Mi.

Quam ob rem?

AE.

rogas me? quid illi tandē creditis

Fore animi misero, qui cum illa consuevit prius,

(Qui infelix, haud scio, an illam misere nunc amat)

Cum hanc sibi videbit praesens praesenti eripi,

Abduci ab oculis? facinus indignum pater.

Mi.

Qua ratione istuc? quis despondit? quis dedit?

Cui, quando nupsit? auctor his rebus quis est?

Cur duxit alienam?

AE.

an sedere oportuit

Domi virginem tam grandem, dum cognatus huc,

Illinc veniret expectantem? haec, mi pater,

Te dicere aequom fuit, & id defendere.

Mi.

Ridicule, advorsumne illum causam dicerem,

Cui veneram advocatus? sed quid ista, Aeschine,

Nostra? aut quid nobis cum illis? abeamus. quid est?

Quid lacrumas?

AE.

pater obsecro, ausculta.

Mi.

Aeschine, audivi omnia,

Et scio: ná amo te, quo magis, quae agis, curae sunt mihi,

AE.

Ita velim me promerentē ames dum vivas, mi pater,

Ut me hoc delictum admisisse in me, id mihi vehementer dolet,

Et me tui pudet,

Mi.

credo hercle: nam ingeniū novi tuum

Liberale: sed vere or ne indiligens nimium sies.

[Page] In qua civitate tandem te arbitrare vivere.

Virginem vitiasti, quam te jus non fuerat tangere.

Jam id peccatum primum magnum, at humanum tamen:

Fecere alii saepe, item boni: at postquam id evenit, cedo,

Numquid [...]ircūspexti? aut numquid tute prospexti tibi,

Quid fieret? quae fieret? si te ipsum mihi puduit dicere:

Quà resciscerem: haec dum dubitas, menses abierunt decē.

Prodidisti & te, & illam miseram, & gnatum, quod quidem in te fuit:

Quid? credebas dormienti haec tibi; confecturos Deos?

Et sine tua opera illam in cubiculū i [...]i deductum domum?

Nolim caeterarum rerum te socordem eodem modo.

Bono animo es, duces uxorem hanc.

AE.

hem.

Mi.

animo es, inquam bono.

AE.

pater,

Obsecro num ludis tu nunc me?

Mi.

ego te? quamobrem?

AE.

nescio:

Nisi, quia tam misere hoc esse cupio verū, eo vereor magis.

Mi.

Abi domum, ac Deos comprecare, ut uxorem accersas, abi.

AE.

Quid? jamne uxorem?

Mi.

jam.

AE.

jam?

Mi.

jam quantum potes.

AE.

Dii me, pater,

Omnes oderint, ni magis te quā oculos nunc amo meos.

Mi.

Quid? quam illam?

AE.

aequè.

Mi.

perbenigne.

AE.

quid? ille ubi est Milesius?

Mi.

Abiit, pèriit, navem adscendit: sed cur cessas?

AE.

abi pater,

Tu porius Deos comprecare: nam tibi eos certo scio,

Quo vir melior multo es, quám ego sum, obtemperaturos magis.

Mi.

Ego [...]o intro, ut quae opus sunt, parentur: tu fac, ut dixi, si sapis.

AE.

Quid hoc negoti? hoc est patrem esse, aut hoc est filium esse?

Si frater, aut sodalis esset, quî magis morem gereret?

Hic non amandus hiccine non gestādus in sinu est? hem,

Ita (que) adeo magnam mihi in [...]ecit sua commoditate curam,

[Page] Ne fortè imprudens faciam, quod nolit, sciens cavebo.

Sed cesso ire intrò, ne mora meis nuptiis egomet siem.

ACTUS IIII.
SCENA VI.

Demea.

DEfessus sum ambulando, ut Syrete, cum tua

Monstratione magnus perdat Jupiter.

Perreptavi usque omne oppidum ad portam, ad lacum,

Quo non? ne (que) fabrica illic ulla erat, ne (que) fratrem homo

Vidisse ajebat quisquam, nunc verò domi

Certum obsidere est usque, donec redierit.

ACTUS IIII.
SCENA VII.

Micio,
Demea.

IBo, illis dicam nullam esse in nobis moram.

De.

Sed eccum ipsum: te jamdudum quaero Micio.

Mi.

Quidnam.

De.

Fero alia flagitia ad te ingentia

Boni illius adolescentis.

Mi.

ecce autem.

De.

nova,

Capitalia.

Mi.

ohe, jam.

De.

nescis qui vir siet.

Mi.

scio,

De.

Ah stulte, tu de psaltria me somnias

Agere? hoc peccatum in virginem est civem.

Mi.

scio.

De.

Eho, scis, & patere?

Mi.

quid ni patiar?

De.

dic mihi,

Non clamas? non insanis?

Mi,

non. malim quidem.

De.

Puer natus est.

Mi.

dii bene vortant.

De.

virgo nihil habet.

Mi.

Audivi.

De.

& ducenda indotata est.

Mi.

scilicet.

De.

Quid nunc futurū est?

Mi.

id enim, quod res ipsa fert,

Illinc huc transferetur virgo.

De.

ô Jupiter,

Istoccine pacto opportet?

Mi.

quid faciam amplius?

De.

Quid facias, rogitas? si non re ipsa tibi dolet,

Simulare certe est hominis.

Mi.

quin jam virginem

Despondi: res composita est: fiunt nuptiae.

Dempsi metū omnē: haec magis sunt hominis.

De.

caeterū

Placet tibi factum Mitio?

Mi.

non, si queam

Mutare, nunc cum non queo, aequo animo fero,

Ita vita est hominum, quasi, cum ludas tesseris:

Si illud quod est maxume opus jactu, non cadit.

[Page] Illud, quod cecidit forte, id arte ut corrigas.

De.

Corrector. nempe tua arte viginti minae

Pro psaltria periere: quae, quantum potest,

Aliquo abiicienda est, si non pretio, at gratiis.

Mi.

Neque est, neque illam sane studeo vendere.

Quid igitur facies?

Mi.

domi erit.

pro Divum fidem.

Meretrix, & mater famisias una in domo?

Mi.

Cur non?

sanum te credis esse?

Mi.

equidē arbitror.

De.

Ita me Dii ament, ut video ego tuam ineptiam.

Facturum credo ut, habeas, quicum cantites.

Mi.

Cur nō?

& nova nupta eadē haec discet?

Mi.

scilicet.

De.

Tu inter eas restim ductans saltabis.

Mi.

probe:

Et tu nobiscum unà, si opus sit.

De.

hei mihi,

Non te haec pudent?

Mi.

jam vero omitte, Demea,

Tuam istanc iracundiam, atque ita, uti decet,

Hilarem, ac lubentem fac te in gnati nuptiis.

Ego hos conveniam: post huc redeo.

De.

ô Jupiter?

H [...]nc [...]ine vitam? hoscine mores? hanc dementiam?

Uxor sine dote veniet: intus psaltria est:

Domus sumptuosa: adolescens luxu perditus:

Senex delirans: ipsa, si cupi [...]t, Salus,

Servare prorsus non potest hanc familiam,

ACTUS V.

SCENA I.

Syrus,
Demea.

Syr.

AEDepol, Syrisce, te curasti molliter;

Lauteque munus administrasti tuum:

[...]bi: sed postquam intus sum omnium rerum satur,

Prodeambulare huc lubitum est.

illud sis vide

E [...]plum disciplinae.

Sy.

ecce autem hic adest senex,

Noster quid [...]it? quid tu es tristis?

ohe scelus.

Sy.

Eho jam tu verba fundis hic, sapientia?

De.

Tun'? si meus esses.

Sy.

dis quidem esses, Demea,

Ac tuam [...]em constabilisses.

De.

exemplum omnibus,

Curarem, ut esses.

Sy.

quamobrem? quid feci?

De.

rogas?

In ipsa turba, atque in peccato maxumo,

Quod vix sedatum satis est; potasti scelus,

[Page] Quasi re bene gesta.

Sy.

Sane nollem huc exitum.

ACTUS V.
SCENA II.

Dromo,
Syrus,
Demea.

HEus Syre rogat te Ctesipho ut redeas.

Sy.

Abi.

De.

Quid Ctesiphonem hic narrat?

Sy.

Nihil.

De.

Eho carnufex,

Est Ctesipho intus?

Sy.

non est.

De.

Cur hic nominat?

Sy.

Est alius quidam parasitaster par volus,

Nostin'?

De.

Jam scibo.

Sy.

quid agis? quo abis?

De.

Mitte me.

Sy.

Noli inquam.

Non manum abstines mastigia?

An tibi mavis cerebrum dispergi hic?

Sy.

Abiit.

Aedepol commessatorem haud sane commodum,

Praesertim Ctesiphoni, quid ego nunc agam?

Nisi, dum hae silescunt turbae, interca in angulum

Aliquo abeam, atque edormiscam hoc villi, sic agam.

ACTUS IV.
SCENA III.

Micio,
Demea.

PArata a nobis sunt, ut dixi, Sostrata,

Ubi vis, quisnam a me pepulit tam graviter fores?

De.

Hei mihi, quid faciam? quid agam quid clamem, aut [...]querar?

O coelum, O terra, O maria Neptuni!

Mi.

Hem tibi,

Rescivit omnem rem: id nunc clamat: ilicet,

Paratae lites: succurendum est.

De.

Eccum adest

Communis corruptela nostrum liberûm.

Mi.

Tandem reprime iracundiam, atque ad te redi.

De.

Repressi, redii, mitto maledicta omnia:

Rem ipsa putemus; dictum inter nos hoc fuit,

Ex te adeo est ortum, ne tu curares meum,

Neve ego tuum, responde.

Mi.

Factum est, non nego.

De.

Cur nunc apud te potat? cur recipis meum?

Cur emis amicam Micio? nam quî minus

Mihi idem jus aequom est esse, quod mecum est tibi?

Quando ego tuum non curo, ne curameum?

Mi.

[Page]

Non aequom dicis non: nam vetus hoc quidem est,

Communia esse amicorum inter se omnia.

De.

Facete: nunc demum istaec nata oratio est.

Mi.

Ausculta paucis, nisi molestum est, Demea.

Principio, si id te mordet, sumptum filii,

Quem faciunt, quaeso facito haec tecum cogites,

Tu illos duos olim pro re tollebas tua,

Quod satis putabas tua bona ambobus fore,

Et me tum uxorem credidisti scilicet

Ducturum: eandem illam rationem antiquam obtine:

Conserva, quaere, parce, fac quam plurimum

Illis relinquas: gloriam tu istam obtine:

Mea, quae praeter spem evenere, utantur sine.

De summa nihil decedet: quod hinc accesserit,

Id de lucro putato esse. omnia haec si voles

In animo vere cogitare, Demea,

Et mihi, & tibi, & illis demseris molestiam.

De.

Mitto rem, consuetudinem ipsorum.

Mi.

Mane [...]

Scio: istuc ibam, multa in homine Demea,

Signa in sunt, ex quibus conjectura facile fit,

Duo cum idem faciunt, saepe ut possis dicere,

Hoc licet impune facere huic, illi non licet:

Non quod dissimilis res sit, sed quod, is qui facit:

Quae ego esse in illis video, ut confidam fore, ita

Ut volumus; video eos sapere, intelligere, in loco

Vereri, inter se amare: scire est liberum

Ingenium atque animum: quovis illos tu die

Reducas, at enim metuas ne ab re sint tamen

Omissiores paullo, O noster Demea

Ad omnia alia aetate sapimus rectius:

Solum unum hoc vitium adfert senectus hominibus?

Attentiores sumus ad rem omnes quam satis,

Quod illos sat aetas acu [...]t.

De.

Ne nimium modo

Bonae tuae istae nos rátiones, Micio,

Et tuus iste animus aequus subvortat.

Mi.

Tace,

Non fiet, mitte jam istaec: da te hodie mihi.

Exporge frontem.

scilicet ita tempus fert,

[Page] Faciundum est: caeterum rus cras cum filio

Cum primo lucu.

Mi.

Immo de nocte censeo:

Hodie modo hilarum fac te.

De.

& istam psaltriam

Una illuc mecum hinc abstraham.

Mi.

pugnaveris:

Eo pacto prorsum illic alligaris filium.

Modo facito, ut illam serves.

istuc videro: atque,

Illic favillae plena, fumi, ac pollinis

Coquendo sit faxo, & molendo: praeter haec,

Meridie ipso: faciam, ut stipulam colligat.

Tam excoctam reddam, atque atram, quam carbo est.

Mi.

Placet,

Nunc mihi videre sapere atque equidem filium,

Tuus etiam si nolit [...]ogas, ut cum illa una cubet.

De.

Derides? fortunatus, qui istocanimo sies.

Ego sentio.

Mi.

Ah pergis ne?

De.

Jam jam desino.

Mi.

I ergo intro, & cui rei est, ei rei hunc sumamus diem.

ACTUS V.
SCENA IV.Demea.
NUnquam ita quisquam bene subducta ratione ad vi­tam fuit,
Quin res, aetas, usus semper aliquid apportet novi,
Aliquid moneat, ut illa quae te scire credas, nescias,
Et quae tibi, putâris prima: in experiundo repudies.
Quod mî nunc evenit: nam ego vitam duram, quam vixi usque adhuc,
Prope jam excurso spatio, mitto: id quamobrem? re ip­sa repperi,
Facilitate nihil homini esse melius, neque clementia.
Id esse verum, ex me at (que) ex fratre cuivis facile est noscere:
Vitam ille suam semper egit in otio, in con viviis,
Clemens, placidus, nulli laedere os, arridere omnibus:
Sibi vixit: sibi sumptum fecit: omnes benè dicunt, amant.
Ego ille agrestis, saevus, tristis, parcus, truculentus tenax,
Duxi uxorem: quam ibi miseriam vidi? nati filii,
Alia cura: porro autem, illis dum studeo ut quamplu­rimum
[Page]  [...], contrivi in quaerundo vitam, at (que) aetatē meam:
 [...] exacta aetate hoc fructi pro labore ab iis fero,
Odium, ille alter sine labore patria potitur commoda;
Illum  [...]mant, me fugitant, illi credunt consilia omnia:
Illum diligunt, apud illum sunt ambo, ego desertus sum.
Illum, ut vivat, optant, meam autem mortem expectant scilic [...];
 [...], meo labore eductos maxumo, hic fecit suos
Paulo su [...]ptu; miseriam omnem ego capio, hic potitur gaudia.
Age, age, nunc jam experiamur contra, ecquid ego possiē
 [...]ande dicere, aut benigne facere, quando  [...]o provocat.
Ego quoque à meis me amari, & magni pendi postulo.
Si id fit dando atque obsequendo, non posteriores feram,
D [...]rit, id m [...]a minime refert, qui sum natu maxumus.

ACTUS V.
SCENA V.

Syrus.
Demea.

Sy.

HEus Demea, rogat frater, ne abeas longius,

Quid homo? ô Syre noster, salve: quid fit? quid agitur?

Sy.

Recte.

optume est, jam nunc haec tria primum addidi

Praeter naturam: [...] noster; quid fit? quid agitur?

Servom haud illiberalem praebes te, & tibi

Lubens bene faxim.

Sy.

gratiam habeo.

De.

atqui, Syre

Hoc verum est, & ipsa re experiere propediem.

ACTUS V.
SCENA VI.

Geta,
Demea.

HEra, ego hinc ad hos provisam, quam mox virginem

Accersant, sed eccum Demeam, salvos fies.

Oh, qui vocare?

Geta.

Geta, hominem maxumi

Pr [...]ii esse hodie, te judicavi, animo meo:

Nam is mihi est profecto servus spectatus satis,

Cui dominus curae est, ita ut tibi sensi, Geta:

[Page] Et tibi ob eam rem, si quid usus venerit,

Lubens bene faxim, meditor esse affabilis,

Et bene procedit.

bonus es, eum haec existimas.

Paulatim plebem primulum facio meam.

ACTUS V.
SCENA VII.

Aeschinus,
Demea,
Syrus,
Geta.

Ae.

OCcidunt me, quidem, dum nimis sanctas nuptias

Student facere, in apparando consumunt diem.

Quid agitur, Aeschine?

Ae.

hem pater mi, tu hic eras?

Tuus hercle vero & animo, & natura pater,

Qui te amat plus quam oculos hosce: sed cur non domum

Uxorem accersis?

Ae.

Cupio; verum hoc mihi mora est.

Tibicina, & hymenaeum qui cantent.

De.

eho,

Vin' tu huic seni auscultare?

Ae.

quid?

missa haec face,

Hymenaeum, turbam, lampades, tibicinas;

Atque hanc in horto maceriam jube dirùi,

[...]uantum potest, hac transfer; unam fac domum;

Transduce & matrem, & familiam omnem ad nos.

Ae.

placet,

Pater sepidissime.

euge, jam lepidus vocor.

Fratri aedes fient perviae; turbam domum

Adducet, sumptum admittet; multa, quid mea;

Ego lepidus ineo gratiam, jube nunc jam

Di [...]umeret illi Babylo viginti minas.

Syre, cessas i [...]e, ac facere?

quid ago?

[...]ue.

Tu illas, abi & traduce,

dii tibi, Demea,

Bene faxint, cum te video nostrae [...]amiliae

Tam ex animo factum velle.

dignos arbitror;

Tu quid ais?

Ae.

sic opinor.

multo rectiu'st,

Quam illam puerperam nunc duci huc per viam

Aegrotam.

Ae.

nihil enim vidimelius, mi pater.

Sic soleo, sed eccum, Micio egreditur foras.

ACTUS V.
SCENA VIIII.

Micio,
Demea,
Aeschinus.

[...].

JUbet frater? ubi is est? tune jubes hoc Demea?

Ego vero jubeo, & in hac re, & aliis omnibus,

[Page] Quam maxume unam facere nos hanc familiam;

Colere, adjuvare, adjungere.

Ae.

ita quaeso pater.

Haud aliter censeo.

immo hercle ita nobis decet.

Primum hujus uxoris est mater.

quid postea?

Proba, & modesta.

ita ajunt.

natu grandior.

Scio.

parere jam diu haec per annos non potest;

Nec, qui eam respiciat, quisquam est; so [...]a est.

quam hic rem agit?

Hanc te aequom est ducere; & te operam, ut fiat, dare.

Me ducere autem?

te?

me?

te inquam.

ineptis.

si tu sis homo,

Hic faciat.

Ae,

mi pater.

quid? tu autem huic, asine, auscultas?

nihil agis.

Fieri aliter non potest.

deliras.

Ae.

sine te exorem mi pater.

Insanis? aufer te.

age. da veniam filio.

satin' sanus es?

Ago novus maritus anno demum quinto & sexagesimo

Fiam; atque anum decrepitam ducam? id ne estis auctores mihi?

Ae.

Fac; promisi ego illis.

promisti autem? de te [...]argitor puer.

Age, quid, si quid te majus oret?

quasi non hoc sit maxumum.

Age, da veniam.

AE.

ne gravare.

fac, promitte.

non omittis?

AE.

non,

Nisi te exorem,

vis haec quidem est,

age, age, prolixe Micio.

Etsi hoc mihi pravom, ineptum, absurdum, atque alienum à vita mea

Videtur: si vos tantopere istuc voltis, fiat.

AE.

bene facis,

Merito te amo.

verum quid? quid ego dieam; hoc confit quod volo.

Quid nūc, quod restat? Hegio cognatus his est proxumus,

A [...]nis nobis, pauper; bene nos aliquid facere illi decet.

Quid facere?

agelli hic est sub urbe paululum, quod [...] [...]ras:

[Page] Huic demus, qui fruatur.

paulum id autem?

si multum est, tamen.

Faciundum est: pro patre huic est, bonus est, noster est, rectè datur

Postremò non meum illud verbum facio, quod tu Micio,

Benè & sapienter dixti dudum: vitium commune omnium est,

Quod nimium ad rem in senecta attenti sumus, hanc maculam nos decet

Effugere, dictum est vere, & re ipsa fieri oportet Micio.

Quid istuc est? dabitur: quandoquidem hic vo [...]t, Aeschine.

Ae.

mi pater.

Nunc tu mihi es germanus pariter corpore & animo.

gaudeo.

Suo fibi hunc gladio jugulo.

ACTUS V.
SCENA IX.

Syrus,
Demea,
Micio,
Aeschinus.

Sy.

FActum est, quod justi, Demea.

Frugi homo es. ego aedepol hodie mea quidem sententia

Judico, Syrum fieri aequom liberum.

istunc liberum?

Quodnam ob factum?

multa.

Sy.

ô noster Demea, aedepol vir bonus es:

Ego istos vobis usque à pueris curavi ambos sedulo.

Docui, monui: bene praecepi semper, quae potui omnia.

Res apparet, & quidem haec porro, obsonare, cum fide

Scortum adducere, apparare de die convivium.

Non mediocris hominis haec sūt officii.

ôlepidū caput.

Postremò hodie in psaltria istac emunda hic adjut [...] fuit,

Hic curavit: prodesse aequom est: alii meliores erunt:

Denique hic volt fieri.

Vin' tu hoc fieri?

Ae.

cupio,

si quidem

Tu vis, Syre eho accede huc ad me, liber esto.

Sy.

bene facis.

Omnibus gratiam habeo & seorsim tibi p [...] Der [...]

[Page]

Gaudeo.

Ae.

& ego,

Sy.

credo, utinam hoc perpetuum [...]at gaudi [...]m, ut

Phrygiam uxorem meam una me [...]um videam liberam.

optu [...]am

Mulierem quidem

Syr.

& quidem nepoti uto, hujus filio,

Hodie prima mammam dedit haec.

hercle verò serio,

Si [...]m prima dedit, haud dubium quin emitti aequom [...]et.

Ob eam rem?

ob eam: postremo à me argentum [...]uanti est, sumito.

D [...] tibi, Demea, omnes semper omnia optata adferant.

Syre, processisti hodie pulchre.

siqui [...]ē porro, Micio

Tu [...]m [...]um facies, atque huic aliquid paulum p [...] manu

Ded [...]is, unde utatur, reddet tibi [...]. M [...] vilius.

Ae.

Frugi homo est.

reddam hercl [...], da modo.

Ae.

age [...]ter,

post consusam

[...]aciet.

[...] vi [...] optime.

Ae.

ò pater mi [...].

Quid istuc? quae res tam repente mores m [...]tavit tuos.

Quid proluvium: quae istaec s [...]bi [...]a est largitas?

di [...]m [...]ibi.

[...] ostenderem, quod te isti facilem & festiv [...]m putant,

[...]non [...] ex vera vita, neque adeo ex aequo & bono▪

S [...] ex ass [...]tando, indulgendo, & [...]ndo, Micio.

N [...] ade [...] [...] [...]b eārem vobis mea vi [...]a [...]visa, Aeschine, est,

Quia non justa injusta, pro [...]sus omnia omnino obsequ [...]r▪

[...] [...]o, [...]ndite, emite, facite. quod vobis lubet.

S [...] [...] [...], potius: quae vos propter adoles [...]entiam

M [...] [...], magis impense cupitis, consu [...]itis parum:

H [...] [...]ere, & corrigere me, & obsecundare in [...]:

Ecc [...], [...] id faciam vobis.

[...].

tibi, pater permittimus:

Plus [...], [...]uid opus facto est. sed de [...]ratre quid fiet?

sino:

H [...] in istac [...]inem faciat.

Ae,

is [...]uc rectè. Plaudite.

[Page]

PHORMIONIS PERSONAE.

Phormio, Pa asi [...]us.
Demipho, senex.
Antipho, Adolescens.
Geta, servus.
Dorio, Leno.
Chremes, senex.
Phaedria, Adolescens.
Davus, Servus.
Sophrona, N [...]trix.
Nausistrata, Matrona
Hegio,
Cratinus, Advocati.
Crito.

Sequentium hic t [...]ntum mentio fit.

Dorcium,
Phanium;
Ancilla,
Adolescentula.

C. SULPICII APOLLINARIS. PERIOCHA.

CHremetis [...]frater aberat peregre Demipho,
R [...]l cto Athenis Antiphone filio,
Chremes clam  [...] Lemni uxorem, & filiam:
Athenis, aliam conjugem, & amantem unice
Gn [...]tum fidicinam, mater ê Lemno advenit
Athen [...]s: moritur: virgo sola (aberat Chremes)
Funus procurat, ibi eam visam Antipho
Cum amaret, opera parasiti u [...]orem accipit,
Pater, & Chremes reversi fremere: d [...]minas:
Trigin [...]a dant parasito, ut illam conjugem
Haberet ipse,  [...]nto hoc emitur  [...].
Uxorem retine [...] Antiph [...] a patruo agni [...]am.

[Page]

PHORMIO TERENTII.

Acta ludis Romanis, L. Postumio. Albino, & L. Cornelio Merula. Aedil. Curul. Egere. L. Ambivius Turpio. T. Attilius Praenestinus, modos fecit Flaccus Claudi. Tibiis imparib. tota Graeca Appollodoru Epidicazomenos, facta IIII. C. Fannio, M. Valerio Coss.

PROLOGUS.

POstquam Poëta vetus poëtam non potest
Retrahere ab studio, & transdere hominē in otiū;
Maledictis deterrere, ne scribat, parat:
 [...]i ita dictitat, quas antehac fecit fabulas,
 [...]enui esseoratione, & scriptura levi.
 [...]ia nusquam scripsit insanum adolescentulum
 [...]ervam videre, fugere, & sectari canes;
 [...]t eam plorare, orare, ut subveniat sibi.
Quod si intelligeret, cum stetit olim nova,
Actoris opera magis stetisse, quam sua:
Minus multo audacter, quam nunc laedit, laedere [...].
Et magis placerent, quas fecisset, fabulas.
Nunc si quis est qui hoc dicat, aut sic cogitet,
Vetus si poeta non lacessisset prior:
Nullum invenire prologum potuisset novus,
Quem diceret, nisi haberet cui malediceret?
Is sibi responsum hoc habeat: in medio omnibus
Palmam esse positam, qui artem tractant musicam.
Ille ad famem hunc ab studio studuit rejicere:
Hic respondere voluit, non lacessere.
Benedictis si certasset, audisset bene:
Quod ab ipso allatum est, sibi esse id relatum putet.
De illo jam finem faciam dicundi mihi:
[Page] Peccandi cum ipse de se finem non facit.
Nuuc, quid velim, animum, attendite, apporto novam
Epidicazomenon quam vocant comoediam
Graeci, Latini Phormionem nominant,
Quia primas partes qui aget, is erit Phormio
Parasitus, per quem res geretur maxumè.
Voluntas vostra si ad poetam accesserit,
Date operam: adeste aequo animo, per silentium,
Ne simili utamur fortuna, atque usi sumus,
Cum per tumultum noster grex motus loco est.
Quem actoris virtus nobis restituit locum,
Bonitasque vostra adjutans, atqúe aequanimitas.

ACTUS I.

SCENA I.Demea.
AMicus summus meus, & popularis Geta
Heri ad me venit: erat ei de ratiuncula
Jampridem apud me reliquum pauxillulum
Nummorum: id ut conficerem, confeci, affero.
Nam herilem filium ejus duxisse audio
Uxorem: ei credo munus hoc contaditur.
Quam inique comparatum est, ii qui minus habent,
Ut semper aliquid addant divitioribus,
Quod ille unciatim vix demenso de suo,
Suum defraudans genium, comparsit miser.
Id illa universum abripiet, haud existumans
Quanto labore partum, porro autem Geta
Ferietur alio munere ubi hera pepererit:
Porrò alio autem, ubi erit puero natalis dies,
Ubi initiabunt: omne hoc mater auferet:
Puer causa erit mittundi, sed videon' Getam

ACTUS I.
SCENA II.

Geta,
Davus.

Ge.

SI quis me quaeret rusus.

praesto est, desine.

oh,

At ego obviam conabar tibi Dave.

accipe, hem,

Lectum est, conveniet numerus, quantum debui.

Ge.

[Page]

Amo te, & non neglexisse habeo gratiam.

Da.

Praesertim ut nunc sunt mores: adeo res redit:

Si quis quid reddit, magna habenda est gratia.

Sed quid tu es tristis?

Ge.

Egone? nescis, quo in metu, &

Quanto in periclo simus.

quid istuc est?

scies.

Modo ut tacere possis.

ab sis, insciens:

Cujus tu fidem in pecunia perspex [...]ris,

Verere ei verba credere? ubi quid mihi lucri est

Te fallere?

Ge.

ergo ausculta.

Da.

hanc operam tibi dico:

Senis nostri, Dave, fratrem majorem Chremem

Nostin'?

quid ni?

quid? ejus gnatum.

Phaedriā?

Tamquam te.

Evenit senibus ambobus simul

Iter, illi in Lemnum ut esset, nostro in Ciliciam

Ad hospitem antiquom: is senem per epistolas

Pellexit, modo non montes auri pollicens.

Da.

Cui tanta erat res, & supererat?

Ge.

desinas:

Sic est ingenium.

Da.

oh, regem me esse oportuit.

Ge.

Abeuntes ambo hinc tum senes me siliis

Relinquunt quasi magistrum.

ô Geta, provinciam

Cepisti duram.

Ge.

mihi usu venit hoc scio:

Memini, relinqui me, Deo irato meo.

Coepi advorsari primo: quid verbis opu'st?

Seni fidelis dum sum, scapulas perdidi.

Venere in mentem istaec mihi: nam quae inscitia est,

Advorsum stimulum calces?

coepi iis omnia

Facere, obsequi quae vellent.

scisti uti foro.

Noster mali nil quidquam primo. hic Phaedria

Continuo quandam nactus est puellam,

Citharistriam: hanc amare coepit perdite.

Ea serviebat lenoni impurissimo.

Neque, quod daretur quidquam, id curârant patres.

Restabat aliud nihil, nisi oculos pascere,

Sectari, ludum ducere, & reducere,

Nos otiosi operam dabamus Phaedriae.

In quo haec dis [...]ebat ludo, ex advorsum ei loco

Ton [...]trina, erat quaedam: hîc solebamus fere

Plerumque eam opperiri, dum inde iret domum.

[Page] Interea dum sedemus illic, intervenit

Adolescens quidam lac umans: nos mirarier:

Rogamus, quid sit: nunquam aequè (incuit) ac modo

Paupertas mihi onus visum est & miserum & grave.

Modò quandam vidi virginem hic viciniae

Miseram, suam matrem lamentari mortuam,

Ea sita erat ex advorsum: neque illi benevolens,

Neque notus, neque cognatus, extra unam aniculam,

Quisquam aderat, qui adjutaret funus. miseritum est.

Virgo ipsa facie egregia. quid verbis opu [...]st?

Commôrat omnes nos: ibi continuò Antipho,

Voltis ne eamus visere? alius, censeo,

Eamus, duc nos sodes: imus, venimus,

Videmus; virgo pulchra: &, quo magis diceres,

Nihil aderat adiumenti ad pulchritudinem:

Capillus passus, nudus pes, ipsa horrida:

Lacrumae, vestitus turpis, ut ni vis boni

In ipsa in esset forma, haec formam extinguerent,

Ille, qui illam amabat fidicinam: tantummodo,

Satis, inquit, scita est: noster verò.

Da.

jam scio,

Amare coepit.

scin' quam? quò evadat, vide,

Postridie ad anum recta pergit: obsecrat,

Ut sibi ejus faciat copiam: illa enim se negat,

Neque eum aequum ait facere: illam civem esse Atticam

Bonam, bonis prognatam, si uxorem velit,

Lege id licere facere, sin aliter, negat.

Noster, quod ageret, nescire: & illam ducere

Cupiebat, & metuebat absentem patrem.

Da.

Non, si rediisset, ei pater veniam daret?

Ge.

Ille ne indotatam virginem, atque ignobilem

Daret il li? nunquam faceret.

Da.

quid fit denique?

Ge.

Quid fiat? est parasitus quidam Phormio,

Homo confidens: qui (illum Dii omnes perduint)

Da.

Quid is fecit?

Ge.

hoc consilium, quod dicam, dedit.

Lex est, ut o [...]bae, qui sunt genere proxumi

Iis nubant: & illos ducere eadem haec lex jubet.

Ego te cognatum dicam, & tibi scribam dicam:

[Page] Paternum amicum me assimulabo virginis:

Ad judices veniemus: qui fuerit pater,

Quae mater, qui cognata tibi sit, omnia haec

Confingam: qued erit mihi bonum, atque commodum,

Cum tu horum nihil refelles, vincam scilicet,

Pater aderit: mihi paratae lites; quid mea?

Illa quidem nostra erit.

Da.

jocularem audaciam.

Ge.

Persuasum est homini: factū est: ventū est; vincimur;

Duxit.

Da.

quid narras.

Ge.

hoc quid audis.

ô Geta,

Quid te futurum est?

nescio hercle: unum hoc scio:

Quod fors feret, feremus aequo animo.

Da.

placet:

Hem istuc viri est officium.

Ge.

in me omnis spes mihi est.

Da.

Laudo.

Ge.

ad precatorem abeam credo, qui mihi

Sic oret, nunc amitte quaeso hunc; caeterum

Posthaec si quidquam nihil precor, tantum modo

Non addat: ubi ego hinc abiero, vel occidito.

Da.

Quid ille paedagogus, qui cit haristriam?

Quid rei gerit?

Ge.

sic tenuiter.

Da.

non multum habet,

Quod det forrasse.

Ge.

immo nihil, nisi spem meram.

Da.

Pater ejus rediit, an non?

nondum.

quid? sene [...]

Quoad exspectatis vostrum?

Ge.

non certum scio:

Sed epistolam ab eo allatam esse audivi modo, &

Ad portitores esse delatam; hanc petam.

Da.

Numquid Geta, aliud me vis?

Ge.

ut bene sit tibi.

Puer, heus; nemon' huc prodit? cape, da hoc Dorcio.

ACTUS I.
SCENA III.

Antipho,
Phaedria,

A Deon' rem rediisse, ut, qui mihi consultum esse op­tumè velit,
Phaedria, patrem extimescam, ubi in mentem ejus adventi venit:
Quod ni fuissem incogitàs, ita eum expectarē, ut parfuit.

Ph.

Quid istuc est?

An▪

rogitas? qui tam audacis faci [...] noris mihi conscius

Sis? quod utinam ne Phormioni id suadere in mentem incidisset.

[Page] Neu me cupi [...]um eò impulisset, quod mihi principium. est mali.

Non potitus essem: fuisset tum mihi illos aegre aliquot dies.

At non quotidiana cura haec angeret animum.

Ph.

audio.

An.

Dum exspecto, quâm mox veniat, qui adimat hanc mihi consuetudinem.

Ph,

Aliis, quia desit quod amant, aegrè est, tibi quia superest, dolet.

Amore abundas. Antipho.

Nam tua quidem hercle, certe vita haec expetenda, optandaque est.

Ita me Dii bene ament: ut mihi liceat tam diu, quod amo, frui.

Jam depacisci mortem cupio tu conjicito caetera,

Quid ego ex hac inopia nunc capiam, & quid tu ex ista copia.

Ut ne addam, quod sine sumptu ingenuam, liberalem na [...] ctus es:

Quod habes, ita ut voluisti, uxorem, sine mala fama, palā.

Beatus, ni unum hoc desit, animus qui modeste istaec ferat.

Et si tibi res sit cum eo lenone, quocū mihi est, tū sentias.

Ita plerique ingenio sumus omnes: nostri nosmet poenitet.

An.

At tu mihi contrà nunc videre fortunatus, Phaedria

Cui de integro est potestas etiam consulendi, quid velis,

Retinere, amare, amittere, ego in eum incidi infelix, locum,

Ut neque mihi ejus sit amittendi, nec retinendi copia.

Sed hoc quid est? videon' ego advenire huc currentem Getam?

Is ipsus est, timeo miser, quam nunc mihi hic rem nunciet.

ACTUS I.
SCENA IIII.

Geta,
Antipho,
Phaedria,

NUllus es, Geta, nisi aliquod jam tibi consilium celere repereris:
[Page] Ita subito nunc imparatum tanta te impendent mala.
Quae ne (que) uti devitē scio, ne (que) quo modo me inde extrahā:
Nam non potest celari nostra diutius jam audacia.
Quae si non astu providentur, me aut herum pessūdabunt.

An.

Quidnam i [...]le commotus venit?

tum, tempo [...]is punctum mihi

Ad hanc rem est: herus adest.

An.

quid istuc est mali?

Ge.

Quod cūaudi [...]rit, quod ejus remediū in veniāiracūdiae?

Loquarne? incendam: taceam? instigem: purgem me? laterem lavem.

Eheu me miserum: cum mihi paveo, tum Antipho me excruciat animi:

Ejus me miseret: ei nunc timeo: is nunc me retinet: nam absque eo

Esset, rectè ego mihi vidissem, & senis essē ultus irracūdiā;

Aliquid cōvasassē, at (que) hinc me cōjicet ēprotinusin pedes.

An.

Quam hic fugam, aut furtum parat?

Ge.

Sed ubi Antiphonem reperiam? aut qua quaerere insistam via?

Ph.

Te nominat.

An.

nescio quod magnum hoc nunc [...]o expecto malum.

Ph.

Ah, sanus ne es?

Ge.

Domum ire pergam: ibi plurimum est.

Ph.

Revocemus hominem.

An.

sta illico.

Ge.

hem.

Satis pro imperio, quisquis es.

An.

Geta.

Ge.

ipse est quem volui obviam.

Cedo quid portas, obsecro at (que) id si potes, verbo expe [...].

Ge.

Faciam.

An.

eloquere.

modo apud portum.

An▪

M [...]umne?

intellexti.

An.

occidi.

hem.

An.

Quid agam?

Ph.

quid ais?

hujus patrem vidisse me, patruum tuum.

An.

Nam quod ego huic nunc subitò exitio remedium inveniam miser?

Quod si eò meae fortūae redcūt, Phani, abs te ut distrahar,

Nulla est mihi vita expetenda.

Ge.

ergo istaec cum ita sint Antipho,

Tanto magis te advigilare aequom est. Fortes fortuna adjuvat.

An.

[Page]

Non sum apud me.

Ge.

atqui opus est nunc cum maxumè, ut sis, Antipho:

Nam si senset it te timidum pater esse, arbitrabitur

Commeruisse culpam.

Ph.

hoc verum est,

An.

Non possum immutarier.

Ge.

Quid faceres, si aliud quîd gravius tibi nunc faciendum foret.

An.

Cum hoc non possum, illud minus possem.

hoc nihil est Phaedria: ilicet.

Quid conterimus operam frustra? quin abeo.

Ph.

& quidem ego.

An.

obsecro;

Quid si assimulo? satin' est?

Ge.

garris.

An.

voltum contemplamini, hem.

Satin' sic est?

non.

An.

quid si sic?

Ge.

propemodum.

An.

quid si sic?

Ge.

sar est.

Hem, Istuc serva, & verbum verbo, par pari ut respondeas.

Ne te iratus suis saevis dictis protelet.

An.

scio.

Ge,

Vi coactum te esse, invitum, lege, judicio: tenes?

Sed, quis hic est senex, quem video in ultima platea?

Ipsus est.

Non possum addesse.

Ge.

ah, quid agis? quo abis Antipho? mane,

Mane inquam.

An.

egomet me novi, & peccatum meum:

Vobis commendo Phanium, vitam meam.

Ph.

Geta, quid nunc fiet?

tu jam lites audies:

Ego plectar pendens, nisi quid me fefellerit.

Sed, quod modo hic nos Antiphonem monuimus,

Id nosmet ipsos facere oportet, Phaedria,

Ph.

Aufer mihi, oportet: quin tu, quod faciam, impera.

Ge.

Meministin' olim ut fuerit vostra oratio,

In re incipiunda ad defendendam noxiam?

Justam illam causam, facilem, vincibilem, optumam.

Ph.

Memini.

Ge.

hem. nunc ipsa est opus, aut, si quid potes,

Meliore, & callidiore,

Ph.

fiet sedulo.

Ge.

Nunc, prior adito tu: ego in insidiis hic ero:

Succenturiatus, si quid deficies.

Ph.

age.

[Page]

ACTUS I
SCENA V.

Demipho,
Geta.
Phaedria.

De.

I [...]tane tandē uxorem duxit Antipho in jussu meo?

Nec meum imperium: age mitto imperium: non simultatem meam

Revereri? saltem non pudere, ô facinus audax! ô Geta

Monitor!

Ge.

vix tandem.

quid mihi dicent? aut quam causam reperient?

Demiror.

Ge.

atqui repperi jam: aliud cura.

De.

anne hoc dicet mihi?

Invitus feci: lex coegit, audio, & fateor.

places.

De.

Verum scientem, tacitum, causam tradere adversariis,

Etiamne id lex coegit?

Ph.

Illud durum.

Ge.

ego expediam: sine.

De.

Incertum est, quid agam, quia praeter spem, atque incredibile hoc mihi accidit.

Ita sum irritatus, animum ut nequeam ad cogitandum instituere.

Quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxumè.

Meditari secum oportet, quo pacto adversam aerumnam ferant:

Pericla, damna, exilia, peregrè rediens semper cogitet,

Aut fili peccatum, aut uxoris mortem, aut morbum filiae:

Communia esse haec, fieri posse: ut nequid animo sit novum:

Quidquid praeter spem eveniat, omne id deputare esse in lucro.

Ge.

O Phaedria, incredibile est, quanto herum anteo sapientia.

Meditata mihi sunt omnia mea incommoda: herus si redierit,

Molendum usque in pistrino? vapulandum: habendae compedes:

Opus ruri faciundum. horum nihil quidquam accidet animo novum.

[Page] Quidquid praeter spem eveniet, omne id deputabo esse i [...] lucro.

Sed quid hominem cessas adire, & blande in principio alloqui?

De.

Phaedriam mei fratris video filium ire mihi obviam.

Ph.

Mi patrue salve.

De.

salve: sed ubi est Antipho?

Ph.

Salvom. advenire.

De.

credo: hoc responde mihi.

Ph.

Valet; hic est: sed satin omnia ex sententia?

De.

Vellem quidem.

Ph.

quid istuc?

De.

Rogitas, Phaedria?

Bonas me absente hîc confecist is nuptias.

Ph.

Eho, an id succenses nuncilli?

Ge.

ô artificem probū!

De.

Egone illi non succenseam? ipsum gestio

Dari mi in conspectum nunc, sua culpa ut sciat

Lenem patrem illum factum me esse acerrumum.

Ph.

Atque n [...]l fecit, patrue, quod succenseas.

De.

Ecce autem similia omnia: omnes congruunt:

Unum cognoris, omnes nôris.

Ph.

haud ita est.

De.

Hic in noxa est, ille ad defendendam causam adest.

Cum ille est, hic praesto est: tradunt operas mutuas.

Ge.

Probè [...]orum facta imprudens depinxit senex.

De.

Nam, ni haec ita essent, cum illo haud stares Phaedria.

Ph.

Si est, patrue, culpam ut Antipho inse admiserit.

Ex qua re minus rei foret, aut famae temperans:

Non causam dico, quin, quod meritus est, ferat.

Sed si quis fortè malitia fretus sua,

Insidias nostrae fecit adolescentiae,

Ac vicit: nostrane ea culpa est, an judicum,

Qui saepi propter invidiam adimunt diviti;

Aut propter misericordiam addunt pauperi?

Ge.

Ni nossem causam, crederem vera hunc loqui.

De.

An quisquam judex est, qui possit noscere

Tua justa, ubi tute verbum non respondeas,

Ita ut ille fecit?

Ph.

functus adolescentuli est

Officium liberalis: postquam ad judices

Ventum est, non potuit cogitata proloqui,

[Page] Ita [...]um tum timidum ibi obstupefecit pudor.

Ge.

Laudo hunc. sed cesso adire quam primum senem?

Here salve: salvom te advenisse gaudeo.

De.

oh,

Bone custos salve, columen vero familiae,

Cui commendavi filium hinc abiens meum.

Ge.

Jamdudum te omnes nos accusare audio

Immerito: & horum me omnium immeritissime:

Nam quid me in hac re facere voluisti tibi?

Servom hominem causam orare leges non sinunt:

Neque testimonii dictio est.

De,

Mitto omnia: adde

Istuc imprudens timuit adolescens: sino:

Tu servus: verum si cognata est maxmè,

Non fuit necesse habere: sed id quod lex jubet,

Dotem d [...]retis: quaereret alium virum,

Qua ratione inopem potius ducebat domum?

Ge.

Non ratio, verum argentum, d [...]rat.

De.

sumeret

Alicunde.

Ge.

alicunde? nihil est dictu facilius.

De.

Postremo, si nullò alio pacto, foenore.

Ge.

Hui, dixti pulchre: siquidem quisquam crederet

Te vivo.

De.

non, non sic futurum est: non potest.

Egone illam cum illo ut patiar nuptam unum diem?

Nihil suave meritum est hominem commonstrarier

Mihi istum volo, aut ubi habitet, demonstrarier.

Ge.

Nempe Phormionem.

De.

Istum patronum mulieris.

Ge.

Jam faxo hic aderit.

De,

Antipho ubi nunc est?

Ph.

foris.

De.

Abi Phaedria: eum require, atque adduce huc.

Ph.

[...]o

Recta quia equidem illuc.

Ge.

nempe ad Pamphilam.

De.

At ego deos penates hinc salutatum domum

Divortar. inde ibo ad forum, atque aliquot mihi

Amicos advocabo, ad hanc rem qui adsient:

Ut ne imparatus sim, cum adveniat Phormio.

ACTUS II.

SCENA I.

Phormio,
Geta,

Ph.

I Tane patris ais conspectum [...]e [...]itum hinc abiisse.

Ge.

admodum:

[Page]

Phan [...]u [...]r lictam solam?

sic.

& iratum, senem.

Oppido.

ad te summa solum, Phormio, rerum redit:

Tute hoc intristi, tibi omne est exedundum: accingere.

Obsecro te.

si rogabit.

in te spes est.

eccere,

[...]uid si reddet?

tu impulisti.

sic opinor.

subveni.

Cedo senem: jam instructa sunt mihi in corde consilia omnia.

Quid ages?

quid vis? nisi ut manaeat Phanium, atque ex crimine hoc

Antiphonem eripiā, at (que) in me omnē itam derivem senis.

O vir fortis atque amicus? verùm hoc saepè Phormio,

Vereor, ne ist aec fortitudo in nervū er [...]pat denique.

Non ita est: factum est periculum, jam pridem visa est via.

Quot me censes homines jam dev [...]rberasse us (que) ad n [...]cem.

Hospites, tum cives? quo magis novi, tanto saepius.

Cedo dum, anunquā injuria [...]ū audisti mihi scriptādicam?

Qui istuc?

quia nō [...]ete accipitri tē [...]itur, ne (que) milvio

Qui malè faciunt nobis: illis, qui nil faciunt, tenditur:

Quia enim in illis fructus est, in illis opera luditur:

Aliis a [...]iunde est periclum, unde aliqu [...] abradi potest:

Mihi sciunt nihil esse: dices, ducent damnatum domum:

Alere nolunt hominem edacem: & sapiunt mea sententia

Pro maleficio si beneficium summum nolunt reddere.

Non potest satis pro merito ab illo tibi referri gratia.

Immo enim nemo satis pro merito gratiā regi refert.

T [...]n [...] asymbolum venire, unctum, atque lautum, è balneis:

O [...]osum ab animo: cùm ille & cura, & sumptu absumitur,

Dum tibi sit, quod placeat: ille ringitur, tu rideas:

Prior bibas, prior decumbas: coena dubia apponitur.

Quid istuc verbi est.

ubi tu dubites, quid sumas potissimum.

Haec, cum rationem in [...]as, quam sint su [...]via, & quam cara sint:

[...].

[...]i praebet, non tu hūc habeas planè praesentē Deum.

Senex adest: vide quid agas: prima c [...]itio est acerrima.

[...] sustinueris, post illa jam; ut lude [...], ludas siet.

[Page]

ACTUS II.
SCENA II.

Demipho,
Geta,
Phormio.

EN umquam cuiquam contumeliosius
Audistis factam injuriam, quam haec est mihi:
Adeste quaeso.

Iratus est.

quin tu hoc age?

Jam ego' hunc agitabo. Prò Deum immortalem!

Negat Phanium esse hanc sibi cognatam Demipho [...]

Hanc Demipho negat esse cognatam?

negat.

Neque ejus patrem se scire, qui fuerit?

negat.

Ipsum este opinor, de quo agebam, sequimini.

Nec Stilphonem ipsum scire, qui fuerit?

negat.

Quia egens relicta est misera, ignoratur parens:

Negligitur ipsa: vide, avaritia quid facit.

Si herum insimulabis avaritiae, male audies.

O audaciam! etiam me ultrò accusatum advenit.

Nam jam adolescenti nihil est, quod succenseam,

Si illum minus norat: quippe homo jam grandior,

Pauper, cui opera vita erat, ruri ferè

Se continebat. ibi agtum de nostro patre

Colendam habebat: saepe interea mihi senex

Narrabat, se hunc negligere cognatum suum:

At quem virum? quem ego viderim in vita optumum.

Videas te, at que illum, ut narras.

in malam crucem,

Nam ni ita eum existumassem nunquam tam graveis

Ob hanc inimicitias caperem in vostram familiam,

Quam is aspernatur nunc tam inliberaliter.

Pergin hero absenti mase loqui impurissime!

Dignum autem hoc illo est.

ain'tandem, carcer?

Geta.

Bonorum extortor, legum contortor.

Geta.

Responde.

quis homo est? Ehem.

tace.

absenti tibi

Te indignas, seque dignas contumelias,

Numquam cestavit dicere hodie.

cho, desine.

Adolescens, primum abs te hoc bona venia expeto,

Si tibi placere potis est, mihi respondeas,

Quem amicum tuum ais fuisse istum, explana mihi.

[Page] Et qui cognatum me sibi esse diceret.

Perinde expiscare, quasi non nosses.

nossem?

ita

Ego me nego: tu, qui ais, redige ad memoriam.

Eho, tu sobrinum tuum non nôras?

enecas,

Dic nomen.

nomen? maxumè.

quid nunc taces?

Perii hercle, nomē perdidi.

hē, hem, quid ais?

Geta,

Si meministi id quod olim dictum est, subiice, hem.

Non dico: quasi non nôris, tentatum advenis.

Egon' autem tento?

Stilpho.

At (que) adeo, quid mea?

Stilpho est.

quem dixti?

Stilphonē inquam noveras?

Neque ego illum nôram, neque mihi cognatus fuit

Quisquam istoc nomine.

itane? non te horum pudet:

At si talentûm rem reliquisset decem.

Dii tibi malê faciant.

primus esses memoriter

Progeniem vostram, usque ab avo atque atavo proferens.

Ita ut dicis, ego tum si advenissem, quî mihi

Cognata ea esset, dicerem: itidem tu face:

Cedo, qui est cognata?

Hem noster, rectè: hem tu care.

Dilucide: expedivi quibus me oportuit

Judicibus: tum, si id falsum fuerat, filius

Cur non refellit.

De.

filium narras mihi?

Cujus de stultitia dici, ut dignum est, non potest.

At tu, qui sapiens es, magistratus adi.

Judicium de eadem causa iterum ut reddant tibi:

Quandoquidem solus regnas, & soli licet

Hic de eadem causa bis judicium adipiscier.

Etsi facta mihi in juria est, verum tamen

Potius quam lites secter, aut quam te audiam,

Itidem ut cognata si sit, id quod lex jubet

Dotem dare, abduce hanc, minas quinque accipe.

Ha, ha hae, homo suavis.

[...].

quid est? nū iniquō postulo?

An, ne hoc quidem adipiscar ego, quod jus publicum est.

Itane tandem quaeso, civem ut meret ricē ubi abusus sis,

Mercedem dare lex jubet ei, atque amittere, an

Ut ne quid turpe civis in se admit teret

Propter egestatem, proximo jussa est dari,

Ut cum uno aetatem degeret: quod tu vetas?

[Page]

Ita proxumo quidē: at nos unde? aut quamobrē?

Eho

Actum, ajunt, ne agas.

non agam? immo haud desinam

Donec, perfecero hoc.

ineptis.

sine modo.

Postremo tecum nihil rei nobis Demipho est:

Tuus est damnatus gnatus, non tu. nam tua

Praeterierat jam ad ducendam aetas.

Omnia haec,

Illum putato, quae ego nunc dico, dicere.

Aut quidem cum uxore hac ipsum prohibebo domo.

Iratus est.

tute idem melius feceris.

Itane es paratus facere me advorsum omnia.

Infelix?

metuit hic nos, tametsi sedulo

[...]issimulat.

bene habent tibi principia.

quin quod est

Eorundum, fers? tuis factis dignum feceris,

Ut amici inter nos simus.

egon' tuam expetam

Amicitiam? aut te visum aut auditum velim?

Si concordabis cum illa, habebis, quae tuam

Senectutem oblectet: respice aetatem tuam.

Te oblectet: tibi habe.

Minue vero iram.

hoc age?

Satis jam verborum est: nisi tu properes mulierem

Abducere, ego illam ejiciam: dixi, Phormio.

Si tu illam attigeris secus, quam dignum st liberam,

Dicam inpingam tibi grandem: dixi, Demipho.

Si quid opus fueris heus, domo me.

Intelligo.

ACTUS II.
SCENA III.

Demipho.
Geta,
Hegio,
Cratinus,
Crito.

QUanta me cura & sollicitudine afficit.

G [...]atus: qui me, & se hisce impedivit nuptiis?

Neque mihi in conspectum prodit, ut saltem sciam,

[...]id de hac re dicat, quidve sit sententiae.

Abi, tu, vise, redieritne jam, an nondum domum.

Eo.

Videtis quo in loco res haec siet:

[...]go? dic Hegio.

ego? Cratinum censeo,

Si tibi videtur.

dic Cratine.

Cra.

Mene vis?

[...]

[...]e C [...]a ego, quae in rem tuā sint, ea velim facias, mihi

S [...] hoc videtur, quod te absente hic filius

[...]git, restitui in integrum aequom est, & bonum:

[Page] Et id impetrabis, dixi.

dic nunc Hegio.

Ego sedulò hunc dixisse credo: verum ita est,

Quot homines, tot sententiae: suus cuique mos.

Mihi non videtur, quod sit factum legibus,

Rescindi posse: & turpe inceptu est.

dic Crito.

Cri.

Ego amplius deliberandum censeo:

Res, magna est.

Numquid nos vis?

De.

fecistis probè;

Incertior sum multo, quam dudum.

ne gant

Rediisse.

frater est exspectan dus mihi, is

Quod mihi dederit de hac re consilium, id exequar.

Percunctatum ibo ad portum, quo ad se recipiat.

At ego Antiphonē quaeram, ut, quae acta hic sunt, sciat.

Sed eccum ipsum video in tempore huc se recipere.

ACTUS III.

SCENA I.

An ipho,
Gera.

ENim verò, Antipho, multimodis cum istoc animo vituperandus es;

Itane hinc abiisse, & vitam tutandam aliis didisse tuam?

Allos tuā rem credidisti magis, quā tete animadversures?

Nam, ut ut [...] alia, illi certe consu [...]s, quae nunc tuae est d [...];

Ne [...] [...]ter tuam fidem decepta pateretur mali;

C [...] [...] [...]is [...] spes opes (que) sunt in te uno omnes sit

Equidem, here, nos jamdudum hic te absentem incusamus qui [...]bie. is.

Te ipsum quaerebam.

sed ea causa nihilo magis defecimus

An.

Loquere obsecro, quonam in loco sunt res & fortunae meae?

Numquid patri subolet?

nil etiam.

ecquid spei porro est?

nescio.

Ah.

Nisi Phaedria haud cessavit pro te eniti.

nihil fecit novi.

Tum Phormio itidem in hac re, uti in aliis, strenuum hominem praebuit.

Quid is fecit?

Confutavit verbis admodum iratum partem.

[Page]

Heu Phormio.

ego, quod potui porro.

Geta omnes vos amo.

Sic sese habēt principia, ut dico: adhuc trā quilla res est:

Mansurusque patruum pater est, dum huc ad veniat.

quid eum?

Aiebat,

De ejus consilio velle sese facere, quod adhanc rem attinet.

Quantus metus est mihi, venire huc salvom nunc patruum, Geta:

Nā, ut audio per un [...]ejus, aut vivā, aut moriar, sentētiam,

Phaedria tibi adest.

ubinam?

eccum ab sua palaestra exit foras.

ACTUS III.
SCENA II.

Phedria,
Dorio,
Antipho,
Geta.

DOrio, audi obsecro.

non audio.

parumper.

quin omitte me.

Audi quod dicam.

at enim taedet jam audire eadem millies.

At nunc dicā, quod lubēter, audias.

Loquere, audio.

Nequeo te exorare, ut maneas triduū hoc; quo nūc abis?

Mirabar, si tu mihi quidquam afferres novi.

Hei, metuo lenonem, ne quid suat suo capiti.

idem ego metuo.

Non mihi credis?

ariola [...]e.

sin fidem do.

fabulae.

Foeneratū istuc beneficium tibi pulchre dices.

logi.

Crede mihi, gaudebis facto: verum hercle hoc est.

somnium,

Experire, non est longū.

Cantilenam eandem canis.

Tu mihi cognatus, tu amicus, tu parens, tu.

garris modo.

Adeone ingenio esse duro te, atque inexorabili,

Ut neque misericordia, neque precibus molliri queas?

Adeon'te esse incogitantem atque impudentē Phae [...]ria

Ut phaleratis dictis ducas me, & meam ductes gratiis?

Miseritum.

hei veris vincor.

quam similis uterque est sui?

Ne (que) alia, Antipho, cum occupatus esses solicitudine,

[Page] Tum esse hoc mihi objectum malum?

ah, quid istuc autem est Phaedria?

O fortunatissime Antipho!

Egone?

cui quod amas, domi est,

Nec cū hujusmodi umquā usus venit ut cōflictares malo.

Mihin'domi est? immo, id quod ajunt, Auribus teneo lupum.

Nam neque ut amittam à me, invenio: Neque, uti retineam, scio.

Ipsum istuc mihi in hoc est.

eia, ne parum leno sies.

Numqui [...] hic confecit?

hiccine? quod homo inhumanissimus.

Pamphilam meam vendidit.

quid? vendidit?

ain', vendidit?

Vendidit.

quam indignum facinus, ancillam aere emptam suo.

Nequeo exorare, ut me maneat, & cum illo ut mutet fidem

Triduum hoc: dum id, quod est promissum, ab amicis argentum au [...]ero.

Si non tum dedero: unā praeterea horā ne oppertus sies.

Obtundis.

haud longum est id, quod orat, Dorio exoret, sine.

Idē hoc tibi, quod bene promeritus fueris, conduplicaverit.

Verba istaec sunt.

Pamphilāne hac urbe privari sine

Tum praeterea horum'amorem distrahi poterin', pati?

Neque ego neque tu.

Dii tibi omnes id, quod est dignum duint.

Ego te complures advorsū ingenium meū mēses tuli,

Pollicitantem, & nil ferentem, flentem: nunc contra omnia haec;

Repperi, qui det, neque lacrume [...], da locum, melioribus.

Certè hercle, ego si satis commemini, tibi qui: dem est olim dies,

Quam ad dares huic, praestituta.

factum.

num ego istuc nego?

Jamne ea praeteriit?

non, verum ei haec antecessi [...].

non pudet

[Page] Vanitatis?

Do.

minimè, dum ob rem.

[...]terquilinium.

Dorio,

Itane tandem facere oportet.

sic sum: si placeo, utere.

Siccine hunc, decipis?

immo enimverò, Antipho hic me decipit:

Nam hic me hujusmodi esse sci [...]bat, ego hunc esse aliter credidi:

Iste me fefellit: ego isti nihilo sum aliter, ac fui.

Sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam: cras mane argentum mihi

Miles se dare dixit: si mihi prior tu attuleris, Phaedria,

Mea lege utar, ut potior sit, qui prior ad dandū est. Vale.

ACTUS III.
SCENA III.

Phaedria,
Antipho.
Geta.

QUid faciam? unde ego nunc tam subitò huic argentum inveniam miser,

Cui minus nihilo est? quod si hic potuisset nūc exorarie [...]

Triduū hoc, promissū fuerat.

itane hūc patiemur, Geta.

Fieri miserum, qui me dudum, ut dixti, adjuverit comiter?

Quin, cum opus est, beneficiū, rursū ei experimur reddere?

Scio equidem hoc esse aequom.

age ergo, solus servare hunc potes.

Quid faciam?

invenias argentum.

[...]pio, sed id unde, edoce.

Pater adest hic.

scio: sed quid tum?

ah, dictum sapienti sat est.

Itane?

ita?

sanè hercle pulchrè suades: etiam tu hinc abis?

Non triumpho, ex nuptiis tuis si nil nanciscor mali;

Ni etiam nunc me hujus causa quaerere in malo jubeas crucem.

Verum hic dicit.

quid? ego vobis, Geta, alienus sum?

haud puto:

Sed parumne est, quod omnibus nūc nobis succ [...]set senex

Ni instigemus etiam, ut nullus locus relinquatur preci?

Alius ab oculis meis illā in ignot [...] abducet locum?

[Page] Hem, dum igitur licet, dumque adsum, loquimini mecum, Antipho,

Contemplamini me.

quamobrem? aut quidnam facturus, cedo.

Quoquo hinc asportabirur terrarū, tertū est, persequi,

Aut perire.

Dii bene vortant, quod agas: pedetentim tamen.

Vide, si quid opis potes adferre huic.

si quid?

quaere, o [...] secro,

Ne quid plus minusve faxit, quod nos post pigeat, Geta.

Quaero: salvos est, ut opinor: verumenim metuo [...]a [...]ū.

Noli metuere: una tecum bona, mala tolerabimus.

Quantum argenti opus est tibi? loquere.

solae triginta minae.

Triginta? hui, percara est, Phaedria.

istaec vero, vilis est.

Age, age, inventas reddam.

ô lepidum caput.

aufer te hinc.

Jam opus est

Jam feres: sed opus est mihi Phormionem adjutorem ad rem hanc dari.

Praesto est: audacissime onus quidvis impone, & fer [...]:

Solus est homo amico amicus.

[...]amus ergo ad eü ocyus.

Abi vero: dic, praesto ut sit domi.

Numquid est, quod mea opera vobis opus sit?

nihil, verum abi domum, &

Illam miseram, quam ego nunc intus scio esse exanimatam metu,

Consolare. cessas?

nihil est, aequè quod faciam lubens.

Quà via istuc facies?

dicam in itinere: modo [...] hinc amove.

ACTUS IV.

SCENA I.

Demipho,
Chremes.

QUid? qua profectus causa hinc es [...]emnū Chreme [...].

Adduxtin'tec [...]m filiam?

non.

quid ita non.

Adduxtin'tecum filiam?

Ch.

non.

De.

quid ita non?

Postquam videt me ejus mater hic esse diutius,

[Page] Simul autem non manebat aetas virginis

Meam negligentiam: ipsam cum omni familia

Ad me profectam esse ai [...]bant.

quid illic tam diu

Quaeso igitur commorabare, ubi id audiveras?

Pol me detinuit morbus.

unde? aut qui?

Ch.

rogas.

Senectus ipsa est morbus, sed venisse eas

Salvas, audivi ex nauta, qui illas vexerat.

Quid gnato obtigerit me absente, audistin' Chreme?

Quod quidem me factum consilii incertum facit:

Nam hanc conditionem, si cui tulero extraneo,

Quo pacto, aut unde mihi sit, dicendum ordine est.

Te mihi fidelem esse aequè, atque egomet sum mihi,

Scibam, ille, si me alienus affinem volet,

Tacebit, dum intercedet familiaritas:

Sin sprevit me: plus, quam opus est scito, sciet.

Vereorque ne uxor aliquâ hoc resciscat mea,

Quod si fit, ut me excutiam, atque egrediar domo,

Id restat: nam meorum solus sum meus.

Scio ita esse, istaec mihi res sollicitudini est:

Neque defatiscar umquam adeo experirier.

Donec tibi id quod pollicitus sum, effecero.

ACTUS IV.
SCENA II.Geta.
EGo hominem callidiorem vidi neminem,
Quam Phormionem. venio ad hominem, ut dicerem
Argento opus esse, & id quo pacto fiere:
Vix dum dimidium dixeram, intellexerat,
Gaudebat: me saudabat: quaerebat senem:
Diis gratias agebat, tempus sibi dari,
Ubi Phaedriae se ostenderet nihilo minus
Amicum esse, quam Antiphoni. hominem ad forum
Jussi operiri: eo me esse adducturum senem.
Sed eccum ipsum, quîs est ulterior? at Phaedriae
Pater venit: sed quid pertimui autem bellua?
An quia quos fallam, pro uno duo sunt mihi dati?
Commodius esse opinor duplici spe utier.
[Page] Petam hinc, unde à primo institui: is si dat sat est:
Si ab hoc nil fiat, rum hunc adoriar hospitem:

ACTUS IV
SCENA III.

Antipho,
Geta,
Chremes,
Demipho.

EXpecto, quam mox recipiat sese Geta,
Sed patruum cum patre video adstantem: hei mihi
Quam timeo, adventus hujus quo impellat patrem.

Adibo hosce, ô noster Chremes.

salve, Geta.

Venire salvom volupe est.

credo?

quid agitur??

Multa advenienti, ut fit, nova hic compluria.

Ita de Antiphone audistin' quae facta?

omnia.

Tun' dixeras huic? facinus indignum, Chreme,

Sic circumiri.

cum hoc id agebam commodum.

Nā hercle ego quo (que) id quidē mecum agitans sedul?

Inveni opinor remedium huic rei.

quod Geta:

Quod remedium?

ut abii abs te, fit forte obviam

Mihi Phormio.

qui Phormio?

is qui istā.

scis.

Visum est mihi, ut ejus tentarem sententiam.

Prendo hominem solum: cur non inquam Phormio

Vides, inter vos si haec potius cum bom

Ut componantur gratia, quam cum mala,

Herus liberalis est, & fugitans litium:

Nam caeteri quidem hercle amici omnes modo

Uno ore auctores fuere, ut praecipitem hanc daret.

Quid hic coeptat? aut quo evadet hodie?

an legibus

Daturum poenas dices, si illam ejecerit?

Jam id exploratum est: eja, sudabis satis.

Si cum illo inceptas homine: ea eloquentia est.

Verum pone esse victum eum: at tandem tamen

Non capitis ejus res agitur, sed pecuniae.

Postquam, hominem h [...]s verbis sentio mollirier:

Soli sumus nunc, inquam, hic: eho dic, quid velis dari [...]

Tibi in manum, ut herus his desistat li [...]ibus,

Haec hinc facessat, tu molestus ne sies?

Satin' illi Dii sunt propitii.

nam sat scio,

Si tu aliquam partem aequi, bonique dixeris,

[Page] Ut ille est bonus vir, tria non commutabitis

Verba hodie inter vos.

quis te istaec jussit loqui?

Immo non potuit melius per venirier

Eo, quo nos volumus.

occidi.

perge eloqui.

At primo homo insaniebat.

Cedo, quid postulat.

Quid nimium: quantum libuit.

dic.

si quis daret,

Talentum magnum.

immo malum hercle: ut nil pudet.

Quod dixi adeò ei: quaeso, quid si filiam

Suam unicam locaret? parvi rettulit

Non suscepisse: inventa est, quae dotem petat.

Ut ad pauca redeam, ac mittam illius ineptias:

Haec denique ejus fuit postrema oratio:

Ego, inquit, jam à principio amici filiam

Ita ut aequum, fuerat, volui uxorem ducere:

Nam mihi veniebat in mentem ejus incommodum,

In servitutem pauperem ad ditem dari:

Sed mihi opus erat, ut apertè tibi nunc fabuler,

Aliquantulum quae afferret, quî dissolverem

Quae debeo: & etiam nunc, si volt Demipho

Dare, quantum ab hac accipio, quae sponsa est mihi,

Nullam mihi malim, quam istanc uxorem dari.

Utrum stultitia facere ego hunc, an malitia

Dicam, scientem, an imprudentem, incertus sum.

Quid si animā debet?

ager oppositu 'est pignori ob

Decem minas, inquit.

age, age, jam ducat: dabo.

Aediculae item sunt ob decem alias.

hoi, hui,

Nimium est.

Ne clama, petito hasce à me decem,

Uxori emunda ancillusa est: tum autem pluscula

Supellectile opus est, opus sumptu ad nuptias:

His rebus pone sanè, inquit, decem minas.

De.

Sexcentas proinde potius scribito jam mihi dicas?

Nihil do: impuratus me isse ut etiam irrideat.

Quaeso ego dabo, quiesce: tu modo filius

Fac [...]ut illam ducat, nos quam volumus.

hei mihi

Geta, occidisti me tuis fallaciis.

Mea causa ejicitur: me hoc aequom est amittere.

Quantum, potes, me certiorem, inquit, face.

[Page] Si illam dant, hanc ut mittam, ne incertus siem:

Nam illi mihi dotem jam constituerunt dare.

Ch.

Jam accipiat. illis repudium renunciet,

Hanc ducat.

quae quidem illi res vortat male.

Opportune adeo nunc mecum argentum attuli.

Fructum, quem Lemni uxoris reddunt praedia:

Id sumam: uxori, tibi opus esse, dixero.

ACTUS IIII.
SCENA IV.

Antipho,
Geta.

An.

GEta.

hem.

An.

quid egisti?

emunxi argento senes.

Satin' est id?

nescio hercle: tantum jussus sum.

Eho, verbero, aliud mihi respondes, ac rogo?

Quid ergo narras

quid ego narrem? opera tua

Ad restim mihi quidem res rediit planissume:

Ut te quidem omnes Dii, Deaeque, superi, inferi,

Malis exemplis perdant. hem, si quid velis

Huic mandes, quod quidem recte curatum velis,

Qui te ad scopulum è tranquillo inferat.

Quid minus utibile fuit, quam hoc ulcus tangere,

Aut nominare uxorem? injecta est spes patri,

Posse illam extrudi. cedo, nunc porro Phormio,

Dotem si accipiet, uxor ducenda est domum,

Quid fiet?

non enim ducet.

novi: caeterum,

Cum argentum repetent, nostra causa scilicet

In nervom potius ibit.

nihil est Antipho,

Quin male narrando possit depravarier.

Tu id quod boni est, excerpis: dicis, quod mali est?

Audi nunc contra jam: si argentum acceperit;

Ducenda est uxor, ut ais: concedo tibi:

Spatium quidem tandem apparandi nuptias

Vocandi, sacrificandi dabitur paullulum;

Interea amici, quod polliciti sunt, dabunt:

Id ille istis reddet.

quā ob rem? aut quid dicet?

rogas,

Quot res post illa monstra evenerunt mihi.

Introiit in aedes ater alienus canis.

[Page] Anguis per imphivium decidit de tegulis:

Gallina cecinit, interdixit hariolus,:

Aruspex vetuit ante brumam aliquid novi

Negoti incipere: quae causa est justissima.

Haec fient.

Modo fiant.

Fient, me vide:

Pater exit, abi, dic, esse argentum Phaedriae.

ACTUS IV.
SCENA V.

Demipho,
Geta,
Chremes.

QUietus esto, inquam, ego curabo, ne quid verborū duint.
Hoc temere nunquam amittam ego a me, quin mihi test­es adhibeam,
Cui dem: &, quamobrem dem, commemorabo.

ut cautus est, ubi nil opu'st.

Ch.

Atqui ita opus est facto, at matura, dum lubido eadem haec manet.

Nam si altera illa magis instabit, forsitan nos rejiciat.

Rem ipsam putasti.

duc me ad eum ergo.

non moror

ubi hoc egeris,

Transito ad uxorem meam, ut conveniat hanc prius, quā hinc abit.

Dicat eam dare nos Phormioni nuptum, ne succenseat.

Et magis esse illum idoneum, qui ipsi sit familiarior,

Nos nostro officio nihil egressos esse, quantum is voluerit

Datum esse dotis.

De.

quid tua, malum, id refert?

magni, Demipho.

Non sat tuū òfficiū te fecisse, si non id fama approbat?

Ch.

Volo ipsius quoque voluntate hoc fieri, ne se ejectam praedicat.

De.

Idem ego istuc facere possum.

Ch.

Mulier mulieri magis congruet.

Rogabo.

Ubi nunc illas ego reperire possim, cogito.

ACTUS V.

SCENA I.

Sophrona,
Chremes.

QUid agam? quem amicum inveniam mihi misera? aut cui consilia
[Page] Haec referā? aut unde nunc mihi auxiliū petā nā vereor,
Herane, ob meum suasum indigne injuria afficiatur.
Ita patrem adolescentis facta haec tolerare audio violēter.

Ch.

Nam, quae haec est anus exanimata, à fratre quae egressa est meo?

So.

Quod ut facerem, me egestas impulit, cum scirem infirmas,

Hasce esse nuptias: ut id consulerem, interea vita

Ut in tuto foret.

Certe aedipol, nisi me animus fallit,

Aut parum oculi prospiciunt, meae nu ricē gnate video.

So.

Neque ille investigatur.

quid agam?

So.

qui est ejus pater.

Adeon',

An maneo, dum ea, quae loquitur, magis cognosco?

So.

quod si eum nunc

Reperire possim, nihil est quod verear.

Ch.

ea ipsa est, colloquar.

So.

Quis hic loquitur.

Ch.

Sòphrona.

& meum nomen nominat?

ad me respice.

Dii. obsecro vos, estne hic Stilpho?

non.

negas?

Ch.

Concede hinc paullulum à foribus istorsum sodes Sophrona.

Ne me istoc posthac nomine appellassis.

quid non is obsecro es,

Quem semper te esse dictitasti?

Ch.

st.

So.

quid has metuis fores?

Ch.

Conclusam, hîc habeo uxorem saevam: verum istoc de nomine,

Eò perperam olim dixi ne vos forte imprudentes foris

Eff [...]tiretis, at (que) id porrò aliqua uxor mea rescisceret.

So.

Hem istoc pol nos te hic invenire mise [...]ae numquam potuimus.

Ch.

Eho, dic, mihi, quid tibi rei est cum familia hac, unde exis, aut ubi

Illae sunt?

Miseram me,

hem: quid est? vivunt ne?

vivit gnata.

Matrem ipsam ex aegritudine miserā mors consec uta est

Ch.

Male factum:

ego autem, quae essem anus deserta; egens, ignota,

[Page] Ut potui virginem nuptum locavi huic adolescenti

Harum qui est dominus aedium.

Antiphoni ne?

hem, isti ipsi.

quid?

Duasne is uxores habet:

an obsecro, unam ille quidem hanc solam.

Quid illa altera, quae dicitur cognata?

So.

haec ergo est.

quid ais?

Cōposito est factū, quo modo hanc amans habere posset

Sine dote.

Dii, vostram fidem! quam saepe forte temere

Eveniunt, quae non audeas optare! offendi adveniens:

Quicum volebam, at (que) ut volebam, collocatam filiam.

Quod nos ambo opere maxumo dabamus operā, ut fieret,

Sine nostra cura maxuma, sua cura, haec sola fecit.

Nunc quid facto sit opus, vidi: pater adolescētis venit:

Eumque animo iniquo hoc oppidò ferre aiunt.

nihil pericli est.

Sed per Deos, atque homines meam esse hanc, cave resciscat quisquam.

Nemo ex me scibit.

sequere me▪ intus caetera audies.

ACTUS V.
SCENA II.

Demipho,
Geta.

NOstrapte culpa facimus, ut malos expediat esse,
Dum nimium dici nos bonos studemus & benignos
Ita fugias, ne praeter casam, quod ajunt, nōne id satis erat
Accipere ab illo injuriā? etiā argentum est ultro objectū,
Ut sit qui vivat, dum aliquid aliud flagitii conficiat.

Planissume.

iis nunc praemium est, qui recta prava faciunt.

Verissime.

ut stultissime quidē illi rem gesserimus.

Modo ut hoc consilio posset discedi, ut istam ducat.

Etiamne id dubium est.

haud scio hercle, ut homo est, an mutet animum.

H [...], mutet autem?

nescio: verum si forte dico.

Ita faciam, ut frater censuit. uxorem huc ejus adducam,

Cum ista ut loquatur: abi tu Geta: praenūcia hanc venturā.

Argentum inventum est Phaedriae: de jurgio siletur,

[Page] Provisūest, ne in praesētia haec hinc abeat: quid nūc porrô

Quid fiet? in eodem luto haesitas: vorsuram solves,

Oeta, praesens quod fuerat malum, in diem abiit: plagae crescunt,

Nisi prospicis: nunc hinc domum ibo, ac Phaniū edocebo,

Ne quid vereatur Phormionem, aut ejus orationem.

ACTUS V.
SCENA III.

Demipho,
Nausistrata,
Chremes.

AGedū, ut soles Nausistrata, fac, illa ut placetur nobis

Ut sua voluntate id, quod est faciundum, faciat.

faciam.

Pariter nūc opera me adjuves, ac dudū re opitulata es.

Factum volo, at pol queo minus viri culpa, quam me dignum est.

Quid autem?

quia pol mei patris bene parta indiligenter

Tutatur: nam ex his praediis talenta argenti bina

Capiebat statim: hē, vir viro quid praestat! [...]. bina quaeso?

Acrebus vilioribus multo, tamen talenta bina:

hui.

Quid haec videntur?

scilicet.

virum me natam vellem:

Ego ostenderē.

certo scio.

quo pacto?

parce, sodes

Ut possis cum illa, ne te adolescens mulier defatiget.

Faciam, ut jubes: sed meum virum abs te exire video.

hem Demipho,

Jam illi datum est argentum?

curavi illico.

nollem datum.

Hei, video uxorem: paene plus, quam sat erat.

cur nolles, Chreme;

Jam rectè.

quid tu? ecquid locutus cum ista es: quamobrem hanc ducimus?

Transegi.

quid ait tandem?

abduci non potest,

qui non potest?

Quia uterque utrique est cordi.

quid istuc nostra?

Magni: praeter haec,

Cognatam comperi esse nobis.

quid? deliras?

sic erit:

[Page] Non temere dico: redi mecum in memoriam.

sati'ne sanus es?

An, obsecro cave, ne in cognatam pecces.

non est.

ne nega.

Patris nomen aliud dictum est: hoc tu errasti.

non nôrat patrem?

Nôrat.

Cur aliud dixit;

numquam hodie concedes mihi, neque

Intelliges?

si tu nil narres.

pergis:

miror, quid hoc siet.

Equidem hercle nescio.

vin'scire? at ita me serve [...] Jupiter,

Ut propior illi, quam ego sum, ac tu, nemo est homo.

Dii, vostram fidem!

Eamus ad ipsam una omnes nos: aut scire, aut nescire hoc volo.

ah.

Quid est?

Itane parvam mihi fidem esse apud te?

vin' me credere?

Vin'satis quaesitum mihi istuc esse? age fiat, quid illa filia

Amici nostri: quid futurum est?

rectè.

hanc igitur mittimus?

Quid ni?

Illa maneat?

sic.

Ire igitur tibi licet, Nausistrata.

Sic pol commodius esse in omnes arbitror, quam ut coeperas,

Manere hanc: nam perliberalis visa est, cum vidi, mihi.

Quid istuc negotii est? Jamne operuit ostium?

Jam.

ô Jupiter.

Dii nos respiciunt: gnatam inveni nuptam cum tuo filio.

hem.

Quo pacto id potuit?

non satis tutus est ad narrandum hic locus.

At tu intro abi.

heus, ne filii quidem nostri hoc resciscant, volo.

ACTUS V.
SCENA IV.Antip [...]o.
LAetus sum, ut ut meae res  [...]ese habent, fratri, obtigisse quod volt.
[Page] Quam scitum est, ejusmodi parare iu animo cupiditàtes,
Quas, cum res advorsae sient, paul [...]o mederi possis.
Hic simul argentum repperit, cura sese expedivit:
Ego nullo possum remedio me evolvere ex his turbis:
Quin, si hoc celetur, in metu; sin pate [...]t in probro sim.
Ne (que) me domum nunc reciperē, ni mihi esset spes ostenta
Hujusce habendae, sed ubinam Getam invenire possum, ut
Rogem, quod tempus conveniendi patris me caperejubeat?

ACTUS V.
SCENA V.

P [...]ormio,
Anti [...]o.

ARgentum accepi, tradidi lenoni: abduxi mulierem:
Curavi, propria ea Phaedria ut potiretur, nam emissa est manu.
Nunc una res mihi etiam restat, quae etiam est consici­unda, otium

Senibus ad potandum ut habeam: nam aliquot hos sumam dies.

Sed Phormio est: quid ais?

quid?

An.

quidnam nunc facturus, Phaedria?

Quo pacto satietatem amoris ait se velle sumere?

Vicissim partes tuas acturus est.

quas?

ut fugitet patrem:

Te suas rogavit rursum ut ageres: causā ut pro se diceres:

Nam potaturus est apud me, ego me ire senibus Sunium,

Dicam ad mercatum, ancillulam emptum, dudum quam dixit Geta,

Ne, Cum hic non videant me, conficere credant argentum suum.

Sed ostium concrepuit abs te.

vide, quis egreditur.

Geta est.

ACTUS V.
SCENA VI.

Geta,
Antip [...]o,
P [...]ormio.

OFortuna, ô fors fortuna, quantis commoditatibus.

Quam subito hero meo Antiphoni ope vestra hunc [...]nerastis diem!

An.

[Page]

Quidnam hic sibi volt?

nos (que) amicos ejus exonerastis metu!

Sed ego nūc mihi cesso, qui nō humerū hūc onero pallio.

At (que) hominē propero invenire, ut haec, quae contigeri [...] sciat:

An.

Num tu intelligis, quid hic narret? num tui.

n [...]

P [...].

tantundem ego.

Ge.

Ad lenonem hinc ire pergam: ibi nunc sunt.

h [...]us Geta.

hem tibi.

Num mirum, aut novum est, revocari cursum cum institùeris?

An.

Geta.

Ge.

Pergin' hercle numquam tu tuo odio vinces me.

An.

non manes?

Vapu [...]abis, cur [...]alis vernula est, qui me v [...]cat.

Id tibi quidem jam [...]iet, nisi resistis, verbero.

Familiariorē oportet esse hunc, qui minitatur ma [...]um▪

Sed is ne est, quem quaero, an non ipsu'st.

Ph.

cong [...]edere actutum.

quid est?

Ge.

O Omnium, quantum est, qui vivant, hominum homo honoratistime.

Nam sine contraversia à Diis solus diligere, Antipho.

Ita velim: sed qui istuc credam ita esse, mihi dici velim.

Satin est, si te delibutum g [...]udic reddo?

Enecas.

Quin tu hinc pollicitat [...]ōes aufer, & quodfers, cedo.

o [...]

T [...]quoque hic aderas Pho [...]mio?

aderam: sed cessas▪

accipe, hem.

Ut modo argentum dedimus tibi apud forum, rectā dom [...]

Sumus profecti: interea mittit herus me ad uxorem tuā:

An.

Quamobrem?

Ge.

omitto proloqui nam nihil ad hanc rem est, Antipho.

Ubi in gynaeceum ire occipio, puer ad me accurrit Mida.

Ponè apprehendit pallio, resupinat: respicio: ro go

Quamobrem retineat me, ait esse vetitum intro ad heram accedere.

Sophrona modo fratrem huc, inquit, senis introduxit Chremem,

Eumque nunc esse intus cum illis, hoc ubi ego audivi, ad fores

[Page] Suspenso gradu placidè ire perrexi: accessi, adstiti:

Animam compressi: aurem admov [...] ▪ ita animum coepi attendere,

Hoc modo sermonem captans.

euge, Geta.

hic pulcherrimum

Facinus audivi: itaque penè hercle exclamavi gaudio.

Quid?

quodnam arbitrare?

nescio.

atqui m [...] ificissimum:

Patruus tuus est pater invētus Phanio uxori tuae.

Hē,

Quid ais?

cum ejus consuevit olim matre in Lemno clancu [...]um.

Somnium. ut in'haec ignoraret suum patrem?

Aliquid credito

Phormio esse causae; sed me censen'potuisse omnia

Intelligere extra ostium, intus quae inter sese ips [...] egerint?

Atque hercle ego quoque illam audivi fabulam.

immo etiam dabo,

Quomagis credas; patruusinterea inde hic egreditur foras:

Haud multo post cum patre idem recipit se intrò denuo.

Ait uterque, tibi potestatem ejus habendae se dare.

Denique ego sum missus, re ut requirerem, at (que) adducerem.

Hem' quin ergo' rape me, quid cessas▪

fecero.

ô mi Phormio,

Vale.

Vale, Antipho: bene, ita me Dii ament, factum: & gaudeo

Tantam fortunam de improviso esse his datam:

S [...]mma eludendi occa [...]o est mihi nunc senes,

Et Phaedriae euram adimere argentariam,

Ne euiquam suorum aequalium supplex siet:

Nam idem hoc argentum ita ut datum est ingratiis.

E [...] datum erat: hoc qui cogam, re ipsa repperi.

Nunc gestus mihi, vultusque est capiundus novus.

Sed hinc conc [...]dam in angiportum hunc proxumum:

I [...]de his [...]e ostendam me, ubi erunt egressi foras:

Quo me assimularam [...]e ad mercatum, non co,

[Page]

ACTUS V.
SCENA VII.

Demipho,
Phormio,
Chremes.

DIis magnas merito gratias habeo, atque ago,
Quando evenere haec nobis frater prospere.
Quantum potest, nunc conveniendus Phormio est,
Priusquam dilapidet nostras triginta minas,
Ut auferamus.

Demiphonem, si domi est,

Visam: ut quod.

at nos ad te ibamus Phormio.

De eadem hac fortasse causa?

ita hercle.

credidi.

Quid ad me ibatis? ridiculum: an verebamini,

Ne non id facerem, quod recepissem semel?

Heus, quanta quanta haec mea paupertas est, tamen

Ad huc curavi unum hoc quidem, ut mihi esset fides.

Estne ea ita, ut dixi, liberalis?

oppido.

Itaque ad vos venio nunciatum, Demipho,

Paratum me esse: ubi voltis, uxorem date.

Nam omnes post habui mihi res, ita uti par fuit.

Postquam, tantopere id vos velle, animadvorteram.

At hic dehortatus est me, ne illam tibi darem:

Nam, qui erit rumor populi, inquit, si id feceris?

Olim, cum honeste potuit, tum non est data:

Nunc viduam extrudi turpe est: ferme, eadem omnia,

Quae tute dudum coram me incusaveras.

Satin' superbè illuditis me?

quî?

rogas?

Quia ne alteram quidem illam potero ducere:

Nam quo redibo ore ad eam quam contempserim?

Tum autem Antiphonem video ab sese amittere

Invitum eam, inique.

tum autem video filium

Invitum sane mulierem ab se amittere.

Sed transi sodes ad forum, atque illud mihi

Argentum jube rursum rescribi, Phormio.

Quod? nae ego perscripsi porrò illis, quibus debui.

Quid igitur fiet?

si vis mihi uxorem dare,

Quam despondisti, ducam: sin est, ut velis

Manere illam apud te, hic dos maneat, Demipho:

Nam non est aequom me propter vos decipi,

Cum ego vestri honoris causa repudium alteri

Remiserim, quae tantundem dotis dabat.

[Page]

I hinc in malam rem cum istac magnificentia,

Fugitive, etiam nunc credis te ignorarier,

Aut tua facta adeo.

irritor.

tune hanc duceres.

Si tibi daretur.

fac periculum.

Ut filius

Cum illa habitet apud te, hoc vestrum consilium fuit.

Quaeso, quid narras?

quin tu mihi argentum cedo.

Immo vero tu uxorem cedo.

in ius ambula.

In ius? enim vero si porro esse odiosi pergitis.

Quid facies?

Egone? vos me indotatis modo

Patrocinari fortasse arbitramini.

Etiam dotatis soleo.

quid id nostra?

nihil.

Hic quandānôram, cujus vir uxorem.

hem.

quid est?

Lemni habuit aliam.

nullus sum.

ex qua filiam

Suscepit, & eam clam educat.

sepultus sum.

Haec adeo ego illi jam denarrabo.

obsecro,

Ne facias.

Ph.

oh, tun'is eras?

ut ludos facit;

Missum te facimus.

fabulae.

quid vis tibi?

Argentum quod habes, condonamus te.

audio.

Quid vos, malum, ergo me sic ludificamini

Inepti, vostra puerili sententia?

Nolo, volo: volo, nolo rursum: cedo, cape.

Quod dictū. indictū est: quod modo erat ratū irritum est.

Quo pacto, aut unde haec hic rescivit?

nescio,

Nisi, me dixisse id nemini, certo scio.

Monstri, ita me Dii ament, simile.

Injeci scrupulum.

hem:

Hiccine ut à nobis hoc tantum argenti auferat.

Tam aperte irridens? emori hercle satius est.

Animo virili praesentique ut sis, para.

Vides tuum peccatum esse elatum foras.

Neque jam id celare posse te uxorem tuam?

Nunc quod ipsa ex aliis auditura sit Chreme,

Id nosmet indicare, placabilius est,

Tum hunc impuratum poterimus nostro modo

Ulcisci.

at at, nisi mihi prospicio, haereo:

Hi gladiatorio animo, ad me affectant viam.

At vereor, ut placari possit.

bono animo es:

[Page] Ego redigam vos in gratiam, hoc fretus Chreme:

Cum è medio excessit, unde haec suscepta est tibi.

Itane mecum agitis? satis astute aggredimini:

Non hercle ex re istius me instigasti Demipho.

Ain tu, ubi peregrè, tibi quod lubitum fuit, feceris,

Neque hujus [...]s veritus feminae primariae,

Novo modo ei quin faceres contumelias,

Venias nunc precibus lautum peccatum tuum?

Hisce ego illam dictis ita tibi incensam dabo,

U [...] ne restinguas lacrumis si exstillaveris.

Malum, quod illi Dii, [...]eaeque omnes duint.

Tantane affectum hominem quemquam esse audacia?

Nonne hoc publicitus scelus hinc deportarier

In solas terras?

in id redactus sum loci,

Ut nesciam prorsus, quid agam cum illo.

Ego scio.

In ius camus.

in ius? huc, si quid lubet.

Assequere, ac retine: dum hinc ego servos evoco.

Etenim solus nequeo: accurre huc.

Vna injuria est

Tecum.

Lege agito ergo.

Altera est tecum, Chreme.

Rape hunc.

Itane agitis? enimvero voce est opus:

Nausistrata, exi,

os opprime.

impurum vide.

Quantum valet.

Nausistrata inquam.

Non taces?

Taceam?

Nisi sequitur, pugnos in ventrem ingere.

Vel oculum exclude: est, ubi vos ulciscar, probè.

ACTVS V.
SCENA VIII.

Nausistrata,
Chremes,
Phormio,
Demipho.

QVi nominat me?

Hem,

Na.

quid istuc turbae est obsecro,

Mi vir?

hem, quid nunc obticuisti?

quis hic homo est

Non mihi respondes?

hiccine tibi respondeat?

Qui hercle, ubi sit, nescit.

Cave isti quidquam credas.

Abi, tange: si non totus friget me enica.

Nihil est.

quid ergo est? quid istic narrat?

jam scies,

Ausculta.

pergin'credere.

quid ego obsecro

Huic credam, qui nil dixit?

delirat miser

[Page] Timore.

non pol temere est, quod tu tam times.

Ego timeo?

recte sane, quando nihil times,

Et hoc nihil est, quod dico ego, tu narra.

scelus,

Tibi narret?

eho tu, factum est abs te sedulo.

Pro fratre,

Mi vir, non mihi narras?

At.

quid at?

Nō opus est dicto.

tibi quidē: at scito huic opus est,

In Lemno.

hem, quid ais?

non taces?

clam te.

hei mihi.

Uxorem duxit.

Mi homo, Dii melius duint.

Sic factum est.

perii, misera.

& inde filiam

Suscepit jam unam, dum tu dormis.

quid agimus.

Pro Dii immortales, facinus indignum, & malum?

Hoc actū est.

an quidquā hodie est factū indignius

Qui mihi, ubi ad uxores ventum est, tum fiunt senes:

Demipho, te appello: nā me cum hoc ipso distaedet loquī.

Haeccine erant itiones crebrae, & mansiones diutinae

Lēni: haeccine erat, quae nostros fructus minuebat, vilitas?

Ego Nausistrata esse in hac re culpā meritā non nego:

Sed eam, quae sit ignoscenda.

verba fiunt mortuo.

Nam ne (que) negligentia tua, neque odio id fecit tuo.

Vinolentus fere, ab hinc annos quindecim, mulierculam

Eam compressit, unde haec nata est, neque post illam umquam attigit.

Ea mortē obiit: è medio abiit: qui fuit in re hac scrupulus.

Quamobrem, te oro, ut alia tua facta sunt, aequo animo hoc feras.

Quid ego aequo animo? cupio, misera, in hac re ja [...] defungier.

Sed, quid sperem? aetate porro minus peccaturum putem?

Jam tum erat senex, senectus si verecundos facit.

An mea forma at (que) aetas nūc magis expetēda est Demipho

Quid mihi affers, quamobrem expectem, aut sperem porro non fore?

Exsequias Chremeti, quibus est commodum ire, hem tempus est.

Sic dabo, age, age nunc, Phormionem qui volet, lacessito.

Faxo tali eum mactatum, atque hic est infortunio.

[Page] Redeat sane in gratiam: jam supplicii satis est mihi.

Habet haec, ei quod, dum vivat usque ad aurem obganniat.

An meo merito credo, quid ego nunc commemorem, Demipho,

Sigillatim: qualis ego in hunc fuerim?

novi ae (que) omnia

Tecum.

meriton'hoc meo videtur factum?

De.

minime gentium.

Verum, quando jam accusando infectum fieri non potest.

Ignosce: orat, confitetur, purgat: vis amplius?

Enim vero, prius quam haec dat veniam, mihi prospiciam & Phaedriae.

Heus. Nausistrata, prius quam huic respondes temere, audi.

quid est?

Ego minas triginta ab isto per fallaciam abstuli,

Fas dedi tuo gnato: is pro sua amica lenoni dedit.

Hē, quid ais?

adeon'hoc indignū tibi videtur, filius

Homo adolescens unam si habet amicam: tu uxores ducas?

Nil pudere? quo illum ore objurgabis▪ responde mihi.

Faciet ut voles.

Immo, ut jam scias meā sentē. iam,

Ne (que) ego ignosco, ne (que) promitto quidquā, ne (que) respōdeo,

Prius quam gnatū videro: ejus judicio permitto omnia: is

Quod jubebit, faciam.

mulier sapiens es, Nausistrata.

Satin'id est tibi

Immo vero pulchrè discedo & probe,

Et praeter spem.

tuum nomen dic quod est.

mihin'? Phormio,

Vostrae familiae hercle amicus: & tuo summus phaedriae.

Phormio, at ego aecastor posthac tibi, quod potero, & quae voles,

Faciamque, & dicam.

benigne dicis.

Pol meritum est tuum.

Vin'primum hodie facere, quod ego gaudeam, Nausistrata.

Et quod tuo viro oculi doleant?

cupio.

me ad coenam voca.

Pol vero voco.

eamus intro hinc.

fiat: sed ubi est, Phaedria,

Judex noster?

jam hic faxo aderit. Vos valete, & plaudite.

[Page]

HECYRAE PERSONAE.

Philotis, Meretrix.
Syra, Anus.
Parmeno, Servus.
Laches, Senex.
Sostrata, Mulier.
Phidippus, Senex.
Pamphilus, Adolescens.
Myrrhina, Mulier matro [...]?
Sosia, Servus.
Bacchis, Meretrix.

Sequentium hic tantum mentio fit.

Philumena, Puella. Scirrus, Puer.

C. SULPICII APOLLINARIS. PERIOCHA.

UXorem duxit Pamphilus Philumenam:
Cui quondam ignorans virgini vitium obtulit,
Ejusque, per vim quem detraxit annulum,
Dederat amicae Bacchid: meretriculae:
Dein profectus in Imbrum est: nuptam haud attigit.
Hanc mater utero gravidam, ne id sciat socrus,
Ut aegram ad se transfert. revertit Pamphilus:
Deprehendit: partum celat: uxorem tamen
Recipere non vult. pater incusat Bacchidis
Amorem; dum se purgat Bacchis, annulum,
Mater vitiatae forte agnoscit Myrrhina.
Uxorem recipit Pamphilus cum filio.

[Page]

HECYRA TERENTII.

Acta ludis Romanis. Ser. Julio Caesare, Cn. Cornelio Dolabella. Aedil. Curul. non placuit. Iterum data, Cn. Octavio, T. Manlio Coss. L. Aemili Pauli, Ludis Funebribus. non est placita. Tertio relata, Q. Fulvio. L. Martio. Aedilib Curul. Egit. L. Ambivius Turpio. placuit.

PROLOGUS.

HECYRA est huic nomen fabulae, haec cum data
Est nova, novum intervenit vitium, & calamitas:
Ut neque spectari haec, neque cognosci potuerit:
Ita populus studio stupidus in funambulo
Animum occuparat, nunc haec plane est pro nova:
Et is, qui scripsit hanc, ob eam rem noluit
Iterum referre, ut iterum possit vendere.
Alias cognostis ejus: quaeso hanc noscite.

ALTER PROLOGUS.

ORator ad vos venio, ornatu prologi,
Sinite exerator sim, eodem ut jure uti senem
Liceat, quo jure sum usus adolescentior.
Novas qui exactas feci ut inveterascerent,
Ne cum poëta scriptura evanesceret,
In his, quas primum Caecili didici novas,
Partim sum earum exactus, partim vix steti.
Quia sciebam dubiam fortunam esse scenicam,
Spe incerta, certum mihi laborem sustuli.
Easdem agere coepi, ut ab eodem alias discerem
Novas studiose, ne illum ab studio abducerem,
Perfeci ut spectarentur, ubi sunt cognitae,
Placitae sunt, ita poetam restitui in locum,
[Page] Prope jam remotum injuria advorsariûm
Ab studio, atque ab labore, atque arte musica.
Quod si scripturam sprevissem in praesentia, &
In deterrendo voluissem operam sumere,
Ut in otio esset, potius quam in negotio:
D [...]terruissem facile ne alias scriberet.
Nunc quid petam, mea causa, aequo animo attendite.
Hecyram ad vos refero quam mihi persilentium
Nunquam agere licitum est, ita eam oppressit calamitas.
Eam calamitatem vostra intelligentia
Sedabit, si erit adjutrix nostrae industriae.
Cum primum eam agere coepi, pugilum gloria,
Funambuli eodem acceslit exspectatio:
Comitum conventus, strepitus: clamor mulierum
Fecere, ut ante tempus exirem foras:
Vetere in nova coepi uti consuetudine,
In experiundo ut essem: refero denuo:
Primo actu placeo: cum interea rumor venit,
Datum iri gladiatores: populus convolat,
Tumultuantur, clamant, pugnant de loco.
Interea ego meum non potui tutari locum:
Nunc turba nulla est, otium, & silentium est.
Agendi tempus mihi datum est: vobis datut
Potestas condecorandi Iudos scenicos.
Nolite sinere per vos artem musicam
Recidere ad paucos: facite, ut vestra auctoritas
Meae auctoritati fautrix, adjutrixque sit.
Si nunquam avare statui pretium arti meae,
Et eum esse quaestum in animum induxi maxumum,
Quam maxume servire vostris commodis:
Sinite impetrare me, qui in tutelam meam,
Studium suum, & se in vostram commisit fidem.
Ne eum circumventum inique iniqui irrideant.
Mea causa causam hanc recipite, & silentium
Date. ut lubeat, scribere aliis, mihique ut discere
Novas expediat, posthac pretio emptas meo.

[Page]

ACTVS I.

SCENA I.

Philotis,
Syra.

PErpol quam paucos reperias meretricibus
Fideleis evenire amatores Syra,
Vel hic Pamphilus jurabat quoties Bacchidi.
Quam sancte, ut quivis facile posset credere,
Numquam illa viva ducturum uxorem domum,
Hem, duxit.

ergo propterea te sedulo

Et moneo, & hortor, ne cujusquam misereat,

Quin spolies, mutiles, laceres, quem que nacta sis.

Utin' eximium neminem habeam?

Neminem:

Nam nemo illorum quisquam, scito, ad te venit,

Quin ita paret sese, abs te ut blanditiis suis

Quam minimo pretio suam voluptatem expleat.

Hiscine tu amabo non contra insid iabere?

Tamen pol eandem esse omnibus, injurium est,

Injurium autem est ulcisci advorsarios?

Aut qua via captent te illi, eadem ipsos capi?

Eheu, me miseram, cur non aut istaec mihi

Aetas & forma est, aut tibi haec sententia?

ACTUS I.
SCENA II.

Parmeno,
Philotis,
Syra.

SEnexsi quaeret me, modo isse dicito
Ad portum percunctatum adventum Pamphili.
Audin, quid dicam, Scirte? si quaeret me, uti
Tum dicas si non quaeret, nullus dixeris,
Alias ut uti possim caussa hac integra.
Sedvideon'ego Philotium; unde haec advenit?
Philotis salve multum.

Ph.

ò salve Parmeno.

Sy.

Salue mecastor, Parmeno.

Ph.

& tu aedepol, Syra.

Dic mihi, Philoti, ubi te oblectasti tam diu?

Ph.

Minime, equidem me oblectavi, quae cum milite

Corinthum hinc sum profecta inhumanissumo:

Biennium ibi perpetuum misera illum tuli.

Pa.

Aedepol te desiderium Athenarum arbitror,

Philotium, cepisse saepe, & te tuum

Consilium contempsisse.

non dici potest

[Page] Quam cupida eram huc redeundi, abeundi à milite,

Vosque hic videndi, antiqua ut consuetudine

Agitarem inter vos liberè convivium:

Nam illi haud licebat nisi praefinito loqui

Quae illi placerent.

Pa.

haud opinor commode

Finem statuisse orationi militem.

Ph.

Sed quid hoc negoti est? modo quae narravit mihi

Hic intus Bacchis? cuod ego numqam credidi,

Fore, ut ille viva hac posset animum inducere

Uxorem habere.

Pa.

habere autem.

eho tu, an non habet?

Pa.

Habet, sed firmae hae vereor ut sint nuptiae.

Ph.

Ita dii deaeque faxint, si in rem est Bacchidis.

Sed qui istuc credam ita esse? dic mihi Parmeno.

Pa.

non est opus prolate: hoc percunctarier

Desiste.

Ph.

nempe ea causa ut ne id fiat palam.

Ita me dii bene amabunt, haud propterea te rogo, ut

Hoc proferam, sed tacita ut mecum gaudeam.

Pa.

Numquam dices tam commodè, ut tergum meum [...]

Tuam in fidem committam.

Ph.

ah, noli Parmeno:

Quasi non tu multo malis narrare hoc mihi,

Quam ego, quae percunctor, scire.

Pa.

veral [...]aec Praedicas,

Et mihi illud vitium maxumum est. si mihi fidem

Das te tacituram, dicam.

Ph.

ad ingenium redis:

Fidem do, soquere.

Pa.

ausculta.

Ph.

istic sum.

Pa.

hanc Bacchidem

Amabat, ut cum maxumè, tum Pamphilus,

Cum pater uxorem ut ducat, orare occipit,

Et haec, communia omnium quae sunt patrum,

Senem se dicere esse, illum autem esse unicum,

Praesidium velle se senect uti suae.

Illè primò se negare: sed, postquam acrius

Pater instat, fecit animi ut incertus foret,

Pudorine anne amori obsequeretur magis.

Tundendo atque odio denique effecit senex:

Despondit ei gnatam hujus vicini proxumi,

Vsque illud visum est Pamphilo neutiquam grave,

Donec jam in ipsis nuptiis, postquam videt

[Page] Paratas, nec moram ullam, quin ducat, dari:

Ibi demum ita aegre tulit, ut ipsam Bacchidem,

Si adesset, credo ibi ejus commiseresceret:

Ubicumque datum erat spatium solitudinis.

Ut colloqui mecum una posset: Parmeno,

Peri, quid ego egi? in quod me conjeci malum?

Non potero hoc ferre Parmeno: perii miser.

Ph.

At te dii deaeque perduint; cum istoc odio Laches,

Pa.

Ad pauca ut redeam, uxorem deducit domum:

Nocte illa prima virginem non attigit:

Cuae consecuta est nox, eam nihilo magis.

Ph.

Quid ais? cum virgine una adolescens cubuerit,

Plus potus, illa se abstinere ut potuerit?

Non verisimile dicis: nec verum arbitror.

Pa.

Credo ita videri tibi: nam nemo ad te venir,

Nisi cupiens tui: ille invitus illam duxerat.

Ph.

Quid deinde fit?

Pa.

diebus sane pauculis

Post, Pamphilus me solum seducit foras:

Narratque ut virgo à se integra etiam tum siet:

Seque ante, quam eam uxorem duxisset domum,

Sperasse, eas tolerare posse nuptias.

Sed, quam decrêrim me non posse diutius

Habere, eam ludibrio haberi Parmeno,

Quin integram itidem reddam, ut accepi á suis,

Neque honestum mihi, neque utile ipsi virgini est.

Ph.

Pium, ac pudicum ingenium narras Pamphili.

Pa.

Hoc ego proferre, in commodum esse mihi arbitror:

Reddi patri autem, cui tu nihil dicas vitii,

Superbum est: sed illam spero, ubi hoc cognoverit,

Non posse se mecum esse, abituram denique.

Ph.

Quid interea? ibatne ad Bac chidem?

Pa.

quotidie.

Sed, ut fit, postquam hunc alienum ab sese videt,

Maligna multo, & magis procax facta illico est.

Ph.

Non edepol mirum.

Pa.

Atqui ea res multo maxumè

Disjunxit illum ab illa, postquam & ipse sese,

Et illam, & hanc quae domi erat, cognovit satis:

Ad exemplum ambarum mores earum existumans,

[Page] Haec, ita uti liberali esse ingenio decet,

Pudens, modesta, incommoda, atque injurias

Viri omnes ferre, & tegere contumelias.

Hic animus partim uxoris misericordia

Devictus, partim victus hujusce injuriis,

Paulatim elapsu'st Bacchidi, atque huic transtulit

Amorem, postquam par ingenium nactus est.

Interea in Imbro moritur cognatus senex

Horum: ea ad hos redibat lege haereditas.

Eo amantem invitum Pamphilum extrudit pater.

Reliquit cum matre hic uxorem: nam senex

Rus abdidit se: huc rarô in urbem commeat,

Quid adhuc habent infirmitatis nuptiae?

Pa.

Nunc audies, primum dies complusculos

Bene conveniebat sane inter eas: interim.

Miris modis odisse coepit Sostratam,

Neque lites ullae inter eas: postulatio

Numquā.

Ph.

quid igitur?

Pa.

si quando ad eā accesserat [...] ▪

Confabulatum, fuge e è conspectu illico,

Videre nolle: denique, ubi non quit pati,

Simulat se a matre accersi ad rem divi [...]m, abiit.

Ubi illic dies est complures, accersi jubet,

Dixere causam tunc nescio quam: iterum jubet:

Nemo remisit. postquam accersunt saepius,

Aegram esse simulant mulierum nostra illico

It visere ad eam, admisit nemo. hoc ubi senex:

Rescivit, heri ea causa rure huc advenit:

Patrem continuo convenit Philumenae.

Quid egeriut inter se nondum etiam scio:

Nisi sanè curae est quorsum eventurum hoc siet.

Habe omnem rem. pergam, quo coepi hoc iter.

Ph.

Et quidem ego: nam constitui cum quodam hospite

Me esse illum conventuram.

Pa.

dii vortant bene

Quod agas.

Ph.

vale

tu bene vale, Philotium.

ACTUS II.

SCENA I.

Laches,
Sostrata,

PRo Deum at (que) hominum fidem! quod hoc genus est, quae haec conju [...]atio?
[Page] Ut omnes mulieres eadē aeque studeant, nolintque omnia
Neque declinatam quidquam ab alterarum ingenio ullam reperias:
 [...]à (que) adeo uno animo omnes socrus oderunt nurus: viris
Esse advorsas, aeque studium est, similis est pertinacia.
In eodē omnes mihi vidētur ludo doctae ad malitiam: &
Ei ludo, si ullus est, magistram hanc esse satis certo scio.

So.

Me miseram, quae nunc, quamobrem accuser, nescio.

La.

hem!

Tu nescis.

So.

non, ita me Dii bene ament? mi Laches.

Itaque una inter nos agere aetatem liceat.

Dii malaprohibeant.

Meque abs te immerito esse accusatam, post modo rescisces.

La.

scio.

Te immerito? an quidquam pro istis factis dignum te dici potest,

Quae me, & te, & familiā dedecoras, filio luctum paras?

Tum autem, ex amicis inimici ut sint nobis affines, facis,

Qui illum decrèrunt dignū, suos cui liberos cōmitterent,

Tu sola exorere quae perturbes haec tua impudentia.

Egone?

tu inquam mulier, quae me omnino lapidem, haud hominem, putas.

An, quia ruri esse crebro soleo, nescire arbitramini,

Quo quisque pacto, hic vitam vostrarum exigat?

Multo melius hic quae fiūt, quā illic, ubi sū assidue, scio:

Ideo quia ut vos mihi domi eritis, proinde ego ero fama foris.

Jamprid [...] equidem audivi cepisse odium tui Philumenam:

Minime (que) adeo mirū: & ni id fecisset, magis mirū foret.

Sed non credidi adeò, ut etiam totam hanc odisset domum

Quod si scissem, illa hic maneret potius, tu hinc isses foras,

At vide, quam immeritô aegritudo haec oritur mihi abs te, Sostrata.

Rus habitatum abii, concedens vobis, & rei serviens:

Sumptus vostros, otiumque ut nostra res posset pati,

Meo labori haud parcens, praeter aequō at (que) aetatē meam.

Non te pro his curasse rebus, nequid aegrè esset mihi?

[Page]

Nō mea opera, ne (que) pol culpa evenit.

immo maxum▪

Sola hic fuisti. in te omnis haeret culpa sola, Sostrata.

Quae hic erant, curares, cum ego vos solvi curis caeteris.

Cum puella anum suscepisse inimicitias non pudet?

Illius dices culpa factum.

haud equidem dico Laches.

Gaudeo, Ita me dii ament, gnati causa: nā de te quidē

Satis scio. peccando detrimenti nil fieri potest.

Qui scis, an ea causa, mi vir, me odisse assimulaverit,

Ut cum matre unà plus esset?

quid ais? non signi hoc sat est,

Quod heri nemo voluit visentem te ad cam intromittere?

Enim lassām oppido tum ajebant, eò ad cam non admissa sum.

Tuos esse illi mores morbum magis; quam ullam aliam rem, arbitror:

Et merito adeo: nā vostrarū nulla est, quin gnatum velit

Ducere uxorem, &, quae vobis placita est conditio, datur.

Ubi duxere impulsu vostro, vostro impulsu easdē exigūt.

ACTUS II.
SCENA II.

Phidippus,
Laches,
Sostrata.

ETsi scio, Philumena, meum jus esse, ut te cogam,
Quae ego imperem, facere: ego tamen patrio animo victus, faciam
Ut tibi concedam, neque tuae libidini advorsabor.

Atque eccum Phidippum optume video: ex hoc jam scibo, quid sit.

Phidippe, etsi ego meis omnibus scio me esse apprime obsequentem:

Sed non adeo, ut facilitas mea illorum corrumpat animos.

Quod si tu idem faceres, magis in rem & nostram, & vostram id esset.

Nunc video in illarum potestate esse te.

eia verò.

Adii te heri de filia: ut veni, itidem incertum amisti.

Haud ita decet, si perpetuam vis esse affinitatem hanc,

Celare te iras. si quid est peccatum à nobis, profer:

Aut ea, refellendo, aut purgando vobis corrigemus,

Te judice ipso, sin ea est causa retinendi apud vos,

[Page] Quia aegra est: te mihi injuriam facere arbitror, Phidippe,

Si metuis, satis ut meae domi curetur diligenter:

At ita me Dii ament, haud tibi hoc concedo, etsi illi pater es,

Ut tu illā salvā magis velis, quā ego: id adeo gnati causa,

Quem ego intellexi illam haud minus, quam se ipsum magnificare:

Ne (que) adeo me clā est, quā esse eum graviter laturū credā,

Hoc si rescierit, eo domum, studeo haec prius, quam ille, huc redeat.

Laches, & diligentiam vostram, & benignitatem

Novi; &, quae dicis, omnia esse ut dicis, animum induco,

[...]t te hoc mihi cupio credere: illam ad vos redire studeo,

Si facere possim ullo modo.

quae res te facere id prohibet

Eho, numquidnam accusat virum?

Minimè, nam, postquam attendi

Magis, & vi coepi cogere ut rediret, sanctè adjurat,

Non posse apud vos Pamphilo se absente perdurare.

Aliud fortasse aliis vitii est. leni ego animo sum natus:

Non possum advorsari meis.

hē, Sostrata.

me miserā.

Certumne est istuc?

nunc quidem, ut videtur. sed numquid vis?

Nam, est, quod me transire ad forum jam oporteat.

eo tecum una.

ACTUS II.
SCENA III.

Sostrata.

EDepol nae nos sumus milieres ini (que) aequè invisaeviris

Propter paucas, quae omnes faciunt, dignae ut videamur malo.

Nam ita dii me ament, quod me accusat nunc vir, sum extra noxiam.

Sed non facile est expurgatu: ita animū induxerūt, focrus

Omnes esse iniquas, haud pol me equidem; nam numquam secus

Habui illam, ac si ex me esset nata: nec, quî hoc mihi eveniat, [...].

Nisi pol filiū multimodis jam expecto, ut redeat domū.

[Page]

ACTUS III.

SCENA I.

Pamphilus,
Parmeno,
Mir [...]hina.

NEmini ego plura acerba esse credo, ex amore homini umquam oblata,
Quam mihi, heu me infelicem! hanccine ego vitam parsi perdere?
Haccine ego causa erā tantopere cupidus redeundi domū?
Cui quāto fuerat praestabilius, ubi vis gentiū aetatē agere
Quā huc redire; at (que) haec ita esse, miserum me resciscere.
Nā nos omnes, quibus alicūde aliquis objectus est labos,
Omne quod est interea tēpus, prius quam id rescitum est, lucro est.

Par.

At sic, citius qui te expedias his aerumnis, reperies.

Si non rediisses, hae irae factae essent multo ampliores:

Sed nunc adventū tuum ambas, Pāphile, scio reverituras.

Rem cognosces, iram expedies: restitues rursum in gratiā.

Levia sunt haec, quae tu pergravia esse in animum induxti tuum.

Pam.

Quid consolare me? an quisquam usquam gentium est aeque miser?

Prius, quam hanc uxorem duxi, habebam alibi animum, amori deditum:

Jam in hac re ut taceam, cuivis facile scitu est, quam fuerim miser.

Tamen nunquam ausus sum recusare eam, quam mihi obtrudit pater.

Vix me illinc abstraxi, atque impeditum in ea expedivi animum meum:

Vixque huc contuleram, hem nova res orta est, porro ab hac quae me abstrahat.

Tum matrem ex ea re me, aut uxorem in culpa inventurum arbitror:

Quod cum ita esse invenero, quid restat, nisi porro ut siam miser.

Nam mat [...] is ferre injurias me, Parmeno, pietas jubet.

Tū uxori obnoxius sū ita olim suo me ingenio pertulit,

Tot meas injurias, quae numquam in ullo patefecit loco.

Sed magnum, nescio quid, necesse est, evenisse, Parmeno,

[Page] Unde ira inter eas interc [...]ssit, quae tam permansit diu.

Par.

Hoc quidem hercle parvum est: si vis vero veram rationem exsequi.

Non maxumas, quae maxumae sunt interdū irae, injurias

Faciunt: nam saepe est, quibus in rebus alius ne iratus quidem est,

Cum de eadem causa est iracundus factus inimicissimus.

Pueri inter se [...]e quam pro levibus noxiis iras gerunt:

Qua propter? quia enim, qui eos gubernat animus, infirmum ger [...]nt?

Itidem illae mulieres sunt ferme, ut pueri, levi sententia?

Fortasse unum aliquod verbū hanc inter cas irā cōciverit

Pam.

Abi Parmeno intro, ac me venisse, nuncia.

Par.

hem, quid hoc?

Pam.

tace.

Trepida [...]i sentio, cursar [...] sursum prorsum: agedū ad fores

Accede propius,

Par.

Hem, sensistin?

Pam.

noli fabularier.

Pro Jupiter, audio clamorem?

Par.

tute [...]oqu [...]ris, me vetas?

[...]ace [...]bsecro, mea gnata.

Pa.

Matris vox visa est Philumenae.

Nullus sum.

Par.

qui dum?

Pa.

perii.

Par.

quamobrem?

Pa.

nescio quod magnum malum

Profecto, Parmeno, me celant.

Par.

Uxorem Philumenam

Pavitare ne [...]io quid, dixerunt: id si forte est, nescio.

Pa.

Interii, cur mihi id non dixti;

Par.

quia non poteram una omnia.

Pa.

Quid morbi est?

Par.

nescio.

Pa.

quid? nemone, medicum adduxit?

Par.

nescio:

Pa.

C [...]sso hinc ire intro, ut hoc quam primum, quidquid est, certô sciam?

Pa.

qu [...]nam modo, Philumena mea, nunc te offendam affectam?

Nam si periculum ullum in te est, periisse me una, haud dubium est.

Par.

Non usus facto est mihi nunc, hunc intró sequi,

Nam invisos omnes nos esse illis sent o:

Heri nemo voluit Sostratam intro admittere,

Si fortè morbus amplior factus fie?

[Page] Quod sanè nolim, maxume heri causa mei,

Servom illico introiisse dicen▪ Sostratae,

Aliquid tulisse comminiscentur mali

Capiti, atque aetati illorum, morbus quî auctus sit.

Hera in crimen veniet, ego vero in magnum malum.

ACTUS III.
SCENA II.

Sostrata,
Parmeno
Pampbilus.

NEscio, quid jam dudum hic audio tumultuari misera?
Male metuo, ne Pl [...]l [...]menae magis morbus aggra­vescat:
Quod te Aesculapi, & te Salus, ne quid sit hujus oro.
Nunc ad eam visam.

Par.

heus Sostrata.

eho.

Par.

iterum istinc excludere.

Ehem Parmeno; tu ne hic eras? perii, quid faciā misera!

Non visam uxorē Pāphili, cum in proxumo hic sit aegra?

Par,

Non visas, nec mittas quidē videndi causa quenquā.

Nam, qui amat, cui odio ipsus est, bis facere stulte duco:

Laborem inanem ipsus capit, & illi molestiam affert.

Tum autem filius tuus introiit ve [...]ere, ut venit, quid agat

Quid ais? an venit Pamphilus?

Par.

Venit.

Diis gratiam habeo.

Hem, istoc verbo animus mihi rediit, & cura ex corde excessit.

Pa.

Jam ea te causa maxumè huc nuncintroire nolo:

Nam, [...] remittent quippiam Philumenam dolores,

Omnem rem narrabit, scio continuo sola soli;

Quae inter vos intervenit, unde ortum est initium irae.

Atque eccum video ipsum egredi: quam tristis est!

[...] mi gnate!

Pa.

Mea mater salve.

gaudeo venisse salvom: salvan'

Phi [...]umena est?

Pa.

meliuscula est:

utinam istuc ita ii faxint?

Quid tu igitur lacrumas? aut quid es tam tristis?

Pa.

recte mater.

Quid fuit tumulti? dic mihi. an dolor repentè invasit?

Pa.

Ita factum est.

quid morb [...] est?

Pa.

febris.

quotidiana?

Pa.

ita aiunt.

[Page] I sodes intro, consequar jam te, mea mater.

So.

fiat;

Pa.

Tu pueris curre, Parmeno, obviā, at (que) jis onera adjuta

Par.

Quid? non sciuut ipsi viam, domum qua redeant?

Pa.

cessas?

ACTUS III.
SCENA III.Pampb [...]lus.
NEqueo mearum rerū initium ullū invenire idoneum.
Unde exordiar narrare, quae nec opinanti accidunt.
Partim quae prespexi his oculis, partim quae accepi auribus
Qua me propter exanimatum citius eduxi foras:
Nam, modo me intro, ut corripui timidus, a [...]io suspicans
Morbo me visurū affectam, ac sensi esse, uxorē: hei mihi!
Postquam me adspexere ancillae advenisse, illico omnes simul,
Laetae exclamant, venit, id quod me repente adspexerant.
Sed continuo voltum earum sensi immutari omnium;
Quia tam incommode illis fors obtulerat adventum meū.
Forte una illarum interea propere praecurrit, nuncians
Me venisse: ego ejus viden [...]i cupidus, recta consequot:
Posteaquā introii, ex [...]ēplo ejus morbum cognovi miser.
Nam neque, ut celari posset, tempus spatium ullum dabat.
Neque voce alia, ac  [...]es monebat, ipsa poterat conqueri.
Postquam adspexi, ô facinus indignum, inquam, sic cor­ripui illico.
Me inde, sacrumans, incredibili re, atque atroci percitus.
Mater consequitur: jam ut limen exi [...]ē, ad genua accidit
Lacrumans misera, miseritum est. profecto hoc sic est ut puto:
Omnibus nobis ut res dant sese, ita magni atque humiles sumus:
Hanc habere orationem mecum à principio institit:
Omi Pāphile abs te quamob [...]ē haec abie [...]it, causam vides:
Nam vitium est oblatum virgi [...]i olim ab ne [...]o quo im­probo:
Nunc huc confugit, te atc; alios partum ut  [...]laret suum.
Sed cū ora [...]a ejus remi [...]co, nequ [...]o quin lac [...] un ē miser.
Quae [...]fers  [...]ortuna est, inquit, nobis quae te ho [...]ie obt [...]lit,
[Page] Per eam te obsecramus ambae, si jus, si fas est, uti
Advorsa ejus per te tecta tacitaque apud omnes sient:
Si umquā erga te animo esse amico sens [...]sti eā, mi Pāphile;
Sine labore hanc gratiā, te, uti sibi des pro il [...]a nunc rogat
Caeterum de reducenda id facias, quod, in rem sit tuam.
Parturire eam, ne (que) gravidam esse ex te, solus conscius:
Nam ajunt, tecum post duobus cōcubuisse eam mensibus:
Tum post quā ad te venit, mē  [...]is hic agi [...]ur jam septimus:
Quod te scire, ipsa indicat res. nunc  [...] potis es, Pamphile,
Maxume vo [...]o, do (que) operā, ut clam partus eveniat patrē,
At (que) adeo omnes, sed, si fieri id non potest, quin sentiant:
Dicam abortum esse: scio nemini ali [...]r suspectum fore,
Quin, quod verisimile est, ex te recte eum natum putent:
Continuo exponetur: hic tibi nihil est quidquam incom­modi, &
Illi miserae indigne factam injuriam contexeris.
Pollicitus sum, & servare in eo certum est, quod dixi fidē.
Nā de reducenda, id vero neutiquā honestū esse arbitror.
Nec faciā: etsi amor me graviter, consu [...]tudo (que) ejus tenet.
Lacrumo, quae post hac futura est vita, cū in men [...]ē venit,
Solitudoque, ô fortuna, ut nunquam perpetuo es bona?
Sed jam prior amor me ad hanc rem exercitatum reddidit.
Quē ego cōsilio missum feci, idem nunc huic operā dabo.
Adest Parmeno cum pueris, hunc minime est opus,
In hac re adesse: nam olim soli credidi,
Ea me abstinuisse in principio, cum data est.
V [...]reor si clamorem ejus hic crebo exaudiat,
Ne partur [...]re eam intelligat: aliquo mihi est
Hinc ablegandus, dum parit Philumena.

ACTUS III.
SCENA IV.

Parmeno.
Sofia,
Pamphilus.

Par.

AIn'tu tibi hoc incomodum evenisse iter?

Non hercle, Parmeno, ve [...]bis dici potest

Tantum, quam re ipsa navigare incommodum est.

Par.

Itane est?

ô fortunate, nescis, quid mali

Praeterieris, qui numquam es ingressus mare,

Nam, al [...]as ut omittam miserias, unam hanc vide:

[Page] Dies triginta, aut plus eo, in navi fui,

Cum interea, semper mortem exspectabam, miser:

Ita usque advo: sa tempestate usi sumus.

Par.

Odiosum.

haud clā me est: deni (que) hercle aufugeri [...]

Potius, quam redeam, si eo mihi redeundum sciam.

Par.

Olim quidem te causae impellebant leves,

Quod nunc minitare facere, ut faceres Sosia.

Sed Pamphilum ipsum video, stare ante ostium:

Ite intro: hu [...] ego adibo, si quid me velit,

Here, etiam tu hic stas?

Pa.

Equidem te exspecto.

Par.

quid est?

Pa.

In arcem transcurso opus est.

Par.

cui homini.

Pa.

tibi.

Par.

in arcem? quid eo?

Pa.

Callidemidem hospitem

Myconium, qui mecum uná advectu [...]st, conveni.

Par.

Perii: vovisle hunc dicam, si salvus domum

Redisset umquam, ut me ambulando rumperet.

Pa.

Quid cessas?

Par.

quid vis nunciem? an conveniam modo?

Pa.

Immo, quod constitui me hodie conventurum eum,

Non posse, ne me fru [...]tra illic exspectet: vola:

Par.

At non novi hominis faciem.

Pa.

At faciam noveris?

Magnus, rubicundus, crispus, crassus, caesius.

Par.

Cadaverosa facies, dii illum perdant.

Quid si non veniet? maneamne usque ad vesperum?

Pa.

Maneto, curre.

Par.

Non queo: ita defessus sum.

Pa.

Ille abiit, quid [...]gam, infelix? prorsus nescio

Quo pacto hoc celem, quod me oravit Myrrhina,

Suae gnatae partum: nam me miseret mulieris:

Quod potero faciam: [...]amen ut pietatem colam:

Nam me parenti potius, quam amori obsequi

Oportet. at at eccum Phidippum, & patrem

Video, horsum pergunt, quid dicam hisce incertus sum.

ACTUS III.
SCENA V.

Laches,
[...]h [...]dippus,
Pamph [...]lus.

DIxtin dudum dixisse illam se expect are filium?

Ph.

Factum.

venisse aiunt: redeat.

quam causam dicam patri.

Quamobrem non reducam, nescio.

quem ego hic audivi loqui?

Pa.

[Page]

Certum obfirmare est viam me, quā decrevi persequi.

Ipsus est, de quo hoc agebam tecum.

Pa.

salve mi pater.

Gnate mi, salve.

Ph.

benefactum, te advenisse Pamphile:

Atque adeo, quod maxumum est, salvum atque validum.

Pa.

creditur.

Advenis modo?

Pa.

admodum.

La.

cedo, quid reliquit Phania

Consobrinus noster?

Pa.

sane hercle homo voluptati obsequens

Fuit, dum vixit. &, qui sic sunt, haud multum haeredem adjuvant:

Sibi vero hanc laudem relinquunt: vixit dum vixit bene.

Tum tu igitur nihil attulisti huc plus una sententia?

Pa.

Quidquid est id quod reliquit, profui [...].

immo obfuit:

Nam illum vivom & salvom vellem.

Pa.

imp [...]ue optare istuc licet.

Ille reviviscet jam nunquam, & tamen, utrum malis, scio.

Heri Philumenam ad [...]se accersi hic jussit, dic jusisse te,

Ph.

Noli fodere, jussi. Sed jam eam remittet.

Ph.

scilicet.

Pa.

Omnem rem scio, ut sit gesta: adveniens audivi omnia.

Istos invidos dii perdant, qui haec libenter nunciant.

Pa.

Ego me scio cavisse, ne ulla merito contumelia

Fieri á vobis posset, idque si nunc memorare hic velim,

Quam fideli a [...]mo & benigno in illam & clementi fui,

Vere possim: ni te ex ipsa id magis velim resciscere:

Namque eo pacto maxume apud te meo erit ingenio fides

Cum illa, quae nunc in me iniqua est, aequa de me dixerit.

Neque culpa hoc mea evenisse dissidium, id testor Deos.

Sed quando sese esse indignam deputat matri meae,

Cui concedat, cujusque mores toleret sua modestia:

Neque alio pacto potest componi inter eas gratia:

Segreganda aut mater â me est, Phidippe, aut Philumena,

Nune me pietas, matris pot [...]us commodum suadet sequi.

Pāphile, ad aures haud invito sermo mihi accessit tuus

Cum te post putasse omnes res prae parente intelligo.

Ve [...]um vide, ne impulsus ira, prave insistas, Pamphile.

Pa.

[Page]

Quibus iris impulsus nunc in illam iniquus sim?

Quae numquam quidquam erga me commerita est, pater,

Quod nollem: & saepe quod vellem, meritam scio:

Amoque, & laudo, & vehem [...]nter desidero:

Nam fuisse erga me miro ing [...]nio, expertus sum:

Illique exopto, ut reliquam vitam exigat

Cum eo viro, me qui sit fortunatior:

Quandoquidem illam á me distrah [...]t necessitas.

Ph.

Tibi id in manu est, ne fiat.

La.

si s [...]nus sies

Jube illam redire,

Pa.

non est consilium, pater:

Matris servibo commodis.

La.

quo abis? mane,

Mane inquam: quo abis?

Ph.

quae haec est pertinacia?

Dixin 'Phidippe hanc rem aegre laturum esse eum?

Quamobrem te orabam, ut filiam remitteres.

Ph.

Non credidi edepol, adeo inhumanum fore:

Ita nunc is sibi me supplicaturum putat?

Si est, ut velit reducere uxorem, licet:

Sin alio est animo, renumeret dotem huc: eat.

Ecce autem, tu quoque, proterve iracundus es.

Ph.

Percontumax redisti huc nobis, Pamphile.

Decedet jam ira haec, etsi merito iratus est.

Ph.

Quia paululum vobis accessit pecuniae,

Sublati animi sunt.

etiam mecum litigas?

Ph:

Deliberet, renuncietque hodie mihi,

Ve [...]itne an non, ut alii, si huic non sit, siet.

Phidippe, ades, audi paucis, abiit: quid mea?

Postremo inter se transigant ipsi, ut lubet;

Quando nec gnatus, neque hic, mihi quid quâ obtēperan [...]

Quae dico, parvipendunt porto hoc jurgium ad

Uxorem; cujus fiunt consilio omnia haec.

Atque in eam hoc omne, quod mihi agre est, evomam.

ACTUS IV.

SCENA I.

Myrrhina,
Phidippus.

PErii, quid agam? quò me vertam? quid meo respondebo virò,

Misera? nam audisse vocem pueri visu'st vagientis;

Ita corripuit derepente tacitus sese ad filiam.

[Page] Quod si rescierit peperisse eā, id qua causa clā habuisse me.

Dicam, non edepo [...] scio.

Sed ostiū concrepuit: credo ipsum ad me exire nulla sum.

Ph.

Uxor ubi me ad filiam ire sensit, se subduxit foras.

Atque eccam video, quid agis Myrrhina? heus tibi dico.

mihine,

Mi vir,?

vir ego tuus sum? tu virum me, aut hominem adeò esse deputas?

Nam si utrumvis horum, mulier, unquam tibi visus forē,

Non sic ludibrio tuis factis habitus essem.

quibus?

at rogas?

Peperit filia? hem taces? ex quo?

istuc rogare aequom est patrem?

Perii, ex quo cēses, nisi ex illo, cui data est nuptū obsecro?

Credo: ne (que) [...]deo arbitrari patris est ali [...]er, sed demiror,

Quid sit, quamobrem tantopere hunc omnes nos celare volueris

Partum, praesertim cum & recte, & suo peperit tempore.

Adeone pervicaci esse animo, ut puerū praeoptares petire,

Ex quo inter nos scires posthac amicitiam fore firmiorē:

Potius, quā esset cū illo nupta adversus animi lubidinem

Tui? ego etiam illorum esse hanc culpam credidi, quae te est penes.

Misera sum.

utinam sciam ita esse istuc? sed nunc mihi in mentem venit,

De hac re quod locuta es olim, cum illum generū cepimus

Nam nuptam filiam negabas posse te pati tuam

Cum co, qui meretrices amaret, qui pernoctaret foris.

Quamvis causam hunc suspicari, quam ipsam veram, mavolo.

Multo prius seivi, quā tu, illū habere amicā Myrrhina:

Verum id vitium ego nunquam decreviesse adolescentiae:

Nam id omnibus innatum est, at pol jam aderit, cum se quoque oderit.

Sed, ut olim te ostendisti eandem esse, nihil cessasti usque adhuc.

Ut filiā ab eo abduceres, neu, quod egoegissem, esset ratū:

[Page] Id nunc res indiciū haec facit, quo pacto factum volueris.

Adeon' me esse pervicacem censes, cui mater siem,

Ut eo essem animo, si ex usu esset nostro hoc matrimoniū?

Tun prospicere, aut judicare, nostram in rem quod sit, potes?

Audisti ex aliquo fortasse, qui vidisse eum diceret

Exeuntem, aut introeuntem ad amicam, quid tum postea

Si modeste ac rarò [...] oc fecit, nonne ea dissimulare nos

Magis humanūest, quā dare operā id scire, qui nos oderit?

Nam si is posset ab ea sese derepente aveilere,

Quicum tot consuesset annos, non eum hominem ducerē,

Nec virum satis firmum gnatae.

mitte adolescentem obsecro,

Et quae me peccasse ais: abi solus solum conveni:

Roga, volitne, an non, uxorem: si est, ut dicat velle se,

Redde: sin est autem, ut nolit, recte consului meae.

Siquidē ille ipse nō volt, & tu sēsti esse in eo Myrrhina

Peccatum: aderam, cujus consilio ea par fuerat prospici.

Quamobrem incendor ira, te esse ausam haec facere injussu meo.

Interdico, ne extulisse extra aedes puerum usquam velis.

Sed ego stultior, meis dictis parere hanc qui postulem:

Ibo intro, atque edicam servis, ne quoquā esterri sinant.

Nullam pol credo mulierem me miseriorem vivere.

Nam ut hic laturus hoc sit, si ipsam rem, ut siet, resciverit,

Non aedepol clam me est: [...]m hoc, quod levius est, tam animo irac [...]ndo tulit.

Nec, qua via sententia ejus possit mutari, scio,

Hoc mihi unum ex plurimis miseris reliquumfuerat malū

Si, puerum ut tollam, cogit, cujus qui sit, nescimus, pater:

Nam cum compressa est gnata, forma in tenebris nosci non quita est:

Neque detractum ei tum quidquam est, quî post possit nosci, qui siet:

Ipse eripuit vi, in digito quē habuit, virgini abiēs ānulū;

Simul vereor Pamphilum, ne orata nostra nequeat diutius

Celare, cum sciet alienum puerum tolli pro suo.

[Page]

ACTUS IV.
SCENA II.

Sostrata,
Pamphili [...].

NOn clam me est, mi gnate, tibi me esse suspectam, uxorem tuam
Propter meos mores hinc abiisse: etsi ea dissimulas sedulo,
Verum ita me dii ament, itaque obtingant ex te, quae ex­opto, mihi, ut
Nunquam sciens commerui, merito ut caperet odium il­lam mei:
Teque ante quam me amare rebar, ei rei firmasti fidem:
Nam mihi intus tuus pater narravit modo, quo pacto me habueris
Praepositam amori tuo: nunc tibi me certum est contrà gratiam
Referre, ut a pud me praemium esse positum pietatis scias.
Mi Pamphile, & hoc vobis, & meae commodum famae arbitror:
Ego rus abiturā hinc cum tuo me esse, certo decrevi, patre,
Ne mea praesentia obster, neu causa ulla restet reliqua,
Quin tua Philumnea ad te redeat.

quaeso, quid istuc consilî est?

Illius stultitia victa, ex urbe ut rus habitatum migres?

Haud facies: neque sinam, ut qui nobis, mater, maledictum velit,

Mea pertinacia dicat esse factum, haud tua modestia.

Tum, tuas amicas te, & cognatas deserere, & festos dies:

Mea causa nolo.

nihil pol jam mihi istaec res voluptatis ferunt:

Dum aetas, tēpus tulit, perfuncta satis su [...]satietas jā tenet.

Studiorum istorum: haec mihi nunc cura est maxuma, ut ne cui meae

Long inquitas aetatis obstet, mortemve exspectet meam.

Hic video me esse invisam immerito, tēpus est concedere:

Sic optime, ut ego opinor, omne is causas praecidā omnibus

Et me hac suspicione exsolvam, & illis morem gessero.

Sine me obsecro, hoc effugere, volgus quod malè audi [...] mulierum.

Quā fortunatus caeteris sum rebus, abs (que) una hac forer.

[Page] Hanc matrem habens talem, illam autem uxorem.

obsecro, mi Pamphile,

Non tute incommodam rem, quaeque est, in animum inducas pati.

Si caetera sunt ita, ut tu vis, ita (que) ut esse ego illa existumo,

Mi gnate, da veniam hanc mihi, reduc illam.

vae misero mihi!

Et mihi quidem: nam haec res non minus me male habet, quam te gnate mi.

ACTUS IV.
SCENA III.

Laches,
Sostra [...]a,
Pamphilus.

QUem cum istoc sermonem habueris, procul hinc stans accepi, ux or:
Istuc est sapere, qui ubicu (que) opus sit, animú possit flectere,
Quod facium dum fortasse  [...]t post, idem hoc nunc si feceris.

Fors pol fuat.

abi rus ergo hinc: ibi ego te, & tu me feres.

Spero aecastor.

i ergo intro, & compone, quae tecum simul

Ferantur: dixi.

ita, ut jubes, faciam.

pater.

Quid vis Pamphile?

Abire hinc matrem? minime.

quid ita istuc vis?

Quia de uxore incertus sum etiam, quid facturus siem.

quid est?

Quid vis, nisi reducere?

equidem, cupio, & vix cōtineo:

Sed non minuam meum consilium: ex usi quod est, id persequar,

Credo, si non reducam, ea gratia concordes magis fore.

Nescias verum tua refert nihil, utrum illae fecerint.

Quando haec abierit [...] odiosa haec est aetas adolescentulis:

Emedio aequom excedere est, postremô, jam nos fabulae

Sumus, Pamphile, senex, atque anus.

Sed video Phidippum per tempus egredi; accedamus.

ACTUS IV.
SCENA IV.

Phidippus,
Laches,
Pamphilus.

Ph.

TIbi quo que aedepol sum iratus, Philumena,

Graviter quidé; nam hercle abs te factum turpiter:

[Page] Et, si tibi causa est de hac re: mater te impulit:

Huic v [...]ro nulla est.

oportune te mihi,

Phidippe, in ipso tempore ostendis.

Ph,

quid est?

Pa.

Quid respondebo his? aut quo pacto hoc operiam?

Dic filiae, rus concessuram hinc Sostratam:

Ne revereatur, minus jam quo redea: domum.

Ph.

Ah!

Nullam de his rebus culpam commeruit tua:

A Myrrhina haec sunt mea uxore exorta omnia.

Pa.

Mutatio sit.

Ph.

ea nos perturbat, Laches.

Pa.

Dum ne reducam, turbent porro, quam velint.

Ph.

Ego, Pamphile esse inter nos, si fieri potest,

Affinitatem hanc sane perpetuam volo:

Sin est, ut aliter tua siet sententia,

Accipias puerum.

Pa.

sensit peperisse: occidi.

Puerum? quem puerum!

Ph.

n tus est nobis nepos?

Nam abducta a vobis pregnans fuerat filia,

Neque fuisse praegnantem umquam ante hunc scivi diem.

Bene ita me Dii ament, nuncias, & gaudeo.

Natum illum, & tibi illam salvam: sed quid mulieris.

Uxorem habes? aut quibus moratam moribus?

Nosne hoc celatos tamdiu? nequeo satis,

Quam hoc mihi videtur factum prave, proloqui.

Ph.

Non tibi illud factum minus placet, quâ mihi Lach [...]

Pa.

Et si jam dudum fuerat ambiguum hoc mihi,

Nunc non est, cum eam consequitur alienus puer.

Nulla tibi, Pamphile, hic jam consultatio est.

Pam.

Perii.

Hunc videre saepe optabamus diem,

Cum ex te esset aliquis, qui te appellaret patrem:

Evenit: habeo gratiam diis.

Pa.

nullus sum.

Reduc uxorem, ac noli advorsari mihi.

Pa.

Pater, si illa ex me liberos vellet sibi,

Aut se esse mecum nuptam, satis certo scio,

Non me clam habere, quae celasse intelligo.

Nunc, cum ejus alienum esse à me animum sentiam.

Nec conventuru a inter nos post hac arbitrer,

Quamobrem reducam?

Mater quod suasit sua,

Adolescens mulier fecit: mirandumne id est?

[Page] Censen'te posse reperire ullam mulierem,

Quae careat culpa? an quia non delinquunt, viri?

Ph.

Vosmet videte jam Lache, & tu Pamphile,

Remissam opus sit vobis, an reductam domum:

Uxor quid faciat, in manu non est mea:

Neutra in re vobis difficultas à me erit.

Sed quid faciemus puero?

ridicule rogas.

Quid quid futurum est, huic reddas suum scilicet.

Ut alamus nostrum,

Pa.

quem ipsa neglexit, pater,

Ego alam?

quid dixti? eho, an non alemus, Pamphile?

Prodemus, queso potius, quae haec amentia est?

Enimvero prorsus jam tacere non queo.

Nam cogis, ea, quae nolo ut praesente hoc loquar.

Ignarum censes tuarum lacrumarum esse me?

Aut, quid sit id, quod solicitet te ad hunc modum?

Primum hanc ubi dixti causam, te propter tuam

Matrem non posse habere hanc uxorem domi,

Polliciia est ea, se concessuram ex aedibus.

Nunc, postquam ademptam hanc quo (que) tibi causam vides,

Puer quia clam te est natus, nactus asteram es.

Earras, tui animi si me esse ignarum putas,

Aliquando tandem huc animum ut adjungas tuum,

Quam longum spatium amandi amicam tibi dedi?

Sumptus, quos fecisti in eam, quam animo aequo tuli?

Egi atque oravi tecum, uxorem ut duceres:

Tempus dixi esse: impulsu duxisti meo.

Quae tum, obsecutus mihi, fecisti ut decuerat.

Nunc animum rursum ad meretricem induxti tuum:

Cui tu obsecutus, facis huic adeo injuriam.

Nam in eandem vitam te revolutum denuo

Video esse:

mene.

te ipsum; & facis injuriam.

Cum fingis falsas causas ad discordiam.

Ut cum illa vivas, testem hanc cum abs te amoveris.

Sensitque adeo uxor; nam ei causa alia quae fuit.

Quamobrem abs te abiret?

plane hic divinat, nam id est.

Dabo jusjurando nihil esse istorum tibi.

Ah.

[...]du [...] uxorem, aut quamobrem non opus sit, cedo.

[Page]

Non est nunc tempus.

puerum accipias; nam is quidem.

In culpa non est, post de matre videro.

Omnibus modis miser sum; nec, quid a gam, scio.

Tot nunc me rebus miserum concludit pater.

Abibo hinc, praesens quando promoveo parum:

Nam puerum, credo injussu non tollent meo.

Praesertim in ea re cum sit mihi ad jutrix socrus.

Fugis? hem, nec quidquam certi respondes mihi?

Num tibi videtur esse apud sese? sine?

Puerum Phidippe mihi cedo, ego alam.

Maxumè

Non mirum fecit uxor mea, si hoc aegrè tulit:

Amarae mulieres sunt, non facile haec ferunt.

Propterea haec ira est: nam ipsa narravit mihi.

Id ego praesente hoc tibi nolebam dicere:

Neque ei credebam primo: nunc vero palam est.

Nam omnino abhorrere animum huic video á nuptiis.

Quid ergo agam, Phidippe? quid das consili?

Ph.

Quid agas? me etricem hanc primum adeundā censeo:

Oremus: accusemus gravius: denique adeundam censeo:

Mini [...]mur, si cum illo habuerit rempostea.

Faciam, ut mones, eho pu [...]r, curre ad Bacchidem hanc.

Vicinam nostram: huc evoca verbis meis.

Et te oro porro, in hac re adjutor sis mihi.

Ph.

Ah,

Jam dudum dixi, itidemque nunc dico, Lache,

Manere affinitatem hanc inter nos volo:

Si ullo modo est, ut possit, quod spero fore:

Sed visne adesse me una, dum istam convenis?

Immo vero abi, aliquam puero nutricem para.

ACTUS V.

SCENA I.

Bachis,
Laches.

NOn hoc de nihilo est, quod Laches nunc me conventam esse expetit:

Nec pol me multum fallit, quin, quod suspicor, sit quod vilit.

[Page]

Videndum est, ne minus propter iram hanc, impetrem, quam possim,

Aut ne quid faciam plus, quod me post minus fecisse satitius sit.

Aggrediar, Bacchis, salve.

Salve, Lache.

credo aedepol, te non nihil mirari, Bacchis,

Quid sit qua propter te huc foras puerum evocare jussi.

Ego pol quoque etiam timida sum, cum venit mihi in mentem, quae sim,

Ne nomen mihi quaesti obstet apud te: nam mores facile tutor.

Si vera dicis, nihil tibi pericli à me est: mulier: nam.

Jam aetate ea sum, ut non siet peccato mihi ignosci aequō.

Quo magis, omnes res cautius ne temere faciam, accuro:

Nam, si id nunc facis, facturave es, bonas quod par est facere:

Inscitum offerre injuriam tibi me immerenti, iniquom est.

[...].

Est magna ecastor gratia de hac re quam tibi habeam, nam qui

Post factam injuriam se expurget, mihi parum prosit' sed

Quid istuc est?

Meum receptas filium ad te Pamphilum.

Ah.

Sine dicam. uxorem hanc prius quam duxit, vostrum amorem pertuli:

Mane, non dum etiam dixi id, quod volui, nunc hic uxorem habet,

Quaere alium firmiorem a micum tibi, dum consulendi tempus est.

Nam neque ille hoc animo erit aetatem, neque pol eadem ista aetate tu.

Quis id ait?

socrus.

menè.

te ipsam: & filiam abduxit suam,

Puerumque ob eam rem clam voluit, natus qui est, extinguere.

Aliud si scirem, qui firmare meam apud vos possem fidem

[Page] Sanctius quam jusjurandum, id pollicerer tibi, Lache

Me segregatum habuisse, uxorem ut duxit, à me Pamphilum.

Lepida es, sed scin', quid volo potius sodes facias?

quid? cedo.

Eas ad mulieres huc intro, at (que) istuc jus jurandū idem.

Polliceare illis, exple animum iis, te (que) hoc crimine expei.

Faciam quod pol, si esset alia ex hoc quaestu, haud faceret, scio,

Ut de tali causa nuptae mulieri se ostenderet:

Sed falsa fama esse nolo gnatum suspectum tuum:

Nec leviorem vobis, quibus est minimè aequom, viderier

Immerito: nam meritus de me est, quod queam, illi ut commodem.

Facilem, benevolum (que) lingua tua jam tibi me reddidit:

Nam non sunt solae arbitratae hae: ego quoque hoc etiam credidi.

Nunc, cum ego te esse praeter nostram opinionē comperi,

Fac eadem ut sis porro: nostra utere amicitia, ut voles:

Aliter si facis: sed reprimam me, ne aegre quidquam ex me audias.

Verum te hoc moneo unum, qualis sim amicus, aut quid possiem;

Potius quam inimicus, periclum facias.

faciam sedulo.

ACTUS V.
SCENA II.

Phidippus,
Laches,
Bacchis.

NIhil apud me tibi defieri patiar, quin, quod opus fit,
Benigne praebeatur.
Sed cum tu satura, at (que) ebria eris, puer ut satur sit facito.

Noster socer, video venit: puero nutricem adduxit.

Phidippe, Bacchis deierat persanctè.

haeccine ea est?

haec est.

Nec pol istae metuunt Deos: neque has respicere Deos opinor.

Ancillas dedo: quo lubet cruciatu per me exquire.

Lic et. haec res hic agitur: me facere Páphilo ut uxor rede [...] ▪

[Page] Oportet, quod si perficio: non poenitet me famae,

Solam fecisse id, quod aliae meretrices facere fugitant.

Phidippe, nostras mulieres suspectas fuisse falsò nobis

In re ipsa invenimus: porro hanc nunc experiamur: nam si

Compererit falso crimini tua se uxor credidisse.

Missam iram faciet: sin autē est ob eam rem iratus gnatus,

Quod peperit uxor clam, id leve est: cito abs eo haec ira abscedet.

Profectò in hac re nihil mali est, quod sit discidio dignum.

Vesim quidem hercle.

exquire: adest: quod satis sit, faciet.

faciam.

Quid ist aec mihi narras? an quia non tute is audisti dudum;

De hac re animus meus ut sit, Laches? illis explete modò animum.

Quaeso aedepol, Bacchis, quod mihi es pollicita tute, ut serves.

Ob eam rem vin ergo introeam?

i, atque exple animum iis ut credant.

Eho, etsi scio pol, his fore meum conspectum invisum hodie:

Nam nupta meretrici hostis est, ā virò ubi segregata est.

At hae amicae erunt, ubi, quamobrem adveneris resciscent.

Easdem amicas fore tibi promitto, rem ubi cognorint:

Nam illas errore, & te simul suspicione exsolves.

Perii pudet Philumenae: sequimini me intro huc ambae.

Quid est, quod mihi malim, quam quod huic intelligo evenire,

Ut gratiam ineat sine suo dispendio, & mihi unà prosit?

Nam si est ut haec nunc Pamphilum vere ab se segregarit?

Scit sibi nobilitatem ex eo, & rem natam, & gloriam esse.

Referet (que) gratiam ei una (que) opera nos sibi imicos junget.

ACTUS V.
SCENA III.

Parmeno,
Bacchis.

AEDepol nae esse meam herus operam deputat parvi preti.
[Page] Qui ob rem nullam misit: frustra ubi totum desedi diem,
Myconium hospitem dum exspecto in arce Callidemidem
Itaque ineptus hodie dum illic sedeo, ut quisque venerat;
Accedebam, adolescens, dic dum quaeso tun'es Myconius
Non sum, at Callidemides? non, hospitem ecquem Pamphilum
Hic habes? omnes negabant: neque enim quemquam esse arbitror:
Denique hercle jam pudebat: abii. sed, quid Bacchidem
Ab nostro affine exeuntem video? quid huic hic rei est?

Parmeno, opportunè te offers: properè curre ad Pamphilum.

Quid eo?

dic me orare, ut veniat.

ad te?

immo ad Philumenam.

Quid rei est?

tua quod nil refert, percunctari desinas.

Nil aliud dicam?

etiam; cognosse annulum illum Myrrhinam.

Gnatae suae fuisse, quem ipsus olim mihi dederat.

scio

Tant umne est?

tantum; aderit continuo, haec ubi ex te audiverit.

Sed cessas?

minimè equidem? nam hodie mihi potestas haud data est;

Ita cursando, atque ambulando totum hunc contrivi diem.

Quantam obtuli adventu meo laetitiam Pamphilo hodie?

Quot commodas res attuli, quot autem ademi curas?

Gnatum ei restituo, qui pene harum, ipsiusque opera periit.

Uxorem, quam numquam est ratus post hac se habiturum reddo;

Qua re suspectus suo patri, & Phidippo fuit, exsolvi.

Hic adeo his rebus annulus fuit initium inveniundis.

Nam memini, ab hinc menses decem fere ad me nocte prima.

Confugere anhelantem domum, sine comite, vini plenum,

Cum hoc annulo, extimui illico; mi Pamphile, inquā, amabo.

[Page] Quid exanimatus es obsecro? aut unde annulum istum nactus:

Dic mihi. ille alias res agere se simulare, postquam id video,

Nescio quid suspicarier, magis coepi instare, ut dicat.

Homo se fatetur vi, in via, nescio quam compressisse:

Dicit que sese illi annulum, dum luctat, detraxisse:

Eum haec cognovit Myrrhina in digito modo me habentem:

Rogat, unde sit narro omnia: haec inde est cognitio facta

Philumenam esse compressam ab eo, & filium inde hunc natum.

Haec tot propter me gaudia illi contigisse laetor:

Et si hoc meretrices aliae nolunt: neque enim est in rem nostram,

Ut quisquam amator nuptiis laetetur, verum ecastor

Numquam animum quaesti gratia ad malas adducā partes

Ego, dum illo licitum est, usa sum benigno, & lepido, & comi.

Incommode mihi nuptiis evenit: factum fateor;

At pol me fecisse arbitror, ne id merito mihi eveniret.

Multa ex quo fuerint commoda, ejus incommoda aequom est ferre.

ACTUS V.
SCENA IV.

Pamphilus,
Parmeno,
Bacchis.

VIde, mi Parmeno, etiam sodes, ut mihi certa & clara attuleris,

Ne me in breve hoc conjicias tempus, gaudio hoc falso frui.

Par.

Visum est.

Pa.

Certone?

Certè.

Pa.

Deus sum, si hoc ita est. Verum reperies.

Pa.

Manedum, sodes: timeo ne aliud esse credam, atque aliud nuncies.

Par.

Maneo,

Pa.

Sic te dixisse opinor inveniste Myrrhinam,

Suum annlum habere Bacchidem.

Par.

Factum.

Pa.

eum, quem ego olim ei dedi:

[Page] Eaque hoc te mihi nunciare jussit: Itane factum?

Pa.

Ita inquam.

Pa.

Quis me est fortunatior, venustatisque adeo plenior? egon'

Pro hoc nuncio quid te donem? quid? quid? nescio.

Par.

At ego scio.

Pa.

quid?

Par.

Nihil: nam neque etiam in nuncio, neque in me ipso tibi quod sit boni scio,

Pa.

Egone, qui ab Orco mortuum me reducem in lucem feceris,

Sinam sine munere à me abire? ah, nimium me ingratum putas.

Sed Bacchidem eccam video stare ante ostium:

Me expectat, credo: adibo.

Ba.

Salve, Pamphise.

Pa.

O Bacchis, ô mea Bacchis, servatrix mea.

Bene factum, & volupe est.

Pa.

Factis, ut credam, facis:

Antiquamque adeo tuam venustatem obtines:

Ut voluptati obitus, sermo, adventus tuus, quocumque adveneris,

Semper siet.

At tu ecastor morem antiquum, atque ingenium obtines.

Ut unus hominum homo te vivat numquam quisquam blandior.

Pa.

Ha, ha, hae, tun mihi istuc?

Rectè amasti, Pamphile, uxorem tuam:

Nam numquam ante hunc diem meis oculis eam, quod nossem, videram:

Perliberalis visa est.

Pa.

Dic verum,

ita me dii ament Pamphile,

Pa.

Dic mihi harum rerum numquid dixti jam patri?

Nihil.

Pa.

Neque opus est:

Adeo mutito, placet hoc non fieri, itidem, ut in comoediis

Omnia ubi omnes resciscunt, hic quos par fuerat resciscere

Sciunt; quos non autem scire aequom est, neque resciscent, neque scient.

Ba.

Immo etiam, qui hoc occultari posse facilius credas, dabo:

[Page] Myrrhina ita Phidippo dixit, jure jurando se meo

Fidem habuisse, & propterea te sibi purgatum.

Par.

optume est:

Speroque rem hanc esse eventuram nobis ex sententia.

Par.

Here, licet ne scire ex te, hodie quid sit quod feci boni?

Aut quid istuc est, quod vos agitis?

Pa.

Non licet.

Par.

suspicor tamen.

gone ab Orco hunc mortuam? quo pacto?

Pa.

nescis Parmeno,

Quantum hodie pro fueris mihi, & ex quanta aerumna me extraxeris.

Par.

Immo verò scio, neque hoc imprudens feci.

Pa.

ego istuc satis scio.

Par.

An.

Temere quidquam Parmenonem praetereat, quod facto usus sit?

Pa.

Sequere me intro, Parmeno.

Par.

sequor, equidem plus hodie boni

Feci imprudens, quam sciens ante hunc diem umquam, plaudite.

FINIS.

[Page]

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Text Creation Partnership. This Phase I text is available for reuse, according to the terms of Creative Commons 0 1.0 Universal. The text can be copied, modified, distributed and performed, even for commercial purposes, all without asking permission.

Pub. Terentii Afri Comœdiæ sex — Selections. 1648

Author: Terence.1648

PROLOGUS.

ACTUS I.

SCENA I.

ACTUS I.SCENA II.

ACTUS I.SCENA III.

ACTUS I.SCENA IV.

ACTUS I.SCENA V.

ACTUS II.

SCHENA I.

ACTUS II.SCENA II.

ACTUS II.SCENA III.

ACTUS II.SCENA IV.

ACTUS II.SCENA V.

ACTUS II.SCENA VI.

ACTUS III.

SCENA I.

ACTUS III.SCENA II.

ACTUS IIISCENA III.

ACTUS III.SCENA IV.

ACTUS III.SCENA V.

ACTUS. IV.

SCENA I.

ACTUS IV.SCENA II.

ACTUS IV.SCENA III.

ACTUS IV.SCENA IV.

ACTUS IIII.SCENA V.

ACTUS IIII.SCENA VI.

ACTUS V.

SENA I.

ACTUS V.SCENA II.

ACTUS V.SCENA III.

ACTUS. V.SCENA IIII.

ACTUS V.SCENA V.

ACTUS V.SCENA VI.

PROLOGUS.

ACTUS I.

SCENA I.

ACTUS I.SCENA II.

ACTUS II.

SCENA I.

ACTUS II.SCENA II.

ACTUS II.SCENA III.

ACTUS III.

SCENA I.

ACTUS III.SCENA II.

ACTUS III.SCENA III.

ACTUS III.SCENA IIII.

ACTUS III.SCENA V.

ACTUS IV.

SCENA I.

ACTUS IV.SCENA II.

ACTVS IV.SCENA III.

ACTUS. IV.SCENA IIII.

ACTUS IIII.SCENA V.

ACTUS IV.SCENA IV.

ACTUS IV.SCENA VII.

ACTUS V.

SCENA I.

ACTUS V.SCENA II.

ACTUS V.SCENA III.

ACTUS V.SCENA. IV.

ACTUS V.SCENA V.

ACTUS V.SCENA VI.

ACTUS V.SCENA VII.

ACTUS V.SCENA VIII.

ACTUS V.SCENA IX.

PROLOGUS.

ACTUS I.

SCENA I.

ACTUS I.SCENA II.

ACTVS II.

SCENA I.

ACTUS II.SCENA II.

ACTUS. II.SCENA III.

ACTUS III.

SCENA I.

ACTUS III.SCENA II.

ACTUS III.SCENA III.

ACTUS I.
SCENA II.

ACTUS I.
SCENA III.

ACTUS I.
SCENA IV.

ACTUS I.
SCENA V.

ACTUS II.
SCENA II.

ACTUS II.
SCENA III.

ACTUS II.
SCENA IV.

ACTUS II.
SCENA V.

ACTUS II.
SCENA VI.

ACTUS III.
SCENA II.

ACTUS III
SCENA III.

ACTUS III.
SCENA IV.

ACTUS III.
SCENA V.

ACTUS IV.
SCENA II.

ACTUS IV.
SCENA III.

ACTUS IV.
SCENA IV.

ACTUS IIII.
SCENA V.

ACTUS IIII.
SCENA VI.

ACTUS V.
SCENA II.

ACTUS V.
SCENA III.

ACTUS. V.
SCENA IIII.

ACTUS V.
SCENA V.

ACTUS V.
SCENA VI.

ACTUS I.
SCENA II.

ACTUS II.
SCENA II.

ACTUS II.
SCENA III.

ACTUS III.
SCENA II.

ACTUS III.
SCENA III.

ACTUS III.
SCENA IIII.

ACTUS III.
SCENA V.

ACTUS IV.
SCENA II.

ACTVS IV.
SCENA III.

ACTUS. IV.
SCENA IIII.

ACTUS IIII.
SCENA V.

ACTUS IV.
SCENA IV.

ACTUS IV.
SCENA VII.

ACTUS V.
SCENA II.

ACTUS V.
SCENA III.

ACTUS V.
SCENA. IV.

ACTUS V.
SCENA V.

ACTUS V.
SCENA VI.

ACTUS V.
SCENA VII.

ACTUS V.
SCENA VIII.

ACTUS V.
SCENA IX.

ACTUS I.
SCENA II.

ACTUS II.
SCENA II.

ACTUS. II.
SCENA III.

ACTUS III.
SCENA II.

ACTUS III.
SCENA III.

ACTUS IV.
SCENA II.

ACTUS IV.
SCENA III.

ACTUS IV.
SCENA IV.

ACTUS IV.
SCENA V.

ACTUS IV.
SCENA VI.

ACTUS IV.
SCENA VII.

ACTUS IV.
SCENA VIII.

ACTUS VI.
SCENA II.

ACTUS V.
SCENA III.

ACTUS V.
SCENA. IV.

ACTUS V.
SCENA V.

ACTUS I.
SCENA II.

ACTUS II.
SCENA II.

ACTUS II.
SCENA III.

ACTUS II.
SCENA IV.

ACTUS III.
SCENA II.

ACTUS III.
SCENA II.

ACTUS III.
SCENA III.

ACTUS III.
SCENA IV.

ACTUS III.
SCENA V.

ACTUS III.
SCENA VI.

ACTUS IIII.
SCENA II.

ACTUS IIII.
SCENA III.

ACTUS IV.
SCENA IV.

ACTUS IV.
SCENA V.

ACTUS IIII.
SCENA VI.

ACTUS IIII.
SCENA VII.

ACTUS V.
SCENA II.

ACTUS IV.
SCENA III.

ACTUS V.
SCENA IV.

ACTUS V.
SCENA V.