• Theologus: Pregeth-wr.
• Philagathus:
  Gwr-onest.
  Gwr-da.
• Asunetus: Anghyfarwydd-ddyn.
• Antilegon:
  Cynnenwr.
  Ceccryn.

DYdd da ichwi M^r. Theologus.

Ac i chwithau fy hên gydymmaith Philagathus.

Da iawn gennif eich gweled chwi yn iach-lawen. a'ch cyfarfod yn y fath gyfle, i dderbyn o'ch genau addysc, a chynghorion, ysprydol, fel y byddwn gynnefin gynt; oddieithr bod rhyw a­chosion a fai mwy yn rhwystro i chwi▪ gael ennyd.

Ac y mae yn dda gennif finnau eich gweled chwi yn parhau yn yr vn medd­wl duwiol, ac yn yr vnrhyw awydd i geisio chwanegu eich cyfarwyddyd yn ffordd ie­chydwriaeth▪ Ac o'm rhan i nid wyf amha­rottach [Page 2] yr awr'hon nac i'm gwelsoch gynt, i gyfrannu i chwi, ac i bawb eraill o'r mesur gwybodaeth a ganniadhaodd duw i mi, ond mi a welaf ddeu'wr o'r plwyf nessaf yn cy­feirio tu ag attom: y nailla elwir Asunetus gŵr anghyfarwydd yn y pethau a berthyn i wybodaeth o dduw: Ar llall a elwir Anti­legon, Ceccryn ymddadleugar yn erbyn pob daioni. Os gwelwch chwi yn dda, a hwy­thau hefyd, hwynt hwy a gant wrando ar yr ymddiddanion a dyfo rhyngom, iedrych a weithia hynny ynddynt hwy hefyd beth llesâd.

Da y dywedwch, ac am hynny awn iw cyfarfod hwynt.

Dydd da i'wch fynghymydogion: pa fyd Asunetus, a chwithau Antilegon?

Byd da, i dduw byddo'r diolch: Ac y mae yn llawen gennym weled eich meistro­laeth chwithau yn iâch.

Dymma ŵr onest o'm hên gydna­byddiaeth i, yn ewyllysio ymchwedleua am fatterion ysprydol, a chwithan, ond odid yn bryssur ynghylch rhyw achosion bydol: eithr pe caech ennyd a hamdden, e fyddei dda gen­nym, a da yscatfydd i chwithau, gyd-ymddi­ddan ai gilydd tros awr, neu ddwy. Canys angenrheidiol i bawb (o flaen dim) ymorol am y pethau a berthyn i'w iechydwriaeth [Page 3] tragwyddol.

Gwir yw hynny, ac nid yw gym­maint ein brŷs ac na allwnhepcor ychydig am­ser i wrando ar y pethau yr ydych chwi yn sôn am danynt; gan fod y gwybodaeth o honynt mor angenrheidiol.

Am hynny, fy annwyl gydym­maith Philagathus, gwnewch fel yr oeddych yn ewyllysio: Gofynnwch chwi ynghylch Cristianogoi grefydd y cwestiwnau a ryngo bodd i chwi. Eithr rhag bod y gwyr ymma yn anghydnabyddus a gwyddorion y ffydd, ni wna niwed, i'm tŷb i, ddechreu o honoch ar yr rheini, fel y bydoo rhwyddach y ffordd ym mlaen at ymofynuion a fo dyfnach yn ol hynny.

Myfi a wnaf eich cyngor: ac am hyn­ny chwenychwn wybod ym mhâgyflwry ge­nir pawb wrth drefn naturiaeth.

Geni pawb yr ydys wrth naturi­aeth mewn cyflwr gresynol, a thosturus, sef mewn stât damnedigaeth fel y mae yn am­lwg:Ephe. 2. Eph. 2.3. Yr oeddem wrth naturiaeth yn blant digofaint fel eraill. Drachefn scri­fennedig yw. Psal. 51.5. Psal. 51. [...] Wele mewn an­wiredd i'm lluniwyd, ac mewn pechod y bei­chiogodd fy mam arnaf.

Ai dymma gyflwr pob dyn? Onid yw y Dnciaid ar gwyr ardderchog; yr Arg­lwyddi [Page 4] o'r Arglwyddesau, y rhai mawrion, a galluog ar y ddaiar wedi eu neillduo allan or cyflwr ymma!

Nac ydynt yn wir; Cyflwr yw hwn cyffredin i bawb, i'r vchel'i add megis i'r issel: ir tlawd fel i'r cyfoethog, megis y mae yn scriyfennedig: Pabeth yw dyn i fod yn bur, a'r hwn a aned o wraig i fod yn gyfiawn?

[...]ob. 15.14. O ba achos y digwyddodd geni pob dyn mewn cyflwr mor ofidus?

O achos cwymp Adda, drwy'r hwn y maglwyd ef ei hun a'i holl heppil mown trueni dirfawr, ac anrhaethadwy; fel y dy­wed yr Apostol: Drwy gamwedd, vn dyn y daeth y bai ar bawb i gondemniad: Ac drwy anvfydd-dod vn dyn y gwnaethpwyd llawer yn bechaduriaid? [...]uf. 5.18.19

Pa reswm sydd i'n cospi ni oll am fai vn arall.

Oherwydd ein bod ni oll y pryd hynny ynddo ef, ac yn awr o honaw ef: sef nyni a ddaethom felly allan o'i lwynau ef, fel y digwydodd i ni nid yn vnig gael gan­ddo ein cyrph anianol, a llygredig hyn, eithr hefyd drwy heppiliaeth etifeddu ei lygredi­gaeth ef, megis cyfiawndertreftadol yn dy­fod oddiwrtho.

Eithr oblegid bod rhai yn tybied na ddrygodd Adda with ei gwymp, reb arall [Page 5] ond ef ei hûn yn vnig, ac nid ei heppil hefyd gyd ag ef; a bod ei lygredigaeth ef yn descyn i ni drwy ymgyffelybiad ac nid drwy heppiliad, myfi a ewyllysiwn i chwi hyspysu y pwngc hwn yn eglurach.

Megis y bydd Pennaethiaid drwy wneuthur Brad yn erbyn y brenin. teyrn-fradwriaeth, yn drygu nid eu hunain yn vnig, ond eraill hefyd, trwy halogi eu gwaedoliaeth, a distadlu eu hiliogaeth hyd oni adgyweirier, ac y glanhaer iddynt drachefn eu gwaedoliaeth a'u braint [...]rwy Act o Barliament: felly oblegid megis llygru ein gwaedoliaeth ninnau drwy dro­seddiad Adda, ni allwn ni etifeddu ddim [...]awl gyfiawn hyd oni Adferer. ddiwygier i ni dra­ [...]hefn ein braint, a'n gwaedoliaeth?

A ydyw y gwenwyn treftadol hwn, [...]'r llygredigaeth yn ymd [...]nu ar wascar tros ein [...]oll naturiaeth in?

Ydyw yn ddiau, yn cyrhaeddyd yn [...]ollawl, ac yn ymwahanu ar lêd trwy'r holl [...]dyn sef enaid, a chorph, y rbeswm, y deall, [...]r ewyllys a'r nwydau. Canys ymae, r [...]crythyrau yn cadarnhau ein bod ni yn [...]irw mewn pechodau, a throseddau.

Pa fodd yr ydych chwi yn deall hynny? [...]f ein bod ni yn feirw?

Nid am farweidd-dra y corph, nac [...] farweidd-dra naturiol swydd-gynnedd­fau [Page 6] yr enaid, ond am farweidd-dra y nertho­edd ysprydol.

A gollodd Adda ei naturiaeth drwy ei waith yn cwympio mewn pechod ar y cyn­taf? Neu â ydyw ein naturiaeth ni wedi ei ddi­ddymmu, ai ddileu ymmaith drwy ei gwymp ef?

Nac ydyw: ein naturiaeth ni a ly­grwyd yn vnig drwy gwymp Adda, eithr ni ddinistriwyd ef. Canys ymae yn aros yn ein▪ naturiaeth ni, reswm, dalltwriaeth, ewyllys, a nwydau: ac nid ydym wedi myned yn gyffelyb i brennau, neu gyffion digynnwrf: Eithr trwy anvfydd-dod Adda i'n gwaethygwyd, i'n anafwyd, ac i'n yspeiliw yd o bob gallu, a grym i iawn ddeall neu i ewyllysio, neu i wneuthur vniondeb. Megis ymae yn scrifennedig: Nid ydym ni ddigonol o honom ein hunain i feddylio dim megis o honom ein hunain, eithr ein digonedd ni sydd o dduw. Drachefn: Duw yw'r hwn fydd yn gweithio ynoch ewyllysio, 2 Cor. 3.5. Phil. 2.13. a gweithredu, o'i ewyllys da.

Ac am yr ail peth y mae St. Iago yn dy­wedyd:Iago 3.9. Fod dynion wedi eu gwneuthur [...] lun Duw: Gan ddeall fod peth gweddillion a darnau o lun, a delw dduw yn aros etto, ie hyd yn oed, yn y dyn gwaethaf: megi [...] rheswm, dalltwriaeth ar cyffelyb; mal [...] gellir gweled wrth hyn [...]y, nad yw ein naturriaeth [Page 7] ni wedi ei lwyr-ddinistrio.

Wrth hynny tybied yr ydych chwi fod etto wedi eu gadel ynom ni rai gwreichion, a pheth gweddillion o ragorol lun duw, yr hwn oedd yn ein cread wriaeth ni ar y cyntaf.

Felly yr wyfi yn tybied; a hynny a ymddengys yn eglur allan o ddoeth ymma­droddion, a dyscedig lyfrau y Poetau gynt, ar Philosophyddion enwog ym mhlith y Cenedloedd. Wrth y rhai megis wrth fath ar hên furddunau amharus y gellir deall mor odidawg oedd celfydd-waith, ac adeilad cre­adwriaeth dyn ar y cyntaf.

Addichon dyn ryngu bodd i dduw mewn dim oll a wnelo, tra yr arhoso efe tan gyflwr naturiaeth?

Na ddichon: Canys hyd oni sym­muder ni i gyflwr grâs, pechadurus yw ein gweithredoedd goreu, sef ein gwaith ni yn pregethu, yn rhoddi elusenau ar cyffelyb. Fel y mae yn scrifennedig. Pwy a rydd beth glân o beth aflan. A'r Apostol hefyd a ddywed. Y sawl ydynt yn y cnawd ni allant ryngu bodd duw; ysawl ydynt yn y cnawd, hynny yw,Iob▪ 14. [...]. y sawl ydynt yn aros yn eu lwgr naturiol: a'n Harglwydd Iesu ei hun sy'n dywedyd:Rhuf. 8.8. A gesclir grawn-win oddiar ddrain, neu ffigus oddiar yscall? Ei feddwl ef yw hyn,Matth. 7. sef na ddichon dynion llwyr-naturiol heb râs duw, [Page 8] ddwyn dim ffrwythau cymmeradwy gan dduw.

Tôst iawn, a chaled yw'r chwedl hwn: Attolwg i chwi, hyspyswch hyn etto yn oleuach.

Dynion yn eu cyflwr naturiol, heb râs a allant wneuthur llawer o bethau, yrhai ydynt o honynt eu hunain yn dda, eithr pallu y maent hwy yn y moddion y dylid eu gwuenthur, megis y perthynei iddynt; sef nid ydynt yn eu gwneuthur mewn ffydd, mewn cariad, mewn zêl, mewn cydwybod i ddangos vfydd-dod, nac yn llawen chwaith drwy gymmeryd difyrwch yn gwneuthur daioni, ond megis o led-anfodd, a thrwy ymgymmell oddi mewn i wneuthur y gwei­thredoedd oddiallan. Felly yr offrymmei Cain, y gweddiei y Phariseaid, y rhoddei Ananias a Saphira elusenau, ac yr offrymei yr Iuddewon eu haberthau a'u poeth-of­frymmau.

A ydyw dynion yn gwir weled yn iawn-graff, ac yn adnabod ynddynt eu hu­nain y trueni, a'r cyffwr gresynol hwn, tra fyddont yn llwyr ddilyn rhwysc naturi­aeth.

Nac ydynt, eithr y maent wedi eu llwyr-ddallu a'u caledu ynddo, heb chwe­nychu dyfod allan o honaw, ac yn ymhoffi [Page 9] ynddo, ac ni fynnant goelio eu bod mor resy­noleu helynt: fel y gallwn weled yn siampl y llywodraethwr, yr hwn pan archodd Crist iddo gadw y gorchymynion a attebod: Hyn oll a gedwais o'm hieuengtid. Drachefn er bod eglwys Laodicea yn druan, ac yn dlawd, Luke 18. [...] yn ddall ac yn noeth; er hynny hi a'i tyblei ei hunyn gyfoethog, a chanddi amldero dda, Dar. 3. [...]. ac nad oedd arni eisieu dim. O herwydd hyn tra fyddo dynion yn eu cyflwr naturiol, nid y­dynt nac yn gweled eu trueni, nac yn ym­wrando ag ef.

A ydych chwi yn tybied fod pawb oll o'r sawl ydynt lwyr-naturiol, tan felldith y gyfraith?

Ydwyf yn ddiau: Ac nid hyn­ny yn vnig, eithr eu bod hefyd tan war­rogaeth a llywodraeth Satan, er nad ydynt yn gwybod nac yn gweled hynny: nac yn ymwrando a'r peth, nac yn ei ddirnad: Ca­nys pawb oll ar nid ydynt ynghrist sydd tan felldith y gyfraith, a than feddiant y tywy­llwch, ar Cythraul: fel y mae yn amlwg. Ephe. 2.2. Lle y gelwir y Cythraul y ty­wysog yr hwn y mae iddo lywodraeth yn yr awyr; sef yr yspryd sydd yr awr'hon yn gweithio ym mhlant yr amvfydd-dod. Ac mewn man arall y gelwir ef Duw y byd hwn, yr hwn sydd yn dallu llygaid [Page 10] yr holl anffyddloniaid. Drachefn y dywedir▪ fod pawb wrth naturiaeth yn ei fagl ef, wed [...] eu dal ganddo▪ yn gaethion wrth, ei ewyllys ef.

Nid oes ond rhai a goelia hynny y rhan fwyaf a ddywedant eu bod yn ym­wrthod a'r Cythraul, ac a rôont ddiolch idduw am eu bod yn a ddiangol oddiwrtho, na wnaeth erioed ni wed iddynt.

Nid yw'r geiriau dewrion hyn yn gwellau dim ar y matter. Ni ffŷ 'r Cythraul rhag geiriau, mwy na rhag dwfr bendigaid; eithr aros y mae efe ar dafodau, a geneuau dynion, ie cyfanneddu y mae yn heddychlon y nghalonnau, a meddyliau miloedd, y rhai a ddywedant eu bod yn ymwrthod ag ef, ac yn ddiangol oddiwrtho; fel y mae yn amlwg gweled wrth eu gweithredoedd cyffredin, [...] holl ystod eu buchedd.

Yn fy nhŷbi, pe bai 'r Cythraul yn meddiannu calonnau a chydwy bodau dynion, hwy a ddeallent hynny, ac a wybyddent oddi­wrth y peth?

Dull y Cythraul yn gweithio y­nghalonnau dynion (ac ynteu yn yspryd an­weledig) sydd mor ystrywgar, a chyfrwys­ddrwg▪ ac nad yw bossibl i ddynion yn eu cy­flwr naturiol, allu ei ddirnad ef, na gwy­bod oddiwrtho. Canys pa fodd y gwel dyn dall, neu y clyw dyn marw?

Hyspyswch hyn etto yn oleuach.

Megis y bydd hudol cyfrwys drwy [...]iommedigaeth Satan, yn dallu ac yn twyllo synhwyrau dynion oddiallan, trwy beri iddynt goelio eu bod yn gweled y peth nis gwelant, ac yn clywed y peth nis clywant: felly y mae Diafol yn twyllo, ac megis yn rheibio y synhwyrau oddimewn, sef naturiol swydd-geneddfau yr enaid, nes bod dynion fel rhai a niwlen tros eu llygaid yn tybied eu bod yn amgenach nac ydynt, sef yn gwe­led y peth nis gwelant, ac yn clywed y peth nis clywant. Canys cyfrwystra Satan sydd yn sefyll yn fawr ar hyn o beth, nid amgen, ar fedru rhoi i ni ein briw marwol, ac er hyn, bod yn anwybod i ni pwy a'n briwood.

Nid oes nemmawr a goelia hyn yn lle gwir.

Nac oes; oblegid nid oes nemmawr a gredant yr scrythyrau. Nid oes nemmawr agrêd hyn, o herwydd nid oes nemmawr yn clywed hyn. Ac lle ni bydder yn clywed oddiwrth y peth, nac yn ei ddirnad, an­hawdd yw ei gredu. Yr etholedgion yn ynig ai clywant ynddynt eu hunain, ac yd­ynt yn ymwrando a'r peth, ac am hynny yr etholedigion yn vnig a gredant fod y peth yn wir. Ac am eraill, caeth-weision i'r Cy­thraul [Page 12] ydynt, Cyflwr gwaeth o lawer na bod yn gaeth ddiymwaced i rwyfo yn llongau y Twrcaid.

Pa hyd yr erys dyn yn y gofidus gy­flwr naturiol hwn, tan felldith y gyfraith, a chaethiwed Satan, a phechod?

Hyd onid ail-ganer ef, ac y dyger felly i gyflwr gras; fel y dywed ein Harglw­ydd Iesu:Iohn 3.3. Oddieithr ail-geni dyn ni ddichon efe weled teyenas dduw.

Onid oes lawer yn marw, ac yn y­madel a'r byd cyn eu hail-geni, a chyn eu dy­fod i gyflwr gras?

Oes lawer mil-filoedd yn byw ddeugain, a thrugain mlyned, ac yn y di­wedd yn marw, ac yn myned allan o'r byd cyn iddynt wybod yr achos y daethant i'r byd. Felly mae yn scrifennedig: fy mhobl a gy­frgollir o eusieu gwybodaeth.

Beth sydd i ni iw dybied am y cyfryw rai?

Arswydus gennifi adrodd y peth yr wyf yn ei dybied am danynt. Oblegid nid wyfi yn medru dirnad pa fodd y dichon y cy­ffelyb fod yn gadwedig. Nid wyf yn awr yn yngan am blant bychain, o ba rai diam­meu y bydd llawer yn gadwedig drwy rym yr addewid, ar ammod drwy etholedigaeth grâs.

Cyffelybus yw wrth hyn eich bod chwi yn tybied na ddichon neb fod yn gad­wedig [Page 13] oddiethr yn vnig y rhai a ail-genir.

Hynny yn siccr yw fy meddwl.

Adolwyn, dywedwch i mi pa fath beth yw'r ail-genedliad hwnnw, ar genediga­eth newydd, yr hwn yr ydych yn sôn am dano?

Adnewyddiad,Beth yw 'r ailene­digaeth. ac adgyweiriad ydyw ar lygredig, a methedig gyflwr ein ene idian: megis y mae yn scrifennedig: Ymnewidiwch gan adnewyddiad eich meddwl. Ac eilchwel;Rhuf. 12.2. [...]madnewyddwch yn yspryd eich meddyliau.

Eglurwch y pwngc hwn yn hyspysach. Ephe. 4.22.

Megis y mae'r oliwydden wyllt yn [...]adw ei hên naturiaeth, hyd onid impier hi mewn oliwydden ber, eithr wedi hynny, y mae hi yn gyfrannog o naturiaeth newydd: [...]elly ninnau hyd onid impier ni y Nghrift, ŷm [...]n cadw ein hên naturiaeth: eithr wedi ein im [...]io, i'n troir i naturiaeth newydd: fel y mae [...]n scrifennedig: Od oes neb y Nghrist y mae [...]e yn greadur newydd.

Nid wyfi yn deall y peth yr ydych [...]n ei ddywedyd. 1 Cor. [...].1 [...]

Gwybyddwch chwithau hyn, sef me­ [...]s yn y genedigaeth naturiol, yr ydys yn geni [...]n yn hollawl, neu'r holl ddyn: felly yn y gane [...]gaeth ysprydol yr ydys yn geni yr holl ddyn.

Pa fodd y bydd hynny?

Pan fyddo naturiol swydd-geneddfau [...] euaid sef y rheswm a'r deall, yr ewyllys, ar [Page 12] [...] [Page 13] [...] [Page 14] nwydau, ac aelodau y corph hefyd wedi▪ eu sancteiddio, a'u glanhau, a'u hadgyweirio drwy râs hyd oni bônt yn deall, yn ewylly [...]sio, ac yn deisyfu yr hyn sy dda.

Oni ddichon dyn ewyllysio, a dei­syfu yr hyn sy dda cyn ei ail geni?

Na ddichon, mwy nac y dichon dyn marw ddeisyfu daionus bethau y byd hwn. Canys nid yw ewyllys dyn yn rhŷdd [...] gydsynnied ar da, hyd oni ryddhaer ef drwy râs. A pha ddyn bynnag nis ail-ganed etto, n [...] ddichen hwnnw amgen na phechu, a hynny yn ddigymmell. Oblegid y mae ewyllys dyn yn i hŷdd oddiwrth gymmell (am ei fod o [...] waith ei hun yn pechu) eithr nid yw efe yn rhŷdd oddiwrth gaethiwed i bechod.

Dywedyd hyn yr ydych, sef na ddi­chon dyn amgen na phechu, hyd oni weithie [...] y gwaith, newydd ynddo.

Ie hynny yw fy meddwl. Oblegid dyn ai gnawd, vn ydynt hyd oni aner ef drachefn. Cyttuno y maent ai gilydd, fe [...] gŵr a gwraig yn cyttal, cydsynnio a wna'r naill ar llall ym mhob drygioni: byw a marw ynghyd: canys pan ddarfyddo am y cnawd, derfydd am y dyn he [...]yd.

Onid yw 'r ail-genedigaeth hon yn newidio, neu yn hyttrach, yn dinistrio natu­ [...]iaeth ddynol?

Nac ydyw▪ nac yn diddymmu, nac yn newidio sylwedd y corph na 'r enaid: [...]u diwygio yn vnig ymae 'r ail-enedigaeth, [...]u cyweirio drwy dynnu ymmaith y llygre­ [...]igaeth sydd ynddynt.

A ydys yn glanhau, ac yn carthu [...]mmaith drwy ras, ein llwgr naturiol ni mor [...]wyr▪ ac nad oes dim o honaw yn aros mwyach [...]nom, ond ein bod o hynny allan wedi ein [...]wbl-ryddhau oddiwrtho, ac yn lân o honaw?

Nac ydys. Oblegid ymae gwe­ [...]dillion ein hên naturiaeth (y rhai a elwir yn [...]r scrythyrau yr hen ddyn) yn glynu wr­ [...]ym, ac yn aros ynom, ie hyd ddydd ein marwolaeth: megis y profir yn eglur yn y [...]eg adnod olaf o'r seithfed at y Rhufeiniaid.

Wrth hynny dywedyd yr ydych chwi [...]d y dyn newydd ymma, neu newydd­ [...]aith grâs, ac ail-enedigaeth yn anorphen, ac [...]n amherffaith yn y byd ymma.

Ie, hynny yr wyf yu ei ddywe­ [...]yd. O herwydd ni ddichon y creadur ne­ [...]ydd, neu newydd-waith grâs gael byth ei [...]wbl-ffurfio, ai lwyr-berffeithio yn y by­ [...]yd hwn; eithr y mae ar waith bob amser, [...] er hynny yn anorphen: ond megis yn y [...]yd ymma y mae ein ffydd ni, a'n gwybo­ [...]eth yn amherffaith, ac a diffig ynddynt: [...]lly y mae ein adenedigaeth, a'n sanc­teiddiad [Page 16] hefyd yn amherffaith.

Chwi a ddywedasoch or blaen fod yr holl ddyn yn ail-geni, neu yn geni o new­ydd; yr hwn ymmadrodd sydd yn arwyddocau fod newydd-waith grâs mewn dyn yn gyflawn ddigoll, ac yn berffaith-gwbl.

Cam-synuied yr ydych; oblegid e [...] bod y genedigaeth newydd yn hollawl, ac yn llwyr-gwbl, am a berthyn ir holl ddyn, etto nid yw yn ddiddiffig, yn berffaith, yn bur▪ yn ddigymmysc, ac yn ddilwgr. Canys scrifenndig yw; Y Cnawd a chwennych yn erbyn yr yspryd, ar yspryd yn erbyn y cnawd: A' [...] Apostol hefyd sydd yn gweddio ar gael or Thessaloniaid eu sancteiddio yn gwbl oll yn yr ys­pryd, ar enaid, ar corph.

Y mae y pwngr hwn yn syrn dywyll yspyswch ef attolwg, yn eglurach.

Hyn sy raid i chwi ei ystyried, ni [...] amgen, fod y ddau waith sef y newydd a' [...] hen, y cnawd a'r yspryd, grâs a llygredi­gaeth wedi eu cyd-gymmyscu a'u gilydd drw [...] holl nerthoedd, a synhwyrau enâid, a chorp [...] yn y cyfryw fodd, hyd onid yw y naill yn ymdrech yn oestadol yn erbyn y llall.

Pa fodd, adolwyn, y deellwch chw [...] y cyfryw gydgymmysc o râs, a llygredigaet [...] yn yr enaid: Ai meddwl yr ydych chwi fo [...] gras wedi ei gyfleu, a'i osod yn y naill ran i' [...] [Page 17] enaid, a bod llygredigaeth yn y rhan arall, a'u bod ill dau ar wahan oddiwrth eu gilydd o ran lle?

Nagê: nid hynny yw fy meddwl, eithr hyu, sef bod y ddau hyn wedi eu cys­sylltu ai gilydd, ai cymmyscu ynghyd (fel ydywedais) drwy'r holl ddyn. Canys y meddwl, neu'r deall nid yw yn y naill ran yn gnawd, ac yn y rhan arall yn yspryd: Eithr y deall sydd ei gyd-oll yn guawd, ac ei gyd oll trwyddo yn yspryd: peth or naill, a pheth o'r llall yn gymmyscedig ai gilydd. Ar vn peth sydd iw ddywedyd am yr ewy­llys, a'r nwydau.

Attolwg, hyspyswch hyn yn eglu­rach.

Megis y bydd yr awyr ar y cyfdd­ydf, neu yn y Cyfnos nid yn llwyr oleu▪ nac yn llwyr dywyll megis ar hanner dydd, neu ar hanner nos: ac nid yw chwaith yn y naill fan yn dywyll, ac mewn man arall yn oleu; eithr yr awyr sydd trosti oll yn Llwyd-oleu, a llwyd-ty­wyll. lled-oleu, ac yn lled-tywyll, goleuni a thywyllwch yn ymgymmy [...]c au gilydd yn gyflewyrch trosti oll: Neu megis mewn llestred o ddwfr cla­iar, nid yw'r dwfr nac oer yn vnig, na brŵd yn vnig, ond hoiwdwymn drwyddo oll, brŵd ac oer wedi ymgymnmysc a'u gi­lydd ym mhob rhan or dwfr: felly y mae [Page 18] cnawd ac y spryd wedi ymgymmysc au gilydd mewn enaid dyn. Ac dyna'r achos sy'n peri i'r ddau hyn fod mor anghyttun ai gilydd, yn ymryson beunydd.

Diau fod yr athrawiaeth hon yn­ghylch yr adenedigaeth yn ddirgelwch mawr tros ben.

Ie yn wir, dirgelwch y dirgelion ydyw, y cyfryw ac nas gall doethion y byd hwn ei gyrhaeddyd, ai ddirnad.

Rhai a dybiant fod mwyneidd-dra, tiriondeb, medrusrwydd, naturioldeb, a chy­weithasrwydd yn adenedigaeth: ac nad rhaid­ammeu na bydd dynion boneddigaidd, a lled­nais yn gadwedig.

Y sawl a dybiant hynny a gam­dybiant. Oblegid nid yw angenrhaid yn gofyn bod y rhinweddau hyn yn ddiball yn y rhai a fyddant cadwedig, eithr hwy a geir yn fynych mewn dynion llwyr afreol-gar ac anghrefyddol. Er hynny ein rhan ni yw ma­wrhau y cyfryw geneddfau rhinweddol ar sawl y ceffir hwynt ynddynt.

Be [...]h a ddywedwch chwi am ddysc, synwyr, aCalli­neb.chyfrwysdra? onid yw y pethau hyn o sylwedd gwir grefydd, ac yn argoelion hynod o'r adenedigaeth?

Nac ydynt ddim. Oblegid cy­neddfau cyffredin ydynt, ac a geir yn y rhai [Page 19] mwyaf eu drygioni, megis mewn Papisti­aid, Paganiaid, poetau, a Philosophyddion: ac etto nyni a ddylem berchi, a mawrhau gwŷr dyscedig, doethion, er na byddo new­ydd'waith yr adenedig [...]eth wedi ei weithio etto ynddynt. Canys oddi vchod y mae hwnnw yn dyfod oddiwrth dduw yn vnig.

Y cyffredin bobl a wna gyfrif mawr o ddysc, a challineb: canys hwy a ddywedant fod y gŵr ar gŵr yn ddyscedig, ac yn ddoeth, ac yn gwybod yr Scrythyrau yn gystal ar gorau, ac etto nid yw efe yn gwneuthur fel hyn, ac fel hyn.

Vn peth yw gwybod histori, a gei­riau yr Scrythyrau, a pheth arall yw clywed eu grym, au nerth hwynt yn gweithio yn y galon: yr hwn beth nid oes dim ai cynnyrfa ynom, ond yr yspryd sy'n sancteiddio, yr hwn ni ddichon neb o ddoethion y byd hwn ei dderbyn.

Y mae llawer yn tybied hyn, sef os bydd dyn yn medru adnabod y gwirionedd, ac yn glynu ynddo, drwy na byddo efe na Pha­pist na Gau-gr [...] ­dadyn. Heretic, eithr yn byw yn ônest, ac yn weddaidd▪ na ddichon digwyddo amgenach na byddo hwnnw cadwedig.

Nid yw hynny yn canlyn: oblegi [...] y mae llawer yn cyrhaeddyd hyd y fan honno, ac etto nid oes ganddynt y cynnwrf hwnnw [Page 20] oddifewn.

Peth rhyfedd yw hynny. Canys llawer a ddywed, trwy na byddent na phut­teinwyr, na lladron, i ac yn ymroi i'r cyfryw feiau anafus, fod eu gobaith y byddant cad­wedig.

Cyfeiliorni y maent, am na wy­ddant yr Scry [...]hyrau: Canys y mae llawer mîl o bobl mewn perigl o golli eu eneidiau yn dragwyddol, ac etto yn ddiangol, ac yn ddichlin-gwbl oddiwrth y cyfryw feiau ffi­aidd, ac anafus. Ie llawer, meddaf, y rhai â gymmerir yn wŷr ônest da, yn trîn y byd yn vnion, ac yn dda yn gymmydogion da, ac yn ddinasyddion oa.

Attolwg Syr, rhoddwch i minnau gennad: Mi â glywais eich holl ymadroddion hyd yma, ac yr wyf yn tybied yn rhesymmol, ac yn daran dda o honynt, eithr ni allaf ymattal yn hwy na hyn. Fynghydwybod sy'n fyng­hymmell i lefaru. Ac i'm tŷb i, yr ydych chwi yn myned yn rhy-bell, ac y tu hwnt i'ch dy­sceidiaeth yn hyn o beth, sef lle yr ydych yn condemnio cymydogion da, a dinasyddion da. Dywedyd yr ydych fod llawer or cyffelyb mewn perigl o golli eu eneidiau: Eithr ni choe­liaf fi hynny byth tra fyddo chwythad ynof Cannys os y cy [...]ryw ddynion ni byddant cad­wedig, ni fedrafi wybod pwy a fydd cadwedig.

Ond y mae yn rhaid i chwi ddyscu o'r Scrythyrau, na thyccia gonestrwydd bydol, a chyfiawnder oddiallan i ddwyn dyn i fywyd tragwyddol, heb wir wybodaeth o dduw, ac athrylith dduwiol oddinewn: Megis y dywed ein Iachawdwr Crist: Oni [...]dd eich cyfiawnder chwi yn helaethach na [...]hyfiawnder yr Scrifennyddion ar Phari­ [...]eaid, ni ellwch chwi fyned i mewn i deyr­ [...]as nef. Hefyd pan bregethodd St Paul yn Berea llawer o wŷr, a gwragedd ônest a [...]redasant, sef rhai ônest yn y golwg, ac yn [...]nig oddiallan yn ônest. Canys ni allent [...]tto fod yn wir ônest oddi mewn cyn iddynt [...]redu. Wrth hyn chwi a welwch nad yw [...] gonestrwydd bydol hwn oddiallan yn vnig [...]n tyccio i fywyd tragwyddol, heb adenedi­ [...]aeth yr yspryd oddimewn. Ac o hyn y [...]nlyn fod eich holl wŷr ônest bydol chwi [...]ewn perigl o golli eu eneidiau yn dra­ [...]wyddol.

Pa reswm â fedrwch chwi ei rodd­ [...] trosoch i brofi y bydd y cyfryw wŷr ônest [...] golledig?

O herwydd bod llawer o'r cyffe­ [...]b, heb ganddynt ddim gwybodaeth o dduw, [...]c o'i air. Ie a pheth sydd waeth. y mae [...]wer o honynt yn dirmygu gair daw, ac [...] casau pawb a ewyllysient ymgais agef yn [Page 22] wir grefyddol. Ni wnânt mwy cyfrif o bre­geth-wyr▪ nac o wâg-siarad-wyr: ni phri­siant o bregethau mwy nac o hên-chwedlau: o'r Scrythyrau mwy nac o'u hên escidiau. A pha obaith a ddichon bod,Hebr. 2.3. y bydd y rhai hyn cadwedig▪ Pa fodd y diangwn os esceu­l [...]swn iechydwriaeth gymmaint.

Rhy-bell yr y dych chwi yn myned, a rhydost y weich barn am danynt.

Nid dim, na rhy bell, na rhy­dost: Oblegid nym a welwn wrth brawf, a chydnabyddiaeth, nad ydynt yn rhoddi eu brŷd, a'u serch, a'u meddwl ar ddim am­gen ddydd a nôs, ond ar y bŷd, y bŷd; ar eu tiroedd, a'u scrifennadau, eu cyllid, au hardreth, eu gwartheg, au defaid; a pha fodd y gallant ymgyfoethogi. Am y pethau hyn a'r cyffelyb y mae eu holl feddyliau, geiriau, a'u gw [...]ithredoedd: helynt eu buchedd, a'u ymddygiad a ddengys yn amlwg mai or ddaiar y maent, ac am y ddaiar y llefarant, ac nad oes dim ynddynt ond daiar▪ daiar Ac am bregethau, nid gwaeth ganddynt [...] lleied o honynt a glywant. Ac am yr Scrythyrau, ni wnânt fawr gyfrif o honynt Nid ydynt yn eu darllain, nac yn bwrw [...] talant dreulio'r amser wrthynt. Nid oe [...] dim mor wrthwynebus ganddynt. Dew [...] sent bob rhyw oferwaith, yn hyttrach n [...] [Page 23] gwrando, neu ddarllain gair duw,Iere▪ 6.10. neu ymgommio o'r Scrythyrau. Ac fel y dywed y Prophwyd: Dirmygus ganddynt air yr Ar­glwydd, nid oes ganddynt ewyllys iddo.

Rhyfedd yw gennifi, fod y cyfryw ddynion yn byw mor ônest [...]u ag at y byd.

Nid oes mor rhyfeddod o hynny. Oblegid y mae llawer o ddynion drwg, ai calonnau yn fregus, ac yn afiach oddimewn, a fedrant ymgadw, ac ymattal rhag gwneu­thur pechodau anafus, oherwydd rhyw a­chosion cnawdol: rhai rhag angoel, an'air, ac anghymeriad; rhai rhag cywilydd, rhai rhag ofn y gy [...]raith; a rhai rhag cospediga­eth, a dial; eithr nid oes neb o honynt yn ymgadw felly o wir gariad ar dduw, neu o [...]wydd-fryd calon er dangos vfydd-dod iw [...]ir. Canys diammeu ydyw, fod yn y dry­gionus yspryd i beri ymattal, ond nid i ad­newyddu.

Cyffelybus yw wrth eich geiriau [...]hwi, fod rhai o'r sawl ydynt etto heb eu [...]ail-geni, mewn rhyw bethau yn rhagori ar [...]lant duw.

Digon gwir yw hynny fod rhai o [...]onynt yn rhagori, ac yn myned tu hwnt [...]'r etholedigion mewn doniau cyffredin [...]ddiallan, ac yn eu ymddygiad yngolwg [...] byd.

Dywedwch i mi, attolwg, ym mhâ ddoniau?

Mewn dysc, synwyr, vniondeb, cymmedroldeb, callineb, ammynedd, hae­lioni, mwyneidddra, caredigrwydd, bo­neddigeiddrwydd, tiriondeb, a'r cyffelyb.

Myfi â dybygwn na byddei bossibl hynny.

Beth bynnag a dybygyeh chwi, et­to hynny sy'n digwyddo. Canys rhai o an­wylblant. Duw (yn y rhai y mae y dirgel­waith o ddifewn sef yr adenedigaeth wedi ei weithio yn bur, ac yn ddilys) a drallodir, ac a gythryblir gan naturiaeth afrywiog, ac anhydyn: ac a rwystrir gan ryw bechod taer­ddrwg: sef rhai gan ddigllonedd, a rha [...] gan falchder, rhai gan gybbydd:dra, ac eraill gan drachwant; rhai gan y naill beth, ac eraill gan beth arall. Ar holl feiau hyn wrth eu bod yn tarddu allan ynddynt hwy ydynt mor anhardd arnyut, ac ar eu crefydd ac na allant oblegid eu gwendid ddiscleiri [...] ger bron dynion megis y dylent, ac yr ewyllysient. Ac dymma'r peth sy'n briwo, y [...] d [...]lurio, ac yn gofidio eu calonnau, ac yn tynnu oddiwrthynt lawer deigr hallt, a llawer gweddi ddirfing. Ac er hyn nid ydynt yn gallu llwyr orchfygu y beiau hyn eithr hwy â adewir ynddynt megis swmbw [...] [Page 25] yn y cnawd iw darostwng.

Etto cariad a ddylai guddio liaws o'r cyfryw wendid ym mlant duw.

Fe doylei hynny: eithr y mae diff­ig mawr o gariad yn y rhai goreu: Ar gwa­ethaf wrth ganfod y gwendid hwn yn y du­wiol, a ruthrant arnynt yn fafn-rhwth, gan eu condemnio, a barnu eu calonnau; gan haeru mai rhagrith-wyr, a thwyll-wyr ydynt; ac nad oes neb waeth na hwynt.

Ond ydych chwi yn tybied fod rhai ffuantwyr yn rhagreithio ym mhlîth y proffesswyr goreu?

Y mae heddyw, ac e fu erioed rag­reith-wyr yn yr eglwys eithr ymogelwn farnu, a chondemnio pawb am feiau rhai. Canys caled tros ben, a thôst fyddei euog­farnu Crist, ai vn Apostol ar ddêg o achos drygioni vn Iudas; neu'r brif-eglwys oll am [...]ai Ananias a Saphira.

Gwir yw hynny, ond etto gobeithio eich bod yn coelio fod rhai o'r sawl â ail-ga­ned, o herwydd rhinweddau canmoladwy [...]c ymddygiad gweddol oddiallan, iw cystad­ [...]u ag eraill o'r rhai gorau.

Diammeu fod llawer felly: Oble­gid hwynt hwy a chanddynt yspryd duw iw cyfarwyddo, ai râs ef iw cynnal, a rodiant yn gyfiawn, ac yn ddifeius o flaen dynion.

Eithr y mae vn cwlwm etto heb ei ddattod, sef rhyfedd yw, i'm tŷb i, fod dynion mor weddol yn eu ymddygiad, ac mor ddiand­lawd eu rhin [...]eddau ceneddfol, ac er hy [...]ny heb fod yn gadwedig: gresyndod mawr tros ben fod y cyfryw ddynion yn golledig.

Felly yn ddiau, y tybiem ni. Eithr duw sydd vnig ddoeth, ac y mae yn rhaid i chwi ystyri [...]d hyn: megis y mae ym mhlant duw b [...]th gwendid y rhai a gospa efe a cheryddon bydol, ac etto efe a wobrwya eu ffydd, eu cariad, eu e­wyllys-gar wasanaeth, a'u vfydd-dod drwy roddi iddynt fywyd tragwyddol: felly yn y drygionus, a'r anghristianogaidd y mae rhyw bethau da, y rhai a wobrwya duw a bendithion amserol, ac er hynny am eu hanghrediniaeth, a'u caledrwydd calon ai cospa yn dragwyddol.

Hyd yma i'm bodlonwyd yn rhe­symmol am athrawiaeth yr adenedigaeth, a'r amryw amryfusedd, ar twyll sydd yn llechu ynddo, ac yn codi o hon [...]w. Bellach, ewch rhagoch, adolwyn, ac yn gyntaf peth my­negwch i mi, drwy ba foddion, a chyf [...]yn­gau y gweithir yr adenedigaeth mewn dyn.

Drwy bregethiad y gair megis môdd amlwg oddiallan, a dirgel-waith yr y­spryd megis modd a chyfrwng oddi mewn.

Llawer sy'n gwrando ar bregethu'r [...]air, ac heb [...]od ddim g [...]ell erddo, Acts 10.44 ond yn [...]ytrach y [...] waeth: beth, attolwg yw r achos [...] hynny?

Eu hanghrediniaeth, an calon­ [...]aledwch,Ephe. 4.3. oherwydd bod duw yn ei doigo­faint, yn eu gadael arnynt eu hunain, ac yn attal ei yspryd oddiwrthynt, heb yr hwn nid yw pregethu ond ofer. Canys oddieithr [...]od yr yspryd yn canlyn y gair i'n calonnau,Acts 16.14 ni allwn ni gael na llawenydd oddiwrtho, na blâs, na chyssur ynddo.

Oni ddichon dyn gael ei ail-geni heb y gair, ar yspryd?

Na ddichon: oblegid y rhai hyn y­dynt y moddion, ar cyfryngau, drwy ba rai y mae duw yn gweithio'r peth.

Paham na ddichon dyn, heb gly­wed dim pregethu, fod ganddo gystal ffydd tu ag dduw, a'r hwn â glywo holl bregethau 'r byd?

Paham na ddichon dŷn nifwyt­tao ddim bwyd, fod mor bwyntys, ac mor olygûs a'r hwn sy'n bwytta holl fw [...]dydd y byd? Canys onid pregethiad y gair yw ym­borth ein eneidiau?

Nid wyfi yn gweled fod yn dda gym­maint o wrando ar bregethau▪ a d [...]rllain yr [...]cry­thyrau, oni bai allu o ddynion eu cadw yn well.

Gwrandawyr ffyddlon, ac ônest â wrandaw [...]nt yn ddiwyd, er mwyn gallu yn haws gadw, a gwneuthur. Canys ni ddichon dyn wneuthur ewyllys duw hyd onis gwypo, na'i wybod heb wrando, a darllain.

Y [...] wyfi yn rhyfeddu pa lesâd y mae dynion yn [...]i gael drwy redegen i brege­thau, a llygad-rychu cymmaint a [...] yr Scry­thyrau: neu pa faint y [...]ynt hwy well nac e­raill? nid oes neb lawnach na hwynthwy o genfigen a malis. Hwy a wnânt anghymwy­nas, ac atcasrwydd iw cymmydog cyn gyn­ted ar cyntaf. Ac am hynny i'm tyb i, n [...]d y­dynt ond bagad o rag [...]eith-wyr, a ffyliaid crefyddol.

Barnu yr ydych chwi yn anghari­adol. Bychan iawn y gwyddoch chwi pa gynnwrf sydd ynddynt hwy, neu pa lesâd y mae pobl dduw yn ei gael o wrando ei air ef. O [...]legid dirgel tros ben, a llw [...]r guddiedig oddiwrth y byd yw gweithrediad yspryd duw ynghalonnau yr etholedigion; fel y mae yn Scrifennedig. Y mae y gwynt yn chwy­thu lle y mynno, athi a glywi ei sŵn ef, ond ni wyddost o ba le y mae y [...] dyfod, nac i ba le yr â; felly y mae pawb ar â aned o'r yspryd. Drachefn, nid edwyn neb bethau duw, ond yspryd duw.

Pa raid y fâth drafferth a hynny? O [...]ywed dyn ei Bader▪ a'i Gredo, a'i [...]deg gor­ [...]hymmyn, a bod heb ddywedyd drŵg am [...]eb, na gwneuthur niwed i neb: a gwneuthur [...] eraill fel yr ewyl [...]ysiei wneuthur iddo ynteu: [...] bod ganddo ffydd dda tu ag at dduw, a bod o [...]refydd dda, diddad yw y byd [...] hwnnw cad­ [...]edig heb y rhedegen ymma i bregethau, ar [...]adwrdd ynfyd hwn am yr Scrythyrau.

Yr awr hon y tywallyas [...]ch allan [...]ch meddwl o wrantu: gan dybied lefaru o [...]noch yn synhwyrol Cithr, sywaeth, [...]atcuddio yr ydych eich dygn anwybodaeth. [...]anys meddwl yr ydych, y dichon dyn fod yn [...]adwedig bob y gair; yn yr hyn beth mawr [...]w eich camsynnied.

Nid gwaeth, dywedwch chwi a [...]nnoch, a holl bregethwyr y byd gŷd â chwi: [...] y gwasanaethwyf fi dduw▪ ac y dywed­ [...]yf fyngweddi yn d [...]yfal nôs, a borau: a bod [...]nnif ffydd dda yn nuw, ac y gosodwf fy [...]oll ymddiried ynddo; ac y dygwyf galon [...]da, a meddwl da tu ag at dduw, er nad wyf [...]dysced [...]g, etto gobeithio y gwasanaetha hyn­ [...] tu ag at iechydwriaeth fy enaid. Canys [...]ai [...] yw i'r duw am gwnae [...]h [...]ynghadw. Nid [...]wi a'm ceidw, o'ch holl ddysc, a'ch Scry­ [...]yrau.

Eich cyffelybu a ellir yn gym­mwys [Page 30] i ddyn clâf, ai ymennydd wedi anhwy [...]io, a myned yn an-wastad gan ormo [...] gwrês, ac o hynny yn amleferydd, ac y [...] gwâg-siarad, heb wybod beth a ddywaid Canys yr yspryd glân a ddywaid: Y neb [...] drŷ ei glûst ymmaith rhag gwrando'r gyfrait [...] ffiaidd fydd ei weddi he [...]yd. Drachefn; Y [...] hwn a ddirmygo'r gair, a ddifethir o'i blegid [...] Am hynny tra y dirmygoch chwi air duw, a [...] y trôch ymmaith eich clûst rhag gwrando [...] efengyl ef pan y pr [...]gether, eich gweddia [...] oll, a'ch dychymmyg-waith eich hûn ar w [...] sanaethu duw; eich meddyliau, a'ch amc [...] nion da fyddant ofer a diff [...]wy [...]h a ffiaid [...] a chasedig yngolwg duw. Megis y mae y [...] scrifennedig: Eich ll [...]uadau newydd, a'c [...] gwyliau gosodedig a gasaodd fy enaid; y m [...] ent yn faich arnaf, b [...]inai [...] yn ei dwyn. A ph [...] e [...]tynnoch, eich dwy- [...]aw cu [...]iaf fy llygai [...] rhagoch: hefyd pan weddi [...]ch lawer ni wra [...] dawaf▪ eich dwylo ydynt yn llawn gwae [...] Ac eilchwel y d [...]waid yr vn Prophwy [...] Yr hwn a l [...]ddo ych sydd fel yr hwn a lad [...] ŵr: yr hwn a abertho oen sydd fel yr hwn [...] dorfynyglo gî. [...]say 66.3. Yr hwn a offrymmo fwyd o [...] frwm, sydd fel yr hwn a offrymmo wa [...] môch: Yr hwn a arogl-dartha thus, sydd [...] bendigo gwagedd. Ymma y gwelwch f [...] yr Arglwydd yn dywedyd wrthych ei fedd [...] [Page 31] am y pethau hyn: Nid amgen, bod eich gweddiau oll, a'ch gwasanaeth, a'ch me­ddwl da yn ffiaidd ganddo ef, tra y rhodioch mewn anwybodaeth, halogrwydd, an­vfydd-dod, a dirmig ar yr efengyl. Canys yn y geiriau diweddaf or blaen y dywaid: Ar hwn yr edrychaf, sef ar y truan, ar gostyn­gedig o yspryd a'r hwn sydd yn ofni fy ngair.

Cyfaddef yr wyf, am rai segur heb nemmawr ganddynt iw wneuthur, nad oes ormod niw [...]d er gwrando o honynt ymbell bregeth; ac weithiau darllain yr Scrythyrau: Eithr am eraill, ni chawn mor ennyd: Y mae yn rhaid i ni ddilyn ein gorchwyl: ni allwn ni mor byw wrth yr Scrythyrau. Nid dynion di­ddysc sydd i drîn y rheini. Rhy ddy [...]nion y­dynt i ni, ni bydd i ni a wnelom a hwynt. I bregethwyr, ac i eglwyswyr y maent yn perthyn.

Crist a ddywaid: Y mae fy nefaid i yn gwrando fy llais, ac yr wyf finnau yn rhoddi iddynt hwy fywyd tragwyddol. Os chwi a wrthodwch wrando llais Crist, nid ydych o'i ddefaid ef, ac ni ellwch gael bywyd tragwyddol. Y mae yr hwn sydd o dduw yn gwrando geiriau duw, am hynny nid ydych chwi yn gwrando, am nad ydych o dduw▪ Iohn▪ 8.47▪ St. Paul yn scrifennu at bob mâth ar ddy­nion, [Page 32] cyfoethog, a thlawd, vchel ac issel, meibion a merched, hên ac ieuaingc, a'i cynghora i dderbyn gair [...]rist i br [...]swylio yn­ddynt y [...] helaeth ym mhôb doethineb ▪ Col. 3.16. Chwi a welwch wrth hyn y mynnai yr Apostol i bob mâth ar ddynion ac sydd ga [...]ddynt eneidiau iw cadw, fod yn gydnabyddus ar Scrythyrau. Ac am hynny chwi a ellwch yn gystal ddywedyd, na bydd i chwi a wne­loch a duw, ac a Christ, ac a bywyd tragwy­ddol▪ a dywedyd, na bydd i chwi a wneloch, a'r Scrythyrau.

Myfi ni fedraf mor darllain, ac am hy [...]ny nid wyfi yn gwybod beth a ddywaid Crist, neu St. Paul: Ond hyn a wnn [...] yn dda, mai gŵr da yw duw (Gogoniant iddo) a thrugarog tros ben, a bod yn rhaid i ni fod yn gadwedig drwy ein gweddiau da▪ a'n gwasanaeth da i dduw.

Ynfyd yr ydych chwi yn siarad, ac anwybodus ym mhôb peth a ddywedwch ▪ heb gennych ddim rheswm iw roddi trosoch am ddim ar a ddywedwch, ond eich tŷb, a'ch amcan eich hûn; ac er hynny chwi a goeliwch eich tŷb eich hûn o flaen yr holl b [...]egethwyr, ac yn erbyn beth bynnag a aller ei adrodd allan o air duw. Eithr, adolwyn, rhoddwch i mi gennad tros ychydig. Pe breuddwydiei ddyn ei fod yn frenin; ar boreu pa [...] [Page 33] [...]deffroe, coelio ei fod felly, ond iawn, a [...]hymmwys oedd chwerthin am ei ben, ac [...]nteu heb ganddo ddim iw roddi trosto? yr [...]n ffunyd am y rhai a goeliant eu breuddwy­ [...]ion, au dychymmygion eu hunain yng­ [...]ylch eu iechydwriaeth, ond iawn oedd chw­ [...]thin am eu pennau? Eithr gwir yw'r hyn [...] ddywaid Salomon: Yr ynfyd a goelia bob [...]th. Sef fod coppr yn aur,Diha. 14.15. a chowntrysen [...] angel. Ac yn ddiau diryfedd yw am yr [...]n ni choelia dduw, i dduw ei roddi ynteu [...] [...]ynu i goelio y cythraul, a'i freuddwydion, [...] ddychymmygion.

Attolwg i'wch, dyscwch chwi fi yn [...]ell.

Digon rhaid oedd i chwi gael eich [...]scu yn well. Canys y mae'r cythraul d [...]wy [...] gyfrwysdra wedi hudo eich enaid, a bwrw [...]wlen tros eich llygaid, drwy beri i chwi [...]elio fod y frân yn wen, sef fod eich cyflwr [...]wi ger bron duw yn dda, ac yntef mewn [...]irionedd yn resynol, ac yn dosturus.

Nagê yr wyfi yn ymwrthod ar cy­ [...]aul o wir ewyllys fynghalon: Eithr mi a [...]amunaf arnoch ddangos i mi ‘pa fodd y di­ [...]yddodd fy nhwyllo mor swrth a hynny.

Dymma'r modd y twyllwyd chwi, [...] [...]wer eraill gyd a chwi: sef am eich bod yn [...] mesur eich hun wrthych eich hun, ac [Page 34] wrth eraill. Yr hwn fesur sydd anghywir. Canys ymddangos yr ydych yn vnion tr [...] yme [...]urer chwi wrthych eich hûn, ac wrt [...] eraill: eithr gosoder chwi wrth wialen fesu [...] a rheol gair duw, ac yno y ceir eich gwele [...] yn ŵyrgam ddybryd.

Beth gyd â hyn sy'n fy nhwyllo?

Peth arall yn eich twyllo y [...] eich calon eich hûn. Canys nid ydych ch [...] yn dirnad eich calon eich hûn, eithr ei cha [...] gymmeryd hi:Ier. 17.9. Am fod y galon yn fwy [...] thwyll na dim. Angenrhaid i hwnnw fod [...] ddyn doeth a adnabyddo ei galon ei hûn: [...] fod wedi derbyn goleuni mawr o wybo [...] aeth: Eithr dall ydych chwi, ac ni wyddo [...] beth sydd ynoch, ond tybied ar eich amc [...] y byddwch cadwedig: a gobeithio ni w [...] ddoch pa beth, am y bywyd tragwyddol. [...] oblegid bod dallineb, ac anwybodaeth yn e [...] hyfhau, chwi a fynnech ymddangos yn [...] derus ar eiriau, a dywedyd, mai gresyn o [...] gael o honaw effyw, a amheuo ddim am e [...] [...] chydwriaeth. A diau fod eich y madrodd [...] ôl eich tŷb a'ch gwybodaeth. Ac am a [...] ddoch chwi or gwrthwneb, chwi a dy [...] gych hynny, er nad yw'r peth felly me [...] gwirionedd; Canys eich twyllo chwi [...] ydys a llewyrch anghywir: A diau, eich [...] yn clywed weithiau, bigiadau, a gwe [...] [Page 35] dychryndod, a dirgel gyhuddiadau cydwy­bod yn eich blino oddimewn, er hyfed ydych ar eich geiriau oddi allan▪

Ar fy ngonestrwydd, ni chlywais i gymmaint a hyn erioed or blaen.

Yr achos yw am eich bod yn cau eich llygaid, a'ch clûstiau yn erbyn duw, ac yn erbyn pob daioni. Cyffelyb ydych i'r neidr fyddar yr hon ni wrendu ar lais y rhin­wyr, n'ar cyfarwydd swynwyr swynion.

Os felly y mae'r peth, mi a chwe­nychwn yr awr'hon ddyscu, o chlywch chwi arnoch ddangos i mi. Ac megis y dangosa­soch i mi, y modd y gweithir yr adenediga­eth: felly yspyswch hefyd arwyddion ansiom­medig, ac argoelion diamheus wrth y rhai y gallo pawb wybod yn hy-wir, eu bod wedi eu sancteiddio, a'i hailgeni, ac y byddant cad­wedig.

Y mae ŵyth o arwyddion, a no­dau didwyll yn dangos ac yn pennu y dyn a ailganer.wyth o ar­wyddion an siomm [...] ­dig o iech [...] ­dwriaeth. Io. 3▪ 3. Io. 2.5. Psal. 119. 145. Psa. 145.1 [...] Rhuf. 12. 1 Y rhai a ellir yn gymmwys eu cy­fenwi, ŵyth arwydd iechydwriaeth. A'r rhai hyn ydynt: sef

• 1. Cariad tuag at blant Duw.
• 2. Digrifwch yngair Duw.
• 3. Aml a difrifol weddio.
• 4. Awydd-fryd i osod allan ogoniant Duw.
• 5. Ein gwadu ein hunain.
• [Page 36] 6. Dioddef-gar ddwyn y groes er budd, [...] chyssur.
• 7. Ffyddlondeb yn ein galwedigaeth.
• 8. Ymarweddiad ônest, cyfiawn, a chydwybodus tu ag bob dyn yn ein gweithredoedd a'n buchedd.

Gan ddangos o honoch i ni arwy­ddion hyspys o iechydwriaeth, dangoswch i ni hefyd arwyddion damnedigaeth.

Y gwrthwyneb i'r rhai vchod, ydynt arwyddion amlwg o ddamnedigaeth▪ nid amgenach na'r rhai hyn, sef

• 1. Angharu plant Duw.
• 2. Diflasu ar air Duw.
• 3. Gweddio yn oer, ac yn ansynych.
• 4. Difraŵch yngwasanaeth Duw.
• 5. Hyder arnom ein hunain.
• 6. Annioddefgarwch tan y groes.
• 7. Anffyddlondeb yn ein galwedigaeth.
• 8. Ymarweddiad an'ônest, ac anghydwybodus.

Diau, os halogir dyn ar beiau hyn, ar­wyddion sceler ydynt fod y dyn hwnnw ai en­aid yn glwyfus, ac mewn cyflwr enbydus▪ eithr onid oes etto arwyddion eglurach, a hy­nottach o ddamnedigaeth na'r rhai hyn?

Oes yn wir: y mae naw arwyd [...] eglur, ac hyspys o golledigaeth dyn?

Damuno cael clywed y rheini.

1. Balchder. 2. Putteindra. [...]. Cybydd-dod. 4. Dirmig ar yr Efengyl. [...]. Tyngu. 6. Celwydd. [...]. Meddwdod. 8. Seguryd. [...]. Gorthrymder.

Y rhain ydynt feiau anafus yn ddi­ [...]âd.

Nid anghymmwys ygellid eu cy­ [...]nwi hwynt naw Belzebwb y byd. Ar neb [...]dd ar arwyddion hyn arno, sydd mewn cy­ [...]wr gofidus.

Beth o bydd dyn wedi ei lygru a dau [...]u dri o'r rhai hyn?

Pwy bynnag a lygrir a thri o'r [...]ai hyn, sydd mewn perigl o golli ei enaid. [...]anys gwenwyn cynhwynolyw y rhai hyn [...]: a phob tri o'r rhain pa vn bynnag ai'r [...] cyntaf, ai'r tri otaf, ai'r tri canol, ydynt [...]igon i wenwyno yr enaid i farwolaeth: Ie, [...] o ddywedyd y gwir ni byddei waeth i ddyn [...]wrn-wascu llyffant, a theimlo neidr, na [...]ymmyrhedd ag vn o'r rhai hyn.

A yw pob vn o honynt mor en­ [...]d?

Ydyw, canys echrys-haint yr en­ [...] ydynt: os bydd dyn ar cornwyd ar ei [...]ph, ein harfer ni yw dywedyd; fod nodau [...] arno; duw a drugarhao wrtho; Felly [...] [...]llwn ddywedyd yn hydda, o bydd neb yn [Page 38] galon-glwyfus, ac wedi llwyr-glafychu o'r vn o'r rhai hyn, fod nodau duw ar ei enaid▪ yr Arglwydd a drugarhao wrtho.

Nid yw llawer yn tybied fod y pe­thau hyn mor beryglus ac y dywedwch chwi▪ Ie y mae llawer yn gwneuthur cyfrif bychan [...] honynt.

Gwir yw hynny: Canys y ma [...] y rhan fwyaf o'r byd wedi eu gwarcha [...] mewn dallineb, a chaledrwydd calon, h [...] na chanfod eu pechodau, nac ymwrando [...] hwynt; ac am hynny yn gwneuthur cyfr [...] bychan o honynt, gan dybied nad oes m [...] fâth berigl ynddynt.

Diammeu yw fod dynion yn chwa [...] nog i wneuthur prîs bychan o'u pechodau, [...] iw lleihau neu iw cuddio, ac iw coluro a l [...] wer o ddychymmygion dichellgar, a gwa [...] escusodion. Canys y mae llawer yn chwa [...] nog beunydd i lechu, ac i ymddolennu fel [...] droedd er mwyn cuddio en pechodau: ie pe [...] bossibl, i wneuthur pechod yn ddibech▪ [...] droi rhinwedd yn fai, a bai yn rhinwedd. [...] hynny attolwg i chwi adrodd o'r Scrythy [...] mor anguriol, ac mor ffiaidd yw eu pec [...] dau hwynt.

Mor erchyll, ac mor ffiaidd [...] aruthredd y pechodau hyn, ac na ddichon [...] nac ar dafod fynegu, nac mewn Scrife [...] [...] pysu [Page 39] eu holl frynti, a'u ffieidra yn ôl eu [...]ull, au naturiaeth. Etto myfi â wnaf fyn­ [...]oreu ar eu gosod hwynt allan ar gyhoedd i [...]eri i bawb eu ffieiddio.

Attolwg i chwi gan hynny, dech­ [...]euwch yn gyntaf ar falchder.

Da y dywedwch▪ Canys iawn yw [...] hwnnw gael bod yn flaenor: am ei fod yn [...]chrys-haint pennaf o holl anafau yr e­ [...]aid.

Dangoswch allan or Scrythyrau fod [...]alchder mor anguriol, ac mor athrugar.

Ffiaidd gan yr Arglwydd bob dyn [...]chel-galon. Yr hyn â ddengys yn eglur fod [...]uw yn gwrthwynebu, ac yn casau y beil­ [...]ion. Ac onid peth ofnadwy dybygwch [...]wi, i ddyn fod yn ffiaidd gan dduw? Ac [...] yr vn bennod y dywed. Balchder sydd yn [...]yned o flaen dinistr, ac vchelder yspryd o [...]en cwymp. Diha. 16.5 Ymma y dengys yr yspryd [...]lân fod balchder yn rhagflaenu rhyw [...]wymp tra-mawr, naill ai trwy anair, neu [...]olli ei gymmeriad. Canys hên wir ddihareb [...] ddywed: Balchder a gaiff gwymp. A my­ [...]ych y gwelir, pan fyddo dynion wedi ym­ [...]odi vchaf, yna y maent yn nessaf i syrthio:Diha. 16.18 [...]egis wrth siamplau Haman, Nebuchad­ [...]ezzar, a Herod, y gwelir yn eglur. Pan [...]yddo'r ddueg yn chwyddo,Diha. 15.25 y bydd y corph [Page 40] mewn mannau eraill yn darfod: felly pan fo'r galon yn chwyddedig drwy falchder [...] bydd yr holl ddyn yn agos i ddinistr. He [...] law hyn yr yspryd glan a ddywed. Yr Arg­lwydd a ddiwreiddia dŷ y beilchion. A Iob [...] ddywed am y cyfryw ddynion. Tân heb [...] chwythu ai hyssa hwynt. Iob 20.26. Mi â dybygw [...] wrth hyn pe bai ynom gymmaint a gwreichionen or râs, y gallai yr ymadroddion erchyll hyn, a ddywaid yr yspryd glan, ein dar ostwng, a thynnu i lawr ein balchder: y [...] enwedig gan fod yr Scrythyrau yn testiola [...] thu fod duw yn gwrthladd y beilchion, [...] yn ymosod yn bwrpassol iw herbyn: Ac am hynny gwae hwynt-hwy. Canys os duw [...] ymddyru yn eu herbyn, pwy a ddichon ei a [...] tal ef? yr hwn a wna beth bynnag a fynno.

Eithr dywedwch i mi, attolwg, [...] chwithau yn ymmadrodd yn erbyn balchder, pa fath falchder yr ydych chwi yn [...] feddwl?

Yr wyf fi yn deall hyn am bo [...] balchder; yn gystal balchder y galon oddimewn, ar hwn sydd yn tarddu iw weled y [...] wynebau dynion oddiallan: sef yr hwn syd [...] yn ymddangos yn eglur yn eu geiriau a [...] gweithredoedd.

A ydych chwi yn meddwl hyn hefy [...] a'm falchder dynion o'u doniau?

Ydwyf yn wir. Canys nid oes yn [...] byd falchder gwaeth, na mwy peryglus na [...]wnnw. Gochelwch (medd vn) rhag balch­ [...]er ysprydol, sef balchio o'n dysc, o'n syn­ [...]yr, o'n gwybodaeth, o'n darllain, scri­ [...]nnu, pregethu, gweddio, o'n duwioldeb, [...]wroldeb, cryfder neu gyfoeth: o'n goruw­ [...]afiaeth, bonedd, glendid, neu awdurdod. [...]anys ni roes duw y cyfryw ddoniau i ddy­ [...]ion i wneuthur marsiandiaeth o honynt, iw [...]ulo allan iw gweled er mwyn ceisio oddi­ [...]rthynt wâg-ogoniant, a chanmoliaeth [...]n ddynion, drwy yspeilio duw o'i anrhy­ [...]dd, a honni iddynt eu hunain drwy wâg [...]st, y peth sydd ddyledus i dduw, sef clôd am [...] ddoniau. Eithr ar [...]wriad ac amcan arall [...] rhoes efe ei ddoniau: sef i'w harfer i'w ogo­ [...]ant ef, ac er llesâd i eraill (mewn swydd [...]lwysig, neu lywodraeth gwlâd) yn enwe­ [...]g yrhai nessaf o berthynas i ni.

Etto nyni â welwn yn aml fod rhai mwyaf eu doniau yn fwyaf eu balch­ [...]r.

Gwir iawn: oblegid y brethyn [...]ywioccaf â gymmer amliw yn gyntaf. Ac [...]egis y bydd pryfed yn magu yn y pren [...]ywiog tyner yn gynt nac yn y caled, a'r [...]ngciog: ac megis y maga y gwyfyn [...] y gwlân rhywiog main, yn hytrach [Page 42] nac yn y garw: felly y mae balchder, [...] gwâg ogoniant yn magu yn gynt mew [...] rhyw ddyn rhagorol, ac odiaeth ym mho [...] mâth ac wybodaeth a rhinweddau da, na [...] mewn eraill gwaelach eu doniau a'u rhodd [...] on. Ac o hynny y dywedir, mai o ludw po [...] rhinweddau da y mae balchder yn tardd [...] allan. Canys balchîo a wna dynion o he [...] wydd eu bod yn ddoethion, yn ddyscedig, y [...] dduwiol, yn ddioddefgar, yn ostyngedig, [...] Cymmwys gan hynny y cyffelybir balchd [...] i'r blagur surion a darddant allan o foncy [...] y pren afalau pereiddiaf. Ac o ddywedy [...] gwir, dymma vn o'r peiriannau rhyfel, [...] arfau perycclaf a gymmer y cythraul yn lla [...] yn olaf i orchfygu gwir blant duw. Nid a [...] gen, megis eu chwythu hwynt i fynu a balc [...] der fel a phowdr-gwn. Canys megis y [...] gwydda wrth warchau rhyw ddalfa gadar [...] gref, pan fetho ei hynnill drwy daro arni, [...] saethu atti; y dychymmig olaf fydd clodd [...] tani ai chwythu i fynu a gwn-powdr: fel [...] pan fetho gan Satan orchfygu y rhai rhag [...] rol ym mhlith gweision duw, ei ddichell [...] laf ef fydd eu chwythu hwynt i fynu a bal [...] der megis a gwn-powdr.

Myfi a welaf mai grâs enwedig [...] oddiwrth dduw mewn gwŷr o ddoniau r [...] gorol yw bod yn ostyngedig o galon: [...] [Page 43] [...]id o cheir ym mhlîth mil or rhai a ragorant [...]ewn doniau, oddieithr ychydig, ie prin [...] yn rhagori mewn gostyngeiddrwydd. A [...]a amlaf fyddo ei rinweddau da, mwyaf or [...]wbl fydd ei ostyngeiddrwydd yn byw; nid [...]wy ddiystyru eraill, ond tybied o honynt yn [...]ell nac o honaw ei hun. Canys mynych y [...]gwydda fod doniau, a rhoddion duw yn ein [...]wneuthur ni yn waeth, o herwydd nad y­ [...]ym yn eu trîn hwynt yn iawn: Ac o her­ [...]ydd eu bod yn magu ynom lawer o [...]arw­ [...]g chwyddedig: y cyfryw ac sydd raid beu­ [...]ydd a rhyw sugn-eli llym ei yssu ymmaith. [...]c o hyn y mae duw yn dangos ffafor, a thru­ [...]aredd ragorol ir hwn a dynno efe i lawr i [...]d yn ostyngedig drwy ryw flinder, a gwen­ [...]id. Canys oni bai hynny, diau y gorch­ [...]gid ni yn hollawl gan y cnawd coeg­ [...]lch.

Gwir a ddywedasoch;2 Cor. 12. Canys y mae'r Apostol yn cyfaddef am dano ei hûn, [...]i demptio ef, ai drallodi ffordd honno, a [...]od yn agos iddo a thra-ymdderchafu tros [...]esur o herwydd godidawgrwydd ei ddatcu­ [...]diedigaethau: oni bai ddanfon o dduw iddo [...]'i ddirfawr drugaredd, swmbwl yn y cnawd [...]w oeri, ac iw attal (sef cennad Satan) a'r [...]wn yr iachaodd yr Arglwydd ef o'i falchder. [...]c felly y mae efe yn iachau llawer o honom [Page 44] ninnau oddiwrth ein balchder drwy ein t [...] flu i Satan, a'n gadael arnom ein hunain▪ a'n rhoddi i fynu i wneuthur rhyw becho [...] anguriol, megis syrthio b [...]ndramwnwgl [...] thorri ein gyddfau. Ar cwbl oll er mwy [...] ein darostwng, ein gwâchau, a thynnu [...] lawr ein balchder: o'r hwn y mae efe yn gw [...] led fod ein calonnau wedi clafychu. Gan hynny da yw i ni ein darostwng, yn amlder doniau, a rhadau duw, rhag i ni falchio o'r pethau sy gennym, neu o'r pethau a wnaethom Canys gwell yw or ddau ymostwng mew [...] pechod, na balchio o dduwioldeb.

Yn hyn yr ymddengys doethineb [...] thrugaredd dduw yn ddiandlawd: sef ei fo [...] efe mor raslon yn tynnu daioni allan o ddrygioni, ac yn troi eiu blinderau ni, ein gwendid▪ a'n cwympiau iw anrhydedd ei hûn, a llesâd [...] ninnau.

Digon gwir yw hynny. Cany [...] megis o gîg gwiber y gwneir meddiginaet [...] ragorol i iachau y sawl a frather gan wiber [...] ac megis y mae y pysygwr ar naill wenwy [...] yn gyrru allan y llall: felly y mae duw y [...] ôl ei ryfeddol ddoethineb, ar gwendi [...] sydd yn aros ynom wedi ein hail-geni, y [...] iachau heintiau eraill mwy peryglus [...] sef balchder gwâg ogoniant, a rhyfig [...] Bendigedig fyddo ei enw ef yn dragywydd; [Page 45] yr hwn mor drugarog sy'n peri i [...]b peth gydweithio ir goreu er daioni [...] bobl ef, am ba rai yn bennaf y deellir y [...]thau hyn.

Onid oes dim achos i wŷr a chan­ [...]ynt ddoniau rhagorol, i ymorfoleddu dim [...] eu doniau?

Nac oes ddim. Oblegid yr Apo­ [...]l a ddywaid: pwy a'th neillduodd di? [...] hefyd sydd gennit ar nis derbyniaist, ac [...] derbyniaist, paham yr wyt ti yn ym­ [...]oleddu megis pe nas derbyniasit? lle [...] [...]ae'r Apostol yn dangos yn eglur, na [...]lei neb fod yn falch or doniau a roes [...] iddo, o herwydd nad ydynt eiddo ef: [...] oes iddo ond cynnwysiad iw trîn, ac [...] harfer. Os benthyccia dyn gan a­ [...] ddillad gwychion, sef gown o sidan, [...] [...]hais o Satyn, cadwyn aur, a chlôs [...]fed: ac a ymsiongcei yn y rhai hynny [...] ar osteg, megis pe baent yn eiddo ei [...]: Oni thybiem ni yr haeddai hwnnw [...]erthin am ei ben, megis dyn ffôl? felly [...] [...]ylid cyfrif yn ffyliad y rhai a falchîant [...] doniau da a roes duw iddynt tros amser, [...] [...]ai nid yw eiddynt eu hunain. Am hyn [...] [...]wed y Prophwyd Ieremias: Fel hyn y [...]ed yr Arglwydd: nac ymffrostied y doeth [...] ddoethineb, ac nac ym-ffrostied y crŷf yn ie [Page 46] gryfder: ac nac ymffrostied y cyfoethog yn [...] gyfoeth; I [...]e. 9.23. eithr y neb a ymffrostio ymffrosti [...] am hyn, ei fod yn deall, ac yn fy adnabo [...] [...] I'r ystyriaeth hyn y dywed y Doet digr [...] Ni ddichon neb ddiangc rhag cospedigaeth [...] falchder, Theocrit. am hynny na falchîed neb yn [...] lwyddiant.

Etto rhyfedd yw gweled falcd [...] sured, hoiwed, goeced, a phen-vched [...] llawer oherwydd eu doniau, au campau [...] yn tybied eu bod cyfuwch ar cymmylau, [...] nad yw y ddaiar yn eu cynnal: Tybied y [...] ent eu bod yn Angelion bychain, neu yn rh [...] fâth a'r greaduriaid rhyfeddol. Diystyr [...] [...] wnant a dirmygu pawb eraill, y rhai nid [...] ganddynt y cyfryw ddoniau. Edrych arn [...] a wnant yn ddiystur, fel llew ar lygoden, [...] frenin ar gardottyn.

O ludw balch, ô fwyd-pryf [...] [...] chel-fryd: pe gosodent eu calonnau o [...] duw: a'u cydwybodau, au meddyliau au [...] dau iw barnu wrth ei gyfraith ef: hynn [...] [...] hoerei hwyaf, ac a'i gostyngei yn dd [...] issel: yna y caent weled fod eu diffygion▪ [...] amherffeithrwydd yn gymmaint, ac [...] [...] ddei iddynt mwy achos i ymffrostio, [...] Æthiopiad o'i wynder, am fod ei ddan [...] yn wynnion. Yr yspryd glân sydd yn [...] i ein cribau ni, ac yn gost-wng bal [...] [Page 47] [...]n cnawd, pan yw yn dywedyd. Mor fychan [...]w'r peth y mae dyn yn ei glywed, Iob. 26.14 neu yn ei [...]ybod a'm dduw.

Awn rhagom, attolwg, i dreuthu [...]m y balcher hynod a diwin sydd yn dwyn [...]wysc yn y byd. Ac yn gyntaf dim dywed­ [...]ch i mi, beth a dybiwch chwi am falchder [...]ewn dillad?

[...]ybied yr wyfi fod hynny yn ofe­ [...]dd tu hwnt i bob oferedd: ac yn ffolineb tu [...]wnt i bob ffoledd. Oblegid balchio o ddi­ [...]d fyddei megis pe balchie i lleidr o'i gebystr, [...]u gardottyn o'i glyttiau, neu blentyn o'i [...]ithni, nen ddyn ffôl o'i degan.

Er hynny, ni a welwn mor feilchion [...]w llawer (yn enwedig gwragedd a merched) [...]r cyfryw deganau. Canys darfyddo iddynt [...]eulio trauan y diwrnod yn ymdrwssio, ac [...] ymdacclu: yn ymbingcio, ac yn ym­ [...]nio, yn ymsiongci ac yn ymgymmwyso, [...] ymwisco, ac yn ymlassio: yn ymhoiwi ac [...] ymloiwi, ac yn ymwychu yn y modd ma­ [...]laf: yna y deuant allan i'r heolydd a'u siop [...]dler ar eu cefnau, a'u corŷnau yn dra vchel, [...]n eu tybied eu hunain yn angelesau bychain, [...]u yn bethau amgenach na merched eraill. O [...]n y digwydd eu bod yn ymchwyddo o [...]lchder, ac yn barod i dorri ar eu traws wrth [...]rdded yr heolydd. Ac yn wir fe ellir tybied [Page 48] fod y cerrig yn yr heolyd, ar trawsti­au. coed yn y ta [...] yn dychrynu, ac yn rhyfeddu weled eu han [...] futtiol, au hanfeidrol falchder. Canys cyffelybus yw nad ydynt ond swpp o falchder, a [...] o falchder y gwnaed hwynt, ac nad oes ynddynt ddim ond balchder, balchder.

Yr ydych chwi yn frŵd yn yr achosion hyn.

Yn wir Syr, yr wyf finnau yn tybied yn well o honaw ef. Canys ni bu'r by [...] erioed mor llawn o falchder, ac y mae yn [...] dyddiau hyn.

Pwy â ddichon ymattal rhag dywedyd yn erbyn balchder yr oes hon? P [...] achos sydd i gîg a gwaed, i fwyd pryfe [...] llŵch a lludw, i bridd a domm ymhoi [...] mewn brattiau gwychion, yngolwg Duw▪ ac Angelion, a dynion? Canys fe ddaw y [...] amser pan gladder hwynt, a'u holl wychd [...] mewn beddrod. Ie fel y dywed Iob: P [...] fyddo y bedd yn dŷ iddynt, a phan gyweir [...] ant eu gwelu mewn tywyllwch: Pan dd [...] wedant wrth lygredigaeth, ti wyt fy nhâ [...] ac wrth y prŷf, ti wyt fy mam a'm chwae [...] Pa lesâd â wna iddynt y pryd hynny, eu b [...] gynt yn ymrwfflio mewn pob gwychd [...] pan orfyddo yn ddisymmwth descyn i dd [...] struw? Pa lesâd â wnaeth i'r gŵr goludo [...] ymddilladu a gwiscoedd gwerth-fawr [...] [Page 49] chymmeryd [...]i fyd yn ddanteithiol, ac yn foe­ [...]hus beunydd, pan gladdwyd ei gorph ef yn [...] bedd, a'i enaid yn nhân vffern?

Beth a ddywedwch chwi am y rw­ [...]fiau mawrion y rhai a gynhelir i fynu ag [...]ttegion, ac a rebattôs megis a phŷst ac a [...]hledr?

Beth a ddwedaf am danynt; ond [...]uw a dosturio wrthym. Canys y cyfryw [...]ethau sy'n tynnu i lawr lîd, a dial duw ar­ [...]om oll. Megis y dywed yr Apostol.Col. 3.6. O a­ [...]hos y pethau hyn y daw digofaint duw ac [...]lant yr anufydd-dod. Ac yn wir ddigelwydd, [...] mae i ni achos i ofni y dŵg duw ddialedd [...]rnom am ein ffiaidd falchder.

Beth a ddywedwch am y rwffiau [...]ri phlŷg, a phed war-plŷg, y rhai â arferir yn [...] dyddiau hyn yn sathredig? Ac am y ffar­ [...]ingal gwmpassog, y cudŷnau lleision, y to­ [...]ynnau, y crych-wallt, ar holl arfer newydd [...] ddychymmygir, ac a adnewyddir beu­ [...]ydd?

Hyn â ddywedaf, mai pell ydynt [...]ddiwrth y symlrwydd, ar lledneisrwydd a­ [...] yn yr oesoedd gynt: Nid adwaenai ein ta­ [...]au ddim or fâth beth. Darllain yr ydym [...]m Wiliam Rufus, afu gynt yn frenin ar y [...]eyrnas ymma, pan ddûg ei stafelludd atto [...]âr o hosanau newydd, ofyn o honaw beth [Page 50] a gostiasent, attebodd yntef, mai tri-swllt▪ yno y Brenin yn ddigllon a orchymynnodd geisio iddo bâr a gostiei forc. Os tybid y [...] y dyddiau hynny fod yn ormod i frenin dal [...] morc am bâr o hosanau: beth a dybiwn n [...] am lawer o ddynion gwael yn y dyddiau hy [...] (heb na bod yn berchen tiroedd, na chwait [...] o alwedigaeth enwog) y rhai â dalant am vn pâr gymmaint ac a roddei y brenin am ddeu bar, pan oeddid yn ei farnu ef yn afradlon Eithr sywaeth, nyni â aethom tros derfy [...] gweddeidd-dra, a chymmesurdeb. Nid oe [...] reswm arnom: Y pechod hwn sy rydrwm i' [...] gwlâd ni. Canys balchder pob cenedl, a ffoledd pob gwlâd â ddaeth i'n plith, pa fodd [...] dygwn y pethau hyn? Ac am yr arfer newydd▪ pa newyddaf, ffolaf o'r cwbl: Canys a'n harfer newydd yr ydym ni yn myned yn llwy [...] allan o bob arfer dda. Pe bai gynnifer go [...] gedd ar ein cyrph; ac sydd o amryw agwed [...] ar ein dillad, e fyddei gynnifer dull arnom ac sydd o rifedi bysedd, ar ein dwylo, a' [...] traed. Eithr ofer-ddynion yn feibion ac yn ferched a ddangosant yn amlwg yscafned yw eu meddyliau pan ydynt mor chwanneg [...] ddilyn y fath oferedd, a ffôl arfer.

Ni bu'r byd yn dda byth er pa [...] ddaeth y fâth Startsio, a rhwbio, ar dwyfron-bren, ar whâl-bôns: Yr attegion a'r rebattôs, [Page 51] y peintio ar lliwio, a gwerthu pryd a [...]wêdd. Oblegid er pan ddaeth y pethau hyn [...] daeth cybydd-dod, trais a thwyll. Canys [...]a fodd amgenach y cynnelid balchder. A [...]iau o fewn y dêg mlynedd ar hugain hyn, nad [...]dwaenid, ac na chlywsid sôn am y pethau ym­ [...]a. Gan hynny beth â ddywedwch chwi am [...]oluro wynebau, noethi dwyfronnau, lliwio y [...]wallt, gwisco y periwig, a gwallt gosod, a [...]hop-galantau? A pheth â ddywedwch am y [...]erched a wneir yn lluniaidd drwy gelfyddyd, [...] rhai a fynnant fod yn well eu llûu nag y [...]wnaeth duw hwynt. Nid ydynt fodlon i waith ei ddwylo ef: hwy a fynnant wellhau [...]r hwnnw, drwy gael gwêdd arall, wynebau [...]raill, gwallt arall, escyrn eraill dwyfronnau [...]raill, a boliau eraill amgenach nac awnaeth [...]uw iddynt.

Hyn yr wyfi yn ei ddywedyd, fod chwi, ac i minnau ac i bobl yr Arglwydd oll, [...]chos mawr, a chyfiawn i alaru, i wylo, ac [...] gwynfan am wneuthur y cyfryw ffieidd-dra [...]n Israel. Afonydd o ddyfroedd a ddescynna­ [...]ant o lygaid dafydd am nad oedd dynion yn [...]adw cyfraith dduw. Psal. 119▪ Ac ofn aruthr a ddaeth [...]rno ef oblegid yr annuwolion, y rhai oedd­ynt yn gadu cyfraith dduw. A Ieremy a o­ [...]hneidiei yn ddirgel,Psal. 119.136. gan ddymuno bod ei [...]en yn llawn dwfr a'i lygaid yn ffynnon [Page 52] o ddagrau o achos pechodau y bobl.Ierem. 9.1. Nehemia [...] oedd yn galaru tros gamweddau y bobl. L [...] gyfiawn oedd mewn gofid drwy anniwai [...] ymarweddiad y Sodomiaid. Nehem. 2 3 Ac oni alarw [...] ninnau ddim am y pethau hyn?2 Peter 2.7 Oni ym [...] fidiwn ddim am falchder ein gwlâd? O [...] ollyngwn ddim dagrau am y cyfryw ffieidddra erchyll? y fâth ni ddylid eu diodde [...] mewn gwlâd? Casedig ydynt oflaen Duw a dynion: onibai fod Duw yn rhagorol e [...] ddioddefgarwch, ai hir-ymaros y cythraul a'i cippiai hwynt ymmaith yn fyw neu dân a brwmstan â syrthiei arnynt or nefoedd iw difa.

Yr ydych chwi yn rhy frŵd yn y matterion hyn am ddillad. Pryssurach ydych nac a fyddei raid.

Y mae gennifi ddiolch iddo. Ben­dith dduw i'r galon. Mi ai caraf ef yn fwy tra yr adwaenwyf ef, am fod mor ddiragrith yn erbyn y cyfryw falchder cywilyddus, a ffiaidd. Ond cywilydd i ferched yn cyfaddeu gwir grefydd, eu gwneuthur eu hunain yn gyfryw eulynnod, a delwau, a pheunod ac ymaent? Ac er hyn nid wyfi yn clywed fod nemmawr o'r pregethwyr yn dywedyd yn y pulpyt yn erbyn hyn.

Rhyfedd yw gennif eich bod chwi mor frŵd yn achosion dillad. Chwi â [Page 53] wyddoch yn ddigon da nad yw dillad [...]d pethau cyffredin, ac nad yw crefydd, [...] theyrnas Dduw yn sefyll yn y pethau [...]n.

Mi a wnn yn dda nad yw dillad [...] eu naturiaeth eu hunain ond pethau cy­ [...]redin, eithr nid peth cyffredin yw dillad [...]eg, anlladaidd, anllednais, ac anhardd. [...]anys y mae pob cyfryw gamarfer yn tynnu [...]mmaith y cyffredinrhwydd, ac yn eu [...]wneuthur yn bechadurus, ac yn ddrygio­ [...]us, oherwydd y moddion, sef y ffrwythau, [...] digwyddiadau sy'n canlyn. Canys pe am­ [...]n, paham y bygythiai Duw drwy ei Bro­ [...]wyd, yr ymwelai efe a phawb a wiscent [...]iscoedd dieithr, hynny yw, dull ac agwedd [...]llad gwledydd eraill, ie hyd yn oed y ty­ [...]ysogion, a phlant y brenin. Paham he­ [...]d y dygei yr Arglwydd y fâth blâ ar bende­ [...]esau beilchion, a'r mursennod hoiwyn Ie­ [...]salem am eu balchder a'u coegni mewn dil­ [...]d, oni bai fod y cyfryw gamarfer yn ddry­ [...]onus? fel hyn y dywed yr Arglwydd [...]wy'r Prophwyd Esau, yn erbyn y meistre­ [...]d gwychion hynny. Oherwydd balchîo o [...]rched Sion, a rhodio a gyddfau estynnedig, ac [...] amneidio au llygaid gan rodio, a rhygyngu [...] cerddent, ac y trystient au traed: ac am hynny [...] clafria yr Arglwydd gorŷnau merched Sion. [Page 54] Yr Arglwydd hefyd a ddinoetha eu gwarth [...] hwynt: Yn y dydd hwnnw y tynn yr Arglwydd addurn yr escidiau, y rhwydau hefyd [...] lloerawg wiscoedd, y perarogl, y breichl [...] dau, ar moledau: y penguwch ar llawdrau, [...] snodennau, ar dwyfronnegau: ar clust-dlysa [...] y modrwyau, ac addurn-wisc y trwyn: y gw [...] scoedd symmudliw, ar hefysau. Y misyrn [...] hefyd a'r pyrsau, y drychau hefyd ar lli [...] meinwych: Y cocwllau, ar gŷnau. A by [...] yn lle peraroglau ddrewi: bydd hefyd yn [...] gwregys rwygiad, ac yn lle iawndrefni [...] gwallt foelni: ac yn lle dwyfronneg gwreg [...] o sach-liain: a lloscfa yn lle prydferthwc [...] Dy ddynion a syrthiant drwy'r cleddyf, a' [...] gadernid drwy ryfel: felly ei phyrth hi [...] ofidiant, ac yn wâg yr eistedd hi a'r [...] ddaiar.

Fel hyn, ni a welwn mor ofnadwy y m [...] Duw yn bygwth y gwragedd heini yn Ier [...] salem am eu balchder rhyfygus, a ffiaidd. [...] hyn a ddichon fod [...]n ddrŷch ir mursenn [...] beilchion yn ein dyddiau ni, y rhai y mae [...] chos iddynt i ofni, y dŵg Duw ryw farn [...] digaeth drom arnynt, megis y dûg efe gy [...] ar ferched Ierusalem. Canys eu pech [...] dau hwynt yn hyn o beth ydynt mor [...] aidd, a chymmaint ac oedd yr eiddo m [...] ched Sion. Ar vn Duw yw efe yr awr ho [...] [Page 55] [...]c ydoedd y pryd hynny i gospi balch­ [...]er.

Na cheisiwch mo'ch rhuad, [...]'ch dadwrdd ynghylch yr achosion [...]yn am ddillad. Canys y mae yn rhaid [...] ni wneuthur, fel y gwnelo eraill: a chan­ [...]yn yr arfer, ac onidê, ni wneir cyfrif o ho­ [...]om.

D [...] chwi nis canlynwch hwynt, e wneir mwy cyfrif o honoch gyd â Duw, ai Angelion, ai seintiau▪ a phob dynion da. Ac am bawb eraill, os chwi a wnewch fwy [...]yfrif o honynt nac or rhain, dyna arwydd pa fath ydych.

Gedwch i hynny fod: et­to er hyn ei gyd, dywedwch chwi a fyn­noch, yn y galon y mae balchder, ac nid yn y dillad. Canys fe ddichon dyn fod yn falch o ddillad cymmedrol, megis o ddillad gwychion. Ac y mae rhai cyn fal­ched o'u colerau llyfnion, ac o'u rwffiau byr­rion vn-plŷg, ac ydynt eraill o u rwffiau maw­rion.

Ynfyd yr ydych chwi yn sia­rad: Pa fodd y gwyddoch chwi hynny? A fedrwch chwi farnu calonnau, a me­ddyliau dynion? Pan fyddo dillad mei­bion, a merched yn sobr, yn weddaidd, yn llednais, ac yn Gristianogol, â ellwch [Page 56] chwi ddywedyd eu bod hwy yn feilchion o' [...] cyfryw ddillad? Pell tros ben yw eich er­gyd chwi, gymmeryd arnoch, farnu'r galon. Chwi â ddylych farnu mewn cariad am [...] rhai â ymwiscant yn sobr, ac yn weddaîdd, fod eu calonnau yn gyffelyb iw gwisciad. Ond am danoch chwi, myfi â allwn yn hytrach dybied fod eich calon yn ofer, yn yscafn, ac yn ynfyd, o herwydd bod eich dillad hoiw yn arwydd eglur o hyn­ny. A bod fel y dywed y Prophwyd, dull eich wynebau yn testiolaethu i'ch erbyn, a chwithau hefyd fel Sodoma yn mynegu eich pechodau, ac heb eu celu.

Gosodwch chwi ar lawr, adol­wyn, ryw drefn am ddillad, allan or Scry­thyrau.

Gosodwyf fi a fynunwyf, y rhan fwyaf yn feibion, ac yn ferched â wuant yr hyn a fynnont hwythau. Canys y mae lle i dybied, fod llawer yn yr oes hon, wedi rhoi diofryd dilyn Duw, a'i air, a phob da­ioni. Oblegid y maent wedi dyfod cyn belled a hyn dyweded Duw a fynno, hwy a wnânt peth a fynnont hwythau. Canys fel y dywed y Prophwyd: Hwy a wnaethant gyfammod ag vffern, ac a'r bedd y gwnaethant gyn­grair. Ac yr wyfi yn tybied pe descynnei [Page 57] Duw ei hûn i lawr or nefoedd, a chynghori meibion a merched i roddi heibio eu gwagedd mewn dillad, etto y canlynent eu harfer, er [...]waethaf Duw, iw gythruddo ef ym mhelll­ [...]ch. Oblegid rhoesant gymmaint serch ar y [...]eth, a chymmaint di [...]yrrwch yndd [...], ac na [...]ynnant amgen, na chadw eu harfer, pe [...]hôn a bod dynion, ac Angelion, ar byd oll [...]n dywedyd y gwrthwyneb▪ Ie y p [...]h sydd [...]wy, pe gorfyddei iddynt fyned i ddiafol yn [...]yw gyd a'r peth. Ac am hynny gwaith ofer [...]w pregethu, neu scrifennu, neu ddywedyd [...]n eu herbyn. Gwaith cyffel [...]b [...] aredig y [...]ôr, neu guro wrth ddrŵs gŵr bydd [...]r ca­ [...]ys nid oes obaith o'u gwellhâd. Hyn yn [...]nig sydd i ni iw gael am ein poen, sef fod y [...]yd wedi ei argyoeddi, ai farnu am bechod. [...]r pethau hyn fydd dŷst yn eu herbyn yn y [...]ydd diwaethaf, fel na allant ddywedyd am­ [...]en; na chawsant rybudd têg, ac na bu pro­ [...]hwyd yn eu plîth.

Etto er hyn ei gyd, gosodwch ar [...]awr ryw drefn a rheol allan o air Duw, yng­ [...]ylch dillad. Canys er bod rhai yn ddrŵg, ac [...]n afreolus yn y pethau hyn▪ etto diammeu [...]w, fod eraill ar feddwl da yn gwneuthur cyd­wybod o fyw yn ôl rheol gair Duw.

Er mwyn y rhai sy ar feddwl da, myfi â osodaf ger bron beth cyfarwyddyd i­ddynt. [Page 56] [...] [Page 57] [...] [Page 58] S. Paul a fynnei i wragedd ymwisc [...] mewn dillad gweddol,1. Tim. 2.9. gyd â lledneisrwydd, a chmmesurdeb. Nid a gwallt plethedig neu aur, neu gemmau - neu wisc werthfaw [...] eithr megis y gweddei i wragedd yn add [...] duwioldeb,1. P [...]t. 3.3. a gweithredoedd da. S. Petr h [...] fyd sydd yn gosod a'r lawr yr vn fath rêo [...] Canys efe a ddyw [...]d wrth grybwyll am wr [...] gedd Cristianogaidd, ac yn cyfaddef crefyd [...] dda, y dylei y cyfryw râi fod a'u trw [...]siad, ni [...] o ddiallan sef yn sefyll ar wychder y corph& Megis plethiadau gwallt, ac amgylch-osodia [...] aur, ar cyffelyb; ond ar harddwch oddimew [...] fel y byddo dirgel ddyn y galon mewn anllyg [...]ed [...]gaeth yspryd addfwyn a llonydd, yr hw [...] fydd gerbro [...] Duw yn werthfawr. Canys felly gynt (medd efe) yr ymdrwssiei'r gwragedd sanctaidd, y rhai oeddynt yn gobeithio [...] dduw, megis Sara, Rebecca, Rahel, ar cyffely [...] he [...]a [...]-wragedd llednais.

Ar ba b [...]th yn bennaf y mae'r trws­siad hwn oddimewn yn sefyll?

Ar bedwar peth, y rhai a osodwy [...] ar lawr yn y lleoedd a henwyd or blaen : [...] lledneisrwydd, cymmedroledd, yspryd ll [...] nydd, ac yspryd addfwyn.

Dymma wiscoedd gwychion y [...] siccr. Mi a fynnwn pe gwiscai bawb or gwragedd, y rhai hyn am danynt heb eu diosc v [...] [Page 59] amser, ond eu gwisco beunydd. Canys y rhain [...]dynt well o'u gwisco, er bod gwiscoedd eraill [...]n waeth.

Beth ped ymdrwsiei gwragedd [...]ddimewn a'r rhinweddau vchod? Hwy â [...]yddent yn lle tly [...]au o aur, a pherlau. Canys [...] gwragedd a ofnant yr Arglwydd, a gan­molir.

Moeswch glywed attolwg Syr, eich barn chwi am wiscoedd y corph.

Hyn yw'r cwbl a fedr [...]fi ei ddywe­dyd am y matter ymma: y dylei ein gwisciad ni fod, fel y d [...]wed yr Apostol yn weddaidd, yn drefnus, yn hardd; ac nid yn yscafn, yn an lladaidd, yn anwladaidd, ac yn dramgwy­ddus.

Pa fodd y bernwch chwi beth sydd weddaidd, trefnus a hardd? Canys fe ddywaid pob mâb, a phob merch fod eu dillad, yn we­ddaidd, ac yn drefnus, er hoiwed, er gwched, er ofered fyddont.

Yn hyn, o beth nyni a ddylem ddi­lyn siamplau y gwŷr a'r gwragedd Duwio­laf, synhwyrolaf, sobraf, a lledneisiaf. Pwy a fedr yn well na'r cyffelyb, farnu beth sydd hardd, a gweddaidd, a chymmesur▪

Eithr nyni a welwn rai o'r rhai goreu wedi llygru peth arnynt, a myned tros y terfy­nau ynghylch dillad.

Gwaethaf ôll. Eithr sywaeth, ni a welwn fod rhwysc yr amser, a nerth y ff [...]ŵd cyn gryfed ai bod yn dwyn gyd â hwynt beth bynnag nid yw wedi ei sefydlu, ai wreiddio yn ddyfn, ac yn gadarn. Ac ymbell rai du­wiol (er nad yw eu calonnau yn tueddu tu ag at y pethau hyn) a ddygir ymmaith gyd â nerth y gwynt, a'r llanw. Y rhai er nas gellir yn hydd [...] na dadleu yn eu cweryl, nac escusodi eu cyflwr, etto fe ddylid tosturio wrthynt, ac ymofidio trostynt.

A oes gennych-chwi ddim cyfarwy­ddyd ychwaneg ynghylch yr achos ymma?

Oes vn peth y chwaneg▪ Sef y dy­lei ddillad pob dyn fod wrth ei râdd, a'i lê, ai alwedigaeth. Canys nid yw hardd ar y naill ddyn, y peth sydd hardd ar y llall: Nid cym­mwys i'r tlawd y peth a weddei i'r cyfoethog Ac anha [...]dd yw ar ddynion gwael, y peth sydd drefnus, a chan moladwy ar b [...]ndefigion, a phennaethiaid.

Wrth hyn, yr ydych chwi yn tybied fod yn gyfreithlon i frenhinoedd, Tywysogion, a gwŷr mawrion wisco perl ac aur, ac arian, a melfed, ar cyffelyb?

Diammeu fod yn gyfreithlon, ac yn rhŷdd i'r cyffelyb, mewn modd, a mesur gweddaidd, wisco y pethau drutaf, a gwerth­fawroccaf ar y ddaiar: A hynny er mwyn [Page 61] gosod allan mawredd, a rhwysc, a gogoniant [...] galwedigaethau. Ac am hynny y cyfryw [...]ethau ydynt arnynt hwy yn hardd, ac yn we­ [...]daidd.

Eithr yn y dyddiau hyn, nid eos nem­ [...]awr yn ymgadw o fewn eu terfynau: Nid [...]es n [...]mmawr yn cydnabod▪ eu lleoedd, ond [...]lio yn ôl, a gadael eu mesurau.

Gwir iawn. Oblegid yn y dy­ [...]diau hyn merched boneddigion gwael, ie â [...]oneddigion o'u gwneuthuraid eu hunain, â [...]wffliant, ac â swaggriant yn eu dillad megis [...]owntesau, neu Arglwyddesau anrhyde­ [...]us. Pobl gyffredin y wlâd â ymosodant [...]lan fel gwŷr llŷs y brenin, a boneddigion [...]; gan ddywedyd yn eu calonnau, Ff [...] or [...]mlrwydd ymma: ni fynnwn ni mor byd [...]l y bu; Ac yr awr' hon y gwelir yn wir yr [...]n ddihareb: pob Coeg-was a fyn fod yn [...]neddig▪ ar forwyn yn gystal ai meistres. [...]el na ellir heddyw adnabod wrth eu dillad [...]im ragoriaeth rhwng y llaw-forwyn a'i [...]arglwyddes. Ac fel hyn chwi a welwch [...]d pob peth allan o drefn o ran dull, ac ag­ [...]edd dillad.

A oes dim ychwaneg i'w ddywedyd [...] yr achos hwn?

Oes vn peth etto yn ôl iw ysty­ [...]ed ynghylch dillad, sef bod dillad pawb yn ôl [Page 62] eu gallu: Canys peth gresynol yw ystyri [...] fod meibion, a merched yn eu dillad ym mh [...] oddiar eu gallu. A mwy tosturus yw gwel [...] mor wael a chywilyddus fydd y dyfais, [...] ffordd, a gymmerant i geisio cadachau gw [...] chion: mor awyddus▪ a chwannog y rhônt [...] brŷd ar hynny.

Chwi â dreiglasoch ddigon ar y ga [...] reg hon, ac a ryngasoch ein bodd ni yn helae [...] yn eich ymadrodd am falchder, yr hwn yw [...] arwydd cyntaf o ddamnedigaeth. Ewch rh [...] goch bellach at yr ail arwydd, yr hwn yw pu [...] teindra; Ac eglurwch i ni allan o'r Scrythyr [...] y peryglon sy'n dyfod oddiwrtho?

Diha. 22. Salomon yn ei ddiharebion add [...] wed. Mai ffôs ddyfn yw genau gwragedd die [...] thr, ac mai y neb y byddo yr Arglwydd y [...] ddig wrtho a syrth iddi. Lle y mae - efe yn da [...] gos yn amlwg fod y rhai y mae'r Arglwydd y [...] eu ffieiddio, ac yn ddigllon wrthynt yn y [...] roi i ddilyn y bai anafus hwn. Ac mew [...] man arall y dywed. Ffôs ddyfn yw puttain, [...] phydew cyfing yw'r ddieithr. Gan ddwyn [...] ddeall wrth hyn, or digwydda vnwait [...] [...] ddyn syrthio mewn serch â phuttain, y by [...] mor anhawdd iddo ddiangc yn ddichlin odd [...] wrthi, ac i ddyn â syrthiai mewn ffôs ddyf [...] a chyfing, lle ni allai ond prin ymdroi, y [...] lusco allan o honi. Ar vn Salomon yn llyfr [...] [Page 63] Pregethwr â ddyry reswm am hynny: O [...]rwydd ei bod hi megis rhwydau, a maglau, [...] [...]haffau, a rhwymau, yn y rhai os delir dyn [...]waith, y mae efe yn ddigon caeth, fel na ddêl [...]an: Cefais (medd efe) beth chwerwach [...] angeu,Diha. 7.26. gwraig ynghalon yr hon y mae [...]wydau, a maglau, a rhwymau yn ei dwy­ [...]w, y neb sydd dda gan dduw a waredir o­ [...]iwrthi hi, ond hi a ddeil bechadur.

Nyni â welwn yn eglur wrth hyn mor [...]amgwyddus, ac mor beryglus yw'r [...]awl [...] ymadawodd Duw a hwynt, ac a roddodd [...] [...]ynu i odineb a phutteindra: Ac am hynny [...]w [...]dir: Na chwennych ei phrŷd yn dy ga­ [...]n, Diha. 6.25. ac na âd ti iddi dy ddal ag amrantau ei lly­ [...]id. Oblegid y fenyw butteinig y daw gŵr [...] [...]ardotta tammaid o fara, a gwraig gŵr arall a [...]la yn ôl yr enaid gwerthfawr. Ac eilchwel y [...]wed. Gwefusau y ddieithr a ddiferant fel dil [...]êl, a'i genau yn llyfnach nac olew: ond ei di­ [...]edd hi â fydd chwerw fel y wermod, ac yn [...]ym fel cleddyf dau finiog: ei thraed hi a dde­ [...]ynnant i angeu, a'i cherddediad â sang vffern. [...]r holl ymadroddion hyn or eiddo yr yspryd [...]ân a yspysant yn eglur, mor ofnadwy yw [...]dinebu, a syrthio yn nwylaw putteiniaid. [...]c am hynny y dywed Iob am yr annuwolion [...]u henaid hwy a fydd marw mewn ieueng­ [...]d, Iob 36.24. au bywyd gyd a'r putteinwyr.

Odiaeth y dangosasoch allan o l [...] Duw berigl godineb▪ a phutteindra. A gre [...] yw bod dynion yr oes hon yn gwneut [...] cyn lleied cyfrif or pechod hwn, ac ynteu [...] gyffredin. Ie gresyn yw (y peth sydd ddo [...] yn fynghalon ei adrodd) fod rhai yn ei gyn [...] ac yn byw wrtho.

I'r cyfryw râi yn feibion, ac [...] ferched y mae achos i ofni dialeddus la [...] dduw: Canys yr Arglwydd â ddywed drw [...] ei Brophwyd: Pan ddiwellais hwy [...] gwnaethant odineb, ac a heidiasant i dŷ y bu [...] tain. Oeddynt fel meirch po [...]thianus yn bor [...] godi, gweryrent bob vn ar wraig ei gymmydog. Onid ymwelaf am y pethau hyn, me [...] yr Arglwydd [...] oni ymddial fy enaid ar gyfryw genedlaeth a hon?

I'm tŷb i, oni bai fod dynion we [...] eu caledu yn aruthr yn eu pechodau, ac a b [...] arnynt, heb ymwrando a'u cyflwr, fe barei [...] bygwth ofnadwy hwn oddiwrth dduw nefo [...] iddyn [...] ddychrynu ac ofni.

Fe dybygei ddyn hynny: Eithr [...] awr hon y gallwn adgoffau hên gwynfan [...] Prophwyd gynt. Mi â ystyriais, ac â wrandewais, ni ddywedent yn iawn: Nid ediharhaodd neb am ei anwiredd, gan ddywedyd beth a wneuthym mi: pob vn oedd yn troi iw yrfa, megis march yn rhuthro i'r frwydr.

Pa raid y trŵst ymma? Ac wedi [...]yn ei gyd, nid yw putteindra ond yscrfn [...]der. nwyf [...]euengtid▪ ac ni â welwn nad oes neb heb ei fai.

Anghrefyddol, ac annuwiol yr [...]dych chwi yn siarad. A gyfrifwn ni y peth [...]wnnw, ddim amgen ond nwyf ieuengtid, [...]m yr hwn y tarawodd yr Arglwydd ei bobl [...]i hûn,1 Cor. 10.8 sef tair mil ar hugain o honynt yn yr [...]n dydd? Ai yn nwyf ieuengtid y cymmer­wn ni y peth, am yr hwn y bygythiodd Duw [...]dafydd, ei wâs ei hûn,2 Sam. 12.10 nad ymadawei [...]leddyf ai dŷ ef byth? Ai yn nwyf ieueng­ [...]id y cyfrifwn ni y peth am yr hwn y lladd­wyd Hemor, a Shechom y tâd, ar mâb a lla­wer eraill yn wŷr, ac yn wragedd ac yn blant, gan Simeon, a Leui, meibion Iacob? Gen. 34.5 A wnawn ni ddim amgen ond nwyf ieuengtid [...]r peth,1 Sam. 2. [...] am yr hwn y lladdodd yr Arglwydd Hophni, a Phinehes, dau fâb Eli yr Offeiriad yn rhyfel y Philistiaid? A wnawn ni cyn lle­ [...]ed prîs or cyfryw aruthredd anguriol? Onid yw toster angerddol y dial [...]ddau trymmion hynny yn dangos i ni mor ffiaidd yw'r pe­ [...]hod? Onid yw'r Apostol yn dywedyd. Y pethau hyn â ddigwyddasant yn siampl idd­ynt hwy, 1 Cor. 10.1 [...] ac a scrifenwyd yn rhybudd i nin­nau ar ba rai y daeth terfynau yr oefoedd.

Ac etto er hyn ei gyd, chwi a gymmer­wch y peth yn y scanfnder meddwl ac ai cy­frifwch [Page 66] yn nwyfiant ieuengtid: fel pe [...] bai Duw ond cellwair: Eithr na thwyll [...] chwi, ni watworir Duw. Y rhai ni chynnyrfir yn awr wrth wrando, a folir yn chwilfriw ryw ddydd wrth ddioddef: Ar sawl y [...] awr â alwant butteindra yn yscafnder meddwl a nwyfiant ieuengtid, â vdant, ac [...] grygleisiant, a floeddiant ac a waeddant, ôch a gwae hwynt hwy erioed eu geni.

O Syr, y mae yn rhaid i chwi gydddwyn ag ieuengtid: Chwi â wyddoch fo [...] ieuengtid yn llithrig, ac yn hawdd ei hudo▪ Ac darfyddo i chwi ddywedyd eich amcan fe fyn ieuengtid ei helynt.

Etto nid yw Duw yn caniadha [...] dim mwy rhydd-did i ieuengtid, nac i h [...] naint; eithr rhwymo y mae efe bawb fel [...] gilydd,Ti [...]us 2▪6 tan boen marwolaeth i vfyddhau iw orchymyn· Yr Apostol â ddywed. Bydded y gwŷr ieuaingc yn bwyllog. Psal. 119.9 Dafydd â ddywaid: Pa fodd y glanhâ llangc ei lwybr? wrth ymgadw yn ôl dy air di. Y gŵr doeth a ddywaid. Cofia dy greawdudd yn nyddiau dy ieuengtid. Ac a ddengys ym mhellach, on [...] fynnant▪ Pre. 12.1. amgen, na phorthi eu trachwantau, a dilyn nwyfiant eu cnawd, yn y diwedd y dŵg Duw hwynt i'r farn, ac [...] Dofa. gwarhâ yn nhân vffern.

Etto ni â welwn fod dynion mor [Page 67] chwannog i ddilyn gwyniau, melus-wedd, a digrifwch pechod, dêl â ddel: ac nad ofnant ddim, nac afiechyd, na marwolaeth, nac v­ffern, na damnedigaeth. Nid oes edrych pa fyd sydd yn ôl iw gael, neu iw golli. Ond prynu eu meluswedd, au trachwantau a cho­lledigaeth eu eneidiau: ôch or fâth bwrcas, a gwae hwynt or fath ddigrifwch.

Bwyd melus â fyn saws chwerw: a'r dim lleiaf o felus-wedd a ddŵg ganddo bwys o ofid. Y cyfryw ddynion melldigedig, a gânt yn y diwedd dalu yn hâllt am eu di­grifwch, a gwybod iw dialedd tragwyddol beth yw cyffroi Duw▪ a phechu yn ei erbyn ef yn ddi-rûs, ac a llaw vchel. Hwy â gânt wybod o anfodd eu calonnau, fod dialedd wedi ei ddarparu i'r drygionus, a b [...]d Duw a farna y ddaiar.Hebr. 13 [...] Am hynny gwilied pawb arno ei hun mewn prŷd. Canys puttein wyr, a godineb wyr â farna Duw.

Ar Apostol â ddywed yn ddilachr: Na chaiff godinebwyr, na rhorwyr priodas fe­ddiannu teyrnas dduw. 1 Cor. 6 [...] Na fydded gan hyn­ny yn ein myfc ni, vn putteinwr, neu aflân me­gis Esau: Heb. 12 [...] Eithr ymagadwn oddiwrth drach­wantau y cnawd, y rhai sy'n rhyfela yn er­byn yr enaid.1 Pet. 2 [...] A gwybydded pob vn pa fodd y meddianna ei lestr mewn sancteiddrwydd, ac anrhydedd, 1 Thes [...] nid mewn gwŷn trachwant [Page 68] megis y Cenedloedd y rhai nid adwaenant Dduw.

Ymma moeswch i ni ystyried ymadrodd synhwyrol vn o'r hên dadau.Chrisost. in Math. Pechod tra bydder yn ei wneuthur, a bair beth digrif­wch, eithr gwedi y gwneler, y byrr ddi­grifwch a ddiflanna ymmaith, a hir drift­wch a ddaw yn ei le ef. Ac na▪ wrthod wn ymma ymadrodd gŵr cenedlig doeth. [...]ocra. ad [...]emon. Go­chel felus-wedd rhag ofn gofid. Yn ôl melus y daw chwerw: ac yn ôl llawenydd, tri­stwch.

Etto er byn ei gŷd, ni wnewch i mi goelio fod putteindra yn gymmaint pe­chod: yr ydych chwi yn ei wneuthur yn wa­eth nac ydyw.

Digon gwir. Canys chwychwi a'ch cyffelyb ni choeliwch ddim yn erbyn eich trachwantau, a'ch gwyniau cnawdol. Ac dyna'r achos yr ydych yn fyddar o'r naill glûst: am hynny mi achwanega air neu ddau allan o air Duw, at yr hyn a ddywetpwyd. Y Brenin doeth â ddywaid. Y neb â wnêl odineb a benyw a lygra ei enaid ei hûn, [...]. 6.32 ac fel­ly sy'n euog o'i farwolaeth ei hûn, yr hyn nid yw beth yscafn. Canys os digwyddai ddyn yn grogi, neu ymfoddi, neu ryw fodd arall fyrhau ei einioes; ein harfer ni yw dy­wedyd am dano, fod bâr Duw arno, fod [Page 69] llaw Dduw yn drom yn ei erbyn gael o'r cy­thraul wall arno. Y sŵn, a'r siarad am y fâth drychineb, â gerdd tros y wlâd y prŷd, a'r lle y digwyddo. Y Crwner a eilw yng­hyd gwêst ar ei gorph ef, a dedryd â bassia am dano. Pa faint hyttrach y dylei yr holl fŷd ryfeddu am y peth hyn: sef fod dyn yn difetha ei enaid ei hûn, ac o wir lwyrfryd ei galon yn ei anrheithio ei hûn yn dragwy­ddol. Yr yspryd glân a ddywed, fod y put­tein wr yn gwneuthur y fâth beth a hynny, sef o wirfodd ei galon yn ei ladd ei hûn. Ac am hynny gwae ef erioed o'i eni. Canys y­na y daw y Crwner mawr or nefoedd, yr hwn a gorona y neb a gorono) i eistedd ar­no ryw ddyd, ac i roddi barn iw erbyn. Ac megis y mae y godinebwr yn pechu yn er­byn ei enaid ei hûn: felly y mae efe hefyd yn erbyn ei gorph, fel y tystia yr Apostol. Ac yn erbyn ei fraint, a'i gyfoeth,1 Cor. 6.2 [...] fel y dywed y gŵr duwiol Iob:Iob 21.1 [...] Godineb sy dân â yssa oni anrheithio, ac y diwreiddio yr holl ffrwyth. Y mae efe yn pechu hefyd yn erbyn ei enw da, neu ei eirda a'i gymmeriad yn y byd. Ob­legid clais, Diha. 6.3 [...] a gwarth a gaiff efe, a'i gywilydd ni ddileir. A phechu y mae yn erbyn ei wraig, yr hon sydd gymhares iddo, a gwraig ei gy­fammod. A Duw â ddywed yn yr vn fan:Mal. 2.1 [...] ymgedwch yn eich yspryd, ac na fydded neb [Page 70] anffyddlon: i wraig ei ieuengtid. Yn ddiweddaf oll, pechu y mae yn erbyn ei blant, ai heppil: fel y dywed yr Arglwydd wrth Dda­fydd. O herwydd i ti fy nirmygu i a gwneu­thur hyn: wele nid ymedu cleddyf a'th dŷ di byth mi â gyfodaf ddrŵg i'th erbyn di, o'th dŷ dy hûn. Felly, i orphen y pwngc hwn nyni â welwn pa sawl briw anafus, ac ar­choll ffyrnig y mae dynion yn eu gwneuthur ynddynt eu hunain, ac yn eu plant. Pwy, oddieithr ei fod yn ynfyd cynhwynol, a'i trafrathei ei hûn mewn cynnifer o fannau ar vnwaith? y mae y godinebwr, ai odineb ei hûn, yn gwneuthur yr holl archollion hyn ynddo ei hûn: A chant i vn na iacheir ef byth: ond y bydd marw gan waedu i farwo­laeth.

Bellach chwi a welwch ddull, ac agwedd y pechod anguriol hwn: ac â wnawn ni gy­frif bychan o honaw? A ddywedwn ni nad yw efe ond nwyfiant, ac yscafnder ieueng­tid? A golurwn ni beth mor ffiaidd, a gei­riau hygoel? Ar yspryd glân yn ei wneuthur yn fai erchyll, ac athrugar? oni arswydwn ni y peth sydd yn tynnu i lawr ddigofaint Duw ar yr enaid, y corph, y cyfoeth, yr enw, y wraig, y plant? Gormod dallineb a chaledrwydd calon fyddei hynny. Hên Athro er ystalm â roes farn i'n herbyn am [Page 71] gymmeryd y pechod hwn mor yscafn o beth. Godineb, medd efe, yw bâch y cythraul, a'r hwn y llûsc efe ddynion i ddestruw.

Vn arall or hên Dadau a ddywed.Basil. in [...]pist. Godi­neb sydd debig i ffwrn, yr hon glothineb yw ei Gena [...] safn, balchder ei fflam, serthedd ei gwreichion, an-air ei mŵg, tlodi ei lludw, a gwradwydd ei diwedd. Mal hyn ni â we­lwn yn amlwg, er yscafned y cymmerwn ni y pechod hwn, fod y rhai â agorodd Duw eu llygaid ym mhôb oes wedi ei gondemnio ef, ai farnu yn bechod echryslon, a ffiaidd. Ie y Cenedloedd â gyfodant i'n herbyn yn y farn, y rhai a lefarasant, ac a scrifennasant lawer yn erbyn y pechod aflân, ac anifei­laidd hwn.

Chwi â deimlasoch ddigon bellach, ar ddrwg gynneddfau putteindra, ac a noetha­soch ei wrthvni yn daran helaeth, fel y dichon pawb ei ganfod yn amlwg, a'i ffieiddio. Os anturia neb (er hyn ei gyd) ei ddilyn, fe ellir galw hwnnw yn anghenfil anferth heb obaith o honaw. Canys beth amgen yw ei helynt, ond megis estyn ei law yn fafn y llew, a dal arth erbyn ei daint? A hawdd yw gwybod beth sy'n canlyn, a pheth sy iw ddisgwyl o hynny. Edryched pawb mewn pryd arnynt eu hunain, ac ar eu eneidiau fel yr attebont tan eu perigl yn nydd y farn ofnadwy, pan ddat­cuddier [Page 72] dirgelion y calonnau. Ond yn awr, vn peth sy'n ôl: sef dangos o honoch pa fâth yw march-wraidd, a phrif achosion godi­neb.

Prif achosion putteindra ydynt bump. Y cyntaf yw ein llwgr naturiol ni. Canys rhithin, a hâd pob pechod fydd yn ein natur lygredig: a hwn yn anad vn, yw'r pechod mwyaf cartrefol: fel y tystia yr Apo­stol Iago: Wedi i drachwant ymddwyn, es­cor ar bechod â wna. a phechod pan orphen­ner â escor ar farwolaeth.

Yr ail achos o butteindra yw digonoldeb o fara. Canys darfyddo i ddynion lenwi eu boliau, ac ymsechu o ddanteithion, gwin, a diod gadarn, gymmaint ac â anno yn eu crwyn; i ba beth y maent hwy y pryd hwnnw yn gymmwys? Ac am ba beth y meddyliant ond am butteindra ac aflendid. Ac am hyn da y dywedir: ymborth diandlawd, a dan­feidd-fwyd yw gweith-dŷ anlladrwydd. Ar Poet Cenedlig a fedrai ddywedyd. Sine Cerere et Baccho friget Venus. Prinhewch ar fwyd a diod, ac fe oera serchowgrwydd. Ac ir perwyl ymma y dywed y Brenin Doeth. Am y rhai a ddeisyfiant win, a danteithion; Eu llygaid hwy a edrych ar wragedd dieithr. Ac am hynny ei gyngor ef i bawb yw, nad edrychant ar y gwin pan ymddangoso yn [Page 73] [...]ôch, ac yn lliwys yn y cwppan a phan fyddo [...]n gwreichioni, rhag y drŵg â ddichon dig­ [...]yddo: hên Athro a ddywed i'r vn ystyria­ [...]h: y neb a lanwo ei fol o ddanteithion, ac [...] hynny a fynnei orchfygu yspryd godineb,Greg Na­zian. [...] gyffelybir i ddyn yn ceisio diffoddi fflam [...] dân ag olew.

I ddibennu y pwngc hwn, er bod o ddy­ [...]ion yn arfer gweddio, gwrando, a darllain [...]awer, ac a'u bryd ar y pethau goreu; etto [...]ni byddant gymmedrol yn eu lluniaeth▪ a br [...] yn eu hymborth trachwant â fydd blîn, [...] aflonydd wrthynt.

Y trydydd achos o butteindra yw seguryd. [...]anys pan fyddo dynion yn segur, yn swrth, [...] yn ddiog, heb ganddynt ddim iw wneu­ [...]ur, yno y maent yn Hylithr. agored i odineb, a [...]wdd gan chwant y cnawd ledratta arnynt. [...]storia-wyr â scrifennant fod y crangc yn wannog i fwytta Llem­wrch. oystres: ac oherwydd [...] ddichon eu agoryd hwynt, efe a ddisgwyl [...] amser pryd yr ymagorant ir haul o'u gwa­ [...] eu hunain yn ôl y llanw: ac yno yr estyn [...] ei spâg i mewn, ac â dynn allan y pyscodyn: [...]elly Satan ynteu sydd yn disgwyl ei ach­ [...]sur, i geisio bwrw ynom wenwyn trach­ [...]nt, a gwŷniau cnawdol, yn enwedig pan [...]ddom megis yn ymagoryd, ac yn ymroi i [...]uryd: Synhwyrol gan hynny y dywaid y [Page 74] Poet Groeg.Hesiod. Seguryd lawer sydd yn mag [...] trachwant. A Phoet arall â ddywed.

A thrachefn: ‘Otia si tollas periêre cupidiuis arcus.’

Pedwerydd achos godineb yw dillad anll [...] daidd, megis cerddor î ganu dawns i bu [...] teindra: eithr ynghylch hynny ni â glywso [...] ddigon or blaen.

Pummed achos putteindra yw diangc [...] ddi-ddial. Oblegid y mae llawer wedi i sata [...] ddallu eu llygaid a chaledu eu meddyliau y [...] tybied na elwir bŷth am danynt i roddi c [...] frif am eu drygwaith. Ac o herwydd eu b [...] yn medru dallu llygaid dynion, a dwyn [...] pechod ar gûdd megis tan gwmmwl, fel [...] [Page 75] [...]yr y byd oddiwrtho, meddwl y maent fod [...]ôb peth yn ddiogel, ac nad yw Duw yn eu [...]nfod.

Am hynny y dywed Iob. Llygaid y godi­ [...]ebwr sydd yn gwilied y cyfnos gan ddywe­ [...]yd: ni chaiff llygad fyngweled: Iob 14.16. Ac efe a esyd [...]ûg ar ei wyneb. Ac mewn man arall:Iob 22.13. Pa [...]dd y gŵyr Duw? a farn efe drwy dywyll­ [...]ch? Eithr yn wir ddigelwydd, er dugeled, [...] cyfrwysed y cuddia y puttein-wr [...] bech­ [...]: etto yr amser â ddaw pan ei datcuddier [...]w dragwyddol wradwydd ef:Preg. 12.24 Canys Duw [...] ddŵg bob gweithred i'r farn, a phob peth [...]irgel, pa vn bynnag ai da, ai drŵg: Psal 90.8. Canys [...]osododd ein anwiredd ger ei fron, a'n dirgel [...]echodau. yngoleuni ei wyneb. Ac,1. Cor. 4.5. yr Ar­ [...]lwydd â oleua ddirgelion y tywyllwch, ac â [...]glura feddyliau y galon. Am hynny y dy­ [...]ed Iob. Ti am gwiliaist, Iob 10.14. ac ni m glanhei o­ [...]diwrth fy anwiredd.

Hyd ymma y dangosasoch achosion [...]utteindra: Bellach dangoswch attolwg y [...]ddiginiaeth sydd iddo, neu yr ymwared oddi­ [...]rtho.

Y mae chwêch o bethau nodedig [...]n erbyn godineb: yrhai a wnânt lesâd [...]awr, os arferir hwy yn ofalus. Sef y rhai [...]yn.

• 1. Prysurdeb mewn gwaith a gorchwyl.
• [Page 76] 2. Dirwest.
• 3. Cymmedroldeb.
• 4. Gweddi.
• 5. Gwarchau ar y synwyrau.
• 6. Ymgadw rhag cyfeillach merched, [...] phôb cyfryw achlysur.

Digon i chwi hyn am yr ail arwyd [...] o ddamnedigaeth: bellach awn rhagom atto­lwg at y trydydd sef cybydd-dod. Ac fel [...] dangosasoch i ni ddull, ac agwedd y ddau gyn­taf, felly dinoethwch hwn hefyd, fel y gwelo pawb mor an [...]erth yw'r anghenfil, ac y cym­meller hwynt iw gasau, ac iw ffieiddio ef.

Mi â ewylly [...]iwn wneuthur eich damuniad, eithr yn hyn o beth, nid yw bossibl i mi allu cyflawni hynny fel y mae'r achos yn gofyn; oblegid ni ddichon calon ddirnad na thafod dreuthu mor ffiaidd yw'r ba [...] anafus hwn: Canys Cybydd-d [...]a yw'r [...] llyll gwrthunaf, ar cythraul anferthaf or lleil [...] ei gyd. Ie hwn yw'r Belzebwb mawr. A [...] am hynny ni allwn i yn fy myw ei bortreiadu ef yn ddigon hynod. Ond mi â wna [...] fyngoreu ar ei ddiosc ef yn noeth-lwm fel yr adwaener tan ei liw, ai arwydd. Ac er bod dynion â meddyliau daiarol, ac wedi eu dallu o gybydd-dra yn tybied bod y treccyn hwn, yn hawddgar, yn brydferth, yn gyweithas; ac am hynny a'u croesawant, ac a'u co­leddant [Page 77] megls pe bai rhyw ddedwyddyd yn­ [...]do: etto darfyddo i na ddangos iddynt ei [...]ynepryd ef mewn drych eglur (sef cywir­ [...]rych air Duw) gobeithio na roddant [...]wyach eu traserch arno, eithr y diflasant [...]: myfi gan hynny â ddaliaf allan ger eu [...]ron y drŷch hwn.

S. Paul sydd yn cyhoeddi aruthredd, a­ [...]ieidd-dra y pechod hwn, pan yw yn dywe­ [...]d. Gwreiddin pob drŵg yw ariangar­ [...]ch. 1. Tim. 6.10 Ein Harglwydd Iesu Grist â ddyry i [...] air amaid i ymogelyd rhag cybydd-dod [...]n ddywedyd:Phil. 3.19 Edrychwch ac ymogelwch [...]ag cybydd-dod. Megis pe dywedasei: na [...]yf [...]yrddwch ag ef, na ddeuwch yn agos [...]to: Anadl y cythraul yw, marwolaeth ddi­ [...]mmwth, a gwenwyn yr enaid. Yr Apostol [...] [...]dengys mor beryglus yw y pe [...]hod hwn [...]n ddywedyd. Diwedd y rhai oll yw de­ [...]uw — y rhai sydd yn synnied pethau [...]iarol. Luc 12.15. Gosoded pob cribddeiliwr bydawl [...] [...]ethau hyn at ei galon, a synnied yn dde­ [...]gar o honynt: rhag digwyddo iddo achos i [...]ywedyd ryw ddydd: oh na wybuasswn.

Attolwg Syr, yspyswch i ni wir na­ [...]riaeth cybydd-dod, a pha beth ydyw, fel y [...]llom ei adnabod ef.

Cybydd-dod yw chwant anghym­ [...]drol i feddu.

Gôbeithio yr wyf nad ydych ch [...] yn meddwl fod cynnildeb, a chrynodeb, [...] ysmonnaeth dda yn gybydd-dod.

Nac ydwyf ddim. Canys peth [...] gorchymynedig yw'r rheini: ac iw harf [...] mewn ofn Duw, ac a chydwybod dda.

Onid ydych chwi yn tybied fod [...] gyfreithlon i ddynion wneuthur eu gorchw [...] lion bydol: a bod yn ffyddlon, ac yn ddiw [...] yn eu galwedigaeth er mwynrhag [...]u­ [...]iaethu.darparu i [...] dynt eu hunain, ac iw teulu eu hangenrh [...] diau?

Ydwyf yn ddiau. Ac yn enwe [...] os gwnânt y pethau hyn drwy alw ar Dd [...] am fendith ar weithredoedd eu dwyla [...] gan arfer gweddi, a thâl-diolch wrth [...] chreu, ac ar ddiwedd eu gwaith: ac ym [...] dw yn ofalus ar hyd y dydd rhag beiau cyff [...] din y byd: sef tyngu, rhegu, dywedyd [...] wydd, rhagreithio, twyllo, cribddeilio [...] cyffelyb.

Ym mhâ beth, adolwyn, y mae [...] bydd-dod fwyaf yn sefyll ynddo?

Yn awydd-chwant y meddwl. [...] nys fe ddichon dyn yn gyfreithlon wneuth [...] gwaith, a gorchwyl ei alwedigaeth, a [...] yn gynnil, ac yn gryno yn tŷ, ac allan: [...] thr gwilio sydd raid rhag rhwydo, a ma [...] ein calonnau mewn an'ymddiried yn N [...] [Page 79] [...] chwannogrwydd i'r byd. Canys felly i'n [...]a [...]odid ar frwdaniaeth anniffoddadwy, ac [...] anrheithid byth.

Os yn y galon yn enwedigol, ac yn [...]ennaf, y mae cybydd-dod yn cartrefu, pa [...]dd y cawn ni wybod yn byspys pa brŷd y [...]ydd y galon wedi clafychu o honaw?

Y mae pedwar arwydd hynod yn [...]angos yn eglur pan neu, pan glafycho y galon. glafycher y galon o'r [...]echod hwn.

Y cyntaf yw chwannogrwydd awyddus [...] gasclu. Am hynny y dywed yr yspryd glân. [...] neb â brysuro i fod yn gyfoethog ni bydd di­ [...]og. Drachefn:Diha. 28.20 Yr etifeddiaeth â geir ar frŷs [...]n y dechreuad, ni ffynna yn y diwedd.Diha. 20.2 [...] Hefyd [...] gŵr Cenedlig â ddywed. Ni all ned fod yn [...]yfiawn: a myned yn gyfoethog ar frŷs. Demost. in Olin [...]h.

Yr ail arwydd o gybydd-dra yw [...]dw yr eiddom ein hunain yn rhŷ gerrith, [...] yn grintachlyd. Pan fyddo dyn ac ynteu [...]n gallu rhoi, yn anhawdd ganddo ymadael [...] dim, er daed, a duwioled fyddo'r achos. [...] phan orfyddo iddo or diwedd rhag cywi­ [...]dd roddi rhyw-beth, fe ddaw hynny oddi­ [...]rtho yn anewyllysgar (Duw ai gŵyr) ac [...]n obrin ddigon.

Y trydydd arwydd o gybydd-dod yw esceu­ [...]so pethau sanctaidd, a duwiol, pan fyddo [...]riad i bethau bydol wedi gorchfygu'r ga­lon, [Page 80] a pheri iddi laesu, ac oeri ym mherth [...] nas gwasanaeth Duw.

Y pedwerydd arwydd o gybydd-dra yw rh [...] ddi ymddiried mewn cyfoeth, a hyderu a [...] nynt, fel pe bai ein henioes ni yn cael [...] chynhaliaeth yn vnig oddiwrthynt, ac [...] sefyll yn vnig arnynt: yr hwn beth y m [...] ein Harglwydd Iesu yn ei wadu yn egl [...] lle y dywed. Nid yw bywyd neb yn sefyll [...] am [...]der y pethau▪ Luc. 12 15 ydynt ganddo.

Dymma bedwar o arwyddion, ac argo [...] lion hynod, a didwyll, wrth y rhai y gell [...] adnabod yn hyspys, pwy sydd ai calonna [...] ac ai ymyscaroedd wedi clafychu o gybyd [...] dod.

Chwi a'n bodlonasoch ni yn dd [...] iawn yn y pwngc hwn. Bellach moeswch gl [...] wed pa rai yw prif achosion cybydd-dod.

Dau achos pendifaddeu sy'n per [...] [...] ddynion fod yn chwannog. Y naill yw [...] wybodaeth o ragluniaeth Duw, ac any [...] ddiried ynddo.

Y llall yw diffig profi, archwaethu, [...] chlywed blâs ac bethau nefol. Oblegid hy [...] oni chaffo dynion flâs ar bethau gwell, hw [...] a fawrhânt y pethau gwael hyn: hyd oni ch [...] ffont gydnabyddiaeth ar nefoedd, hwy â g [...] rant y ddaiar, hyd oni byddont crefydd [...] hwy â fyddant gybyddol.

[Page 81]O hyn hawdd yw dirnad yr achos pa ham [...] ydys mor channog i'r pethau bydol hyn, [...] yn mawrhau cyfoeth, rhwysc bydol, melus­ [...]edd, a golud; sef oherwydd nad adwae­ [...]nt bethau gwell, na phrofasant erioed pa [...]âs sydd ar bethau tragwyddol.

Megis yr adroddasoch i ni achosion [...]bydd-dra: felly moeswch glywed bellach [...] fath sydd ar ei ffrwyth.

Os dechreuaf vnwaith ar hynny, [...]i â syrthiaf mewn penbleth, neu megis [...]ewn drysni, fel na wypwyf pa fodd y deuaf [...]lan. Canys cyn-ddrwg, a chynnifer yw [...]rwythau heinus y pechod anafus hwn, ac [...]ai prin y medraf fwriadu, nac ym mha [...]n y mae goreu i mi ddechreu, nac ym mhâ [...] y diweddaf arno. Ond diweddwyf fel y [...]llwf, mi a ddechreuaf arno.

Gadewch i ni gael prawf ar ychydig [...]honynt, ac fe fydd digon hynny.

Gan hynny, mi â gymhennaf be­ [...]au ar fyrr▪ ac mewn trefn. Ac yn gyntaf, [...]i â ymresymmaf o eiriau yr Apostol, a [...]ybwyllwyd or blaen. Os cybydd-dod a [...]rch i arian yw gwreiddin pob drygioni; [...]rth hynny gwreiddin gau dduwiaeth ydyw, [...]wreiddin llofruddiaeth, gwreiddin lledrat, [...]wreiddin tyngu, gwreiddin celwydd, [...]wreiddin Simoni cyssegr-werth, gwreiddin gwo­brau, [Page 82] gwreiddin occreth, gwreiddin ymgyfreithio, gwreiddin pob ymrysonau y [...] yr eglwys, a gwreiddin pob ymgeccreth, [...] ymgynhennu mewn gwlâd. Heb law hy [...] y mae cybydd dod yn ymdanu ar lêd y [...] mhell, ac yn agos, ac yn cartrefu ym mhô [...] tŷ, ym mhob tref, ym mhob dinas. Sp [...] enna y mae ym mhob congl, ac ymlusco [...] bob calon, drwy ddrygu ein pysygwyr, ll [...] gru ein eglwys-wyr, llindagu ein cyfreit [...] wyr, clwyfo ein llafurwyr, gwenwn [...] ein boneddigion, llâdd ein celfydd-wyr, rhe [...] bio ein Marsiand-wyr, a brathu ein mo [...] wyr. O cybydd-dod, cybydd-dod gwenwyn pob peth, archoll Cristianogaeth, am [...] fod pob daioni: Canys cybydd-dod sydd y [...] difwyno pob peth, ym mhob man▪ ym mh [...] lle, ym mhob grâdd, a phob rhyw o ddy [...] Difwyno priodasau y mae, drwy gyssylltu ynghyd ieuaingc a hên, hên ag ieuaing [...] Difwyno lletteugarwch, difwyno syb [...] wyd, difwyno elusenau, difwyno crefyd [...] difwyno crefydd-wyr, difwyno eglwyswy [...] difwyno llywodraethwyr, a difwyno p [...] peth. Ac am hynny pa bechod mor ang [...] riol, pa ddrŵg mor ffiaidd, pa fallhai [...] mor anafus, mor sceler, mor atcas â hw [...] O herwydd hyn odiaeth y dywedasai rywvn gynt: Nad yw pob mâth ar feiau era [...] [Page 83] [...]nd gorchwylwyr i gybydd-dod, i wasana­ [...]thu ei gyfraid ef megis clud-wyr i gyrchu, [...]c i ddwyn i mewn iddo ei fywyd. Caeth­ [...]as, ac megis trottai iddo yw cyssegr­ [...]erth, gwobrau, occreth, twyll, tyugu, cel­ [...]ydd ar cyffelyb. O pa ddiafol cnawdol yw [...]wn, sy'n gosod ar waith gynnifer o bechodau: [...] chanddo y fâth gaeth-weision, a negeseu­ [...]yr fano i wasanaethu ei drô? Ond odiaeth [...]ybygech chwi yw helynt y rhai â lygrwyd [...] pechod hwn? Nagê g [...]esynol yw eu cyflwr.

Da fuasei iddynt pe nas ganesid hwynt [...]rioed. Oblegid er eu bod yn fyw, meirw [...]dynt: meirw (meddaf) yn eu eneidiau: Ca­ [...]ys cybydd-dod yw gwenwyn yr enaid, e­ [...]ryshaint yr enaid. Cybydd-dod yw'r gwen­ [...]yn crytaf ir enaid ar â ddichon bod. Rhyw [...]ymmysc-blâ ydyw megis or holl bryfe­ [...]ch, ac ymlusciaid mwyaf eu gwen­ [...]yn ar y ddaiar. Os dichon y cythraul [...]eri i ni lyngcu cymmaint a phwys [...]einiog o hwn, digon ganddo hynny, ni [...]damunei ddim ychwaneg; canys hynny [...]n lladdei yn feirw syth. O hyn y dywed yr [...]postol: y rhai â fynnant ymgyfoethogi (sef ac [...]ŷs bid iawn, bid cam) syrthio y maent i [...]rofedigaeth, ac i fagleu, ac i la wer o dra­ [...]wantau angall, a niweidus, y rhai sy yn [...]oddi dynion i golledigaeth, ac i ddestruw.

[Page 84]Canys megis y mae cybydd-dod yn we [...] wyn marwol i'i enaid: felly y mae'r Apost [...] yn ei gyffelybu i ryw sybwll dyfn yn yr hw [...] y mae miloedd yn boddi. Ac am hynny [...] dywed ym mhellach yn yr vn fan: Ond ty [...] o ŵr Duw gochel y pethau hyn. Yn y g [...] riau hyn, synhwyrol tros ben y mae efe [...] cynghori gwenidogion gair Duw i ymogel [...] rhagddo. Canys megis y mae'r pechod hw [...] yn beryglus, ym mhwy bynnag y byddo: fel [...] y mae yn fwy enbydus, a thramgwyddus [...] mhregethwyr yr Efengyl.

Yn wir ni ellir amgen na chyfadd [...] bod cybydd-dod yn bechod dirfawr, me [...] anghenfil saith-bennog: Etto er hyn ei g [...] nyni â welwn yn yr oes haiarnaidd hon, [...] nifer mawr o bob mâth ar ddynion â lyg [...] ganddo, a lleied yw rhifedi y rhai a rodd [...] ddim i weithredoedda da. Y rhan fwyaf yn [...] dyddiau hyn ni allan [...] hepcor dim i Grist, d [...] i'r Efengyl, dim i'r eglwys, dim i anghe [...] blant Duw, ac aelodau tlodion Crist. Ych [...] dig iawn y mae Crist yn rhwymedig iddy [...] canys ni wnant ddim erddo, ie gymmain [...] [...] dywedyd, gair da yn ei blaid, ac ynghw [...] ryl ei seintiau tlodion ef. Pob peth gwae [...] [...] dybiant hwy yn rhydda i Dduw, ac i ddy [...] on da.

Oblegid pan ddelont hwy i gyfrannu tu [...] [Page 85] [...] faentumiaeth duwioldeb, ac achosion [...]efyddol, hwy a safant yn dynnar Nen, anhawdd ganddyn roddi gymmaint a cheiniog geiniog, [...] a russant mewn pethau dibris; gormod yw­ [...] draul leiaf ffordd honno. Eithr iw dreulio [...]rnynt eu hunain nid yw ddim yn ormod. Nid [...]w ddim yn ormod â dreulier ar eu trachwan­ [...]u, au drythyllwch, ar y cefn, ar bol, ar [...]deilad, ar gardiau, a disiau, ar fudrogod, ar [...]fedd, a bugeilrhes, ar dafarnau a phutte­ [...]dai.

Digon bychan yw cantoedd, a miloedd, ie [...] rhy-fychan iddynt iw treulio ffordd honno. [...]osturus yw ystyried pa bentyrrau o arian â [...]radlonir, ac â dreulir ar y pethau hyn. Ei­ [...]r gwae, gwae hwynt drymmed yw'r cyfrif [...]dd raid ei wneuthur yn nydd yr Arglwydd, [...]m ddifrodi eu tiroedd, au rhenti, a'u har­ [...]rethi. Yr wyf yn crynu wrth feddwl beth [...] ddaw o honynt yn y diwedd. Da fyddei [...]dynt pe na bai gwaeth eu cyflwr na'r neidr, [...]eu'r costog tom.

Gwir iawn addywedwch; ac y mae i bawb o honom achos i bryderu am y [...]eth:Ierem. 6.13 ac i goffau hên gwynfan y Prophwyd [...]eremi, ganddywedyd. Or lleiaf o honynt [...]yd y mwyaf, pob yn sydd yn chwenychu [...]olud; ac or Prophwyd hyd yr offeiriad pob [...]n sydd yn gwneuthur ffalster. A Phroph­ [...]yd arall a ddywed.Micah 3.1 [...] Adeiladu Sion y ma­ent [Page 86] a gwaed, ac Ierusalem ag anwiredd; e [...] phennaethiaid â roddant farn er gwobr: a'i offeiriaid â ddyscant er cyflog, a'r Prophwydi [...] brophwydant er arian, etto wrth yr Arglwyd [...] yr ymgynhaliant gan ddywedyd, onid yw' [...] Arglwydd i'n plith? Ni ddaw drŵg i'n he [...] byn.

Y Prophwydi sanctaidd hyn, a gwŷ [...] Duw ydynt yn dangos i ni yn helaeth, h [...] lynt ein hamser ein hunain. Yn yr hwn [...] bod pawb wedi eu llygru, etto hyderu yr [...] dym ar Dduw, a rhyfygu ei ffafor ef o herwydd ein profess, a'n crefydd, a dywedyd y [...] ein calonnau: ni ddaw drŵg i'n herbyn.

Gwir vnion a ddywedwch Syr; ni bu' [...] byd erioed wedi ei osod mor llwyr ar gybyd [...] dod, na dynion erioed mor chwannog i'r byd ac y maent yn y dyddiau hyn. Ac etto (mew [...] gwirionedd) nid oes dim or fâth achos i be [...] i ddynion fod mor awyddus i'r byd hwn. Oblegid nid yw'r byd ymma ond gwagedd: a [...] nid yw'r cwbl ond sorod, a sothach: ffei [...] dommen ymma.

Llawer o'ch cyffelyb chwi â fedrant yn gyfrwys ddigon adrodd geiriau tê [...] a dywedyd ffei o'r byd ymma, nid yw'r cwb [...] ond gwagedd, ac er hyn yn eich ymarweddiad ydych yn rhoddi eich brŷd ar y byd fel eraill. Nid ydych yn ymgais a Duw ddim chwannoccah, [Page 87] nac yn gwrando ei air ef ddim my­nychach: nac yn ei ddarllain ddim diwitti­ach, nac yn gweddio ddim dyfalach. Yr hyn beth â ddengys yn eglur nad yw eich geiriau hygoel, a'ch glân gyffes ddim amgen, ond rha­grith a chelwydd. Nid yw eich calon ar Dduw er hyn ei gyd. Nid yw'r cwbl ond geiriau: Nid oes dim or fath gynnwrf oddi mewn yn y galon. Am hynny mi â allwn yn hy-dda ddy­wedyd wrthych chwi fel y dywedodd Duw wrth ei bobl. Y bobl hyn â ddywedasant yn dda, yr hyn oll a ddywedasant; oh na byddei hyn o galon ganddynt, i'm hoffi fi, ac i gadw fy holl orchyminion.

Ei eiriau ef ydynt dda, pe bai ei galon yn cyttuno a hwynt: Canys wrth ystyried y cwbl, nid oes achos i ddynion fod mor awyddus ir byd. O blegid y mae yn rhaid iddynt ei adael, darfyddo gwneuthur eu goreu. Megis y dywedir. Heddyw yn hoiw-ddyn, y foru yn adyn. Ac fel y dywed yr Apostol: Ni ddugasom ni ddim i'r byd, a diogel yw na allwn ddwyn dim ymmaith. Marw sydd raid i bawb, ni wyddom pa cyn gynted: a pha ham y gesyd neb ei galon ar bethau mor anwadal, a thwyllodrus. Oble­gid pob peth yn y byd ymma sydd yscafnach na'r bluen, breuach na'r gwydr, cyflymmach na chyscod, darfodediccach na'r mŵg, ac an­wadalach [Page 88] na'r gwynt. Diau medd y Pro­phwyd Dafydd: Dyn sydd yn rhodio mewn cyscod, ac yn ei flino ei hûn yn ofer: y mae efe yn pentyrru golud, ac ni ŵyr pwy a'i casgl. Y mae yn rhyfedd gennifi fod y wadd hyn, ac abwyd y ddaiar, sef cybyddion deillion, yn ymsynhwyro am y pethau diflannedig yma, ac yn ymhoffi ynddynt fel y maent. Oni bai fod diafol wedi eu caledu hwynt yn athru­gar, nid ymgaredigent ar dywarchen, ac ar geiniog mor dynn ac ymaent; gan dybied, a meddwl bevnydd nad oes dedwyddwch i'w gael ond yn y pethau hyn y rhai nid ydynt ond sorod, a sothach. Ac ar y diwedd a ddiengant oddi cennym pan dybiom ein bod yn siccraf o honynt. Y brenin doeth yr hwn a gafodd y prawf mwyaf ar bethau bydol, ac â gafodd dyn erioed (canys efe â fwynhaodd beth byn­nag â allei y byd ymma ym mhôb modd ei osod ger eifron) er hynny ni fedrodd efe gael ynddynt ddim amgen ond gwagedd, a blin­der yspryd. Heb law hyn y mae efe yn dad­leu yn daer, am holl bethau godidoccaf y byd sef golnd, cyfoeth anrhydedd, difyrrwch, a thryssor, y fiomma y pethau hyn ni yn y di­wedd, yr ymlithrant ymmaith, ac i'n gada­want: Canys efe a gyffelyba gyfoeth, a go­goniant y byd hwn i eryr, neu walch, yr hwn â ddeil dyn ar ei ddwrn, gan ei lyfnhau, [Page 89] [...]'i fawrhau, a chymmeryd difyrrwch mawr yuddo, ac ni chymmerei ddêg punt am dano: [...]ithr ynghanol hyn y gwalchyn ddisymmwth [...] ymgyfyd ar ei adenydd, ac a eheda ymmaith [...]'r awyr, heb wybod i ba le, ac byth mwyach [...]i welant hwy eu gilydd.

Geiriau yr yspryd glân yw y rhain. A beri [...]i i'th lygaid ehedeg arnynt? (Gan ddeall am [...]yfoeth) Ti â elli: yn y man y darfyddant, ac [...] cymmerant adenydd, ac megis eryr yr ehe­ [...]ant ymmaith tu a'r wybr. Oddiwrth hyn y [...]allwn ddyscu, er maint y serch, ar hoffder, a [...]oddom ar bethau daiarol: etto y pethau hyn­ [...]y ar hynt, naill ai a gymmerir oddiwrthym [...]i, neu ninnau oddiwrthynt hwy. Oher­ [...]ydd paham nid yw dynion bydawl ond [...]weu gwê y prŷf coppyn, ac â ellir eu cyffely­ [...]u yn gymmwys i'r prŷf coppyn: yr hwn a [...]mdraffertha yn gweithio drwy'r wythnos [...]orphen ei wê, fel y gallo gyfanneddu ynddi [...]egis mewn tŷ, a thyddyn or eiddo ei hûn: [...]ithr yn niwedd yr wythnos llangcesig wrth [...]nhau y tŷ, ag vn arfod ag yscub a [...] difu­ [...]dia or etifeddiaeth a ddarparasai iddo ei [...]ûn drwy fawr boen, a thrafferth. Felly yn [...]r vn modd, darfyddo i ddynion y byd, drwy [...]fal, a gofid bwrcasu tiroedd helaeth, ac ar­ [...]rethi mawrion, gymmaint oll, ac â allent: y­ [...]o y daw angeu arnynt yn ddisymmwth, ac [Page 90] addŵg eu henioes ag vn brâth ai lem-biccell▪ ac yno pa le y maent hwy? Godidawg y dywedasei gŵr call gynt wrth lewyrch natu­riaeth: Ni bu neb erioed yn byw yn y byd ymma mor ddedwydd ar na ddigwyddodd iddo lawer o bethau, o herwydd y rhai y de­wisei yn hyttrach farw na byw. Ac yn wir ddigelwydd yr wyfi yn tybied na bu neb eri­oed yn byw vn diwrnod ymma ar y ddaiar, yr hwn ni oddefodd ryw drallod neu gilydd, neu yr hwn ni ellid trallodi ei feddwl cyn y nôs: Naill ai drwy brofedigaethau y byd▪ neu'r cnawd neu'r cythraul. Neu o ran ei e­naid, neu ei gorph, ei dda, neu ei eir-da: O herwydd ei wraig, ei blant, ei geraint, neu ei gymmydogion. O herwydd rhyw enbydrwydd yn achos y brenin, y Pennaethiaid, yr eglwys, neu'r deyrnas: O achos trychineb [...] cholledion drwy ddwfr, neu dân▪ ar fôr, neu ar dîr. Pa fâth fywyd yw hwn, nad oes yn­ddo vn dydd dio [...]el? Pwy â chwennyche [...] hir-drigo ynddo? oblegid y mae yn ddarostyngedig bob dydd i amryw drueni, pery­glon, colledion, damweiniau, dannodiaeth, gwradwydd, anair, tlodi, clefyd, affechyd, y tostedd, y crŷd y ddannoedd, dolur d ben, dolu [...] o gefn▪ gwewyr yn yr escyrn, a mil o ofidiau.

Odiaeth yr adroddasoch i ni ofered [...] y bywyd ymma; ac nad oes ddiwrnod yn ddi­angol [Page 91] ddiwrth ryw aflwydd neu gilydd, y naill ofid neu'r llall. Yr hyn beth y mae ein Harglw­ydd Iesu Ghrist yn ei gadarnhau yn y rheswm â ddŵg efe i brofi na ddylid drwy Anffy­ddio. an'ymddi­ried ofalu dros drannoeth: digon (medd efe) i'r diwrnod ei ddryganiaeth ei hûn. Neu fel y dar­llain rhai: y mae i'r diwrnod ddigon iw wneu­thur ai flinder ei hûn. Lle y dangosir yn amlwg fod i bob diwrnod ei dristwch, ei ddrygani­aeth, ei gystudd, a'i wrthwyneb. Eithr atto­lwg ewch rhagoch yn y pwngc hwn.

Hyn yr wyf yn ei ddywedyd ym mhellach. Darfyddo i ddynion ymchwthu, ac ymchwsu, ymofidio ac ymofalu, ymdraba­eddu, ac ymdrafferthu nôs a dydd, ar fôr ac ar dir, drwy ddirfawr ofal, a blinder, llafur a lludded i gribinio ynghyd bethau y bywyd ymma: etto ar hynt ymmaith yr â y cwbl: a rhaid yw i ni ddiweddu lle y dechre­uasom. Canys fel y dywed Iob. Yn noeth y daethom i'r byd, Iob. 1. ac yn noeth rhaid yw myned allan o honaw. Oblegid megis y bydd melin wynt yn ymguro, ac yn ymbrystio, yn ym­chwrnellu, ac yn ymdroellu o ddydd bwy gi­lydd drwy'r flwyddyn: etto ar ben y flwyddyn sefyll â wna lle y dechreuodd, heb symmud droedfedd ym mlaen nac yn ôl: felly darfyddo i ddynion ymchwthalu, ac ymofalu hyd eith­af eu gallu, drwy ymorchestu i grafu ynghyd [Page 92] gyfoeth y ddaiar: er hynny yn y diwedd y mae yn rhaid iddynt (o anfodd eu dannedd) ddi­weddu lle y dechreuasant: Diweddu ar ddim megis y dechreuasant oddiwrth ddim: diwed­du mewn amdo fel y dechreuasant mewn rhw­ymyn. Canys beth â ddaeth o'r Brenhinoedd Tywysogion, Cedyrn, ar Pendefigion gallu­occaf â fu erioed yn y byd? ym mha le y mae Cyrus, Darius, Xerxes, Alexander, Caesar, Pompey, Scypio, a Hannibal? ym mha le y mae yr Harriaid, a'r Edwardiaid Brenhino­edd gŵrolwy [...]h, ac Ardderchawg o Loegr? Onid aethant oll i wared i dŷ anghoffad wri­aeth? Oni ddychwelasant oll iw daiar? Ac oni ddarfu am eu holl amcanion hwynt? Ac er eu bod gynt megis duwiau etto hwy a fuant feirw fel dynion, ac â gwympasant fel eraill. Pwy heddyw sy'n eu hofni? Pwy yn sôn am danynt? Pwy sy'n gwneuthur cyfrif o honynt? Onid yw cardottynion yn sathru arnynt? Tra fuont fyw, Arglwyddi ar y byd oeddynt, mor ofnadwy â llewod. Dy­chryn i bawb oeddynt, yn llawn rhwysc, an­rhydedd ardderchawgrŵydd, a mawredd, yn gorthrechu pob man lle y delynt, a phwy onid hwynt hwy? eithr yn awr ymadawsant ar byd: Ac (fel y dywaid Iob) Aethant i wa­red iw tŷ rhag-derfynedig i bob dyn byw. Eu rhwysc â syrthiodd gyd â hwynt,3. au holl o­goniant [Page 93] a gladdwyd yn y llŵch. Heddyw y gorchgnddir hwynt tan bridd, wedi eu bwrw allan iw beddrod, a'u gwneuthur yn gyfeilli­on i lyffaint, a'r pryfed a'u hyssa. A pha ddig­wydd â ddaeth o'u eneidiau hwynt, dyna'r peth sydd swyaf iw ofni. Felly nyni a welwn nad yw pob cnawd ond ymruthio tros amser ar dwmpath trueni y byd hwn, a rhoi trô o ddiamgylch, a diflannu yn ddisymmwth. Ob­legid fel y dywed y Poet.

Godidog oedd eich ymadrodd: odiaeth gennif ei chlywed: ni fedraf na ryfeddwyf wrth synnied yr holl bethau hyn, fod dynion yn ym­roi ir byd mor llwyr, ac y maent, y cythraul, dybygaf, â gafodd wall arnynt. Canys ni ddy­gant ddim ganddynt wrth farw, onid eu gwei­thredoedd da, a drŵg.

Cribddeilwyr tomlyd y byd hwn â e­llid yn gymmwys eu cyffelybu i dryssor-farch Brenin, yr hwn â ddŵg ei bwu o aur, neu a­rian gymmaint ac â allo ei gynnal, eithr yn yr hwyr y tynnir y tryssor oddiarno, ac ynteu â broir i stabl domlyd heb ganddo ddim wedi ei adael, ond ei fol yn wâg, a'i gefn yn friwe­dig: Felly dynion goludog megis mulfrain yn llyngcu'r cwbl, neu lindis yn difetha, ac [Page 94] yn yssu â ddelont o hŷd iddo, yn ôl iddynt gasclu ynghyd bentyrrau athrugar o aur ac arian (y rhai ydynt megis pynnau arnynt iw dwyn tra fônt yn y byd) a ddioscir yn y di­wedd or cwbl oll: ac a ddymchwelir i'r bedd, heb ddim or da mawr yn glynu wrthynt: ond yn vnig eu cydwybodau yn llygredig, ac yn anafus. Ynghyd a'r rhain y treiglir hw­ynt i geu-dwll tywyllwch tragwyddol.

Ym mha beth yn bennaf y mae co­lyn▪ a nerth y byd yn sefyll ynddo?

Megis gynt yr oedd mawr gryfder Sampson yn sefyll yn ei wallt: felly mawr gryfder y byd sydd yu sefyll yn ei ddwy fron, y naill o felus-wedd, a'r llall o fudd. Oblegid tebig yw'r byd i fudrog ddigywilydd, yr hon drwy noethi ei bronnau, â fai yn hudo dynion i anlladrwydd: Ac felly y mae'r byd yn rhei­bio, ac yn twyllo miloedd i ymroi iw dra­chwantau: Canys oni ddichon ein twyllo ni ar naill fron, etto efe â gais ein hudo ar llall. Os metha gan y byd ein hynnill ni â meluswedd, efe a ddyry gais i gael methel arnom a budd; os metha â budd, efe a gais [...] melus-wedd. Dyn rhyfedd yw efe o fil yr hwn ni sugno o vn or ddwy fron hyn. Eithr pa vn bynuag a sugno, diau y gwenwynir ef: Canys nid yw'r byd yn rhoi dim amgen llaeth onid gwenwyn marwol. Oblegid te­big [Page 95] yw'r byd i Iael wenhieithus yn eistedd [...]rth ei drŵs, ac yn gwehodd dynion i ddy­ [...]d i mewn i yfed o laeth ei goeg-ddigrifwch; [...]nd hwyn gyntaf y caffo gennym ddyfod i [...]ewn, y mae efe yn barod (ie tra fôm yn [...]wytta) ai forthwyl, ac ai hoel i'n trawanu [...]rwy ein ymennydd, megis y gwnaeth Iael a [...]isera.

Mi â welaf yn eglur nad yw y byd [...]nd megis putteinwraig, abwyd cryf, neu [...]wyd faglog, yn yt hon y delir miloedd. Glûd [...]dyw yn gludio ein nwydau ni fel na ddichon [...]in deisyfiadau dderchafu i fynu. Cyffelyb yw [...] bwysau clocc â rwymid wrth ein eneidiau, ac [...]u tynnai i lawr ir ddaiar. Ein hoelio y mae yn [...]ynn wrth y ddaiar, a'n marweiddio fel clai, a'n gwneuthur yn ffiaidd gan yr Arglwydd. Yr wyf yn cofio wneuthur o Dduw gyfraith, mai pa beth bynnag â gerddei ar ei dorr a ddylei [...]od yn ffiaidd i ni. Pa faint ffieiddiach, yw'r cribddeilwyr cnawdol hyn, y rhai a gyfanso­ddir yn dynn wrth y ddaiar.

Yr Apostol S. Iago wrth ystyried drygioni y byd, (a gwybod mor ffiaidd i'n gwna ni ger bron Duw) sydd yn llefain yn ei erbyn, gan ei gyfenwi yn odineb, a'r cyby­ddion yn odineb-wyr, o herwydd eu bod, yn gwrthod Crist, eu gwir briod, ac megis put­teiniaid yn rhoddi eu calonnau i'r byd. Chwi [Page 96] odineb-wyr a godineb-wrngedd, oni wyddoc [...] fod cyfeillach y byd yn elyniaeth i Dduw [...] Pwy bynnag am hynny a fynno fod yn gyfai [...] ir byd y mae yn ymwneuthur yn elyn i Du [...] A phwy â feiddia sefyll allan a dywedy [...] myfi â fyddaf elyn i Dduw? Pwy gan hy [...] ny â feiddia fod yu gybudd Beth gan hynn [...] a ddaw o honoch chwi o gybyddion drygi [...] nus·

Eglur yw wrth yr Scrythyrau m [...] peryglus tros ben yw gormod serch ir by [...] hwn, a chwannogrwydd annigonol i gascl [...] Ac na ŵyr dynion pa beth y maent arno pan fyddant mor awyddus yn ymroi i'r byd.

Y gŵr cenedlig Sophocles â gyfyd yn y farn i'n herbyn ni: Canys efe â ddywaid: Annigonolrhwydd yw'r drygion [...] ffieiddiaf ym mhlith dynion:Sophocles. Eithr yn ei [...] mysc ni y mae llaw [...]r yn, debig i'r sug [...] draeth, neu'r llyngc-lyn, ni wnânt gydw [...] bod o lyngcu y cwbl a ddelont o hŷd iddo, a [...] er hynny ni fedrant ymddigoni. Ni ddichon yr holl fyd eu bodloni, ond rhaid yw i Dduw greu bydoedd etto o newydd iw bodloni hwynt. Cleifion ŷnt or dropsi aur, p [...] fwyaf â gaffont, mwyaf â geisiant. Serch [...] ar [...]an a gynnydda fel y cynnyddo yr arian. Eithr yr Scrythur â ddywaid. Yr hwn a garo arian ni ddigonir ag arian. Oh nad ymegnîem [Page 97] ni yn fywiog i ddiangc allan or v­ffern-dwll hwn, a sathru y lleuad (sef pe­thau bydol) tan ein traed, fel y dywedir am yr eglwys. Oh na roddem ein serch ar be­thau vchod, ac nid ar bethau sydd ar y dda­iar. Oh nad ehedem yn vchel, ac nad ym­godem fel eryrod, gan edrych i wared ar y bob peth sydd ynddo megis tu arllawr drwy ddirmygu, a sathru tan ein traed ei odidaw­grwydd ef, fel na chaffei byth mwyach feist­roli arnom.

Dedwydd a thra dedwydd yw'r hwn [...] ddichon wneuthur hynny. Ac mi â attoly­gaf i'r Goruchaf Dduw roddi i ni ei yspryd Glân, fel i'n derchafer goruwch y byd hwn i [...]ynyddoedd y myrrh a mynyddoedd y peraro­ [...]lau. Canys faint dedwyddwch fyddei i ni [...]od ein ymarweddiad yn y nefoedd? Sef bod gwladwriaeth ein calonnau gyd â Duw drwy [...]ml weddiau, darllain, myfyrio, a nefol ddei­ [...]yfiadau: Cant. 6 4. hyn yn ddiau fyddei ddringo i fynu [...]oruwch y byd, a chyfanneddu o fewn stafe­ [...]oedd tangneddyf. O na fedrem ni lwyr­ [...]dirnad y byd hwn, ai iawn ystyried yn ôl ei [...]aturiaeth. Na chofiem yn ddifrif-bwyll yr [...]feredd sydd ynddo, a godidawgrwydd y [...]yd a bery byth, fel i'n cynnyrfid i ddiystyru [...] naill, ac i garu'r llall: i gasau y naill, ac i [...]wrhau y llall, i garu Duw yn fwy nag erio­ed, [Page 98] ar byd yn llai. Canys beth yw'r byd hwn ond gwagedd ar wagedd?

Aruthr o'r diystyru yr ydych chwi ar y peth y mae eraill yn ei gymmeryd yn Dduw iddynt. Dirmygus y dywedwch am y peth y mae y rhan fwyaf yn ei fawrhau yn rhagorol. Dibrisio a wnewch chwi y peth y mae llaweroedd yn gwneuthur cyfrif mawr o honaw▪ Moeswch glywed eich rhesymmau chwi. Dangoswch yn eglurach pa fâth beth y­dyw, hyspyswch ei ddull ai agwedd.

Y byd, môr o wydr ydyw, ymddan­gos-fa ffôl-ddigrifwch, chwareufa oferedd, catberth amryfusedd, sybwll gofidiau, cut of fudreddi, dyffryn trueni, drŷch o adfyd­wch, afon o ddagrau, syngryg hudoliaeth, cawell yn llawn o dylluanod, lloches scor­pionau, anialwch o fleiddiau, caban o eirth, corwynt cystuddiau, difyrrwch twyllodrus, gwall-gôf llawen-ffôl, lle y mae digrifwch siommedig, cystudd anochel, tristwch di­ymmod, llawen-fyd anwadal, aflwydd di­ddiwedd▪ llwyddiant diflannedig, trymder hir faith, hyfrydwch darfodedig.

Yr awr hon y dangosasoch ddull, ac agwedd y byd hyd yr eithaf, ac a'i gosoda­soch allan wrth ei liw a'i arwydd. Ac fe ellid tybied ei fod efe wedi ei reibio, neu yn ynfyd cynhwynol yr hwn o hyn allan â osodei ei fe­ddwl [Page 99] arno. Ond etto ewyllysio yr wyf gael clywed ychydig ychwaneg am y peth â ofynnais i chwi gynne: ym mhâ beth yn bennaf y mae nerth, a gwenwyn y byd yn sef­yll ynddo?

Yn hyn y mae mawr gryfder y byd yn sefyll, sef o'i fod yn tynnu i lawr sêr y nefoedd, ac yn peri iddynt gwympio ir ddaiar; fel y dywedir am gynffon y ddraig. Datc. 12. Yr hon yw swydd-ymgais, cy­bydd-dod, a serch ir byd hwn. Canys y mae i ni le i ryfeddu, ac i b [...]yderu wrth we­led pa wedd y mae serch ir pethau hyn wedi anafu, a gorchfygu llaweroedd o weision enwog i Dduw, yn gystal Pregeth-wyr a Phrossesswyr yr efengyl: yr hyn beth sydd argoel hynod o'i gryfder ef. Oblegid hwn yw'r offeryn cadarnaf, ar erfyn deheuaf a gymmer Satan i osod arnom, pan ballo pob peth arall.

Canys prŷd na thycciei mâth yn y byd ar brofedigaeth yn erbyn Crist, y Cythraul â ddûg allan yn ôl y cwbl, yr arf hwn iw er­byn: sef Yr holl bethau hyn â roddaf i ti, gan ddangos iddo ogoniant yr holl fyd. Felly efe (wedi profi yn fynych nad yw hwn yn pallu vn amser) a fwriadodd orchfy gu Crist ei hîm ag ef.Matth. Ac wrth hynny cryfder y byd ar Cythraul sydd yn sefyll yn y pethau hyn. [Page 100] Canys pwy nis daliodd efe yn y magl hwn sef Yr holl bethau hyn a roddaf i ti. Pwy nis clwyfodd? Pwy nis twyllodd? Pwy niorchfygodd? Dymma'r modd yr hudodd efe Balam: Dymma'r modd y twyllodd efe Achan. A hwn y gorthrechodd efe Iudas. A hwn y rheibiodd efe Demas. Ac a hwn yn ein dyddiau ni yr awr hon y mae efe yn twy­llo llawer o ddynion rhag orol. Oblegid Phe­nix yw efe ym mhlith dynion yr hwn nis gorthrecha'r byd: Ie rhyfeddod yn y byd yw'r hwn ni ellir ei ynnill ag arian.

Yr wyfi bellach, wedi fynghwbl fed loni am y matter ymma: eithr vn peth etto sy'n taro yn fynych yn fy meddwl; sef na ddi­chon bod gan y crintach-wyr cynith hyn ddim gwir gyssur yn eu digrifwch a'u cyfoeth, o herwydd nad oes ganddynt ddim cyssur yn Nuw, na heddwch yn eu cydwybodau eu hunain.

Gwir iawn â ddywedwch. Am­hossibl i'r sawl â garant y byd hwn, allu cael dim gwir gyssur yn Nuw. Oblegid ni ddichon neb wasanaethu dan feistr, Duw a golud bydol.

Am hynny peryglus, ac ofnadwy yw eu cyflwr hwynt, er nad ydynt yn ei weled, nac yn yn wrando ag ef; megis y dangosaf i chwi wrth siampl hynod. Beth pe bai vn or [Page 101] cribddeilwyr goludog hyn, wedi ei wisco mewn melfed, a brethyn aur yn wŷch rago­rol; a'i osod i eistedd ar ei fwrdd, a hwnnw yn gyflawn o bôb danteithion bydol; a chael ei wasanaethu gan lawer o weision yn dra Arglwyddiaidd, ac yn vrddassol tros ben; a bod yn eistedd yn ei oruwch stafell, a honno yn discleirlo fel eur-lliw; a chael dwyn atto bôb gwasanaeth, y cyntaf, ar ail, ar try­dydd a cherddorion, yn dra pendefigaidd; ac ynteu yn ei gadair fel Brenin ar ei orseddfa: etto er hyn i gyd, pe gosodid y pryd hwnnw wrth ei ddwyfron ef ddagr no­eth barod iw drywanu: Pa hyfrydwch, pa lawenydd, pa gyssur â allei efe ei gymme­ryd yn yr holl bethau eraill? Felly yr vn modd pa rwysc, neu ddigrifwch bynnag y mae dynion drygionus yn ei gael ymma ar y ddaiar, etto eu heuog, ai vffernol gydwy­bod sydd megis dagr lem wedi ei gosod beu­nydd yn agos at eu calonuau, fel na ddichon bod ganddynt ddim gwir gyssur mewn dim ar â feddant.

Neu gadewch i mi ddwyn y peth ar ddeall i chwi fel hyn. Beth pe gwnai ddŷn frad­wriaeth yn erbyn y Brenin, ai fod am hyn­ny wedi ei ddal, ai farnu, ai fwrw iw gro­gi, ac iw dynnu yn aelodau: yn y cyfryw gyflwr â hwn, beth â ddichon roddi cyssur [Page 102] ynddo? A ddichon difyrrwch, a cherddori­aeth? A ddichon aur, neu arian, neu diro­edd, neu ardrethi? Na ddichon: Nid oes yr vn or pethau hyn â wna lesâd iddo, nac a ddiddana ddim arno. Oblegid meddwl gwa­stadol am farw sydd yn gwascu cyn dosted ar ei galon, fel na ddichon dim oll wneu­thur llesâd iddo, nac esmwythâu ar ei o­fid.

Beth gan hynny ai cyssura yn y cyfryw anghyflwr a hwn? Onid pardwn wedi ei se­lio, a sêl fawr y Brenin, ai law ef ei hûn yn scrifennedig wrtho. Canys cyn gynted ac y caffo hyn, ei galon farwaidd â adfywia, ac â lonna o lawenydd. Dymma wir gy­flwr pob cribddeiliwr bydol, aflan, a Didduw yr hwn nid oes ganddo oddiwrth y Brenin nefol ddim siccrwydd o Bardwn, a maddeu­ant am ei bechod: ac yno pa lawenydd â ddi­chon fod gantho yn ei fwyd, ai ddiod ei dda, ei anifeiliaid, ei wraig, ei blant, ei diroedd, ai ardrethi, nac mewn dim arall ar a fêdd? Canys meddyliau dychrynllyd am vffern sydd bob awr yn ei gythryblu oddi fewn: yn tagu ac yn diffoddi ei holl lawenydd. Nid ymlonydda cydwybodau treiswyr, a chrib­ddeiliaid, eithr cyfodi â wnânt drwy ofn▪ a dychryn i gyhuddo, a thestiolaethu iw herbyn: gan ddywedyd wrthynt yn frau▪ [Page 103] ac yn ddiragrith mai colledig ydynt, er lla­wened. a digrifed y cymmerant arnynt fod yngolwg y byd.

Canys nid oes ddadl na bônt yn dioddef o'u mew [...], lawer gwascfa drom, a llawer oerloes calon; ac nid yw eu holl ddigrifwch, a'u rhodres ond gwên ar y genau yn vnig oddiallan, heb ddim gwir gyssur yn y galon. Am hynny y dywed y Brenin doeth.Diha. 14. Ie wrch chwerthin y bydd blîn ar y galon: a di­wedd y llawenydd hwnnw yw tristwch. Iob 27.2 [...] Iob hefyd y gŵr sanctaidd a ddywed. Dychryn­niadau a'i goddiweddant ef fel dyfroedd; cor­wynt a'i cippia ef liw nôs. Eliphas y Tema­niad a gadarnhâ yr vn peth.Iob 15.2 [...] 21. Holl ddyddiau yr annuwiol y bydd efe yn ym ofidio, &c. llais ofnadwy sydd yn ei glustiau ef, &c. felly nyni â welwn pa fodd bynnag y mae llawer annu­wiol-ddyn cnawdol yn rhwyforio (a'i hwy­liau yn vchel yngolwg y byd) y mhôb di­fyrrwch, a llawenydd, gan ddangos wyneb têg: etto efe â ddwys-bigir oddimewn â dy­chrynniadau, ac a gwascfaoedd cydwybod yn erchyll tros ben, ac yn dra ffyrnig.

Chwi â ddywedasoch lawer yn awchlym yn erbyn cybydd-dod: Eithr i'm tŷb i, tra na chwenycho neb ond yr eiddo ei hûn, ni ellir dywedyd ei fod efe yn gybudd,

Gellir yn wir: Canys nid yn v­nig [Page 104] efe sydd gybudd yr hwn a chwennycho yn awyddus eiddo arall: ond hwnnw hefyd â gadwo, ac â ddalio yn dynn yn garlaidd, ac yn grintachlyd ei eiddo ei hûn, ac â fyddo mor galed ac na ddaw dim oddiwrtho, onis gwescir o'i anfodd, megis gwascu agoriad o law Hercules.

Nid gwaeth gan y cribinwyr tomlyd hyn golli en gwaed nac ymadael a'u da. Prinhau â wnânt ar y bol, ar cefn i geisio dwyn ei Duw (sef eu golud) i mewn iw cist. A phan gaffont ef vnwaith i mewn yno; â ymada­want ag ef yn hawdd dybygech chwi? na wnânt: nid ymedu dyn a'i Dduw er dim â ddigwyddo: efe â fwyttu fara pŷs, ac â ŷf ddiod succan, yn gynt nag y lleihao efe ddim ar ei Dduw. Am hynny y dywed yr Scrythur: Na fwytta fwyd y cenfigennus drŵg ei lygad, ac na chwennych o'i ddantei­thion ef: Canys megis pe meddyliei efe felly yn ei galon y dywed efe wrthit: bwytta ac ŷf, a'i galon heb fod gyd â thi: y tammaid â fwyt­teaist, a fwri di i fynu, a'th eiriau melus a golli di. Yr hên ddihareb yw, fod y cybudd yn dwyn eisieu, yn gystal y peth sydd ganddo, a'r peth nid yw ganddo; o herwydd ni chym­mer wrth ei gyfraid, o'r hyn sydd ganddo. Ac wrth hyn chwi â welwch, fod llawer o nerth, a grym cybydd-dod yn sefyll mewn [Page 105] crintachrwydd yn yr eiddom ein hunain.

Er hynny y mae yn rhaid i ddynion [...]od yn ofalus, ac yn ddyfal ynghylch eu gor­ [...]hwylion bydol, a bwriadu byw. Y byd sy [...]aled ac nid hawdd yw ymdaro. Yr hwn nid [...]drycho yn fanwl am drîn y byd, drwy fod yn [...]yssur yn ei waith, ai orchwyl, â ddichon fyned [...] gardotta, neu farw o newyn, am â wn i.

Nid wyf fi yn gwadu, nas gell­ [...]ch, ie nas dylech fod yn ddiwid yn eich [...]waith, a'ch gorchwyl; drwy gymmeryd [...]nny yn ofn Duw, ac â chydwybod dda, fel [...] dywedais or blaen: eithr yr awydd hwnnw, [...] chwannogrwydd, a'r gormod serch i arian mae Duw yn ei gondemnio.

Credwch fi nid adwaen i neb a'i ca­ [...] Nid wyfi yn gweled nad yw pawb yn caru [...]r, ac arian.

Vn peth yw trîn, a mwynhau, ac [...]fer y pethau hyn, a pheth arall yw ei caru, a [...]sod ein calonnau arnynt: Canys yr Scry­ [...]ur â ddyŵed: Os cynnydda golud, na [...]ddwch eich calon arno. Ac Ioan Sanct â [...]ywed: Na cherwch y byd, na'r pethau sy [...] y byd. Nid yw efe yn dywedyd, na thrin­ [...]h, nac arferwch y byd; ond, na cherwch y [...]d hwn: Canys ei drîn, a'i arfer sydd rŷdd, [...] [...]hyfreithlon i ni; ond nid rhŷdd yw ei garu. [...] hyn y dywed yr Apostol: Y rhai â arferant [Page 106] y byd hwn, 1 Cor. 7.31 byddant megis heb ei gam-arf [...] Canniattau y mae yr Apostol arfer pethau [...] byd hwn yn sobr, ac yn gymmedrol ac yn-of [...] Duw, eithr nid mewn modd amgen. Anghenrhaid sy yn gofyn gennym ei arfer, megi [...] yr ydym yn arfer bwyd, a diod, a dillad: on [...] gwiliwn rhag cybyddu mwy nac a fydd [...] anghenrhaid, rhag gormodedd: dyna fam [...] drŵg. Yr yspryd glân â ddywed: Bydde [...] eich ymarweddiad yn ddiserch i arian, ga [...] fôd yn fodlon i'r hyn sydd gennych yn br [...] sennol. Gan hynny dedwydd yw'r neb â f [...] ddo gwir fodlon i'w gyflwr presennol be [...] bynnag fyddo;Heb. 13.5. ac â ymddygo ynddo yn ll [...] wen, ac yn weddaidd. Oblegid yr yspry [...] glân â ddywed: Nid oes daioni mewn dy [...] oddieithr iddo fwytta, ac yfed, a pheri i' [...] enaid gael daioni o'i lafur: hyn hefyd â w [...] lais i yn dyfod o law Dduw ei hûn.Pre. 2.29. Yn [...] geiriau hyn deall y Brenin doeth yw, mai d [...] mma'r holl ddaioni â allwn ni ei gyrrha [...] ddyd yn y byd; sef cymmeryd mwyniant cy [...] medrol, a chyssurol o bethau y bywyd y [...] ma, y rhai y mae Duw yn eu rhoddi i ni. [...] ym mhellach y dywed mai rhodd ragorol g [...] Dduw yw eu harfer yn weddol, ac yn gyss [...] rus. Canys fel y dywed hên Athro. Gŵ [...] synhwyrol yw'r hwn ni thristeir o herwyd [...] diffig y pethau nid yw ganddo, ond â law [...] nycha [Page 107] yn y pethau sydd ganddo; gan eu har­ [...] i ogoniant Duw, ac i'w gyssur ei hûn. [...]l hyn y dibennaf y pwngc hwn, ac yr at­ [...]af i chwi: sef fod yn rhŷdd, ac yn gyfrei­ [...]on i ni, drîn, ac arfer, a mwynhau aur, ac [...]an, a pethau bydol yn gymmesuraidd, yn [...]medrol, ac yn dduwiol; eithr er dim, na [...]dom serch ein calonnau arnynt.

Etto er hyn, nid wyfi yn gweled, [...] yw y Pregethwyr, ar Professwyr goreu, y [...]ŷr dyscedig, ar crefyddol mor chwannog [...] [...]yd, ac mor awyddus ag eraill.

Yn awr yr ydych yn dangos eich [...]ryd gŵenwynig yn erbyn gwell-gwŷr na [...]wi eich hûn. Ac y mae gennif bedwar mâth [...] atteb i chwi.

Yn gyntaf, er bod gwŷr duwiol yn my­ [...]d tros y terfyn ffordd honno, ac ychydig [...] rhŷ danbed, ac awyddus i gasclu pethau [...]dol, etto nid ydynt yn torri allan cyn belled [...]ewn chwannogrwydd, ac mor anafus ag [...]aill.

Yn ail, os Duw a‘u gedu hwynt arnynt [...] hunain i'w gorchfygu gan y byd, etto efe [...] ei fawr ddoethineb, ai drugaredd â drŷ y [...]bl er llesâd, a daioni iddynt: Canys felly, [...] gyntaf, y darostwng efe hwynt, ac wedi [...]ynny, ai cyfyd i fynu drachefn. Ac felly pob [...]eth sydd yn gweithio ir hyn goreu i'r sawl [Page 108] â garant Dduw.

Yn drydydd wrth athrawiaeth yr ydym [...] yn byw, ac nid wrth stamplau: Canys y [...] diffygion, a gwendid yn y rhai goreu o b [...] Dduw:

Ac am hynny ni wasanaetha i ni gy [...] meryd gwendid y rhai mwyaf eu rhinww [...] au, ac yn dwyn y rhagoc mwyaf ym mhl [...] gweision Duw, i fod yn rheol, yn dre [...] ac yn batrwm i ni, i fyw wrthynt. Dryg [...] nus gan hy [...]ny, ac annuwiol yw eu dadl h [...] ynt y rhai â honnant, ac â gymmerant odin [...] Dafydd, meddwdod Lot, cwymp Petr, tr [...] gwydd Abraham, Gwendid Salomon, &c, [...] ymguddfa, yn escus, ac ymddeffynfa iddy [...] eu hunain, am y cyffelyb feiau, a phechod [...] fel pe bai rŷdd iddynt bechu fel hwythau. [...] ddiwaethaf, fy atteb i chwi yw hyn, fod [...] ymadrodd eich hûn yn gwaethygu ar [...] matter; cyn belled ydych oddiwrth well [...] dim arno ar eich geiriau. Oblegid os prege [...] wyr, a gwŷr duwiol eraill (yn ôl arfer gw [...] ddiau lawer, yn ôl dagrau, a chyfryngau [...] ddas eraill) ni allant ddiangc yn ddifriw n [...] clwyfer hwy weithiau, ac nas lliaser yn d [...] gan y byd, ar cythraul: beth â ddaw o hono [...] chwi, y rhai nid ydych yn ymorol am ddim [...] fryngau, nac yn hybu dim ar y gelyn, ond [...] ymroi iddo yn rhwydd, ac yn ddiymdrec [...] [...] [Page 109] [...] y Cythraul â orchfygodd Ddafyd, a Lot, [...] [...]ampson, a Salomon, ar cyfryw wŷr Ce­ [...]n nerthol, beth â dderfydd i'r rhai llwyr [...]ol a Di-dduw? Os y gwŷr gwrolaf mewn [...]fel, ar Capteniaid pennaf â syrthiant, [...]h a ddaw o'r ciwdawd-wyr llesc,1. Pet. 4.28 a diga­ [...]? Ac fel y dywed S. Petr: Os prin y bydd [...] [...]yfiawn cadwedig, pa le yr ymddengys y [...]gionus, ar annuwiol? Felly mi a'ch [...]meraf chwi ar adsias, ac a drôf eich arf [...] eich erbyn eich hûn, Oni ddichon gŵyr [...]wiol ddiangc drwy'r byd heb ddyrno­ [...]u▪ a chleisiau, a briwiau, beth a ddaw or [...]i ni wyddant beth yw duwioldeb?

Dywedyd yr wyfi etto, [...] yn rhaid i ddynion fyw, ac ymdaro ar [...].

Ni allwn ni fyw wrth yr Scrythyrau. Ac [...] y peth â elwch chwi cybydd-dod, nid [...] ddim amgen ond cynnildeb·

Mi â dybiais y ceid allan or di­ [...]dd.

Yn awr y talasoch iddo hyd adref. [...]wi â ddaethoch i'ch hên helynt, ac megis [...]farnog i'w hên wâl ac iw hên berth. O­ [...]gid dymma loches, a chatberth y byd, lle y [...]nnai lawer guddio cybydd-dod. Ond [...]fi â wnâf fyngoreu ar eich ymlid chwi [...]n ar Scrythyrau.

[Page 110]Yn gyntaf Salomon âddywed: Rhyw [...] â arbed ei dda, ac â ddaw i dlodi. Felly [...] bydd-dod â ddŵg dlodi weithiau.Diha. 11.24 O hy [...] yr ymresymmaf fel hyn. Y peth â [...] dlodi nid yw gynnildeb, eithr cybydd- [...] a chrintachrwydd a ddŵg dlodi, am hy [...] nid yw cybydd-dod yn gynnildeb.

Yr vn Salomon âddywed: Y neb sy [...] [...] frŷd ar gasclu â flina ei dŷ ei hûn hynny [...], [...] cybudd sydd achos llawer o flinder, [...] ddrygau yn ei stât, ai deulu. Or Scry [...] hon yr ymresymmaf fel hyn. Y peth â [...] dŷ gŵr ei hûn, nid yw gynnildeb: eith [...] [...] bydd-dod a flina dŷ gŵr ei hûn, am hy [...] nid yw cybydd-dod yn gynnildeb. Yn [...] weddaf oll, yr hên ddihareb â ddywad. [...] bydd-dod ni ddŵg ddim adref, am hy [...] nid yw cybydd-dod yn gynnildeb. Ob [...] nyni â welwn fod dynion o wir awydd i [...] sio cyrhaeddyd y chwaneg, yn colli yr [...] oni bai y chwannogrwydd hwnnw, â [...] sent ei gael.

Gŵr doeth Cenedlig â ddywed: [...] ddrŵg yw drwg elw a cholled: eithr [...] [...] budd sydd yn ymgyrhaeddyd am elw dd [...] ac am hynny yn ymgyrhae-ddyd am golle [...] [...] hynny nid yw gynnildeb.Hesiod.

Vn arall â ddywed: elw anghyfla [...] [...] ddŵg golled a thrueni, ac am hynny d [...] [Page 111] [...] yw oddiwrth gynnilded, ac ysmonnaeth [...].

Mal hyn gobeithio yr wyf eich bod yn [...]l y fâth ymlid arnoch, gan Dduw, a dy­ [...]n, ac na ddichon y gatberth hon eich cud­ [...]. Ac am hynny ceisiwch ddiangc allan o [...]ni, ac ymwrandewch am ryw loches a­ [...]l, canys ni thyccia hon i chwi.

Yr aw'r hon y cauasoch ei safn ef, [...] ai hymlidrasoch allan o'i dwll: A gwir â [...]ywedwch sef i'r Cenedloedd digrêd gon­ [...]mnio cybydd-dod, a phôb elw anghyfi­ [...]n â arferir, ac a amddeffynnir yn ein plith [...] ac hwy a gyfodant i'n herbyn yn y farn. [...]thr bellach ymadawn ar cynnen-wr ymma, [...] awn rhagom: ond y mae vn peth yn ol etto, [...] yr hwn yr ewyllysiwn gael fy modloni, sef [...] gyffyriau, neu feddiginiaeth, oreu yn er­ [...]n cybydd-dod.

Y mae dau fâth ar feddiginiaeth dedig yn erbyn cybydd-dod: nid amgen.

• 1. Bodlonrhwydd.
• 2. Yffyriaeth o ragddarparwch Duw.

Moeswch glywed am fodlonrhw­ [...]d, allan or Scrythyrau, beth â ddywed yr [...]pryd glân.

Yr Apostol â ddywed. O chawn [...]borth, a dillad, ni a ymfodlonwn a hynny: [...]nys ni ddugasom ni ddim i'r byd, a diogel [Page 112] yw na allwn ddwyn dim ymmaith. He [...] yr yspryd glân a ddywed:2. Tim 6.7 Bydded eich y [...] arweddiad yn ddiserch i arian, gan fod yn fo [...] lon i'r hyn sydd gennych yn bresennol. D [...] chefn yr Apo [...]l â ddywed: Ddyscu o hona [...] ef ym mhâ [...]yflwr bynnag y byddei, Heb. 13.5 ymfo [...] [...]ni ag e [...]. Phil. 4. Deliwch sulw ar y peth â ddyw [...] sef ddyscu o honaw; canys ni fedrei efe o [...] n [...]w ei hûn ymfodloni. Oblegid rhôdd [...] gorawl oddiwrth Dduw yw bodlonrhwydd [...] f [...]l y mae yn scrifennedig. Y cyfiawn â fw [...] tu hyd oni ddigonir ef, eithr bol yr annuwi [...] fydd mewn eisieu. Diha. 13.25 Fe ddywed vn o hên D [...] dau yr eglwys. Nyni â ddylem ymarfer o fy [...] ar ychydig, Cyril. in Io. ac ymfodlom a hynny; fel [...] wnelom ddim yn ddrygionus, neu yn afla [...] er mwyn budd. Vn arall â ddywed: N [...] yw efe dlawd yr hwn nid oes dim ganddo, [...] thr yr hwn sydd yn chwennych llawer: Chrysost. Hom. 52. Ac n [...] yw efe gyfoethog, yr hwn â feddianno law [...] ond yr hwn nid oes arno eisieu dim; canys [...] bydd byth eisieu ar fodlon rhwydd. Nid o [...] dim gofid mewn prinder, oddieithr lle y b [...] ddo chwant annigonol i gael y chwaneg. [...] byddwn byw yn ôl rheol naturiaeth, ni b [...] ddwn byth yn d [...]odion; os yn ôl ein trachwa [...] ni byddwn ni byth cyfoethogion.

Da y dywed y Poet. Nac ymgyfoetho [...] wch drwy anghyfiawnder, Euripid. ond drwy vnio [...] deb▪ [Page 113] ymfodlona a'r eiddot dy hûn: ac ymgadw oddiwrth eiddo eraill. Mal hyn nyni â welwn [...]od, nid yn vnig Duw ei hun yr hwn yw [...]fynnon yr holl ddoethineb, ond dynion he­ [...]yd yn gystal rhai digrêd tan naturiaeth, a [...]hredadwy tan râs, o vn frŷd yn cynghori [...] ni ymorchestu, a gwneuthur egni i geisio [...]yrrhaedd bodlonrhwydd: Ac yno y dichon fod [...]ennym gyffyr meddiginiaeth godidawg yn [...]rbyn cybydd-dra.

Moeswch glywed rhyw-beth am [...]r ail mâth ar ymwa'red yn erbyn cybydd­ [...]od.

Yr ail yw difrifol ystyriaeth am [...]agddarbodaeth Duw Ar cyphyr hwn sydd [...]ymmorth iachwyawl yn erbyn ansynhwy­ [...]ol, a gofidus ofalon am y bywyd ymma. Oblegid pe baem ni yn synnied yn ddyledus [...] ymgeleddus ragddarbodaeth Duw tu ag at [...]i blant, ym mhôb oes, o ran eu hymborth [...]'u dillad▪ ac mor rhyfeddol y darparodd efe [...]ddynt eu hangenrheidiau, digon fyddei hyn­ [...]y i amlygu, ac i argyoeddi y mallhaint hwn, [...]c i osod o'n blaen fodd, a chyfrwng dife­ [...]hedig i'n cadw rhag cybydd-dod. Dar [...]lain [...]r ydym mor rhyfeddol y darparodd Duw [...]ôdd i achub ei Brophwyd Eliah, yn amser [...] drudamaeth tramawr, ar sychder â oedd [...]n Israel. Oni orchymynnod yr Arglwydd [Page 114] i'r cigfrain ei borthi ef wrth yr afon Cerith [...] Oni ddûg y cigfrain iddo fara a chîg y boreu, a bara a chîg brydnawn, ac ynteu â yfodd or afon?

I ba beth y mynegwn pa fodd dieithrol y rhag ddarbododd Duw tros Hagar a'i phlen­tyn, pan droed hwy ill dau allan o dŷ Abra­ham, ac y syrthiasant i galedi mawr, nes eu bod ill dau ym mron trengu o ddiffyg ym­borth? Oni chymn orthodd Duw hwynt wrth raid, fel y byddei gynnefin bob amser? oni ddanfonodd Duw ei Angel attynt nid yn vnig iw cyssuro, eithr i'w dianghenn hefyd?

I ba beth y soniwn mor ymgeleddus y gwnaeth Duw ddarparwch tros ei eglwys yn yr anialwch: Oni phorthodd efe ei bobl â manna or nefoedd, ac oni roddes iddynt ddwfr or graig iw yfed? Oni wnaeth ein Tâd nefol lawer o addewidion haelionus, [...] helaeth, y paratoei efe bethau angenrheidio [...] iw blant? Oni Chre­dwn. choeliwn y bydd efe yn gy­stal ai air? Onid yw efe yn dywedyd: Y mae eisieu, a newyn ar y llewod, ar sawl a geisiant yr Arglwydd, Psal. 34.10 ni bydd arnynt eisieu dim daioni. Onid yw efe yn dywedyd: Ofn­w [...]h ef ei holl saint, oblegid nid oes eisieu a [...] y sawl a'i hofnant ef. Psal. 48.11. Oni ddywed efe: N [...] attal efe ddim daioni oddiwrth y rhai a rodian [...] [Page 115] yn vnion. Oni ddywaid efe: Ein Tâd nefol â ŵyr fod arnom eisieu y pethau hyn: ac y rho­ddir yr holl bethau hyn i ni yn y chwaneg, os ni â geisiwn ei deyrnas ef. Mat. 6 Onid yw efe yn er­chi i ni, Fwrw ein holl ofal arno ef, canys y mae efe yn gofalu drosom? 1 Pete [...] [...] Onid yw efe yn gorchymyn i ni? Na ofelwch pa beth a fwy­taoh, neu pa beth a yfoch, nac a pha beth yr ymddilladoch? Ac lle y mae ein Achubwr yn gwahardd gofalu, deall y mae efe am y cyfryw ofal, ac sydd yn pendafadu synwyr dyn, ac yn peri iddo anobeithio,Luc. 1 [...] ac anffyddio yn Nuw, sef na ofalom felly. Onid yw efe yn dywedyd? Ni phallaf i ti, ac nis gadawaf di chwaith.

Onid yw efe yn dywedyd, Y mae yr Arg­lwydd yn agos; na ofelwch am ddim? Heb. 1 [...] Onid yw ddigon yr addewidion hyn i gynnal ein ffydd ni yn rhag ddarbodaeth Duw? A dy­biwn ni fod Duw yn cellwair â ni? A dy­biwn ni nad yw efe yn bwriadu y fâth beth? A amheuwn ni y ceidw Duw ei air? Oh cah­ledd fyddei vnwaith feddwl y fâth beth.Phil. 4. Ob­legid Duw sydd eirwir, a phob dyn yn gelwy­ddog. Ffyddlon y'wr hwn â addawodd. Ei air ef sydd fwy nac addewid Tywysog, a mwy nadeng-mîl o rwymedigaethau. Pa­ham nad ddym yn credu ynddo, ac yn rho­ddi ein goglud arno? Paham na chym­mewn [Page 116] ei air ef? Paham yr ydym yn parhau i fod yn chwannog? ac yn anffyddio iddo? Paham yr ydym yn rhagrithio ac yn twyllo, Oh nyni ô ychydig ffydd? Ein Harglwydd Iesu Grist, oblegid ei fod yn llwyr-ddir­nad anghrediniaeth; ac anffyddlondeb ein naturiaeth ni, ac yn gweled ddyfned y gwr­eiddiodd hyn ynom, sydd nid yn vnig yn fodlon i wneuthur i ni yr addewidion hael­wych hyn, y rhai â fyddei d [...]igon, ond he­fyd yn cadarnhau i ni y pethau hyn, a llawer o resymmau hygoel i gynnal ein gwendid ni yn hyn o beth.

Ystyriwch (medd efe) y cig-frain: ystyriwch adar yr awyr, nid ydynt nac yn hau, nac yn medi, ac nid oes iddynt na chell, nac yscubor, ac y mae Duw yn eu porthi hwynt. Ystyriwch y lili, y modd y maen [...] yn tyfu, nid ydynt yn poeni. [...]uc. 12.24 [...]7. na [...] yn nyddu, ac yr ydwyf yn dywedyd i chwi, na bu Salomon yn ei holl ogoniant, wedi ei ddilladu fel vn or rhai hyn.

O nad ystyriem ni yr ystyriaethau hyn; nad ystyriem fod y bywyd yn fwy na'r bwyd, a'n cyrph yn well na'n dillad: nad ystyriem na allwn drwy ein holl ddirfawr ofalu dyccio dim, ie gymmaint ac anchwanegu vn cu­fydd at ein maintioli. Yn wir pe dwys ysty­riem ni y rhesymmau hyn, â draethodd ein [Page 117] Achubwr Crist; ac pe cymmwysem hwynt attom ein hunain, hwy a allent wasanaethu [...] ni yn amddeffynfa gadarn-gref yn erbyn cybydd-dra. Ped ystyriei ddynion fod Ar­dderchog frenin y nefoedd (yr hwn sydd ai ffordd yn y corwynt, ar cymylau ydynt [...]ŵch ei draed ef) yn gofalu am y dryw by­ [...]han, ac am aderyn, y tô, ai fod efe yn eu trîn, ac yn eu hymgeleddu hwynt, gan baratoi iddynt eu lluniaeth bennydd, sef eu cinio, a'u prydnawn-fwyd, a'u swpper bob dydd fe wasanaethei hynny i argyoeddi ein anhyder, a'n gwan-ymddiried ni yn Nuw. Canys pwy erioed â welodd y rhai hyn, neu'r cyfr [...]w adar eraill, yn meirw o newyn? y [...]âth Dâd, a thadmaeth daionus sydd gan­ddynt.

Ac onid ydym ni yn well o lawer na hwynt­hwy? Onid oes gan Dduw fwy gofal am danom ni, nac am danynt hwy? Oes yn wir gan mîl mwy. Oblegid efe a'i câr hwy er ein mwyn ni yn vnig. Pa faint mwy o [...]awer y câr efe nyni? Am hynny dywedyd yr wyf drachefn a thrachefn, ped ystyriem ni y pethau hyn, a phe gosodem hwynt at ein calonnau, e fyddei hynny ddigon i yssigo cybydddod yn ei ben, ac iw yrru yn llwyr allan o'n calonnau.

Moeswch i ni ystyried, pa wedd y rhag­ddarbododd [Page 118] Duw tros ddyn, cyn etto bod dŷn. Pa faint hytrach y gofala efe yr awr'­hon tros ddŷn, ac ynteu yn bôd.

A yw efe yn Dâd i ni, ac oni ofala tro­som: oni ddarpara i ni ein cyfraid? Ai efe yw ein Brenin, ac oni wna gyfrif o honom? Ai efe yw ein bugail, ac oni areilia efe ni? Ai i ni y darparodd efe y nefoedd, ac oni ddy­ry efe y ddaiar. A roddes efe ef fâb Crist, ac oni rŷdd efe i ni bob peth gyd ag ef? A yw ei ragddarbodaeth ef yn cyrrhaeddyd tros ei elynion, ac omi ddarpara efe tros ei garedigion? A ddyry efe eu cyfraid i buttein­wyr, ac â esceulusa efe ei etholedigion? A yw efe yn peri i'r glaw ddescyn, ac i'r haul lewyrchu ar yr anghyfiawn, ac oni wnâ ef [...] hynny ar y cyfiawn? A ragddarboda efe dros ddieithraid, ac estroniaid; ac oni ddarpara efe tros ei deulu? A bortha gŵr ei fôch, a [...] oni ofala tros ei weinidogion? Neu â ofal [...] efe dros ei weinidogion, ac oni ofala tro [...] ei blant?

Gan hynny moeswch i ni ystyried y rh [...] ­symmau hyn. Cofiwn fod ein Tâd nefol y [...] cymmeryd cymmaint gofal am gynhaliaet [...] ei greaduriaid, at â gymmerodd efe gyn [...] am eu creadwriaeth. Gadewch i ni gofio na [...] yw ein bywyd yn sefyll yn y pethau hyn, on [...] yn rhagluniaeth Duw.

[Page 119]Cofiwn fod yr hwn sy yn rhoddi y diwr­nod, yn paratoi angenrheidiau y diwrnod.

Cofiwn fod Duw yn rhoddi bob amfer er ymborth, ac nid i ormodedd.

Cofiwn na newyna Duw eneidiau y cy­ffawn.

Cofiwn na phallodd Duw erioed i'r eiddo ei hûn: Canys pwy erioed â ymddiriedood yn yr Arglwydd, ac â wradwyddwyd?

Paham y mae llawer yn dwyn ei­sieu pethau bydol, beth yw'r achos o hynny?

Yr achos sydd Neu, [...] ddiwrthynt. o honynt eu hu­nain, am fod arnynt ddiffyg ffydd: Canys pe hai gennym ffydd, ni allei fod arnom ddim diffyg. Oblegid nid yw ffydd (medd hên. Athro) yn ofni na newyn, na yhrinder Athro arall a ddywed: Gan fod pôb peth yn eiddo Duw, y nob sydd a Duw ganddo, nid all hwnnw ddwyn diffig o ddim, oddieithr iddo ef ei hîm gilio oddiwrth Dduw. Am hynny bod Duw gennym, yw bod pob peth gennym. Oblegid o chawn ef ar ein plaid, e fydd gennym ddigon: nid rhaid i ni fyned ym mhellach: Canys efe a bair i ddynion fod ar ein rhan; Ie i'r Angelion, ar creadu­riaid oll fod yn wasanaethgar i ni. Efe a rŷdd iddynt orchymmyn enwedigol i ymorol am danom, ac i'n ymddeffyn, ac i ddangos i ni vfyddgarwch diballedig.

[Page 120]Am hynny gwnawn Dduw ar ein pl [...]d, ac yno y gwnaethom ar vnwaith y cwbl ar [...] berthyn i'n daioni yn y byd yma, ac mewn byd sydd well. Eithr oni saif efe yn garedig gyd â ni: oni chawn ef ar ein tû: oni bydd efe yu gefn i ni, yna ni wna dim arall ronyn lle­sâd i ni; ni thâl y cwbl nodwydd: Canys Quid prodest si omnia habes, eum tamen qui om­nia dedit non habere. Pa well yw er medda pob peth, a bod heb yr hwn sydd awdur pob peth.

Gwir a ddywedwch chwi. Oble­gid ni â welwn lawer o ddynion a chanddynt helaethrwydd o bethau bydol, eithr o herwydd nad yw Duw ganddynt, nid oes dim gwir gy­ssur oddiwrthynt, na bendith arnynt.

Gwir vnion. Oblegid nid wrth fara yn vnig, y bydd byw dyn (medd ein Harglwydd Iesu.) Onid wrth bob gair â ddaw o enau Duw. Drachefn y dywed: Er bod gan ddyn helaethrwydd, etto nid yw ei fywyd ef yn sefyll yn y pethau sy ganddo. O­blegid heb gael bendith oddiwrth Dduw, ni ddichon bod gan neb wir gyssur mewn dim oll ar â fêddo. Nyni â welwn beunydd wrth brawf, a chydnabyddiaeth fod yr Arglwydd yn melldithio y drygionus, er bod gan­ddynt helaethrwydd: Rhai â chanddynt gyflawnder, a gystuddir yn oestadol a chlefydau [Page 121] Rhai ynghanol eu digonoldeb, a lifant [...]mmaith gan ddarfodedigaeth. Eraill yn [...] hamldra, au gormodedd ydynt yn meirw [...] [...]othineb. Eraill a gippir ymaith yn gynnar [...] hoes, drwy farwolaeth ddisyfyd, pan fy­ [...]o mwyaf eu rhodres. Eraill a oddefant [...]lledion trymmion ar fôr, ac ar dîr. Eraill [...] [...]ânt flinder, a thrallod gan wragedd any­ [...]d, a drwg-nawsus, a chan blant anufy­ [...]ion.

Rhai a wnânt lofruddiaeth, a theyrn-frâd, [...] a gollant y cwbl ar vnwaith. Eraill a ddi­ [...]enant, ac a ddarfyddant gan ryw ddirgel [...]wydd, a melldith-Dduw, ni ŵyr neb pa [...]d. Rhai â chanddynt gyfoeth mawr, a [...]thiant yn nwylo y llofrudd: Rhai tan law [...] [...]leidr, ac eraill ym meddiant y gwenwyn­ [...].

Am hyn y dywed y Brenin doeth,Preg. 5.2. y mae [...]eni a welais tan yr haul, cyfoeth wedi [...] cadw yn niwed iw perchennog: Zophar [...]fyd y Naamathiad â ddywed: Pan gy­ [...]wner ei ddigonoldeb ef, cyfyng fydd arno: [...]w pob blinderog â ddaw yn ei erbyn ef: [...]1 fyddo efe ar lenwi ei fol, Duw a ddenfyn [...] ei erbyn ef angerdd ei ddigofaint, ac ai gla­ [...]a hi arno ef, ym mysc ei fwyd ef.

Felly ni âwelwn yn eglur nad yw bywyd [...]n, ai lwyddiant yn y byd yn sefyll ar aml­dra, [Page 122] a helaethrwydd o bethau bydol; eithr [...] vnig ar fendith, a rhagddarbodaeth D [...] Canys ei fendith ef yn vnig fy yn cyfoetho [...] ac nid yw yn dwyn tristid gyd ag ef. Obleg [...] gwell yn prinder y cyfiawn, Psal 37.16. na mawr olud [...] annuwolion cedryn. Gwell yw ychydig g [...] ag ofn yr Arglwydd, na thryssor mawr, a bl [...] der gydag ef. Gwell yw ychydig drwy gyf [...] wnder na chnwd mawr drwy gam. Diha. 25.16

Diha. 16.8.Gan hynny fel hyn y pen-glymma [...] [...] pwngc hwn: Nid wrth fara y bydd byw dy [...] ond wrth fendith ar y bara: Nid trwy foddi [...] canolig, a chyfryngau bydol, ond drwy f [...] dith ar y moddion, ar cyfryngau: Canys [...] fodd y dichon bara, gan nad yw ond p [...] marw, ac heb fywyd ynddo ei hûn, roddi [...] wyd i eraill.

Nid wyf fi yn deall ystyriaeth y g [...] riau hyn: sef drwy bob gair â ddaw o en [...] Duw.

Wrth hyn (sef pob gair) y deel [...] gorchymyn, ordinhâd, a rhag-ddar boda [...] Duw, yr hwn sydd yn cynnal pob peth, [...] holl drefn naturiaeth.

Psal. 33.9.Canys yr Scrythur â ddywed: Efe â dd [...] wedodd, ac felly y bu: efe â orchymynnodd [...] hynny a safodd. Yn y geiriau hyn ni â wel [...] yn amlwg, nad ydyw Duw ond dywedyd , [...] hynny sy'n sefyll: Efe â orchymmyn, a'r [...] [Page 123] g [...]aduriaid â gynnelir. Oblegid ai air y mae [...]w yn gwneuthur pob peth. Ai air y cre­ [...]dd efe y cwbl, a'i air y cynnal efe y cwbl: [...]ywedyd y mae efe, a hynny â saif, felly y [...]ydd. Ei eiriau ef ydynt eiriau o allu, ac [...]durdod. Beth bynnac â ddywedo, beth [...]nac â alwo am dano, rhaid yw ei wneu­ [...]r yn ebrwydd, ac yn ddioed: Nid gwiw [...]ll yn ei erbyn ef. Efe â eilw am newyn, [...] wele newyn. Efe â eilw am helaethrwydd, [...] wele helaethrwydd. Efe â eilw am haint [...] [...]odeu, ac wele y nodeu. Efe â eilw am gle­ [...]yf, ac wele gleddyf. Yr holl Angelion, yr [...]l ddynion, yr holl anifeiliaid, yr holl by­ [...]d, yr holl ehediaid, yr holl greaduriaid pa [...] bynnag ydynt, â vfyddhânt iddo, ac y­ [...]nt wrth ei amnaid ef. Efe yw y Pen-Rhe­ [...]wr. Ei air ef sydd yn gorchymmyn nefoedd, [...] [...]aiar, a'r môr. Y mae yn rhaid ir holl grea­ [...]riaid vfyddhau i'w ewyllys, ac ymostwng [...] ordinhâd.

Dymma'r achos y mae pob peth yn y ne­ [...]edd, ar y ddaiar, ac yn y môr yn cadw eu [...]efn, eu prydiau, au tymhorau yn anghyf­ [...]ewidiol, ac yn ddianwadal, sef o herwydd [...]do ef orchymmyn iddynt wneuthur hynny. [...] y mae yn angenrhaid iddynt beunydd, bob [...]mser, byth ac yn dragwyddol vfyddhau: Ca­ [...]s y mae yn rhaid ir Creaduriaid vfyddhau [Page 124] i'r Creawdudd, Yr Act hwn o Barliament â [...] naed yr wrthnos gyntaf or byd ac ni allw [...] erioed etto ei droi yn ôl nai ddirymmu.

Eithr i'ch galw chwi yn ôl etto, a [...] [...] [...] pwngc â oedd gennym yn law▪ yspyswch [...] mi hyn, attolwg, onid oes lawer o annwy [...] bl [...]nt Duw yn fynych, yn y byd ymma, y [...] dwyn eisieu pethau bydol, ac yn dioddef [...] fyngdra, a chaledi tramawr?

Oes yn wir. Canys Elias â dd [...] eisieu,1. Breu. 17. 2. Cor. 1.8. 2. Cor. 11.25. Heb. 11.36. ac â fu mewn caledi. Paul â fu mew [...] diffyg, ac mewn llawer o gyfyngderau. [...] Cristianogion duwiol â grybwyllir at yr H [...] breaid, â ddugont eisieu, ac â gystuddiw [...] yn rhyfedd: Llawer o garedigion Duw [...] mhôb oes, â fuont mewn eisieu, ac ydynt [...] y dyddiau hyn mewn diffygion, a chale [...] tramawr. Eithr hyn sydd wirionedd anh [...] bus, a disiommedig, pa fodd bynnac y digw [...] ddo fod caledi a diffyg. a chyfyngder ar bla [...] Duw, etto bŷth nis llwyr-wrthodir hwyn [...] ond pan fyddo cyfyngaf arnynt, hwy â gâ [...] gymmorth a diddanwch, ac ymwared, yn [...] peryglon mwyaf, pan fyddo pob peth we [...] myned hyd yr eithaf, ac yngolwg y byd a [...] [...] gwaethaf.

I'r ystyriaeth yma odiaeth y dywed [...] Apostol: Ym mhôb man i'n cy [...]uddir, [...] nid ydym mewn ing, 2. Cor. 4.89. y mae yn gaeth arno [...] [Page 125] [...] nid ydym gwbl heb obaith: wedi ein her­ [...] ac beb ein gwrthod: Wedi ein taflu i [...]r, ac heb ein difetha. Y prophwyd Ie­ [...]i hefyd â ddywed. Nid yn dragywydd [...] [...]wrthid yr Arglwydd: Canys er iddo gy­ [...]dio, efe â dosturia eilwaith yn ôl amlder [...] [...]ugaredd. Nid o'i fodd y cystuddia efe, Galar 3.31 32.33. [...] blina efe ddynion. Y Brenhinol Bro­ [...]yd â ddywed: Canys ni âd yr Arglwydd [...] [...]obl, ac ni wrthid efe ei etifeddi [...]eth. Psal 44.14 Yr [...]lwydd ei hûn â ddywed. Dros ennyd fe­ [...] yn fy nigofaint y cuddiais fy wyn [...]b rha­ [...] ond a thragwyddol drugaredd y tosturi­ [...] [...]rthit. Esay 55.8. Wrth hyn digon diogel a siccr y [...]wn ni fod▪ ie ac scri [...]ennu o honaw (megis [...] [...]rionedd diammeu, ac ansiommedig) na [...]r-wrthodir byth blant Duw yn eu tra­ [...] au blinderau.

Gan fod gofal, a rhagddarbo­ [...]h Duw dros ei blant yn gymmaint ac y [...]egasoch chwi yn helaeth: beth▪ adolwyn, [...] y'r achos sy'n peri i Dduw adael [...]wyn yr [...]o ef i gynnifer o flinderau, ac anghe­ [...]?

Yr achos yw eu budd, ai daioni [...]nt eu hu [...]ain, ac nid i wneuthur iddynt [...]ed. Oblegid pan yw efe yn en curo, yna [...] [...]e yn eu caru: Pan dybygid ei fod dostaf [...] herbyn, yna y mae efe yn dangos iddynt [Page 126] fwyaf caredigrwydd, a ffafor. Pan dy [...] ei fod ddigllonaf wrthynt. Efe a'i cl [...] fel y caffo achlyssur iw iachau: ai gwâsc, [...] y gallo esmwythâu arnynt: a bâr iddy [...] [...] fain, fel y gallont wedi hynny chwer [...] Bob amser y bwriada efe iddynt ddaiini [...] nid drwg vn amser: Dianwadal yw [...] gariad tu ag attynt: Os dŵg arnynt [...] henion, eu dwyn â wna er prawf ar eu [...] eu cariad, eu dioddefgarwch, a'u dyfa [...] mewn gweddi.

Os yn tân y bwrw efe hwynt, nid i'w [...] fa, ond iw coethi, ac iw puro y gwn [...] [...] hynny. Os dŵg arnynt beryglon tram [...] efe a'u dŵg er mwyn peri iddynt alw [...] yn daerach am gymmorth, ac ymwared.

Efe a wâsc arnom i beri i ni lefain: [...] nau yn ein blinder a lefwn, i beri ein g [...] do: ynteu a'n gwrendu fel i'n gwared [...] [...] lly yn hyn nid oes dim niwed. Mwy [...] braw na'r briw.

Megis y bydd mam, pan fai ei phle [...] yn anynad, yn bygwth ei daflu ef i'r bl [...] neu yn ei ddychrynn ef a bwbach, i beri [...] ddistewi, a glynu yn dynnach wrthi: [...] y mae yr Arglwydd yn dangos i ni, [...] [...] nych guchiau ofnadwy blinder▪ ac [...] rwydd, i'n cyffroi, ac i'n cynnyrfu i [...] ein gafael yn dynnach ynddo: ac i ddysc [...] [...] [Page 127] [...]euthur mwy cyfrif o'i fendithion ef, a bod [...] fwy diolchgar am danynt pan gaffom eu [...]ynhau, sef iechyd, cyfoeth, heddwch, [...]dd-did, ar cyffelyb felly nyni â welwn [...] oes amgen bwriad, ac amcan tu ag at­ [...], o ran Duw, ond ar ddaioni: fel y mae [...] [...]crifennedig. Pob peth sydd yn cydwei­ [...] i'r hyn goreu, i'r sawl a garant Dduw. Rhuf. 8.28. [...]legid hyd yn oed cystuddiau plant Duw â [...]cteiddir iddynt, drwy yr yspryd, iw [...]euthur yn gyfrannogion o sancteiddr­ [...]dd Duw.

Drwy hynny y mwynhânt heddychol ffr­ [...]th cyfiawnder. Heb. 12.10 Drwy hynny y cyrhaedd­ [...] fesur helaethach o lawenydd yn yr yspryd [...]n. Heb. 12.14 Drwy hynny y croeshoelir y byd iddynt [...]y, a hwythau i'r bŷd. 1 Thes. 16. Drwy hynny y [...]ffurfir hwynt â marwolaeth Crist. Drwy [...]nny y cedwir hwynt rhag damnedigaeth y [...]d. Drwy hynny y dyscant Brofiad adnabyddiaeth, Gal. 6.14. [...]ynedd, gobaith, &c. Felly wrth ysty­ [...] y cwbl, nid yw plant Duw yn colli dim [...] cystuddio) ond yn hytrach yn ynnill,Phil. 3.10. [...]wy ddwyn eu cystudd yn llawen.Rhuf. 5.3.4 Gwell [...] eu llês yw eu cael, na bod hebddynt. Ob­ [...]gid pan gerydder plant Duw, yno y mae [...]thau fel y dylent fod.1 Cor. 11.12. Canys iddynt hwy [...] mae'r Blinder. groes yn drugaredd, a cholled [...] elw. Cystudd yw eu dyscybliaeth, ac [Page 128] adfyd eu athrawiaeth goreu.

Da yw i mi fynghystuddio (medd s [...] aidd ŵr Duw) fel y dyscwn dy ddedd [...] Wrth ei gystuddiau y dyscasei efe lawer, [...] yr aethei yn ddiscybl hyfedr yn llyfr Duw, [...] yn gyfarwydd yn ei destiolaethau, ai dd [...] fau ef. Drwy ei geryddon y cyrhaed [...] efe synwyr, a doethineb rhagorol. D [...] drugarog ragddarbodaeth Dduw, y tr [...] pob peth i'w dragwyddol ddiddan [...] ef.

Canys dywedyd yr wyf yn hŷf, ac yn [...] derus, fod pob peth yn tynnu, ac yn [...] ddu i ddaioni, a llesâd i etholedig bobl D [...] Ac am hynny y cyflwr â ewyllysio yr A [...] wydd ddigwyddo i'w blant, hwnnw [...] bob amser yn orau ar eu llês. Oblegid [...] yr hwn â fedr yn oreu, ddirnad, beth [...] orau, a wêl hynny yn oreu iddynt: pa [...] bynnac ai clefyd, ai iechyd; at prinder, a'i [...] laethrwydd; a'i carchar, ai rhydd-did; [...] gwynfyd ai adfyd. Oblegid gwell ar [...] llês ni weithiau yw clefyd, nac iechyd: [...] gwell yw prinder, nac ehangder.

Gan hynny, ai cleifion yw plant Du [...] Dyna'r peth goreu ar eu llês. Ai tlod [...] [...] dynt? goreu iddynt hynny. Ai mewn rh [...] drallod, a chyfyngder y maent? hynny sy [...] oreu iddynt. Oherwydd eu Tâd daion [...] [...] [Page 129] [...]ry hynny i'r goreu. Efe an hattal ni rhag [...]ael y peth â chwenn [...]chom i borthi ein trach­ [...]antau, oblegid ei fod yn rhag weled y by­ [...]dei hynny megis yn wanwyn i ni i'n dry­ [...]u. Efe o'i Dadol ofal drosom a dynn y gy­ [...]ell oddiwrthym, am ei fod yn gweled na [...]edrem ni ei thrîn heb gael briw oddiwrthi. [...]fe a brinhâ ar ein iechyd, a'n cyfoeth, ob­ [...]gid ei fod yn gwybod mai'r pethau hynny [...]'n drygei: Ni ddyry efe i ni ormod esm­ [...]y thdra, a llwyddiant yn y byd ymma, ob­ [...]egid efe a ŵyr mai hynny a'n gwenwynei. [...]i channiattâ efe i ni lonyddwch beunyddi­ [...] megis llynnoedd safadwy, digynnwrf [...]ag casclu o honom ewyn, a budreddi. Efe [...]n trîn ni yn Dadol, ac yn dosturiol ym [...]hôb peth, ie hyd yn oed y pryd hynny yn [...]rparu i ni y daioni mwyaf, pan dyby­ [...]m ni ei fod efe yn gwneuthur fwyaf [...]ŵg.

Ac i adrodd y cwbl ar vn gair: efe an dwg [...] i drallod, a chyfyngder, er mwyn hyn [...] bennaf; sef fel y gallo gael clywed oddi­ [...]thym. Canys hyspys yr edwyn ein na­ [...]riaeth ni, a chydnabyddus yw a'n awe­ [...]dd-fryd. Gwybod y mae na ddeuwn at­ [...], oddieithr bod yn rhaid i ni wrtho, ac na gawn gyfrif o honaw tra y caffom ein byd [...]th ein bodd; ond os daw arnom gyfyng­der, [Page 130] neu ddiffyg o ddim ar a ddymunem n [...] ei gael, yna bydded siccr, y caiff efe glywed oddiwrthym. Fely dywaid efe ei hûn drwy ei Brophwyd: Pan fyddo ad [...]yd id [...]ynt, i'm boreu geisiant. A Phrophwyd arall a ddywed: Mewn adfyd, Arglwydd i'r ymwel­sant â thi, tywallt [...]sant weddi pan oedd dy gospedigaeth arnynt.

Felly gobeithio eich bod bellach, yn gwe­led yn amlwg, am ba achos y mae Duw yn dwyn ei blant, i gynnifer o flinderau, ac anghenion.

Mi â welaf hynny yn ddiau; ac am hyn o beth fo,m bodlonwyd yn ddigon da. Ond etto gadewch ofyn i chwi vn peth ym­mhellach. Ai peth diammeu ydyw fod plant Duw yn cael eu gwaredu bob amser allan o'u blinderau?

Ydynt yn wir, a hynny (yn ddi­ammeu) hyd y gwelo Duw fod hynny yn llessol iddynt. Canys scrifennedig ydyw. Lla­wer o ddrygau a gaiff y cyfiawn, ond yr Arg­lwydd a'i gwared ef oddiwrthynt oll. A St. Petr a ddywed. Yr Arglwydd a fedr achub y gwirioniaid oddiwrth brofedigaeth. Megis [...] dywedasai, y mae efe yn ymarfer a hynny a [...] yn gynnefin a chydnabyddus ar peth: Fel y dichon ei wneuthur yn hawdd, ac yn dd [...] rwystr.

[Page 131]Am Ioseph pan ydoedd yngharchar, y dy­wedir, Yr amser y daeth ei air ef i ben, gair yr Arglwydd a'i profodd ef: Psa. 105. [...] Y Brenin â anfo­nodd, ac ai gollyngodd ef, a llywodraethwr y bobl ai rhyddhaodd ef. Psal. 34. [...] Drachefn y dywed yr Scrythur. Y rhai cyfiawn a lefasant, ar Arglwydd a glybu, ac ai gwaredodd o'i holl drallodion. Angel yr Arglwydd a gastella o amgylch y rhai a'i hofnant ef, ac a'i gwared hwynt. Ac mewn man arall y dywed yr Argl­wydd am y cyfiawn:Ps. 91.14▪ Gwaredaf ef am roddi o honaw ei serch arnaf, derchafaf ef am adna­bod o honaw fy enw: Efe â eilw arnaf, ae mi a'i gwrandawaf ef: Mewn ing y byddaf gyd ag ef, y gwaredaf ef, ac y gogonedd af ef. Iob 5. [...]

Felly y dywed Eliphas y Temathiad. Mewn chwêch o gyfyngderau efe a'th achub di, ac yn y seithfed ni chyffwrdd drwg a thi.

Deuwch fy mhobl (medd yr Arglwydd:) Dôs i'th stafelloedd a chae dy ddrysau ar dy ôl: Esay 16. [...] ymguddia dros ennyd fechan nes my­ned digofaint heibio. Ar Prophwyd a d [...]y­wed: Ar fynydd Sion y bydd ymwared, Obad. 1. [...] ac y bydd sancteiddrwydd: a thŷ Iacob â o­orescyn eu hetifeddiaethau hwynt.

Llawer o fannau eraill or Scrythur lân â ellid eu dwyn i'r ystur hwn; eithr digon yw hyn.

[Page 132]Am hynny bydded hyspys i ni yn lle gwir, cyn siccred a bod trallod, a blinder i blant Duw; y bydd iddynt hefyd ymwared di­ammeu, a rhyddhâd allan o'u cystuddian. Megis y gallwn yn hŷf scrifennu am y naill, a gwneuthur cyfrif o honaw cyn siccred a bod ein crysau am ein cefnau: Felly y ga­llwn hefyd, pan welo Duw fod yn dda scri­fennu am y llall, a gwneuthur llawn gyfrif o honaw, cyn siccred a bod yr Arglwydd yn eirwir. Abraham a fu mewn trallod, ond efe â waredwyd: Iob mewn trallod, eithr â waredwyd: Dafydd mewn trallôd, eithr â waredwyd. Y tri llangc yn y ffwrn, eithr â waredwyd. Daniel yn ffau y llewed, eithr â waredwyd. Ionas ym mol y morfil, eithr â waredwyd. Paul mewn anneirif o flinde­rau, ond etto â waredwyd oddiwrthynt oll.

Gan fod y pethau hyn oll a ddywed­wch, yn wir y mae yn canlyn mai er daioni i­ddynt eu hunain yn vnig, yr ydys yn cystu­ddio plant Duw, a bod yn ddiogel iddynt, gael ymwared yn ei amser gosodedig. Yr hyn beth o herwydd eifod yn digwyddo felly, i'm tyb i nid oes dim achos iddynt i gymmeryd gormod trymder, na llysihau yn rhybell yn eu blinderau.

Diau nad oes dim or fâth achos, [Page 133] ond yn hyttrach i lawenychu, i guro dwylo ynghyd, a bod yn hyfryd ddiogel: Canys â ddichon tâd wrthod ei bla it? Brenin ei ddeiliaid? Meistr ei wâs? Bugail ei braidd? Onid yw yr Arglwydd yn dywedyd: Nith adawaf, ac ni'th wrthodaf. Oni ŵyr ein Tâd nefol fod yn rhaid i ni wrth y pethau hyn? Oni addawodd Duw ar ei air, na bydd ar­nom ddiffyg pethau bydol? oni ddywedodd efe y rhoddid y pethau hyn i ni yn ychwaneg? Paham gan hynny y llaeswn? Paham y gostyngwn ein pennau yn bruddion? Pa­ham na chodwn ein calonnau, a bod yn lla­wen? Duw yw ein Tâd caredig: ein ymge­leddwr beunyddiol: ein cyfaill annwylaf: Efe a'n cynnal ni ar ei draul, ai gôst ei hûn. Nid yw efe yn grwgnach am ddim ar a ga­ffom: Ni thybia efe ddim yn rhy dda i ni. Ein caru y mae yn gû, ac yn annwyl. Ni all oddef ir gwy at chwythu arnom. Ni fyn efe i ni ddwyn eisieu dim â fyddo da ar ein llês. Pe bwyttaem aur a llwyau, nyni a'i caem gaaddo. Efe â addawodd yn ffyddlon na bydd diffyg arnom tra fo'm byw. Byddwn gan hynny lawen, a hyfryd. Oblegid eiddom ni yw'r nefoedd, eiddom ni yw'r ddaiar, eiddom ni yw Duw, eiddom ni yw Crist, eiddom ni yw'r cwbl oll: megis y dywed yr Apostol: Pob peth oll eiddo chwi yw, a chwithau yn [Page 134] eiddo Crist, a Christ yn eiddo Duw. Y by [...] sy'n curo dwylo ac fel ceiliog yn canu ym mhell cyndydd gan ddywedyd. Pob peth oll, eiddo [...] ni yw: eithr plant Duw â allant ddy­wedyd, a dywedyd y gwir, pob peth oll eiddom ni yw. Oblegid y mae ganddynt hwy hawl gyfiawn drwy Grist i'r holl greaduri­aid. Eu braint hwy sydd [...]elaeth, a'u rhydd­did sy fawr. Rhyddion, ydynt ar y ddaiar, a rhyddion yn y nefoedd.

A hwynt hwy yn vnig ydynt ddina­syddion rhyddion or byd. Crist a brynodd i­ddynt eu rhydd-did: Crist a'u rhyddhaodd, ac am hynny gwir ryddion ydynt. Rhyddion ydynt oddiwrth bechod. rhyddion oddiwrth vffern, a rhyddion oddiwrth ddammed [...] gaeth: Heddychol ydynt a Duw, a dynion, ac ag Angelion. Heddychol a hwynt eu hunain, heddychol ar creaduriaid oll. Tywysogion ieuaingc ydynt, cyfeillion i Angelion yn hanoedd or tŷ pennaf, o waed Brenhîni [...] yn y nefoedd: Pendefigion o Baradwys ac etifeddion ir goron dragwyddol. Am hynny y gorchymynnodd Duw ir Angelion [...] hamddeffyn, a hwythau yn gyfryw dywysogion, ac ydynt. Ie efe a roddes orchymmyn caeth ir holl greaduriaid, ar eu gwa [...] chadw, a gwilied arnynt rhag digwyddo [...] ddynt niwed. Mor hôff, mor anwyl, mor [...] [Page 135] ganddo hwynt. Rhaid yw i'r Angelion ym­geleddu Iacob; I'r morfil achub Ionas:Gen. 32. I'r [...]igfrain borthi Elias: I'r haul, ar lleuad aros [...]m Iosuah:Iohn 2. I'r môr ymwahanu fel y gallei Moses ai bobl fyned trwyodo.Ios. 10. Y tân ni chaiff ddifa y trillangc. Nar llewod ddifetha Da­niel. Exod. 14. Dan. 3.6. Rhaid yw ir creaduriaid newidio eu naturiaeth yn hyttrach nag y byddo plant Duw heb gymmorth ac ymwared.

Gan hynny pwy â ddichon adrodd faint yw dedwyddwch etholedigion Duw? Pwy [...]a fedr ei fynegu? Nid adwaenant eu dedwy­ddwch eu hunain: Cuddiedig yw oddiwrth­ynt. Trallod ydd megis cwmmwl trosto, ac adfyd yn ei gyscodi: Blinderau a'u tywy­llant, a chyfwng osodiad y ddaiar sy'n attal [...]u golwg oddiwrtho, nad ydynt yn gweled tros amser mor happus ydynt. Eithr hyn sydd ddiddadl, a siccr: fod cyflwr goreu plant Duw yn ôl etto, a'u hyfrydwch hwynt i ddy­fod. Nid yw eu dedwyddwch yn ymddangos yn y byd ymma.

Eu bywyd â guddiwyd gyd â Christ yn Nuw. Pan ymddangoso Crist yr hwn yw eu bywyd, yna yr ymddangosant hwythau gyd ag ef mewn gogoniant. N [...]d ymddangosodd etto pa beth fyddwn, eithr gwyddom pan ym ddangoso, y byddwn gyffelyb iddo ef.

Ea henwau â gymmerwyd eusys, ac â [Page 128] scrifennwyd yn llyfr y bywyd: ac ddydd a ddaw, [...]wy a goronir. Y mae dydd yn dyfod pan ddywedir wrthynt: Deuwch chwi fen­digedig blant fy Nhâd, &c. a phan gaffont ddyfod, ac aros yn ei wydd ef, lle y mae cyflawnder llawenydd, ac ger bron yr hwn y mae digrifwch yn dragywydd. Psal. 16.

Am hynny llawenychant, canant, ac ym­hyfrydant pawb ôll o ddirgel ddynion Duw▪ Oblegid pe rhôu a'u bod yn y byd yma yn ddirmygedig, megis rhai â sethrid tan draed▪ ac a gefrifid yn sothach y ddaiar, ac yn sorod y byd: etto y mae amser yn dyfod pan fyddo eu ded [...]yddwch, a'u gwynfyd hwynt yn gy­fryw, ac nad aeth, erioed y cyffelyb i galon dyn, anherfynol yw, anrhaethol, ac annealla­dwy

Yr awr'hon mi â welaf yn amlwg nad oes achos i bobl Dduw i dristâu gormod, a Ilaesu yn thybell o herwydd eu blinderau. Mi â welaf, er nad ydynt ddiangol oddiwrth bob cystuddiau, eu bod er hynny yn ddiangol oddi­wrth gystuddiau niweidus: Canys nid oes, na gwialen, na chroes, na cherydd â wna ddrŵg iddynt, ond y cwbl yn y diwedd â ddaw i ddiben, a therfyn gwynfydedig.

Chwi â adroddasoch y gwir yn helaeth, ac yn ddiammeu: Oblegid nid oes dim blinder â ddygo Duw ar ei bobl, [Page 139] ond (os dioddefant yn llonydd, ac ymddi­ [...]ed yn ddiyscog yn ei drugar [...]dd ef, a bod yn [...]marhous, ac yn vfydd iw ewyllys) y [...]yfryw ac â drŷ yn fendith, ac yn gyssur i­ [...]ynt yn y diwedd.

Am hynny, bydda ddigon y geill pobl [...]duw fod yn llawen ynghanol eu cystu­ [...]diau. Hwynt hwy â allant drwy ammy­ [...]edd a chyssur ymddarostwng i geryddon eu Tâd, gan eu dwyn yn oddefgar, ac megis [...]ussanu ei wialen ef, a dywedyd ynddynt [...] hunain.

Gan fod fy Nhâd yn ewyllysio hynny, [...]odlon wyf finnau.

Gan mai hynny â fyn efe, hynny a fyn­ [...]af finnau.1. Sam. 3.48 Fel y dywedodd yr hên Eli [...]ynt: Yr Arglwydd yw, gwnaed fel y [...]welo yn dda.

Ac megis yn y cyffelyb ostyngeiddrwydd [...] dywedodd Dafydd mewn achos arall.

Wele fi, 2. Sam. 25.26. gwnaed am fi fel y gwelo yn dda [...]n ei olwg ei hûn.

Ac mewn man arall y dywed. Aethym [...]n fûd, ac nid agorais fyngenau: Canys ti Arglwydd ai gwnaethost.

Ystyriwch wrth hyn ddioddefgarwch [...]aint Duw, a'u gostyngedig vf [...]dd-dod iw [...]ancteiddiaf ewyllys ef. Hwy â wyddant y di­wedda pob peth i'r goreu, a chofio hynny [Page 138] sydd lawen gan eu calonnau. [...] [...]yn yr wy [...] fi yn bwrw mai dedwydd yw plant Du [...] ym mhâ gyflwr bynnag y byddont▪ d [...]dwy [...] mewn tlodi, a dedw [...]dd mewn ehangd [...] Dedwydd gartref▪ a dedwydd oddi-cartr [...] ac ym mhôb modd yn ddedwydd. Eithr y [...] gwrthwyneb i hyn, me [...]digedig yw'r dryginus ym mhâ gyflwr bynnac y byddont: mel [...] digedig yn gleifion▪ a melldigedig yn iâc [...] Melldigedig mewn cyfoeth, a melldiged [...] mewn prinder▪ melldigedig mewn gwynfy [...] a melldigedig mewn adfyd: melldiged [...] mewn anrhyd [...]dd, a melldigedig me [...] gwaeledd.

Canys pob peth sy yn cydweithio er d [...] ledd iddynt. Nid oes dim â wna lesad [...] ddynt. Nid ydynt ddim gwell er na thrug [...] reddau Duw, nac er ei farnedigaethau: vn ffunyd iddynt hwy yw pob hîn,

Yr vn ydynt bob amser mewn gwynfy [...] ac adfyd, ni newidiant eu harfer: ac fel y [...] wedwn, nid yw blwyddyn dda yn gwell [...] na blwyddyn ddrŵg yn gwaethygu d [...] arnynt.

Chwi a safasoch yn hîr ar y pwn [...] hwn: bellach ewch rhagoch at y pedwery [...] arwydd o ddamnedigaeth dyn, yr hwn [...] dirmig ar yr Efengyl. Ac eglurwch yn [...] stal pa bechod ei faint ydyw, a pha enby [...] wydd [Page 139] sy oddiwrtho.

Y pechod hwn sydd o naturiaeth [...]all amgenach na'r hwn o'r blaen. Pechod [...] hwn yn erbyn y dablen gyntaf, ac yn [...]dd-bennu at Dduw ei hûn.

Oblegid dirmygu yr Efengyl yw dirmy­ [...] Duw ei hûn, eiddo yr hwn yw'r Efen­ [...]l.

Os dirmygu Gwenidogion yr Efengyl [...] dirmygu Duw, a Christ, fel y dywed [...] Harglwydd Iesu,Luc. 10.16. pa faint mwy yw dir­ [...]ygu yr Efengyl ei hûn.

Am hynny, peth peryglus yw ymgym­ [...]yrredd a'r pechod hwn: Megis trîn ar­ [...]u llifed, neu fod yn bryssur ym matterion Brenhinoedd, neu gyffwrdd ag Arch y Cy­ [...]mmod, neu neshau at y mynydd san­ [...]aid: yr hyn bethau oll oeddynt yn llawn [...]erigl, ac enbydrwydd; Ie hyn fyddei [...]ymmaint â dibrisio y Sacrament: peth [...]i ddylid ymhel ag ef, mwy na difenwi Brenin, neu boeri yn wyneb Duw, neu Deyrn-frâd yn erbyn Brenin y Gogoni­ant.

Am hynny y pechod hwn yn anad vn ni ellir ei oddef, nac mewn modd yn y byd cyd­ddwyn ag ef: Canys â ddichon Brenin by­dol oddef dirmygu ei gyfreithiau? A ddichon efe na ddigio am ei ddiystyru ei hûn.

[Page 142]A all efe oddef i neb boeri ar ei deyrn [...] alen▪ neu daflu carreg atti? Na all yn wi [...] ac nis gwna. Am hynny y dywed yr yspr [...] Glân: Yr hwn a dorro cyfraith Moses â [...] ddir i farwolaeth heb drugaredd tan ddau, [...] dri o dystion: Pa faint mwy dialedd dybygwch chwi, y bernir heudd [...] o'r hwn a [...] thro fâb Duw, ac a farno yn aflân waed [...] cyfammod▪ trwy'r hwn y sancteiddiwyd [...] ac a ddifenwo yspryd Grâs.

Drachefn os cadarn oedd y gair a ddo [...] wyd drwy Angelion. Ac os derbynniodd p [...] camwedd, ac anvfydd-dod gyfiawn dale [...] gaeth, pa fodd y diangwn ni os esceuluswn i [...] chydwriaeth gymmaint. Oni ddiang odd [...] rhai ai gwrthwynebasant ef, yr hwn oedd [...] llefaru yn enw Duw ar y ddaiar: Nyni [...] hytrach o lawer ni ddiangwn os gwrthwynebw [...] yr hwn sydd yn dywedyd or Nefoed [...] Am hynny y dywed ein Iachawdwr Crist Y bydd esmwythach i Sodom ddydd y fa [...] nac i ddirmygwyr yr Efengyl. Efe â ddyw [...] ym mhellach. Brenhines y dehau â gyfy [...] ddydd y farn gyd a'r genedlaeth hon, ac ai co [...] demna hi: Am iddi hi ddyfod o eithafon [...] ddaiar i glywed doethineb Salomon, ac wele vn mwy na Salomon ymma. Canys mw [...] yw Crist na Salomon, ei athrawiaeth ef, [...] ddoethineb sydd yn rhagori llawer arno [...] [Page 143] [...]c am hynny mwy yw eu pechod hwynt y [...]ai ai dirmygant. Ni allant byth atteb am [...] peth. Canys'yr yspryd â ddywed. Y neb [...] dirmygo y gair a ddestruwir. [...]. 13.13

Hefyd St. Petr â ddengys i ni fod yr [...] fyd gynt, ar dynion yn yr oes gyntaf, yr [...]r'hon yn nhân vffern, o herwydd iddynt [...]irmygu athrawiaeth Crist, a bod yn an­ [...]dd iddo yr hwn er nad yn ei berson, neu ei [...]yddfed ei hun, er hynny yn ei yspryd san­ [...]idd, a lefaredd drwy Noah. Mal hyn [...]ni â welwn yn amlwg na oddef Duw [...] ddi ddial ddirmygu ei Efengyl ogonedd­ [...] mor hollawl, ac mor gyhoeddus, ac yr y­ [...].

Phila. Chwi a ddywedasoch y gwir yn [...]on, ac â ddangosasoch or Scrythyrau fod [...]mig ar yr Efengyl yn bechod ffiaidd. Etto [...] [...]yn ei gyd, tosturus yw ystyried leied cy­ [...] â wna dynion o honi, ac mor wael yw yn [...] golwg hwy. Ni wna llawer fwy prîs [...] Efengyl, nac o gibin ŵy, neu o flew [...]fr. Nid ânt hyd y drŵs i'w gwrando. Ni [...]biant o honi, ond megis chwythad o­ [...]iwrthym ni, a lleferydd attynt hwy, ac [...]na ddiwedd y gaingc. Ni chyfrifant o [...]ni ond megis trŵst, reu ryw wâg-sain yn [...] awyr, neu lais o bell yr hwn nid ydys [...] ei ddirnad. Ni chlywsant erioed moi [Page 144] grym hi yn gweithio yn eu calonnau. [...] hynny y mawrhânt eu defaid, eu tyddyn [...] eu hychen, eu budd, eu digrifwch, ie [...] peth o'i blaen hi. Ni wyddant fod yr Efen [...] yn gyfryw dlŵs gwerthfawr ac ydyw. [...] i'n Harglwydd Iesu Grist ei chyffelybu [...] i dryssor cuddiedig, ac i berl gwerthfaw [...] [...] Etto y môch budr-fydol hyn a'i sath [...] tan eu traed. Diha. 3.13.14.

Oblegit nid adwaenant ei godidaw [...] wydd er bod Salomon ddoeth yn dywed [...] Gwell yw ei Marsiandiaeth hi na Marsia [...] aeth o arian: ei chynnyrch hi sydd well [...] aur: Gwerthfawroccach yw hi na g [...] mau, a'r holl bethau dymunol nid yd [...] gyffelyb iddi hi. Etto yr anifeiliaid hyn [...] cŵn, ar môch bydol ymma a'u diystyr [...] hi. Mwy cyfrif â wnânt o fuwch, nac o [...] rhydeddus Efengyl Grist.

Tebig ydynt i geiliog Esop, yr hwn a [...] naeth mwy cyfrif o ronyn haidd, nac o [...] feini gwerthfawr y byd Tebig ydynt i b [...] tos bychain, y rhai â dybiant yn well babanod nac o godaid o aur. Tebig ydyn [...] [...] Gadareniaid y rhai â fawrhaent eu môc [...] [...] fwy na Christ, a'i Efengyl: Tybied y m [...] na thâl hi ei gwrando. Llawer o honynt [...] [...] steddant yn segurllyd yn yr heolydd, ie [...] dydd Sabboth pan fydder yn pregethu yr e [...] [...] [Page 145] yn yr eglwys: Llawer a dreuliant yr am­ [...] vwch ben cardiau, a thableri yn y tafarn­ [...]: Llawer a gyscant ar eu gwelau tros am­ [...] y bregeth prydnawn: Llawer â wranda­ [...]nt bregeth y borau, ac a dybiant fod hynny [...] gymmaint ac a ddichon Duw ei ofyn gan­ [...]nt: ac y dylei efe fod yn rhwymedig [...]y [...]t am hynny. Ac obydd pregeth bryd­ [...]n, aed y neb a fynno iddi, at y bowliau [...] [...]ableri yr ânt hwy. Y cyfryw rai â wasa­ [...]thant Dduw y borau, a Diafol brydnawn. [...]ai a redant i butieinia ar y suliau; rhai i'r [...]mpath chwareu, ac i ddawnsio; rhai i [...]wareu pêl-droed. Rhai i faetio eirth: Rhai [...] [...]ppian diod, ac i ddadwrdd: Rhai mewn [...]fi a eisteddant allan with eu sioppau, ac e [...] oddi mewn: Rhai i chwareu stwl-bâl, ac [...]ill i edrych arnynt.

O ffyliaid anhappus, o genawon melldi­ [...]dig. O vffern-gŵn anraslon y rhai â ddir­ [...]gant Efengyl Grist mor gyhoeddus, ac [...]r ddigywilydd. Beth â ddaw o honynt yn [...] diwedd? Diau nad yw eu damnedigaeth [...]y yn cyscu. Miloedd o farwoloethau sy yn [...]gwyl am danynt: Noeth ydynt, ac agored [...] [...]ob tu i ddigofaint Duw. Ac y mae achos [...] [...]feddu am ammynedd Duw, nad yw efe, [...] ergydio or Nefoedd, bellenau o dân gwŷllt [...] difa hwynt, au sioppau, a'u teiau, ac [Page 146] yn eu gwneuthur yn ddrychau ac yn siampl [...] oi ddialedd am y cyf [...]yw ddirmig hynod ar [...] thau mor gyssegrlan, mor sanctaidd, ac m [...] vchel freiniol.

Chwi â ddywedasoth y gwir [...] on yn dduwiol, ac yn grefyddol: ac yr [...] yn eich canmol yn fawr am hynny. Ac [...] mae yn rhaid i mi ddal yr vn rhyw beth [...] canys ni ellir eu gwadu. Ac o'm rhan [...] hun yr wyf or meddwl ymma, sef na dd [...] mygwyd yr Efengyl erioed gan bobl yn b [...] tan grefydd Gristianogol, a phroffess yr [...] fengyl, a than frenin duwiol, mor o [...] ac mor ddilachr, ac yr ydys yn yr oes h [...] Canys pa liw bynnag, ac escus o grefyd [...] [...] mae rhai yn ei wneuthur: Etto y maent [...] gwadu ei grym hi,Iud. 4 ac yn troi Grâs D [...] i drythyllwch, fel y dywed St Iûd: Ac [...] gwneuthur yr Efengyl yn gochl iw pec [...] dau. Ei derbyn y maent, ai chofleidio, [...] y byddo yn sefyll oreu, ac yn ddeheuaf g [...] a'u mantais, a'u digrifwch, au trachw [...] tau, au bodlonrhwydd, a'u cymmeri [...] au cyfrwystra, ac nid ewinfedd pella [...] wrth yr Efeugyl y byddant bŷw pan gaff [...] ennyd.

Cyfaddeu y maent yr adwaenant Dd [...] eithr ar eu gweithredoedd y maent yn ei w [...] ef, am eu bod yn ffiaidd, ac yn anyfydd [...] [Page 147] [...] bob gweithred dda yn anghymeradwy. Lla­ [...]n yw'r oes hon or cyfryw Broffesswyr [...]nawdol.

Llawn yn siccr yw'r oes hon or cy­ [...]yw ragrithwyr twyllodrus, ffuantwyr, a [...]ai yn disgwyl gwneuthur eu mael or amser. Y rhai er eu bod yn dangos wyneb têg, megis [...]e baent yn caru yr Efengyl, etto nid yw eu [...]alonnau gyd â hi. Eu calonnau sy gyd ag [...]n-nuwdeb: Eu calonnau sy gyd â Phaby­ [...]diaeth, ac er eu bod weithiau yn dyfod i'r [...]glwys er dangos lliw teg ir Pregethwr, er [...]ynny eu calonnau sy yn myned ar ôl cybydd­ [...]od. Yr Arglwydd syn achwyn am hyn [...]rwy r Prophwyd Ezechiel gan ddywedyd: [...]euant attat fel y daw pobl eraill: Ac eiste­ [...]dant o'th flaen fel fy mhobl i: Gwrandawant [...]efyd dy eiriau, ond nis gwnânt hwynt. Ca­ [...]ys a'u genau y gwnânt hwy watworgerdd, [...] calon sydd yn myned ar ôl cybydd­ [...]od.

Duw sydd yn achwyn am hyn drwy'r Pro­ [...]hwyd Ieremi gan ddywedyd: Ai yn lled­ [...]tta, yn lladd, ac yn godinebu, a thyngu [...]vdon, ac arogl-darthu i Baal; a rhodio ar [...] Duwiau dieithr, y rhai nid adwaenoch [...] deuwch, ac y sefwch ger fy mron i yn y tŷ [...]wn, yr hwn y gelwir fy enw i arno, ac y [...]ywedwch, Rhydd-hauwyd ni i wneuthur y [Page 148] ffieidd-dra hyn ôll: Ai yn lloches lladro [...] yr aeth y tŷ ymma, ar yr hwn y gelwir f [...] enw i ger bron eich llygaid? Lle y gwelwn fod yr Arglwydd yn rhoi senn i'w bob [...] ac yn eu hargyoeddi yn llym am gam- [...] fer ei deml, ei wasanaeth, a'i aberth [...] drwy eu gwneuthur hwynt yn farch g [...] fas i guddio eu pechodau: A gwneuth [...] ei dŷ ef yn ogof lladron, yr hwn a ddy [...] fod yn gynnulleidfa y Saint.

Hyn oll, portreiad hyliw ydyw o'n ha [...] ser ni: Yn yr hwn y mae llawer yn cy [...] meryd ymarfer o'r gair, o weddi, ac [...] Sacramentau, nid i lâdd, ac i farwhau p [...] chodau.

Canys y maent mor ddeillion â thybie [...] os deuant ir eglwys, a gwrando y wed [...] gyffredin, a phregeth, eu bod yn rhyddion oddiwrth eu pechodau, er nad y [...] dawant a hwynt. Meddwl y maent iddy [...] dalu i Dduw eu holl ddylêd, ac o hyn [...] allan, y gallant fod yn hyfach i bechu. [...] cyfryw ddynion ydynt debig i glipanod grwydrai [...] y rhai a gymmerant feddiginiaeth, nid i i [...] chau, ond i beri doluriau. Cyffelyb ydy [...] i'r Papistiaid, y rhai a dybiant, ond c [...] gwrando offeren y borau, fod yn rhŷ [...] iddynt wneuthur a fynnant, drwy'r dy [...] [...] hynny.

Mi â welaf yr awr'hon fod gen­ [...]ch chwi wybodaeth mawr am Dduw, ac [...] wir grefydd. Digon vnion, a gwir y [...]wedasoch, a thebig i ŵr a chanddo gyfa­ [...]yddyd ym matterion Duw. Oblegit y [...]bl gyffredin a dybiant yn ddiau fod y gre­ [...]dd oll yn sefyll yngwasaneth Duw oddi­ [...]an mewn golwg, er bod eu calonnau ym [...]ell oddiwrtho.

Wrth y rhain y dichon Duw yn hydda [...]ywedyd: Nesau y mae y bobl hyn attaf a'u [...]nau, a'm hanrhydeddu a'u gwefusau, a'u [...]lon sydd bell oddiwrthif. Am ba rai y di­ [...]on Duw yn gyfiawn adnewyddu ei holl [...]hwynion gynt, yn erbyn Israel, a Iuda: [...] [...]hai ydynt mor aml yn yr holl Brophwydi: [...]ai ffiaidd oedd ganddo eu haberthau, ai [...] yn blino ar eu hoffrymmau, yn casau eu [...]rogl-darth, yn diystyru eu newydd loerau: [...] dirmygu eu hyrddod, eu hŵyn, au geifr [...]n eu cyfrif oll megis gwaed dŷn▪ gwaed ci, [...]aed môch; ar cwbl o herwydd bod eu [...]ylo vn llawn gwaed: O herwydd na oso­ [...]nt allan farn a chyfiawnder yn y porth: [...] herwydd nad vfydd haent iw ewylls ef: O [...]rwydd nad oedd eu calonnau gyd ag ef: ac [...]erwydd eu bod yn arfer, neu yn hytrach [...] cam-arfer y pethau hyn oll megis gwascod [...] [...]uddio tanno eu pechodau.

Y Mawr ddirmig ar wenidogion [...] Efengyl, sydd argoel oynod o ddimyg ar [...] E [...]engyl. Canys ni all neb garu yr E [...]e [...] gyl, a chasau ei ffyddlon weinidogion hi, E [...] thr nyni a welwn wrth brawf gresynol, fod [...] Gweinidogion dwys-bwyllaf, duwiolaf, [...] dyscediceaf ar watworgerdd gan ddynion [...] gwaelaf, a'r dihiraf.

Iob 30.1.8 Ac fel y dywed Iob: Y rhai y gwrth [...] daswn eu tadau iw gosod gyd â chŵn fy [...] faid: Meibion yr ynfyd, a meibion [...] enw ydynt hwy; gwaelach ydynt hwy [...] ddaiar. Yn y dyddiau hyn pob diffeithw [...] â feiddia yn ddirûs watwor, a dyfalu [...] hên Dadau difrif bwyll, a Bugeiliaid yr [...] glwys. A feiddia eu llysenwi wrth rodio [...] heolydd, neu farchogaeth ar hyd y priffyrd [...] Ac er rhoddi or yspryd Glân iddynt enw [...] anrhydeddus, a brî vrddassol (sef Gorchw [...] wyr ty Dduw: Datcudd-wyr ei ddirgeled [...] gaethau ef: Cyfranwyr ei dryssor: Ceidwa [...] ei sêl fawr: Ceidwaid agoriadau y Nefoed [...] Scrifennyddion Duw: Cennadon Duw: Ang [...] lion ie gwir ogoniant Crist, a hyn ôll i yspy [...] godidawgrwydd eu galwedigaeth, etto y dihi [...] wyr hyn ie pryfedach gwenwynig y ddaiar [...] rusant eu galw hwynt yn Breladiaid coeg-fe [...] chion, Personiaid arfcelion, Offeiriadach d [...] ffaith. O annuwioldeb ffiaidd, ac anfaryned [...] [Page 151] [...]r aw'rhon y mae yn digwyddo ir swydd [...]ssegredig hon (yr hon sydd ogoneddus yng­ [...]wg Duw, ai Angelion, ac ynddi ei hûn yn [...]-anrhydeddus) fod yn fwyaf ei dirmig or [...]ll alwedigaethau. Oblegid yn y dyddiau [...]n, llawn yw'r byd o goeg-wyr Di-dduw, a [...]atwor-Dduw, yn gwneuthur gwawd or [...]engyl, ac yn estyn tafodau yn erby [...] pob [...]ir grefydd. Y cymdeithion hyn ni cheisiant [...]r gêl o'u drygwaith, na ffrosd o'u crefydd. [...]d ydynt yn cuddio eu drygioni yn rhag­ [...]us, eithr yn ei osod allan ar gyhoedd fel [...]dom. Nid gwaeth ganddynt na ddelont [...]th i'r eglwys Blîn ydynt o hynny Byw [...] [...]aent yn anifeilaidd: a thybied am yr Scry­ [...]rau nad ydynt ond ofer-chwedlau. Difen­ [...] y Gwenidogion, ar pregethwyr a wnânt: [...] gwrthwynebu yn ddilachr: a gwatwor-wyr [...]od, ac anraslon ydynt.

Am y cyffelyb y rhagfynegodd yr [...]ostol St. Petr. Y deuai yn y dyddiau di­ [...]ddaf watworwyr, a rhai yn byw yn ôl eu [...]chwantau eu hunain. Am y cyffelyb yr [...]rifenna gŵr Duwiol. Ʋerbum Dei secu­ [...] contemnitur, promissiones inanes esse cre­ [...]tur, minæ pro fabulis babentur: hynny yw: [...]ir Duw a ddirmygir yn ddiofal: ei addewi­ [...] ef a gyfrifir yn oferedd, ai fygythiau yn [...]edlau. Am y fath hynny y dywed y Poet.

Dymma hefyd yr amser y mae'r byd yn h [...] dio o Bapistiaid, ar rhai Annuw: A b [...] y mae yrhan fwyaf fel pe na bai yr vn D [...] Canys yr awr hon y caseuir gwir grefy [...] y diystyr [...]r duwioldeb, y ffieiddir zêl, [...] gwawdir purdeb, y diflesir ar vniondeb, [...] dirmygir Pregethwyr, y distedir Proff [...] wyr, a r dynion da oll gan mwyaf â gy [...] merir ar fugeilrhes. Dymma'r amser [...] gallwn drwy achos cyfiawn, gwynfan [...] a'r Prophwyd: Barn hefyd â droed yn ei [...] a chyfiawnder â safodd o hirbell: Canys g [...] rioned [...] â dramgwyddodd yn yr heol: ac v [...] ondeb ni allei ddyfod i mewn.

Y Prophwyd sydd yn cwynfan dro [...] [...] amseroedd, gan ddywedyd: Darfu [...] Duwiol ar y ddaiar, nid oes vn vnion [...] mhlith dynion: Cynllwyn y maent ôll [...] waed, pob vn sydd yn erlid ei fraw [...] [...] rhwyd. Y Prophwyd Ieremi sy yn [...] wyn am y cyfryw ddrygioni yn ei amse [...] [...] [Page 153] [...]od y bobl wedi myned yn rhy ddigywi­ [...]idd i bechu.

A fu gywilidd arnynt hwy am wneuthur o honynt frynti? Na fu ddim cywilidd arnynt; gan gywilyddio ni chywilyddiasant y chwaith. Dymma bortreiad eglur, a gwir gyffely­ [...]rwydd o'n hamser ni: Canys yr awr'hon [...] gwiscasom wynebau o brês. Aethom yn ddygywilidd i bechu: Ni fedrwn mor gwri­ [...]o, ni fedrwn wlad iddio: Aethom agos [...]ros ben cywilidd, ac yn ddi-râs: Oh Argl­wydd beth â ddaw o hyn yn y d [...]wedd?

Y mae i ni achos i ofni fod rhyw farnedigaeth drom goruwch ein pennau, ie yn nesâu attom. Canys ni âd yr Arglwydd byth yn ddiddial, ddirmig ar ei Efengyl, ai wenidogaeth.

Gwir â ddywedasoch. Ac ni â glywsom or blaen fel y cospodd Duw yr hên fyd gynt o blegid yr achos hwnnw. Darllain yr ydym pa ddialeddau trymmion â ddiodde­fodd yr Iuddewon gan y Rhufeiniaid am y pechod hwn. Megis yn eglur y rhagddywe­dasai ein Harglwydd Iesu. Darllain hefyd yr ydym, yn ôl ir Arglwydd ei hûn osod allan yr Efengyl, a'i thanu ar lêd drwy'r Apostolion, gan orchfygu y byd yn y modd hwnnw (yr hyn beth â arwyddo­ceid wrth y march gwyn, ai farchog▪ ai fŵa [Page 154] ai goron) pan ganfu, o fewn ychydig at hyn­ny, fod yn ei dirmygu hi yn y byd, ac yn dechreu gwueuthur gwael-gyfrif o honi: Pa wedd y cystuddiodd efe y ddaiar mewn dull ofnadwy, a rhyfeloedd, a thywallt gwaed, a therfyscau, drudaniaeth, newyn, a haint y nodeu. Y rhai hyn ôll â arwyddoceid wrth y march côch, y march da, ar march gwineu, y rhai a ymddangosa­sant pan agorwyd yr ail, y drydedd, ar bed­waredd sel.

Felly hefyd y cospa Duw yn dôst bob tra­ha, camwedd a dirmig â wneler ar ei genna­don ffyddlon. Megis y gwelir Datc. 11.5. Lle y mae yn amlwg: os ewyllysia neb wneuthur niwed i'r ddau dŷst, y ddwy olewydden, ar ddau ganwyllbren (wrth y rhai y deellir ffy­ddlon Bregethwyr yr Efengyl a'u holl drys­sorau ysprydol, a'u goleuni Nefol) fod tân yn myned o'u genau ac yn difetha eu gelyni­on: sef tân digllonedd Duw, a yssei y sawl oll a'u trallodei hwynt pa fadd bynnag, ai drwy watwor, ai coegfynudyn, ai difenwi: ai enllib, carchar, neu ryw fath arall ar ddir­mig, ac anfri. Or peth ymma y mae gennym yn yr Scrythur siampl hynod, neu ddau.

Yn gyntaf darllain yr ydym ddescyn tân or nefoedd a llosci y capten dirmygus, a'i ddêg [...] deugain, ar fygwth, ac archiad Elia [...].

[Page 155]Yn ail, y modd y daeth dwy arth or goed­ [...]ig▪ ac y drylliasant ddau a deugain or bech­ [...]in â watworasent Eliseus, Prophwyd Duw▪ gan ei alw ef moelyn▪ moelyn.

Amlwg yw wrth y siamplau hyn fod yr Ar­ [...]lwyddd yn dioddef tros amser y cyfryw [...]eth, heb gymmeryd arno ei weled: Ac etto [...]e ddaw'r amser pan lawio efe dân, a brwm­ [...]tan ar holl watworwyr ei wenidogion ffydd­ [...]on, a dirmygwyr ei Efengyl.

A hyn â fynegir yn eglur yn y bennod [...]yntaf o ddiharebion Salomon: Lle y dan­ [...]osir pa wedd y mae doethineb Duw sef Ie­ [...]u Grist, y doethineb pennaf, yn llefain yn [...]chel ym mhôb man or byd, ac yn ymgym­mell ar bawb, ar osteg yn yr heolydd, ond [...]r hynny yn cael ei ddirmygu gan rai bydol [...]rygionus, a ffyliaid gwawdebus. Am hyn­ [...]y y dywed Crist.

Yn gymmaint ac i mi eich gwahodd, a chwi­ [...]hau yn necau o ddyfod, i mi estyn fy llaw o­ [...]diwrthif, a neb heb droi attaf, ond bod [...]awb yn tynnu yn ôl eu cefnau oddiwrth fy [...]oll gyngor i, heb fod yn fodlon i'm cospedi­gaeth: minnau hefyd â chwarddaf yn eich dia­ [...]edd chwi; mi â escydwaf fy mhen, pan [...]yr­ [...]hio arnoch yr hyn yr ydych yn ei ofni: pan ru­ [...]hto yr hyn yr ydych yn ei ofni megis destruw disymmwth: A phan ddêl eich dialedd ar­noch [Page 156] megis corwynt. trowynt: pan ruthro arnoch me­gis gwascfa, a chaledi. Yna y galwant ar­naf, ond ni'm cânt: Canys câs fu ganddyn [...] wybodaeth, ac ofn yr Arglwydd ni ddewisasant.

Ymma y gwelwn pa wedd y mae yr Arglw [...]dd yn bygwth ei ddigl [...]onedd ofnadwy a dialedd or nefoedd yn erbyn h [...]ll anghrefyddol ddirmygwyr Crist, ai Efengyl dragwyddol, a phawb o'i ffyddlon draethwyr, ai chyhoeddwyr.

Edrychwch chwi ddirmygwyr, a rhyfeddwch: ystyriwch yn dda beth â ddaw o honoch yn y diwedd. Na feddyliwch y cymmer y Duw cyfiawn y pethau hyn ar eic [...] llaw yn oestad, sef dirmygu ei air ef mor gyhoeddus, ac amherchi y Pregethwyr duwiolaf, ar Proffesswyr ffyddlonaf mor gywilyddus, ac yr ydych: Na chewch, na chewch Bydded hyn diammeu i chwi, sef y cyrrhae [...] efe chwi hyd adref yn y diwedd: E [...]e a'c [...] tery ar hŷd, ac ar draws; Efe a'ch ymlid, [...] a'ch erlid ai farnedigaethau trymmion, [...] ni thrŷ yn ôl nes iddo eich difetha, a'ch llwy [...] ddinistrio oddiar wyneb y ddaiar.

Canys cofiwch, attolwg, y peth â ddyw [...] efe yn Deutronomi: Os hogaf fynghleddy [...] disclaer, ac ymaflyd o'm llaw mewn barn, dychwelaf ddial ar fyngelynion: a thalaf y pwyt [...] [Page 157] i'm caseion; meddwaf fy saethau a gwaed, a'm cleddyf a fwyttu gîg: o waed y lladdedig, ar caeth, o ddechreu dialeddau y gelyn.

Mewn gwirionedd Syr y mae achos i ofni rhag (o herwydd ein mawr ddirmig ar yr Efengyl ac mor llaes, ac mor llygoer ydym bawb yn gyffredin iw dilyn ac i wneu [...]hur defnydd o hon [...]) i Duw ei dwyn ni oddiarn [...]m, ai rhoddi i bobl a ddygant mwy ffrwyth oddi­wrthi.

Yn wir y mae achos i ofni rhag am ein pechodau (yn bendifaddeu, oblegit ein bod yn laru ar y manna nefol) i'r Arglw [...]dd symmud ein cannwyllbren, dynnu ymmaith ein vdcyrn arian, a pheri na chaffom mwy­ach glywed hyfryd-lais glŷch Aaron: peri hefyd in gweledigaethau ballu, ac i'n Sab­bothau beidio, a dwyn arnom y newyn d [...]r­fawr, a thôst o ddiffig clywed gan yr Arglw­ydd, a grybwyllir drwy'r prophwyd Amos: Y pryd hynny y troid ein holl [...]dyddiau hy­fryd▪ a'n blynyddoedd llawen, yn wy [...]ofain, yn alar, yn gwynfan. Duw er ei anteidrol drugaredd, a drô hynny oddiwrthym.

Amên, amên. Gweddiwn bawb yn ddifrifol, ac yn daer, nôs, o dydd, ar attal o Dduw yn ei anfeidrol drugaredd y dialeddau ofnadwy hynny oddiwrthym: y rhai y mae ein pechodau ni beunydd yn galw am danynt: [Page 158] ac ar gael o honom rhagllaw hîr fwynhau ei ogoneddus Efengyl ef i ni, ac i'n hiliogaeth ar gynnydd, ac yn fwy ffynnadwy.

Yn ddiddadl▪ pechod mawr yw di­ystyru gan Duw: Ac yr wyfi yn tybied nad oes neb cyn ddrwg a gwneuthur hynny. O­blegit ni â ddylem garu gair Duw. Na atto Duw fod neb [...] charo air Duw: Gresyn oedd gael o honaw fyw.

Nid yw hyn ond geiriau hygoel. Hawdd yw adrodd geiriau têg. A llawer iawn â ddywedant fel y dywedwch chwithau: eithr chwychwi, a hwythau yn gostal ai gi­lydd ydych yn ddangos yn eglur, yn eich ym arweddiad, nad oes gennych ond cyfrif by­chan o honaw: Ie pe dywedwn na thybi­wch yn well o honaw nac o hên gadach llestri, ni ddywedwn nemmawr ar fai: A meddwl yr wyf, pe profid y peth yn dda, mai prm y mae gennych y Beibl yn eich tŷ: Ac er ei fod, hawdd yw gwybod mai anfynych yr y­dych yn ei ddarllain yn gydwybodus, ac yn ofalus; ac mor anfynych a hynny yr ydych yn gŵrando pregethu'r gair. Pa fodd, oni bai hynny y gellych chwi fod cya lleied eich gwybodaeth, ac yr ydych?

Cyfaddeu yr wyf fy môd i, ac er­aill yn gwrando yn daran esceulus, ac yn dar­llain yn ddiofal▪ etto ni ellwch chwi ddywe­dyd, [Page 159] ein bod ni am hynny yn dirmygu y gair.

Gallaf yn wir. Eich cynnefin es­ceulustra, a'ch diofalwch yn hyn sydd argoel hynod o ddiystyrwch ar y gair. Diau nad oes arnoch na blŷs na chwant iddo.

Dewisach gennych bob peth arall, nai ddarllain▪ neu fyfyrio arno. Nid ydych yn cael dim blâs arno, nac yn darllain dwy ben­nod yn yr wythnos: Gwrthwynebus, a blîn yn eich golwg▪ yw pob duwiol ymarfer o grefydd▪ megis finegr i'ch dannedd, a mŵg i'ch llygaid. Serch anghymmedrol i'r byd hwn ac iw oferedd, â wnaeth i chwi laru ar bethau nefol. Ac lle yr ydych ar fedr diangc yn escusodol, drwy gyfaddeu eich esceulusdra megis pe bai hynny yn escus cymmeradwy, yr Apostol a'ch cyrrhaedd chwi hyd adref, pan yw yn dywedyd: Pa fodd y diangwn os ni â esceulu [...]wn iechydwriaeth gym­maint: deliwch sulw ar y peth â ddywed:Heb. 2.3. os niâ esceulu [...]wn.

Cyffelybus yw eich bod chwi yn meddwl nad oes gan ddynion ddim amgen iw wneuthur, ond darllain yr Scrythyrau, a gw­rando Pregethau.

Nid wyfi yu dywedyd felly; nac yn meddwl na ddylych chwi wneuthur dim amgen: Oblegit y mae Duw yn caniattau y gellwch chwi â chydwybod dda, ac yn ei [Page 160] ofn ei ddilyn, ac arfer gorchwylwaith eich galw [...]digaeth fel y dywetpwyd or blaen: Eithr hyn â welaf fi yn feius ynoch chwi, [...] mewn llawer eraill, sef na threuliwch beth amser mewn gweddiau neillduol, yn da [...] llain ac yn myfyrio yngair Duw, foreu, [...] hwyr, cyn gwaith neu gwedi gwaith. Ac er gallu o honoch yn fynych gymmeryd ham­dden ddigon: Etto dewisach gennych dreulio hynny mewn oferedd, a gwâg siaradach, nac mewn dim iawn ymarfer o grefydd. Yr hyn beth a ddengys yn amlwg nad oes gennych chwi ddim difyrrwch mewn pethau sanctaid, na chanddynt hwytha [...] ddim ofn Duw o flaen eu llygaid.

Yr wyfi yn dywedyd wrthych y [...] ddiweniaith, mai rhaid yw i ni ofalu am ei [...] gwaith, a thrîn ein pethau: ac onidê, ni â allwn fyned i gardotta. Ni allwn ni mor by [...] wrth yr Scrythyrau. Os dilyn Pregethau [...] wnawn: ni allwn ni mor ymdaro: A ydyc [...] chwi yn tybied fod pawb yn rhwymedig i ddarllain yr Scrythyrau? Onid ydym yn ei [...] côf, a'n pum synwyr? Chwi â fynnech y [...] gwneuthur ni y [...] ynfyd dybygaf, ond nid ydym na meddwon na gwallgofus.

Fe ddangoswyd i chwi eusys, ac [...] brofwyd yn nechreu ein ymddiddan ni fo [...] pod dyn o ba râdd, neu gyflwr bynnag [Page 161] byddo, yn rhwymedig o herwydd cydwybod [...] [...]rando ac i [...]darllain gair Duw. Eithr am [...]ch pum synwyr chwi, ni wasanaetha [...]ôch trô yn yr achosion hyn pe bai gennych [...]mtheg synwyr, chawethach pump.Ruf. 3.19. Ob­ [...]gid holl synwyr a deall,Ruf 7.8. a rheswm dynion [...]turiol ym matterion Duw, nid ydynt [...] dallineb, a ffoledd. Ar Apostol a ddy­ [...]ed, nad yw doethineb y doethaf yn y [...]d hwn ond, nid yn vnig ffolineb gyd â [...]uw,1 Cor. 2.14. eithr llwyr-elyniaeth yn erbyn [...]uw.

Drachefn y dywed, nad yw'r dyn natu­ [...]ol, ai bum synwyr ganddo, yn deall per­ [...]ynas yspryd Duw; canys yn ysprydol y [...]rnir hwynt. Tra synhwyrol i'r ystyriaeth [...]mma y llefara Elihu, gan ddywedyd:Iob 32, 8. y [...] yspryd mewn dyn, ac ysprydoliaeth yr [...]oll-Alluog sydd yn gweuthur iddynt hwy [...]deall

Nid wyfi yn deall yr Scrythyrau [...]yn, yr ydych chwi yn eu hadrodd: Nid [...]t yn fy mhen i.

Hynny yr wyf yn ei dybied. Ca­ [...]ys yr yspryd glân a ddywed.Diha. 24.7▪ Rhy vchel [...]w doethineb i ffôl.

Paham i'm gelwch yn ffôl? nid [...]yfi ffolach na chwithau.

Nid wyfi yn eich galw yn ffôl, ond [Page 162] adrodd yr wyf i chwi beth a ddywed yr Sc [...] thur, yr hon sydd yn galw pawb (er doeth [...] er cyfrwysed fyddont, ac er maint eu dysc [...] diaeth) yn ffyliaid [...]ynhwynol, hyd, oni [...] lewyrcher hwynt, ac y sancteiddier [...] mewn ag yspryd Duw.

Fel y mae yn amlwg: Tit. 3.3. Lle y m [...] yr Apostol yn siccrhau fod Titus,Tit. 3.3. ac yn [...] ei hûn, cyn derbyn o honynt lewyrch yspr [...] grâs Duw, yn wir ffyliaid disynwyr, ac [...] llwyr anneallgar yn y pethau â berthyna [...] [...] Dduw.

Attolwg M. Theologus gadew [...] iddo ef ddywedyd a fynno. Ni phaid efe by [...] ai ymgeccreth mi a welaf mai ceccryn rhago [...] yw efe, heb ei fâth: moeswch i ni gan hyn [...] fyned rhagom, i ymmadrodd am y pummed [...] wydd o ddamnedigaeth, yr hwn yw tyngu.

Da iawn y gellir ei gyfen [...] yn arwydd o ddamnedigaeth. Oblegid [...] wyf yn meddwl ei fod yn fwy nac arwy [...] Sef ei fod yn siccrwydd ansiommedig o dd [...] gwrthodedig: Canys nid adnabûm i erio [...] neb, â gwir ofn Duw yn ei galon, yn arfe [...] o dyngu yn gyffredin.

Yr wyfi or vn feddwl a chwithau [...] blegit ni ddichon digwyddo, fod gwir o [...] Duw, a chynnefin arfer o dyngu, yn cyfan [...] ddu bŷth ynghyd yn yr vn dyn. Oblegi [...] [...] [Page 163] mae tyngu yn beth gwaharddedig wrth or­chymmyn hynod: Ac y mae Duw yn chwa­negu at ei gyfraith, fygwth ofnadwy sef nad dieuog ger ei fron ef, yr hwn a gymmero ei enw yn ofer: ond ei gospi â wna yn llym, ac yn ddwys.

Gwir a ddywedwch: A Duw â­ddywed ym mhellach: onid ofnwn, ac oni pharchwn yr enw gogoneddus, ac ofnadwy hwn (yr Anglwydd dy Dduw) y gwna efe ein plaau ni yn rhyfeddol.Deu. 28.5 Fe ddywed hefyd drwy ei Brophwyd Malachy: Mal. 3.5. y bydd efe tŷst cyflym yn erbyn yr anudon-wyr. Ar Pro­phwyd Zachary a ddywed y daw melldith a [...]ial Duw,Zach. 5.2. fel llyfr yn ehedeg i dŷ yr ofer­ [...]yngwr, ac wrth hwn y bernir ef. Am hyn­ [...]y gocheled yr ofer dyngwyr oll, a gwilient [...]rnynt eu hunain, a hynny mewn prŷd: Ca­ [...]ys ni a welwn fod dialedd wedi ei ddarparu [...]usys ar eu medr hwynt.

Y bygythion hyn, a thosted ydynt, [...] hynny oddiwrth y Duw nefol ei hûn, a barei [...]dybygei ddyn) i galonnau dynion grynu, a [...]ychrynu, a bod yn arswydus ganddy [...]t ruo [...]llan y cyfryw ofer-lwon ac y byddant arferol [...] dyngu oni bai eu bod wedi eu llwyr galedu, [...]eb ynddynt nac ystyriaeth, na grâs.

Gwir. Ond etto nyni a welwn [...]rth ein cydnabyddiaeth ein hûn fod dynion [Page 164] yn ymroi i dyngu, ac i dyngu anvdon. Cany [...] y dydd heddyw nid oes vn p [...]chod arall fw [...] sathredig yn ein plith ni; na thyngu. Y m [...] llawer ni fedrant adrodd dêg o eiriau, [...] byddo vn o honynt yn llw. Ie ac yn ein pli [...] ni y Cymru, y gair cyntaf â adroddwn fy [...] llw. Canys llawer a gymmerasant y cyfry [...] ddrwg-arfer o dyngu, ac na fedrant beidi [...] mwy nac y newidia yr Ethiopiad ei li [...] neu'r llewpard ei frithni. A'u cynnef [...] arfer o dyngu, a wnaeth dyngu yn naturiol iddynt, ac yn ddiarswyd; ac yn ddi [...] with ganddynt.

Tybied yr wyf, pe bai tyngu yn Dey [...] siâd, na fedrei rhai mor peidio ag ef. A do [...] gel gennif, (er yscafned y gwnawn ni [...] peth) mai Teyrn frâd ydyw yn erbyn y Br [...] nin Nefol. Ie pechod digyfwng yn erby [...] Duw sef yn erbyn ei berson ef. Ac am hy [...] ny efe ai gwaharddodd yn y llêch gyntaf [...] orchymynnion.

Yn ddiddadl, y bai anafus hwn [...] dyngu, yn anad vn pechod arall sydd sathr [...] dig tros ben yn y wlâd yma. Canys chwi [...] gewch glywed plantos bychain yn yr heolyd [...] yn tyngu yn erchyll, ac yn felldigedig: fe gr [...] nei calon dyn ai clywei. Fe dybygid iddy [...] sugno y llwon hynny o fronnau eu mamma [...] Eithr, hyn sydd ddiammeu, iddynt ddyscu ty [...] [...]u [Page 165] oddiwrth ddrwg-siampl eu rhieni. Ac yn y [...]yddiau hyn, anhawdd yw gallu ymddiddan [...] dyn yr hwn (yn ei ymadrodd cyffredin) ni [...]ytheirio allan ryw lw, neu i gilydd.

Mi addywedaf i chwi beth rhyfedd: ac [...] mae yn ddrŵg dros ben gennif ei ddywe­ [...]d. Tybied yr wyf fod yn eu tyngu yn y [...]yrnas ymma bob dydd yn y flwyddyn, gan [...]îl o lwon.

Diammeu Syr, eich bod o fewn eich [...]rfynau. Canys yn awr gan mwyaf cynnifer [...]n cynnifer llw, oddieithr ychydig iawn. Ie [...]yfi â adwaen lawer o'm cyd [...]yddiaeth fy [...]n, y rhai os cydsiared [...]r a hwynt, a dyng­ [...]t o'u rhan eu hunain, gant o lwon bob dydd [...] y flwyddyn.

Oh mor dosturus a gresynol yw'r [...]fryw beth: Nyni â allwn yn gymmwys ad­ [...]ffau hên gwynfan y Prophwyd Ieremi. Yr [...]n â ddywed fod yn ei ams [...]r ef, Y ddaiar [...] gofidio o herwydd llwon. Ac iawn y ga­ [...]n ryfeddu nad yw'r wlâd yn suddo o her­ [...]ydd llwon. Oblegit oni bai fod Dnw yn [...]duw o anfeidrol ddioddefgarwch, pa fodd y [...]llei efe oddef cablu yn amharchus ei enw [...]nctaidd, gogoneddus, gynnifer miloedd o [...]eithiau yn yr vn dydd, a hynny gan goeg­ [...]thau mor anheilwng ac ydym ni.

Y mae lle yn ddiau i ryfeddu o [Page 166] herwydd ammynedd, a dioddefgarwch D [...] yn ein harbed ni cyhyd o amser, ac yn cani [...] tau i ni hir yspaid, a hamdden i edifarh [...] Eithr diddadl yw'r hyn a ddywed y Prop [...] wyd. Er bod yr Arglwydd yn hwyrfrydi [...] [...] lîd, etto mawr yw ei nerth, ac ni ddieuo [...] efe yr anedifeiriol. Er iddo gyd-ddwyn d [...] amser ai cythreulig dyngu, etto nid angh [...] fia efe hwynt: Nahum 1.3 Ond yn hytrach efe a gym [...] gyfrif o honynt, ac a'u scrifenna yn ei l [...] coffadwriaeth, fel y byddont yn dystiola [...] yn eu herbyn. A phan ddêl y dydd cy [...] mawr, efe ai gesyd oll yn eu trefn o'u bl [...] hwynt, ac a ddyry hawl yn eu herbyn [...] danynt.

Na ddisgwylied ofer-dyngwyr drygio [...] [...] chabl-wyr enw Duw gael diangc bob a [...] yn ddigosp, o herwydd bod Duw yn ga [...] iddynt fyw yn llonydd tros amser, ac yn [...] di eu dialedd. Oblegit pa hwyaf yr [...] Duw, mwy ofnadwy, a dwysach fydd [...] ddyrnodiau ef pan ddelont. Pa hwyaf y [...] ner saeth mewn bŵa, cryfach fydd yr [...] pan ddêl allan. Er bod gan Dduw dra [...] [...] blwm, ac am hynny bod ei gerddediad [...] araf, ac ynteu yn llaes i roddi dial: etto y [...] ganddo law o haiarn ac yn taro yn drw [...] [...] yn farwol pan ddêl. Iob 24.23. Er bod Duw yn [...] ael i'r drigionus fyw mewn diofalwch [...] [Page 267] [...]ser (medd Iob.) Etto y mae ei lygaid ef ar [...] ffyrdd hwy. Iob 21. Ac mewn man arall y dy­ [...]ed: Y drygionus a gadwyd hyd ddydd de­ [...]uw, ac hwy a ddygir allan erbyn dydd di­ [...]faint: felly y mae y gŵr sanctaidd Iob yn [...]crhau fod cyflwr yr holl rai goludog bydol [...] gyffelyb i gyflwr ŷch, a bascer erbyn y [...]dd lladdfa.

Oblegid yn yr, vn-rhyw bennod y dy­ [...]ed. Treuliant eu dyddiau m [...]wn daioni, [...] yn ebrwydd y descynnant i'r bedd. Eithr [...] awr, attolwg, Iob 21.13. henwch y llwon mwyaf­ [...]hredig, a chynnefin yn ein plith ni.

Y mae ŵyth o lwon, yrhai (yn a­ [...]d eraill) ŷnt amlaf, a chynnefinaf ar dafod [...]b dyn sef.

• Myn Duw.
• Fel y barno Duw ar fy enaid.
• Myn Crist.
• Myn Iesu.
• Myn Mair.
• Myn fenaid.
• Myn fyngwirionedd.
• Myn y Saint a thyngu i amryw greaduriaid.

Canys odid o gellwch ymddiddan a neb, yr [...] ni ollyngo allan yn ddilachr, ryw vn or [...]on hyn yn ei ymadrodd cyffredin.

A ydych chwi yn gwneuthur cym­maint [Page 168] cyfrif or peth, o thyng dyn iw ffydd▪ a'c iw wirionedd?

Ydw [...]f. Canys ein ffydd, a'n gwirionedd yw'r tlysau gwerthfawroccaf a f [...] ddwn. Ac â wystlwn ni y rhai hynny am bob gair a dd [...]wedom? hy [...]ny a ddengys nad oe [...] fawr goel arnom. Canys pwy (a dim coe [...] arno) a osodot y tlŵs goreu yn ei dŷ yngwystl coeg [...]eth?

Myfi â adwaen ŵr, ni thyng [...] amser ond myn enaid ffon goll, neu myn dai [...] y bedw, neu myn deilen dolen, &c. Gobeithio na ddywedwch mai llwon yw rheini. C [...] nys cyn onested gŵr ydyw, ar gonestaf [...] fwyttaodd fara ai ddannedd. Ni chewch glywed llw yn dyfod allan o'i enau.

Nid wyf yn tybied ei fod cyn onested, ac y dywedwch chwi. Oblegit p [...] chod nid bychan yw tyngu ir creaduriai [...] Yr Arglwydd â ddywed drwy ei Brophwy [...] Dy blant di am gadawsant i, ac â dyngasa [...] i'r rhai nid ydynt Dduwiau. Felly tyng [...] i'r creaduriaid yw ymwrthod â Duw, ac [...] ddywedwch, dybygaf, mai gŵr onest yw hwn â ymwrthodo a Duw.

Nid wyfi yn credu mai ymwrth [...] a Duw yw tyngu i bethau gwael.

Chwychwi, a'ch cyffelyb, ni ch [...] dwch ddim o air Duw, ond yr hyn â welo [...] [Page 169] chwi yn dda. Eithr pa vn bynnac a wneloch [...]i credu, ai peidio, gair Duw a saif byth yn [...]afadwy, ac ni phrofir byth fod un tipp [...]n o [...]ir D [...]w yn amgenach na gwir. Ond o her­wydd mai matter bychan yn eich golwg chwi [...]w tyngu i'r creaduriaid, hyn a ddywedaf wrthych: sef pa waelaf, pa ddihiraf, pa ddi­ffeithiaf fyddo'r peth y tynger iddo, mwyaf, [...] gwaethaf, or cwbl yw'rllw▪ Oblegid eich bod felly yn rh [...]d [...]i i'r creadur gwael▪ y peth a berthyn i Dduw yn vnig, sef gwybod y ca­ [...]onnau, a medru dirnad pethau cuddiedig, [...] dirgel. Canys beth bynnac y tyngo dyn i­ddo, y mae efe yn galw hwnnw yn dŷst [...]'w gydwybod, mai gwir a ddywed, ac nid cel­wydd yr hwn beth a berthyn i Dduw yn v­ [...]ig. Ac am hynny wrth dyngu i'r creaduri­ [...]id yr ydys yn yspeilio Duw o'i anrhydedd. O hyn, tyngu ir croesau ar yr arian, neu i'r bara, neu i'r llaw, neu i'r eng [...]l dân, neu i'r [...]diod, neu'r cyffelyb lwon; yw yspeilio Duw [...]'i ogoniant drwy roddi i'r creadur, y peth a ddigwydd yn briodol, ac o gyfiawader i'r Creawdudd.

Beth a ddywedwch chwi am y rhai a dyngant i'r offeren, ac i ddelw'r Grôg.

Pechod y rheini sydd cynddrwg ar [...]leill. Canys peth ffiaidd yw tyngu i eulyn­nod [Page 170] sef myn mair, myn y grôg, myn delw fair, ar cyffelyb. Y Prophwyd Amos â ddy­wed: Y rhai a dyngant i bechod Samaria, ac â ddywedant, byw yw dy Dduw di o Dan, a syrthiant▪ ac ni chodant mwy. Tyngu i bechod Samaria yw tyngu i eulynnod. Hefyd yr Arglwydd sydd yn bygwth drwy i Prophwyd Zephani: Y tyrr efe ymmaith y rha [...] a dyngant i'r Arglwydd, ac a dyngant i Mal­chom, neu i'w Brenin: Canys yr Eulyn­addol-wyr â alwent eu heulyn Molech eu Brenin.

Gan eich bod yn condemnio pob vn or ddau: tyngu i'r creaduriaid a thyngu i eulynnod: Wrth hynny i ba beth y tyngwn? Cyffelybus yw na fynnech chwi i ni dyngu i ddim.

Yn ein ymadrodd cyffredin, ni ddylem ni dyngu i ddim, nac ir naill beth, nac ir llall: Ond fel i'n dysc ein Harglwydd: Bydded eich ymadrodd ie, ie; ac nagê, nagê. Oblegid beth bynnac sydd dros ben hyn, o'r drŵg y mae. A St. Iago a ddywed: O flaen pob peth fy mrodyr na thyngwch, nac ir Nefoedd, nac i'r ddaiar, na llw arall: eithr bydded eich ie yn ie, a'ch nagê▪ yn nagê, rhag syrthio o honoch mewn barn.

Cyffelybus yw mai Anabaptist ydych [Page 171] [...] condemnio pob tyngu: ni fynnwch chwi [...]h yn y byd ar dyngu.

Nid felly: Canys er fy mod yn [...]rafun tyngu i'r creaduriaid, tyngu i eu­ [...]nnod, ac oferdyngu: etto yr wyf yn cyfa­ [...]eu fod yn rhydd, ac yn gyfreithlon tyngu [...]r bron swyddog, ie ac heb swyddog hefyd [...]ewn achosion o bwys, a defnydd-fawr, er [...]wyn olrhain allan y gwirionedd.

Hyn a gadarnheir o enau Duw ei hûn, lle [...] dywed: A thi a dyngi byw yw yr Arglwydd [...]ewn gwirionedd mewn barn, ac mewn [...]fiawnder. Ie yn yr achosion hyn enw [...]uw yn vnig y tyngir iddo▪ Fel y mae yn [...]rifennedig. Yr Arglwydd dy Duw a ofni, [...] i'w enw ef y tyngi.

Onid cyfreithlon i ni dyngu yn ein [...]madrodd cyffredin?

Na chyfreithlon ddim: canys hyn­ [...]y fyddei cymmeryd enw Duw yn ofer: yr [...]yn beth fel y gwyddoch a waherddir.

Ac vn o ddoethion y Cenedloedd a fedrei [...]dywedyd fel hyn. Pan i'th gymm [...]ller i [...]yngu, gwna hynny o herwydd dau achos: [...]aill ai er ymddiheuro oddiwrth ryw fai ana­ [...]us, ac achwyniaeth trwm: neu er mwyn a­ [...]hub dy garedigion allan o ryw enbydrwydd: [...]i channiattaodd y Pagan hwnnw dyngu [...]eb rhyw lw mewn ymadrodd cyffredin, pa [Page 172] faint llai y mynnei efe dyngu i Dduw. [...] arall a ddywedodd:Phocilid. Gochel lw, er dy fod y [...] ryngu y gwir: felly nyni a welwn fod ofe [...] dyngu wedi ei euog-farnu, ie gan y Pag [...] niaid.

Ond etto y mae yn rhaid i ni dy [...] gu, ac onid ê ni choelir mo honom.

Ac ni'ch coelir chwi ddim cynt [...] maint a dyngoch: Canys eglur yw fod mil [...] edd heb wneuthur cyfrif or peth. Ni wnâ [...] mwy cydwybod o dyngu nac o dorri cnau.

Ac am hynny pa ddyn ynhwyrol ai col [...] er maint a dyngont: Eithr o gwnewch ch [...] gydwybod o ddywedyd gwir o'ch calon b [...] amser heb dyngu math yn y byd ar lw: p [...] gŵr onest synhwyrol a'ch coelia yn gynt [...] lawer na phe baech, a chwi yn amgenach▪ y [...] tyngu mîl o lwon.

Yr arfer yw tyngu.

Arfer ddrygionus, a chythreul [...] ydyw.

Yr wyfi yn gobeithio y gallw [...] dyngu trwy na thyngom ond gwir, ac na thy [...] gom ond ir peth a fyddo da.

Attebwyd or blaen'nad yw rŷdd [...] chwi dyngu dim mewn achosion gwael, [...] di ddefnydd.

Tra na wnelom ddim gwaeth [...] hynny, gobeithio y cymmer Duw ni yn esc [...] sodol [Page 173] .

Ni chymmer Duw chwi yn escu­ [...]dol pan dorroch ei orchymmynion, a phar­ [...]u yn hynny.

Beth a ddywedwch chwi am y [...]ai â dyngant i welîau, ac i waed; i gîg, ac i [...]orph Duw, a Christ, ar cyffelyb lwon megis [...]ewn gorchest: gan fwriadu bod hynny yn [...]rddu eu hymadrodd yn odiaeth.

Y mae vffern ai safn, yn agored iw [...]erbyn, ac hwy a gânt wybod ryw ddydd [...]th yw cablu Duw.

Beth a dybiwn am y rhai a dyn­ [...]ant ar bob gair a ddywe [...]ant, i gorph Duw, [...]waed Duw, cîg Duw, chwŷs Duw.

Bod eu cyflwr yn resynol, ac yn [...]nbydus: ac yr wyf yn crynu wrth adrodd y [...]eiriau hynny. Cabl eiriau ffiaidd, echrys­ [...]on a chynddeiriog ydynt; digon i beri ir [...]eini yn yr heolydd hollti, ac ir cymylau syr­ [...]hio ar ein pennau. Ac y mae achos i dybied [...]od holl gythreuliaid vffern yn barod i fwrw [...] cyfryw ddihirwyr cabl-ieithus bendramwnwgl i'r pwll sy yn llosci a thân, a [...]rwmstan yn dragywydd.

A ydych chwi yn cael yn yr Scry­ [...]hyrâu, y cospa Duw mor dôst a hyn y sawl â dyngant?

Ydwyf yn wir. Oblegid heb law [Page 174] yr hyn âddywetpwyd or blaen, y mae gen­nym esamplau eraill.

Yn gyntaf Sennacherib Brenin Assyria, yr hwn am ei gabledd cynhwynol yn er­byn y Duw nefol, â laddwyd mewn modd e­chrydus, ac aruthrol gan ei feibion ei hûn Adramelec, a Sarezer; a hynny yn y deml pan ydoedd yn addoli ei eulyn-Dduw Nis­roch: Ac etto wele esampl mwy ofnadwy o ddigofaint Duw yn erbyn cabl-wyr. Dar­llain yr ydym i'r Israeliaid lâdd or Syriaid yn yr vn dydd gan-mîl o wŷr traed, am gablu Duw.

Ar lleill â ffoasant i'r ddinas, i Aphec: ar mûr â syrthiodd ar saith mîl ar hugain or gweddill â adawyd.

I ba beth y coffawn ymma y modd y crogwyd saith o feibion Saul Brenin Is­rael o flaen yr Arglwydd ym mynydd Gibea am dorri'r llw a wnaethid ir Gibeoniaid lawer o flynyddoedd or blaen.

Wrth y siamplau hyn y gallwn weled yn eglur, y myn y Duw cyfiawn, ie weithiau yn y bywyd ymma, ddwyn dial ar gabl-wyr, a thorwyr llwon.

Ac am hyn yr oedd, hyd yn oed y Cened­loedd ym mhôb oes yn ofalus am gyflaw­ni, a chadw llwon: megis y parodd Pha­raoh Brenin yr Aipht i Ioseph fyned i fynu i [Page 175] wlâd Canaan i gladdu ei dâd yn ôl y llw a wnaethei efe iw dâd.

Mi â dybygwn y dylei yr esam­plau hyn, (a hwythau mor ofnadwy) o ddia­ledd Duw yn erbyn cabl-wyr, a thyng-wyr, yrru peth dychryn, ac arswyd ynghalonnau ein tyng-wyr ni.

Fe dybygei ddyn hynny, pe gallei ddim hynny: Ond, syweth y maent hwy wedi eu caledu yn eu drŵg yn hyn, ac ym mhôb pechod arall cyn belled, ac nad oes dim a gynnyrfa arnynt, oni bai fod cyfraith wedi ei gwneuthur, o honno yn rhwymo pob tyng-wr, a chabl-wr i ddal ei law dros ennyd fechan mewn plwm ber­wedig.

Y fâth hyn, neu ryw gyffelyb gy­fraith dôst, a barei iddynt, yscatfydd ar­swydo peth, a llaesu, a brathu eu tafodau wrth dyngu. Eithr oni bydd rhyw fâth gy­fraith a hon, nid ofnant ddim, nes eu my­ned i vfferu, i'r tân hwnnw, pan fyddo rhy­hwyr edifarhau.

Beth â allei fod yr achos or my­nych, ar mawr dyngu ymma? Canys dio­gel ydyw, nad yw hwn bechod gwreiddiol, yn darlynu wrth ein naturiaeth, fel y mae rhyw fâth ar bechodau eraill.

Nac ydyw. Eithr y tripheth hyn [Page 176] i'm tŷb i ŷnt achosion o dyngu. Sef

• 1. Arfer.
• 2. Eusieu rhybudd.
• 3. Diffig cospedigaeth.

Pa gyphyriau ymwared, neu fedd [...] giniaeth sydd yn erbyn hyn?

Y pethau ymma: sef

• 1. Di-ymarfer.
• 2. Eweddi.
• 3. Rhybudd caredig.
• 4. Rhyw gyfraith dôst, gaeth.

Da iawn Syr. Hyd yn hyn ni [...] glywsom ddigon am dyngu. Bellach ewc [...] rhagoch, adolwyn, at yr arwydd nessaf o ddamnedigaeth, yr hwn yw celwydd.

Tyngu, a dywedyd celwydd ydynt agos iawn o garennydd iw gilydd. Canys y neb a fyddo yn dyngwr cyffredin, [...] fydd hefyd fynychaf yn gelwydd-wr cyffredin: Ar hwn ni wna gydwybod o dyngu, [...] wna ychwaith gydwybod o ddywedyd celwydd: ac megis mai câs gan yr Arglwyd [...] y naill: felly câs ganddo hefyd y llall. Ac fe [...] y cospa efe y naill▪ felly y cospa efe y llall. A [...] hynny y dywed Salomon: Ffiaidd gan yr Arglwyd wefusau y twyllodrûs. S. Ioan a ddywed:Diha. 12.22 Oddi allan y bydd cŵn, a swyn­wyr, a phutteinwyr, a llofruddiaid. Drachef [...] y gŵr sanctaidd hwnnw â ddywed,Dalc. 21.15 Y rhai ce­l [...]yddog. [Page 177] â gânt eu rhan yn y pwll yr hwn [...]dd yn llosgi a thân, ac a brwmstan, Calc. 21.8 yr hwn [...]w'r ail farwolaeth.

Yr Scrythyrau hyn y rhai â adro­ [...]asoch chwi â fynegant yn eglur, mai ffiaidd [...]n Dduw y celwyddog, a darparu o honaw [...]ynt ddialeddau trymmion. Am hynny y dy­ [...]ed y Brenhinol Brophwyd. Ni thrîg yn fy [...]ŷ, yr vn â wnelo dwyll, ni chadarnheuir yn [...]ngolwg▪ yr vn a ddywedo gelwydd. Psal. 101. [...]. Tafod [...]lwyddog yw vn o'r chwe phê h câs gan yr [...]rglwydd, ac sydd ffiaidd gan ei enaid ef. Diha. 6.17.

Etto er hyn ei gŷd, ni a we [...]wn wrth gyd­ [...]byddiaeth resynol, pa nifer â ddyscasant iw [...]odau ddywedyd celwydd fel y dywed y [...]ophwyd, Iere. 9. ac nid oes wirionedd yn eu gwe­ [...]sau.

Y bai anafus hwn sydd gan mwyaf mor [...]thredig â thyngu: Canys anhawdd yw cael [...]n â ddywedo'r gwir, a chwbl or gwir ac nid [...]m ond y gwîr o'i galon, yn ddigymmysc ac [...] ddidwyll, bôb amser, ym-mbôb lle, ac ym­ [...]ith pob mâth ar ddynion heb, goluro, na [...]agrithio, er na rhag ofn, nac er gweniaith▪ na [...]dloni dynion, na chelu beiau, na dim or fath [...]u achosion. Pa le meddaf, y ceid y fath ddŷn [...]i a ewyllysiwn ei weled ef. Mi a chweny­ [...]wn edrych ar y Cyffelyb ddŷn. Cynnes fy­ [...]dei gan fynghalon graffu arno.

Y cyfryw rai ac y soniwch [...] danynt, sydd anhawdd i cael ym mhlith [...] bion dynion. Eleirch duon ydynt ar y [...] iar: brain gwynion: adar an'aml ydynt [...] did or fâth. Oblegid nid oes ond rh [...] bychan o'r rhai a ddywedant wir o'u cal [...] etto gobeithio fôd rhai o'r fâth; ond [...] mwyaf, ac ym mhlith y rhan fwyaf, celw [...] gweniaith, a thwyll sy'n dwyn y rh [...] ei gŷd. Nid oes dim gwirionedd, dim [...] nestrwydd, dim cydwybod, dim dini [...] drwydd, dim pnrdeb ym mhlith dynion [...] yr amserau llygredig hyn. Ffyddlonde [...] [...] gwirionedd â ymadawsant ymmaith [...] llwyr. Ac fel y dywed y Brenhinol [...] phwyd.

Pallodd y ffyddloniaid o blith meibion [...] nion: Psal. 12. oferedd â ddywedant bôb vn wrth [...] gymmydog▪ a gwefus wenhieithgar, [...] chalon ddau'ddyblyg y llefarant.

Dynion yn y dyddiau hyn ydynt yn [...] roi i ddyscu celfyddyd y celwydd, gweni [...] parllyg, ffûg, a rhagrith: y mae gandd [...] galon a chalon sef dwy galon. Y mae [...] ddynt fêl yn eu genau, â bustl yn eu [...] lonnau. Eu tafodau ydynt mor dyner [...] [...] menyn, neu olew: Ond eu calonnau yd [...] yn llawn o chwerwedd, gwenwyn, a' [...] mod. Llawn ydynt mewn golwg ofed [...] ­ [...]rwydd, [Page 179] boneddigeiddrwydd, a moesau da, [...]rŷd nad oes, na gwirionedd nac vniondeb [...]n eu ceudod oddifewn. Hwy âddywedant wrthych yn dêg, pan ewyllysient dorri gwy­ [...]hen eich gwaed, hwy â ddangosant i chwi wyneb siriol, pan ewyllysient fwyta eich [...]alon gyd â garlleg. Yn y golwg oddi allan [...]r ymddygant yn hawddgar, pan fyddo en [...]alonnau yn llawn gwenwyn, â drwg'fwriad: [...]r hiliogaeth gwiberaidd hyn â ddisgwyliant [...]u hamser, a'u cyfle hyd oni gaffont ddal [...]yn ar yr adwy wannaf, ac yno hwy a'u [...]rathant, ac â gymmerant eu mantais arno: [...] Cor'gŵn mwyn'ffeilst hyn ni chyfarthant [...]dim nes brathu yn gyntaf.

Gostwng gwarr â wnânt, llechu, ac [...]mguddio nes canfod eu mantais, ac yno [...]r ymddangosant yn eu rhyw eu hûn; [...]no y rhuthrant, ac yr anafant, os ga­ [...]ant.

Y dynion hyn ydynt debig i lynnoedd, y [...]hai ydynt ddyfnaf, lle y byddant arafaf [...]ebig i graig beryglus guddiedig tan da­wel'fôr digyffro. Neu fel y dywed y Cened­ [...]oedd: Tebig i ganiad y fôr-forwyn yr hwn [...]w destruw y morwyr: Neu fel chwibanogl [...]r adarwr, yr hon yw marwolaeth yr adar: Fel abwyd y pyscodwyr yr hwn yw gwen­ [...]yn y pyscod. Tebig ir adar Harpiaid, â [Page 180] chanddynt wynebau merchedaidd, ond [...] pagau Eryrod: Neu debig i'r Hyena yr h [...] â ymchwedlena fel cyfaill, ond â lâdd [...] gelyn. Neu fel y dywed yr Scrythur: [...] i Ioab Capten y llu; yr hwn â gyfarch [...] yn fwynaidd i Amasa Capten arall, ac [...] cussanodd, prŷd yn ddisymwth y bratho [...] ef hefyd; neu debig i'r Herodianiaid, [...] gweision y Phariseaid, y rhai â ddaethant [...] ein Harglwydd Iesu, â llawer o ymmad [...] ddion têg a gwenhiethus, gan ei alw [...] Athro dâ, a dywedyd wrtho ei fôd yn dy [...] ffordd Dduw mewn gwirionedd, ac [...] oedd arno vnon neb, a llawer o fwynder▪ [...] prŷd mewn gwirionedd yr oeddynt yn bw [...] adu ei ddal ef yn ei ymmadrodd, a'i fach [...] llu fel y caent achos iw erbyn, fel y dife [...] ent ef drwy roddi iddo megis [...] gwenwyn felys-fwyd.

Dymma'r peth â ddywed y gŵr doeth▪ [...] neb a ddywedo weniaith wrth ei gymmyd [...] sydd yn gosod magl iw draed ef. A thrache [...] Fel sorod arian wedi en bwrw dros ddr [...] llestr pridd: felly y mae gwefusau-gweni [...] thus, a chalon ddrwg. Ac mewn man ar [...] y dywed. Y digasog â ragrithia a'i wefusa [...] ac yn ei galon yn dychymmig twyll: pan dd [...] wedo efe yn dêg, nac ymddiried iddo, can [...] y mae saith ffieidd-dra yn ei galon ef: dr [...] [Page 181] gyfrwystra y cuddir digasedd, ond ei ddrygi­oni a ddatcuddir yn y gynulleidfa. Mewn man arall, y mae efe yn cyhoeddi melldith, [...]n erbyn rhagrithwyr dau wynebog, a gwen­ [...]ieithwyr mwynffeilst. Canys medd efe▪ Ir [...]wn â fendithio ei gyfaill yn foreu iawn a llêf [...]chel gan gyfodi yn foreu, y cyfrifir yn fell­dith.

Chwi â eglurasoch yn odiaeth gy­ [...]eddfau dynnion yr oes hon, y rhai sydd gan­ddynt wynebau a thafodau, ond heb ddim [...]alonnau. Y rhai â wnânt gelwydd, a gwe­ [...]iaith yn gelfyddyd: y rhai âddywedant, na [...]edr efe fyw, ond â fedro ragrithio: y rhai y mae ganddynt wynebau golygus, a chalonnau [...]wyllodrus: y rhai â anghofiasant mai gwir onestrwydd yw r cyfrwystra buddiolaf.

Yr yspryd Glân yn fynych, yn Niharebion Salomon sy'n galw pob mâth ar ddynion heb eu ad'eni, yn ffyliaid: Neu fel y mae yn yr Hebreaec, dynion hyb galonnau. Oblegid nad oes ganddynt na chalon i Dduw, na chalon iw air: Na chalon iw blant efe: Na chalon i Dduwioldeb: Na chalon i ddim sy dda: y maent heb galon ônest, heb galon vnion, heb galon ddi-ffug: y cwbl a ddêl oddiwrthynt sydd ar eiriau▪ [...]im mewn gweithredoedd. Addewidion mawrion â wnânt, heb gwplau vn gronyn, [Page 182] hwy â ddywedant yn dda am grefydd, ond nid ymarferant â hi. Hwy â rônt eiriau têg iw caredigion, eithr ni wnânt ddim erddynt.

Y bŷd sy llawn or cyfryw hudolion: [...] chelwydd a rhagrithio ni bu erioed cyn amled.

Rhy wir ydyw, bod celwydd [...] thwyll yn dra sathredig, ac yn feiau rhŷ gynnefin ymysc pob mâth ar ddynion: Ond yn bendifyddeu y maent yn lluosogi, ac yn amlhau mewn Siop'wyr, a gwasanaeth ddy­nion. Oblegit y ddau hyn a wnant gelfyddyd achrefft o honaw, ni fedrant amgen [...] dywedyd celwydd: y mae hynny yn glyn [...] wrthynt fel yr hoel yn y ddôr.

Myfi â adwaen yn hyspys rai Siop'­wyr, yrhai (er mwyn gwerthu eu wâr ddiffa­ith, ac i ddallu llygaid y gwirion) â wnan [...] elw o gelwydd drwy'r dydd, o haul i haul▪ o'r prŷd yr agorer y Siop, ar ffenestri, hyd oni [...] cauer. A pheth yw ystod eu buchedd? (o [...] daw prynwyr i mewn yn aml, ond tyngu, dy­wedyd celwydd, rhagreithio, a thwyllo? hwy a ddywedant gelwydd cyn gyflymmed ac [...] [...]ithiei farch peth rhyfedd nad yw eu siop­pau a'u holl wâr yn myned yn chwil-boeth am eu pennau am eu celwydd; mor arferol▪ mor ddrygionus, ac mor ffiaidd; a hynny y [...] erbyn e'u gwybodaeth eu hûn, yn erbyn e' [...] cydwybod, yn erbyn Duw, yn erbyn e' [...] [Page 183] cymmydog, yn erbyn y Nefoedd, ar ddaiar [...]n erbyn dynion, ac angelion.

Gwir ydyw: y mae achos i ry­ [...]eddu am hîr ammynedd Duw yn y pethau [...]yn. Eithr hyn sydd i ddal sulw arno, nad [...]dyw Duw yn ebrwydd yn cospi pôb pecha­ [...]uriaid hynod, yn y bywyd yma: ond yn gadael miloedd i farn y dydd mawr. Yn y by­wyd ymae efe yn vnig a ddidola y chdgig [...]dynion y rhai a gerydda efe er siampl i eraill, [...] beri iddynt ddychrynu, ac ofni, ac fel y [...]ysgont wrth weled dial ar eraill ymgadw [...]u hunain yu ddichlin.

Am hy [...]ny yn y bywyd ymma y gwelwn [...] flaen ein llygaid rai celwyddog, rhai medd­won, rhai putteinwyr, rhai tyngwyr, rhai carliaid bydol, rhai gloddestwyr, a thor'­gegau, wedi eu taro ir llawr gan ddialeddus [...]aw'r Arglwydd. Ond am vn or cyffelyb â darawo Duw yn y byd yma y mae efe yn gadael cant i ddiangc o herwydd pe cospei efe bob troseddwr yn y bŷd yma, pa raid fyddei wrth farn yn ôl hyn? Pe bai efe heb gospi neb, yna y tybygem, na byddei yr vn Duw, neu fod o honaw yn segur yn y nefo­edd, ac na wnai na da, na drŵg: Na chy­myrredd dim ym matterion y byd. Megis y breuddwydiodd rhai or Epicureaid. Am hynny er mwyn gochelyd y ddeu'ddrwg hyn, [Page 184] Duw yn ei Nefol ddoethineb â dybiodd yn dda roddi dial ar rai yn y byd ymma.

Yr wyt fi or meddwl yma: sef am y da a gascler▪ drwy dyngu▪ dywedyd cel­wydd, a thwyll, na bydd arnynt hîr lwy­ddiant, a ffynniant yn y byd ymma.

Nid ydych am hyn o beth yn cam'­feddwl. Canys Duw â chwŷth ar bob mâth ar dda â ynniller f [...]lly yn anghyfiawn: Ac hwy a roddir mewn côd dyllog: Fel y dywed y Prophwyd: Hag. 1.6. Yr yspryd Glân yn llyfr y Diharebion â grybwyll am lawer o ymadroddion odiaeth ir ystur hwn:Hag. 1.6. megis pennod 13. Diha. 12.27

Golud yr hwn a gesclir drwy anwiredd a ddiflanna: Ond y neb a gasclo a llaw gywir a chwanega ei gyfoeth. Drachefn: Y neb a wei­thio a llaw dwyllodrus fydd tlawd, ond llaw y llafurus ai cyfoethoga hwynt. Mewn man a­rall y dywed. Ni rostia y twyllodrus mor peth a heliodd, Diha [...].27 ond y dŷn diesceulus a fwyn­hâ gyfoeth gwerthfawr. Hynny yw y dŷn twyllodrus ni chaiff hîr fwynhau, neu bro­fi o'r helfa â gasclodd drwy dwyll: Oblegyd rhyw drallod, neu gilydd â syrth arno, fel na allo fwynhau, neu ymlawenhau yn y pêth â gasglodd. Am hynny y dywedir : Melus yw'r bara a ynniller drwy ffalster, ond o'r diwedd ei enau a lenwir a grô. Hyn yw : [Page 185] [...]n y diwedd y dyn dichellgar â gyferfydd a [...] thrallodau lawer. Oblegit naill a'i ei gyd­ [...]ybod a'i cyhudda, ac a'i cerydda ef: Neu [...]flwydd a'i blina am ei dwyll. Yr ofn, ar gôfalon, ar tristwich â ddaw arno, fydd [...]egis cynnifer o gerrig llymmion yn hogi ei [...]dannedd ef, ac yn ei boeni. O herwydd [...]aham, yn lle bwyd, efe â borthir a grô; ac yn lle gwenith, â graian.

Ychydig lawenydd a geir yn y diwedd [...]r da a gascler yn anghyfiawn, neu'r [...]rdrethi a gyrhaedder yn anghyfreith­ [...]on. Canys yr yspryd Glan a roes eusys farn am danynt, na fydd byth lwyddiant arnynt.

Digwyddo y mae weithiau iddynt dyccio dros amser, ond fel y dywedwn▪ Prin y perchennoga y trydydd etifedd hwynt. Ob­legit Duw a'i melldiga yn ein hiliogaeth ni; a'n hwyrion a gant ddwyn dîal am ein pe­chodau ni. Am hynny y dywed y gŵr san­ctaidd Iob. Hiliogaeth y drygionus ni ddigo­nir a bara. Canys yn ddiammeu; hynny yn vnig a fendithia Duw, a enniller a chydwy bod dda dewy lafurwaith, ein galwedigaeth. A hynny a erys yn llwyddianus i ni ac in hilio­gaeth.

Am hynny y dywed yr yspryd: Y Cyfiawn a rodio yn vnion, gwyn ei fyd ei blant ar ei ôl.

[Page 186] Eithr ni rŷdd Duw fendith, ond melldith ar yr hyn a gasgler a chydwybod ddrŵg, Diha. 20.7. megi [...] trwy dyngu, dywedyd, celwydd, rhagrith twyllo, &c.

Rhai o'r hên Athrawon a lefarasant yn synhwyrol tros ben am y peth hyn. Canys vn a ddywed. Iniusta lucra breues habent voluptates, longos autem dolores. Elw anghyfiawn a ddŵg hir dristid▪ eithr byrr lawenydd. Ar [...]ll a ddywed. Elig [...] dammum potius quam turpe lucrum:Ierom.illud [...] nim semel tantum te dolore afficit, hoc ver [...] semper. Dewis golled yn hytrach no bûdr elw: Canys y naill nith dristhâ, ond vnwaith▪ eithr y llall, dros byth.

Trydydd a ddywed. Melius est honeste pauperem esse qùam turpiter divitem: August. hoc enim commiserationem, illud verô reprehensionem adfert.

Gwell yw bod yn dlawd ônest, nac yn gyofethog drygionus: Canys y naill a bai [...] tosturi, ar llall gerydd.

Bernard.Vn o'r doethion Cenedlig hefyd a ddy­wed. Ni ddylem ni ymgyfoethogi drwy an­ghyfiawnder, Eucipid. [...]heniss. ond byw ar bethau cyflawn, y rhai a eilw efe pethau sancta [...]dd.

Onid oes gennym yn yr Scrythyrau siamplau o rai a gospwyd am gel­wydd?

Oes: oblegyd yr ydym ni dar­llain, pa wedd am eu celwydd a'u rhagrith y gwnaed y Gibeoniaid yn gaethion ir Israe­liaid. Gehesi hefyd gwâs Elisêus am ei gel­wydd ai gybydd-dra â darawyd a dirfawr wahanglwyf, 2. Bren. 5. Ananias, a Saphyra ei wraig, am eu celwydd a'u rhagrith â dara­wyd i lawr yn feirw a llaw yr Arglwyd ar ge­ [...]ydd Petr. Zophar vn o gyfeillion Iob â ddy­wed am y cyfryw ddynion: Efe â sugna wenwyn aspiaid. Tafod gwiber ailladd ef: [...]fe a ffŷ oddiwrth arfau o haiarn: bŵa o ddur▪ [...]'i trywana ef. Felly nyni â allwn weled yn [...]leu wrth y siamplau hyn, mor ffiaidd gan Dduw gelwydd, a rhagrith.

Oh gan hynny na fedrem ni ganlyn [...]yngor yr Apostol yr hwn â ddywed. Na [...]dywedwch gelwydd wrth eu gilydd, gan [...] chwi ddiosc, yr hên ddyn ynghyd a'i ymar­ [...]rion. A thrachefn: Gan fwrw ymmaith gel­ [...]ydd dywedwch bawb y gwir wrth ei gym­ [...]ydog: Dull ymadrodd yr Apostol sydd dra [...]tyriol, yn arwyddocau hyn. Y dylem ni [...]ewn mâth ar ddiflasrwydd, a ffieidd-dra da­ [...]u ymmaith gelwydd, a'i ergydio oddi wr­ [...]ym megys brettyn budr, a drewedig ac a­ [...]ân, â fai o amgylch gwddf dyn: yr hwn a [...]ppiei efe ar gais, ac a'i bwriei ir tan rhag cy­ [...]ilidd ei weled byth nai adnabod. O Dduw [Page 188] na byddai mor ffiaidd, ac mor wrthwynebus gennym ni gelwydd, ac y poerem tu ag atto; ac y llefem, ffei fyth o honaw, ac o bawb a'i har­fero. Oh na ch [...]saem ni gelwydd megis y Cy­thraul gwir dâd y celwyd Oh na chyrhae­ddem ni cyn belled ar gŵr cenedlig yr hwn a ddywed. Yr wyf yn casau megis pyrth vff­ern, y dŷn afyddo ar naill beth ar ei dafod, a pheth arall yn ei galon.

Etto er hyn ei gyd, yr ydym ni yn cael yn yr Scrythyrau fod ym mhlith y duwiol rai wedi eu dal ar gelwydd, ac etto heb pech [...] yn hynny: megis Abraham, Iacob, Rahab▪ Byd-wragedd yr Aipht: Apha'ham na allw [...] ni wneuthur felly hefyd?

Mi a ddywedais i chwi ymla [...] llaw, nad rhŷdd gwneuthur gwendid pob [...] Dduw yn rheol i chwi i fyw wrtho. Ac ymhellach yr wyf yn atteb, droseddu o rhai hy [...] oll yn eu celwydd. Rhai o honynt yn sicr yr wyf yn cyfaddeu â ganmolir am eu carri [...] ir eglwys a'n caredigol serch i bobl Dduw ond nid ydys yn canmol neb o honynt, [...] ei gelwydd. Yr hwn beth â gondemnir, ga [...] y Cenedloedd: Canys medd vn o honyn [...] Celwydd sydd yn llygru buchedd dyn: a pho [...] dyn synhwyrol, a duwiol a gasaa gelwydd.

Eithr onid rhydd dywedyd c [...] wydd weithiau er ynnill, a mantais?

Na rŷdd yn wir: ac nid oes dim [...]wir fantais iw ynnill ffordd honno: Canys [...]rfyddo bwrw cyfrif, a thynnu allan y [...]aul, a thalu'r gôst, ychydig fydd eich man­ [...]is. Oblegyd drwy eich amryfus arfer o [...]dywedyd celwyd, ynnill yr ydych dristyd [...]lon, a cholli gwir lawenydd: ynnill byrr [...]digrifwch, a cholli tragwyddol ogoniant; [...]nill vffern, a cholli y nefoedd. Gwneu­ [...]ur diafol yn gyfaill, a Duw yn elyn. Be­ [...]ach cyfrifwch, a bwriwch eich mantais.

Attolwg gadewch i ni dynnu at [...]diben yn y pwngc hwn; a dangoswch ar fyrr [...] achosion pennaf o gelwydd.

Y prifachosion o ddywedyd cel­ [...]ydd yw y rhai hyn. 1. Arfer. 2, Ofn.

3· Cybydd-dra.

4. Y Cythraul.

Beth yw'r feddiginiaeth? neu'r ym­ [...]ared.

Y feddiginiaeth yw hyn.

Di'ymarfer.

Hyder duwiol.

Bodlonrhwydd.

Dyfal weddi.

Chwi a ddywedasoch ddigon am y [...]ai hwn er peri i bawb i ffieiddio, ac ymwr­ [...]hod ag ef: ac sydd ynddynt ddefnyn o ras, neu wreichionen o ofn Duw: ond am y rhai ydynt [Page 190] aflan, byddant aflanach: Bellach moeswch at­tolwg, eich barn chwi am y seithfed arwydd o­ddamnedigaeth: yr hwn yw meddwdod.

Y mae y pechod hwnnw mor swrth, ac mor anifeilaidd, ac y tybygei ddyn mai afraid fyddei ddywedyd yn ei erbyn: on [...] y dylei pawb oll, a rheswm ganddynt ei ffiei­ddio, a chrynu o feddwl am dano. Oblegit pechod hychaidd ydyw, yn gwneuthur dyn yn anifail, ac yn tynnu ymaith galon dyn oddiwrth bob daioni, megis y testiolaetha y prophwyd Hosea: Putteindra, gwîn, a gwîn newydd sy yn dwyn ymmaith eu calonnau: Canys y [...] galon, pa flŷs, pa chwant a ddichon bod gan butteinwyr, a meddwon i ddim ar a fyddo da▪ nid oes arnynt ddim chwant i wrando, nac [...] ddarllain gair Duw, neu i weddio, ac i fyfyri [...] ynddo: y maent sywaeth ym mhell oddiwrt [...] Dduw, a phell oddiwrth bob gras, a daioni Am hynny y dywed y Prophwyd Ioel: D [...] ffroiwch feddwyr, ac wylwch, ac vdwch ho [...] yfwyr gwin. Ie y cadarn Dduw nefol sy'n cyhoeddi gwae iw herbyn: gwae y thai a gyfoda [...] yn foreu, ac a ddilynant ddiod gadarn, ac a a [...] hosant hyd yr hwyr, hyd oni enynno y gwi [...] hwynt. Ein Harglwydd Iesu et hun sydd y [...] rhoi i ni rybudd i ymogelyd rhag y pecho [...] hwn gan ddywedyd. Edrychwch arnoch eic [...] hunain rhag gorchfygu eich calonnan, a glothineb [Page 191] a meddwdod, a gofalon y byd hwn, a dy­ [...]od y dydd hwnnw arnoch yn ddisymmwth.

Mal hyn chwi a glywch pa wedd y mae Crist ei hûn a swrn or Prophwydi gyd ag ef [...]n taranu i lawr or nefoedd fygythion ofna­ [...]wy yn erbyn y pechod anifeilaidd hwn, yr [...]wn heddyw sydd yn amlhau, ac yn dwyn [...]hwysc yn mhlith meibion dynion.

Gwir iawn. Etto nid oes dim â bair [...]dynt ei adael ymmaith: Canys bai ydyw sa­ [...]hredig, a rhŷ gynnefin. Ni â welwn lawer [...]n tybied yn dda o honynt eu hunain (ac ni fyn­ [...]ant eu cyfrif ym mhlith rhai gwael) y rhai [...] adawant ir bai hwn eu gorchfygu, ac wrth [...]ynny yn colli eu holl gymmeriad, a'u coel dda [...]yd â gwyr synhwyrol: ie yn eu gwneuthur [...]u hunain megis môch, ac anifeiliaid direswm. [...]el y tystia yr yspryd Glân gan ddywedyd.

Gwatwarus yw gwîn, atherfycsaidd yw [...]od gadarn: Pwy bynnag a siommer ganddi [...]d yw ddoeth.

Y Brenhin doeth yn yr vn llyfr [...]'n gosod allan yn odiaeth y drygau, ar ni­ [...]eidiau sy'n canlyn meddwdod wrth ei sod­ [...]u. I bwy (medd efe) y mae gwae? I bwy y [...]ae ochain? I bwy mae cynnen? I bwy y mae [...]dwrdd? I bwy y mae gweliau heb achos? [...] [...]wy y mae llygaid cochion? Ir neb sydd yn [...]wilio am wîn cymmyscedig.

[Page 192]Yn yr vn bennod honno y dywed. Na fyd [...] vn or rhai sydd yn meddwi ar win: Nac [...] o'r rhai glythion ar gig: Canys y meddw, [...] glŵth a ddeuant i dlodi, Diha. 23.33 â gormod cyscu a b [...] myned mewn gwisc ddrylliog. Ymhellach [...] dywed. Dy lygaid â edrychant ar wrage [...] dieithr, a'th galon a draetha drawsedd. [...] fyddi megis vn yn cyscu ynghanol y môr, [...] fel vn yn cysgu ym mhen yr hwylbren. Yn [...] holl ymmadroddion hyn y mae r yspryd gl [...] yn dra eglur yn hyspysu i ni gynneddfau [...] meddwon - sef eu ymddygiad anifeilaidd, [...] maswedd a'u brynti.

Gwelwn gan hynny pa ffrwyth melldigedi [...] â drŵg' ddichwen â ddaw o feddwdod: sef [...] rhai hyn sy'n canlyn. Gwae, ochain, tri [...] wch, trueni, rheidusni, tlodi, cywilyd [...] trachwantau, ymryson, dadwrdd, y [...] gynhennu, ymladd, ymgeccru, glothin [...] clefydau, afiechyd, fwrth-gwsc, diofalw [...] ac afreoldeb.

Felly yr wyf yn bwrw mai bai Sceler neu angu­riol. anaf [...] yw meddwdod, gweddeiddiach i lwdn hŵ [...] nac i ddŷn â rheswm ganddo. Ac fel y [...] wed vn▪ Demost. in Olin [...]h. Meddwdod yw y fam' ddinas [...] holl dalaith y drŵg gampau. Da gan hyn [...] y dywed yr Athro Cenedlig: Pan yfer yn [...] chel, y mae dyn fel cerbyd ar ei rhedeg [...] neb i w hattal.

Moeswch glywed pa gospedigae­ [...]hau â wnaed ar feddwon yn yr oesoedd gynt, mal yr awr'hon y gallo dynion ddyscu ymo­gelyd wrth eu siamplau hwynt.

Ammon, vn o blant anraslon y Brenhin Dafydd yn ei feddwdod â laddwyd gan ei frawd Absolon. 1. Sam. 13.19. Benhadad Brenhin Syria pan ydoedd yn feddw â orchfygwyd gan Ahab Brenhin Israel. 1. Bren. 20.20. 1. Bren. 16.10. Gen. 19.37. Ela Brenhin Is­ [...]ael yn ei feddwdod â laddwyd gan Zimri ei wâs ei hun, a Chapten ar ei gerbydau: yr [...]wn hefyd â deyrnasodd yn ei lê ef. Lot yn fe­ [...]dw a wnaeth loscach gyd â ei ferched ei hûn, [...]c am hynny â gospwyd yn ei hiliogaeth.

Mal hyn ni â welwn pa ddialeddau â w­ [...]aed, ie ar frenhinoedd am y pechod hwn. [...]m hynny dyscent dynion o'r diwedd oche­ [...]d drŵgfeiau, a dilyn rhinwedd dda. Ac fel [...] dywed yr Apost [...]l, Gorphen eu iechydwri­ [...]eth drwy ofn, a dychryn. Oblegyd ni wna [...]in holl ddichellion, an cyfrwystra i ni ddim [...]leshad yn y diwedd: Ond darfyddo i ni gei­ [...]o bwrw [...]êl dros gyffion yma a thraw hŷd [...] gallom, etto ar hynt fe a'n ceir ni, bîd [...]rŵg, bîd da, wedi ein gwarchau tan ddigo­ [...]int Duw.

Beth yw hyn attolwg; â wnewch [...]hwi gymmaint defnydd o honaw? o bydd dyn wedi cael crap with gwmpniaeth ychydig [Page 194] mwy na digon weithiau? Nid oes nêb heb [...] fai ac y mae ir goreu o honom ddigon o [...] wellhau. O daw cymmydogion yngh [...] ymbell waith ir darfarn, a chwareu am b [...] yn ddifeddwl drŵg, i'm tŷb i, cymdeithas [...] yw, a modd cymmwys i fagu cariad rhw [...] cymmydogion: ac nid peth mor ffiaidd, ac [...] dywedwch chwi.

Myfi a welaf, yr ewyllysiech ch [...] deghau'r matter; ac a geiriau hygoel col [...] y peth, fel pe na bai nemmawr niwed y [...] ddo. Eithr pa wedd bynnag y gwnew [...] chwi fatter yscafn o honaw, etto yr Apo [...] a ddywed yn hŷf: Na chaiff meddwon eti [...] ddu teyrnas Dduw. 1. Cor. 6.10 Yr wyfi yn tybied [...] digon yw'r vn ymadrodd hwnnw i bend [...] du, ac i daro drwy galonnau holl feddw [...] [...] byd.

Oblegit cymmaint yw mewn ystyria [...] a phe dywedasai yr Apostol: Pob meddw [...] ydynt hynod wrthodedig: Cŵn Vffe [...] caeth'weision y cythraul, ac wedi ymr [...] [...] ddestruw tragwyddol, a damnedigaeth.

Ond chwi a ddywedwch nad oes g [...] nych feddwl drŵg. I'ch atteb: Beth b [...] nag yw eich meddwl, drŵg yw eich gwei [...] redoedd, a chyn-ddrwg yw eich cymdeith [...] Oblegid pa feddwl da a ddichon bod genny [...] neu pa gymdeithas dda y gelwch, chwi p [...] [Page 195] [...]yddo gweithwyr tlodion, crefftwyr ar cy­ [...]felyb, yn eistedd yn segur drwy'r dydd yn y [...]afarndŷ: yn ofer'dreulio eu hamser, a'u ha­ [...]ian. Yn chwareu, yn gloddest, yn tyngu, [...]n llygad'rythu, yn ymddifoli, yn ymyfed, [...]n ymgynhennu, ac yn dadwrdd. Nid oes [...]im gwir gy feillach dda yn hyn: llwyr annu­ [...]ioldeb yw: ac annuwioldeb y gelwir, pan [...]yddo dynion tlodion yn byw yn segur, ac [...]n afradlon gan esceuluso eu galwedigaeth, a [...]adael eu gwragedd truain, a'u plant gar­ [...]ref i Iefain ueu i floe­ddio. nadu am fara i dorri eu newyn; yn [...]arod i lewygu, i gardotta, i ledratta. atto­ [...]wg dywedwch eich cydwybod, pa gymdei­ [...]has dda yw hyn?

Etto er hyn ei gŷd, y mae rhai yn [...]mgadw allan or tafarnau; ac etto cynddrŵg [...]c eraill. Canys enllibio, a drwg'absennu eu [...]ymmydogion a wnânt: A gwneuthur direidi, [...]c atcasrwydd cyn gynted ac eraill: Cenfi­ [...]ennus ydynt, ac yn barnu arnom, ac yn [...]iystyru ein cymdeithas. Etto yr ydym [...]i yn tybied o honom ein hunain, ein bod [...]ystadl â hwythau, er duwioled ydynt mewn [...]olwg.

Dywedyd yr ydych mwy nag â [...]yddoch neu â ellwch ei brofi yn erbyn rhai [...]well na chwi eich hûn. Eithr pe felly y [...]yddei, ni wnaech ond cyfiawnhau y naill be­chod [Page 196] drwy'r llall, y lleiaf drwy'r mwyaf [...] i ba bwrpas?

A gondemniwch chwi bod cy [...] deithas dda?

Na wnaf; yr wyf fi yn tybied [...] dda iawn O bôb duwiol, a Christianog [...] gymdeithas, ac yn cydnabod mai hynny yw [...] o'r cyssuron pennaf sydd gennym yn y b [...] yma.1 Pet. 2.17 Myfi â wn y gorchymynnir i ni ga [...] cymdeithas brawdol. Ond am eich cymd [...] thas chwi vwchben pottiau câs yw genn [...] ai ffieiddio yr ydwyf.

Canys scrifennedig yw: Y nêb a ganly [...] oferwyr a lenwir o diodi. Diha 28.19 A thrachefn. Y v [...] a fyddo gydymmaith i loddestwyr, a gyw [...] lyddia ei dad. Diha. 28.7 Ac mewn man arall: [...] neb â garo wîn ac olew, ni bydd cyfo [...] thog. Diha. 28.17

Attolwg Mr. Theologus, na si [...] dwch ag ef mwy: eithr moeswch i ni dyn [...] tu ag at ddibennu y matter yma; â mynegw [...] i ni ar fyrr, pa rai yw prifachosion meddwdod?

Yr achosion yw y rhai hyn sef.

• Drŵg gym deithas.
• Achosion medd-w­dod.
  Tafarnau.
• Seguryd.
• Drwg'awen.

Beth yw'r gwir feddiginiaeth?

Y Neu, y modd i o­chel me­ddwdod. meddiginiaethau yw y rhai [...]yn.

• Gochelyd drwg' gymdeithas.
• Gochelyd tafarnau.
• Pryssurdeb yn ein galwedigaeth.
• Trefn dda i fyw.
  Meddigi­niaeth i feddwdod.

Felly Syr: Chwi â aethoch yn ddigon [...]ell yn y pwngc ymma. Bellach moeswch i [...] ddyfod at yr wythfed arwydd o ddamnedi­ [...]aeth, yr hwn yw seguryd.

Am seguryd, hyn â ddyw [...]daf ar [...]rr: mai mam pob drygioni yw, a llysfam [...]ôd rhinwedd-dda: ie mammaeth pob a­ [...]eol, mam putteindra yw, mam balchder, [...]am lledrad, mam meddwdod, mam an­ [...]wybodaeth, mam amryfusedd, mam tlodi, [...]am enllib, a drwgabsen, dadwrdd, a si­ [...]radach, ymchwrnu, ymddifenwi, ac ym­ [...]ynhennu, â pheth nid yw? Seguryd [...]edd vn o brif bechodau Sodom, fel y tystia y Prophwyd Ez [...]chiel, gan ddywedyd.Ezec. 16.49 Balch­ [...]er, digonoldeb bara, a gormodedd seguryd [...]edd ynddi, ac yn ei merched. Helaeth iawn [...]w Salomon yn yr achos hwn. Enaid y diog a [...]deifyf ac ni chaiff ddim. A thrachefn.Diha. 13.4 Y [...]iog sydd ddoethach yn ei olwg ei hûn, na [...]ith o wŷr yn medrû rhoi rhefwm synhwyrol. [...]ynny yw. Efe a'i tybia ei hûn yn ddoeth­ach [Page 198] o lawer, am arbed ei gorph, pan [...] eraill yn cymmeryd poen. Efe â ddyw [...] Etto ychydig gyscu, ychydig heppian, [...] chydig wascu dwylo i orwedd, ynghyfw [...] hyn y daw tlodi arnat, megis ymdeithud [...] sef yn ddiarwybod, a'th angen fel gŵr arfog Hynny yw yn grŷf. Y diog, â guddia ei law yn ei fonwes, a blin ganddo ei hestyn at [...] enau. Trachefn mewn man arall y dyw [...] yr yspryd Glân. Y diog ni ardd yn amser g [...] af, am hynny y bydd yn cardotta yr hâf, [...] ni chaiff ddim. Drachefn. Y dyn diog fyd [...] frawd ir neb â fyddo dra afradlon. Ym mh [...] llach y dywedir. Fel drŵs yn troi ar ei golyn felly y trŷ y diog yn ei wely. Sef efe â geidw ei welŷ fel pe bai ynglŷn wrtho.

Ac oblegyd y myn yr yspryd Glân amlha [...] yn y pwngc hwn, Scrifennedig yw ymh [...]llach am y dyn diog. Y mae llew mawr [...] y ffordd, y mae llew yn yr heolydd, hynny yw▪ pan fyddo dim gorchwyl da yn llaw (meg [...] pregethu, darllain, gweddio, rhoddi i [...] tlawd, &c. yna cilio yn ôl a wna, fel malwe [...] iw chogwrn, bwrw ei beryglon, a dychymmig escusion: yna budd, a digrifwch, prysur­deb, a diogi, achosion gartref, ac acho [...] on oddi cartref, cymdeithion a mîl o rwystrau a saif ar ei ffordd, megis cynnifer o lewod, i rwystro, ac i luddias iddo wneuthur [Page 199] dim daioni. Felly ni a welwn mor hyspys, ac [...]r helaeth y mae yr Scrythyrau Sanctaidd [...] portreiadu cwlbrenni diog swrth y bŷd [...]n, a meibion seguryd: y rhai cyn an­ [...]wsed yw eu tynnu at ddim da, a llusco [...]n arth at y sang'bawl.

Ac am achosion crefyddol, hwy a ânt yng­ [...]lch y rheini mor fywiog, ac mor-llawen a [...]idr i ddringo'r yscol iw grogi am ei ledrad.

Mi a welaf yn amlwg, fod y pechod [...]n o seguryd yn bechod tra-anafus: ac yn [...]eiddin llawer o feiau: Etto er hynny ei gŷd, [...] [...]ae llawer yn tybied eu geni i fyw yn segur: [...]gis llawer o foneddigion ieuaingc, ar Cyffe­ [...]; y rhai a dybiant eu dyfod i'r byd i wneu­ [...]r, nid dim amgen ond hela, ac hebocca: a [...]wareu disiau, a chardiau, a dilyn anllywo­ [...]eth, a rhodres, a threulio eu dyddiau mewn [...]luswedd, ac oferedd. Drachefn y mae lla­ [...]r o lwbîod pen drymmion, ac ebol'feirch [...]dr ddiog mewn trefi, a phentrefi heb wneu­ [...]r dim drwy'r dydd ond rhodio'r heolydd, [...]tedd wrth sioppau a mynych drammwy i'r [...]farnau: Llawer o ddinasyddion, goludog, [...] bendifaddeu y gwragedd, a orweddant fy­ [...]haf yn eu gwelau hyd naw ar y glôch, ac [...]o a godant, ac a ymdacclant erbyn cinio. Ac darfyddo ciniawa yn ddigonol, a dreu­ [...]nt y darn arall o'r diwrnod, a rhan fawr o'r [Page 200] nôs hefyd mewn chwareuon, chwedleuach, dadwrdd, siaradach, sibrwd, sisial, a maldar. [...] o'r fath fuchedd segurllyd. Llawer o weisio [...] afreolus hefyd a gam'dybiant, eu geni hwy y [...] vnig i chwareu, gloddest, tyngu, putteinio, rho [...] dressa, Swaggrio, a threulio eu hamser mew [...] seguryd.

Eithr am y rhai hyn oll: da y dywedodd y [...] Athro Cenedlig: Illos pariter indignantur [...] dij, & homines qu squis otiosus. Duw a dŷ [...] sy gas ganddynt y dyn segurllyd.

Gresyndod mawr yw gwele [...] cynnifer o wyr, a gwragedd yn y byd mo [...] segur, ac mor anfuddiol, ac ymaent: Cany [...] sywaeth y mae gormod heb ganlyn math [...] y byd ar gelfyddyd ônest: yn byw yn ddifed [...] nid gwell neb erddynt. Ni wnânt ddim [...] nac ir eglwys, nac ir deyrnas. Tebig ydyn [...] i gaccwn: gormes anfuddiol y byd ydyn [...] Ni wna Duw ddim defnydd o honynt: Ni [...] oes iw gael oddiwrthynt na gwasanaeth [...] Dduw, na daioni ir eglwys, na llesâd i [...] wlâd, na budd i gŷmmydogion, na chardo [...] i dlawd.

Meddwl y maent eu dyfod ir bŷd, nid [...] ddim amgen ond bwytta, ac yfed, a chysg [...] a chyfodi i chwareu. Meddwl y maent y dylent dreulio eu hamser ar ddisteu, a dawnsio▪ mewn putteindra, a gwychder, mewn glothineb, [Page 201] a moethusdra, yn ymlenwi fel môch, ac yn rhythu eu boliau: yn tywallt [...] potânau, yn ymbesci fel ba [...]ddod mewn [...]utt, hyd oni byddont yn ddigon breision, ac [...]el y dywed Iob: Mêr ei esgyrn ef ydynt i­ [...]aidd, tôdd efe ei wyneb a'i frasder, ac â wnaeth dyrch o floneg ar ei dynewyn. Oh, [...]a fuchedd anifeilaidd yw hon? Ffei o honi, [...]fei o honi cymwysach ydoedd i'r Epicureaid [...]ac i Gristianogion: i fôch, nac i ddynion: [...] Sardanapalus, ac i Heliogabolus, ac [...]r cyfryw bol'dduwiau, nac i Broffesswyr yr Efengyl.

Eithr am y cyffel [...]b ôll, digon yw'r hyn [...] ddywed Iob: Treuliant eu dyddiaû mewn daioni, ac yn ebrwydd y descynnant i'r bedd.

Eithr oni ddichon bod yn rhŷdd neu yn gyfreithlon i Arglwy [...]di, ac i Ar­glwyddesau, i wŷr a gwragedd boneddi­gion, a rhai mawrion eraill, fyw yn se­gur, gan fod ga [...]ddynt ddigon, o fodd iw cadw?

Nid yw Duw yn cennadhau i neb fyw yn segur: O [...]d pawb, mawr a by­chan â ddylent fod ganddynt beth iw wneu­thur ryw fodd neu ei gilydd: ie er llessâd ir eglwys, neu'r wlâd: [...]eu er mwyn cynnal lywodraeth dda ar eu teuluoedd. Neu er d [...]i­oni [Page 202] i drefi, ac i blwyfau, ac ir rhai y mae [...] yn byw yn en plîth: Neu er cymmorth [...] chynhaliaeth y tlawd: Neu er llwyddiant [...] Efengyl, a maentumiaeth y weinidogae [...] eglwysig: Neu er mwyn rhyw amcan [...] ne'u ei gilydd.

Ir tuedd'fryd hwn y dylid cymmwyso e [...] synwyr, ein dŷsc, ein cyfarwyddyd, ei [...] callineb, ein cyfoeth, ein hiechyd, ein do [...] thineb, ein rhwysc: Gan wybod hyn, fod y [...] rhaid dyfod, ryw ddydd, i roddi cyfrif o' [...] gorchwyliaeth, a bwrw hefyd pa fôdd, [...] trinasom ein talentau.

Am hyn y dywed Iob: Dŷn â aned i flinder fel yr eheda gwreichionen yn vchel. A Duw â osododd hyn ar Adda a'i holl hiliogaeth: se [...] drwy chwŷs dy dalcen y bwytet fara. Rhai [...] osodant ar lawr bedwar achos, paham y dy­lei pob rhyw ddŷn weithio yn ddiwyd yn ei alwedigaeth.

1. Er mwyn dwyn yr iau â osododd yr Arglwydd ar bob rhyw ddŷn.

2. Yn ail, er mwyn ynnill pethau ang­enrheidiol ir bywyd ymma.

3. Er mwyn byw yn fuddiol i gymdei­thas ddynol.

4. Yn olaf, er mwyn gochelyd drwgfe­ddyliau, a drwgweithredoedd.

S. Paul sy'n beio yn fawr ar rai yn eglwys [Page 103] Thessalonica: am eu bod yn rhodio yn anlly­wodraethus. Sef yn segurllyd, ac heb ryw fâth ar gelfyddyd neu alwedigaeth gy­freithlon. Ac am hyn y mae efe yn gosod trefn, ynghylch y rhai ni weithiant, sef na ddylent gael bwytta. Felly ni â welwn yn eglur, nad yw Duw yn canniadhau i neb fod yn segur.

Canys pan fyddom yn segur (fel y dangos­wyd or blaen) yna agored ydym ir cythraul, ac iw brofedigaethau: Ac ynteu sydd yn ym hyrddu i mewn ynom, ac yn ein gorchfygu. Tra yr arhosodd y Breuhin Dafydd yn se­gur gartref, yn nechrenad y flwyddyn, prŷd yr arferent Brenhinoedd fyned allan i ryfela buan y daliwyd ef mewn dau bechod ffiaidd sef godineb, a llofruddiaeth. Tra fu Sampson yn rhyfela yn erbyn y Philistiaid ni allwyd er­ioed nai ddal, na'i orchfygu: eithr wedi ymroi o honaw i seguryd, a maswedd efe nid yn vnig â wnaeth, odineb gyd ar ddi­ffeithwraig Dalilah, ond hefyd â ddaliwyd gan ei elynion, ac â dynnwyd ei lygaid yn dosturus.

Y siamplau hyn a ddangosant mor bery­glus yw seguryd. Am hynny yr yspryd Glân a'n denfyn i'r yscol, at greadur bychan▪ sef y morgrugyn: i ddyscu ganddo, nid yn vnig [...]chel seguryd: ond hefyd arfer doethineb, a [Page 204] rhagluniaeth yn ein gweithredoedd. Cerdd [...] at y morgrugyn tydi segu [...]l [...]yd, edrych ar ei ffyrdd ef, a dysc synwyr: Nid oes ganddo neb iw arwa [...]n, iw lywodraethu, nac iw fei­stroli, ac er hynny y mae efe yn paratoi ei fwyd yn amser hâf, ac yn casclu ei lynniaeth amser cynhaiaf. Ac mewn gwirionedd peth rhyfed [...] yw, o'i ystyried pa boen dibaid, a diddeffy­giol a gymmer y creadur gwael hwn i gasclu yr hâf, fel y byddo ganddo ei gyfraid o gyn­haliaeth erbyn y gaiaf.

Dyscwn ddoethineb oddiwrth ei siampl ef, Gosodwn y creaduriaid o flaen ein llygaid megis drŷch i edrych arnynt. Ystyriwn fo [...] yr adar yn ehedeg, y pyscod yn nofio, y pryfed yn ymlusco, yr wybrennau yn troi▪ oddiamgylch, yr awyr yn ymsymmud, y môr yn llenwi, ac yn treio yn ddibaid: [...] hyd yn oed y ddaiar yr hon yw y creadur trymmaf ac anystwythaf or lleill ei gyd, heb peidio er hynny vn amser ai gweithio, ond yn dwyn ei baich ar osteg yr hâf, a dirgelwei­thio oddifewn y gaiaf, er mwyn ardymheru a darparu ei chynnydd-faeth erbyn y gwa [...] ­wyn nessaf.

Felly nyni a welwn fod y creaduriaid oll yn ddyfal ar waith yn eu rhyw eu hunain: Ac onid anferth▪ a chywilyddus i ni fyw y [...] segur, yn ddiofal, ac yn afreolus. Dyscwn [Page 205] bawb o hyn allan ochelyd rhag diogi, a byw [...]n ffyddlon, yn ddiwyd, ac yn boenus yn ein galwedigaethau neillduol: F [...]l y gallom gadw Satan ymmaith oddiwrthym, a bwrw [...]lawer o bechodau allan o feddiant ein calon­nau; y rhai oni bai hyn â dynn seguryd ar ein gwar [...]haf.

Y mae yn rhaid i mi gyfaddeu, mai bai anafus yw seguryd ym mhwy bynnag y caffer, ond yn bendifaddeu ffieiddiach ydyw yn fy marn i mewn llywodraethwyr, ac eg­lwyswyr.

Gwir yw hynny. Oblegit hwynt hwy â ddylent fod yn gyfarwyddwyr, yn rhe­olwyr, yn fugeiliaid ac yn wilwyr i bobl duw. Ac am hynny os hwynthwy â esceulusant eu dyled-swyddau, a'u gofal, peth anferth y­dyw: oblegit bod hynny yn peri niwed i la­wer. Da iawn y dywed y Poet cenedlig. Ni ddylei llywodraethwr, neu eglwyswr fod yn ddiog, neu yn segurllyd: Homer illiad. 2. ir rhai hyn y gorchymynnir meithrin y bobl, ac i'r rhain y mae llawer o bethau i ofalu am danynt.

Can hynny, pa resyndod yw bod llywo­draethwyr, yn fydol yn anghrefyddol, yn Babaidd, yn anrhinweddol, ac yn esceulus yn nyled-swydd eu galwe [...]igaeth? Pa faint mwy gresynol yw pan fyddo'r Eglwyswyr yn esceuluso darllain, ac astudio, yn ddiog i [Page 206] bregethu, ac i weddio, ac yn ymroi, rha [...] i gybydd-dod, rhai i falchder. rhai i ysmon­naeth, rhai i ryw bryssurdeb bydol, a rhai i dreulio eu hamser yn segurllyd mewn tafar­nau, yn ymŷfed, a chwaren, a gloddest, a rhodres, a dilyn cymdeithas ofer. Oh nad ymroddei y ddau fâth hyn ar alwedigae­thau cyffredin, i adael ymmaith eu diogi, a'u seguryd; ac i gyflawni dyledswydd eu galwedigaeth yn ddiwid, yn ffyddlon, yn o­falus, ac yn gydwybodus: Oblegit rhago­rol yw i bob mâth ar ddyn fod yn ddyn da yn ei le.

Megis bod yn llywodraethwr da, yn rheoli yn dda, ac yn llywodraethu yn syn­hwyrol gan achlesu, ac ymddeffyn dynion da, ac achosion da, ac ymosod yn erbyn dynion drŵg, ac achosion drŵg, drwy eu cospi yn llym, ac yn dôst: eithr ymgeleddu, a maentumio rhinwedd dda; a hynny, o wir draserch, a hoffder ei galon arni; a cheryddu beiau o wir zêl, a chasineb iw herbyn: Ac nid er mwyn ynnill cymmeriad yn vnig, neu er bodloni rhai: Neu o herwydd na ddi­chon amgen na gwneuthur hynny, neu o herwydd rhyw gau achosion eraill.

Ond o wir gariad ar Dduw, a gofal am ei ogoniant ef, o gydwybod o'i ddylêd, a chasineb diledrith yn erbyn pechod. Felly [Page 207] [...]eth odiaeth yw bod eglwyswr yn ŵrda yn [...]i le, yn gyfarwydd ynghyfraith yr Argl­wydd: yn pregethu yn boenus, ac yn ddy­fal: a hynny o gariad ac Dduw, ac awydd Duwiol i osod allan ei ogoniant ef, ac o wir dosturi tu ag eneidiau y bobl, gan wneu­ [...]hur ei oreu ym mhôb modd i'w hynnill [...]wynt at Dduw: gan ei ymddwyn ei hûn [...]n ei holl fuch [...]dd yn synhwyrol, yn grefyddol [...]n ddifeius, ac yn ddidramgwydd.

Felly peth vrddassol yw bod yn ŵr cyfoe­ [...]hog da, yn gwneuthur llawer o ddaioni [...]'i gyfoeth: yn cadw tŷ da, yn syber wrth [...]lawd: yn gweini wrth angenrheidiau y Saint: ac yn cyfrannu yn llawen, ac yn syn­ [...]wyrol lle y byddo rhaid.

Felly peth canmoladwy yw bod yn gym­mydog da: yn ddinas-wr da yn ymyl yr hwn [...] gallo dyn fyw yn llonydd, ac yn heddychol, [...]n llawen, ac yn gyssurus.

Ac i ddiweddu hyn o draethawd, peth da [...]w bod yn dlawd da, yn ostyngedig yn issel­ [...]eddwl, yn vfydd, yn boenus, yn barod i [...]neuthur cymmwynas, ac yn ewyllysgar fodloni pawb: Peth rhagorol yw hyn, a [...]hlodfawr, pan fyddo pob dyn yn cadw ei le, [...] gylch, ei drefn, ai bennod; pan fyddo [...]awb yn ofalus, ac yn gydwybodus am gy­ [...]awni dyledswydd eu galwedigaeth, pan [Page 208] wnelo'r gŵr ran gŵr, ar wraig ran gwrai [...] pan wnelo y tâd ran tâd, ar plentyn ra [...] plentyn: pan wnelo'r meistr ran meistr, [...] gwâs berthynas gwâs. Pan osodo pob dy [...] Dduw o flaen ei lygaid gan wneuthur y pethau a berthynant iddo ef yn bendant: C [...] nys yn hynny y mae yn sefyll anrhyded [...] Duw, gogoniant y Brenin coron yr eglwys, amddeffyn y deyrnas, diogelwch d [...] nasoedd, cadernid teyrnasoedd, a gwir gy [...] haliaeth pob [...]yn.

Da dros ben y dywedasoch mew [...] rhyw bethau: Ond nid wyfi yn gweled na dd [...] chon cyfoethogion yn wyr, ac yn w [...]aged [...] fyw yn segur os ewyllysiant hynny, gan fo [...] ganddynt ddigon o fodd iw cynnal, ac iw cadw: Canys onid cyfreithlon i ddyn wneuthur â fynno a'r eiddo ei hûn?

Nac ydyw. Canys nid cyfreithlo [...] i chwi gymmeryd eich cyllell eich hûn, a'c [...] lladd eich hûn a hi. Ac nid rhŷdd ichwi chwaith gymmeryd eich bwyall eich hûn, a llad [...] eich plant. Am hynny nid yw dda y rheswm hwnnw. Er bod gan gyfoethogion helaethrwydd o bob peth, fel nad rhaid iddynt weithio etto cymmerant ryw beth iw wneuthur a ddygo lesad iddynt ffordd arall, rhyw beth daionus, megis mynych arfer o weddio, a darllain yr Scrythyrau, fel y gallont [Page 209] athrawu, a chynghori eraill. Neu gwnaed Arglwyddesau, a phendefigesau fel y gwnaeth gynt y wreigdda ddaionus D [...]rcas. Sef [...]rynu brethyn a lliain; ei dorri, ai wethio, ai wnii, a gwneuthur o honaw beisiau, a chry­ [...]au, a gwiscoedd a rhoddant y rheini i'r tlo­ [...]ion: Canys fe ddywedir am Dorcas, ei bod [...]i yn gyfoethog o weithredoedd da, ac o elu­senau y rhai â wnaethei hi. Act. 9.36.39. Gwraig druga­ [...]og, a thosturus ydoedd hi, a charedig i'r [...]lodion.

Hi a dd [...]lladei y tlawd, ar noeth; hi a wy­ [...]dei fod hynny yn aberth cymmeradwy gan Dduw. O na bai gwragedd goludog ein [...]wlâd ni yn dilyn esampl Dorcas. Eithr [...]id yw'r dyddiau hyn sywaeth, yn dwyn nemmawr or fath ag ydoedd Dorcas.

Megis y dangosasoch i ni achosion [...] drygau or blaen: felly yn awr adroddwch i [...]i at [...]olwg, achosion y bai hwn hefyd.

Achosion seguryd yw y rhai hyn

Drwg siamplau.

Drwg-feithrin.

Byw yn ddigelfyddyd.

Moeswch glywed y feddiginiaeth.

Y feddiginiaeth yw'r pethau hyn: [...].

Meithrin da.

Gweithio yn ieuaingc.Achosion seguryd.

[Page 210]Siamplau da.

Diwydrwydd mewn galwedigae [...] gyfreithlon.

Gedwch i ni ddyfod bellach at yr [...] wydd olaf o ddamnedigaeth, yr hwn yw g [...] thrymder. Ac mi â ddymunaf arnoch fyneg [...] eich meddwl am dano allan or Scrythyrau.

Gwaith yw hwnnw mor anfeidr [...] ac na fedraf wybod, na pha le y dechreuaf, [...] ym mhâ fan y diweddaf: dyfn bwll diwa [...] lod ydyw o bob mawr ddrŵg echryflon. D [...] chreu ymadrodd am dano fyddei dechreu myned i ryw gat-berth ddyrys, o ba vn nid wy [...] yn dirnad pa fodd y deuwn allan. Eithr [...] blegit eich bod chwi yn ewyllysio clywed a [...] dano, hyn â ddywedaf am orthrymder: m [...] anghenfil creulon ydyw, pechod anafus gwaedlyd, ellyll anferth, gwrthun, ac vffern [...] yw. Yr scrythyrau mewn llawer iawn o fannau, ydynt yn llefain yn grôch yn ei erby [...] gan ei gyhuddo ei farnu, ai gondemnio i wa [...] lod vffern, Ac yn cyhoeddi bygythion ofnadwy, megis mêllt a tharanau yn erbyn paw [...] â lygrir ac â halogir ar bai sceler hwn gan a [...] ddodi iddynt y cyfryw enwau, a theitlau, a [...] a dynnir yn addas oddiwrth ffrwyth y pechod hwn, ac sydd yn gweddu yn gymmwysaf i orthrymwyr: sef. Eu bod yn malu wynebau y tlodion. Esay. 3.15. Ac yn tynnu eu crwyn oddiamdanynt: [Page 211] a'u cîg oddiwrth eu hescyrn. Mal. 3.2. Eu bod yn eu bwyt [...] hwynt fel y bwyttânt fara.

Dymma y rhai ydynt yn gwneuthur egni i lyngcu y cwbl (fel anifeiliaid rheipus) ac i dynnu yr holl ddaiar tan eu meddiant eu hu­nain, bid drwg, bid da, bid iawn,Psal. 14.4. Ier. bid cam drwy orthrymder, twyll, a thrais. Y lindis, ar mulfrain daiarol hyn ydynt debig ir mor­fil, yr hwn â lwngc yn fyw, byscod bychain: neu debig ir llew, yr hwn â ddifetha anifeili­aid eraill; neu gyffelyb i'r gwalch yr hwn a ddell yn ei grafangc, a blua, ac a fwyttu adar eraill.

Y bleiddiaid gwangcllyd hyn sy yn difetha y cwbl, ac yn llyngcu holl dlodion y tîr. Am hyn y mae Prophwydi yr Arglwydd yn by­gwth llawer gwae drom yn en herbyn.

Yn gyntaf, y Prophwyd Ieremi a ddywed. Gwae yr hwn â adeilado ei dŷ drwy anghy­fiawnder, ai stafelloedd drwy anwiredd. Esay 5.8.

Yn ail, y Prophwyd Esai addywed.

Gwae y rhai fy yn cyssylldu tŷ at dŷ, Mica. 2.2. ac yn cwplyssu maes wrth faes, hyd oni bydd eisieu lle, ac y trigoch chwi yn vnig ynghanol y tîr.

Yn drydydd, y Prophwyd Micah a ddy­wed. Gwae hwynt, canys meusydd a chwen­nychant hefyd, a theiau a dreisiant, ac a ddy­gant; gorthrymmant ŵr ai dy, dyn ai etifeddi­aeth.

[Page 196]Yn bedwerydd y Prophwyd Habacuc sy'n llefain gan ddywedyd. Gwae a adeilado dref drwy waed, ac a ddarparo ddinas mewn an­wired. S. Iago hefyd sydd yn bygwth y cyffe­lyb ddynion yn dôst iawn gan ddywedyd. Iddo yn awr chwi gyfoe [...]hogion, wylwch ac vdwch am eich trueni â ddêl arnoch: eich cy­foeth a bydrodd: eich aur a'ch arian a rydodd, a'u rhwd hwynt a sydd tŷst yr eich erbyn chwi ac a yffa eich cnawd fel tân. Yn ddiwaethaf, S. Paul a ddywed yn eglur: Na chaiff crib­ddeilwyr etifeddu teyrnas Dduw.

Mal hyn nyni â welwn faint o felldithion ofnadwy, a bygythion arswydus a gyhoe­ddir or nefoedd yn erbyn y cyfryw genawon gwangcllyd.

Ar cwbl yn ddigon bychan. Oble­git y maent wedi mwydo yn eu pechod, ar amliw oddiwrrho sy wedi myned cyn ddyf­ned, ac y bydd anhawdd byth ei gael allan Gwir yw yr hyn â ddywedasoch, fod y gor­chrechwyr sceler hyn megis yn sugno gwaed dynion, ac yn bryfedach yssol mwyaf eu gwenwyn ar y ddaiar. Ac etto yr wyf yn ty­bied na bu erioed fwy o honynt nac sydd yn y dyddiau hyn. Oblegid yr awr'hon y mae'r byd drygionus yn llawn or cyfryw rai, ac sydd mewn amryw fodd yn brathu, yn temmigo, ac yn gwascu'r tlawd; fel y gwelwn beunydd [Page 113] wrth brawf a chydnabyddiaeth resynol. Eithr chwi a fedrwch ddywedyd mwy na myfi am yr achos hwn: Am hynny attolwg i chwi ddangos yn eglur yr amryw fath ar orth [...]ym­derau, ar sy arferol a chynnefin yn y dyddiau hyn.

Y mae gorthrymder drwy occreth.

Gorthrymder drwy wobrau.

Gorthrymder drwy godi ar ardrethi.

Gorthrymder drwy gymmeryd gormod cyllid blaen-llaw,

Gorthrymder mewn masnach.

Gorthrymder drwy ardrethu tîr yn rhy­ddrud.

Gorthrymder yn gosod tai, a meusydd yn vwch nac a dalont,

Gorthrymder drwy rwymo gwŷr tlo­dion i ammodau anrhesymmol.

Gorthrymder yn bwrw tlodion allan o'u tai.

Gorthrymder yn cymmeryd tai gwŷr tlodion vwch eu pennau.

Gorthrymder mewn ffisoedd.

Gorthrymder gan gyfreithwyr.

Gorthrymder gan Swyddogion-eglwy­sig.

Gorthrymder drwy brynu yn rhâd, a gwerthu yn ddrud yr vn pethau.

Gorthrymder yn yr eglwys.

[Page 214]Gorthrymder yn y weinidogaeth.

Gorthrymder ar y tlawd.

Gorthrymder ar y gweddwon.

Gorthrymder ar ymddifaid.

Ar fel hyn ni a welwn fod gorthrymderau yn heidio ym mhlith pawb oll: ac nad oes dim ond gorthrymderau, gorthrymderau.

Mewn gwirionedd, creulon tros ben a gorthrymderus yw'r oes hon, yr ydym ni yn byw ynddi; ie, oes llwyr haiarnaidd yw. Te­bygol nad yw y rhai mawrion yn myfyrio dim amgen, ond ymosod yn gwbl ar orthrym­der; am leferydd ymaent, a breuddwydio am dano, a chael melusdra ynddo, ac am hynny yn ynfydu o honaw: fel y dywed Salomon: Gorthymder a wna ŵr doeth yn ynfyd. Tebig gan hynny fod y bai anafus hwn mor gadar'n­gryf, ai fod yn gyrru dynion i wallgofi, a my­ned yn ynfyd Cynhwy [...]ol i gasclu cyfoeth drwy drais, a thwyll, nid gwaeth ganddynt pa fôdd, nac oddiar bwy, am y caffont.

Er hynny diammeu yw wneuthur or vnig synhw yrol Dduw lawer o gyfreithiau da i ddiffoddi y drŵg hwn; ac y mae efe yn by­gwth dwyn dial am danynt drwyddo ei hûn: Ac yn bendifaddeu y mae ei gyfraith ef yn dar­paru dros ddiogelwch y tlawd, yr ymddifaid, y weddw, ar dicithr.

Eithr Chwychwi M. Theologus, â fedrwch [Page 215] goffau y cyfreithiau hyn yn well na myfi, o herwydd eich bôd wrth eich galwedigaeth yn bregethwr. Gan hynny adolwyn, gadewch i ni eu clywed hwynt gennych chwi.

Yn yr wythfed bennod ar hugain o Exodus, Duw â wnaeth y gyfraith hon sy'n canlyn: sef na orthrymmwch vn weddw, nac ymddifad: os gwnewch iddo ddim blinder: (Canys os gwaedda arnaf, myfi a lwyr wran­dawaf ei waedd ef) fy'nigofaint â ennyn, ac mi a'th laddaf ar cleddyf, a bydd eich gwragedd yn weddwon, a'ch plant yn ymddifaid.

Drachefn efe â ddywed; na orthrymma wâs cyflog, yr hwn sydd anghenus, a thlawd, ond ti a deli iddo ei gyflog am ei ddiwrnod, ac nad eled yr haul i lawr arno: (Canys tlawd yw, a thrwy hynny y cynnal efe ei enioes) rhag iddo lefain ar yr Arglwydd i'th erbyn di a bôd hynny yn bechod ith erbyn.

Ym mhellach yr Arglwydd â ddywed. Na orthrymma, ac na flina y dieithr, Canys diei­thraid fuoch chwi yn nhir yr Aipht. A Duw ei hûn sy'n bygwth, y bydd efe yn dŷst cyflym yn erbyn y rhai a attaliant gyflog y cyfloge­dig, ac a flinant y weddw, ar ymddifaid.

Ar Apostol a ddywed. Na fydded i neb orthrymmu na thwyllo ei frawd mewn mas­nach: Canys yr Arglwydd fydd ddialudd ym mhôb cyfryw beth.

[Page 216] [...]hal. 5.7. Salomon hefyd addywed: Os gweli mewn gwlad dreisio y tlawd, a bwrw i lawr gyfi­awnder, a barn, na ryfedda er hyn: Canys y­mae vchel yn gwilied ar vchel, ac y mae vn sydd vwch na hwynt.

Y deddfau sanctaidd hyn, ar cyfreithiau y­ma oll â wnaethpwyd yn erbyn gorthrym­der, ac a ddangosant yn amlwg pa ofal sydd gan yr Arglwydd dros ei bobl dlodion, cy­studdiol, a diymgeledd.

Eithr yr vffern'gŵn gorthrymmus hyn ydynt or cyfryw ddrwg athrylith ac na wnânt gyfrif o ddim. Ni ddichon yr vn o gy­freithiau yr Holl'alluog Dduw eu ffrwyno hwynt: Zeph. 1.1 [...]. nid oes dim a'i dychryna, dim, a'i hattal: hwy a wnaethant gyfammod ag vffern a marwolacth. Ceulo a wnaethant ac eu sorod nid ydynt yn ymwrando a dim. Ac fel y dy­wed Iob. Dymma y rhai sy'n gwrthwynebu goleuni: Iob 24.13. nid ydynt yn adnabod ei ffyrdd ef, nid ydynt yn aros yn ei lwybrau ef. Y mae eu calonnau cyn galetted ar Adamant nid oes dim ai cynnyrfa hwynt: dim a graffa arnynt. Y mae llefain mawr ym mhôb man rhag y gar­reg yn y lwynau, yr hwn yn ddiau sydd ofid blîn ir corph: Ond nid oes dim achw yn rhag y garreg yn y galon, sef y galon galed: yr hwn yw y clwyf blinaf ar a ddichon ddigwyddo i enaid dŷn, ac etto yn'r amserau hyn tyfu y [Page 217] mae yn aml iawn. Canys y mae calonnau dy­nion cyn galetted ar prês, ac fel y maen melin issaf megis y dywed yr Scrythur. Oblegid lla­wer yn enwedig o'r anhrugarog, ar gorthrym­mus dreiswyr hy [...] â ddywedant yn eu calon­nau: Ni wna'r Arglwydd dda, ac ni wna ddrwg, am hynny y maent yn nessau at eiste­ddle trais.

Gorwedd y maent ar wely Ifori, ac ym­mestyn ar eu gwâl, ac yn bwytta'r ŵyn o'r praidd a'r lloi o ganol y cutt: y rhai a ddatca­nant gyd â llais y nablau. Dychymmygant i­ddynt offer cerd megis Dafydd: y rhai â yfant win mewn phiolau, ac a ymirant ar olew pennaf, ac nid ymofidiant am ddryllio Ioseph: Sef am flinderau pobl Dduw.

Y Prophwyd Esay hefyd sy'n achwyn yn erbyn y fâth ddynion ar rhain, gan ddywe­dyd. Am waith yr Arglwydd nid edrychant, a gweithred ei ddwylaw ef ni welant. Pro­phwyd arall â ddywed. Cuddiodd ei wy­neb, ni wêl efe byth: yr annuwiol gan ei falchder ni chais Dduw, nid ydyw Duw yn ei seddyliau ef—vchel yw ei farnedigaethau o'i olwg ef. Dywedodd yn ei galon ni'm symmudir, o herwydd ni byddaf mewn drygfyd hyd genedlaeth, a chenedla­eth.

Chwi â ddywedasoch yn dda tros ben am donnogrwydd, a chaledwch calon y dynion hyn, y rhai ydynt mor anrhugarog wrth eu cymmydogion truein, ac braidd y dichon neb fyw yn eu hymyl. Mor flinion, ac mor aflonydd ydynt, ac na chaiff y tlodi­on heddwch i drigo yn agos attynt. Gwir â ddywed y Brenin doeth. Gŵr cadarn â flina bawb, ac sydd yn rhoddi gwerth, i'r rhai â ânt heibio, ond gŵr tlawd â lefara trwy ymbil: Sef drw y erfyn, ac ymbil. Oblegit y mae'r tlawd yn eu hofni: ac yn crynu pan eu gwelant, fel y cryna yr anifeiliaid pan rûo y llew. Llawer o gymmerwyr tlodion, o lafurwyr tlodion, o fugeiliaid tlodion, o weithwyr tlodion: Llawer o weddwon, a chyslog-ddynion â ddychrynant, ac â gry­nant pan ddêly bleiddiaid gwangcllyd hyn i rodio allan.

Ac fel y dywed Iob: Tlodion y ddaiar â gyd-ymguddiant. Canys (gwae eigion eu calonnau, ni allant oddef edrych arnynt) nid gwaeth ganddynt gyfarfod â chythraul, na chyfarfod ag vn o honynt; rhag ofn rhyw at casrwydd. Oblegit ofni â wnânt rhag cael rhybudd i ymmadael a'u tai: Neu ddirio arnynt am ychwaneg o ardreth, ac ammo­dau caethach: neu gymmortha vn o'u gwar­theg teccaf: Neu fenthyccio march: Neu [Page 219] geisio ŵythnos o waith, heb dalu byth am [...]ano: Neu borfa tros amser i farch, neu i [...]wch: Neu rhag iddynt dynnu rhyw gwe­ [...]l yn eu herbyn, a gwneuthur iddynt ryw [...]drŵg. Y truain hyn ni fedrant ddirnad pa [...]eth â wnânt, nac i ba le y ffoant, rhag [...]fn y rhuadwyr hyn. Blîn ydynt o'u bywyd. [...]ynych y dymunent eu bôd allan o'r bŷd, [...]an na byddo ganddynt ddim ymddeffyn i [...]machub, ond gorfod goddef fel y gallont. [...] herwydd hyn y dywedant weithiau, y [...]addeuent i bwy bynnag ai tarawei hwynt [...]n eu talcennau.

Oh gyflwr tosturus; ô ymmadrodd irad [...] glywed: rhaid yw i'r creaduriaid truein [...]yn ymdrafferthu, ac ymffwdanu drwy'r [...]wyddyn, hâf a gaiaf, ar rew, ac eira: [...]r frwdaniaeth, ac oerfel, i gasclu ynghyd [...]u cyllid, a'u hardrethi, er mwyn gallu talu [...]w meistr-tîr addig yn ei ddydd. Os amgen [...]a fodd y gallant edrych yn ei wyneb ef? [...]r bod eu hardreth wedi ei godi cyfuwch, ac [...]ai digon bychan i dalu, yw'r cwbl â allant [...]wy ei wneuthur. Ac wedi talu hynny [...]gwae fi) ni bydd wedi ei adael i'r gŵr tlawd, [...]c iw wraig, ai blant onid ychydig iawn tu [...]g at eu cynhaliaeth. Y mae yn gorfod iddynt [...]noi crystau, bod ar brinder bwyd, ac yn llym­ [...]ion eu cadachau: weithiau y bydd gandd [...]nt [Page 218] [...] [Page 219] [...] [Page 220] beth iw fwytta, ac weithiau ni bydd dim ond y plantos druein yn llefain am fara. M [...] nych y ceir yn wylofain yn eu tai, wrag [...] ddos gweddwon truein, a phlant ymddifaid yn athrist, ac yn bruddion yn yr heolydd Yn gymmaint ac yn y dyddiau hyn y gallwn gyd â Salomon droi, ac ystyried yr holl or­thrymderau tan yr haul, nyni â allwn weled dagrau y gorthrymmedig heb neb yn eu cys­suro.

Oblegit y cryfion â dreisiant y gweni­aid, megis y bydd yr anifeiliaid cryfaf yn rhuthro, ac yn bustachu y gwannaf. Y gorthrymwyr ffyrnig hyn â wascant y tlodion byd y byw. Cippiant oddiar yr ymddifaid, ar gweddwon yr ychydig â fydd ganddynt. Er na byddo ond buwch neu ychydig ddefaid wedi eu gadael, hwy â gymmerant hynny.

O bydd ychydig fael, ac elw iw gael oddiwrth dŷ, neu erw o dir, pa ystrywia [...] â ddychymmygant i lusco hynny i mew [...] tan eu ewinedd eu hunain. Y treiswyr hy [...] â wascant ar eu deiliaid cyn dosted a dwy [...] y gwely y gorweddant arno. Hwy â wyddant yn ddigon da, na ddichon y tlodi hy [...] ymgyfreithio â hwynt: ac am hynny hwy [...] allant wneuthur y cam â fynnont, a dango [...] pa greulondeb bynnac â ewyllysiant. [...] [Page 221] hyn y mae yn dyfod dagrau y gorthrymme­ [...]ig: O hyn y mae yn dyfod wylofain, a­chwynfan y tlawd. Eithr ôch y druain, wy­ [...]ofain â allant i yscafnhau peth ar eu calon­nau, ond nid oes neb iw diddanu, na dim [...]awn iw gael.

Eithr diau fod y tragwyddol Dduw yn eu canfod, ac y myn efe ddwyn dial arnynt. Ob­ [...]egit gwaedd y tlawd, yr ymddifaid, ar gwe­ddwon â ddaeth i glustiau Arglwydd y llu­oedd, yr hwn sydd ddialudd ar bob cyfryw beth: Ie dialudd cadarn fel y dywed Salo­mon: Na symmud hên derfyn, ac na thyret i feusydd yr ymddifaid, Diha. 23.10. canys eu dialudd hwynt sydd nerthol, ac â amddeffyn eu cwe­ryl hwynt yn dy erbyn di. Drachefn y dy­wed.Diha. 22.2 [...] Nac yspeilia y tlawd o herwydd ei fod yn dlawd, ac na sathr yr anghenus mewn barn: Canys yr Arglwydd â ddadleu dro­stynt, ac â orthrymma enaid y neb a'i gor­thrymmo hwynt.

Nyni a welwn wrth hynny, y dŵg y Duw cyfiawn ddialedd ar y gorthrechwyr anhrugarog hyn. Ni ollwng efe bob amser yn ddigosp y cyfryw gam, athraha â wneler a'r y tlawd.

Yn yr wythfed bennod or Prophwyd Amos, Y twng efe i odidawgrwydd Iacob, nad anghofia efe byth eu gweithredoedd [Page 222] hwynt. Drachefn drwy'r Prophwyd Ier [...] ­mi y dywed. Oni ddialaf ar y cyfryw genedla­eth a hon.

Diammeu y gesyd efe ei wyneb yn eu her­byn iw difetha ymmaith oddiar y ddaiar. Oblegid nid ydynt deilwng i ymlusco ar wy­neb y ddaiar: nac i anadlu ym mlith meibion dynion. Scrifennedig yw yn llyfr y Psal­mau, y gesyd Duw eu cyfeillion eu hunain yn eu herbyn hwynt, megis gwal i saethu attynt; y gesyd efe hwynt ar y naill du, ac y paratoa efe saethau yn ei linynnau yn erbyneu hwynebau.

Synna am hyn o nefoedd: a chryna di­thau o ddaiar: Gwrandewch chwithau o feistred-tiroedd creulon, Gorthrechwyr sceler, a gelêod y ddaiar. Da y gellir eich cyfenwi chwi gelêod; Canys sugno yr ydych chwi waed llawer o wŷr, gwragedd, a phlant tlodion; ei fwytta, ai yfed yr ydych. Hwn­nw â osodir ar eich byrddau moethus: ei draflyngcu yr ydych bob dydd, ac ymborthi, a byw arno.

Ac megis y dywed Iob: Y diffeithwch sydd yn dwyn iddynt fwyd, ac iw plant: Megis pe dywedasai: Ar yspeilio, a llâdd yr ydych chwi yn byw. Eithr gwae chwi erioed eich geni, oblegit gwaed y gorthrym­medig yr hwn â fwyttasoch, ac â yfasoch â [Page 223] waedda, ryw ddydd am ddial ar frŷs i'ch er­byn, fel y llefodd gwaed Abel yn erbyn Cain.

Eu gwaed hwynt â destiolaetha i'ch erbyn [...]n nydd y farn. A dagrau llawer o blant newynog, ac ymddifaid, a gweddwon â waedda yn grôch i'ch erbyn.

A ddialodd Duw ar Ahab am ei weithred greulon ac anghyfiawn yn erbyn Naboth wirion, ac oni ddial Duw arnoch chwi? A [...]yfodd cŵn waed Ahab, ac a ddiengwch chwi? Nagê▪ ni ddiengwch chwi ddim. Yr Arglwydd fydd tŷst cyflym i'ch erbyn fel y­ [...]ywedodd yn Malachi: A ddigiod yr Ar­ [...]lwydd wrth gyfoethogion y bobl am or­ [...]hrymmu y tlodion, (fel y clybu yr Holl­ [...]lluog waedd ei bobl, a'u gwragedd, yn er­ [...]yn eu gorthrymwyr) ac â dybygwch chwi [...] cewch ddiangc yn ddichlin? Oni ddŵg yr [...]nrhyw achos yr vnrhyw ddigwyddiad, a'r [...]yfryw bechod y cyfryw gospedigaeth? Gan [...]ynny gwybyddwch yn lle gwir, fod gan yr [...]rglwydd gistiau yn llawn dialedd i'ch [...]rbyn: a bod diwrnod yn dyfod pan agoro efe [...] rheini, ac y dygo hwynt allan yngolwg [...]awb ôll.

Gwybyddwch hefyd am drawstiau eich [...]ai, a cherrig eich muriau, y rhai a adeila­ [...]asoch chwi drwy orthrymder, a gwaed, y [Page 208] rheini â lefant yn eich erbyn yn nydd dig [...] faint yr Arglwydd. Fel y dywed y Pr [...] phwyd. Y garreg â lefa or mur, a'r trawst [...] ettyb o'r gwaith coed. Lle y dywed y Pr [...] phwyd wrthych, y llefa parwydydd eich [...] â adeiladwyd drwy waed, y gwaedda y rhei [...] yn vchel, gad atteb eu gilydd o'r ddeutu m [...] gis cantorion mewn Côr. Y naill du a lef [...] wele waed: a'r tu arall wele lâdd: y nai [...] du wele frâd, a'r tu arall wele greulonde [...] y naill, wele gribddeilio ac yspeilio; y lla [...] wele gybydd-dra: y naill â gân, wele a [...] rhaith: y llall, wele eisieu.

Ac fel hyn chwi â welwch pa wedd y by [...] coed a cherrig eich tai yn canu byrdwn [...] erbyn. A pha fodd bynnac y gwiscoch [...] amser wynebau o brês, ac y caledoch e [...] calonnau yn erbyn bygythion yr ofnad [...] Dduw, ac Arglwydd y lluoedd: Etto [...] mae dydd yn dyfod y dygir chwi i'r farn, [...] bodd, bid anfodd, heb yn waethaf yn [...] dannedd.

Chwi â ddeuwch vnwaith i'ch cyfrif. [...] a'ch delir ar y diwedd, ac a'ch dygir ger br [...] gorseddfaingc Duw, ac a'ch bernir o fla [...] Pen-Barn-wr y byd. Yna yr â barn [...] eich erbyn; sef y farn ofnadwy; Ewch ch [...] felldigedig i dân vffern, i'ch penydio yn d [...] gywydd gyd â diafol a'i Angelion. Oh [...] [Page 253] hynny, gwae, gwae chwychwi: Canys pa [...]sâd yw i ddŷn er ynnill yr holl fyd, a cholli [...] enaid ei hûn? medd yr Arglwydd Iesu. [...]n wir ynghylch cymmaint ac pe bai ddŷn [...]n ynnill ffyrling, ac yn colli can mîl o bun­ [...]au.

Oblegyd os i Vffern y teflir yr hwn ni roes [...] dda cyfiawn ei hûn fel y dywed ein Achu­ [...]wr: ac os colledig fydd yr hwn ni ddilla­ [...]odd y noeth: i ba le y bwrir yr hwn â le­ [...]rattod dda rhai eraill? A pha beth â dder­ [...]ydd i'r hwn â ddinoethodd y dilladog?

Gan hynny, edifarhewch mewn prŷd o [...]hwychwi orthrechwyr creulon. Ceisiwch [...]r Arglwydd tra y caffer ef. Gelwch arno tra [...]yddo yn agos. ymadewch a'ch ffyrnigrwydd [...]nifeilaidd. Ymwelwch ar ymddifaid, ac ar gweddwon yn eu hadfyd.

Rhennwch eich bara i'r newynog. Cyn­ [...]orthwywch y rhai â oddefant gam, i gael eu [...]yfiawnder. Gwnewch drugaredd a'ch deili­ [...]id. Na chodwch mwyach ar eich ardrethi. Na wescwch ar y truein tros y rhai y bu Crist farw.

Tosturiwch wrthynt, meddaf, ac na chy­ [...]tuddiwch hwynt. Dangoswch iddynt di­riondeb, â charedig [...]wydd: Meddyliwch am eich cyfrif mawr. Y [...]yriwch fyrred yw eich enioes, ac oferedd eich buchedd. Ymchw­elwch [Page 226] at yr Arglwydd a'ch holl galon me [...] ympryd, wylofain, a galar. Dihuddw [...] [...] ddigilonedd ef â lloi eich gwefusau, ac ag [...] spryd drylliedig. Ymofidiwch am â [...] heibio, a diwygiwch yr hyn sydd etto i d [...] fod.

Na wrthsefwch mwyach yn erbyn D [...] Canys ni thyccia i chwi ymryson ag ef: y [...] efe yn rhy-gryf i chwi: yr vnig synwyr i ch [...] yw dyfod atto yn ostyngedig, ac ym gym [...] di ag ef.

Deuwch atto, deuwch atto, chwi gen [...] laeth wrthryfelgar: ymddarost yn gwch [...] Brenin Ardderchog. Byddwch issel-feddw [...] ac vfydd tan ei law nerthol ef. Teflwch y [...] maith oddiwrthych eich cleddyfau, a'ch ta [...] annau, ac ymroddwch i'n Duw ni, Fel [...] y diangwch rhag y dialedd â ddêl. Felly [...] derbyn Duw chwi: y trugarhâ wrthŷch▪ [...] byddwch yn gymmeradwy gyd ag ef: y dy [...] i chwi faddeuant o'ch holl bechodau, ac i' [...] derbyn i nifer ei ddeiliaid cywir, a ffyd [...] lon.

Yr wyfi yn deall wrth amryw y [...] adroddion a draethasoch chwi, na cheir [...] lwyddiant o'r da â gascler drwy orthrymder [...] thrais: Canys gorthrechwyr ydynt yn bat [...] eu harian ar grwyn eu cymmydogion: pa fo [...] wrth hynny y bydd bendith arnynt.

Gwir â ddywedasoch. Oblegit megis y mae y da hynny yn felldigedig (fel y clywsom or blaen) y rhai â gasclwyd drwy dyngu, a chelwydd: Felly y mae y rheini hefyd yn felldigedig, y rhai â grynhoer drwy orthrymder, a thrais. Am hynny y dywe­dodd yr Arglwydd drwy'r Prophwyd Iere­mi. Fel petris yn eistedd, ac heb ddodwi yw'r hwn â helio gyfoeth yn anheilwng. Yn han­ner ei ddyddiau y gedu hwynt: ac yn ei ddi­wedd, ynfyd â fydd efe.

Och Dduw, na wnai ein llywodra­ethwyr ni, a'n swyddogion ryw drefn ar frŷs i ddiwygio y pethau hyn: ac i wellhau y bei­au syrhaed-lon sydd yn ein plith. Neu na fra­thent hwy eu hunain i mewn, a gwaredu y gorthrymmedig o law y gorthrymm-wr.

Odiaeth oedd Iob am y fâth beth â hynny. Canys am dano ef y dywedir. Dry­lliwn hefyd gil-ddannedd yr anghyfiawn, a gwnawn iddo fwrw'r sclyfaeth allan o'i dda­nnedd. Felly ni â welwn fod Iob yn peri gwaredu y gwirion, a thynnu yr oen allan o grafangau y llew. Scrifennir am dano ym mhellach yn y bennod honno. Bendith y colledig â ddeuei arnaf, Iob 29.27. a gwnawn i galon y wraig weddw lawenychu: llygad oeddwn i'r dall, a thraed i'r clôff, a thâd i'r anghenog; Iob 29.15▪ a'rcwyn yr hwn nid adwaenwn, â chwiliwn [Page 228] allan. Oh pa ŵr rhagarol oedd hwn. Oh na bai gennym lawer o fâth Iob, yn y dyddiau hyn. Salomon ddoeth yn synhwyrol tros ben sy yn ein cynghori ni bawb i ddilyn siamyl Iob yn hyn o beth. Gwared (medd efe) y rhai â orthrymmir, ac â luscir i angeu: Cauys paham y gade wit ti y rhai â dynnir i farwolaeth? Mi â ddymunwn, pe gwelet Duw yn dda, gael o'r cyngor hwn ei iawn-ystyried, ai arfer yn ein plith ni.

Y mae yn rhyfedd gennifi pa fodd rhag cywilydd y beiddia y gorthrymwyr creulon hyn ddangos eu hwynebau o flaen Duw yn ei deml sanctaidd, i weddio, ac i offrwm eu gwasanaeth iddo. Canys nyni a welwn am lawer o honynt, er bod ganddynt ddwyl [...]w budron, a chalonnau afl [...]n fel y clywsom; etto hwy â ryfygant, heb arnynt ddim g [...]ladeidd-dra, ddyfod i'r eglwys, a gweddio, neu o'r hyn lleiaf wrth orwedd yn eu gwelau y nôs, a brith-gyscu, y byddant weithiau yn sisial eu gweddiau, ac yn sibrwd ymbell air o ryw bader noster.

Gwae hwynthwy eu ffoled: Nid yw yr hyn oll â wnânt yn escus gwasanaeth i Dduw, ond rhagrith, a ffuant. Canys mewn gwirionedd ni wnânt gyfrif o Dduw: hwy a'u carant ef ar eu tafodau yn vnig: e [...]hr eu calonnau â ânt ar ôl cybydd-dod; a'u dwy­law [Page 229] sy yn llawn gwaed, ac am hynny ffiaidd gan Dduw hwynt a'u gweddiau hef [...]d. Ca­nys efe â ddywed: Pan estynnoch eich dwylo, y cuddiaf fy llygaid rhagoch: Esay 1. Hefyd pan we­ddioch lawer, ni wrandawaf, eich dwylo y­dynt yn llawn gwaed.

Ym mhellach yr yspryd glân â ddywed. Y neb a drŷ ei glust ymmaith rhag gwrando'r gyfraith sydd ffiaidd ei weddi hefyd. Diha. 28.9 A Da­fydd â ddywed: Pe edrychaswn ar anwiredd yn fynghalon, ni wrandaws [...]i'r Arglwydd. Ein Harglwydd Iesu â ddywed hefyd, Na wrendu Duw ar bechaduriaid, sef pechadu­riaid gwargaled, a difraw.Iohn 9.31▪ Felly nyni â welwn yn eglur (wrth yr holl dystiolaethau hyn or Scrythyrau sanctaidd) pa groesaw gyd â Duw sydd i weddiau Gorthrechwyr, ac i bob mâth ar ddynion anghrefyddol, ac annuwiol: Sef mai câs ganddo hwynt megis pethau drewedig a gwrthwynebus yn ei olwg ef.

Bellach i ddibennu hyn dangoswch i mi achosion gorthrymder.

Yr achosion yw y rhai hyn.A chosion gorthrym­der.

• Creulondeb.
• Cybydd-dod.
• Calon-galedwch.
• Cydwybod Dd [...]ŵg.
• Diafol.

Moeswch glywed hefyd beth yw'r yphyriau meddiginiaeth.

Y pethau hyn: nid amgen.

• Ymwared yn erbyn gorthrym­der.
  Tosturi.
• Bodlonrhwydd.
• Caredigrwydd.
• Cydwybod dda.
• Aml weddi.

Bellach Syr, megis y darfu i chwi draethu eich meddwl yn helaeth am y drygau bydol anafus, â grybwyllwyd or blaen: a phrofi yn oleu, ac yn hysbys eu bod hwy yn wenwyn marwol i'r enaid: Felly hefyd attolwg i chwi ddangos i ni hyn; onid ydynt yn ddrŵg ar lês y corph, y cyfoeth, a'r enw da.

Myfi â sefais yn hwy ar y beiau cyffredin hyn, o herwydd bod pôb mâth a [...] ddynion ganmwyaf wedi eu llygru a rha [...] neu rhyw vn o'r drygau hyn. Ac am hynn [...] ni ellir byth ddywedyd digon yn eu he [...] byn.

Canys y mae'r holl fyd yn gorwedd yn [...] pethau hyn, fel y tystia Ioan Sanct. Pe g [...] llid iachau dynion o'r clwyfau hyn, dia [...] meu y gwneid llwybr hyffordd i gael hela [...] thrwydd a râs: ac ni a gaem eglwys lw [...] ddiannus, a gwlâd hyfryd: Ond tra fyddo [...] [Page 231] [...]ethau hyn yn rhwystr ar y ffordd, pa obaith [...]ydd o gael doniau helaethach, a bendithion [...]wy rhagorol i'w tywallt arnom? Neu [...]llu o honom byth gyrhaeddyd ymarwedd­ [...]d gyweithas, a chymmeradwy gyd â Duw.

Oblegit y beiau hyn ydynt yn dallu [...]in llygaid, yn trymhau ein calonnau, ac [...]el y dywed y Prophwyd Ieremi, yn attal [...]aioni oddiwrthym.

Eithr am eich dymuniad chwi, y mae [...]n rhaid i mi gyfaddeu: megis y mae y [...]rwg-gampau hyn yn wenwyn marwol i'r [...]naid, ac yn arwyddion eglur o ddamnedi­ [...]aeth: Felly y maent hefyd yn dra pery­ [...]lus i'r corph, i'r cyfoeth, ac i'r enw: Ie ac [...]'r holl wlâd, yn gystal eglwys, a theyr­ [...]as.

Dangoswch allan or Scrythyrau, pa [...]nbydrwydd â ddygant i'r corph.

Yr Arglwydd ein Duw a ddywed. Os fy neddfau a ddirmygwch, ac os eich [...]naid a ffieiddia fy marnedigaethau, heb wneuthur fy holl orchymynnion, gan [...]orri o honoch fy nghyfammod, minnau [...]efyd a wnâf hyn i chwi: Gosodaf yn oru­ [...]haf arnoch ddychryn, darfodedigaeth, ar [...]rŷd poeth, y rhai â wnânt i'r llygaid ballu, ac [...] ofidiant eich eneidiau.

[Page 218]Efe a ddywed hefyd: Os nyni nid vfydd­hawn iw le [...]erydd ef i wneuthur ei holl or­chy [...]ynnion, ai ddedd [...]au: y gwna efe i haint lynu wrthym nes ein difa: y teru efe nyni a chŵydd, ac a chrŷd poeth▪ a chor­nwydion yr Aipht, a chlwy y marchogion, a lloscfa, ac a gwrês: hefyd y teru e [...] [...] ag ynfydrwydd, a dallineb, ac a synd [...] calon.

Felly chwi a welwch pa ddrygau angu­riol a fygwth yr Arglwydd eu dwyn ar ein cyrph yn y byd ymma, am y pechodau hyn, au cyffelyb. Eithr yn y gwrthwyneb, yr yspryd glân a ddywed: Ofna yr Arglwydd, a thynn ymmaith oddiwrth ddrygioni: hyn­ny fydd iechyd i'th fogel, a mêr i'th es­cyrn.

Pa ddrŵg a ddŵg y pechodau hynny a grybwyllwyd or blaen, ar ein da ni, a'n cyflwr bydol?

Hwy â gymmellant Dduw i'n melldithio ni ym mhôb peth y gosodom ein dwylo arno: Megis y mae yn eg­lur yn y pennodau â henwyd or bla­en: Lle y dywed yr Arglwydd fel hyn.

Oni wrandewi ar lais yr Arglwydd dy Dduw: melldigedig fyddi di yn y ddinas, a melldigedig yn y maes: melldigedig fydd dy [Page 233] gawell, a'th does di: melldigedig fydd ffrwyth dy grôth, a ffrwyth dy ddaiar mwyniant dy wartheg, a chorlannau dy ddefaid. Deut. 28. Melldige­dig fyddi di yn dy ddyfodiad, a melldigedig fyddi di yn dy fynedaid. Yr Arglwydd â dd [...]fyn arnat ti fell [...]ith, trallod, a cherydd yn yr hyn ôll yr estynnech dy law arno ac yn yr hyn a wnelech nes iddo dy ddinistrio▪ a'th ddifetha di yn gyflym am ddrygioni dy wei­thredoedd, yn y [...]hai i'm gwrthodaist fi. Ac ym mhellach efe â ddywed. Y torr ei efe ffon y bara: a dêg o wragedd â bobant eu bara mewn vn ffwrn ac hwy a roddant drachefn eu bara wrth bwys: ac hwy â fwytânt, ac nis di­gonir.

Chwi a welwch gan hynny y tynn y pecho­dau hyn ddigofaint Duw arnom, ac ar a fe­ddom

Pa niwed a wna y pechodau hynny or blaen i'n enw da ni?

Hwy a ddygant arnom ddanno­diaeth, cywilidd, ac anglod: ac a barant i bôb gŵr da ein ffieiddio, a'n diystyru. Llwyr ddiffoddi a wnânt ein holl eirda, a'n cymmeriad.

Oblegit megis y mae rhinwedd dda yn gwneuthur dynion yn aurhydeddus, ac yn barchedig:Gwŷd Beiau. felly drygioni âwna ddynion yn wael, ac yn ddicmigedig. Hyn â eglurir lle [Page 234] y mae yr Arglwydd yn bygwth Israel: mai am eu pechodau, a'u hanvfydd-dod y gwnai efe hwynt yn ddihareb, ie yn ddannodiaeth, ac yn rhyfeddod ym mhlith y bobl oll. Mewn amryw fannau eraill or prophwydi y mae efe yn bygwth, am eu pechodau eu gwneuthur hwynt yn wradwydd, yn gywilydd, ac yn rhai i yscwyd pennau arnynt gan y cenedloedd oll.

Yr wyfi yn ddiau yn tybied: me­gis y mae pechod yn gyffredin, yn llygru neu yn difwyno geir'da pob dyn: yr hwn sy gû, ac annwyl gan bawb: felly difwyno y mae yn enwedig y sawl y dynt mewn galwedigaethau vchel, a chymmeriad mawr o herwydd dŷsc, doethineb, a duwioldeb.

Chwi a ddywedasoch y gwir yn vnion, ag yn gysson ar Scrythrau: Canys yr Scrythur â ddywed: Gwybed meirw â ddre­want, ac â ddifwynant ennaint yr Apothecari: felly y chydig ffolineb a ddifwyna ŵr ardder­chog oherwydd ei ddoethineb, a'i anrhydedd. Lle y dengys Salomon, os â gwybedyn i flŵch ennaint yr Apothecari, a marw yno, a drewi ynddo, efe a'i difwyna oller daed fyddo: felly o chaiff pechod bychan fyned i mewn i galon, a thorri allan i dalcen gŵr tra enwog am ryw rinweddau rhagorol, y pechod by­chan hwnnw a'i difwyna ef, abair iddo anglod, er maint ei gymmeriad.

Dangoswch hyn, adolwyn yn eglurach.

Dal sulw ar hyn yr ydym ym mhob profiad: o bydd pennaeth yn ŵr da, ac ynddo lawer o ddoniau rhagorol, o rywiogeiddr­wydd; dioddefgarwch, gostyngeiddrwydd, a chariad▪ i wîr grefydd: er hynny os bydd efe yn chwannog, y bobl gyffredin a graffant ar hynny yn fwyaf, ac â ddywedant, y cyfryw bendefig sydd ŵr da iawn, oni bai vn peth, y mae efe yn chwannog dros ben, yn gorthrym­mu tlodion, yn dôst wrth eu ddetliaid, heb ga­dw tŷ iawn, ac yn gwneuthur ychydig ddaio­ni yn ywlâd lle' yr erys. A hyn yw'r peth sy'n difwyno'r cwbl. Ymhellach, gedwih i farn­wr, neu ynad, neu llywodraethwr fod wedi ei gynysgaeddu a champau nodedig o gallineb, synwyroldeb, cymmedrolder, haelioni, a chy­farwyddyd yn y gyfraith: Etto os bydd efe yn ŵr digllon, yn cymmeryd gwobrau: Oh mor flin a fydd hyn gan y bobl: Canys hwy â ddy­wedant: Gŵr odiaeth yw mewn gwirionedd, ond y mae vn peth ynddo yn difwyno'r cwbl: gŵr digllon a chyffrous dros ben yw: y mae mor ddigllon ar gyccynen: efe â ffromma yn aruthr am ben y blewyn: efe â gyffry, ac a sro­cha os edrychir arno. Ac heb law hyn, aruthr mor anghyfiawn ydyw: efe â gymmer wobr yn anrhesymol: odiaeth ganddo gael iro ei law: fe â wna'r peth a fynnoch am werth.

[Page 236]Etto ymhellach o bydd Pregethwr â chanddo rôdd ragorol, y Cyffredin bobl â ddywed am dano: Oh gŵr p [...]ffaith yw yn wir▪ odiae [...]h o ddŷ [...]c, Scrythyr'wr [...]rwyadl, gŵr nodedig mewn pulpyt: ond e [...]to er hyn ei gŷ [...] y mae arno remp yn difwyno'r cwbl, y mae yn faich anguriol: y mae efe cyn fal­ched a Luwciffer. Yn sicrr y mae ganddo d [...]oniau rhagorol: ond mi â attebaf i chwi y gŵyr efe hynny yn ddigon dâ.

Canys y mae ganddo ymddygiad vchel, ac a edrych yn flwng, ac yn scoewan ar bawb eraill: o mae yn chŵ [...]dd hyd yr ên▪ o falchder: yn tybied o honaw ei hûn yn well nag o nêb.

Mal hyn ni â welwn pa wedd y mae y gwybed meirwon yn difwyno'r cwbl: a pha fodd y mae rhyw vn pechod yn peri gogan i ddŷn, â fyddei, oni bai hynny, yn rhagori.

Beth-yw'r achos, fod rhyw vn pe­chod yn peri y fath angoel, ac anglod ir dynion perffeithiaf.

Y rheswm yw hyn: am fod y cy­fryw ddynion megis canwyll wedi ei gosod mewn canwyllbren, neu yn hytrach ar fryn i bawb iw chanfod, ac i graffu arni: a diogel yw fod mîl o lygaid yn edrych arnynt bob dydd.

Ac nid yn vnig yn eu canfod, ond hefyd [Page 237] yn manwl graffu arnynt, i weled y brycheun lleiaf, fel y gallent wneuthur mynydd o ho­naw.

Canys megis ar bappur gwyn glân y gwe­lir yn amlwg y blottyn lleiaf: ond mewn llarp o bappur llwyd prin y gellir dirnad er bod ynddo vgain o flottiau; yn yr vn môdd mewn Barnwyr, Swyddogion, Vstusiaid, Pregethwyr, a Phroffesswyr, yr amliw, neu'r brychni lleiaf â ganfyddir yn gyflym; Eithr ym mhlith y rhai gwaelaf, a gwaethaf eu buchedd, braidd y gwelir, ac y gwneir cy­frif o ddim er maint a fyddo.

Gan fod llygaid pawb ôll yn trem­mio ar y rhai enwog▪ yr oedd yn rhaid iddynt edrych yn grâff ar eu camrau, er mwyn tynnu ymmaith bob mantais oddiwrth y rhai ydynt yn disgwyl mantais.

Rhaid yn wîr▪ Ac ymhellach rhaid oedd iddynt weddio bob amser gyd â Dafydd. Cyfarwydda fynghamreu wrth dy air, Psal. 119.133. ac na ly wodraethed dim an wiredd arnaf. A thra­chefn:Psal. 41. [...] Ond am danaf fi yn fy mherffeithrwŷdd i'm cynheli, ac i'm gosodi ger dy fron yn dra­gywydd: Canys os y Cyfryw rai â ym­rônt i dyngu, i ddywedyd celwydd, i ymy­fed, i butteinia (er anfynyched fyddo) hwy â ganfyddir yn y fan: ac a gollant eu geir'da: eu clôd â benddua, eu gogoniant â [Page 238] dywylla, ar coel da arnynt, yn ebrwydd â wiscodd allan ei amser.

Bellach megis y dangosasoch pa fawr'ddrŵg a ddŵg y pechodau hyn ar ein eneidiau, a'n cyrph, ein da, an cym­meriad: Felly hefyd, attolwg dangoswch pa beryglon a ddygant ar yr holl wlâd.

Yn ddiddadl, tynnu i lawr â wnânt ddigofaint Duw arnom oll, a rhoi iddo achos cyfiawn i droi'r cwbl ar y gwae­thaf, a llwyr ddadymchwelyd, ac anrhei­thio llwyddiannus gyflwr yr eglwys, ar de­yrnas: Ie i wneuthur difrod anescorol, ac anghyfancdd-dra or cwbl. Oblegit y pecho­dau hynny ydynt megis pentwynion digo­faint Duw, ac megis sych'wŷdd i ennyn ei ddig ef, a'i lidiawgrwydd i'n herbyn. Canys yr Apostol a ddywed. Am y pethau hyn y daw digofaint Duw ar blant yr anv­fydd-dod.

Mynegwch i ni allan or Scrythyrau, pa fodd yn yr amseroedd gynt, y cospodd yr Arglwydd genedlaethau cyfain, a theyrnasoedd am y pechodau hyn'a'u cyffelyb.

Yn y bedwaredd o Hosea y dywed yr Arglwydd wrth ei bobl Fod cwyn rhyng­ddo â th [...]golion y wlâd, am nad oes wirio­nedd, na thrugaredd, na gwybodaeth o Dduw yn y wlâd, onid tyngu, dywedyd [Page 239] celwydd, lladd celain, lledratta, a thorri priodas â orchfygasant, a gwaed â gyffwrdd â gwaed: am hynny y galara ywlâd, y llesceir ywlâd, ar hyn oll â fyddo yn trigo ynddi, o fwystfilod y maes, ac o ehediaid y nefoedd, pyscy môr hefyd a ddarfyddant.

Ymma y gwelwn pa beth yw'r hyn â bair i Dduw gyffroi i'n herbyn, ac â wna i bawb o honom alaru. Felly yn yr vn ffunyd y mae yr Arglwydd yn bygwth drwy'r Prophwyd Amos. Mai am dreisio, a gorthrymmu y tlawd y dygei efe ddialedd ar yr holl wlâd. Oni chrŷna y ddaiar am hyn? oni alara ei holl breswylwyr.

Drachefn yr Arglwydd â ddywed drwy'r Prophwyd Ieremi. A'i myfi y maent hwy, yn ei ddigio, medd yr Arglwydd, a'i hwynt eu hûnain er cywylidd iw hwynebau? Am hynny fel hyn y dywed yr Arglwydd Dduw. Wele, fy llîd, am digofaint a dywelltir ar y fan ym­ma, ar ddŷn, ac ar anifail, a'r goed y maes ac ar ffrwyth y ddaiar fel y llosco ac na's diffoddir. Drachefu yr Arglwydd a ddy­wed.

Ac oni wrandewch y geiriau hyn, i'm fy hûn y tyngais medd yr Arglwydd mai yn anghyfannedd y bydd y tŷ hwn. P [...]atoaf he­fyd i'th erbyn anrheithwyr: pob vn a'i arfau, a hwynt â dorrant dy ddewis Gedrwydd, ac [Page 240] a'i bwriant i'r tân. Yn yr vn modd y bygwth yr Arglwydd drwy'r Prophyd Ezechiel gan ddywedyd: Am na rodiasoch yn fy neddfau, ac na chadwasoch, fy marnedigaethau, gan hynny myfi, ie myfi â ddeuaf i'th erbyn, ac a wna farn yn dy ganol, ie yngolwg cenedlo­edd. Ac myfi a wnâf ynot ti y peth nis gwn­euthym erioed or blaen, ac ni wnâf mwy y cyffelyb, o herwydd dy holl ffieidd-dra. Ca­nys yn dy ganol di y bwyttu y tadau y plant, a'r plant y tadau.

Drachefn, drwy'r vn Prophwyd y dy­wed yr Arglwydd. Y wlâd sydd yn llawn o­farnedigaeth gwaed, a'r ddinas yn llawn cren­londeb: Oherwydd paham myfi â ddygaf arnynt y cenedloedd drygionus, ac hwy a fe­ddiannant eu teiau: Myfi hefyd a wnaf i odi­dawgrwydd y cedyrn ddarfod, a'r lleoedd cyssegredig â halogir. Pan ddêl destruw, hwy a geisiant heddwch, ac nis cânt. Trueni â ddaw ar drueni, a sôn ar sôn: Hwy a geisi­ant weledigaeth y Prophwyd, eithr y gy­fraith â balla gan yr offeiriaid, a chyngor gan yr henaf gwyr. Y Brenin a lefara, ar twysog â wiscir ag anghyfannedd-dra, a dwylo y bobl yn y wlâd a flinir. Myfi â wnâf iddynt hwy yn ôl eu ffyrdd, ac yn ôl eu cyfiawnder y barnafi hwynt: ac hwy a gant wybod mai wyf yr Arglmyfi wydd.

[Page 241]Yn ddiweddaf oll yr Arglwydd a ddywed drwy ei Brophwyd. Gwran­do o ddaiar, wele myfi a ddygaf blâ ar y bobl hyn, sef ffrwyth eu bwriadau eu hunain, am nad ystyriasan [...] fyngeiriau i, na'm cyfraith, ond eu bwrw heibio.

I'r ystyriaeth yma y gellid cael llawer o fannau yn Scry [...]hyrau y Prophwydi, eithr y mae hyn yn ddigon i brofi y prif bwngc hwn: sef fod y Duw cyfiawn yn cospi cenedlae­thau cyfein, a theyrnasoedd, am eu pecho­dau a'u han vfydd-dod.

Gan fod yr holl bechodau hyn (am y rhai y dûg yr Arglwydd y cyfryw gospedi­gaethau cyffredin ar ei bobl ei hûn) mor aml megis llifeiriant a'r wascar yn gorescyn tros y wlâd yma, onid oes i ni achos i ofni rhag syrthio arnom ryw ddialedd dirfawr? Ac yn hy [...]rach oblegit bod ein troseddau ni yn cyn­nyddu beunydd, fel y gellid tybied fod cynhaiaf dial Duw yn nesau, ac yn tynnu yn agos.

Y mae achos i ofni, a dychrynu. Oblegit onid arbedodd Duw yr Angelion â bechasant, pa fodd yr arbed efe nyni? Onid arbedodd efe ei bobl ei hûn, beth sydd i ni i'w ddisgwyl am dano? Onid arbedodd efe y canghennau naturiol, pa fodd y arbed efe [...]i, y rhai ydym ganghennau gwylltion o [Page 242] naturiaeth? Ai gwell ydym ni na hwyn [...] hwy? A oes i ni le i ddisgwyl cael ein harb [...] pan gospwyd hwy? Onid yw ein pechod [...] ni mor lluosog eu rhifedi, ac yn gymmai [...] o faintioli a'r eiddynt hwythau? Onid [...] yr vn achos yn dwyn yr vn ffrwyth? [...] gwttogwyd braich yr Arglwydd? Neu [...] yw Duw yr vn Duw cyfiawn i gospi pec [...] yr awr'hon, ac y doedd efe gynt? ydyw [...] ddiammeu.

Ac am hynny y mae i ni achos maw [...] [...] alaru, ac i gwynfan, i ofni, ac i grynu▪ [...] herwydd bod cleddyf noeth o ddialedd yng [...] rôg goruwch ein pennau: Fel hyn y gwnae [...] Ieremi, fel hyn y gwnaeth Amos, fel hy [...] y gwnaeth Habacuk pan ganfuant yn anmlwg ddigllonedd Duw yn nesau at bobl Isra [...] a Iudah.

Tibied yr wyfi, y dylem ni yn hytrach arswydo, ac ofni, oherwydd bod ei [...] llywodraethwyr ni yn esceuluso cospi y beiau a grybwyllwyd vchod. Canys pan fyddo y rhai sy'n dwyn cleddyf cyfiawnder, yn esceuluso ei dynnu allan, i gospi trosedd-wy [...] a drwgweithredwyr hynod, yna fynychaf y cymmer yr Arglwydd ei bûn yr achos y [...] llaw, ac ai law ei hûn yn ddigyfrwng [...] ddyry gospedigaeth, a dial: yr hyn syd [...] beth tra ofnadwy, ac enbaid. Oblegit peth [Page 243] ofnadwy yw syrthio yn nwylaw y Duw byw.

Gwir a ddywedasoch. Canys os y rhai â osodwyd yma ar y ddaiar tan Dduw, i fod yn rhaglawiaid, ac yn swyddogion iddo, a gyflawnant eu dyledswydd yn ffydd­lon, drwy gospi drygioni, a phechod, a maentumio rhinwedd dda, drwy daro yt an­nuwiol, a chymmorth y duwiol: Felly y tynnir drygioni ymmaith o Israel, y troir heibio ddigofaint Duw, ac yr attelir ei far­nedigaethau ef: Megis y mae yn scrifenne­dig: Phinehes a safodd i fynu, ac â iawn far­nodd, a'r pla â attaliwyd. Eithr os y lly­wodraethwyr (rhag ofn, neu er dangos serch, a charedigrwydd; neu er elw, gweniaith, gwobr, neu ryw gau achos arall) a fyddant esceulus, a llaes i geryddu trosedd-wyr hy­ddrwg, ac yn barotach i daro'r gwirion, yna y maent yn cyffroi, ac yn annog digofamt Duw yn erbyn y wlâd, ac yn eu herbyn eu hunain.

Vn peth sydd ddrŵg tros ben gen­nif: Nad yw'r gyfraith fydol, na'r gyfraith eglwys yn gosod dim cospedigaeth, (neu y chy dig iawn) ar lawer o'r beiau, a henwyd o'r blaen: Sef balchder, cybydd-dod, gorth-rymder, celwydd, seguryd, tyngu, a'r cy­ffelyb.

Peth yw hwnnw i'w resynu yn ddiau. Canys pa le yr ydym ni yn gweled cospi dŷn balch, neu ddŷn chwannog, neu ddyn traws, neu dyngwr, neu ddŷn celwyddog, neu segurwr? Ac oher­wydd eu bod yn gwybod na ellir eu cospi, y maent yn caledu, ac yn hyfhâu yn eu pe­chodau. Fel y dywed y gŵr doeth: O her­wydd nad oes gyfraith, Preg. 8.10. i gospi drŵg yn fuan, am hynny calon plant dynion sydd yn llawn ynddynt i wneuthur drŵg.

Vn peth yr wyf yn rhyfeddu am dano: yn yr hwn yr ewyllysiwn gael gwybo­daeth ym mhel [...]ach: Sef beth yw'r achos fod tan frenin mor dduwiol lle y mae cyn­nifer o gyfreithiau da, a chymmaint o bre­gethu, ac athrawiaethu, gymmaint hefyd er hyn ei gyd, o ryfig i bechu ym mhôb grâdd, megis llifeiriant yn torri tros y glan­nau.

Yr achosion o hyn ydynt ymrafael, ac amryw. Eithr myfi â henwaf bedwar a­chos hynod, yn fi marn i.

Y cyntaf yw naturiol lygredigaeth dŷn, yr hwn sydd cyn gryfed, ac odid, od oes dim ai ffrwyna ef.

Yr ail yw siamplau drygionus, yn annog ar osteg i ddrŵg.

Y trydydd yw diffyg Pregethu mewn lla­wer [Page 245] o gynnulleidfaoedd yn y wlâd. O her­wydd yr hwn ddiffyg ni ŵyr llawer fod pe­chod yn bechod.

Ar achos olaf yw llygredigaeth, ac esceu­lusdra llawer or sawl ydynt mewn awdur­dod.

Onid yw y cefn-llanw, a'r llifeiri­ant hwn ar bechu, gyd â diffyg cospedigaeth am dano, yn darogan digofaint mawr i'n her­byn?

Ydyw yn wir. Megis y dango­swyd eusys o ran. Ac y mae amryw rag-ar-wyddion eraill o ddigofaint Duw, er nad y­dynt or vn rhyw. Sef y rhai hyn.

Anniolch-garwch am yr Efengyl.

Cam-arfer ein hîr heddwch.

Dirgel gaudduwiaeth.

Diddarbodrwydd cyffredin.

Ein addfedrwydd ym mhob pechod.

Cam-arfer ar drugaredd Dduw.

Amharch ar ei bir ymaros ef.

Difraŵch Proffesswyr.

Diffyg derbyn llesâd oddiwrth geryddon blaenllaw, sef y Cornwyd, drudaniaeth, marwolaeth, ac yscwyd y cleddyf, neu fygwth rhyfel.

Yr wyfi yn meddwl fod yr olaf hwn yn arwydd hyspys o ddialedd Duw, yn nesau attom: sef am nad ydym ddim gwell et [Page 246] cael rhag-ry buddion.

Gwir yw hynny: Canys peth cynnefin gyd â Duw, pryd na thyccio i ddy­nion gael ceryddon esmwyth, a chospedigae­thau cyffredin, yw dwyn arnynt rai a fyddo trymmach.

A phrŷd na wnaeth trallod blaenorawl ddim llesâd i ni, yna y mae achos da i ofni rhag rhyw ddialedd dybryd anescorol: Ca­nys dar llain yr ydym ym mhrophwydoliaeth Hosea: y byddei Duw i Ephraim ar y cyn­taf, fel gwyfyn, ac fel pydredd i dŷ Iuda: Ei­thr yn ôl hynny pryd nad oedd yn gwellhau dim wrth hynny, [...]os. 5.12. yr oedd efe i Ephraim fel llew, ac i Iuda fel cenew llew.

Felly y dywed yr Arglwydd mewn man arall, oni ddychwelent, ac vfyddhau ar al­wad cyntaf ei lîd ef, [...]eui. 26.18 [...]. 24.28. yna y cospei efe hwynt yn saith gymmaint mwy: Eithr os parhaent hwy yn ei cyndynrhwydd, yna bygwth y mae efe ddwyn arnynt am eu pechodau, saith mwy o ddialeddau. Ond oser hyn oll ni wellhaent ddim, eithr rhodio yn donnog, ac yn gildynnus yn ei erbyn ef, yna bygwth y mae efe saith mwy ychwaneg am eu pecho­dau: Ar bedwaredd waith, saith mwy etto y chwaneg. Prawf o hyn sydd gennym yn llyfr y Barnwyr. Lle y darllenwn fel y bu plant yr Israel am eu pechodau, tan warro­gaeth [Page 247] Brenin Aram-Naharaim, wyth mly­nedd.

Yn ôl hyn, o herwydd na wnaeth y blinder hwnnw ddim llesâd iddynt, ond i­ddynt ddychwelyd at eu hên bechodau: am hynny y gwasanaethasant Eglon Brenin Moab ddeunaw mlynedd.Barn. 3.

Yn ôl hynny am eu pechodau, a'u ffieidd­dra adnewyddol, yr Arglwydd a'u rhoes hwynt i fynu i ddwylo Midian tros saith mly­nedd ychwaneg.Barn. 7.10.

Gwedi hyn, am adnewyddu eu pechodau, yr Arglwydd a'î gwerthodd hwynt i ddwy­law y Philistiaid, ac Ammoniaid, y rhai a'u cy­studdiasant yu dôst,Psal. 106.3 [...] ac a'u gorthrymmasant ddeunaw mlynedd, Ac yn olaf i gyd, pan nad ymchwelent atto, er na newyn, na no­deu, yna y rhoes efe hwynt i fynu i gleddyf eu gelynion, ac a'u daliodd tan gaethiwed, a chaeth-glud ddeg mlynedd, a thrugain. We­di hyn oll, pan ryddhauwyd hwynt o'u caethi­wed, a dychwelyd o honynt adref yn ddio▪ gel at eu cenedl eu hûn, a chael heddwch, a llonyddwch tros amser hir: etto syrthiasant ar hynt i adnewyddu eu pechodau, ac am hynny y cystuddiodd yr Argswydd hwynt yn ddirfawr, drwy wahanu emerodraeth y Groe­giaid, sef sef Magog, a'r Aipht, Seleucidae, a Lagidae: a hynny tros yspaid ynghylch try­chant [Page 248] oflynyddoedd.

Ac dymma'r peth a ddywed y Prophwyd Hosea: Llawer o ddyddiau yr erys meibion Israel heb frenin, ac heb dwysog, ac heb aberth, ac heb ddelw, ac heb Ephod, na Thera­phim.

Helaeth tros ben yr amlygasoch yr arwydd olafhwn o ddialedd: sef fod Duw ar y cyntaf, megis yn ein curo ni, ar ein dillad y tu allan yn vnig: eithr os parhawn ni mewn pechod, i aros ynddo yn hwy, efe a'n fflan­gella yn dôst ar ein crwyn noeth: Ac oni fyn dynion ymroi ar y gwialennodiau yscafn cyn­taf, yna y teru efe yn ddwysach, ddwysach, hyd oni thynno ein pennau i lawr yn issel, ac y paro i ymchwydd ein calonnau laesu, a lla­rieiddio.

Ac am hynny da yw ymroi iddo ar y cyntaf: Oblegid nid ynnillwn ni ddim o fod yn don­nog yn ei erbyn ef. Nid yw hynny ond peri iddo amlhau ei ddyrnodiau, a'n curo ni waeth­waeth: Canys niddichon efe oddef grwgnach, a grwmmial yn ei erbyn a gŵg, neu gilwg afry wiog, a childynnus: ond bellach deuwn at y matter

Gan fod cynnifer o rag arwyddion yn ar­ddangos digofaint Duw, mynegwch imi, at­t [...]lwg, beth sy yn attal, nad yn hwnnw yn de­scyn i lawr, ac yn syrthio arnom.

Gweddiau, a dagrau y ffyddloni­aid yw'r modd enwedigol i attal llaw Dduw rhag ein taro.

Oblegit gweddiau y cyfiawn ydynt mewn grym, ac o gyfrif mawr gyd ag ef; ie yn alluog i wneuthur pob peth: S. Iago a ddywed, Mai llawer â ddichon gweddi y cyfiawn, os ffrwythlon fydd hi. Ac i brofi hyn y dengys i ni siampl Elias: Canys (medd efe) Elias dyn ydoedd vn sut a ninnau, ac etto drwy ei weddiau y caeodd efe, ac yr a­gorodd y nefoedd: Felly Abraham a gafodd gan Dduw wrando ei weddiau cyn belled, a phe buasai iw cael yn Sodom ddêg o wŷr cy­fiawn, yr arbedasid y ddinas. Yr Holl-Alluog Dduw â ddywed yn Ieremi Pe buasai Moses, a Samuel ger fy mron, etto ni byddei fy serch ar y bobl ymma. Yr hyn â ddengys yn eglur, y gallasai Moses, a Samuel dyccio llawer gyd ag ef: yr attaliasent lawer arno, oni buasei ei fod efe wedi ymroi, ac ym osod eufys mor llwyr ddiattal, yn erbyn y bobl hyn am eu pechodau.

Felly y dywed efe hefyd ym mhrophwy­doliaeth Ezechiel: Pe bai y try-wyr hyn, Noah, Daniel, a Iob yn eu plith hwynt, ni wa­redent ond eu heneidiau eu hunain drwy eu cyfiawnder. Yr hyn eiriau â ddengys, pe buasai bossibl drwy ymbil gael ganddo, arbed [Page 250] y wlâd, y try-wyr hyn a gawsent y neges hwnnw: ond yr awr'hon yr oedd efe wedi bwriadu yn ddiatteg, wneuthur y gwrthwy­neb.

Gan hynny, o herwydd bod y Pregeth­wyr duwiol, a gwir Broffesswyr yr Efengyl mewn cymmaint cymmeriad gyd â Duw, drwy eu gweddiau, y dywedir eu bod yn ymddeffyn, ac yn gadernid i deyrnasoedd, a Gwledydd, ac Eglwysi, a Thywysogaethau: megis y dywedir am Elias, mai cerbyd Israel ydoedd, a'i marchogion.

E [...]iseus oedd wedi ei amgylchu â my­nydd yn llawn o wŷr meirch a cherbydau tanllyd.

A diogel yw fod Elias, ac Eliseus nid yn vnig yn wŷr meirch, ac yn gerbydau Israel: ond hefyd drwy eu gweddiau, yn peri i Dduw ei hûn fod yn fûr tanllyd o'i amgy­lch: fel y dywed y Prophwyd.

Yr Arglwydd Dduw â ddywed: Cei­siais hefyd ŵr o honynt yn caeu cae, Ezech. 22.30. ac yn sefyll ar yr adwy o'm blaen dros y wlâd, rhag ei dinistrio, ac nis cefais.

Yr hyn â ddengys, pe buasai ychydig a safasei ar yr adwy, yr arbedasai efe yr holl wlâd.

Ier. 5.1.A hyn sydd amlygach hefyd ym mhro­phwydoliaeth Ieremi.

[Page 251]Lle y dywed yr Arglwydd fel hyn: Chwiliwch ar hyd heolydd Ierusalem, ac edrychwch yr awr'hon, mynnwch wy­bod hefyd, a cheisiwch yn ei heolydd hi, o chewch ŵr, ac o chewch â wnêl barn, ac â gais wirionedd, ac myfi a'i harbedaf hi.

Gan hynny, deliwch sulw, ac ystyri­wch beth a ddichon gŵr: ie beth a ddichon vn gŵr, Vn Abraham, vn Moses, vn Elias, vn Daniel. Beth a ddichon vn Samuel, vn Noah, vn Iob.

Rhyw vn gŵr (o herwydd ei fawr gym­meriad gyd a'r Goruchaf) a ddichon ryw amser drwy ei weddiau, ai ddagrau, wneu­thur mwy gorchest tros wlâd, na lla­wer o wŷr call drwy eu cynghorion, neu wyr cedyrn nerthol a'u cleddyfau.

Ie y mae i'w weled yn amlwg ynghy­ssegr lân lyfr yr yspryd glân, fod rhyw vn Pregethwr gwael yr olwg arno, eithr yn llawn yspryd, a nerth Elias, yn gwneu­thur mwy gorchest, ac yn digoni yn well, yn ei stafell gartref, ym mhlith ei lyfrau (pa vn bynnag ai i ddrygu gelyn, ai i ymdde­ffyn gwlâd; ai i droi heibio ddigofaint, ai i beri cael trugaredd) na llu Brenhinol, sef deugain-mil o wyr cedyrn nerthol yn ym­ladd mewn maes: Neu fel y dywed yr yspryd: [Page 252] Er bod pob vn a'i gleddyf ar ei glûn, a'u bod ôll o gedyrn Israel.

A hyn a brofir yn eglur mewn vn wers o lyfr y psalmau: Lle y mae'r Proph wyd wedi iddo wneuthur manwl-goffa o becho­dau y bobl, yn chwanegu dywedyd: Ac efe a ddywedasai am eu dinistrio hwynt, oni bua­sai i Moses ei etholedig ef sefyll ar yr adwy o'i flaen ef, i droi ei lidiawgrwydd rhag eu di­nistrio.

Gwelwch wrth hyn, beth a ddichon vn gŵr ei wneuthur gyd â Duw. Rhyw vn gŵr sy'n rhwymo dwyso Duw, fel nad oes ganddo nerth i daro pan fynnei. Megis y dy­wedir am Lot; Ni allaf wneuthur dim nes dy ddyfod yno.

Ystyriwch pa wedd y dywed yr Ar­glwydd, na allei efe wneuthur dim, o her­wydd na synnei wneuthur dim: d'r waith o­ddef, ac yn ewyllysgar y mae yn gadael, me­gis gefynnu ei ddwylo, ai rhwymo ar ei gefu, er mwyn ychydig ddynion, o ba rai y mae yn gwneutbur mwy cyfrif, nac o'r holl fyd heb ei llaw hwynt.

Mor hôff ydynt ganddo, ac mor werth­fawr yn ei olwg ef. Yr vn ffunyd scrifenne­dig yw. fod yr A [...]g [...]wydd yn ddigllon tros ben wrth yr Israel [...]aid am y llô aur â wnae­thant yn Horeb: Er hynny, ni allei efe [Page 253] wneuthur dim, o herwydd na adawei Mo­ses iddo:

Ac am hynny y mae efe yn ymbil a Mo­ses ar adael iddo lonydd, ac nad eiriolei mwyach dros y bobl. Yn awr (medd yr Ar­glwydd wrth Moses) gâd i mi lonydd fel yr enynno fy llîd yn eu herbyn, Exod. 32. ac y difethwyf hwynt.

Felly ni â welwn, onid â Lot allan o'r ddinas, ac oni âd Moses iddo lonydd, nad yw efe yn gallu gwneuthur dim.

O ddyfnder, ac vchder trugaredd Dduw tu ag at ddyn: O vchder, a dyfnder, hŷd, a llêd ei gariad ef tu ag at ra [...].

Oh pan wnai y Gogoneddus, ar Anwele­dig Dduw gymmaint cyfrif o feibion dy­nion. Canys pa beth yw dyn iddo ef i'w go­ffau? neu fâb dyn pan wnai gyfrif o ho­naw?

Moeswch i ni, y rhai ydym gofiad-wyr yr Arglwydd, ymroi na adawon iddo na gor­phywys, na llonyddwch, hyd oni chaffom ganddo ryw siccrwydd diymmod, y trŷ efe ymmaith oddiwrthym y digofaint, yr hwn o wir gyfiawnder â haeddasom; yr arbed efe nyni, ac y trugarhâ wr­thym.

Ie ac fel y dywed y Prophwyd: Na toddwch ddistawrwydd iddo, hyd oni siccrhao, [Page 254] ac hyd oni osodo Ierusalem yn foliant ar y dda­iar. Rhag o ddiffyg hyn, rhoddi i'n herbyn ni, y peth â roddwyd yn erbyn rhai or Pro­phwydi yn Israel: eu bod yn gyffelyb i'r llwy­nogod yn y diffaethwch, na chodasant i fynu yn yr adwyau, ac na chauasant y cae i dŷ Israel.

Eithr yn y dyddiau hyn, sywaeth, y mae llawer yn torri adwyau, ond nid oes nem­mawr yn cau adwyau: Llawer yn agoryd adwyau, i ollwng i mewn lifeiriant digofaint Duw ar ein gwarthaf, eithr ychydig yn ceisio drwy wir edifeirwch, cau yr adwy, a gostwng y fflodiard, i attal oddiwrthym lif-ddyfroedd dialedd Duw, na'n goddiwedder ganddynt.

Yr aw'rhon yr wyfi yn gweled yn amlwg fod rhai mewn cymmeriad mawr gyd â Duw; ac fel y dywedwn, ym mhell yn ei lyfrau ef, lle y mae ganddo gymmaint cariad tu ag attynt a'i fod er eu mwyn hwynt yn ar­bed miloedd.

Scrifennedig yw yn Niharebion Salomon: Mai y cyfiawn mewn gwlâd, â gadarnhânt orseddfaingc y Brenin: Ond y drygionus ai gwanhâ: Y geiriau yw y rhai hyn. O dynnu yr amhuredd oddiwrth yr arian, y daw i'r gof-arian lestr: felly wrth dynnu yr annuwiol o olwg y Brenin, y ca­darnheir [Page 255] drwy gyfiawnder ei orseddfa [...]

Ac mewn man arall y dywed y gŵr doeth, [...]d y cyfiawn yn gadernid, ac yn amddeffyn­ [...] dinasoedd, trefi, a chaerau: Ond y dry­ [...]onus sy yn gwanhau, ac yn anrheithio y [...]bl. Dynion gwatworus (eb efe) a ddife­ [...]ant ddinas; ond y doethion â droant ymmaith [...]digofaint.

Godidog ir ystur hwn yw ymadrodd E­ [...]phas yn Iob. Y diniwed ei ddwylo â wa­ [...]da yr ynys, a thrwy lendid dy ddwylo di, [...] gwaredir hi. Darllain yr ydym yn llyfr y [...]ronicl: Pan fwriodd Ieroboam allan y Le­ [...]aid, ar Offeiriaid, hwy â ddaethant i Ie­ [...]usalem: A'r rhai ôll â osodasant eu calon­ [...]au i geisio Arglwydd Dduw Israel, â dda­ [...]thant gyd â hwynt. Ac yna yn ôl hynny y [...]ywedir: Hwy â gadarnhausant frenhiniaeth [...]uda, ac a nerthasant Rehoboam mâb Salo­ [...]on.

Wrth yr holl destiolaethau hyn y mae yn [...]glur fod Tywysogion, Dinasoedd, Trefi, [...] Phentrefi yn cael cadernid, a chryfder o­ [...]diwrth y cyfiawn a drigant ynddynt, ac er [...]u mwyn hwynt hefyd, yr attelir dialeddau mawrion oddiwrthynt. Yr hyn beth â gan­ [...]u vn or cenedloedd, fel y mae yn amlwg wrth ei eiriau: Sef Pan fwriado Duw ddai­oni [Page 256] oni i ddinas, a gwneuthur llesâd iddi, y [...] y gesyd efe wŷr da ynddi: Ond pan osodo e [...] ei frŷd ar gospi dinas, neu wlâd, a gwne [...] thur iddi ddrŵg; yna y tynn efe ymmaith rhai da o honi.

Digon eglur yw'r cwbl â ddywed [...] soch, fod yn well i'r drygionus bob dydd y [...] y flwyddyn, er mwyn y duwiol a drigant y [...] eu plith.

Nyni â welwn hynny wrth ei [...] adnabyddiaeth ein hunain, a'r Scrythyr [...] sy hefyd yn cadarnhau y peth yn ddioge [...] Canys oni bu well i'r taiog Nabal er mwyn ei nai Iacob? Oni chydnabu efe ddarfod i' [...] Arglwydd ei fendithio ef er mwyn Iacob ▪ Oni chafodd Potiphar well lwyddiant ar bo [...] peth â feddei er mwyn Ioseph dduwiol? on [...] yw'r Scrythyrau yn tystio i'r Arglwydd fe [...] dithio tŷ yr Aipht-ŵr er mwyn Ioseph? A [...] i'r Arglwydd beri i bob peth a wnelei, lwyd [...] tan ei law ef?

Oni chafodd Obed-Edom fwy llwyddiant a ffynniant ar bob peth a feddoi er mwyn y [...] Arch? Oni achubwyd er mwyn Paul, yr [...] ar bymtheg a thrugain o eneidiau, y rh [...] oeddent yn y llong gyd ag ef? Oni ddywe [...] odd Angel yr Arglwydd wrtho o hyd no [...] roddi o Dduw iddo ef y rhai oll oeddent y [...] y llong gyd ag ef? Canys oni buasai hynn [...] [Page 257] mîl i vn y boddasid hwynt oll. Am hynny, [...]ymmwys y gellir cyffelybu plant Duw i [...]darn mawr o go [...]c, yr hwn er ei daflu i'r [...]ôr, a llawer o hoelion wedi eu taro yn­ [...]do, etto a gynnal i fynu ar wyneb y dwfr, [...] cwbl oll fel na suddont, y rhai oni bai'r [...]orc, a bwysent i'r gwaelod o honynt eu [...]nain.

Gan hynny pa beth â ddywedwn, a pha [...]eth a gasclwn oddi ymma, ond bod yr an­ [...]uwiol ny fwy rhwymedig i'r cyfiawn, nac [...] maent yn gwybod.

Yr wyfi yn meddwl y byddei ca­ [...]d iawn ar y drygionus oni bai blant Duw. Oblegit pe baent wedi eu didoli a'u holî allan [...]'u mysc hwynt, ac wedi eu gosod a'r y naill [...] arnynt eu hunain, beth â allent hwy ei [...]disgwyl am dano, ond digofaint ar ddigo­ [...]int, a dialedd ar ddialedd, hyd oni lwyr [...]difethei yr Arglwydd hwynt, a'u yscubo [...]mmaith fel llwch oddiar wyneb y ddai­ [...]r.

Diau y cuchiei yr holl greaduriaid [...]nynt: yr haul a fyddei anfodlon i lewyrchu, [...] lleuad i roddi goleuni iddynt. Y sêr a [...]mguddient rhagddynt, ac nid ymddangosai [...] planedau iddynt. Y bwystfilod a'u dife­ [...]ent, ar ehediaid a dynnent eu llygaid: Y [...]sc a ryfelent iw herbyn, a'r holl greadu­riaid [Page 258] yn y Nefoedd, ac ar y ddaiar a gyfoded [...] yn arfogion iw gwrthwynebu. Ie yr Arglwydd ei hûn o'r Nefoedd â lawiei dân, [...] brwmstan arnynt.

Etto er hyn i gyd, peth rhyfed [...] yw ystyried pa ddygn gâs sydd gan y drygionus i'r cyfiawn; a pha fodd y maent yn mhôb peth yn ymosod yn eu herbyn; a hynn [...] yn llidiog tros ben, ac yn atcas. Ymgeinio, a [...] enllibio a wnânt; eu gwawdio, a'u gwatwor eu diystyru, a'u mingammu megis pe na baen [...] deilwng i fyw ar y ddaiar. Hwy a wnânt fw [...] cyfrif o bob coegwr diflas, ac a gymmeran [...] bob gwael diffeithwas o'u blaen hwynt. A [...] er eu bod yn cael eu bywyd, a'u rhydd-did, e [...] hanadl, a'u diogelwch a pheth bynnac arall [...] feddant, drwyddynt hwy: etto er hyn i gy [...] hwy a glywent arnynt eu bwytta yn fyw; mo [...] gynhwynol, mor danllyd, mor frŵd, ac mo [...] burboeth yw eu cynddaredd, a'u drwg-fwria [...] i'w herbyn.

Cymmwys y gellid eu cyffelyb [...] hwynt i'r gwyfyn yr hwn a fradwya yn dyllau, y brethyn y mager ef ynddo: Neu i ry [...] bryfyn sy'n tyll-gnoi, ar yn yssu trwy galo [...] y pren y mager ef ynddo, ac sydd yn [...] borthi.

Neu i ddyn yn sefyll ar gangen ym mr [...] pren, lle nid oes ond honno yn vnig: ac [...] [Page 259] hynny a yscythrei honno a bwyall, ac ar hynny, a gwympici i'r llawr gyd â hi, ac a dorrei ei wddf: yr vn ffunyd, ffyliaid y byd yma â wnânt eu goreu i dorri i lawr y gan­gen a'u cynhalio, ond hawdd iddynt wybod beth a ddaw yn ôl hynny.

Mi a welaf yn amlwg eu bod yn elynion iddynt eu hunain, ac yn sefyll yn eu goleu eu hunain; a diau na wyddant beth y maent arno. Canys tra rhagorol yw y llesâd a dderbynniant oddiwrth y cyfryw. Ac am hynny, o'u dirmygu hwynt, beth amgen a wnânt onid dal y warthafl i'w destruw eu hunain.

Bellach i gymhwyso y pethau hyn attom ein hunain, ac i ddychwelyd yn ôl at y cwestiwn cyntaf o'r ymresymmiad yma; onid oes le i ryfeddu fod ein gwladwyr ni yn cael eu harbed cyhyd o amser, wrth synnied fod ein pechodau ni mor anguriol, ac mor gynhwynol ac y ma­ent?

Da y gallwn ryfeddu am anfeidrol ammynedd Duw, ac fe ellir tybied yn by­dda, fod rhai yn y wlâd yn sefyll ar yr adwy, drwy fod mewn cymmeriad nid bychan gyd a'i fawredd ef, ger bron yr hwn y maent yn cael eu gwrando.

Trugarog ymddeffynniad ein gra­sufaf [Page 260] frenin (yr hwn yw megis anadl ein ffroenau) cynhaliad hir heddwch, a'r Efen­gyl yn ein plîth: Attal oddiwrthym allan o'n gwlâd y cleddyf (sef rhyfel) yr hwn y mae ein pechodau yn ei dynnu arnom: Af­rwyddo llawer o ddrwg-fwriadau, a chyn­llwynion ystrywgar, y rhai a ddychymyg­wyd yn fynych yn erbyn ein teyrnogaeth, ie ac yn erbyn enioes Mawrhydi ein Brenin, dymma'r pethau a bair i ni dybied fod rhai dadleuwyr taerion yn ymbil a Duw dros ein cyffredin ddaioni ni bawb oll.

Iawn y gellwch dybied hynny. Canys nyni a haeddasom (ac yr ydym yn hae­ddu beunydd) o herwydd ein pechodau, golli ein Brenin, ein gwlâd, ein heddwch, ein efen­gyl, ein enioes, ein da, ein tiroedd, ein by­wyd, ein gwragedd, ein plant, a phob peth a feddwn: eithr y cyfiawn yn vnig (y rhai y­dynt cyn nessed at y Brenin nefol ac mewn cymmeriad nid bychan gyd ag ef) hwynt hwy ydynt yn taio i mewn, ac yn taer-eiriol trosom am faddeuant o'r pethau a haeddasom eu colli, ac ar gael o honom gêd am danynt drachefu, neu o'r hyn lleiaf addewid o amser hwy iw mwynhau.

Eithr attolwg Syr, oniallwn ni fwrw, fod llawer o'n llwyddiant ni yn digwyddo drwy gyfrwys-bwyll ein gwlâd, a'n cyfreithiau go­sodedig, [Page 261] a thrwy ddoethineb a ehyngor ein Rheol-wyr synhwyrol-gall.

Gallwn yn dda iawn, megis mo­ddion cyffredin, a chyfryngau oddiallan, y rhai â drefnodd Duw er mwyn ein cadwedi­gaeth ni.

Canys er cael or Apostol Paul gêd gan Dduw am ddiogelwch ei enioes ei hûn, ac am y sawl oll oeddynt gyd ag ef yn y llong; etto efe a ddywedodd, Onid erys y rhai hyn yn y llong, ni ellwch chwi fod yn gadwedig. Gan ddangos i nî wrth hynny, fod yn rhaid cyssylltu y moddion goreu, ar cyfryn­gau deheuaf at ffydd, a gweddiau.

O herwydd hyn, ar dâl ein gliniau y dy­lem ni roddi diolch i Dduw bob dydd, am y cyfryw foddion cymmwys o'n diogelwch, ac â roddes efe i ni.

Gan hynny, megis hyd yn hyn y bu gweddiau y cyfiawn yn gyfryngau godi­dog i rwystro attom, ac i droi heibio oddiwr­thym ddigofaint Duw, ie ac i'n cynnal mewn cyrameriad gyd a Duw: felly dangoswch, adolwyn, pa ffordd gymmwysaf a gymmerir, a pha beth mewn iawn synnwyr awneir, yn gystal i ochelyd peryglon cyffelybus i ddigwy­ddo, ac i gynnal ffafor, a thrugaredd Dduw i barhau rhag llaw tu ag attom.

Y ffordd ddeheuaf, a diogelaf a [Page 262] fedrafi ei dirnad i hyn, yw edifeirwch o'n ca­lonnau am ein pechodau o'r blaen, a gwell­hau ein buchedd o hyn allan: Ceisio yr Ar­glwydd tra y caffer ef, galw arno tra fyddo yn agos.

Ymwrthod a'n ffyrd ein hunain, ac a'n dychymmygion ein hunain, ac ymchwelyd atto ef a'n holl galonnau, mewn wylofain ym­pryd, a galar, fel y cynghora y Prophwyd Ioel: Canys graslawn, a thrugarog yw ein Duw ni, hwyrfrydig i ddigofaint, ac aml o drugaredd, ac edifeiriol am ddrŵg.

Yr holl Brophwydi a'n cynghorant i ganlyn y ffordd hon, ac a'n dyscant yn hys­pys, es nyni oll (or mwyaf hyd y lleiaf) a ddeuwn at yr Arglwydd ag edifeirwch di­ledrith gennym: os offrymmwn iddo ef a­berth yspryd drylliedig, yna nid rhaid am­meu na chymmoda efe a ni, ac efe a drugar­hâ wrth ein camweddau.

Dymma'r peth a osodir i lawr yn eglur yn y seithfed o Ieremi, lle y dywed yr Ar­glwydd fel hyn wrth ei bobl. Os gan wellhau y gwellewcheich ffyrdd, a'ch gweithredoedd: Os gan wneuthur y gwnewch farn rhwng gŵr ai gymmydog, ac na orthrymmwch y diei­thr, yr ymddifad, a'r weddw, ac na thywell­twch waed gwirion yn y fan hon, ac na rodiwch a'r ol duwiau dieithr i'ch niwed eich hûn, yno [Page 263] y gadawaf i chwi drigo yn y fan hon, yn y tîr â roddais i'ch tadau chwi yn oes oesoedd.

Felly hefyd y dywed yr vn Prophwyd. Gwnewch farn a chyfiawnder, â gwaredwch y gorthrymnedig o law y gorthrymwr, na thristewch, ac na threisiwch y dieithr, yr ym­ddifad, na'r weddw, ac na thywelltwch waed gwirion yn y lle hwn. Canys os gwnewch y pethau hyn, daw drwy byrth y ty hwn fren­hinoedd yn eistedd ar deyrn-gadair Dafydd yn marchogaeth ar gerbydau, ac ar feirch, efe ai weision, a'i bobl.

Drachefn, Ymchwelwch feibion gwrthny­ssig, ac iachaf eich gwrthnyssigrwydd chwi : Hefyd yr Arglwydd a ddywed drwy'r Pro­phwyd Esay. Os mynnwch, ac os gwran­dewch, daioni y tîr a fwyttewch, ond os gwrthodwch, ac os anvfyddhewch, a chleddyf [...]'ch yssir, canys genau yr Arglwydd a lefa­rodd.

Y Prophwyd Hosea a ddywed. Deuwch [...] dychwelwch at yr Arglwydd, canys efe a [...]clyfaethodd ac efe a'r iachâ ni: efe a dara­wodd, ac a'n meddiginiaetha ni.

Drachefn: Dychwel Israel at yr Arglwydd [...]y Dduw, canys ti a syrthraist drwy dy an­wired dy hûn. Meddiginiaethaf eu ymchwe­ [...]iad hwynt, caraf hwynt yn ewyllysgar, ca­ [...]ys trôdd fy nîg oddiwrtho. Byddaf fel [Page 264] gwlîth i Israel, efe a flodeua fel lili, ac a leda ei wraidd megis prennau libanus: ei geing­ciau a gerddant, bydd ei degwch fel yr olewy­dden, ai arogl fel Libanus.

Y Prophwyd Micah â ddywed: Beth sydd dda i ni, a pha helynt orau i ni. A pheth y mae yr Arglwydd yn ei ofyn gennym, sef y pedwar peth hyn. Gwneuthur barn, hoffi trugaredd, ymostwng, a rhodio gyd â Duw.

Yr vn fâth gyngor a ddyry y Prophwyd Amos. Ymgeisiwch a daioni, ac nid a dry­gioni, fel y byddoch byw: Casewch ddrygi­oni, a hoffwch ddaioni, a gosodwch farn yn y porth: gallei Arglwydd Dduw y lluoedd fod yn raslawn i weddill Ioseph. Ar Argl­wydd ei hûn â ddywed: Os y genhedlaeth hon yn erbyn yr hon y lleferais, a drŷ oddiwrth ei drygioni, myfi â edifarhâ am y dialedd â fwri­edais ddwyn i'w herbyn.

Mal hyn nyni â welwn yn amlwg pa ry­buddion, pa gynghorion a rŷdd y Proph­wydi, a gwŷr sanctaidd Duw. Ystyriaeth y cwbl yw hyn; os nyni a wir edifarhawn, ac a ddychwelwn atto ef a'n holl galonnau, (gan wneuthur egni i vfyddhau iddo, ac [...] rodio yn ei ffyrdd ef) yna y▪ dengys efe bob caredigrwydd a ddymunem ar ei ddwylaw ef.

[Page 265]Canys megis y bydd sachau gwlân, a'r cyffelyb ddefnyddiau ymrôus, a meddal, yn tagu, ac yn gwrth-droi dyrnodiau, neu er­gydion gynnau nerthol: Felly y mae calon­nau edifeiriol drwy doddi oddifewn, ac ym­roi yn hynaws, yn curo, ac yn gyrru yn ei wrth-gefn, ergyd dygofaint Duw, gan droi yn ôl ei ddialedd ef oddiwrthym.

Heb law hyn, nyni â allwn weled mai peth arferol yw: Pan ddigio pendefig▪ neu pan sorro rhyw ŵr mawr wrth ddynan tlawd, rhaid yw i r truan redeg, a maccho­gaeth, danfon anrhegion, a gwneuthur cy­feillion ar ei blaid, colli ei gyscu, ac er dim na orphywyso nes cael ei gymmod: Ac felly y mae yn rhaid i ninnau wneuthur a'n Duw▪ gan iddo ddigio wrthym. Oh na wnaem ni ein gorau ym mhôb modd, a hynny ar­frŷs, ac yn ddioed iw ddiddigio efe. O nad ymostyngei pob vn o honom (or mwyaf, hyd y lleiaf) ac ymroi bawb ag vn galon, ac ag vn genau oflaen ein Duw: Gan ymadael a'n ffyrdd anwireddus o'r blaen. O na thri­staem am yr hyn a wnaethom, ac na fwria­dem yn ddiyscog ymgadw yn ofalus rhag gwneuthur y cyffelyb byth mwy drachefn. O na ddwys-bigid ein calonnau am ddarfod i ni cyn fynyched, ac mor ddirfawr anfodloni Duw mor garedig, a Thâd mor drugarog [Page 266] ac ydyw ein Duw ni. Oh na ddeffroem ni o'r diw [...]dd, drwy gyfodi i fynu ein calonnau cyscadur, a chwalu ein cydwybodau hwyr▪ drymmion, gan lefaru yn grôch yn erbyn ein pechodau, fel na lefei ein pechodau i'n herbyn ni byth mwyach.

O na baem ni yn ein cyhuddo ein hunain, ein titio ein hunain, ein barnu ein hunain, ac yn ein condemnio ein hunain, fel na'n cyhuddid, nan titid na'n bernid, ac na'n con­demnid byth gan yr Arglwydd.

O na bai pob calonnau yn ochneidio, pob eneidiau yn griddian, pob lwynau wedi eu ta­ro a thristwch, pob wynebau yn casclu par­ddu, a phob dyn yn ei daro ei hûn ar ei fordd­wyd, gan ddywedyd, pa beth a wneuthym▪ O na bai y llywodraethwyr, yr Eglwyswyr, a'r cyffredin-wyr, yn bwriadu, ac yn addu­nedu, ie yn ymosod, ac yn ymwneuthur o'r dydd heddyw allan, i geisio yr Arglwydd au holl galonnau, gan ymroi yn gwbl i ddan­gos iddo bob vfydd-dod.

O na bai yr holl wyr, a'r gwragedd a'r plant, yn ofni Duw, ac yn cadw ei orchy­mynnion, yn cilio rhag drŵg, ac yn gw­neuthur da; yn gofalu am fodloni Duw ym mhôb peth, gan wneuthur cydwybod o gy­flawni dyled-swydd eu galwedigaeth neilldu­ol: Dylêdion y llêch gyntaf or gyfraith, a [Page 267] dylêdion yr ail llêch: Mal felly y gwasana­ethid Duw yn ddiragrith, y perchid ei enw ef yn ddiffuant, y cedwid ei Sabothau yn grefyddol.

Ac oh na wnai pob dŷn garedigrwydd, trugaredd, cyfiawnder, ac vniondeb a'i gym­mydog, fel na bai na chwynfan, na llefain yn ein heolydd: O meddaf drachefn, a thrachefn na baem ni oll (o ba râdd, neu gymmeriad, neu gyflwr bynnac y baem) yn rhodio yn llwybrau ein Duw, yno diau y caem fyw, a gweled dyddiau da, y caem ddiangc rhag pob enbydrwydd i ddyfod; y caem hir fyw mewn heddwch, cadarnhau ein llywodraeth, mwynhau ein Brenin yn iach-lawen, a'r Efengyl i barhau rhag llaw gyd â ni. Yno y caem estyn ein henioes, ffynniant ar ein da, ein tiroedd, ein cyn­haliaeth, ein teiau, ein tyddynnod, ein gerddi, ein perllannau: Y caem lawe­nydd o'n gwragedd, a'n plant, ac fel y dy­wed y Prophwyd, ni a gaem fwytta bra­ster y tîr, gan dreulio ein ddyddiau mewn mawr ddiddanwch, heddwch, a llonydd­wch, a gadael bendithion helaeth, a di­andlawd a'r ein hôl i'n plant, a'n hwy­rion, o oes i oes, o genedlaeth i gened­laeth.

Chwi â attebasoch yn helaeth i'm [Page 268] gofyn i, ac am bodlonasoch am hynny allan o'r Scrythyrau, yn dda dros ben: er hynny rhoddwch i mi gennad, attolwg, i chwanegu vn peth at yr hyn â adroddasoch chwi yn he­laeth.

Yr Arglwydd a ddywed drwy'r Proph­wyd Amos: Mai am eu pechodau, a'u cyn­dynrhwydd y rhoddes efe iddynt lendid dan­nedd, [...]mos 4.67 sef drudaniaeth, a phrinder, ac er hynny na ddychwelasant atto ef: Hefyd efe a luddiodd iddynt gael glaw, ac a'u cospodd a sychder, ac etto ni ddychwelasant atto ef▪ Hefyd efe a darawodd eu hŷd, a'u haml erddi, eu perllenni, eu gwinllannoedd, eu ffigus­wydd, a'u clewydd, a diflanniad, ac a mall­der, a'r lindis a'i hyssodd hwynt, ac etto ni ddychwelasant atto ef. Yn ddiweddaf efe a'i tarawodd hwynt a haint, ac a chleddyf, ac a'i dinistriodd, fel y dinistriodd Sodom, a Go­morrah, ac yr oeddynt fel pentewyn wedi ei achub o losci, etto er hyn ni throesant atto ef, nid ymchwelasant attaf fi medd yr Argl­wydd.

Eithr bellach at y pwngc. O'r cwbl oll yr wy­fi yn casclu hyn: Sef os nyni a amlhauwn ein camweddau, Duw ynteu â amlhâ ei ddiale­ddau: Eithr yn y gwrthwyneb, os trown ni yn ddiled rith ac yr Arglwydd ein Duw a'n holl galonnau, pob dialeddau â attelid oddiwrthym, [Page 269] pob enbydrwydd â ragflaenid, a dim niwed ni ddigwyddei i ni. Pe dychwelasent ni tharawsei efe hwynt, ond o herwydd na ddy­chwelent efe ai tarawodd.

Eithr bellach adolwyn, diweddwch y pwngc hwn, a mynegwch ar ychydig eiriau, ar ba beth y mae ein heddwch, a'n llwy ddiant cyffredin ni yn sefyll arno yn bennaf.

I'm tŷb i, ar yr ychydig bethau hyn sy'n canlyn: nid amgen.

Dialed Salomon ar Ioab, a Simei.

Lladdent Ahab, ac Elias Brophwydi, ac offeiriaid Baal.

Gwasanaethed Aaron, ac Eleazar o flaen yr Arglwydd yn ffyddlon.

Bwrier Ionas allan o'r llong.

Safed Moses ar yr adwy, ac na ostynged ei ddwylo.

Llywodraethed Iosuah yn ei le ef.

Ofned Cornelius Dduw ynghyd ai holl deulu.

Bydded Tabitha yn llawn o weithredoedd da, ac elusenau.

Bydded Debora tros hir amser yn barnu Israel, llwyddianned, a buddugoliaethed.

Gweddiwn bawb na ddiffodder cannwyll Israel.

A hyn yn fy meddwl i, yw crynodeb y pethau aberthyuant i'n heddwch an' ffynniant ni.

Ystyriaeth ein holl ymddiddan ni hyd y ma, a ellir ei grynhoi, hyd yr wyfi yn cofio, i'r ychydig byngciau hyn.

Yn gyntaf, naturiol lygredigaeth dŷn a ys­pyswyd.

Yn ail, y ffrwythau gwenwynig sy yn tyfu oddiwrtho.

Yn drydydd, drŵg ddigwyddiadau y rheini: Au gweithrediadau halogedig yn erbyn ein eneidiau, ein cyrph, ein cyfo­eth, ein geirda, ac yn erbyn ein holl wlâd.

Yn olaf, yr ymwared, neu'r cyphyriau meddiginiaeth yn erbyn y cwbl. Beslach mi â ewyllysiwn dynnu at ryw ddiben am y peth y soniasoch am dano ar y fford, sef arwyddi­on iechydwriaeth▪ a dammedigaeth. My­negwch i ni yn hyspys, â ellir dirnad yn eglur yn y byd ymma, wrth arwyddion anfiom­medig, ac argoelion hynod, gyflwr enaid dyn oflaen Duw?

At y rhai â grybwyllwyd or blaen, nyni â allwn chwauegu y naw hyn sy'n canlyn.

• Parch ar enw Duw.
• Naw ar­ [...]ydd o e­ [...]aid holl­ [...]ach.
  Cadw ei Sabothau.
• Gwirionedd.
• Sobrwydd.
• Diwydrwydd.
• [Page 271]Tosturi.
• Gostyngeiddrwydd.
• Diweirdeb.
• Bodlonrhwydd.

Cyfaddef yr wyf am y rhain, eu bod yn arwyddion da, ond er hynny nid ydynt oll yn sicer: Canys fe ddichon rhai o honynt fod mewn dynion gwrthodedig.

Beth a ddywedwch chwi wrth arwyddion Saint Petr ▪ Y rhai a osodir yn y bennod gyntaf or eilfed Epistol:2 Pet [...]r [...] ▪ Sef yr wyth hyn.

• Ffydd.
• Rhinwedd.
• Gwybodaeth.
• Cymmedroldeb.
• Ammynedd.
  wyth ar­wydd St. Petr o ie­chydwriaeth.
• Duwioldeb.
• Caredigrwydd brawdol.
• Cariad.

Saint Petr â ddywed, os byddwn ar pe­thau hynny cennym, ac yn aml hwynt, peri [...] wnânt na bôch na diffrwyth, na segur yng­wybodaeth ein Harglwydd Iesu Grist:2 Pet. 1. [...] yr [...]yn sy gymmaint a phe dywedasei: hwy a'n gwnânt ni yn gwbl iachus, ac yn ddiragrei­ [...]hus Broffesswyr yr Efengyl.

Yr wyf yn cyfaddeu fod y rhain oll yn arwyddion didwyll, ac yn siccwydd an­hybus o iechydwriaeth dŷn: Ond etto fe ddi­chon rhai o'r rhain ein twyllo: Am hynny my­fi â ewyllysiwn glywed gennych siccrwydd anwrtheb, ac ansiominedig, y cyfryw ac nas gallo vn cyfreithwr gael twll ynddo, na lle i feio arno. Canys yr wyf fi yn meddwl y dichon y Pregeth-wr duwiol-ddysc iawn-farnu am siccrwydd yr etiteddiaeth Nefol; yn gystal ac y dichon y cyfreith-w'r deddfol ddysc rodd [...] barn am scrifennadau, a meddiannau vchel­wriaeth fydol.

Gwir yw hynny. Ac myfi â fyn­nwn pe dygei holl bobl yr Arglwydd siccrwydd eu icchydwriaeth ger bron iw gwele [...] fel y gallem eu adnabod.

Moeswch glywed gan hynny p [...] rai yw yr arwyddion diamheuaf, ac an [...]iom mediccaf o iechydwriaeth dyn: yn erbyn [...] rhai nid oes le i ddadleu, ac ni ellir e [...] hybu.

Yr wyf fi yn cymmeryd y rhai hy [...] yn arwyddion difregusaf, a diamheuaf: ni [...] amgen.

Ffydd ddiogel yn addewidion Duw.

Pordeb calon.

Yspryd mabwysiad.

Adenedigaeth gwbl-iach, a sancteiddiad.

[Page 273]Hedwch cyd wybod.

Cadarn-wraidd mewn gwirionedd.

Parhau hyd y diwedd.

Yr awr'hon y daethoch yn agos at y byw: Canys, yn fy marn i, ni ellir cael yr [...]n o'r rhai hyn mewn vn-dŷn gwrthodedig. Ac am hynny yr wyfi yn tybied, na ddichon vn Pregethwr lyfu yr vn or arwyddion hyn.

Na ddichon yn wir: mwy nac y dichon cyfreith-wr feio ar fraint tîr, ac vchelwriaeth, pan fyddo'r cyfiawnder yn dda, [...]c yn ddichlin wrth gyfraith, a'r siccrwydd wedi ei selio, a gosod henwau wrtho, ei [...]derbyn gan y pwrcaswr, a digon o dystion wrtho, pan fyddo meddiant wedi ei roddi, a [...]hôb perthynas am ben hyn wedi ei gyfiaw­ [...]i wrth rêol, a threfn cyfraith.

Canys pwy bynnac sydd ganddo y rhin­ [...]eddau vched, sydd ddigon da, a diogel ei [...]awl, ai fraint i'r nefoedd, wrth gyfraith, Moses a'r Prophwydi, sef gwir air Duw. Duw ei hûn a roes ei law wrth ei siccrwydd [...]: Crist Iesu ai traddododd megis ei wei­ [...]red ei hûn: yr yspryd glân a'i seliodd: ie [...] tri thŷst mawrion yn testiolaethu ar y [...]daiar, (sef y dwfr, ar gwaed, a'r yspryd) [...]dynt gyd-tystion o'r peth.

Fo'm bodlonwyd▪ yn helaeth am y pwngc hwn: Eithr yr wyfi yn casclu vn peth etto oddiwrth eich ymmadrodd chwi: sef eich bod chwi yn tybied, y dichon dyn yn y by­wyd yma, fod yn gwbl siccr o'i iechydwri­aeth.

Hynny yw fy meddwl: Canys pwy bynnac ni wypo yn y byd yma, y bydd cadwedig, ni chaiff hwnnw byth fod yn gadwedig, yn ôl y bywyd yma: Canys med [...] Ioan Sanct: Yr awr hon meibion i Dduw ydym.

Etto o herwydd bod rhai yn amme [...] hyn, a'r Papist, yn ei wadu yn hollawl, attolwg, cadarnhewch yr athrawiaeth hon, allan o' [...] Scrythyrau.

Yr Apostol â ddywed. Nyni [...] wyddom, os daiarol dŷ y babell hon a ddattodir, fod i ni adeilad gan Dduw, sef tŷ nid o waith llaw, ond tragwyddol yn y nefoedd: Deliwch sulw ar y peth â ddywe [...] sef ei fod efe ei hûn, a phawb eraill o bob [...] Dduw yn gwybod yn ddiogel, fod y nefoed [...] wedi ei pharatoi iddynt.

Canys y mae yspryd mabwysiad yn cy [...] testiolaethu a'n hyspryd ni, ein bod ni y [...] blant i Dduw.

Drachefn yr vn Apostol â ddywed▪ [...] hyn allan rhoddwyd coron cyfiawnder, i' [...] [Page 275] chadw i ni, yr hon â rŷdd yr Arglwydd; y Barnwr cyfiawn i ni yn y dydd hwnnw; ac nid yn vnic i ni ond i bawb hefyd â garant ei ymddangosiad ef.

Yma y gwelwn ei fod efe yn gwybod, fod coron wedi ei pharatoi iddo, ac ir holl etho­ledigion. A'r vn rhyw yspryd â siccrhaodd hyn i Paul, ai siccrhâ hefyd i holl blant Duw: Canys y mae ganddynt oll yr vn yspryd, er nad yw gan bawb yn yr vn mesur. S. Ioan hefyd â ddywed.1. Io. 2.3. Wrth hyn y gwyddom yr adwaenom ef, os cadwn ni ei orchymynion ef. Yn yr hyn eiriau y mae Ioan S. yn dan­gos i ni hyn, sef os gwnawn ein goreu yn ddiragrith i vsyddhau i Dduw y mae ynom wir wybodaeth ac ofn Duw, ac yn ddily­nawl ni â allwn fod yn siccr y byddwn cad­wedig.

S. Petr â ddywed. Byddwch ddiwyd i wneuthur eich galwcdigaeth,2 Pet. 1.1 a'ch etholedi­gaeth yn siccr. O ba herwydd y cynghorei yr Apostol i ni wneuthur ein etholedgaeth yn siccr, oni allai neb fod yn siccr o honi? Yn yr ailfed at yr Ephesiaid y dywaid yr apostol yn ddiammeu, ein bod eufys yng-Hrist Iesu yn eistedd gyd ag ef yn y nefolion leoedd. Ei feddwl ef yw, nid ein bod ni yno eusys mewn meddiant, ond ein bod ni mor siccr o ho­naw, a phe baem yno eusys.

[Page 276]Y rhesymmau yw y rhai hyn. Y mae Christ ein pen ni yno mewn meddiant, [...]. 12.32. am hynny efe â dyn ei holl aelodau atto megis y dywedodd. [...]. 14.13.

Yn ail, y mae cyn siccred i ni gael y peth yr ydym yn ei obeithio, ar peth yr ydym yn ei fe­ddiannu; eithr yr ydym yn siccr or peth a fedd­iannwn, sefgweithrediad grâs, am hynny yr ydym yn siccr or peth a ddisgwyliwn, yr hyn yw coron y gogoniant. Llawer o sannau er­aill or Scrythyrau sanctaidd â ellid eu dwyn i'r perwyl yma, ond yr wyf yn tybied mai digon yw hyn.

Fel y dangosasoch hyn or Scryrhyrau: felly dangoswch yn eglurach etto wrth reswm, allan ohonynt.

A ddichon dyn mewn gwirionedd alw Duw yn dâd iddo, (pan ddywedo, ein Tâd yr hwn wyt yn y nefoedd) ac er hynny ammeu â ydyw efe yn dâd iddo, ai nad yw? Canys os yw Duw yn dâd i ni, â ninneu yn blant iddo ynteu, pa fodd y byddwn colle­dig? pa fodd y gellir ein condemnio? A gondemnia Tâd ei blant ei hûn? na wna, na wna.

Nid oes damnedigaeth ir rhai ydynt yng-Hrist Iesu. A phwy â rŷdd ddim yn erbyn etholedigion Duw? Duw yw'r hwn sydd yn cyfiawnhau, pwy yw'r hwn sydd yn dam­nio? [Page 277] Gan hynny siccr, a diogel yw y bydd cadwedig pawb ar â alwant Dduw yn dâd iddynt mewn gwirionedd, pawb ar â gym­merant Dduw yn dâd.

Drachefn, pa fodd y gall dyn ddywedyd mewn-gwirionedd ei fod yn credu maddeu­aint pechodau, ac etto ammeu a fydd efe cad­wedig? ymhellach cyn siccred ac y gwyddom ei'n bod wedi ein galw, a'n cyftawnhau, a'u sancteiddio, y gwyddom hefyd y cawn ein gogoneddu: ond nyni â wyddom y naill yn ddiammeu, am hynny y gwyddom y llall.

Ni choeliaf fi byth y dichon neb wy­bod yn siccr, yn y byd yma, pa vn â fydd efe, ai cadwedig, ai colledig: Eithr rhaid i bawb obeithio'r goreu, a bod o grediniaeth dda.

Nagê, rhaid yw myned ym mhe­llach na gobeithio'r goreu. Ni wasanaetha i ni osod sail ein iachawdwriaeth ar obei­thion ansiccr.

Megis pe gobeithiei vn, y bydd y foru yn ddiwrnod têg, ond ni ŵyr yn hyspys. Nagê rhaid i ni yn yr achos yma, ac ynteu or cyfryw bwys anfeidrol ag y mae, gael rhyw siccr­wydd, ac yspysrwyd ddiymmod. Nyni a wel­wn, mai anhawdd gan ddynion bydol-feddwl ddal eu tiroedd, a'u cymmeriadau, a gwan-af­ael heb ganddynt ddim i ddangos am danynt.

[Page 278]Nid ymddiriedant i rywiogeiddrwydd eu meistred-tîr, gan aros, a disgwyl yn vnig wrth eu ewylls da hwynt. Ni rônt moi hy­der ar obaith ansiccr. Na wnânt ddim, y maent yn gallach na hynny. Oblegit y mae plant y byd hwn yn gallach yn eu cenhedla­eth, na phlant y goleuni. Hwy â fynnant yn ddigellwair ryw beth iw ddangos, ac ai myn­nant tan sêl. Nid ymddiriedant ir cyllid­wyr duwiolaf, a gonestaf. Ni fedrant ym­lonyddu na bod yn esmwyth nes cael sic­crwydd mewn dû, a gwyn, a hynny drwy'r cyngor goreu â fedro'r cyfreithwr cyfarwy­ddaf ynghyfraith y deyrnas, ei dynnu i­ddynt.

A ydyw plant y byd hwn cyn galled yn y pethau gwael hyn, ac oni byddwn ni mor gall â hwythau mewn materion mwy o bwys, a mil o weithiau yn rhagori arnynt? a ydynt hwy mor gall am y ddaiar, ac oni byddwn ni callach am y Nefoedd? A ydynt hwy cyn galled am eu cyrph, ac oni byddwn ni call am ein eneidiau? A ddaliwn ni fraint ein etifeddiaeth anfarwol, wrth ein gobaith dda, ac heb gennym, nac scrifennadau, na siccrwydd, na sêl, na thystion, na dim iw ddangos am dano? Och fi, nid yw hyn ond hawl wan, braint serfyll, a gafael an­siccr.

Etto er hyn ei gyd, ni ddichon dŷn fod yn siccr.

Dichon, fe â ddywaid Ioan Sant y gallwn fod yn siccr. Canys medd efe?1 Io. 4.13. Wrth hyn y gwyddom ein bod yn trigo ynddo ef, ac yntef ynom uinneu, am ddarfod iddo roddi i ni o'i yspryd. Nid yw efe yn dywedyd, yr ŷm ni yn gobeithio, ond nyni â wyddom yn hyspys. Oblegit pwy bynnac sydd ganddo Yspryd Duw, â ŵyr yn hyspys ei fod ef ganddo. A'r nêb sydd ganddo ffydd â ŵyr fod ganddo ffydd. A'r neb â fyddo cadwedig a ŵyry bydd cadwedig.

Canys nid ydyw Dduw yn gweithio yn­ghalonnau dynion drwy ei Yspryd mor ddir­gel, ac na allant wybod yn hawdd â ydynt o honaw ef, a'i nad ydynt, os mynnant wneu­thur prawf o hynny: Drachefn, yr vn Apo­stol â ddywed. Yneb â gredo ym mâb Duw, fydd ar destiolaeth ynddo ei hûn. Hynny yw,1 Io. 7.10 y mae ganddo yn ei gydwybod ei hun destio­laeth ddiymmod y bydd efe cadwedig. Oble­git rhaid yw t ni gyrchu siccrwydd ein iach­awdwriaeth, allan o honom ein hunain, sef oddiwrth waith Duw ynom.

Canys pa mŵyaf â glywo dyn ynddo ei hûn o gynnydd gwybodaeth, vfydd dod, a duwioldeb: O hynny y mae ganddo fwy o siccrwydd y bydd efe cadwedig. Cydwy­bod [Page 280] dŷn ei hûn â weithia lawer tu ag at hyn­ny, yr hon ni ddichon na dywedyd celwydd, na siommi.

Canys felly y dywed y gŵr doeth: Megis mewn dwfr y mae wyneb yn atteb i wyneb: Felly y mae dyn i ddyn. Hynny yw, meddwl a chydwybod dŷn â ddengys iddo yn vnion (er na ddengys iddo yn berffaith) pa fâth y­dyw. Oblegit ni thwylla'r gydwybod: Ei­thr hi â wna naill, ai cyhuddo, ai escusodi dyn, megis pet fai fîl o dystion.

Yr Apostol hefyd â ddywed. Pa ddŷn â ed­wyn bethau dyn, ond Yspryd dyn yr hwn sydd ynddo ef, Ac eilchwel. Cannwyll yr Argl­wydd yw Yspryd dyn yn chwilio holl gelloedd y bol.

Felly peth amlwg yw, fod yn rhaid i ddyn gyrchu at weithrediad grâs Duw ynddo ei hûn, sef yn ei enaid. Canys oddi yno y caiff siccrwydd diogel ryw ffordd neu ei gi­lydd. Oblegid megis y gwybu Rebecca yn hyspys, wrth ymryson, ac ymwthio y ge­felliaid yn ei chrôth, ei bod yn feichi og fyw: Felly y gŵyr plant Duw yn hyspys wrth gynhyrfiadau, ac ymsymmudiadau Yspryd Duw ynddynt, eu bod megis yn feichiog ar Grist, ac y cânt yn ddiau fod yn gadwe­dig.

Attolwg gedwch i ni ddyfod at syl­faen [Page 281] y ficerwydd hwn o iechydwriaeth, a lle­ferwch y chydig am hwnnw.

Sylfaen ein iachawdwriaeth ni â osodwyd ar dragwyddol etholedigaeth Duw, ac o herwydd hynny sefyll y mae yn gadarn, ac yn ddisigl.1. The. 5. [...] Megis y mae yn scrifennedig. Y mae sail Duw yn sefyll yn ga­darn. A thrachefn. Fyddlon yw'r hwn â a­ddawodd, os ŷm ni heb gredu, 2. Tim. 2.1 [...] etto y mae efe yn aros yn ffyddlon.

Felly megis yr ŷm ni yn ei adnabod Sef ein iechydwr [...] aeth. ef yn hyspys ynom ein hunain, wrth ei fod yn canlyn etholedigaeth: Yn yr vn modd, y mae yn sefyll yn ddiogel o herwydd Duw, ai dragwyddol ordinhâd, yr hwn sydd anghyf­newidiol. Ac nis gall mîloedd o wendid, a deffygion (nagê holl bechodau'r byd, na holl gythreuliaid vffern) ddad-ymchwel ethole­dîgaeth Duw.

Oblegid ein Harglwydd Iesu a ddywaid. Yr hyn oll y mae'r Tâd yn ei roddi i mi, addaw attafi, Athrachefn. Hyn yw cwyllys y Tâd a'm hanfonodd i, o'r cwbl a roddes efe i mi, na chollwn ddim o honaw, eithr bod i mi ei adgyfodi ef yn y dydd diweddaf. Ac mewn man arall y dywed ein Achubwr Crist.Iohn. 6.3 [...] Y mae fy nefaid i yn gwrando fy llais i, ac mi ai hadwaen hwynt, â hwy a'm canlynant i; a minneu ydw [...]f yn rhoddi iddynt [...]ywyd Iohn 6.3 [...] [Page 282] tragwyddol, ac ni chyfrgollant byth: ac ni ddŵg neb hwynt allan o'm llaw i. Fy Nhâd i yr hwn a'u rhoddes i mi sydd fwy na phawb, ac nis gall neb eu dwyn hwynt allan o law fy Nhâd i. Wrth hyn nyni â ddylem fod mor siccr o'n iact awdwrtaeth, ac o beth bynnag arall â addawodd Duw, neu yr ydym rwy­medig iw gredu. Canys ammeu o honaw, o herwydd gwirionedd Duw, sydd gabledi­gaeth yn erbyn anghyfnewidioldeb dian­wadalwch ei wirion [...]dd ef.

Eithr, oni chair wei [...]hiau beth am­meu a gwan' ymddiried o ran y siccrwydd hwn, ie yn yr etholedigion, ar rhai cadarnaf eu ffyd?

Ceir yn wir. Canys y neb nid am­heuodd erioed, ni wir-gredodd erioed. Ob­legit pwy bynnac sydd yn gwir-gredu a glyw weithiau ynddo ei hûn amheuon, ac anhy­der, megis y clyw corph iachus lawer ach­reth dolurian, yr hyn beth nis clywei oni bai ei fod yn iachus.

Oblegit nid wrth lygredigaeth yr ydym ni yn dirnad llygredigaeth, ond wrth râs yr ydym ni yn adnabod llygredigaeth; ac pa mwyaf a gaffom o râs, mwyaf o gwbl yr ym­wrandawn a'n llygredigaeth. Y mae rhai mor grwyn-deneuon, ac mor dynereu ym­modiad, ac y medrant ddirnad pwys y bluen [Page 283] yscafnaf, er esmwythed y gosoder hi ar gledr eu dwylo: Yr hyn beth nis dichon e­raill a fyddont croen-dewion, a chaled eu cnawd, cyn hawsed ei ddirnad: felly diogel yw er bod plant Duw ar amserau, yn petru­so, ac yn ammeu o'u iachawdwriaeth, etto nid yw hynny yn dadymchwel sicciwydd eu hiechydwriaeth, ond yn hytrach yn arwydd hygoel o iachusrwydd, a bywiogrwydd eu honeidiau.

Canys pan glywer yn yr enaid y cyfryw achreth, ac iasau, yna y mae plant Duw yn gosod yn eu herbyn, megis i dorri'r gwres, siccrwydd gwirionedd Duw, a'i addewidi­on; ac felly yn eu gorchfygu yn esmwyth iw mawr ddiddanwch. Oblegid nid rhaid i bobl Dduw ofni yr amheuon hyn, yn taro wei­thiau arnynt, mwy nac yr ofnei gŵr ar farch heini, a'i gleddyf ar ei glûn, wrth farcho­gaeth drwy'r heolydd, glywed corgŵn yn ei gyfarth o'i ddeutu.

Dangoswch etto yn eglurach, pa fodd, ac ar ba achosion y dichon plant Duw wanffyddio, ac ammeu, ac er hynny bod yn ddiogel ddigon.

Megis dŷn ar ben cloch-dŷ o'r fâth vchaf, ac wedi ei twymo yn dynn­wrtho, fel na allei syrthio pes mynnei, er hynny pan edrychei tu ag i wared a [Page 284] ofnei, oblegit nad yw naturiaeth dyn gyn­nefin, ac arferol a dringo cyfuwch yn yr a­wyr, a chraffu ar y ddaiar, cyn issed oddi tano: Ond pan edrychei i fynu, a gweled ei fod yn rhwym, ac allan o enbydrwydd: Yno ni byddei arno nac ofn, nac arswyd: felly ninnau pan edrychom i wared arnom ein hunain, yna yr ydym yn ofni, ac yn am­meu o'n techydwriaeth: ond pan edrychom i fynu ar Grist, ac ar wirionedd ei addewi­dion ef, ni a'n cawn ein hunain yn gwbl­siccr, dyrw fôd ynglŷn wrtho ef, ac yna y gwelwn nad rhaid i ni ammeu dim mwy­ach.

Mynegwch i ni, beth yw prif-a­chos yr amheuon, yr ofn, y petrusedd, ar gwan­ffyddio yma, ac o ba le y maent yn tarddu allan ym mhlant Duw?

Tarddu y maent oddiwrth am­herffeithrwydd ein adenedigaeth, ac oddi­wrth yr ymdrech, a'r ymryson sydd rhwng ffydd, ac anghrediniaeth, ym meddyliau yr etholedigion.

Canys y ddau hyn y dynt yn ymgeccreth, ac yn ymaflyd a'u gilydd yn anguriol yn y rhai duwiolaf, gan ymorchestu i geisio mei­stroli, a gorthrechu, y naill y llall: Ac o herwydd hyn y mae yn digwyddo ar amserau, drwy fod anghrediniaeth yn cael y llaw v­chaf, [Page 285] fod y rhai godidoccaf o weision Duw, a mwyaf eu athrylith ar dduwioldeb, yn ofidus mewn llewygon, a ffeintiadau anno­baith: megis y digwyddodd i Iob, a Dafydd yn eu profedigaethau.

Ac yn y dyddiau hyn, y mae rhai o blant Duw, yn cael llawer maethgen drom, a'u trîn yn erwin yn yr 'achosion hyn; ie a'u tynnu i lawr yn issel hyd at ddrŵs marwo­laeth: Ond etto y mae yr Arglwydd o'i fawr drugaredd yn eu cynnal hwynt ai law, gan eu hachub rhag llwyr syrthio, yn ho­llawl, na chwaith yn dragwyddawl: yn v­nig hwy a ostyngir, ac a brofir tros amser drwy yr iasau tostion hyn, a hynny er mawr lesâd, a daioni iddynt.

Oblegid megis yr arferwn o ddywedyd, pan fo'r crŷd ar ŵr ieuangc, mai argoel ie­chyd ydyw: Felly yr iasau brydion hyn o bro­fedigaethau yn yr etholedigion ydynt fyny­chaf arwyddion hygoel o râs, a charedigr­wydd Duw.

Oblegit oni bai fod y ffeintiadau, a'r lle­wygon hyn oddiwrth Dduw, ni byddei'r cy­thraul mor bryssur, ac mor daer-ddrŵg, yn gweithio arnynt.

Onid gwir ryfig, a gormod hyder arnom ein hunain fyddei bod yngwbl-siccr o'n iachawdwriaeth?

Nagê. Oblegid sail y siccrwydd yma, nid arnom ein hunain y mae wedi ei osod, nac ar ddim sydd gennym oddifewn, nac oddiallan i ni, ond yn vnig ynghyfiawn­der Crist, ac ar addewidion Duw o druga­redd.

Canys nid rhyfig yw creda'r peth â adda­wodd Duw, â bwrcasodd Crist, ac â seli­odd yr Yspryd glân: Nagê yn ddiau, nid gormod hyder arnom ein hunain: Ond y peth yr ydym ni bawb yn rhwymedig iw gredu, ac i sefyll wrtho, fel yr attebom yn ofna­dwy ddydd y farn. Am danom ein hunain, cyfaddeu yr ydym yn hyrwydd, nad ŷm ni ddim amgen yngolwg Duw, ond megis telpynnau, a swppiau o bechod, a phob vn o honom megis clamp o drueni, ac na allwn o honom ein hunain gymmaint a symmud llaw, na throed i osod dim ym mlaen o waith ein iachawdwriaeth: Eithr wedi ein cyfi­awnhau drwy ffydd y mae heddwch rhyngom a Duw, a ninnau yn hyderus gennym, y dengys efe i ni garedigrwydd, a ffafor yng-Hrist.

A pheth â ddywedwch chwi am y rhai anghymmeradwy, ac annuwiol, oni ddi­chon y rheini fod yn siecr o'u iachawdwria­eth.

Na allant ddim. Canys y Pro­phwyd [Page 287] a ddywed: Ni bydd heddwch medd fy nuw i'r rhai annuwiol.Esay 57.2 [...] Or geiriau yma yr ymresymmaf fel hyn: Y rhai nid oes ganddynt ddim heddwch oddimewn, ni allant fod yn siccr o'u icchydwriaeth: Ond gan yr annuwiol nid oes dim hedd­wch oddimewn, am hynny ni allant hwy fod yn siccr. Ffydd ddiymmod yn yr addewidien sydd yn siccrhau, eithr nid oes gan yr annuwiol ddim ffydd ddiym­mod, a disigl yn yr addewidion, am hynny ni allant fod yn siccr. Yspryd mabwysiad sydd yn siccrhau, ond nid oes gan y drygionus Yspryd ma­bwysiad; am hynny ni allant fod yn siccr.

I benglymmu hyn, pan glywo dyn yn­ddo ei hûn gydwybod ddrŵg, dallineb meddwl, buchedd aflân, ac anvfydd-dod fe bair hynny iddo (heb ddiolch yn ei ddannedd) ganu y marwnad hwn, sef ni wn pa vn â fyddaf a'i cawwedig, ai colledig.

Onid yw yr athrawiaeth hon am sic­crwydd iachawdwriaeth, yn athrawiaeth ddi­ddanus, a chyssurus?

Ydyw yn wir. Canys oddi­eithr bod dyn yn siccr o ffafor Duw, a ma­ddeuant pechodau, ac yn ddilynawl i hyn­ny, o'i iechydwriaeth ei hûn, pa gyssur [Page 280] a all fod ganddo mewn dim? Heb law hyn, bod yn siccr o gariad Duw tu ag attom, yn gwreiddin ein cariad ninnau, a'n vfydd-dod digymmell tu ag atto yntef.

Oblegid am hynny yr ydym ni yn ei ga­ru ef, ac yn vfyddhau iddo, o herwydd ein bod yn gwybod iddo ef yn caru ni yn gyntaf; ac scrifennu ein henwau yn llyfr y bywyd. Eithr yngwrthwyneb i hyn, athrawiaeth gwŷr Rhufain yn dyscu y dylei ddynion am­meu, ac ofni yn oestadol, ag ofn caeth, a­thrawiaeth gythreulig ydyw, ac anghyssu­rus: Canys tra y dalio dŷn honno, pa ga­londid a ddichon bod ganddo i wasanaethu Duw? Pa gariad tu ag at ei fawrhydi ef: pa obaith yn ei addewidion? Pa gyssur mewn trallod? Ac pa ammynedd mewn adfydwch.

Am y pwngc yma, yr wyfi o'ch meddwl chwi yn vnion: Canys tybied yr wyf y dylei ddŷn fod yn gwbl-siccr o'i iechyd­wriaeth. Ac o'm rhan fy hûn nid wyf yn am­meu dim o honaw; ond gobeithio yr wyf fod yn gadwedig yn gystal ar goreu o honynt: Nid oes arnaf mor ofn am hynny.

Oblegid ymae gennif y cyfryw ffydd ddio­gel yn Nuw, a phe na bai ond dau ddŷn yn y bŷd i fod yn gadwedig, gobeithio yr wyf y byddwn i vn or ddau hynny.

Yr ydych chwi yn hyderus tros ben. Ac yn siccr ddiogel cyn gwybod. Myfi [...] fynnwn pe bai eich sail mor ddisigl, ac y mae eich hyder yn ofer-wâg. Pwy mwy [...]i ffrosd o'i grefydd, na'r hwn nid edwyn [...]awn grefydd. Nid yw eich gobaith ond tŷb, [...]c megis breuddwyd dŷn clâf; Gobeithio, [...]i wyddoch am ba beth.

Nid oes gennych ddim rheswm iw roddi [...]rosoch am yr hyn â ddywedwch: Oblegit [...]a obeithio â ellwch chwi eich bod yn gad­wedig, gan nad ydych yn rhodio yn llwy­ [...]rau iachawdwriaeth: Pa obeithio â wna [...]ŷn allu dyfod i Lundain ar frŷs, ac yntef [...]eb gerdded ffordd Lundain? ond yn y gwir [...]rthwyneb.

Pa obaith cael cnŵd o ŷd da, heb arfer [...] moddion, sef heb aredig, a llyfnu, a hau. Pa obeithio a wna neb o fod yn bwyntys, [...]c yn olygus, heb gymmeryd bwyd vn am­ [...]er. Pa obaith i ddiangc rhag boddi, i'r hwn [...] neidio yn waedwyllt ir môr? felly yr vn [...]funyd, pa obaith a ellwch chwi gael y bydd­wch cadwedig a chwithau yn gwrthod, neu [...]n esceuluso rhodio yr iawn-fford, ac ymar­ [...]er ar moddion, ond yn hytrach yn gwneu­ [...]hur pob peth yngwrthwyneb i iechydwria­ [...]th.

Canys nid oes ynoch chwi, sywaeth, [Page 290] ddim o'r pethau â ddywed yr Scrythur [...] bod yn angenrheidiol i'r cadwedig. Nid oe [...] ynoch chwi yr vn o'r arwyddion, ar argoelion, a grybwywllyd or blaen.

Yr ydych yn annwybodus, yn fydol, y [...] ddifraw. Nid oes dim gwasanaethu Duw tan eich cronglwyd, dim ofn Duw nac ynoch chwi, nac yn eich teulu. Anfynych [...] gwrandewch chwi ar bregethu'r gair. Ymfodloni yr ydych ag eglwyswr heb wybodaet [...] ganddo.

Nid oes yn eich teulu na gweddio, n [...] darllain, na chanu psalmau, nac athrawiaethu, na chynghori, na cheryddu, na di [...] ymarfer Gristiannogawl. Nid oes gennych gydwybod o gadw y Sabothau, nac o arfe [...] enw Duw yn barchedig: Torri allan [...] wnewch i dyngu yn anguriol, ac i regu y [...] sceler.

Peth cynnefin gyd â chwi yw tyngu i'c [...] ffydd, ac i'ch gwirionedd: y mae eich gwraig yn anghrefyddol, a'ch plant yn anllywodraethus, ac yn anraslawn, eich gwasanaeth-ddynion yn ddrygionus, ac yn ddifraw. Yn eich tŷ yr ydych yn esampl o annuwdeb Allan yr ydych yn chwarydd mawr, yn rhodres-wr, yn afradlon, yn ŷfwr, yn drammwy-wr tafarneu, ac yn buttein-wr; Ac i fyrhau, yn ymroi i bob dihirwch, a drygioni.

[Page 291]Gan hynny, attolwg dywedwch, neu yn hytrach gadewch i'ch cydwybod ddywedyd i mi pa obeithio a ellwch chwi fod yn gadwe­dig tra fydd [...]ch yn rhodio, ar ôl yr helynt yma, ac y parhaoch yn dil [...]n hi [...]ddrŵg? Onid yw S. Ioan yn dywedyd: Os dywe­dwn fod i ni gymdeithas ag ef, a rhodio yn y tywyllwch, celwyddog ydym. Onid yw yr vn Apostol yn dywedyd, am y rhai a ddywe­dant eu bod yn adnabod Duw ac hrb gadw ei orchymynnion, mai celwyd [...]og y [...]ynt? 1. Io. 2.3. Onid yw efe yn dywedyd drachefn: Yr hwn sydd yn gwneuthur pechod, o ddiafol y mae. A phob vn sy heb wneuthur cyfiawnder nid yw o Dduw.

Onid yw ein Harglwydd Iesu yn dywe­dyd wrth yr Iuddewon (y rhai a ymff [...]o­stient mai Abraham oedd eu tâd) eu bod or tâd diafol, am eu bod yn gwneuthur ei wei­thredoedd ef? Oni ddywed yr Apostol Paul: 2 Pet. 1.10 Ein bod yn weision i'r hwn yr vfyddhaom iddo, pa vn bynnag, a [...] i bechod i farwolaeth, ai i vfydd-dod i gyfiawnder? [...]ni ddywed yr Sccythur: Yr hwn a wnel gyfiawnder fydd gyfiawn. Onid yw ein Harglwydd Iesu yn dyscu, Nad pob vn a ddywedo. Arglwydd, Arglwydd a ddaw i deyrnas nefoedd, ond yr hwn a wnêl ewy [...]lys fy nhâd, yr hwn sydd yn y nefoedd? Am hynny, bwrw yr wyf, gan [Page 292] fod holl ystod eich buchedd yn gnawdol, yn ddifraw, ac yn atreolus, na all fod gennych obaith ddichlin-gwbl, a safadwy y byddwch cadwedig.

Yr wyf fi yn ty bied fod cyflwr y gŵr yma (megis yr eglurasoch yr awr'hon) yn gyflwr miloedd o bobl eraill, yn gystal ag ynref.

Ie yn ddiau: dyna gyflwr mil­fyrddiwn o ddynion, fel y mae fwyaf y gre­syndod.

Yn araf dêg Syr. Yr ydych chwi yn rhy bryssur. Tân araf a wna frâg melus. Gobeithio y gwyddoch mai drwy drugaredd, ac nid drwy haeddedigaeth y mae yn rhaid i ni fod yn gadwedig. Pe gallwn i wneuthur y cwbl fy hûn, beth a wneid a Christ. Gobei­thio y gwna efe trosof fi, yr hyn ni allwyf fy hûn ei wneuthur. A gobeithio yr wyfy byddaf cadwedig trwy Grist Iesu yn gystal ar goreu o honoch chwi oll.

O, myfi a welaf yr awr'hen i ba le y mae y chwareu yn tueddu. Chwi a chwen­nychech wneuthur Crist yn farch-gynfas i guddio eich pechodau; Chwi a synnech be­chu fel yr amlhao grâs. Chwi a fynnech yn ddi-rûs, ac yn ddiymattal, roi Crist i atteb am y cyfan. Yn wir y mae llawer or vn-rhyw feddwl a chwithau, y rhai wrth [Page 293] glywed sôn am fawr drugaredd Dduw yng-Hrist, â wneir yn hyfach i bechu.

Eithr hwy a gânt wybod, ryw ddydd, iw dialedd ei hûnain, beth yw cam-arfer truga­redd Dduw.

Yr Apostol â ddywed:Rhuf. 2.4. y dylei trugaredd a daioni Duw ein tywys i edifeirwch. Eithr nyni a welwn ei fod yn tywys llawer i fwy o galedrwydd calon. Y Prophwyd â ddywed: ond y mae gyd â thi faddeuant fel i'th ofner: Eithr y mae llawer, o hyder ar faddeuant yn ymddiofalhau, ac yn diddarbodi. Ond i saethu yn nes at y nôd, chwi a ddywedwch eich bod yn gobeithio y byddwch gadwedig drwy Iesu Grist.

Ac yr wyfi yn atteb; o cheir ynoch chwi y pethau y mae yr Scrythyrau yn dangos eu bod ym-mhawb ar â achubir ganddo, yna y gellwch chwithau fod yn hyderus, ac yn llwyr obeithiol; os amgen, na ellwch.

Yr Scrythyrau ydynt yn ordeinis, ac yn yspysu y matter fel hyn. Os bydd dŷn yng Hrist, ac yn disgwyl bod yn gadwedig drwyddo ef, rhaid iddo fod ganddo y cenedd­fau hyn sy'n canlyn.naw pe a ofyn­nir, gun bawb ar achuber drwy Grist▪

• 1 Yn gyntaf, rhaid iddo fod yn greadur newydd.
• 2 Yn ail, rhaid iddo fyw nid ar ôl trach­wantau dynion, ond yn ôl ewyllys [Page 294] Duw.
• 1. Cor. 5.17
  3 Yn drydydd, rhaid iddo fod yn awyddus i weithredoedd da.
  1. Pet. 4.2.
• 4 Yn bedwerydd, rhaid iddo farw i be­chod,
  Tit. 2.14.
  a byw i gyfiawnder.
• [...] 6.14.
  5 Yn bummed, rhaid iddo fod yn san­ctaidd, ac yn ddifeius.
• Col. 2.2.
  6 Yn chweched rhaid iddo rodio felly, fel y rhodiodd Crist.
• Ioan 2.6.
  7 Yn seithfed, rhaid iddo greshoelio y cnawd yng-hyd ai wyniau, ai drach­wantau.
• Gal. 5.24.
  8 Yn wythfed, rhaid iddo rodio nid ar ôl y cnawd, ond ar ôl yr yspryd.
• 9 Yn ddiweddaf, rhaid iddo wasanaethu Duw mewn cyfiawnder,
  Rhuf. 8.1. Luc 1.7 5.
  a sancteidd­rwydd holl ddyddiau ei fywyd.

Wele, pa bethau â ofynnir gan bawb â gadwer drwy Grist. Yn awr gan hynny, os yw y pethau hyn ynoch chwi yn ddiffûg ac mewn rhyw fesur o wirionedd, yna y mae eich go baith chwi yn ddilis, yn gwbl-iach, ac yn dda: os amgen, ni thâl hi ddim. Ca­nys ofer y dywed dynio [...] eu bod yn gobei­thio ca [...]l eu hachub drwy Grist, â hwythau yn rhodio yn afreolus. Y rheswm am hyn yw, o herwydd mai rhaid ir aelodau fod yn gysson ar pen: eithr Crist ein pen ni sy sanc­taidd, am hynny rhaid i ninnau, ei aelodau [Page 295] ef fod yn sanctaidd.

Fel y mae yn scrifennedig: byddwch sanctaidd, canys sanctaidd wyfi. Eithr os nyni â gyssyll [...]wn aelodau aflân, ac amhur ynghyd a'n pen sanctaidd Crist, dyna ni yn gwneuthur Crist yn anghenfil: megis pe cyssylltio ddŷn at ben llew, wddf arth, a chorph, blaidd, a choesau llwynog. Oni by­ddei y fâth beth yn anghenfil anferth? Y cyff [...]lyb beth a hyn â ddychymmygant hwy, y rhai â fynnant fod tyngwyr, meddwon, putteinwyr, ar cyffelyb yn aelodau Crist, ac y cânt fywyd, ac iachawdwriaeth trwyddo ef. Eithr gan eich bod chwi yn rhyfygu cym­maint o Grist, attolwg, gadewch i mi ofyn i chwi vn peth.

Beth yw hwnnw?

Pa fodd y gwyddoch ddarfod i Grist farw trosoch chwi yn bendant, yn neill duol, ac yn enwedig?

Crist â fu farw tros bawb, ac am hynny trosof finnau hefyd.

Eithr ni bydd pawb cadwedig trwy Grist: pa fodd gan hynny y gwyddoch chwi eich bod yn vn or rhai sy i ganddynt hawl enwedigol i Grist, ac â achubir gan­ddo, drwy ei farwolaeth.

Hyn â wn i, ein bod ni oll yn be­chaduriaid, ac na allwn fod yn gadwedig drwy [Page 296] fodd arall, ond drwy Grist.

Attebwch yn vnion i'm cwe­stiwn i; pa fodd y gwyddoch chwi ynoch eich hûn, ac am danoch eich hûn, eich bod yn vn or etholedigion, ac yn vn or rheini tros ba rai y bu farw Crist?

Mi â wn hynny wrth fy ffydd dda yn Nuw, am fy mod yn rhoddi fy holl ymddiried ynddo ef, ac nid mewn neb a­rall.

Ond pa fodd y gwyddoch fod gen­nych ffydd? Neu pa fodd yr edwyn dyn ei ffydd ei hûn?

Mi ai had waen wrth hyn, sef am fod gennif bob amser feddwl da, a chystal ffydd tu ag at Dduw, ac vn-gŵr o'm galwediga­eth, ar nad yw lythyrennog. Mi â ofnais Dduw erioed, am holl galon, ac ai gwasanae­thais am gweddiau?

Beth felly? Pa ymdroi fel hyn o amgylch y berth? Attebwch i'm gofyn. Pa fodd y gwydoch chwi yn hyspys, ac yn ddiam­meu, farw o Grist drosoch chwi yn neilituol, ac yn enwedig?

Chwi â yrrech ddyn yn ynfyd. Chwi a'm tynnwch oddiwrth fy ffydd. Ac am gyrrwch oddiwrth Grist. Os ydych ar fedr fy nhynnu oddiwrth Grift, ni choeliaf byth i chwi. Canys myfi â wn mai rhaid [Page 297] yw ein hachub trwyddo ef.

Nid wyfi yn amcanu eich gyrru chwi oddiwrth Grist. Oblegit pa fodd y gallaf eich fynnu oddiwrth Grist, gan na ddaethoch ericed i fod ynddo ef. Ond hyn yw'r peth sy'n eich siommi chwi, a llawer eraill, nid amgen, eich bod yn tybied eich bod yn credu yng-Hrist, o herwydd eich bod yn dywedyd eich bod yn credu yng-Hrist. Megis pe bai ffydd yn sefyll mewn geiriau, neu fel pe bai gan ddyn ffydd, am i fod yn dywedyd hynny.

Od oes gan bob dyn ffydd, am ei fod yn dywedyd fod ganddo ffydd, ac od yw pob dyn â ddywedo ei fod yn credu yng-Hrist, am hynny yn credu yng-Hrist: Yna pwy ni bydd ganddo ffydd? Pwy nid yw yn credu. Ond mewn gwirionedd nid yw eich ffydd chwi, a ffydd llawer eraill ddim amgen ond tŷb, a dychymmig. Eithr etto er hyn ei gyd, nid attebasoch mo'm cwestiwn ynghylch eich gwybodaeth neilltuol o Grist.

Ni fedraf fi eich atteb mewn am­gen môdd nac i'ch attebais, ac i'm tŷb i, mi ach attebais yn ddigon dâ.

Na ddo, na ddo: Y mae bliscin ar eich tafod. Ni thâl gwelltyn eich atteb. Si­arad yr ydych, ni wyddoch pa beth: Y cwe­stiwn hwn a'ch pendafadodd. Eithr pe bai [Page 298] yn eich calon wir wybodaeth, a bywiol syn­nied o Dduw. y [...]o diogel fyddei gennif y rhoech atteb arall, amgenach â gwell na hynn. Yna y dywedasoch rywbeth oddiwrth ymwrandawi [...]d, a theimlad eich calon, ac oddiwrth waith grâs Duw ynoch: Ond o­herwydd na fedrwch roddi trosoch, vn rheswm d [...]drippiedig, farw Grist trosoch chwi yn n [...]i [...]ltuol, ac yn enwedig:

Am hynny yr wyf fi yn eich drŵg­dybio, nad yd [...]ch yr vn or rhai hynny, ar sy ganddynt hawl ddiledpai, a didwyll ynddo ef, ac i ba rai y mae ei farwolaeth ef yn wir fuddiol.

Yr wyfi yn tybied y gallei y cwesti­wn ymma gau safnau, a gyrru taw a'r lawer o ddynion: ac nad oes nemmawr a fedrei atteb iddo yn gywir, ac yn vnion.

Diammeu yw hynny. Nid yw anwybod i mi, wrth brawf, ac adnabyddia­eth gresynol, na fedr vn-dyn ym mhlîth cant wneuthur atteb tacclus, ac vniawn­wir i'r cwestiwn hwn. Ie ni ŵyr neb ei at­teb, oddieithr y rheini yn vnig, ym mhâ rai y gweithir y gwaith newydd; a thrŵy ddir­gel weithrediad yr Yspryd, ydynt yn gwbl­siccr ganddynt, ac yn ddiammeu fod Crist yn eiddynt hwy. Myfi â ymddiddenais a rhai o synnwyr; a deall, a dysceidiaeth can­moladwy, [Page 299] ac er hynny pan ddaethant at hyn o derfyn, a phennod, o ran y pwngc hwn, a synnasant yn aruthr, heb wybod yn dda pa beth â attebent: Ac er medru o honynt wrth eu synnwyr a'u dysc ymresymmu yn drwyadl a dangos lliw, a bwrw hûd ar bethau, wrth ymddadleu, drwy ddirio rhyw fath ar resym­mau lledchwelan, a gweniaid: Er hynny nid oeddynt yn clywed ynddynt eu hunain ddim gwrês, na dim cynnwrf or peth yr ymddad­leuent am dano: Ac am hynny nid oedd gan­ddynt ddim iawn siccrwydd, na dim diddan­wch iw heneidiau oddiwrtho. Sancteiddiol Yspryd Duw yw'r hwn sy'n peri dirnad y siccrwydd ymma; ac heb glywed ynom y dirgel-waith hwn oddiwrth yr Yspryd, ni allwn byth roddi atteb dichlin-gwbl, a dilip­pa i'r cwestiwn hwn▪

Gan hynny, dymma'modd y pen-derfy­naf yr holl fatter hwn. Megis na ddichon cangen y win-wydden dyfu, a dwyn ffrwyth, onid erys yn y winwydden: Felly ni a­llwn ninnau gael bywyd ysprydol, onid arho [...]wn yng-Hrist, a bod gwedi ein gwir impio ynddo ef, drwy ffydd fywiol. Nis gall neb gael dim llesâd oddiwrtho ond y rheini yn vnig â arhosant ynddo. Ni all neb fyw drwy Grist, oddieithr y rhai â newid [...] wyd yng-Hrist. Nid oes neb yn gyfran­nogion [Page 300] o'i gorph ef, ond y rhai ydynt yn ei gorph ef: Ni ddichon neb fod yn gad­wedig drwy Grist groeshoeliedig, ond y rhai a groeshoeliwyd gyd â Christ. Ac nis gall neb gael byw gyd â Christ yn ôl marw, ond y sawl ydynt yn meirw yma gyd ag ef, trafyddont etto yn fyw. Am hynny cymmerwn wraidd i wared mewn marw­hâd, fel y gallom fiaguro i fynu, a thyfu mewn sancteiddiad. Byddwn feirw i bechod fel y gallom fyw i gyfiawnder: Byddwn farw yr awr'hon tra ydym etto yn byw, fel y gallom fyw yn ôl y by wyd yma, pan fydd­om meirw.

Oni bydd neb cadwedig drwy Grist, ond y cyfryw rai yn vnig a fyddo yn­ddynt y rhinweddau a ddywedasoch chwi? Duw a drugarhao wrthym. Wrth hynny y mae'r ffordd i'r Nefoedd yn gyfyng iawn. Ac ychydig fydd cadwedig: Canys nid oes yn y byd, ond ychydig or fath.

Nid ydych yn camsynnied dim yn hynny: Canys pan ystyrier y cwbl, di­ddadl yw, mai ychydig sydd cadwedig, yr hyn beth a ddangosaf i chwi, wrth yr Scrythyrau, wrth resymmau, ac wrth si­amplau.

Moeswch glywed brofi y peth yn gyntaf wrth yr Scrythyrau.

Ein Harglwydd Iesu Grist a ddy­wed: Ewch i mewn trwy'r porth cyfyng, Mat. 7.13. canys chang yw'porth, a llydan yw'r ffordd sydd yn arwain i ddestryw, a llawer yw'r rhai sydd yn myned i mewn trwyddi. Oble­gid cyfyng yw'r porth a chûl yw'r ffordd sydd yn arwain i'r bywyd ac ychydig yw y rhai sydd yn ei chael hi. Mat. 20.16. Drachefn y dywed ese. Llawer â alwydd, ac ychydig a dde­wiswyd.

Mewn man arall yr ydym yn darllain am ryw ddyn a ddaeth at ein Achubwr Crist, ac â ofynnodd iddo: Ai ychydig â fyddant cadwedig? Ir hwn ir attebodd yr Arglwydd Iesu. Ymdrechwch am fyned i mewn i'r porth cyfyng, canys meddaf i chwi llawer a geifiant fyned i mewn, ac nis gall­ant. Yn yr hwn atteb, er nad yw ein Achu­bwr Crist yn atteb yn vnion i'r cwestiwn, na thrwy ddywedyd yn erbyn, na thrwy ddywedyd gyd â'r peth a ofynnaūd iddo: Etto ei eiriau ef sy yn arddangos yn eg­lur mai ychydig o rifedi a fydd cadwedig.

Oblegid y mae yn annog i ym drechu yn orchestol, gan fwrw amnaid fod achos dir­fyng i ymryson yn erbyn y byd, a'r cnawd, ar cythraul. Yn ail efe a ddywed fod y porth yn gyfyng, gan arwyddocau, na all neb fyned i mewn yno heb ymwthio, ac ym­hyrddu [Page 302] yn grŷf, a dryllio ei yscwyddau ganmwyaf.

Yn drydydd efe â ddywed mai llawer a geisiant fyned i mewn, ac nis gallant: gan feddwl wrth hyn y bydd llawer yn aros yn ôl, or sawl a geisiant fy [...]ed yno, am na cheisiant fel y dylent.

Esay a ddywed hefyd: Oni buasei i Argl­wydd y lluoedd adael i ni y chydig iawn we­ddill, Esay 1.9. fel Sodoma y buasem, a chyff [...]lyb fua­sem i Gomorrah: Yr Apostol [...]ydd yn ad­rodd allan or Prophwyd: Yr Arglwydd a orphen, ac a gwttoga y cyfrif mewn cyfiawn­der, Ruf. 9.28. oblegid byrr gyfrif a wna yr Arglwydd ar y daiar. Yr Scrythyrau hyn i'm tŷb i sy ddigon i brofi mai ychydig a fydd cad­wedig.

Bellach, gadewch glywed eich rhe­symm [...]u.

Os at reswm y deuwn, nyni â allwn ryfeddu yn hytrach y bydd neb cadwe­dig, na bod ychydig yn gadwedig. Oblegid y mae (wedi eu gosod i gynllwyn i ni ar y ffordd) yr holl rwystrau, a'r lluddias a'r a ddichon bod; a'r rheini yn gystal oddi mewn i ni ein hunain, ac oddi allan. Y mae ge­nym rwysc y byd ei gyd i'n herbyn. Y mae yn sefyll i'n herbyn, holl gythreuliaid vffern, a'n holl gyrn, a'u pennau, a'u nerth angu­riol, [Page 303] a'u y strwiau anfeidrol, eu cyfrwysdra [...]noccellus, eu dichellion twyllodrus, a'u profedigaethau hoccedus.

Dymma ffrŵd grêf yn rhedeg yn chwyrn [...]'n herbyn. Yna y mae i'n herbyn, y byd presennol hwn, a chyd ag ef nifer anneirif o amryw fâth ar abwyd, hoenynnau, rhwy­ [...]an, maglau, a hualau, i'n dala, i'n lleffe­ [...]heirio, i'n maglu. Yn y naill fan y daw [...]udd, a meluswedd, a golud, ac anrhydedd, [...]yfoeth, a goruchafiaeth, swydd-ymgais, a [...]hybydd-dod.

Mewn man arall y daw llu Brenhinol o [...]lynion ysprydol, ac anweledig. Yn ddiwe­ddaf y mae ein cnawd ein hunain, sef ein na­ [...]uriaeth lygredig i'n herbyn: Ie nyni ein [...]unain yn ein herbyn ein hunain.

A chyn beryccled gelynion i'n iechydwri­ [...]eth y [...]yn ni ein hunain, ac ydyw y byd, neu'r Cy [...]hraul: Canys ein deall, an rhe­ [...]wm, ein e [...]yllys, a'n gwyniau ydynt oll i'n [...]erbyn. Ein synwyr anian [...]l sydd elyn i ni. Ein trachwantau, a'n nwydau afreolus y­ [...]ynt yn cryf [...]au, ac yn cy [...]nerthu profedigae­ [...]hau Satan.

Ac y maent oll wedi gwnenthur cyngrair [...]g ef yn ein herbyn ni, ac yn erbyn ein iechyd­ [...]riaeth. Ymladd y maent oll tan ei faner ef, [...] derbyn eu cyflog ganddo. A hyn sydd ga­led, [Page 304] a thôst arnom ni, fod gan y cythrau [...] oddimewn i ni ein hunain, blaid i'n herby [...] a'n bod ninnau yn dwyn ynom beunydd e [...] gelyn pennaf: yr hwn sydd barod, ar bob tr [...] ddydd, a nôs i'n bradychu i ddwylo Satan▪ ie i agoryd y drŵs, ac iw ollwng ef i mewn [...] dorri ein gyddfau: yma gan hynny y gwelw [...] fod llu mawr o elynion ofnadwy, ac meg [...] lleng o Angelion yn gwneuthur cynllwyn [...] erbyn ein eneidiau.

Onid ydym ni druein mewn cyflwr gr [...] synol▪ y rhai mal hyn â fradychir, ac a wa [...] cheir o bob parth? Gan hynny wrth ystyried y cwbl, onid oes i ni achos cyfiawn i ryfeddu, y bydd neb yn gadwedig? Oblegi [...] pwy ni wêl, pwy ni ŵyr fod mil-fyrddi [...] yn myned ben dramwnwgl i ddestryw, nai [...] ai drwy brofedigaethau y byd, ai'r cnawd, ai [...] cythraul? Ond etto ymhellach, mi â dda [...] gosaf wrth reswm arall hynod, ac amlw [...] fôd rhifedi etholedigion Duw ar wyneb [...] ddaiar yn ychydig wrth gyffelybrwydd, [...] hyn bêth â ellir ei ddirnad mal hyn.

Yn gyntaf tynner ymmaith oddiw [...] thym, y Papistiaid, a'r Atheistiaid, a'r Her [...] ticiaid. Yn ail yscuber allan yr holl rai afre [...] lus, a drygionus eu buchedd, nid amgen, fy [...] gwyr, meddwon, putteinwyr, cybyddio [...] twyllwyr, hoccedwyr, beilchion, glodde [...] wyr, [Page 305] chwaryddion, ar holl giwdod anghre­ [...]yddol honno.

Yn drydydd, neillduer, â didoler allan yr [...]ôll ragreithwyr, Protestwyr cnawdol, cre­ [...]yddwyr ofer, gwrthlithr'wyr, gogwyddwyr, [...] Christianogion llygoer. Tynner, meddaf [...] rhai hyn oll, ar neilldu, ac yno dywedwch [...] mi pa-sawl vn yn gwasanaethu Duw yn [...]ur, yn ffyddlon, ac yn wir grefyddol, a geir [...]n ein plith? yr wyfi yn tybied nad rhaid i [...]i wrth gelfyddyd Rhifyddiaeth iw cyfrif [...]wynt.

Canys yr wyf yn meddwl na byddei nem­ [...]awr iawn ym mhôb pentref, trêf, a dinas: [...]ybied yr wyf mai an'aml y byddynt yn rho­ [...]io'r heolydd▪ fel y gallei ddŷn yn hawdd eu [...]hifo wrth gerdded. Ein Harglwydd Iesu [...]'n gofyn cwestiwn yn Efengyl S. Luc: gan [...]dywedyd, Mâb y dŷn pan ddêl, â gaiff efe [...]ydd ar y ddaiar▪ I'r hwn y gallwn atteb; [...]au ychydig iawn.

Bellach, yn ôl eich addewid, eglur­ [...]ch y peth hyn drwy siamplau.

Yn yr oes gyntaf or byd, pôb cnawd [...] lygrasai ei ffyrdd, fel na allai Dduw gyd­ [...]wyn yn hwy gyd ag hwynt, ond efe â fw­ [...]dodd eu difetha â diluw. Pan ddaeth y [...]uw, leied o nifer â gaed yn ffyddlon▪ [...]yth nŷn yn vnig â achubwyd yn yr Arch­nifer [Page 306] o rai cyfiawn a gafwyd yn Sodom, [...] dinasoed cyfagos iddi? Vn dynan truan L [...] ai deulu. Ni chaed yn Iericho ond vn credad [...] sef Rahab Nid aeth i mewn i wlâd yr ad [...] wid o'r hên Israeliaid, ond dau yn vnig, [...] Caleb, a Iosuah. Ni allei y lleill fyned i me [...] o herwydd eu hanghrediniaeth.

Bechan oedd y wir eglwys anweledig [...] amser llywodraeth y barnwyr, fel y gwe [...] yn amlwg yn y llyfr hwnnw. Yn amser [...] lias yr oedd yr eglwys mor fechan, ac [...] ŵelid mo honi. Tan llywodraeth brenhin [...] edd Israel, a Iuda, an'aml iawn oedd y gw [...] addolwyr megis y mae yn amlwg wrth y pr [...] phwydi oll. Yn amser y gaethglud, yr oe [...] yr eglwys fel y lleuad tan gwmwl, wedi [...] gyrru ir anialwch, ac yno yr oedd yn ymg [...] ddio. Yn amser erlid emerodraeth y Gro [...] giaid, tan Gog, Magog, ar Aipht, yr oe [...] hi yn lleiaf or cwbl ei nifer. Yn amser Cri [...] leied oedd y gynnulleidfa y dechreuasei [...] arni? fel y llygrasid pôb peth gan yr offei [...] aid, yr scrifennyddion, ar phariseaid? P [...] ddechreuodd yr Apostolion bregethu nid oe [...] nemmawr or bobl yn credu. Yn ôl y chw [...] chant mlynyddoedd cyntaf, pa lewygfa oe [...] ar yr eglwys, tra fu Angrist yn cael ei rwy [...] yn ddiwrthwyneb mor an'aml yn y by [...] oedd y rhai â wasanaethent Dduw mew [...] [Page 307] gwirionedd? tros yspaid agos i seithgant o [...]lynyddoedd? Ac er pan ddechreuwyd Pre­gethu'r Efengyl ar gyoedd, leied o bobl sy'n [...]redu: ac fel y dywed y Prophwyd. Argl­wydd pwy a gredodd i'n hymadrodd? Mal­ [...]yn chwi â welwch mai eglur yw (wrth yr Scrythur, wrth reswm, ac wrth esamplau yr holl oesoedd) mai ychydig iawn yw, nifer yr etholedigion: ac darfyddo bwrw'r cwbl ychydig a fydd cadwedig.

Dywedwch i ni attolwg pa cyn [...]leied fydd ei rhifedi, ac o fewn pa derfyn y dygwch chwi hwynt? ai vn ym-mysc cant, ynteu vn o fîl fydd cadwedig?