Ir parchedig Dr. William Thomas, Dean o Gaer-Angon, Mr. Hugh Edwards o Langadog yn shîr Gaer-Fyrddyn, Mr. David Thomas o Fargam, Mr. Samuel Jones o Langynwyd yn shîr Forgannwg, Mr. William Lloyd o St. Petrox yn shîr Benfro, Gweinidogion yr Efengyl, y mae Gosodwr-allan y llyfr hwn yn chwennych pôb mâth o ddedwyddwch amserol a thragwyddol.

YN gymmaint a môd i yn credu eich bôd chwi yn wŷr ac sydd yn ofni Duw, ac yn rai ac sydd yn dymuno yn dda i eneidiau ein cŷd-wladwŷr y Cymru, yr ŵyfi yn gw neu­thur yn Hyf. eon i ddanfon allan y llyfr hwn (ac sydd yn dyscu ofn yr Arglwydd) sef, Gwaith yr Awdwr bendigedig Mr. Rees Prichard, tan eich enwau chwi, gan ddeisyf ymgeledd iddo, megis i blen­tyn ymddifad, tan gysgod eich adenydd.

Ac yr ŵyf yn cyssegru y llyfr hwn i chwi, oble­gid bôd rhwymedigaeth arnafi, iê ac ar holl Gymru i fôd yn dra diolchgar i chwi. Canys os derbyni­wyd dim daioni trwy y Trydydd Lyfr o waith yr Awdwr, (fel yr ŵyfi yn credu ei dderbyn, megis trwy y lleill) y mae holl Gymru yn rhwymedig am hynny i chwi y Parchedig Dr Thomas; canys y dystiolaeth dda, a roddasoch chwi ymma yn Lundain, dan eich llaw, am yr Awdŵr a'i Ddau [Page] lyfr cynta, y fu fôdd i gael cennad i brintio 'r Try­dydd.

Ac y mae 'r wlâd, Barchedig Syrs, yn rhwy­medig i chwithau y lleill, am y cymmort [...] y ro­ddasoch (ym-mysc eraill foneddigion a gweinidogion cyfrifol) i myfi yn y gwaith o brintio y Testament newydd, a'r Psalmau, a Chatechism Mr. Perkins, (y sydd ar fyrr i ddyfod i'r wlâd) fel y gallei y Cymru sy heb saesneg, gael yn eu iaith eu hunain gyfarwydd-deb ym matterion eu iechydwriaeth dra­gwyddol.

Mat. 16.26.Y mae yn ddilys, yn gymmaint a bôd yr enaid yn werthfawroccach nâ'r corph, iê nâ'r holl fŷd, fôd yr elusen neu 'r cynnorthwy honno a roddir i gyflaw ni angenrheidieu yr enaid, yn fwy rhagorol, ac yn fwy cymmeradwy gŷdá Duw, nâ'r hon y roddir i gyflawni angenrheidieu 'r corph.

Mat. 10.42.Ac os o'i râs y'gobrwya ein Harglwydd Jesu y sawl a roddant yn unic phiolaid o ddwfr oer, i dorri syched corphorol un o'r lleiaf o'i ddiscyblion ef; Pa faint mwy y gobrwya se y sawl sydd yn torri syched ysprydol miloedd o eneidiau mewn gwlâd, trwy ddanfon Gair Duw iw mysc? A gofia Christ y dydd diwetha weithredoedd o drugaredd i'r corph? Mat. 25. gan ddywedyd, Bum newynog, a rhoddasoch i mi fwyd; sychedig, a rhoddasoch i mi ddiod; noeth a dilladasoch fi: Ac a anghofia fe weithredoedd o drugaredd i'r enaid? Na atto Duw i ni dybied hvnny.

Wedi cael profiad eisoes o'ch cariad chwi tu ac at ein Gwlâd, yr wyfi yn gobeithio, (gan nad all gra [...], ble bo fe, fôd yn segur, ond cyfrannu ei hunan er daioni i eraill) y bydd i chwi fôd yn barod i wneuthur ychwaneg o'r fâth weithredoedd: ac yn [Page] bennaf dim, a bydd gwiw gennych i gymmeryd e mewn part da, i mi ddeisyf arnoch, i wneuthur eich gore, i gael printio yr holl Fibl cymraeg drachefn.

Canys er danfon ir wlâd y Testamentau, i gyfla­wni y diffyg presennol sydd yno O Air Duw yn brintiedig; fel y bo i bobl dlodlion, a gwasanaeth­ddynion, a phlant ieuaingc (nid yw abl i brynu Bi­blau) trwy gyrhaedd y rhain, gael ychydig foddi­on ychwaneg i cyfarwyddo nhwy ym matteri­on eu iechydwriaeth: Etto er hyn i gŷd, gan sôd yr holl Scrythur wedi ei rhoddi gan ysprydoliaeth Duw, ac yw fuddiol i athrawiaethu, i argyoeddi, 2 Tim. 3.15, 16, 17. i geryddu, i hyfforddi mewn cyfiawnder; fel y byddo dŷn Duw yn berffaith, wedi ei berffeithio i bôb gwei­thred dda; fe fyddei drueni tôst i adel pobl heb y cwbl o honi; yn enwedig yn y fâth wlâd, ble mae☜ llawer o Weinidogion, iw dinistr ei hun, Ezek. 33.8. Heb. 13.17 yn dra es­ceulus i borthi eu praidd, fel pe ni bae ddim cyfrif i roddi i Dduw y Dydd diweddaf, am yr eneidiau dan eu golygiaeth. Ac o gael yr holl Fibl iw mysc, hwy fyddant ar y ffordd, oni bydd y bai arnynt eu hunain, i gael, nid rhan, fel y nawr, ond y cwbl o'r☜ llesâd, y mae 'r grasol Dduw wedi bwyntio i roddi allan i blant dynion trwy ei Air sanctaidd.

Y mae awydd yn llaweroedd o'n gwlâd i brynu Biblau yn gystal a Thestamentau cymraeg, fel y gŵyr Marsiandwyr Cymru yn ddigion da, wrth yr ymofyn y sydd yn fynych am danynt, yn, eu Shioppe ys blynyddoedd, ble nid ydynt iw cael am arian.

Nid oes ymma wedi adel ond ynghylch hanner cant o honynt, a'r rheini mor ddrûd fel na ddichon gweithwŷr, a gwasanaeth bobl, yn enwedig bugei­haid tlodion gyrraedd mo honynt: canys rhaid idd­ynt hwy dalu rhagor yn y wlâd nag yr ydys yn ei [Page] Mr. Owen, a Stationer at the white Hart in Bread-street in London, has about 50 Welsh Bibles yet unsould, which the Dealers of Wales would do well to send for. They may have them for 6 s. a Book, it may be 4d. less if they buy any quantity.dalu ymma am danynt. Er gwaeled yw'r cyfryw rai, etto rhaid meddwl, fod gan bôb yr vn o honyn [...] enaid mor werthfawr iw gadw neu golli, ac enaid y Tywysog pennaf yn y bŷd; ac o herwydd hynny, y maent yn deilwng iw cofio yn gystal ac eraill.

Ni ddichon y cyfryw wneuthur densydd yn y bŷd o'r bibl saesneg, na miloedd ychwaith o Ben­teuluoedd yng Hymrae, o herwydd sôd y iaith yn ddieithr iddynt. Ac pyt fae dros lawer oes dri chant ar ddeg o Saefon dyscedig, cydwybodol, ar vn­waith yn cadw ysgolion, yn nhair Shîr a'r ddeg Cym­ru; i ddyscu saesneg i'n cydwladwyr: er hynny ni byddei bossibl, i gyffredin bobl ein Gwlâd golli iaith eu mammau y pum can mlynedd ac a ganlynant, os parhaiff y Bŷd cyhŷd a hynny. Canys nid oes ond rhai o'r cyffredinwŷr yn abl cadw eu plant mewn ysgol. A'r Sawl a ellir eu cadw yno, wedi dysgu saesneg yn yr ysgol, rhaid iddynt ddywedyd cymraeg gartref, ac onid ê nis deallir mo honynt: ac pan tyfont i fynu i fôd yn Benteuluoedd ei hu­nain, fe wyddys mae cymraeg a orfydd arnynt ei ddywedyd ym-mysc eu tylwyth, ac yn gyffredi­nol yn y ffeirie a'r marchnadoedd: A pha fôdd erbyn hyn y collir y iaith gymraeg? Ac etto dym­ma 'r fath beth y mae rhai yn ei Tybied. phansio; ac ar hynny yn barnu, nad da printio mâth yn y bŷd o lyfrau cymraeg i gynnal y iaith i fynu; ond ei fod yn weddus ir bobl golli ei iaith, a dysgu saesneg. Digon da. Ond cofied y eyfryw, mai Haws djwedyd mynydd na myned trosto.

Gwîr yw, mae da iawn fyddei, pyt fae pawb yng-Hymru yn deall saesneg; canys yna ni byddei arnynt eisie na Biblau, na llyfrau da eraill, gan fôd Printwyr yn Llundain er mwyn eu hennill eu hu­nain, [Page] yn printio miloedd o honynt bôb blwyddyn yn y iaith honno, fel nad all fôd diffig yn y mat­ter hynny mewn vn lle yn y Deyrnas.

Ond er fôd llaweroedd yn ein Gwlâd (i Dduw y byddo 'r diolch) yn medru gwneuthur denfydd o'r Bibl saesneg: etto gan fôd y peth yn amgenach gydâ mwy o lawer nâ'r trydydd ran o bobl Gym­ru, ac nad oes possiblrwydd mewn llawer oês, nac iddynt i gŷd, nac ir rhan fwyaf o honynt i ddyscu cymmaint o saesneg, ac y gallont ddeall y Bibl yn y iaith honno (er dyscu o honynt yhydig i'w arferid mewn ymadrodd cyffredin) oni bae i Dduw wneuthur gwyrthiau, gan roddi tafodau dieithr iddynt, fel y rhoddodd efe gynt ir Apostolion; (yr☜ hyn beth nid oes disgwyl am dano, gan nad oes a­ddewid oi blegid) Gan fod y peth meddafi fel hyn, Pwy (ond Dyn dieithr yn ein Israel ni, neu y cyfryw rai nad ydynt yn Mawr. dwys feddwl am gyflwr eneidiau pobl y sydd yn eiste mewn tywyllweh a chysgod angeu)☜ nas gwél mor anghenrheidiol ydyw, Hos. 4 6. os mynnir na ddi­fethir rhai o ddiffig gwybodaeth, i ddanfon allan yr holl Fibl iw mysc yn y iaith gymraeg.

Ac am y Tyb. phansi y soniais i o'r blaen am dano, y sydd gan rai y nawr fel gynt, clywch beth y ddywaid Mr. Cyffin yn ei llythyr at y Darllenydd, o flaen Deffyniad ffydd Eglwys Loeger; yn y flwy­ddyn 1594. Eb efe,

ACymmw­ys.chymmesur yw adrodd i ti yn hyn o fan pa ddi­aledd a llwyr-gam, a wnaeth gŵr eglwysig o Gym­ru mewn eisteddfod; pansonniwydgrybwyllwyd am-roi cennad i vn Artist, Printiwr.celfydd i brintio Cymraeg: yntef a Ddywe­dodd.ddoedodd nad cymmwys oedd adel printio mâth yn y bŷd ar lyfreu Cymreig, eithr ef a fynne i'r babl ddyscu Saesonaeg, a cholli eu Cymraeg, ganDdywe­dyd.ddoedyd [Page] ym-mhellach na wnae'r Bibl Cymraeg ddim da,Ond.mamyn, llawer o ddrwg. Wele, ond rhinweddol ☞a naturiol oedd fôd Vn ac nid yn, y ddy­lei fôd im tyb i.yn eglwyswr fal hyn? A alle Ddiawl ei hun ddoedyd yn amgenach? Nid digon oedd gantho ef speilio 'r Cyffredin am eu da daiarol, ond ef a fynne gwbl anreithio eu heneidieu hwy he­fyd. ☞Herwydd pwy ni ŵyr mor amhossibl fydde dwyn yr holl bobl i ddyscu Saesonaeg, ac i golli eu Cymraeg; ac morDosturusresynol yn y cyfamser fydde colli peth annei­rif o eneidieu dynion eisieu dysc a dawn iw hyfforddi? Ond tebig oedd hwn i'r ci yn gorwedd yn y preseb, ni wnae na bwytta gwair ei hun, na gadel i'r ŷch bori chwaith? Na bo gwell helynt ei enaid ef nag oedd ei ystyriaeth fo am eneidieu eraill.DywededDoetted pawb Amen, ac na chlywer bŷth mwy sôn am dano. Ond gan fôd llyfr gair Duw wedi ei gymreigu a'i brintio, nid gwiw i [...]êb o blant diawl bellach geisio tywyllu goleuni Cymru, gwnelont eu gwaethaf.

Ond yn gymmaint a bôd offeiriaid y papistiaid yn galw yn unic am Grêd ac ufydd-dod dall oddi­wrth y bobloedd, sef i gredu ac i ufyddhâu fel y mae eglwys Rhufain (sef y Pâb, neu 'r Pâb a chyngor) yn gorchymyn, ac yn credu (bid drwg, bid da) heb gennadu i'r Rhai nid ydynt wyr eglwysig. dynion llŷg, i chwilio 'r Scrythyrau, ac i brofi athrawiaethau yr eglwys­wŷr wrthynt hwy,1 Thess. 5.21. 1 Jo. 4.1. Jo. 5.39. Act. 17.10, 11, 12. Esa. 8.20. megis wrth reol gymmwys, (fel y mae Duw yn erchi gwneuthur ag athrawiaeth pawb, ac fel y gwnaeth y Beraeaid gynt ag athrawia­eth Paul a Silas, am yr hyn y mae 'r yspryd glân yn eu canmol hwynt, a thrwy wneuthur yr hyn y mae dynion yn dyfod i gredu, ac i ufyddhâu i'r gwirionedd, (fed y daeth y Beraeaid) nid ar awdurdod dŷn, ond ar awdurdod y goruchaf Dduw yn llefaru yn ei Air) yn gymmaint meddafi a bôd offeiriaid y papistiaid [Page] yn attal y Scrythyrau oddi wrth y bobl yn iaith eu mammau,Psal. 119.105. Marc. 4 21 ac felly yn dodi un o ganhwyllau Duw dan lestr, yn wrthwyneb iw Ewyllys sanctaidd ef; oddieithr iddynt ganiattâu hynny idd eu cyfeillion yng-wledydd y Protestantiaid, nid i farnu wrth­ynt, yn ôl Barn yr Arglwydd yn llefaru yn ei Air, p'un a'i gwîr ai celwydd y mae eglwys Rufain yn ei ddyscu, (canys rhaid iddynt druain dderbyn hynny i gŷd, a'i fwytta a'i lyngcu, heb ofyn vn cwestiwn, megis bwytta a llyngcu yr ŷch, a'i glustiau, a'i gŷrn, a'i golyddion, a'i gynffon, a chwbwl) ond i'r diben hyn ysgatfydd, fel y bo iddynt mewn lliw a rhîth saethu gydâ nyni yn ein Bwa, ac ymladd â nyni â'n harfau ein hunain: Allan o hynny, mewn rhyw wledydd, megis yn Hispaen, y mae 'n fatter bywyd (medd rhai) i ddynion fôd â'r scrythyrau wedi ei cyfieithu yn eu tai, neu i chwilio hwynt yn iaith eu gwlâd:

Ac ymmhellach,Mat. 13.24, 25. yn gymmaint a bôd offeiriaid y papistiaid (tra ydyw rhai o weision Duw yn cyscu) yn hau eu hefrau yng Hymru, yn gystal ac mewn llaweroedd o wledydd eraill, ac fôd ganddynt rhai Rhai we­di dyfod i mewn, a throi at­tynt hwy. Proselytiaid yno, fel y mae 'n eglur wrth eu llyfr cymraeg o ddefosionau, &c. (a elwir Allwydd neu agoriad Paradwys) a brintiwyd yn hwyr:

Ac yn gymmaint ac a dichon rhagor o'n cyd­wladwyr gael eu gwenwyno ganddynt; canys dy­fal iawn ydynt i ŵyr-droi, ac i dynnu pobl oddi­wrth Symlrwydd yr Efengyl, i gredu celwyddau, ac i arwain hwynt i ffiaidd eulynaddoliaeth, gwedi Troi. 2 Tim. 3.13. dieithro eu calonnau hwynt vn-waith oddiwrth y Scrythyrau, gan fôd gwedi eu twyllo eu hunain, a'u gyrru yn y blaen gan y Dat. 16 13, 14. Diawl i dwyllo eraill, gwedi eu gadel iddynt eu hunain gan Dduw [Page] trwy farn gyfiawn, 2 Thes. 2.10, 11, 12. i fod mewn amryfusedd cadern, fel y credont gelwydd, fel y barner yr holl rai nid oedd­ynt yn credu i'r gwirionedd, ond yn ymfodloni mewn anghyfiawnder:

Am y rhesymmau hyn, (Barchedig Syrs) ac eraill o'r fâth, yr ydwyf yn ei weled yn addas, (nid er eich mwyn chwi, y sydd yn gwybod y pethau hyn eisoes yn well na myfi, ond er mwyn y gyffredin bobl, i ddwylo pa rai y daw y llyfr hwn) i ddodi lawr, ac i eglurhau y ddau bwngc hyn.

2 Tim. 3.15, 16.Yn Gyntaf, Fod y scrythur lan yn abl i wneu­thur pobl yn ddoeth i iechydwriaeth, ac i fyw y fath fywyd yn y byd presennol, ac y caffo Dduw o­goniant, a'u eneidiau eu hun gyssur oddiwrtho.

Yn Ail, Fod Duw yn ewyllysio i ddynion Y rhai nid ydynt eglwyswyr llyg yn gystal ac ir eglwyswyr i chwilio, ac i ddarllen, ac i fyfyrio ar y Scrythyrau Sanctaidd, fel y ga­llont gael Daioni. budd a thragwyddol lesad iw enei­diau trwyddynt: er nad oes gwadu y dy lei 'r Gwei­nidogion, o herwydd eu galwad a'u swydd, wneu­thur hynny yn fwy nâ nêb arall,Mat. 13.52 fel y gallont ddwyn allan o'u tryssorau bethau newydd a hên er llesâd i'w gwrandawyr.

Psal. 119.105. D [...]h. 6.23.Fe fydd y pwngc cyntaf yn eglur ddigon os ysty­riwn ni, fôd y scrythyrau, yn Gyntaf yn gwasanaethu i oleuo y rhai tywyll angnhabyddus, i adnabod Duw a'i ewyllys sanctaidd ef: Ac yn Nessaf i argyhoeddi pobl am ei pechodau, 2 Tim 3.16 Rhuf. 7.7. Rhuf. 6.23 Jo. 5.39. a'r embeidus gyflwr y maent yn­ddo oiplegyd hwynt: Ac yn Drydydd i wneuthur ein Harglwydd Iesu Ghrist gwîr feddyg yr enaid yn gydnabyddus iddynt, megis yr hwn yn vnic ac a ddichon eu cadw hwynt rhag eu pechodau, a'r ddam­nedigaeth dragwyddol ddyledus am danynt: Ac ar ôl hynny i Psa. 19 7. Jo. 20 31. troi nhwy at Dduw trwy gredu yn Iesu [Page] Ghrist, gan eu 2 Cron. 34.18, 19, 27. gostwng hwynt am eu pechodau, a pheru iddynt alaru a chywilyddio am danynt, a'i ca­sâu, a'u Psal. 119.9, 104. ffieiddoi, a Psal. 119.9, 104. throi oddiwrthynt, ac ymadel â'r Dih. 6.24 Ps. 119.115 gyfeillach ddrwg sydd yn byw ac yn ymhyfrydu ynddynt, ac o ddydd eu troedigaeth at Dduw hyd ddydd Psal. 119.111, 112. 2 Tim. 3.16, 17. Tit. 2.11, 1 [...] marwolaeth, i fyw yn sobr, yn gyfiawn, ac yn dduwiol yn y byd presennol.

Y mae yr scrythyrau yn llawn o'r Pethau hyn: Ac nid yw bossibl i vn rhyw ddŷn mewn oedran fôd yn gadwedig heb Jo. 17 3. wybodaeth mewn rhyw fessur o honynt. Canys y mae yr addewidion o drugaredd,☜ a bywyd tragwyddol, wedi eu gwneuthur yn v­nic i'r rhai sydd yn 1 Cor. 2.9 Jac. 1.12. caru, ac yn Luc. 1.50 Ps. 103.17. ofui Duw, yn Jo. 3.36. credu yn Iesu Grist, yn Act. 3.19. edifarhau am eu pecho­dau, yn Dihar. 28.13. Esay. 55.7. troi oddiwrthynt hwy, ac yn ymroi i wneu­thur Mat. 7.21. Heb. 5.9. Exod. 20.6. Psal. 103.17.18. ewyllys Duw trwy gadw ei orchymynnion ef;

Y nawr pa fôdd y dichon pobl gyflawni hyn i gŷd, (a thrwy hynny siccrhau eu henain eu bod hwynt hwy yn 1 Jo. 2.3, 4, 5. 2 Cor 1.20 Aelodau i Ghrist, a bod yr addewi­dion hyn 1 Jo. 2.3, 4, 5. 2 Cor 1.20 trwyddo fe yn perthynu iddynt,) oni fydd ganddynt wybodaeth o'r pethau sydd i'w cyflaw­ni?

A ddichon dŷn garu ac ofni Duw heb ei adna­bod ef?Mar. 2.17. Act. 2.37. Act. 16.30. A ddichon dŷn ymofyn am Iesu Grist vnig Feddyg yr Enaid, ac hiraethu am dano, ac ymroi i gredu ynddo, heb fôd yn deimladwy o'i ddolu­riau a'i glwyfau ysprydol, a'i gyflwr colledig heb­ddo? A ddichon dŷn alaru am bechod, a throi oddiwrtho heb adnabod beth yw pechod? A ddi­chon dŷn wneuthur ewyllys Duw, trwy ymdre­chu cadw ei orchymynnion ef heb wybodaeth o [Page] honynt? A pha fôdd y ceir gwybodaeth o hyn oll, ond trwy 'r Scrythyrau fel y dywedpwyd or blaen? Ac o herwydd hynny y mae 'r Scrythur lân yn abl i wneuthur pobl yn ddoeth i iechydwriaeth, yr hyn beth ydyw un rhan o'r pwngc cyntaf oedd iw eglurhau.

A chan fod y Scrythyrau trwy 'r addewidion efengylaidd sydd ynddynt, ac sydd felusach nâ'r Psal. 19.8, 10. Rhuf. 15.4. mêl, iê nâ diferiad diliau mêl, yn cyssuro y sawl sy'n galaru am eu pechodau, ac yn 1 Pet. 2.2 cryfhau y gweiniaid; fel y cynnyddont mewn grâs: a trwy y gorchymynnion, a'r cynghorion, a'r ceryddon, a'r bygythion, yn dihuno y rhai cysclyd, ac yn Ps. 119.50 bywhau y rhai marwaidd ym matterion eu ie­chydwriaeth, i gyflawni eu dyled-swyddau tu ag at Dduw a dynion; y mae trwy hynny y rhan arall o'r pwngc cyntaf gwedi ei eglurhâu, sef, fod y Scrythur lân yn abl i heri pobl i fyw y fâth fywyd yn y bŷd presennol, ac y caffo Dduw ogoniant, a'u heneidiau eu hun gyssur oddiwrtho. Canys ym marn Christ, trwy gyflawni y dyledswyddau hyn, y mae pobl yn Jo. 15.8. gogoneddu Duw; ac ym marn St. Paul y maent yn derbyn 2 Cor. 1.12. cyssur iw heneidiau eu hun. Siccr yw fôd achos ddigon i'r Sawl sy'n rhodio yn ofn yr Arglwydd, i rodio hefyd yn Act. 9 31 Phil. 4.4. niddanwch yr yspryd glán. Canys y mae y ffrwythau da hyn yn dangos yn eglur, eu bôd hwy yn Mat. 7.17 Jo 15.5. breniau da, ac yn Mat. 7.17 Jo 15.5. ganghennau ynghrist, ac o herwydd hynny mewn 1 Jo. 5.12 stâd o iechydwriaeth.

Ac am yr Ail Bwngc, sef, Fod Duw yn ewylly­ssio i ddynion Rhai nid ydynt eg­lwyswyr. llyg, yn gystal ac ir Eglwyswyr i chwilio, ac i ddarllen, ac i fyfyrio ar y scrythyr­au sanctaidd, fel y gallont, gael Daioni. budd, a thra­gwyddol lesad iw eneidiau trwyddynt. y mae [Page] hynny yn eglur yn gymmaint a bôd ein Har­glwydd Iesu yn Jo. 5.39. gorchymyn i bawb yn gyffredinol i chwilio 'r Scrythyrau. Ac yn fwy neilltuol y mae Duw yn gorchymyn hynny i Deut. 17 18, 19, 20. Psal. 119.15, 24.Frenhinoedd megis Dafydd, i Jos. 1.8. Filwyr megis Josuah, i Benteuluoedd (pa vn bynnag ai Gwŷr ai Gwragedd) megis ir Deut. 6.6, 7, 8, 9. Israeliaid; canys y mae efe yn gorchymyn iddynt scrifennu ei eiriau ef ar bŷst eu Tai, ac ar eu pyrth, a'u rhwymo hwynt yn Arwydd ar eu dwylo, yn rhactalau rhwng eu llygaid, i hyspyssu hwynt iw plant, Sôn. a chrybwyll am danynt pan eisteddent yn eu Tai, pan gerddent ar y ffordd, a phan gorweddent i lawr, a phan gyfodent i fynu. I ba bwrpas y scrifen­nit hwy ar y pŷst, ac ar y pyrth ond iw dar­llen?

Ym mhellach, y mae Duw yn dangos ei fôd ef yn ewyllysio i bawb (sef Gwŷr, a Gwragedd, a phlant) i chwilio 'r Scrythyrau, gan ei fod ef yn canmol y Act. 17.11. Beraeaid am hynny, a Thimotheus am hynny, îe pan yr oedd efe yn 2 Tim. 3.15. fachgen; a'r Eu­nuch am hynny, yr hwn oedd yn eu darllen hwynt yn ei gerbyd, ar y ffordd wrth Ymdei­thio. Shiwrneia. îe fe fendithiodd Duw ei gwaith hwy cyn belled, ac y daeth y Beraeaid i Act. 17.12. gredu, ac y derchaswyd Timotheus i fôd yn 2 Tim: 4, 5. Efengylŵr, ac y danfonwyd Philip i agoryd y Scrythyrau, ac i droi 'r Act. 8.27 hyd y di­wedd. Eunuch i'r ffydd.

Y mae 'r yspryd glân yn dangos, mai dedwydd yw'r rhai sy'n Dat. 1.3. ddarllen yngystal a'r rhai sy'n gwran­do geiriau prophwydoliaeth y Datcuddiad, ac yn cadw y pethau sy yn scrifennedig ynddi. Ac yn y Psalm gyntaf, fei dodir i lawr megis Arwydd o ddyn duwi­ol, ei fôd efe yn myfyrio ynghyfraith yr Arglwydd ddydd a nôs. Ac y mae 'n Iachawdwr yn dywedyd [Page] yn Eglur. blaen, mai vn achos pa ham y mae pobl yn cy­feiliorni ydyw, o herwydd nad ydynt yn gŵybod y Scrythyrau. Mat. 22.29.

Y nawr gan fôd y Scrythyrau gwedi rhoddi gan ysprydoliaeth Duw er Rhuf▪ 15.4. addysc i bawb, sef, i ddyscu pawb i Deut. 17.19. ofni ef, ac i Joan 20.31. gredu yn ei fâb ef, ac i goleuo nhwy i adnabod, ac i cyfarwyddo nhwy i wneuthur ei 2 Pet. 1.19 2 Tim. 3.16, 17. ewyllys ef, fel y bont gad­wedig; a chan fôd hyn oll yn angheurheidiol i bôb mâth o ddynion tan y nefoedd, (ac y fynno fôd yn gadwedig) yn gystal ac i Ddafydd y Bre­nin, i Josuah y milwr, i'r Eunuch y Pendefig, ir Beraeaid yn wŷr ac yn wragedd, i Timotheus yn fachgen, ac i Benteuluoedd yr Israeliaid; y mae 'n canlyn oddiwrth hynny, Yn gyntaf, Y dylei bawb ddarllen y Scrythyrau megis hwyntau:

Ac yn nessaf, Y dylit cyfieithu 'r Scrythyrau i bôb iaith fel y gellir cael llesâd oddiwrthynt▪ canys oni chaiff y bobl y Scrythyrau yn y iaith y deall­ont, ni bydd bossibl iddynt i chwilio a'u dar­llen hwynt, yn ôl gorchymyn Duw yn y mat­ter ymma. A pha fodd y saif e gyda chyfiawnder Duw, i ofyn ar ddwylo pobl y peth nid ydynt abl i gy­flawni? Na atto Duw i ni dybied ei fod ef yr hwn sydd yn berffaith gyfiawn, yn gofyn oddiar ddwylo po­bl, ond yr hyn a allant hwy (trwy iawn arferiad y mo­ddion, a thrwy ei fendith ef arnynt, a thrwy gŷd­weithiad ei yspryd ef trwyddynt) ei gyflawni er bûdd iw heneidiau. Ac am hynny fel y bo i Dduw gael ei gyfiawnhau yn ei Gor­chymyn. arch yn hyn o beth, y mae 'n wrthwyneb i reswm, i attal y Scrythyrau oddi­wrth y bobl yn eu iaith ei hûn, fel y mae 'r papisti­aid yn gwneuthur.

Pa fôdd Attolwg. ardolwyn y cae Duw ei Amcan. ddiwedd, wrth [Page] roddi y scrythyrau i blant dynion, oni roddid hwy maes ir bobl yn y iaith y ddeallont? Y mae Duw er mwyn cael ei ddiwedd ym mhregethiad ei Air, yn peri cyfieithu yr hyn y lefarir mewn 1 Cor. 24.27. tafod diei­thr. Ac a dybygwn ni nad yw efe yn ewyllyssio yr un peth ynghylch ei Air yn scrifennedig? Oni channiattaer hyn ir bobl, fe fydd llyfr Duw me­gis peth wedi selio iddynt.

Ni wasanaetha dywedyd fod yr Offeiriaid i ddyscu 'r bobl, ac fôd hynny yn ddigonol i'r dynion llŷg. Canys os yw Duw (fel y prwfiwyd yn eglur ei fôd ef) wedi pwyntio 'r Scrythyrau yn gystal a'r gweinidogion i dyscu hwynt hwy; ac nad oes ir bobl dderbyn dim oddiwrth y gweinidogion (îe pe bae yr Apostolion yn pregethu yn eu mysc, neu Angel o'r nêf) ond yr hyn a allant i wneuthur yn dda trwy 'r 1 Thess;. 5.21. 1 Jo. 4.1. Esa. 8.20. Act. 17.2, 1 [...] Gal. 1.8, 9. Scrythyrau; y mae yn canlyn oddi wrth hynny, y dylit cyrchu at yr vn fel y llall, sef at y Scrythyrau, yn gystal ac at y Gweinidogion i gael cyfarwydd-deb ym matterion ein iechydwriaeth. Y peth gan hynny a gyssulltodd Duw ynghŷd na Yscared. wahaned dynion: ac oes gwnant, byddent Siccr. siwr o hyn, trwy ei gwaith hwy yn gwneuthur hynny, y maent yn gwneuthur eu hunain yn ddoethach na Duw, fel pe bae nhwy yn gwybod beth sydd gymmwy­sach☜ iw wneuthur yn y matter hyn nag y gŵyr Duw ei hunan, yr hyn beth sydd gabledd i vn dŷn i dybied.

Ac o herwydd bôd llawer o weinidogion mewn amryw o wledydd y papistiaid, (Och Dduw! na ba [...] 'r peth yn amgenach mewn rhyw leoedd yn ein wysc ninnau y protestantiaid) yn anwybodus, yn annyscedig, iê ac yn gyhoeddus yn annuwiol yn eu [...]uchedd a'u bywyd, ac felly yn anghymmwys [Page] iawn i ddyscu ffordd iechydwriaeth ir bobloedd, yn gymmaint ac nad ydynt, nac yn gwybod y ffordd eu hunain, nac yn rhodio ynddi; ond trwy eu gwaith hwy yn Nehem. 13.29. halogi y weinidogaeth, y maent yn gwneuthur offrwm yr Arglwydd yn ffiaidd yngolwg y bobl, megis yn amser yr 1 Sam, 2.17. offeiriaid melltigedig Hophni a Phinees Plant Eli; O herwydd hyn me­ddafi, y mae mwy anghenrheidrwydd, i bôb na­siwn a chenedl gael y Scrythurau yn eu iaith eu hûn, i ddangos ffordd y bywyd iddynt, ac i tyn­nu hwynt i rodio ynddi,Mat. 15.14 fel na bo iddynt yn ddei­llion gwympo gydâ eu blaenoriaid deillion ir vn ffôs.

Y nawr ble mae'r Papistiaid yn dywedyd yng­wrthwyneb i hyn, fod dynion llŷg yn gwyr-droi 'r Scrythyrau iw dinistr eu hunain; ac am hynny nas dylent eu cael hwy yn rhigil, yn y ieithoedd cy­ffredin ym mhôb gwlâd: yr ym ninnau y Prote­stantiaid yn Atteb,

Yn gyntaf, nad yw cam arferiad o vn peth da yn dwyn ymmaith y iawn arferiad o hono. Yr oedd rhai yn amser yr Apostolion yn 2 Pet. 3.16. gŵyr-droi 'r Scry­thyrau iw dinistr eu hunain: ac etto nid oeddent hwy yn gwahardd pobl am hynny i chwilio hwynt; iê yr oeddent hwy er hynny i gŷdyn 2 Pet. 1.19, 20, 21, 2 Cor. 1.13. annog y cristianogion i darllain hwynt.

Od oes dim pwys yn y rheswm hyn, rhaid rho­ddi i fynu yr arferiad o fwyd, diod, dillad, phy­sygwriaeth, ie ac o bôb mâth o bethau da eraill: canys pwy nis gŵyr fôd llaweroedd yn cam arfe­rid y pethau hyn i gyd? Oni ddichon rhai arfer yr vn peth yn dda, ac y mae eraill yn ei arfer yn ddrwg? A ydyw e yn sefyll gydâ rheswm, am fôd rhai yn cam arfer y Scrythyrau, y dylit eu ca­dw nhwy oddiwrth y sawl a'u iawn harferei [Page] hwynt? Onid cymmwysach ydyw dyscu (gan eu bod hwy mor fuddiol i eneidiau pobl) y ffordd i iawn harferid hwynt, nag eu llwyr hattal hwy oddiwrthynt?

Ond yn nessaf, od oes dim pwys yn rhesswm ein gelynion yn y matter hwn, Fe ddylyt ar yr vn rhess­wm gadw 'r Scrythyrau oddiwrth yr Eglwyswyr, yn gystal ac oddiwrth y dynion llyg. Canys och Dduw! fe ddarfu i laweroedd o honynt hwy, ym-mhôb oes gan mwya, o amser Christ hyd y dydd heddyw (fel y gwyddoch chwi Syrs yn well na myfi) ŵyr-droi 'r Scrythyrau iw dinistr eu hunain, ac i ddinistr mi­loedd o'r bobloedd gydâ nhwy, ac y dwyllwyd i gredu eu celwyddau hwynt; ac erbyn hyn, os am ŵyr-droi 'r Scrythyrau y dylyt eu attal hwynt oddiwrth yr vn fel y llall, pwy fydd yn ôl gor­chymyn Duw i chwilio, ac i ddarllain hwynt? a pha ddenfydd Attolwg. ardolwyn sydd i wneuthur o honynt?

Y mae 'r peth sy'n canlyn yn lladin yn haeddu iw ystyried gan y dyscedig.

Theses Salmurienses p. 72, and 73.

Yr ydys yn gosod i lawr gwrthddywediad y Papistiaid yn hyn o beth, ac yn eu Hatteb.

XXIV. Sed excipiunt, nihil etiam opus esse vt plebs ipsa le­ctioni sacrae Scripturae vtpote periculosae, vacet, ex qua nimirū in errorem, & vero haeresim, facilè incidere possit, proptere­aque satius esse, adeoque longe consultius, vt doctis & erudi­tis relicta sacrae Scripturae lectione, ex ore Pastorum suorum petat salutarem, quam illi ex Scriptura haurient, doctrinam. Vnde etiam est quod populis sibi subiectis seuerè lectione illa interdicant, & Indicibus suis Expurgatoriis omnes in verna­culas linguas S. Bibliorum versiones damnent, & quantum in ipsis est exerte prohibeant.

XXV. At primo, si qui sunt qui ex Scripturae lectione in er­rores & haeresim incidunt, ij sunt qui (vt de nonnullis sui tem­poris [Page] B. Petrus scripsit) vitio suo Scripturas sacras [...] torquent ad propriā perniciem, homines [...], quorum non est habenda ratio, ut propter eos piis & fidelibus, qui cum humilitate & pio studio Verbum Dei legunt, Scrip­turae sacrae lectio interdicatur. Non enim Petrus ideo à Pau­linarum Epistolarum aut reliqui Apostoli à totius Scripturae lectione pios dehortati sunt, aut plebi Christianae eam inter­dixerunt, quod essent tum aliqui qui sacras litteras torque­rent.

XXVI. Immò veró ipsi qui Scripturas ad perniciem suam torquent, non haereses suas ex ejus lectione hauriunt, sed eas potius ad ejus lectionem adferunt. Nempe sanam & ortho­doxam doctrinam in Ecclesia traditam atque receptam, quia ad corruptum & peruersum eorum gustum, carnisque sen­sum, non facit, concoquere & ferre non possunt, ideoque eam adulterant atque corrumpunt, & ad peruersi sui judicij sen­sum & captum accommodant. Quoniam autem constanti­ssimum est atque indubitatum inter Christianos principium, nihil in religione esse credendum quod Scripturae (quae Dei Verbum est) authoritate non nitatur, praeiudicatis suis opi­nionibus, ac praeconceptis erroribus atque haeresibus, conan­tur Scripturae authoritatem praestruere, quam ideo legunt vt aliquod ex ea testimonium errori suo accommodent. Non fi­unt ergo ex eius lectione haeretici, sed postquam facti sunt, haeresi suae fucum ex Scriptura illinere conantur. Iniquum autem prorsus esset Scripturae lectionem ideo populo fideli prohibere.

☞XXVII. Deinde haereses & errores penè omnes (vti no­tum est ex Historia Ecclesiastica) non sunt à priuatis, & Ple­beiis, atque Laïcis (quos vocant) hominibus in Ecclesiam invecti, sed à viris Ecclesiasticis, Praepositisque adeò Eccle­siae, Episcopis & Archiepiscopis, ipsisque etiam interdum Pa­triarchis & Primatibus. An & his propterea interdicetur Sa­crae Scripturae lectio; quibus ergo concedetur si & his pro­hibeatur?

XXVIII. Sed neque possunt omnes Ecclesiae Pastores at­que Praepositi, per vniuersum orbem terrarum, in tanta Gen­tium & idiomatum varietate, tres illas linguas (latinam, di­co, graecam & hebraicam) nosse atque callere, quae nonnisi magnis sumptibus, longo studio & tempore, atque labore pe­ne insuperabili, addiscuntur, cùm experientia ipsa conteste­tur maximam Clericorum, quos vocant, partem in Ecclesia [Page] Romana vel ipsam linguam latinam nescire.

XXIX. Denique, quid si Pastores ipsi plebem fallant, at­que in errorem abducant, an tenebitur plebs errantem & se­ducentem Pastorem per auia atque praecipitia sequi? Necesse est itaque vt non modò Papam (quod illi contendunt) sed omnes omnino Pastores statuant [...], totidemque Prophetas & Apostolos (quod absurdum est) vel permittant plebi examen & [...] eorum quae à Pastoribus illi propo­nuntur, quod examen aliter non potest institui, quàm si ad Verbi Dei, hoc est Scripturae, regulam atque normam revo­cetur, cuius propterea lectio est illi concedenda.

XXX. Non modo ergo licet, sed & expedit, & summopere vtile ac necessarium est, ad Ecclesiae aedificationem, vt è grae­co hebraeoque fonte deriuentur, in plebis vsum, Translatio­num vernacularum riuuli, vnde possint quilibet è vulgo idi­otae viuos doctrinae coelestis latices ad suam tum institutio­nem, tum confirmationem, & consolationem, pleno veluti ore haurire.

Gan fôd hyn ôll yn ddigon hyspys i chwi, Bydded gwiw gennych, Barchedig Syrs, gan nad yw holl Escobion anrbydeddus ein Gwlâd (mewn pob tybygoliaeth) yn gwybod angen y bobl yn hyn o beth, naill a'i o herwydd nad yw y gyffredin bobl yn dangos ei diffyg yn y matter ymma iddynt hwy; neu ynte o herwydd nad yw y gweinido­gion yn ystyried fel y dylent gyflwr y bobl, na☜ gwneuthur hynny yn gydnabyddus ir Escobion; Bydded gwiw gennych chwi o herwydd hynny, i ddodi 'r peth o flaen Escobion Cymru; ac i ddymu­no yn daer arnynt, fel pe bae am eich bywyd, ar iddynt fynnu printio yr holl Fibl cymraeg dra­chefn.

Deisyfwch arnynt hwy i wneuthur hyn, er mwyn Gogoniant Duw, er mwyn Jesu Ghrist sy'n hiraethu am iechydwriaeth pechaduriaid, er mwyn Eneidiau gwerthfawr y bobl, sy mewn amryw fanneu yng Hymru, yn eiste mewn tywyllwch a [Page] chysgod Damne­digaeth. angeu, er mwyn Anrhydedd y grefydd gristianogawl, ac er Cyssur iddynt eu hunain, fel y gallont roddi cyfrif llawen i Dduw am eu goru­chwiliaeth, ac er peri ir Bŷd wybod (er mwyn eu Henw da eu hunain) eu bôd hwynt hwy yn y matter hyn yn ddigon pêll oddiwrth y Papistiaid, ac er mwyn Gwanhâu Teyrnas y Diawl ac An­ghrist, Ac er llawenydd i bawb sy 'n ofni Duw yn y Deyrnas, ac yn ddiw eddaf oll er Anrhydedd i ardderchog grâs ein Brenin; canys fe fydd An­rhydedd iddo fe, iw Escobion ef wneuthur y fâth waith yn ei ddyddiau ef.

Y mae yn ddilys y bydd llawenydd yn y nêf, ac na bydd tristwch yn vn-mann am wneuthur y gwaith hyn, ond yn vnic yn Vffern ac yn Rhu­fain, ac ym mysc y rhai sy'n perthynu ir ddau le hynny.

Y mae 'r Escobion a'r Gweinidogion duwiol a ymadawsant gynt (yn ôl Da [...]c, 18.4. gorchymyn Duw) a chyfeillach y Buttain fawr, waedlyd, llawn cab­ledd ac eulyn-addoliaeth,Date. 17.1, 2, 3, 4, 5 6. sef yr Eglwys lygredig o Rufain (ble yr oeddyt yn cadw pobl mewn tywyllwch) wedi gadel siampl dda ar eu hôl, trwy gyfieithu 'r Scrythyrau ir ieithoedd cyffre­din, a'u gwascaru hwynt ymmysc y bobl yn y dy­ddiau hynny.

Y mae 'r rhai duwiol o'r amseroedd hynny, ac oeddent a llaw yn hyn o beth wedi cael eisioes ran o'u gobrwy yn y nefoedd; ac pan ddêl yr ad­gyfodiad, fe anrhydedda Christ hwy ym mhe­llach; ac yn y cyfamser y mae eu Dihar. 10.7. coffadwriaeth hwy yn sendigedig ar y ddaiar; ac y maent hwy sef yr Escobion a'r Gweinidogion hynny, trwy y wei­thred dda honno o wascaru 'r Scrythyrau rhyd y gw­ledydd [Page] yn y ieithoedd cyffredin, Heb. 11.4. (megis Abel gyfiawn trwy ei ffydd a'i offrwm sanctaidd) yn llefaru wrth­ym ni sydd ar y ddaiar, am fôd yn ffyddlon i Dduw,☜ ac yn dosturiol wrth eneidiau pobl yn ein hamser ni, fel yr oeddynt hwy yn eu hamser hwythau.

Er nad wyfi deilwng i gyfarwyddo fy ngwell; etto gan fôd fy amcan i yn dda yn yr hyn yr wyfi yn nawr yn ei scrifennu, (fel y gŵyr Duw chwi­liwr y calonnau) rhoddwch gennad i mi Barchedig Syrs, megis vn sy wedi cael ychydig o brofiad ym matterion o'r fâth hyn, i ddymuno arnoch chwi, i ddeisyf ar anrhydeddus Escobion Cymru, fel y gwneler y gwaith mawr hyn er llesâd ir holl wlâd;

Yn Gyntaf i beri printio 'r Bibl mewn pappyr da, ac i roddi chwêch mis o rybydd i barattoi 'r pap­pyr, ac i beri bwrw llythyrennau da o bwrpas, (yn enwedig y llythyrennau sy'n briodol i'n iaith ni yn anad vn iaith arall, megis d, y, w, ŵ, ŷ, â, ê, î, ô, û,) o'r fâth hynny ac y mae 'r psalmau cân sydd y nawr yn rhwym gydâ 'r Testament wedi printio â hwynr. This letter is called the Bre­vier letter and is that wherewith Fields ex­cellent Cambridg Bible is done in. agddynt; canys ni ddichon rhai pobl oedrannus, er arferid spectals, ddarllen y Bi­blau o brint mân: ac oni fwrir llythyrennau o bwr­pas, fe orfydd gadel i basso (fel y gorfu arnom ni adel mewn amryw fannau yn y Testament, a'r psal­mau, &c. o ddiffyg llythyrennau) pob a bod yn lle pôb, a bôd, ir, ac ar, a dyn, yn lle i'r, a'r, dŷn, am ac an, yn lle a'm a'n, &c.

Yn Nessaf, fel nad anafir y cwbl, fel y mae rhai llyfrau cymraeg wedi eu hanafu, rhynged bôdd i chwi, i ddymuno ar yr Escobion i ddanfon pedwar o wŷr dyscedig, gofalus, cydwybodol, a medrus yn y iaith, i Gwar­chod. attendo 'r press, ac a gymmero arnynt chod [Page] megis yng ŵydd Duw i Correcto. ddywygio 'r sheets wrth eu printio, gan eu darllain hwynt, ddau ynghyd ddwy waith, a'x ddau arall ddwy waith eilch­waith. Gwnaent ei gore, pet fae ei bywyd hwy yn sefyll arno, fe ddiangc rhai beiau llytherennol ar­nynt, heb law y beiau trwy wâll y printiwr gwedi iddynt hwy berffeithio 'r sheets.

O Arglwydd! pa faint o feiau sy mewn amryw lyfrau cymraeg, eisieu meder a gofal yn y dywy­gwyr yn hyn o beth. Y mae rhyw Ewyllysiwr da r'n Gwlâd (Taled yr Arglwydd iddo am ei drafel) wedi dodi Y mae 'r sheete iw chael ar werth gan My Goff o Gaerfyr­ddyn. sheete y maes mewn print, i ddangos rhai beiau sy wedi diangc ym mhrintiad Bibl cym­raeg yr Eglwysydd; ac y mae 'r vn beiau yn y Biblau bychain: dymma rai o honynt yn canlyn: er fod llawer yn ychwaneg ac a ellir eu gweled wrth gydstadlu, neu gwmparo 'r sheete honno â 'n Biblau cymraeg, ynghyd â'r Biblau saesneg, &c.

Fel hyn y mae yn ein Bi­blau.

Fel hyn y dylai fôd.

Gen. 18.2.Efe a redodd iw cyfarfod hwynt.

Efe a redodd o ddrws y Babell iw cyfarfod hwynt.

Gen. 39.3.A'i feistr a we­lodd fod yr Arglwydd yn llwyddo yn ei law ef yr hyn oll a wnelei efe.

A'i feistr a welodd fod yr Arglwydd gydag ef, a bod yr Arglwydd yn llwyddo yn ei law ef yr hyn oll a wnelei efe.

Exod. 12.13.A'r gwaed fydd i chwi yn arwydd ar y tai lle byddoch chwi: ac ni bydd plâ dinistriol arnoch chwi.

Ar Gwaed fydd i chwi yn arwydd ar y tai lle byddoch chwi, A phan welwyf y gwaed, yna yr âf heibio i chwi, ac ni bydd plâ dinistriol arnoch chwi.

[Page]Ym mysc cannoedd eraill o feiau ym mhrintiad y Testament bychan, a brintiwyd yn y flwyddyn 1646, neu 1647, yn esceulus, heb ofn Duw a flaen llygaid y Printiwr, (ym mhôb tybygoliaeth heb ddywygiwr, ac or doedd dywygiwr gydâ llawer o ddiofalrwydd) gan adel heb eu printio eiriau cy­fein, ac hanner adnodau, &c. er cam mawr ir wlâd; fe atgyweiriwyd y nawr, yn ôl y sheete a enwais i o'r blaen amryw feiau yn y Testament presennol.

Ble mae yn eisie yn ein Biblau yn Luc, 11.21. y gair [arfog:] ac yn Ioan 4.6. y gair [Jacob] ac yn Ioan, 10.10. y geiriau [ac i ladd:] ac yn Rhuf. 3.29. y geiriau [i'r cenhedloedd hefyd:] ac yn Col. 1.23. y geiriau [a glywsoch ac:] Ble y mae 'r gei­riau hyn meddafi yn eisie ym Mibl yr Eglwys, ac yn ein biblau bychain, y maent yn awr wedi eu gosod i mewn yn y Testament presennol.

Wrth hyn fe ellir gweled mor anghenrheidiol y­dyw, i gymmeryd gofal mawr i atgyweirio beiau 'r print yn ein bibl, cyn ei roddi ir printiwr; ac i ddanson gwŷr medrus, cydwybodol, i warchod y press wrth ei brintio; ac onid ê fe Anafir. spwylir y cwbwl. Ac fel y bo llai o feiau yn y print, gwell fydd rhoddi Bibl yr Eglwys yn lle coppy, nâ rhoi 'r Bibl bychain; canys fe ddarllen y y gweith­wyr sy'n dodi 'r llytheren­nau yng­hyd. composito [...]s hwnnw yn well nâ 'r llall.

Ac er a dichon tair mî o Fil [...] wasanaethu ein gwlâd ddêg o flynydd: etto os mynnir i dan­fon hwy i [...] newyd, fel y gallo y tlawd yn gyst [...] ar cyfoethog eu prynu hwynt, mae'n rhaid printio chwech mîl (oh! na ellid printio deng mîl) Ba fwya brintier mwy fydd y newyd ar­nynt: canys pan bo 'r press gwedi barattoi i brin­tio [Page] vn mîl, fe ellir gydâ ychydig ychwaneg o bo­en, a llai nâ hanner y gôst brintio yr ail fîl, ac felly yn y blaen.

Nid oes disgwyl am i'r Gwerth-wyr llyfrau yn Llundain ddodi eu harian i maes i brintio 'r Bibl cymraeg, fel y maent hwy yn gwneuthur i brintio 'r Bibl saesneg; canys y maent hwy yn cael eu hari­an i mewn gydag ennill mawr oddiwrth y Bibl saesneg mewn ychydig o flynyddoedd: ond pe printient hwy ein Biblau ni, sef nifer fawr o honynt, fel y byddei newyd arnynt; nis caent hwy mo'i harian ei gyd i mewn nes yn ôl dêg, iê pymtheg, neu ychwaneg o flynyddau. Ac am hynny me­ddant hwy, y mae yn fwy ennill-fawr i nyni i ddodi ein harian allan ar Ʋse. llôg nag ar y Biblau cymraeg, sydd yn gorwedd cynnifer blwyddyn yn ein shioppe cyn eu cwbl werthu. O herwydd hyn fe ellir disgwyl iddynt hwy, agos roddi ei llygaid o'u pennau, na rhoddi mîl neu bymtheg cant o bunnau i brintio ein Bibl ni drachefn. Ac yn wir nid ŵyfi yn galli clywed iddynt hwy erioed ei brintio ef ar ei côst eu hunain. Ar gôst boneddigion o'r wlâd y gwnaethpwyd y gwaith hyd yn hyn: Ac oni wneir ef etto ar gost y cy­fryw rai, nid oes tybygoliaeth y daw Bibl cymraeg byth i Gymru, tra fo Cymru yn Gymru. Och Dduw! ym mha gyflwr y bydd cyffredin bobl y wlâd me [...]n ychydig o flynyddau, oni ddengys rhai drugaredd [...] yn hyn o beth.

Sir Thomas Midleton [...]dd yr hwn yn anad nêb arall, ac a ddangossodd y truga [...] hyn yn gyn­taf i'n gwlâd, sef i fôd mewn côst i br [...]'r Bibl yn llyfr bychan, er bûdd ir cyffredin bobl; ( [...] ei fôd ef o'r blaen yn llyfr mawr yn yr Eglwy­sydd)

[Page]Y mae 'r coffadwriaeth o Syr Thomas Midleton am y gwaith hynny yn anrhydeddus, ac yn fen­digedig yng Hymru, ac a fydd felly tra fo crefydd Gristianogawl ynddi.

Yr wyfi yn dymuno ar Dduw o'm calon, ar ei bôb bendith ysprydol a chorphorol ddisgyn o'r nêf ar bôb vn o eppil Syr Thomas Midleton yng Wynedd neu yn vn lle arall. Rhodded Duw iddynt fendi­thion yn anneirif, fel Tywod y môr, fel Glaswellt y ddaiar, ac fel Sêr y nefoedd: A dyweded pôb vn yng Hymru ac sydd yn caru Duw, ac yn hirae­thu am iechydwriaeth eneidiau pobl yno, Amen ac Amen, Poed felly bo e Arglwydd grassol; Ben­dithia eppil Syr Thomas Midleton, a bydded ei enw ef dros fŷth yn anrhydeddus.

Y nawr os printier chwech mîl o Fiblau â'r lly­thyrennau y printiwyd Bibl Cambridge â hwynt, hwy gostant ynghylch pumtheg cant o bunnau: os â'r llythyrennau mân ynghylch mîl o bunnau. Fe fydd hawdd ir Escobion, trwy osod allan peth o'u harian ei hunain, i gael y rhest, trwy ymbil a hwynt yn y matter, oddiwrth Arglwyddi, Mar­chogion, Boneddigion a Gweinidogion, a Marsiand­wyr Cymru, gan addaw iddynt werth eu harian o'r llyfrau, iw gwerthu rhyd y wlâd, gan y sawl yr appwyntiant hwy i wneuthur hynny trostynt, fel y caffont eu harian drachefn.

Mewn pôb tybygoliaeth, mi gâf fy marnu gan rai megis dŷn bussy, i ddywedyd cymmaint yn yr a­chos hyn, ac i gymmeryd arnaf i ddangos y ffordd yn hyn o beth im goreuon. Ond dymma sydd gen­nif i ddywedyd drossof fy hunan, fy môd i wedi scri­fennnu hyn i gyd mewn symlrwydd calon, heb ddiben yn [...] gennif, (fel y gŵyr chwiliwr y calonnau) [Page] ond gogoniant Duw a iechydwriaeth pobl yng Hym­ru: Ac am hynny mi appeliaf at yr Arglwydd, Ac wrth ei farn ef y bydd i mi sefyll. Ac yr wyfi yn go­beithio, na bydd dim gwascfa ar fy nghalon i am gam opiniwnau, a cham farnau rhai pobl am yr hyn yr ydwyf ymma wedi scrifennu.

Fe fydd eich barn gariadus chwi yn y matter hyn, Barchedig Syrs, yn fy nghynnal i fynu pan bo barn anghariadus rhai eraill yn fy ngorthrym­mu.

Yr wyfi yn nawr yn adnewyddu fy neisyfiad, ar i chwi sôd yn daer ar yr Escobion yn y matter hwn. Ni ellwch chwi byth osod llaw at fatter y fo gwell. Yr wyfi yn gobeithio, nad ydych chwi Barchedig Dr. Thomas wedi angofio yr hyn a addawsoch chwi ymma yn Llundain o'r tu fewn ir ddwy flynedd hyn; Sef, y byddei i chwi fôd yn ba­rod i gynnorthwyo y gwaith da hyn o brintio 'r Bibl cymraeg.

Na atto Duw i mi fôd mor anghariadus a rho­ddi lle yn sy nghalon i feddwl, chwaethach i scri­fennu â'm llaw, neu ddywedyd â'm tafod, nad oes gofal yn y bŷd gan holl Escobion Cymru am eneidiau pobl y wlâd, gan nas cynnhyrfasant hwy rai cyn hyn, ar ôl ei dychweliad i brintio 'r Bibl cymraeg dra­chefn: canys yr wyfi mewn cariad yn barnu am rai o honynt, mai yr vnig achos o'r esceulusdra yn hyn o beth ydyw, fel y dywedais i o'r blaen, am nad ydynt yn gŵybod angen y wlâd yn y matter hyn: canys nid ydynt hwy yn ymgyfeillachu âr gyffredin bobl, na'r gyffredin bobl â nhwythau. Ac am rai o'r Gweinidogion sy'n dyfod attynt hwy, ychydig y mae 'nhwy 'n feddwl (os gall [...] farnu wrth eu ffrwythau) am beth [...] [...] fâth [Page] hyn, sef i fynegu ir Escobion y pethau sydd ddi­ffygiol yn y wlâd tu ag at iechydwriaeth y bobl.

Ond yr wyfi yn gobeithio, a cawn ni glywed ar fyrr amser, y bydd ir Escobion, nid yn vnic ar eich erfyniad chwi; ond hefyd o barodrwydd eu meddwl eu hunain ymegnio â'i holl allu, i ddy­fod â'r gwaith hyn i ben.

Os ydwyfi yn twyllo fy hunan yn hyn o beth, yr wyfi yn gobeithio na bydd nêb anfodlon i mi ddywedyd hyn, sef, Os digwydda i Escobion anrhy­deddus Cymru (yn ôl eu gwneuthur yn gydnabyddus â'r peth) fod yn esceulus i fynnu printio 'r Bibl cymraeg drachefn, gan fod diffyg o hono yn y wlâd; fe fydd pobl dan profedigaeth, nid yn vnic i dybied yn eu calonnau, ond hefyd i ddywedyd allan yn vchel â'u tafodau, mai ychydig yw 'r gofal sydd ganddynt hwy am iechydwriaeth eneidiau.

Yr ŵyf yn attolwg i chwi gyd-ddwyn â'm helaethrwydd i, canys y mae 'r matter yn bwysig; ac i farnu yn gariadus am fy amcan i, (yr hyn a ddatcuddia Duw ryw ddydd i sôd yn onest ac yn dda) ac i gymmeryd mewn part da fy nghym­raeg wael saesnigaidd i, sydd a gwahaniaeth yn­ddi (mewn geiriau, ac ymadroddion (neu phrases) a therminations, neu ddiweddiad geiriau) â'r gym­raeg dda sydd ganddynt yng Wynedd; canys chwi wyddoch yn ddigon da, mai y môdd yr ydwyfi ymma yn scrifennu, yr ydym ni yn lle­faru yn neheu-dir Cymru. Ac felly yr ydwyf yn eich gorchymyn chwi ir Arglwydd ac yn gorphwys,