NOVA ET EXPEDITA VIA COMPARANDAE LINGUAE LATINAE. AUTHORE GUILIELMO PERKINSO, OLIM CANTABRIGIENSIS. Jam recèns in usum studiosorum edita.
LONDINI, Apud THOMAM HARPERUM. 1644.
Lectori S.
DOno te, Lector, his paucis paginulis. Quaeris, quid velint? Semitam tibi explicant ad parandam eloquentiam, modò regiam ignores viam. Propono quidem eas, non quòd putem ab exquisita quadam ratione & doctrina esse profectas: sed quia juvenibus Academicis ad literas erectis animos addere & adjumenti aliquid apportare volui. Multi enim strenuè desudant in Latinis literis, & eximium inde proventum sperant: sed eventus fructum dat pertenuem spem (que) viduam relinquit. Quocirca [Page] ut huic occidenti studio paulum opis afferrem, non potui temperare mihi, quin emitterem has nugas: quas, admodùm esse fructuosas, experiens probavi Quod si fuerint è retua, gaudabo: sin minùs, hac me tamen solabor conscientiâ facti mei, quòd te juvare pro tenui mea parte, sum conatus.
CAP. 1.
ELoquentia non est viva jam & actuosa in hominum linguis sed in libris tota est mortua. Quocirca qui instruendus est ad eloquentiam in libris Latinorum hominum assiduè versari debet.
Libri verò ad rem istam maximè opportuni sunt ejusmodi.
- 1. De rebus communibus & in medio positis Ciceronis & Plinii secundi Epistolae.
- 2. De rebus Bellicis, Caesaris Commentarii.
- 3. De Dialecticis, Tullii topica.
- 4. De Physicis, Plinii Historia naturalis.
- 5. De rebus Domesticis, Columella.
- 6. De Medicis, Cornelius Celsus.
- 7. De Rhetoricis, Ciceronis libri de Oratore.
- 8. De Ethicis, Tusculanae questiones.
CAP. 2.
MOdus legendi hos libros omnis non placet. Multi quando legunt eos, aucupantur certas argutias phrasium, & elegantias [Page 2] verborum reponunt in codicem: sed re certè vera, tenues ista ratio proventus dabit: & omninò abest, unquam ut respondeat exspectationi studentis. Quocirca dedi operam, ut commodior extaret ratio perveniendi ad germanam eloquentiam. Ejus partes sunt duae: prima de comparanda verborum copia, altera de verbis ritè disponendis. Copia verborum paranda est per verborum reminiscentiam. Partes ejus sunt Applicatio & Agglutinatio.
CAP. 3.
APplicatio est cum vel sententia, vel phrasis, vel verbum in his libris obviū, subjecto suo attribuitur & accommodatur. Subjectum verbi, est vel res aliqua vel actio Lectori familiaris & nota, cui verbum id appositè conveniat. Subjectum ut inserviat reminiscentiae. 1. Debet esse aspectabile. 2. Collocatum in proprio loco, & propriis ornatum circumstantiis. 3. Non vulgare sed excellens. 4. Perpetuo sui dissimile. 5. Singulae ejus circumstantiae verbis suis aptandae. Rem exemplis illustro.
Exemplum 1.
Tullius, Epist. Fam. lib. 5. 12. ‘Quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam non aliū [Page 3] dependere, nec extrinsecus aut benè aut malè vivendi suspensas habere rationes. Quae cogitatio cùm mihi non omninò excidisset (etenim penitùs insederat) vi tamen tempestatum & concursis calamitatum erat aliquantulùm labefactata & convulsa.’
Exempli applicatio.
Hanc quidem Papistarum dementiam statuo esse maximam; quòd volunt nos aliundè pendere, & extrinsecus ab alterius side salutis suspensas habere rationes.
Fides, cùm Petro non omninò excidisset (etenim penitùs insederat) vi tamen vocis puellae & Satanae insultu velut tempestate erat aliquantùm labefactata & convulsa.
In hoc exemplo subjecta sunt Papistica dubitatio, & Petri lapsus. His ego verba Ciceronis applico, quia mihi nota sunt & subindè faciliùs in animum incurrunt.
Exemplum 2.
Cicero pro Fonteio. ‘An verò dubitatis (Iudices) quin insitas inimicitias istae gentes omnes & habeant & gerant cum populi Romani nomine.’
Applicatio.
An verò dubitatis (viri optimi) quin insitas inimicitias Hispaniae gens omnis & habeat & gerat cum populi Anglicani nomine.
Exemplum 3.
Cic. pro Fonteio. ‘Ita (que) Titurium Tolosae quaternos denarios in singulas vini amphoras portorii nomine exegisse.’
Applicatio.
Oenopôlae Londini ternos denarios in singulas vini pintas pretii nomine exigunt.
Exemplum 4.
Cic. Act. in Ver. Lib. 1. ‘Erat Comes ejus Rubrius homo factus ad istius libidines.’
Applicatio.
Campianus homo factus ad Gregorii Papae libidines.
Exemplum 5.
Cic. in Ver. ‘Ipse in oppidum ascendere noluit, quòd erat difficili ascensu at (que) arduo.’
Applicatio.
Pueri in Cantabrigiense Castellum undi (que) accedunt, quam vis est difficili ascensu at (que) arduo.
CAP. 4.
AGglutinatio est quâ verba, phrases, sententiae, subjectis suis vel rebus ita sunt affixa, ut simul cum iis in memoriam redeant. Verba quidem difficile est memoriae mandare per se: ubi tamen rebus notis & ob oculos positis applicata quasi agglutinantur, fit nescio quo pacto, ut simul cum rebus in animum [Page 5] obrepant & faciliùs intelligantur. Agglutinationis adjumenta tria sunt.
- 1. Relatio applicati in codicem.
- 2. Applicati ante somnum intenta meditatio.
- 3. Applicati submurmurans et iterata lectio.
CAP. 5.
HActenus de copia verborum; sequitur verborum Dispositio: cujus duae partes, Conjunctio & Oratoria Compositio.
Qui germanae eloquentiae studiosus est diligenter observare debet conjunctionum elegantias, eásque seorsim in codicem reponere, ut in similibus imitando, ad usum in scribendo & loquendo expromat▪ Stylus enim nihil est aliud quàm tumida congeries verborum, nisi vocabulum fuerit aptatum & nexum vocabulo per vinculum idoneae conjunctionis juxta priscam consuetudinem Latinorum. Animi mei sententiam exemplis illustrabo.
Exemplum 1.
Tullius.— ‘ALITER, AC dictum est, retulisse in tabulas.’
Imitatio.
ALITER, AC sperabat ille, contigit.
ALITER omnia futura sunt ATQVE Astrologi praedixerunt.
[Page 6]Hoc exemplum emendat barbarismos (non scripsit id quod dictum est: quod ille sperabat non contigit.) Ejusmodi loquutiones in vulgus frequentissimè jactantur. Congruas quidem esse agnosco, elegantes tamen esse non concedo. Iis autem, Tullium imitando, nitorem quendam asperseris.
Exempla alia.
Cic. pro Marcello. ‘Vereor, ut hic quod dicam, NON PERINDE intelligi auditu possit, ATQVE ego ipse cogitans sentio.’
Cic. Epist. Att. Lib. 7. ‘Ego me ducem in civili bello QVOAD de pace ageretur, negavi posse: NON QVIN rectum esset: SED QVIA, quod multo rectius fuit id mihi fraudem tulit.’
Cic. Q. Frat. Lib. 1. 2. ‘Haec genera tollantur epistolarum, PRIMUM iniquarum. DEINDE contrariarum, TUM absurdè & inusitatè scriptarum, POSTREMO in aliquem contumeliosarum.’
Cicero, Epist▪ Fam. Lib 9 2. ‘Censeo tacendum TANTISPER IBIDEM, DUM defervescat haec gratulatio.’
Caesar. Lib. 6. Bell. Gall. ‘Nec PRIUS sunt visi objectis ab ea parte sylvis, quàm castris appropinquarent, USQUE EO UT qui [Page 7] sub vallo tenderent mercatores, recipiendi sui non haberent facultatem.’
Caesar. Lib. 3. Bell. Gall. ‘LONGE ALIAM esse navigationem in concluso mari ATQUE in vastissimo & apertissimo Oceano.’
Hujusmodi conjunctionum in Latinis scriptoribus non exiguus est numerus. Has autem velim conquiri & in scribendo diligenter exprimi. Mirum est enim videre, quemadmodum hae minutissimae linguae Latinae particulae orationem, quae caeteroquin diluta est & humilis, ornaverint.
CAP. 6.
SUperest Oratoria compositio, cui ex omnibus maximè studendum est: quia diligenter adhibita & ornatum orationi & vim praebet. Si ad naturae ductum componis orationem, ut plurimum habebit asperitates & hiatus verborum, qui non placebunt, ne stupidissimis quidem auribus, ut in hac sententia; Omnis Gallia est divisa in tres partes. Itaque, qui ab oratoria laude existimationem quaerit, aliam longè diversam compositionem adhibere debet. Cujusmodi est ea qua Caesar in dato exemplo est usus.
[Page 8]Dices, velle te praeclarum hoc artificium coagmentandae orationis consequi. Optimè. Curare idcirco debes, ut in singulis sententiis verba sonum habeant facilem, distinctum, plenum, aptè conclusum. Id autem tribus modis effeceris.
1. Primùm, sententias Ciceronis benè compositas dissolvito; quod ubi diu feceris aures tuae peritè judicabunt inter sententiam compositam & eandem dissipatam.
Exemplum 1.
Cic in Ver. Act. 2. li. 1. ‘Est enim obscurum aut ejusmodi factum ejus ut possit aliquis suspicari.—’
Dissolutio.
Est enim factum ejus aut obscurum aut ejusmodi ut aliquis suspicari possit.—
Exemplum 2.
Cic. de Divin. lib. 1. ‘Quid? de fulgurum vi dubitare num possumus?’
Dissolutio.
Quid? Num dubitare possumus de fulgurum vi?—
Exemplum 3.
Ibid. ‘Gentem quidem nullam video ne (que) tam humanam at (que) doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura & à quibusdam intelligi praedici (que) posse censeat.’
Dissolutio.
Video nullam gentem neque tam humanam atque doctam, neque tam immanem tam (que) barbaram quae non censeat significari futura & à quibusdam intelligi praedici (que) posse.
Ista qui saepè contulerit, collocatam sententiam cum eâdem dissuta & diffluente, tandem erit compositionis artifex.
Secundo, sententias Ciceronis tibi ignotas amicus tuus & condiscipulus dissolvat: ab eodem dissolutas accipito & rectè collocare pro virili conator: ubi conatum adhibueris eundem amicum vel condiscipulum rogato, ut easdem tibi sententias è Cicerone ostendat▪ quas ubi aspexeris, penitus constabit, à te erratum sit necne sit. Ita Ciceronem tanquam vivum praeceptorem adhibere in consilium potes. Exempli gratia sit haec sententia, quam amicus in meam gratiam occultè dissolvit.
Illud etiam addo puerum jam dare mihi multa signa & pudoris & ingenii: sed aetatem vides.
Hanc ego existimavi ita esse componendam.
Illud etiam addo puerum jam multa & pudoris & ingenii signa dare: sed aetatem vides.
Et hoc quidem (ut ego opinabar) bellè factum; ubi autem aspexissem exemplar illud, [Page 10] quod amicus me celabat, opinionem minuebat. Id enim sic erat.
Addo etiam illud, multa jam mihi dare signa puerum & pudoris & ingenii: sed aetatem vides.
Tertio, Ciceronis sententias exquisitè dispositas tanquam exemplaria ob oculos proponito: & easdem in similibus sententiis effingendis imitator. Quemadmodum faciunt pueri, quando primùm discunt literas pingere.
CAP. 7.
HUjus viae triplex fructus, si adhibes laborem & constantiam.
- 1. Alit reminiscentiam verborum & sententiarum.
- 2. Faciet te eleganter Latinè loqui de rebus omnibus, etiam de communibus & in medio positis.
- 3. Requirit continuam scriptionem & perpetuam styli exercitationem, qui dicendi magister est.