CAP. I. De incommodis & occasionibus harum discordiarum, unà cum remediis strictim indicatis.

QUod de clarorum virorum discordiis olim dixit Ora­tor, id nos de Ecclesiarum verè dicere possumus;Cicero. Non alios solere esse illarum exi­tus, nisi aut universarum interitum, aut victricium in reliquas injustum domina­tum. Sperandum est inter Ecelesias Evàn­gelicas nullam esse quae affectat in caeteras dictatorium imperium: at valde tamen metuendum, nè diuturnis hisce ac funestis contentionibus (quod Deus avertat) suum omnes accelerent interitum. Praesentem [Page 42] illarum statum gemunt pii; & ex clade nonnullarum conjecturam faciunt quid periculi immineat universis, nisi magno suo malo edocti tandè aliquando sapere & paci conciliandae ex animo studere incipiant. Nam dum pugna haec gliscit inter fratres, praebent hostibus suis perpetuam gaudendi & in omnes ecclesias insultandi materiam; nec gaudendi tantùm & insultandi, sed no­cendi & opprimendi opportunitates suppe­ditant infinitas. Neque suis rectè consu­lunt, qui ob controversias fortasse nun­quam inter doctos terminandas, etiam ipsos indoctos agitari volunt & vexari dissidiis sempiternis. Si in hoc Scholastico pulvere eruditi soli cum eruditis luctari possent, minus indè sequeretur incommodi: sed minimè obscurum est, vulgus Christiano­rum utrinque ad partes & pugnas vocari: quorum animi simul ac minimè necessariis controversiis implicantur, à maximè ne­cessariis novae obedientiae fructibus & charitatis officiis avocantur. Quinetiam aequioribus Papistis atque ad lucem Evan­gelicam oculos aperire incipientibus haec Evangelicorum certamina remoram ob­jiciunt, nè se nostris Ecclesiis adjungant, quas aut non posse aut (quod pejus est) cùm possint nolle tamen inter se conjungi animadvertunt. Vix denique agnoscere videntur Evangelium esse potentiam Dei ad salutem omni credenti, qui ob hasce [Page 43] nuper natas ccntroversias secessionem faciunt ab aliis Ecclesiis Evangelicis, quasi de omniū Christianorum salute esset despe­randum qui exactam de hisce controversis dogmatibus scientiam nondū sunt assecuti.

Ad me quod attinet, sentio non multum interesse, utrùm traditiones non scriptas cum sacris Scripturis ex aequo copulemus, an controversias nostras cum solida & perspicua doctrina Evangelii sub eadem salutis necessitate cognoscendas & cre­dendas omnibus Ecclesiis obtrudamus. Cavendum itaque est, nè dum Pastores Evangelici ex utraque parte jubent suos ab altera recedere tanquam à tabernaculis hominum impiorum aut haereticorum,Num 16.26. irruant interim & irrumpant in utrosque lupi Romanenses, atque pertrahant in speluncas suas non oves solummodo sed quandoque etiam & pastores. Si pacatis & fraternis animis de controversis quaesti­onibus inter se disceptare possent Theolo­gi, aliquid boni, aut saltem minus mali, indè ad Ecclesias redundaret: At cùm tot annorum experientiâ sit compertissi­mum, illud vix aut nè vix quidem fieri posse, satius esset omnia haec certamina consopire quàm certando tot ecclesias in frusta discerpere & dilaniare. Nam quae fuit antiqua Hilarii querela, ea totius Christianae Ecclesiae jam esse potest; Dum propter haec alter alteri anathema esse coepit, [Page 44] nemo penè Christi est. Cùm in omnium oculos incurrant haec atque hisce graviora incommoda ex dissensione Evangelicorum orta, quaeramus quid potuit inter doctos, prudentes, pios viros tam acerbas & noxias contentiones ab initio parere, quid partas alere & indies corroborare, quid ut ad posteros etiam tanquam bona quae­dam haereditaria transmitterentur persua­dere.

Causam sive occasionem potiùs hisce nostris certaminibus praebuit ipsa rerum divinarum & supernaturalis scientiae con­ditio. Nam sicuti facile est animis illumi­natis & sanctificatis prono fidei obsequio amplecti omnia ad salutem cognitu ne­cessaria quae de Deo, de Christo, de cre­dendis & agendis traduntur perspicuè in sacris Scripturis; ità velle ulteriùs in mysteria fidei penetrare quàm par est, velle consequentias rationis nostrae ministerio indè deducere, velle eas fundamentalibus articulis annectere, res est difficultatis & periculi plena, atque controversiarum & contentionum occasio necessaria. Impos­sibile est etenim ut in illis quae opitulante humano discursu colliguntur non dissen­tiant saepenumero, non subinde errent humana ingenia. At nemo interim rati­onis suae inventa & opera non exosculatur, tanquam prolem pulchram, & ex ipsis Scripturae visceribus enatam; aliorum [Page 45] autem ratiocinationes & illationes, tan­quam deformes & ex corruptae rationis lacunis emersas, detestatur. Ità fit, ut dum homines, in mysteriis fidei speculari multa cupiunt quae in Scripturarum spe­culo clarè conspici nequeunt, segetem ube­riorem contentionis quàm cognitionis indè nanciscantur. Huic malo aliquid remedii afferret, si utriusque partis Theologi me­minisse velint, utcunque omnes articuli fidei Catholicae plani sint & perspicui, ac quasi majusculis literis in verbo Dei de­scripti, ità ut à currentibus legi possint, quae tamen ex hisce humani intellectûs negotiatione inferuntur, varia esse & multiformia, adeóque plerunque involuta ut ab oculatissimis Theologis discerni nequeant. Confidenter ita (que) inniti debemus sacrarum Scripturarum pronunciatis; at consequentiis nostris indè deductis non ità confidendum. Bene ex Ambrosio Lu­therus;Luth. Tom. 1. in disp. pag. 413. B. & C. Facessant Dialectici ubi creden­dum est piscatoribus. Nam in mysteriis fidei majestas materiae in angustias rationis seu syllogismorum includi non potest. Unde idem Lutherus sapienter nos monuit, ut in hisce rebus quae superant captum rati­onis humanae caveamus ab etymologia, analogia, consequentiis & exemplis.

Ipsa etiam humanae cognitionis imper­fectio (praesertim cùm accesserit perfectae scientiae nostrae falsa opinio) necessariam [Page 46] praebet perpetuis contentionibus occasio­nem. Nos omnes in parte tantùm cog­noscimus, in parte res divinas apprehen­dimus: Ex ea igitur parte quâ non cognoscimus, quâ non apprehendimus, cogitare debemus nos aequè facilè ac alios posse decipi.Aug. De Civit. Dei, 15. 5. Si perfecti essemus, boni & boni inter se pugnare non possent: non­dum autem perfecti possunt; imò non possunt non pugnare, nisi hujus imperfe­ctionis suae perpetuò memores sint. Ut itaque dissidia vitentur, ab omnibus divi­num illud Apostoli monitum est semper recolendum,Rom. 12.3. [...]. illud etiam adjungendum, Ut aliter atque nos sentientes aequo animo ferre discamus, atque Deum assiduè oremus ut revelet nobis nondum bene notam veritatem. Interim autem,Phil. 3. in eo ad quod perveni­mus, eâdem regulâ incedamus omnes, & alii in alios bene affecti simus. Haec esse verissima & utilissima non possumus in­ficias ire: Sed cur, hisce concessis, indies nihilominus augentur controversiae? cur magìs magísque pugna recrudescit? Si quod res est dicere liceat, inest omnibus mortalibus inordinatus amor sui & suo­rum inventorum ac placitorum. quod vitium in causa est ut minimè percipiamus falsitatem opinionum à nobis semel con­ceptarum, nec veritatem ab aliis ostensam [Page 47] in animum admittere dignemur. Periit siquidem judicium postquam res transiit in affectum; & nostram qualemcunque, August. contra Ju­lian. lib. 1. quia nostra jam facta est, praevalere volumus sententiam. Ubi regnat haec [...], (quicquid prae se ferunt) majore studio Scripturas coaptabunt Theologi ad opi­niones suas, quàm è contré; & funda­mentales Christianae fidei articulos obtorto collo rapient ad suffulciendum dogmata sua non-fundamentalia. Huic morbo epidemico si quis medicamentum reperire posset, controversias multas, contentiones omnes (acerbas saltem illas & hostiles) sedatas illico videremus & consopitas. Sed (quod deplorandum est) sui amore nimium abreptos Theologos longiùs pro­vehere solet aura popularis & inanis glo­riae studium quàm ipsi ab initio aut volu­erunt aut fieri posse cogitarunt. Nam hoc malo vexati humana & divina omnia vexabunt, potiùs quàm se deceptos, pugnae pertaesos, aut ab antagonistis superatos fateantur. Imò nisi vincere & ante currum suum ducere adversarios possint quasi per triumphum, stat illis sententia perpetuo & internecino bello Ecclesias Evangelicas collidere. Non me latet, studium veritatis ac Divinae gloriae obtendi ab omnibus; sed inanis gloriae cupiditate nimis multos accendi ad haec praelia continuanda, uti­nam liceat negare & simul verum dicere. [Page 48] Vix profectò credibile est, illos quos la­tere non potest quantum detrimenti ex hisce Evangelicorum dissidiis ceperint respublicae, Ecclesiae, animae pretiosissimo Christi sanguine redemtae, posse habere inter contendendum oculos in gloriam Dei solummodo defixos. Scrutentur itaque conscientias suas ex utraque parte fervidi disputatores, nunquid hasce controversias & Ecclesiarum dissensiones faciant per­petuas, nè decedat aliquid gloriae Divinae, an potiùs nè desit gloriolae suae apta & perpetua materia. Alias horum dissidi­orum occasiones & causas non vacat com­memorare: de unica tantùm quae illas fecit quasi haereditarias paulò fusiùs dicen­dum est; quia nisi Deus Ecclesiarum Evangelicarum misertus novam mentem Theologis indat, hoc faciet eas proculdu­bio sempiternas. Insedit opinio multorum piorum ac doctorum Theologorum ani­mis, ea quae versantur in controversia in­ter Evangelicos tanti esse momenti, ut qui in illis errare deprehendantur, fundamen­ta fidei Catholicae & salutis humanae con­vellere imò evertere convincantur. Hinc dum utrique veritatem à suis partibus stare habent persuasissimum, persuadeant quo­que sibi necesse est ab adversariis ipsa Christianae fidei fundamenta oppugnari & labefactari.Jonae 4.9. Quod itaque olim Jonas Deo dixit, Se rectè facere quòd usque ad [Page 49] mortem irascatur ob succisam suam hede­ram, id illi dicere solent,CAP. 2. Se bene facere quòd usque ad mortem contendant cum hostibus Evangelicis ob eversa (ut ipsi autumant) humanae salutis fundamenta. Non est mirandum viros bonos hâc opi­nione imbutos à pace & fraterna commu­nione cum talibus ineunda vehementer abhorruisse. Quandoquidem igitur tam diuturnae dissensionis haec princeps causa meritò sit habenda, abducamus paulisper à receptis opinionibus mentis nostrae aciem, & quid de Fundamento, quid de Fundamentalibus sentiendum sit, sedatis affectibus disquiramus.

CAP. II. De significatione horum vocabulorum, Fun­damentum, Fundamentale, quae faepe­numero in hac dissertatione occurrent.

AVerborum explicatione ordiri oportet qui in rerum ipsarum cognitione erra­re nolit. Nam rectè Plato,In Cratylo. [...]. Fundamenti igitur vocabulum est meta­phoricum, ab aedificantibus sumtum; at (que) denotat illud totius structurae Firmamen­tum in imo positum, quo sustentatur aedi­ficium, quóque subducto corruit protinus & in frusta dilabitur.

[Page 50]Quandoquidem igitur Ecclesia Civitas Dei, Psal. 122. et 47. Domus Jehovae appellatur, habeat ne­cesse est fundamentum aliquod, cui dum superincumbit & innititur salva maneat & incolumis, à quo si recedat & resiliat, illi­co pereat & in nihilum redigatur. Perspi­cuum itaque est, cùm de Ecclesia à Deo fundata loquimur, id Fundamenti nomen ac naturam habere quo sustentantur om­nes ejus partes, & à quo firmitatem ac sa­lutem suam mutuantur. Atque ut in ma­gno aliquo aedificio singulae partes non habent idem robur aut eandem pulchritu­dinem; imò nonnullae quandoque videri possunt aliquantulùm inclinatiores in rui­nam, quae tamen adhuc subsistunt & Fun­damento suo adhaerent: ità in diffuso hoc spirituali aedificio, quam Dei Domum si­ve Ecclesiam Dei vocamus, magna est par­ticularium Ecclesiarum differentia. Non­nullae etenim pulchriores sunt caeteris & firmiores, quia Fundamento suo meliùs & arctiùs conjunguntur; nonnullae defor­matae aliquantùm & labefactatae, quia Fundamento suo non ità firmiter adhae­rent: omnes tamen quae à Fundamento nondum divulsae sunt, ejus beneficio & virtute sustentantur, & cum firmioribus ac pulchrioribus aedificii partibus conne­ctuntur.

Ex hisce paucis non obscurum est, quale sit illud quod Fundamenti nomen sibi [Page 51] vendicat, cùm de Ecclesiis loquimur. Vi­deamus jam qualia sint quae, retentâ ejus­dem metaphorae ratione, Fundamentalia à nobis appellari solent. Hoc illud voca­bulum est quod Theologis in toto hoc Pa­cificationis negotio procurando maxi­mum facessit negotium. Hîc autem im­primis observandum est, longè alio modo fundari aedificium materiale, quod ex li­gnis & lapidibus exstruitur, atque funda­tur aedificium spirituale, quod ex arbori­bus & lapidibus vivis, id est, ex hominibus ratione ac voluntate utentibus, aedificatur. Nam in hoc vivo & animato aedificio ni­hil habet debitam conjunctionem cum Fundamento, aut ullam firmitatem à Fun­damento, nisi mediante actu Rationis & Cognitionis eidem copuletur, ac median­te actu Voluntatis eidem inhaereat & ob­sequatur. Illa igitur rectè censentur & vocantur Fundamentalia, quibus cognitis Christiani possunt cum suo Fundamento habere conjunctionem salutiferam, & qui­bus non cognitis aut creditis nullo modo possunt. Pari ratione si voluntatem spe­ctemus, illa practica dici debent Funda­mentalia, quibus observatis sive factis ma­nere possumus Fundamento nostro con­juncti, quibus spretis sive neglectis non possumus. Sit itaque quantumvìs imper­fecta Christianorum scientia; si tamen haec Fundamentalia sciunt & credunt, non [Page 52] erunt ob defectum intellectûs à suo Fun­damento separati. Sit quantumvìs imper­fecta Christianorum justitia; si tamen haec fundamentalia faciunt, non erunt ob de­fectum bonç voluntatis à suo Fundamento alieni. Tanti momenti cùm sit apud De­um coaptari & conjungi huic Fundamento nostro, ut vitam ac salutem omnibus hunc in modum conjunctis polliceatur, nobis valde cavendum est, nè temerè hanc con­junctionem cuivis Ecclesiae particulari aut homini singulari denegemus, atque eâdem operâ omnem vitae ac salutis spem eidem abjudicemus.

Sed quia praeter metaphorica haec Fun­damenti & Fundamentalium vocabula, alia quandoque usurpantur quae eandem vim habent, & eandem Ecclesiae ab alio dependentiam insinuant, de illis quoque breviter est aliquid dicendum. Quod igitur Ecclesiae Fundamentum dicitur quando aedificio comparatur, id Caput etiam dicitur cùm homini assimilatur, id Radix dicitur cùm arbori confertur. Caput vocatur non aliam ob causam, quàm quòd membra sibi unita sustinere, conservare spirituali virtute, & vitâ perfundere nun­quam cessat. Radix appellatur eâdem pla­nè notione, quia in omnes ramos sive sur­culos sibi insitos vitalem succum dispergit. Sicuti ergò dogmata Fundamentalia ha­bentur quae ad Christianos Fundamento [Page 53] suo conjungendos sunt satìs efficaces & absolutè necessarii, ità Capitales articuli aut Radicales etiam appellari possunt qui­bus cognitis & creditis quaecunque mysti­ci corporis membra possunt vivifico suo Capiti uniri, quicunque rami salutiferâ Radice suâ inniti & in eadem defigi.

Porrò, sicut non aptè dicitur Funda­mentum quicquid utiliter adhibetur circa aedificium, sed quod ità substernitur aedifi­cio ut absque illo sustentari nequeat, cum illo conjunctum & copulatum firmiter subsistere possit; ità neque propriè dican­tur Fundamentales doctrinae quaecunque utiles sunt ad aedificationem promoven­dam, sed quae ità cognitu necessariae sunt ut absque eis nulla possit esse copulatio aedificii cum fundamento, iis positis possit haberi conjunctio falutifera etiamsi desint nonnulla quae ad perficiendam hominis Christiani scientiam requirantur. Cum Apostolo denique agnoscamus,2. Tim. 3.16. Totam Scripturam esse utilem ad docendum, arguendum, corrigendum, erudiendum quosvis Christianos in justitia, pietate ac veritate: sed quaslibet propositiones in Scriptura fundatas non vocamus dogma­ta Fundamentalia, quia ipsa metaphorae ratio & rei natura id prohibet. Tanneri stoliditas in re consimili fuit olim omni­bus deridiculo, quando contendebat in Colloquio Ratisbonensi, Esse fidei Chri­stianae [Page 54] articulum quicquid in Scriptura affirmatur; utpote, Quòd Tobias canem habuerit.

Sed nè diutiùs quàm par est in nuda verborum significatione tractanda immo­remur, sit hoc fixum & stabilitum; Funda­menti & Fundamentalium denominatio­nem iis solummodo rebus competere quae in ordine ad fundata sunt absolutae neces­sitatis & salutiferae potestatis. Hoc sensu triplicem Fundamenti distinctionem apud Theologos reperio. Est Personale funda­mentum Ecclesiae, unicum & propriissimè dictum. Sunt Ministerialia fundamen­ta Ecclesiarum, sic nuncupata, sed non eâ­dem sermonis proprietate. Sunt denique Doctrinalia quaedam fundamenta, meritò sic appellata, quia non paucorum Theolo­gorum opinione sed Catholicae Ecclesiae perpetuo judicio hunc honoris gradum meruerunt. Tota lis inter Evangelicas Ecclesias de hisce postremis instituitur: quam tamen componere non est facile nisi de hisce omnibus disseramus. Tantum est de vocabulorum notione & usu: Ad haec singula suo ordine tractanda jam acce­demus.

CAP. III. CAP. 3. De unico Personali Fundamento Ecclesiae, Mediatore Dei & hominum Christo Jesu [...], deque vera cum illo conjunctione.

SApientissimus & humani generis a­mantissimus Deus fundare voluit Ec­clesiam in aeternum permansuram,Isai 60.21. Matth. 16.18. & con­tra ipsas inferorum portas praevalituram. Talis autem esse non potuit, nisi niteretur fundamento solido & aeterno, & quod nullis viribus posset expugnari, nullis ma­chinis labefactari. Non aliud itaque Ec­clesiae suae fundamentum Deus ponendum indicavit quàm aeternum aeterni Patris Fi­lium, Christum Jesum,Joh. 3.16. quem in mundum misit, ut omnis qui credat in eum non pere­at sed habeat vitam aeternam. Hunc esse unicum Ecclesiae Personale Fundamen­tum, Prophetae & Apostoli unanimi con­sensu attestantur.Psal. 118.22. Isa. 28.16. Hinc à Davide Lapis angularis, ab Esaia Lapis probatus, pretio­sus, in fundamento Sionis positus perhibe­tur.Act. 4.11, 12. Hic est lapis reprobatus ab aedificanti­bus, qui factus est in caput anguli. Et non est in aliquo alio salus. 1. Cor. 3.12 Fundamentum a­liud nemo potest ponere praeter id quod posi­tum est, quod est Christus Jesus.

Quod autem de Fundamento hoc unico dictum est, idem de unico Capite, Sponso, Radice Ecclesiae intelligi debet, déque ali­is [Page 56] omnibus metaphoricis appellationibus quibus eadem dignitas Christi, eadem Ecclesiae dependentia à Christo significa­tur. Nam Christus [...] est uni­cum illud vivificum & salutiferum Caput Ecclesiae,Eph. 4.15, 16. Joh. 3.29. Hos. 2.20. Ephes. 5.26. Col. 2.7. ex quo totum corpus compactum & connexum est: Est unicus Ecclesiae Sponsus, qui habet sibi Sponsam, qui sponsavit eam sibi, ut in aeternum serva­ret, id est, ut sanctificaret in hoc seculo, gloriosam exhiberet in futuro: Est denique coelestis illa Radix Ecclesiae, in quo quot­quot radicati sunt, coelum versùs crescunt, & in coelis perpetuò florebunt.

Personalis haec praerogativa adeò pe­culiaris est Christo [...], ut nulli alii possit convenire: Non Angelis; quia deest illis ea naturae conformitas,Heb. 2.11. quae intercedere debet inter Fundamentum & in eo Fundata, inter Caput & Membra illi conjuncta, inter Sponsum & Sponsam matrimonio justo sibi copulatam: Non [...], quia nemini mortalium propter naturae humanae imbecillitatem & corruptionem possibile est fungi officio Fundamenti, Capitis, Sponsi, in Ecclesia sustentanda, vivificanda, servanda: Non Deo ipsi in tremenda solius Divinae naturae Majestate considerato. Nam quamvis Deum agnoscamus Fundatorem Ecclesiae, Fundamentum tamen desideramus, ad quod appropinquare, propè accedere, [Page 57] nósque adjungere & quasi agglutinare haud vereamur. Dei autem Majestas in se considerata,Heb. 12.29 Isai. 33.14 non modò lux inaccessibi­lis est, sed ignis consumens. quis autem mortalium potest hahitare cum igne de­vorante? Neque igitur sub coelo neque in coelo aliud Personale Fundamentum habere possumus, quo mediante Deo ipsi reconciliemur & uniamur, praeter Verbum hominem sactum, Joh. 1.14. plenum gratiae & ve­ritatis.

Sed quorsum haec de re perspicua & ab omnibus Evangelicis concessâ disputatio? Nempe ut hinc appareat, Ecclesiis parti­cularibus quae retinent cum hoc Funda­mento salutiferam conjunctionem alias Ecclesias nec posse nec debere renunciare fraternam communionem. Non miramur Papistas, qui praeter ipsum Christum aliud Fundamentum Personale, aliud Caput, alium Sponsum dederunt Ecclesiae, omnes Ecclesias abscindere & abjicere, quantumvìs fideliter & firmiter Christo adhaerentes, quae Pontifici Romano tan­quam Fundamento, Capiti, Sponso suo nolunt adhaerescere. Nec moramur stul­tos eorundem clamores, quibus putant se perterrefacere posse Ecclesias Christi; Si super Petram Romanam fundati estis, la­pides vivi estis & pretiosi; sin minùs, pu­micosi & excavali. Si Pontificem Roma­num Caput vestrarum Ecclesiarum agnosci­tis, [Page 58] viva & vera estis Sanctae Catholicae Ec­clesiae membra: sin minùs, mortua estis & pla­nè tabida Ecclesiarum cadavera. Denique, si Papam amplexemini Sponsum, estis castae omnes & genuinae Ecclesiae: sin minùs, adul­terinae & omnibus diris devovendae. Sic Romanenses. Non iniquo animo toleramus hasce contumelias & injurias ab istis qui somniant Ecclesias nostras à vero Funda­mento disjunctas quia falso conjungi re­cusant. Verùm enimvero, siqua Ecclesia Evangelica alteram quam Christo inaedi­ficatam non audet negare, audet tamen tanquam membrum putridum abscindere & à fraterna sua communione abjicere, est hoc in ipsum Christum contumeliosum, & in Fratres non modò nostros sed Christi injuriosum.

Ut itaque noscamus cum quibus Eccle­siis fraternam communionem retinere aequum sit, nosse oportet quaenam Ecclesiae judicandae sunt habere & retinere veram & salutiferam cum hoc suo Fundamento unionem. Non imus inficias, inter Eccle­sias quae unico huic Fundamento inhae­rent, alias aliis arctiùs & firmiùs posse adhaerescere; inter Ecclesias quae ab hoc Capite & Radice vivificantur, alias aliis sensum & succum copiosiorem posse hau­rire: sed ob hanc scientiae aut gratiae di­versam mensuram non debemus nos à fraterna communione cum illis disjun­gere [Page 59] quos sperare possumus & debemus cum Fundamento suo salutifero adhuc manere conjunctos. Ad singulares per­sonas quod attinet; Solus Deus, qui corda inspicit, nosse potest quis habeat quis non habeat internam, spiritualem, salutarem conjunctionem cum hoc saluti­fero Fundamento. At quod spectat Ec­clesias integras (quantum hominibus scire & judicare fas est) utrùm Fundamento suo salutariter maneant conjunctae nécne, ex operationibus quae ab eisdem exerceri indies possunt & solent est statuendum. In quibus enim Ecclesiis illi actus omnes exercentur per quos homines Christo uniri, in Christo manere, & per Christum ad vitam aeternam perduci possunt, eos ab hoc vnico salutis humanae Fundamento alienatos & divulsos nemo affirmare aut cogitare potest.

Jam ut ab Infantibus ordiamur; In omnibus Evangelicis Ecclesiis admini­stratur Baptismus in nomine Sacrosanctae Trinitatis, cujus beneficio tales in Chri­stum inseruntur, & huic Fundamento suo ritè copulantur. Nam ad hosce quod at­tinet, quia nullo suo actu possunt se appli­care Fundamento, Spiritus Sanctus per lavacrum regenerationis dignatur Funda­mentum illis accommodare & applicare. Ab iis autem qui rationis capaces sunt & arbitrio propriae voluntatis uti possunt, re­quiruntur [Page 60] ad debitam unionem cum Chri­sto faciendam & conservandam diversi actus tam intellectûs quàm voluntatis: Inter quos hi quatuor praecipuum locum obtinent; ad quos caeteros omnes revoca­re non erit difficile.

Primò, ex parte Intellectus requiritur actus Cognoscendi de Deo & Christo ea omnia sine quibus nec salutifera unio inter nos & Christum potest constare, nec gratuita inter nos & Deum Patrem recon­ciliatio. Quò spectare videntur illa verba Servatoris nostri,Joh. 17.3. Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, solum verum Deum, & quem misisti Jesum Christum. Si qui coetus ho­minum exsistant qui hanc salutiferae cog­nitionis mensuram nondum sunt adepti, eos fatemur esse alienatos à vita Dei per ignorantiam quae est in illis, Ephes. 4.18. et 2.12, 13. & propter hanc ipsam cordis ipsorum caecitatem, utì ab Apostolo edocti sumus. At nulla ex Evangelicis Ecclesiis tantâ ignorantiae ca­ligine obvoluta est, quin possint in illa Christiani Deum & Christum cognoscere quantum sufficeret ad vitam, si veritati in eadem praedicatae assentiantur.

Secundò, praeter hanc Scientiam sive speculativam Cognitionem de Deo & Christo, requiritur actus Credendi, id est, practicè cum fiducia recumbendi, in Chri­stum cognitum. Concedemus ergò illas Ecclesias, sive coetus hominum in unum [Page 61] corpus congregatorum, apud quos Chri­stus non ità praedicatur & agnoscitur ut possint homines Fide vivâ & justificante in ilium recumbere, utcunque nomen Christianorum induant, cum Christo sa­lutis Fundamento nihil commerci habere. Tales sunt quae solvunt illam hypostati­cam duarum naturarum in Christo Me­diatore unionem,1. Joh. 4.23. sine qua nec habere possumus nec sperare salutiferam cum Christo & Deo Patre conjunctionem. In omnibus autem Evangelicorum Ecclesiis sic praedicatur Christus [...] ut minimè dubitandum sit innumeros verâ, vivâ & justificante Fide illum am­plecti: Sunt ergò & manent huic Funda­mento conjunctae sub illa ipsa formali ratione sub qua Christus humanae salutis Fundamentum potest hominibus conjun­gi ad gratiam ac vitam illis imperti­endam.

Tertiò, ex parte Voluntatis, ab omni­bus qui nolunt ab hoc suo Fundamento divelli requiritur assiduum verae Poenitentiae exercitium;Isai. 59.2. Luc. 13.3. absque quo necesse est nos per assidua nostra peccata à Deo & Christo disjungi & disterminari, ac in aeternum perire: E contrà, interveniente hoc per­petuo Poenitentiae exercitio, manemus fundati in Christo, reconciliati Deo, de­stinati coelo. In quacunque ergò Ecclesia ità docetur Evangelium, ità stabilitur sa­lutis [Page 62] humanae Fundamentum, ut speran­dum sit Christianos ab eadem institutos atque in eadem viventes credendo & poe­nitendo obtinere remissionem peccatorum & vitam aeternam, de illa Ecclesia pro­nunciandum atque sentiendum est, quòd Christo Autori, Fonti ac Fundamento gratiae & salutis verè conjuncta sit & ma­neat firmiter copulata.

Quartò, praeter Poenitentiae exercitium, ut constet haec conjunctio nostra cum Fundamento nostro, requiritur ex Fide & Amore Christi dimanans sincerum Obedientiae sive Novae vitae studium. Si desit actus Obediendi, deest Credendi, deest Diligendi, deest spes omnis tales cum Christo conjungendi. Nam quod Christus dixit,Joh. 14.15 Si diligitis me, mandata mea servate, perinde dicere potuisset. Si conjuncti estis mihi,Galat. 6.15. servate mandata mea. quia in Christo Jesu neque circumcisio valet aliquid, neque praeputium, sed fides quae per charitatem operatur. Quaecunque ergò Evangelicorum Ecclesiae ità comparatae sunt ut in illis illu­strentur homines ad Cognoscendum De­um & Christum, permoveantur ad Cre­dendum in eundem, avertantur à peccatis per actum Poenitendi, & subjiciantur Deo ac mandatis Divinis per actum Diligendi & Obediendi, hasce Ecclesias manere sa­lutifero suo Fundamento conjunctissimas, minimè dubitandum est. Ad voluntates [Page 63] ergò omnium Ecclesiarum Evangelicarum inter se copulandas non mediocre vincu­lum afferre debet haec omnium cum ipso Christo salutifera atque indubitata con­junctio.Cap. 4.

CAP. IV. De fundamentis quibusdam quae Ministe­rialia fundamenta solent appellari, ac de officio & potestate eorundem.

QUamvìs Dominum & Servatorem nostrum Jesum Christum unicum Ecclesiae suae Fundamentum Personale agnoscimus, alio tamen sensu Fundamen­torum nomen aliis tributum non nega­mus. Quibus quâ ratione hoc nomen tam augustum conveniat, quâ potestate utan­tur qui hoc nomine gaudent, deinceps in­quirendum est.

Fundamenti ergò nomen quan doque ad alios transfertur, sed cum termino dimi­nuente Non enim aliâ ratione Funda­menta dicuntur, quàm quòd ipsorum ministerio per praedicationem Evangelii Fundamentum illud Personale positum fuit, atque per continuationem Evange­licae praedicationis perpetuò in Ecclesia conservatum.

Inter haec Ministerialia fundamenta principem locum obtinent Prophetae & [Page 64] Apostoli. unde murus supernae Civitatis dicitur habere fundamenta duodecim, Revel. 21.14. & in ipsis duodecim nomina duodecim apo­stolorum Agni. Superaedificati etiam di­cuntur Christiani super fundamentum apostolorum & prophetarum. Ephes. 2.20. Hoc sensu Petrus & Paulus, hoc omnes Apostoli fundamenta ministerialia fuerunt, quia omnes tanquam peritissimi architecti in unico illo Fundamento jaciendo (de quo antè dictum est) egregiam operam posu­erunt. Quando igitur Prophetae & Apo­stoli hoc honorificó titulo ornantur, id ad salutiferam potiùs eorundem de Chri­sto doctrinam quàm ad singulares ipso­rum personas est referendum. Horum longè major potestas fuit quàm suc­cedentium Ministrorum, quia sic illu­strati & gubernati fuerunt à Spiritu Sancto ut nullo modo, sive praedicando sive scribendo, errare potuerint. Sicuti ergò ipsius Dei & Christi, ità horum doctrinam certam, infallibilem, & planè Divinam cum Tertulliano agnoscimus: Nullus sermo divinus, De Anima. nisi Dei unius quo Prophetae, quo Apostoli, quo Christus in­tonuit.

Sed hisce Ministerialibus Fundamentis Papistae aliud adjungere conantur, quod Secundarium & [...] vocant,Bellarm. De verbo Dei, lib. 3. c. 10. sed reipsa Primarium & planè Divinum fa­ciunt. Hunc honorem Jesuitae soli Ponti­fici [Page 65] Romano deferendum putant, quem ità Secundarium Catholicae Ecclesiae Funda­mentum constituunt ut eundem unicum interim sub Christo esse Ecclesiae Funda­mentum profiteantur. Sed non opus est de caduco hoc Fundamento & Capite tremulo multa dicere; quia unicum ali­quod fundamentum Ministeriale, quale à Papistis confingitur, Scripturae non com­memorant. Huc accedit, quòd omnes Ecclesiae Evangelicae, unà cum aliis idolis, foedissimum hoc Secundarii Capitis sive Fundamenti idolum ad talpas & vesper­tiliones abjecerunt. Nullam itaque pote­statem in hoc Secundario Papistarum Fundamento agnoscimus ad fidem Chri­stianorum sibi subjugandam: neque ab insania eos longè abesse putamus,Bellarm. Praefat. in lib. De Rom. Pon­tif. quando scribunt & contendunt, Romani Pontificis Potestatem & Infallibilitatem esse rei Christianae summam, ejúsque sententiam pro norma & regula fidei habendam.

Sed à Pontifice Romano ad Ecclesiam Catholicam veniamus; quae Fundamenti Ministerialis nomen meliori jure poterit sibi vendicare, quia singulorum fides vi­detur quodammodo in eam recumbere. Nam in hac ad finem usque seculi con­servabitur & praedicabitur ea doctrina cui fidem adhibentes & obedientes Chri­stiani Fundamento suo rectè conjungan­tur, & in illo vitam aeternam consequan­tur. [Page 66] Huc adferri solet illud Pauli ad Ti­motheum,2. Tim. 3.15. ubi Ecclesiam vocat columnam & firmamentum veritatis. Neque dubi­tare licet, in hac sancta Catholica Ecclesia quam in Symbolo credimus, veritatem Evangelii quatenus ad salutem credentium sufficit fuisse semper conservatam, fore semper conservandam. Nosse itaque quid ubique semper ab omnibus Christianis Ecclesiis traditum, receptum, promulga­tum fuit, est nosse ea omnia quae valent ad salutem in Christo Fundamento salutis participandam. Haec autem Catholica Ecclesia per terrarum orbem diffusa, animo potiùs quàm sensibus externis objicitur. Quando igitur vocem Catholicae Ecclesiae audire cupimus, cogimur ad Ecclesiam quam vocant Repraesentativam, id est, ad Concilium generale, confugere. De hac itaque Repraesentativa Catholicae Ec­clesiae imagine, déque ejusdem potestate Ministeriali breviter disseramus.

In Oecumenicis Synodis Ecclesiam hanc Repraesentativam optimè functam fuisse hoc Ministerialis fundamenti officio, te­stantur illa quatuor Concilia, Nicenum, Constantinopolitanum Ephesinum, Chal­cedonense; in quibus Christi Divinitas contra Arium, Spiritûs Sancti contra Ma­cedonium, unio duarum naturarum in Christo contra Nestorium, distinctio duarum naturarum contra Eutychetem, [Page 67] declarata, defensa & stabilita fuit. In hisce & consimilibus Conciliis quae in commune tractantur Christianae fidei dogmata, prop­ter ipsam repraesentationem totius nominis Christiani, magnâveneratione sunt suscipi­enda. Nam ad hujus Repraesentativae Ec­clesiae officium ac legitimam potestatem semper spectavit, necessaria & fundamen­talia fidei Christianae dogmata à non-fundamentalibus distinguere & discrimi­nare; ità tamen ut non transsiliat limites ab Apostolis & Primitiva Ecclesia positos, sive multiplicando sive minuendo haec Fundamentalia. Credibile enim est (quod Aquinas annotavit) Apostolos,2a. 2a. Qu. 1a. art. 7. resp. ad 4. aliósque qui fuerunt propinquiores Christo, pleniùs mysteria fidei cognovisse quàm nos qui sumus remotiores. quod Cajetanus ibidem agnoscit esse verissimum. Utcunque enim Apostoli ac Primitivae Ecclesiae Patres non fuerunt valde addicti Controversae ac Quaestionariae Theologiae, Salutiferae ta­men, Necessariae ac Fundamentalis Theo­logiae fuerunt omni [...]m peritissimi.

Porrò, postquam Ecclesia haec Reprae­sentativa de Fundamentalibus & ad salu­tem Christianorum simpliciter necessariis articulis suam sententiam in verbo Dei fundatam propalasset, incumbebat eidem officium defendendi, muniendi, & quasi circumvallandi eosdem articulos contra omnes fraudes & insultus haereticorum. [Page 68] Solitum etenim est haereticis cuniculos a­gere in ipsa Christianae religionis funda­menta, dum verba articulorum retinent rem negant. Sic Ariani Christum Deum verbo tenus agnoscebant, at interim apud animos suos aliquid monstri alebant, quando Patri Coessentialem agnoscere noluerunt. Nam cui res nomini subjecta negatur, nomine illuditur. Licuit itaque repraesentativae Ecclesiae (id est, Concilio generali) ad sanum articuli sensum decla­randum adhibere novum (sed aptum) vo­cabulum, atque adigere Christianos ad Christi Divinitatem sub hac verborum forma confitendam, Christus est Deo Patri [...]. nam esse Deum & esse Dei Fili­um si non sono tamen sensu idem sunt ac esse Deo coessentialem.

III.Postremò, non coarctamus potestatem Occumenicae Synodi, sive Ecclesiae reprae­sentativae, ad declarationem ac defensio­nem fundamentalium solummodo articu­lorum, sine quorum explicata fide nemo servari potest; sed fatemur extendi eam ad quaevis dogmata vera atque aedificationi animarum utilia. Imò hanc Ecclesiae sen­tentiam & definitionem Excommunicati­onis mucrone ità armatam esse sentimus, ut possint ab externa Catholicae Ecclesiae communione separari qui Ecclesiae Catho­licae definitionibus audent privatas suas opiniones pertinaciter opponere. Si ta­men [Page 69] illud in quo erratur non sit ex funda­mentalibus & absolutè necessariis, non est desperandum, posse aliquos qui justè ar­centur ab externa communione Ecclesiae (Deo miserante & errores ex infirmitate intelligentiae ortos condonante) internam & salutiferam communionem cum suo Fundamento Jesu Christo retinere. Nam excommunicatio externa non est efficax aut infallibile signum interioris excommunica­tionis, Tom. 1. in Disp. pag. 374. ut verè Lutherus.

Quae diximus de Concilii generalis po­testate, ea omnia de legitimo & libero Concilio ritè Ecclesiam Catholicam re­praesentante intelligi volumus; non de ta­libus Conciliis quae mera mancipia sunt Pontificis Romani, atque eodem modo repraesentant Catholicam Ecclesiam quo simia hominem.

Sed quia Catholicam Ecclesiam in Concilium totius Corporis repraesentati­vum convocare, per tyrannidem Papae a­liasque remoras est planê impossibile, ad explicandam particularium Ecclesiarum hac in re potestatem veniamus.

Si ergò Ministerialis Fundamenti no­men conveniat Ecclesiae repraesentativae si­ve generali Concilio, propter potestatem ministerialem quam habet in promulgan­da, explicanda, defendenda illa doctrina quae Christianos suo salutifero Funda­mento conjungit, convenit etiam suo mo­do [Page 70] & gradu cuivis particulari Ecclesiae, qualis sunt Anglicana, Gallicana, Ger­manica, reliquaeque quae à diversis regio­nibus nomen sortiuntur. Nam quod Ca­tholica Ecclesia in Concilio congregata potest & debet facere quoad omnes Chri­stianos in veritate salutiferi Evangelii fun­dandos, id particularis sive provincialis quaelibet Ecclesia potest & debet facere erga suos.

Ab hoc officio Ephesina Ecclesia, cui praesidebat Timotheus,1. Tim. 3.15. vocatur columna & firmamentum veritatis; quia cujusvis Ec­clesiae officium est tueri & sustentare veri­tatem ab Apostolis mundo praedicatam, eandémque populo commendare, explica­re, ac in haereticos & falsarios censuras Ecclesiasticas distringere.

Sed nè particularis quaelibet Ecclesia autoritatem & potestatem suam Catholi­cae in universali Concilio congregatae ae­quandam opinetur, animadvertendum est, Primò, Particulares particularium Eccle­siarum Doctores in Synodo congregatos suas solummodo Ecclesias repraesentare, non externas; ac proinde nullam habere potestatem praescribendi aliis quid creden­dum, quid rejiciendum sit, multò minùs abscindendi eos à fraterna communione quam retinent cum Catholica, qui illorum decretis per conscientiam aut inscitiam non possunt assentiri. Par siquidem in [Page 71] parem non habet potestatem. Laudatur hac in re Cypriani aequitas, qui commu­nicavit eis Ecclesiis quas in gravissimo er­rore versari putabat.Apud Au­gust. De Bapt. contra Donat. lib. 2. cap. ult. Idem, super gestis cum Emerit. Serm. Laudantur Ecclesiae Africanae, neminem judicantes, aut à jure communionis amoventes, sed in unitate manentes cum aliis Ecclesiis quae diversa senserunt & earum sententiae acquiescere recusarunt. Nunquam enim particularis aliqua Ecclesia suum honorem ità fovere debet ut unitati Ecclesiarum invideat, prae­judicet, aut officiat.

Secundò observandum est, Particulares 2 Ecclesias (Saxonicas putà, aut Helveticas) posse ac debere suo ministerio subjectis Sū ­mam doctrinae Evangelicae quam publicè profitentur cōmendare, quae doctrinae Com­pendia in articulos digesta solemus Eccle­siarum Confessiones, sive Articulos reli­gionis appellare. Sed in hisce Articulis sive Confessionibus formandis id praecipuè cu­randum est, nè in illas conjiciamus aliquid subtile, supervacaneum, aut litigiosum. Non est enim prudentium Doctorum, ea quae ad pacem & animarum aedificatio­nem promovendam spectare debent farci­re talibus doctrinis quae eruditos vexare, indoctos parùm aut nihil ad salutē juvare possunt. Quid enim hoc aliud esset quàm doctis pugnandi materiā praebere, indoctis ventū pro lacte, lapides pro pane obtrudere?

Oportet etiam vicinarum Ecclesiarum [Page 72] rationem aliquam habere in hisce Confes­sionibus nostris quas in lucem edimus, neque appetere ut in illis ea objiciantur omnium oculis unde nascatur rixandi oc­casio cum vicinis Evangelicis Ecclesiis, suppeditetur gaudendi materia Papisticis. Haec incommoda haud difficulter vitari possent, si Theologi in animum induce­rent, arduas & obscuras controversias se­jungere à Confessionibus publicis Ecclesia­rum, & relegare ad privata exercitia Scho­larum.Matt. 10.27. Nam cùm in lumine, & quasi su­per tecta publicarum Confessionum, con­troversias nostras collocamus & praedica­mus, nuditatem Evangelicarum Ecclesia­rum foràs nunciamus & hostibus deriden­dam ostendimus; quam [...] ope­ruisse multò satius fuisset.

3 Postremò, Confessionibus hunc in mo­dum attemperatis, licitum & utile est cui­libet particulari Ecclesiae illam potestatem in suos exercere quam in alios minimè subditos nec debent nec possunt usurpare. Suos etenim, quando receptam Ecclesiae doctrinam & publico consensu firmatam oppugnant, non modò propter ipsos erro­res quos disseminant, sed propter turba­tam Ecclesiarum pacem, possunt ab exter­na Ecclesiae suae communione tantisper re­movere dum suis erroribus alios inficere & ipsas Ecclesias perturbare desinant. Quàm primùm autem eos erroris sui poe­nituerit, [Page 73] in gremium Matris recipiendi sunt. Hunc in modum cum suis agere licet:Epist. 72. ad Steph. & 73. ad Jubianum At quando inter Ecclesias sibi invi­cem minimè subordinatas res agitur, possunt cum diversa sentientibus & docen­tibus divinam concordiam & Dominicam pacem tenere, ut videre licet apud Cy­prianum.

Haud abs re erit, post hanc de particu­laribus Ecclesiis dissertationem, de Docto­ribus quibusdam qui in iisdem celebres prae aliis fuerunt aliquid adjungere. Ministe­rialia etenim Fundamenta suo loco repu­tanda sunt etiam privati Doctores, qui in Evangelica veritate propugnanda, expli­canda, tuenda, sive praedi [...]ando sive scri­bendo, laudabilem operam posuerunt. Atque hîc inter praecipuos Reformatarum Ecclesiarum Doctores Heroas illos, Lu­therum & Philippum, numeramus: ne (que) veremur hisce adjungere Bucerum, Calvi­num, Martyrem, aliósque quos nominare non est necesse. De hisce tamen omnibus, nostraéque aetatis Theologis quantumvìs excellentibus ità cogitare debemus, ut eos Ecclesiarum lumina non numina ag­noscamus; eósque non suspiciamus tan­quam Prophetas & Apostolos [...], sed aestimemus viros bonos, egregiè doctos, & in commune bonum Ecclesiae à Deo excitatos; sed Ministros interim ordina­rios fuisse fateamur, atque erroribus ob­noxios.

[Page 74]Porrò cavendum est, nè ab illustribus viris patiamur ipsis Ecclesiis [...] imponi.Lact. In­stit. lib. 4. cap. 30. Christi enim nomine omisso, humana & externa vocabula induere, à Christianis alienum est, & perpetui ple­runque schismatis fomentum. Perplacere ergò debet prudentibus & piis Christianis illud Nazianzeni,Orat. 30. Petrum veneror; non tamen Petrianus vocari volo: Paulum honoro; neque tamen Paul [...]anus vocari volo. Si privati Christiani aequo animo hoc ferre non possunt, quantò minùs decet integras Ecclesias ab uno aliquo homine nomen sortiri?

Denique, de privatis Doctoribus hoc unum addam; Iniquissimum esse, ob cu­juscunque Doctoris errores totam Eccle­siam in qua ille functus est aut fungitur ministerio eorundem ream peragere, nisi constiterit ipsam Ecclesiam ejusdem Do­ctoris errores publico assensu comprobasse. At quotusquisque est è plebe Christiana qui Doctorum libros ità scrutatur ut sin­gularibus eorundem opinionibus suffra­getur? quotusquisque ex ipsis Doctoribus qui non toto animo aversatur illos errores qui ab antagonistis sibi impinguntur? quo­tusquisque denique è doctis in ulla Eccle­sia reperietur qui ità juravit in verba aut Lutheri aut Calvini aut cujuslibet scripto­ris ut non putet sibi licere ab illorum pla­ [...]itis discedere quando illi à veritate disce­dunt? [Page 75] Cùm haec omnia ità se habere ma­nifestum sit,CAP. 5. si haec Ministerialia quae vo­camus Fundamenta in aliquibus quando­que vacillaverint, non oportet eam ob causam singularum personarum errores toti Ecclesiae affigere.Apud Luth. Tom. 1. Disp. De autor Eccl. pag. 439. B. Nam Ecclesia pro­priè dicta non probat quicquid probant mali Doctores ad mixti Ecclesiae, ut rectè Me­lanchthon: nos addimus, nec quicquid boni Doctores haud bene docuerunt.

CAP. V. De Doctrinalibus fidei Christianae funda­mentis generatim; & quatenus fides sit illis adhibenda sub necessi­tate salutis.

DOctrina sacrae Scripturae, Propheta­rum,1 Evangelistarum, Apostolorum libris comprehensa, est illud fundamen­tum cui soli Christianorum fides tutò in­nititur, propter certissimam Dei revelantis autoritatem. Nec audiendi sunt Papistae, quando objiciunt,Aug. Con­fess. lib. 6. cap. 5. Irenaeus, l. 3. cap. 1. Unde scitis illos li­bros unius veracissimi Dei Spiritu esse humano generi ministratos? Si hoc mihi non­dum persuasit Deus, nondum persuasit ut sim Christianus: nam Dei voluntas scripturas nobis commendavit, funda­mentum & columnam fidei nostrae futuram. Si Augustino & Irenaeo credere nolunt Romanenses, Petro tamen indubiam fidem adhibere oportet; qui vocem Scripturarum [Page 76] voce coelitus delapsâ firmiorem, & non hu­manâ voluntate hominibus allatam, 2. Pet. 1.19, 20, 21. sed à Spiritu Sancto hominibus sanctis inspira­tam affirmavit. Sancta itaque Scriptura sic fidei nostrae fundamenta proponit,Mirandu­la, De fide & ord. cred. Theor. 14. & doctrinae nostrae regulam figit, ut fides Christianorum iis solùm revelationibus nitatur quae in Canonicis libris continen­tur. Contra chimaericum illud Doctri­nale fundamentum quod Papistae in verbo quodam non-scripto ac in scrinio pectoris Papae latitante situm nugantur, nihil di­cam; quia tam crassum & profanum in re tanti momenti errorem apud bene institu­tos Christianos vel ipsâ refutatione in­dignum judico. Qui extra Scripturas quae­rit doctrinam salutis & vitae aeternae, haud citiùs inveniet quàm si extra paradisum quaereret arborem Scientiae aut Vitae.

Sed quamvìs arctè tenemus, fundamen­talia salutiferae fidei dogmata non esse quaerenda extra libros veteris & novi Te­stamenti, non tamen defendimus omnia quae in hisce libris asseruntur esse dogmata fundamentalia adeóque cognitu & creditu necessaria ut si aliquid horum ab aliquo ignoretur aut negetur, à Fundamento sa­lutis illum excidisse judicemus. Multa sunt historica in libris utriusque Testamenti, nonnulla dogmatica quae verissimè asse­runtur & utilissimè ibi collocantur; neque tamen in numerum fundamentalium dog­matum [Page 77] venire censentur. Innumera sunt quae ex Scripturis deduci possunt per ve­ras & firmas consequentias, neque tamen in hoc honoris fastigium attolluntur. Pro Fundamentalibus ergò ea solummodo se­ligenda sunt & agnoscenda, sine quorum expressa & explicata cognitione nemo ser­vari potest, & in quibus tam negativa quàm positiva infidelitas damnare potest. Hu­jusmodi autem sunt illa omnia sine qui­bus nec in Christum salutariter credere, nec Deum in Christo rectè invocare ac ad vitam aeternam obtinendam colere pos­sumus; uno verbo, absque quibus Chri­stiani non possunt habere erga Deum pios affectus, aut exercere religiosos actus fidei, spei, ac charitatis ad salutem consequen­dam simpliciter necessarios.

Hisce duobus datis & concessis, Quòd fides nostra solis Scripturis innitatur, Quòd inter fundamentalia non reponi debent ea omnia & singula quae in latissimo Scrip­turarum campo conspici possunt; tertio in loco illud adjungendum est, Fidem no­stram toti verbo Divino ità subjectam esse & obligatam, ut unusquisque teneatur quamlibet veritatem amplecti quam in Scripturis sacris revelatam aut ex eisdem ritè deductam videt. Nam quamvìs ex natura seu materia propositionis non ob­ligamur ad eam credendam vel cognoscen­dam sub periculo salutis amittendae, ta­men [Page 78] ex autoritate revelantis, quoties no­bis constat talem propositionem in Scrip­turis esse revelatam, tenemur eam non re­jicere. Quicquid enim obtenderet in con­trarium, qui quamlibet propositionem quam in Scripturis fundatam intelligit pro suo arbitrio conculcaret, is nulli fidem ad­hibere qualem oportet judicandus est. Exempli causâ; Christum esse Deum & hominem, articulus est planè fundamen­talis; quo minimè credito, nec in ipsum Christum credere, nec Deum ità colere possumus ut in gratiam ejus restituamur aut in regnum ejus introducamur: At de hoc ipso Christo incarnato multa expressè commemorantur in Scripturis quae non sunt fundamentalia, multa etiam rectè deduci possunt ex illo fundamentali arti­culo, Christus est Deus & homo, quae non sunt fundamentalibus adnumeranda: Si tamen perspiciantur & intelligantur posita in Scripturis, aut bene deducta ex Scriptu­ris, Deum in Scripturis loquentem con­temnit qui talibus fidem non adhibet. At quoties non animi pravitate sed intelligen­tiae infirmitate aliquid affirmatur aut ne­gatur Scripturis repugnans ab eis qui ima­ginatione veritatis & pietatis decipiuntur,Aug. lib. 4. ad Vinc. Vict. cap. ult. animus in dictis per ignorantiam non Catholicis, ipsâ est correctionis praepa­ratione Catholicus. De talibus ergò rectè dicere possumus,Heb. 5.14. Quòd sensus parùm ex­ercitatos [Page 79] habent in rebus divinis; Quòd infirmi aut parvuli sunt in fide;Rom. 14.1. Quòd ad certamina disputationum non sunt assu­mendi: at verè dicere non possumus, Esse abalienatos à Christo, apostatas à fide, à fraterna cum omnibus piis communione separandos.

Utcunque igitur sumatur nobis, Prae­latos Romanenses nullum verè & propriè dictum fundamentale abnegare; hinc ta­men constat eos tam laedere Catholicae fidei unitatem quàm impedire Catholicae Ecclesiae unionem. Quaecunque etenim Ecclesia suas incertas opiniones funda­mentalibus Christianae fidei articulis as­suit, tot inutilium & monstrosarum par­tium adjectione Catholicae fidei corpus deformet est necesse. Qui autem easdem urgent, & sub necessitate salutis aliis Ecclesiis credendas obtrudunt, eos solos in causa esse dilaceratae Catholicae Ecclesiae manifestè apparet. Romanae Ecclesiae su­perbia non patitur eam hac in re cedere veritati: Spero tamen Protestantium Ecclesias universas in id tandem consensu­ras, ut fraternam communionem inter se redintegrare velint, & privata sua dogma­ta aliis obtrudere desinant. Tam audax & piaculare mihi semper visum est hoc facinus Papistarum, ab Ecclesia Catho­lica & aeterna salute omnes excludentium qui Tridentino Symbolo per omnia non [Page 80] suffragantur, ut illud nè totus quidem Oce­anus Romae superinfusus possit abluere.

Haec quae diximus omnia de illis à fra­terna communione abjiciendis intelligi volumus, qui sive ex pertinacia sive ex inscitia contradicunt Scripturis in ullo fidei Catholicae principio, quo minimè cognito, nec cum Christo possumus habere unio­nem, nec per Christum in filios Dei adop­tionem; quo minimè credito, nec Dei cultum ritè exercere, nec à Deo aeternam salutem obtinere possumus. Talia neque negantur neque ignorantur ab ullis Chri­stianorum nomen sibi vendicantibus, prae­terquam ab eis in quibus Deus hujus seculi mentes excaecavit, 2. Cor. 4.3, 4. ut non fulgeat eis illu­minatio Evangelii gloriae Christi.

Porrò, neque haec quae diximus ità ac­cipienda sunt, quasi vulgo Christianorum liceret in fundamentalibus acquiescere, neque in scrutandis Scripturis ultrà pro­gredi; quasi flocci facere liceret quamli­bet doctrinam quam concedimus non esse fundamentalem.2. Tim. 3.16. Imò, tota Scriptura à Deo inspirata utilis est ad docendum, argu­endum, corrigendum, erudiendum in justitia. Studendum igitur,Col. 3.16. ut verbum Christi ha­bitet in nobis abundanter in omni sapientia, ut ad perfectionem feramur, Heb. 6. non in funda­mentis perpetuò subsistamus. Cum Au­gustino, omnes Christianos hunc in mo­dū alloquimur,Epist. 222. Sumat unusquis (que) vestrúm [Page 81] fidei suae quantam potest intelligentiam; majorem, si plus cupit; minorem, si minus: ità tamen ut quousque ad perfectionem per­veniat ab itinere non recedat.

Denique, nolo haec quae generatim dicta sunt de Doctrinalibus fidei Christianae fundamentis ità intelligi, quasi Doctoribus & Pastoribus non incumberet officium in­stituendi suos in quavis doctrina Scriptu­rarum quâ promoveri possunt & aedificari in fide ac pietate; sed ut haec fundamen­talia praecipuè urgeant & inculcent, tan­quam praecipui momenti ad salutem. Sic sensit Lutherus in Praefatione ad Cate­chismum majorem;Tom. 5. pag. 645. ubi seipsum discipu­lum Catechismi libentur profitetur. Magna certè est populi Christiani infelicitas, ubi prae strepitu & nimio aestu controversia­rum vix conceditur illis audire & cogitare fundamentalem & salutiferam doctrinam Scripturarum, & nè vix quidem facere ope­ra maximè necessaria mandatorum Di­vinorum.

Jam quod spectat ad externas Ecclesias, non inficias eo illorum errores posse & de­bere refutari ab aliis, etiamsi non contra­dicant ipsis fidei Catholicae fundamentis. Sed refutentur errores, Naz. Orat. in Sanct. Epiph. non traducantur errantes; argumentis agatur, non clamoribus aut convitiis; de verbis non pugnetur, quan­do diversus syllabarum sonus ad unum & eundem sensum perduci potest. Ut verbo [Page 82] absolvam,CAP. 6. de Non-fundamentalibus qui­buscunque ità cum Ecclesiarum externa­rum Doctoribus est disputandum, ut no­stros ab illorum erroribus tutos & im­munes servemus, non ut illos in odium tanquam Haereticos obstinatos adduca­mus. Facile siquidem est quemvis haere­ticum vocare; sed quid faciat Haereti­cum regulari quâdam definitione compre­hendere, haud ità facile, imò (si Augu­stino credimus) est longè difficillimum.

CAP. VI. De notis sive indiciis ex quibus cognosci potest de dogmate aliquo quòd non sit fundamentale.

OStensum est, dogmata Fundamenta­lia hanc habere notam maximè ex­pressam, Quòd absque illorum cognitione neque salus Christiani neque cultus Dei potest consistere. Jam apponemus alia quaedam signa sive indicia, ex quibus tutò statuere possumus dogma aliquod non esse fundamentale, utcun (que) urgeatur & obtrudatur à nonnullis pro fundamen­tali; praesertim ab illis qui in eo propug­nando diu laborarunt multúm (que) sudarunt.

Primò igitur, Non est fundamentale quod à Divinitus inspiratis Prophetis & Apostolis non fuit clarè ab initio revela­tum populo Christiano & Christianis Ec­clesiis per totum terrarum orbem ab eis­dem [Page 83] fundatis. Non enim mundi fuissent ab omnium sanguine, Act. 20.26. si subterfugissent an­nunciare omne consilium Dei omnibus, qua­tenus necessarium fuit ad omnium salutem per fidem in Christum Jesum procuran­dam. Atque in hujusmodi necessariis & fundamentalibus ità salutifera veritas re­velata fuit ab Apostolis ut conspici possit ab omnibus. Ite, Marc. 16.15. Rom. 1.16. Col. 2.28. praedicate Evangelium omni creaturae. Virtus est Dei in salutem omni credenti. Christum annunciamus, do­centes omnem hominem in omni sapientia, ut exhibeamus omnem hominem perfectum in Christo Jesu. Quod itaque non fuit om­nibus ità annunciatum Apostolorum secu­lo, non potest nostro hoc seculo incipere esse fundamentale. Nè Papistae quidem hoc ausint negare, quamvìs Romano Pontifici & Romanae Ecclesiae majorem quàm par est arrogent potestatem etiam in articulos fidei Christianae.Lib. 4. cap. ult. pag. 145, 146. Nam Canus seponit à dogmatibus. Catholicae fidei ea omnia quae universaliter non fuere ab Apostolis praedicata. quantò magìs à fundamenta­libus?Lib. 12. cap. 10. pag. 391. Permittit enim idem Autor pro­positiones quasdam appellari Doctrinae Christianae veritates, quas Catholicae fidei veritates non censet appellandas. hoc enim nomen illorum dogmatum peculiare esse putat quae ità ad fidem pertinent ut his sublatis fides tollatur.Lib. 1. q. 17. pag. 148. In eundem sen­sum Corduba; Non est veritas Catholica, [Page 84] neque ejus opposita est haeresis, nisi talis ve­ritas revelata, & ut generaliter omnibus necessariò credenda posita fuerit. Postre­mò,De verbo Dei, lib. 4. cap. 11. concedit nobis Bellarminus, Ea quae sunt simpliciter omnibus necessaria ad salu­tem, ab ipsis Apostolis fuisse omnibus praedi­cata. Sit itaque hoc primum signum dogmatis non-fundamentalis, Quòd non fuerit omnibus palàm, passim, & perspicuè traditum ab Apostolis.

2 Secundò, Non est dogma Fundamenta­le quod non fuit in Primitiva Ecclesia A­postolis succedente pro tali admissum, re­tentum, & Catholicae Ecclesiae consensu omnibus commendatum. Nam si quis tueri velit dogma aliquod fundamentale ab Ecclesia Catholica fuisse aut abjectum aut ignoratum, is totam Ecclesiam à suo Fundamento fuisse divulsam tueatur opor­tet. quod nemo sanus vel in cogitationem suam venire patietur. Rectè observavit re­verendissimus Archiepiscopus Armacha­nus, vir singularis pietatis, & omnigenae eruditionis laude cumulatus,Ʋsserius, in Conc. coram Rege, pag. 28. Quòd si quis seponeret totam quae hoc seculo nostro viget controversam Theologiam, atque in unum corpus colligeret illos Christianae doctrinae articulos de quibus bene convenit inter uni­versas Ecclesias que Christum [...] colunt & pro Servatore suo agnoscunt, posse Christianos in illis tantum salutiferae veri­tatis & scientiae invenire quantum creden­tibus [Page 85] sufficere posset ad consecutionem vitae aeternae, si ad cognitionem accesserit obedi­entia & studium sanctitatis. Quod evin­cit, haec [...] sola esse ea quae Funda­mentalia rectè appellentur: quae autem nos in deliciis habemus, & propter quo­rum amorem collidimus inter se Ecclesias Reformatas, ex jure propinquitatis quod habent cum fundamentalibus, posse ali­quando numerari inter doctrinas veras & utiles, inter absolutè necessarias aut fun­damentales non posse.

Tertiò, Non est axioma Fundamenta­le Christianae religionis quod ità tracta­tur aut enunciatur ut ad ejus veritatem mente concipiendam fidéque apprehen­dendam opus sit acumine & subtilitate Dialecticorum, aut abstractionibus & abs­trusis speculationibus Metaphysicorum. Nihil enim fide Christianâ iniquius esset, Nazianz. Orat. 21. si in doctos solùm & artibus hisce excultos competeret. Nihil usitatius inter doctos quàm modos rerum mente ac cogitatione à rebus abstrahere, quàm eandem numero rem singularem sub formalibus quibus­dam differentiis consideratam proponere, quàm hisce speculationibus fidei Christia­nae doctrinas superstruere. Si quid hujus­modi esset fundamentale aut cognitu ad salutem necessarium, actum esset de salute omnium indoctorum. Sed nos cum Au­gustino defendimus,Epist. 222. Fidem sanctae Eccle­siae [Page 86] non ex disputationum ratione, sed ex credulitatis pietate apprehendi; secùs, nemo praeter Philosophos beatitudinem possideret. Imò cum Apostolo dicimus,1. Cor. 1.20, 27, 28. Ʋbi sapiens? ubi scriba? ubi conquisitor seculi hujus? &c. Quae stulta sunt elegit Deus, ut confundat sapientes. Quasi dixisset, Ubi es, ô litera­te, & altis speculationibus exercitate? Túne solus salutiferae doctrinae capiendae idoneus? Imò quivis è rudi plebe aptus magís: tu prorsus ineptus, si hisce in re­bus arte & acumine tuo nitendum putas. Via salutis non modò via Sancta est,Isai. 35. sed ità Plana & Directa ut stulti non errent per eam modò simplici corde verbo adhaereant, ut bene Lutherus.In locum. Salutifera ergò & funda­mentalia dogmata nunquam quaerenda sunt in obscurarum speculationum nube­culis, sed in perspicuis sanctarum Scriptu­rarum propositionibus, ad quas capiendas fide non arte, cordis obsequio non ingenii acumine opus est.

4 Quartò, Sicut nuda & plana sunt quoad modum exprimendi quaecunque Fundamentalium nomen ritè sibi vendi­care possunt, sic pauca esse debent, atque ità constituta ut in numerum infinitum, imò nè in magnum quidem & parvulo­rum memoriae onerosum, possint excresce­re.Aquin. 2. 2. q. 2. De Fide, c. 2. Unde vocantur ab Aquinate Prima cre­dibilia, speciales fidei articuli; à Guilielmo Parisiensi, Fundatoria religionis; ab aliis, [Page 87] Radicales veritates. Quamvìs autem haec Prima, Fundatoria, sive Radicalia religi­onis Christianae dogmata possunt parere Consectariorum numerum magnum & incertum, tamen à ratione alienum est, esse in se aut multa aut incerta. Quando igitur videmus Primis credibilibus de Di­vina essentia & attributis, de incompre­hensibili Trinitate, de hypostatica duarum naturarum in Christo unione, de idioma­tum communicatione, déque omni penè Theologicae scientiae objecto, adjungi tan­tum numerum dogmatum quantum ca­pere vix possunt crassa volumina, certo cer­tius est maximam illorum partem non esse fundamentalia. Doctissimi Nazianzeni consilium ab omnibus Christianis audien­dum: Divina, inquit ille, contemplare; Orat. 2. De modest. observ. in disp. verùm in terminis maneto. Loquere quae sunt Spiritûs, &, si possibile est, nihil aliud. Nè Patris naturam nimis curiosè rimator, Ʋnigeniti essentiam, Spiritûs gloriam, u­nam in tribus Deitatem. Ʋtere verbis consuetis; ratio pertineat ad sapientiores. Sufficiat tibi ut habeas fundamentum; su­peraedificent artifices. Utinam soli Arti­fices superaedificarent: utinam superstru­ctiones suas multas & penè infinitas cum paucis & planis Fundamentalibus pari affectu & honore suscipiendas non commi­scerent. Si hoc conentur, decet tamen pios & prudentes Christianos discernere inter [Page 88] prima illa & pauca credibilia à Christo & Apostolis immediatè revelata, & innu­meras illas deductiones Theologorum, pro cujusque ingenio & opinione, cum fundamentalibus in eundem locum con­trusas.

5 Quintò, Nullum dogma Fundamenta­le est, quod novis terminis vestitum non aequipollet eidem dogmati utì exprimitur verbis in sacra Scriptura positis. Si enim verba nostra adjectitia & novitia aliquid important ampliùs, id quod superadditur potest esse consectarium fundamentalis dogmatis, at non potest cum tali addita­mento urgeri pro dogmate puro puto fun­damentali: Quòd si verbum novum aut superadditum nihil novi affert quoad sen­sum propositionis quod deductione indi­geat, sed intellectis terminis ambarum in­telligatur & aequipollentia, ambas faten­dum est esse fundamentales. Verborum etenim diversitas non mutat naturam dogmatis fundamentalis, ubi sententia & essentia propositionis non variatur. Quod paulò obscuriùs dictum est, exempli ap­positione illustrabo: Christus est Deus & Dei Filius, est dogma fundamentale. sic etiam & hoc, Christus est Deo aeterno suo Patri [...]. quamvìs enim in posterio­re sit vocabulum novum, nihil tamen novi addit, nihil asserit quod laboriosâ deducti­one ex priore eliciatur; sed quisquis termi­nos [Page 89] amborum intelligit, statim intelligit ità consonare ut quoad sensum sint planè eadem. non cadit enim in mentem sanam conceptus Deorum essentiâ sive substantiâ diversorum. Quòd si dogma illud extra­neis terminis sive novis vocabulis auctum, absque operosa & artificiosa deductione non potest connecti plano & perspicuo fundamentali articulo, non oportet illud ingerere in catalogum Fundamentalium. Qui vim consequentiae sive deductionis perspiciunt, tenentur etiam hujusmodi Consectariis fidem adhibere: Sed quibus non sufficienter constat quòd talis propofi­tio bene sequatur ex articulo aliquo fun­damentali, non tenentur illud pro explo­rata veritate amplecti, multò minùs pro dogmate absque quo salutis obtinendae spes nulla relinquitur. Ut verbo absol­vam; Quoties quaeritur utrùm aliquod dogma fundamentale sit nécne, non est attendendum ad clamores disputantium, sed recurrendum ad illas notas quas modò commemoravimus. Si dogmata quae ur­gentur non sunt in prima praedicatione Evangelii per ipsos Apostolos Catholicae Ecclesiae clarè commendata, si seculis succedentibus non sunt universaliter re­cepta, si non sint captui simplicium Chri­stianorum, sed Philosophorum aut Diale­cticorum solummodo, attemperata, si ni­mis numerosa, nullisque certis terminis [Page 90] conclusa,CAP. 7. si denique talibus loquendi for­mulis expressa ut non possint reduci ad aequipollentiam cum claro & confesso a­liquo fundamentali articulo, vera aliquan­do esse possunt, fundamentalia haberi nunquam possunt.

CAP. VII. De Summa Fundamentalium dogmatum, Symbolo & Decalogo comprehensa, quoad Credenda & Agenda.

MUlti ex Pontificiis, nonnulli è no­stris, quando tuemur inter Evange­licos non esse pugnam de Fundamentali­bus, statim à nobis flagitant ut edamus in lucem accuratum horum Fundamentali­um catalogum, ut dicamus, Tot sunt Christianae religionis Fundamentalia dog­mata, non plura numero, non pauciora. Papistis facilè respondemus, Non conve­nire Protestantibus, qui fatentur se errori obnoxios, ut opus hoc arduum suscipiant; Pontificem Romanum potiùs ab illis ade­undum, qui solus novit fundere oracula, qui omnia jura humana & Divina in scri­nio pectoris sui gestare perhibetur. Si quis autem è nostris contendat, non posse nisi hoc fiat fraternam inter Ecclesias Evangelicas redintegrari communionem, experiatur ille (quod aliquantò facilius est) an possit ad certum & definitum nu­merum [Page 91] redigere controversas solummodo propositiones quas cupit haberi funda­mentales. Si hoc facere detrectaverit, nè aliis vitio vertat suam in eadem re cuncta­tionem. Quanquam haud disficile est causas ostendere cur dogmata fundamen­talia ad praescriptum numerum vix aut nè vix quidem reduci possunt. Obstat impri­mis, quòd pro diverso diversorum conce­ptu variantur formae propositionum; atque in duas saepenumero frangitur ab uno Theologo quod in unam propositionem contrahitur ab alio. Hinc numeri incerti­tudo oriatur est necesse:Aquin. 2.2. quaest. 1. art. 8. in corp. Quod in ipsis Symboli articulis evenisse videmus, quos ad numerum duodenarium communiter revocant Theologi; quatuordecim tamen ab aliquibus numerantur. Quid quòd de ipsa definitione dogmatis Fundamen­talis nondum bene constat inter Theo­logos? Aliqui hoc nomen ad illa sola dog­mata restringunt quae ab omnibus Christi­anis expressâ fide credenda sunt, ut salu­tem ac vitam aeternam per Christum obti­neant. quam esse meam sententiam profite­or. Sunt tamen doctissimi ac clarissimi Theologi qui vocant dogmata Funda­mentalia quasvis propositiones quas ex prioribus fundamentalibus ipsi per bonas & firmas consequentias intulerunt, quam­vìs apud Ecclesias vicinas pauci aut nulli inveniantur qui harum consequentiarum [Page 92] veritatem perspiciant. Nè in hanc senten­tiam eam, multa me deterrent, sed illud praecipuè, quòd sit minimè necessarii & perpetui schismatis inter Ecclesias Christi causa perpetua & necessaria. Postremò, non defuerunt nec deerunt unquam qui in Fundamentalibus numerari exposcunt quicquid ipsi indoctè & per errorem ex verbo Dei se exsculpsisse somniant. Atque hi plerunque sunt clamatores illi odiosi ac molesti, qui religion is fundamenta ab imis radicibus convelli vociferantur, si quis imaginaria illorum Fundamentalia au­deat concutere. Dum hunc in modum fluctuat ipsa ratio & definitio dogmatis Fundamentalis, marinos fluctus dinume­rare non magìs impossibile quàm certum numerum fluctuantium Fundamentalium definitè statuere.

Sed nè omnem Fundamentalium de­signationem videar declinasse, quae fuerit veterum, quae modernorum Theologo­rum hac de re communis sententia, testi­moniis eorundem in medium prolatis, faciam manifestum.

Quod ad Credenda attinet; Symbolo Apostolico comprehenduntur omnia fidei Christianae fundamenta: nec quicquam deest illi ex parte credendorum, ad salutem in Christo participandam, atque commu­nionem cum omnibus Christi fratribus retinendam, qui singulis in eo contentis se [Page 93] fidem adhibere ex animo profitetur. Quàm honorificè de hoc Symbolo senserunt & locuti sunt Patres jam videamus.

Irenaeus dicit,Lib. 1. cap. 2, 3. Ecclesiam per universum orbem disseminatam hanc fidem ab Aposto­lis accepisse, atque diligenter custodisse: per consensum in hac fide quasi unam domum inhabitare, & unam animam habere. At (que) hanc fidem sufficere ostendit ad uniendas inter se Ecclesias Germanicas, Hispanicas, Gallicas, Orientales, Aegyptiacas, Libycas; uno verbo, Christianas universas. Tertul­lianus vocat hoc Symbolum,De Virg. veland. Regulam fidei unam, solam, immobilem, & irrefor­mabilem. Hilarius Arianorum contenti­onibus fatigatus, Tutissimum esse nobis, Ad Con­stant. Aug; ait, primam & solam Evangelicam fidem confessam in baptismate intellectámque reti­nere.

Augustinus hoc Symbolum comprehen­sionem fidei nostrae & perfectionem appellat:Tom. 10. De Temp. Ser. 2. Dom. in Ramis pal­marum, pag. 849. & serm. 181. additque esse simplex, breve, plenum; ut simplicitas consulat audientium rusticitati, brevitas memoriae, plenitudo doctrinae. Alibi certam fidei regulam vocat, per quam cre­dentes Catholicam tenerent veritatem, & per quam haereticam convincerent pravita­tem. Ruffinus, hoc Symbolum, dicit,Expos. in Symb. Apostol. posse etiam vocari Indicium, per quod si quis occurrat de quo dubitetur, interroga­tus Symbolum, prodat utrum hostis sit an socius. Denique, Maximus Taurinensis [Page 94] scribit, Apostolos Ecclesiae Dei mysterium fidei tradidisse, Serm. de Symb. ut quia sub uno Christi no­mine credentium futura erat diversitas, signaculum symboli fideles perfidósque se­cerneret. Jam videamus quae fuerit Scho­lasticorum de hoc Symbolo sententia.

Part. 3. qu. 69. memb. 2Halensis hanc causam affert componen­di Symboli, Ʋt esset instructio fidelium in una intelligentia & confessione veritatis & devotione religionis, in qua beatificanda est humana natura. Paulò póst; Instructio fidei fuit causa compositionis Symboli Apo­stolici: ad hoc enim compositum est, ut in una fide credendorum saluti necessariorum fideles erudirentur. 2.2. qu. 2. art. 5. in corp. Aquinas statuit, quantum ad haec prima credibilia quae sunt articuli fidei, teneri unumquemque explicitè ea credere; quantum autem ad alia credibilia, teneri solùm implicitè & in praeparatione animi ea credere, quando hoc ei constiterit in doctrina fidei contineri. Banaventura ait,Sent. l. 3. dist. 25. qu. 1. in conclus. resp. ad 2. Quando quaeritur utrùm sufficienter doctrina fidei contineatur in Symbolo Apostolico, respondend [...]m, quòd, si loquamur de doctrina fidei quantum ad ea quae sunt in ea principia & propria, suffi­cienter in illo Symbolo continentur: Neque ullum est credibile quod non possit reduci ad articulos in Symbolo contentos, sicut ad principia & stabilia fundamenta. Mitto alios Scholasticos; quia communis illo­rum sententia est, Explicatum Symboli [Page 95] Apostolici fidem sufficere vulgaribus Chri­stianis ad salutem; quamvìs major sci­entiae mensura à majoribus requiratur. Unde Magister Sententiarum, postquam definiisset,Sent. lib. 3. dist. 25. Tempore gratiae oportere uni­versa credi quae in Symbolis continentur, postea addit, Aliud esse scire tantummodo quid homo credere debeat propter adipiscen­dam vitam beatam, aliud scire quomodo hoc ipsum contra impios defendatur. Ib. dist. 35. quâ scientiâ non pollent fideles plurimi, quam­vìs polleant ipsâ fide plurimúm.

Neque à Scholasticis dissentiunt nuperi Papistae. Loquantur Patres Tridentini; Symbolum Apostolorum est principium illud in quo omnes qui fidem Christi profitentur necessariò conveniunt, Sess. 3. ac fundamentum firmum & unicum contra quod portae infer­ni nunquam praevalebunt. In ipso etiam Catechismo Tridentino Symbolum hoc vocatur Christianae fidei ac spei formula, Pag. 14. veritatis summa ac fundamentum, primò ac necessariò omnibus credendum. Canisius Symboli verba eò spectare affirmat,In opere Catechest. qu. 7. De Fide & Symbolo. Inst. relig. Christ. l. 1. cap. 25. ut ve­ram Dei divinarumque rerum cognitionem, quae ad bene beateque vivendum cuique est necessaria, succinctè comprehensam habea­mus. Jacobus Bayus appellat, Christianae fidei regulam omnibus fidelibus praescriptam, quoniam per hanc communem fide [...] professi­onem domestici & fratres ab inimicis se­cernuntur.

[Page 96]Ex quibus testimoniis colligimus, fuisse communem Theologorum sententiam, Omnia fidei Christianae fundamentalia dogmata, necessitate medii ad salutem hominum necessaria, hoc Symbolo fuisse comprehensa, ità ut nemo pereat ob meram inscitiam Dei & Christi qui explicatam fidem hisce adhibuerit. Non tamen dici­mus, praeter haec pauca Fundamentalia, posse Christianos caetera dogmata omnia in sacris Scripturis posita susque déque habere. Imò necessitate praecepti tenen­tur Pastores & Doctores consummationem sanctorum & aedificationem corporis Christi promovere,Ephes. 4.11. donec occurramus omnes in unitatem fidei & agnitionis Filii Dei, in virum perfectum, &c. Tenetur etiam ipse populus, ubi facultas suppetit & opportu­nitas,Coloss. 2.2 crescere in omnes divitias plenitudi­nis intellectûs, in agnitione mysterii Dei Patris & Christi Jesu. Sed nec Doctores particularium Ecclesiarum, nec Christiani in illis viventes, tenentur fraternae commu­nionis vinculum abrumpere cum aliis Ec­clesiis quae Summam hanc fidei Christianae eo sensu quo à Catholica Ecclesia semper recepta fuit amplexantur, atque haeresibus eandem evertentibus adversantur.

Jam sicuti posuimus Symbolum Apo­stolicum summam Fundamentalium quo­ad Fidei salutifera mysteria, ità agnosci­mus Decalogum, quasi Agendorum Sym­bolum, [Page 97] quoad officia Cultûs debita Deo, & officia Charitatis quae debentur Proximo. Nam Fundamentalia dogmata satìs aptè vocare possumus, non modò ea fidei my­steria quorum cognitio explicata est ad salutem Christianorum omnino necessaria, sed ea etiam legis Divinae dictata quibus minimè cognitis non possumus ad obti­nendam salutem Deum colere ut oportet. Hoc sensu Decalogus appellatur Symbolum agendorum, aequè ac illud alterum, de quo dictum est, Symbolum credendorum. Nam scientia mysteriorum Divinorum merè speculativa neminem perducere potest ad vitam beatam, absque scientia practica mandatorum Divinorum.Luth. Tom. 1. in Disp. pag. 406. Philipp. p. 436. Legis itaque doctrina in Ecclesiis planè necessaria est & omnino retinenda, sine qua Christus retineri non potest. Huic enim legi non vita solùm corporalis sed vita etiam spiri­tualis subjecta esse debet. Quae autem in hac lege Dei proponuntur adeò sunt fun­damentalia ut nec violari possunt absque reatu mortis nec oppugnari aut negari absque crimine haereseωs.

Fundamentalia Symboli eò tendunt ut ad vitam aeternam cognoscamus Deum & Christum qualem seipsum uterque revela­vit; Fundamentalia Decalogi, ut colamus utrumque sicut seipsum colendum praece­pit. Si quis Fundamentalia cultûs Di­vini everterit, tam à salute exclusus est [Page 98] quàm si mysteria fidei evertisset. An nesci­tis quia iniqui regnum Dei non possidebunt? 1. Cor. 6.9. Nolite errare. neque fornicarii, neque idolis servientes, neque adulteri, &c. Quasi dixisset Apostolus, Non minùs damnabile est errare in principiis hisce moralibus quàm in speculativis. Nam corruptio existimationis circa ea quae per­tinent ad Mores haereticum facere potest,Aquin. Quaest. desp. de Superb. art. 4. non minùs quàm circa ea quae pertinent ad Fidem, si sit in universali aliquo prin­cipio legis Divinae. Qui credit se posse multos Deos colere, aut Deum verum in imagine manu-facta adorare, qui opinatur furtum aut fornicationem esse rem lici­tam, impingit in dogma fundamentale, & incurrit in haeresin perniciosam & damna­bilem. Dictamen etenim practicum quod quolibet mandato Legis includitur, est veritas fundamentalis, atque credi debet aequè ac articulus Symboli in speculativis. Si quis ergò crederet aut doceret, Parentes nostros non esse honorandos, aut aliud quicquam contra mandatum Divinum, quamvìs suos debito honore prosequeretur, aut mandatum illud observaret, esset ta­men haereticus, & ob fundamentum fidei eversum meritò accusandus. Viderit ita (que) Romana Ecclesia, quae Fundamenta Fidei Christianae suâ potissimùm operâ gloria­tur fuisse hactenus conservata, an in Fundamentalibus Decalogi non erraverit [Page 99] crassè & damnabiliter; ut de erroribus aliis nihil dicam.

Jam si quis Symboli & Decalogi fun­damentalibus doctrinis doctrinam Sa­cramentorum in Evangeliis clarè revela­tam velit adjicere, non repugno: Eâ ta­men lege & conditione, ut sicuti non eva­dunt Fundamentalia ea omnia quae fun­damentalibus Symboli articulis Theologi conantur superstruere, sed pro Fundamen­talibus habentur ea sola quae sunt omnibus cognitu & creditu ad salutem necessaria: sic etiam in re Sacramentaria non quic­quid de Sacramentis occasione verborum ab ipso Christo prolatorum disputari aut colligi potest, erit illico Fundamentale; sed quicquid ità stabilivit Christus ut ad gratiam ac salutem in usu Sacramento­rum percipiendam sit absolutè necessari­um. Ad Sacramentum Baptismi quod attinet; Fundamentalis doctrina est, Christianos in nomine Sacrosanctae Tri­nitatis, ut in Christi familiam inserantur, esse baptizandos. Qui hoc credunt & fa­ciunt, retinent fundamentalem Baptismi doctrinam, quamvìs contingat eosdem falsas aliquot opiniones de Baptismo mente concipere, aut inanes ritus circa admini­strationem Baptismi exercere. Sic in Eucharistiae Sacramento fundamentalis doctrina est, In pane & vino esse celebran­dum; Memoriam Dominicae passionis in [Page 100] eo semper esse recolendam; In illo Sa­cramento Christianos habere non vacuam & umbratilem Christi crucifixi repraesen­tationem aut significationem,1. Cor. 10.6. sed veram, realem, salutiferam communicationem corporis & sanguinis Christi. Qui haec omnia credit, quamvìs difficillima quae agitantur inter Theologos de Modo prae­sentiae & manducationis problemata nè cogitaverit quidem unquam, nedum in alteram partem assensum suum inclinave­rit, fundamentalem de hoc Sacramento do­ctrinam integrè & sufficienter ad gratiam ex eodem hauriendam amplectitur.

Triplici huic generi Fundamentalium, quorum primum in Symbolo, secundum in Decalogo, tertium in Baptismi ac Eu­charistiae Sacramentis conspicitur, quar­tum in Oratione Dominica collocatum possumus adjungere. Cùm enim Invocatio sive Oratio sit Divini cultûs actio ad gra­tiam & salutem obtinendam absolutè ne­cessaria, habeat oportet quaedam Funda­mentalia quibus incognitis aut spretis nullius planè momenti sit, quibus retentis sit efficacissima. Fundamentale dogma est, Solum Deum religiosâ oratione esse in­vocandum; Esse invocandum per Filium Mediatorem nostrum quo freti eum Patrem nostrum appellamus; Esse invocandum propter omnia bona quibus indigemus; sed maximè propter gratiam, veniam, & [Page 101] gloriam, quibus maximè indigemus;CAP. 8. Esse denique invocandum in fide, charitate, ac conscientia bona. Qui hisce contradicit, haereticus planè est, & fundamentalia de Orationis officio dogmata pervertit.

Haec quatuor quae attigimus esse sola in Fundamentalibus Christianae religionis numeranda, liquidò mihi constare videtur ex ipsorum Apostolorum & primitivae Ecclesiae praxi omnibus notissima. Nul­lam enim Ecclesiam particularem, quae fi­dem Symboli, obedientiam Decalogi sanctè profitebatur, quae Sacramenta juxta regulam Christi administrabat, Deúmque in Christi nomine invocabat, fundamen­talia fidei salutiferae dogmata abjecisse, aut à communione Catholicae Ecclesiae excidisse judicabant: Nam ob levioris mo­menti errores admonendas putabant, non abscindendas à corpore Catholicae Ec­clesiae, quasvis Ecclesias particulares Christi nomine insignitas.

CAP. VIII. Fraternam communionem inter Evangeli­cas Ecclesias esse retinendam, probatur rationibus petitis à communione quam habent in unico Fun­damento Personali Jesu Christo.

QUandoquidem concordiae inter Ec­clesias Evangelicas stabiliendae id [Page 102] unum maximè obstat, quòd docti quidam ac pii viri hujusmodi conventionem & communionem fraternam prorsus illici­tam arbitrantur, nos pro virili conabimur ostendere, non modò licitam esse hanc particularium Ecclesiarum inter se com­munionem, sed Deo gratam illísque neces­sariam. Huic rei probandae jacta sunt jampridem fundamenta in illis quae de Fundamento Personali, de fundamentis Ministerialibus & Doctrinalibus sunt fusè disputata. Id unum restat, ut rationes per totam hanc dissertationem nostram palantes & dispersas quasi sub signa redi­gamus, ut uno intuitu conspici possint. Ordiemur (utì par est) ab iis quae manant à consideratione unici illius Fundamenti Jesu Christi Servatoris nostri, cui omnes adhaerescunt, & à quo omnia bona, tempo­ralia, spiritualia, aeterna, ad omnes Eccle­sias Evangelicas dimanant.

Rat. 1.Quas Ecclesias non diffitemur retinere conjunctionem & communionem saluti­feram cum Christo Capite & Fundamen­to sanctae Catholicae Ecclesiae, cum illis decet nos retinere fraternam communio­nem: Imò, nisi nos agnoscamus à Christi corpore alienos, non possumus non esse fratres illorum qui cum Christo primoge­nito Fratre nostro fraternam communio­nem retinere judicantur. Sancta etenim germanitatis vincula inter ipsas Ecclesias [Page 103] non possunt pro libidine hominum rum­pi, nisi rumpantur inter illas & Christum, qui est Caput omnium Ecclesiarum. Si Saxonicae Ecclesiae putent Helveticas, aut Helveticae Saxonicas, ità à Christo per er­rores suos alienatas & divulsas, ut nec in Christo fundatae, nec à Christo Fratre primogenito in societatem membrorum suorum fraternam assumtae sint, commu­nionis renunciatae causam aliquam obten­dant: Sin hoc asserere minimè ausint, quos Christus non erubescit fratres suos agno­scere & vocare, nos justam causam habere non possumus cur communionem frater­nam iisdem renunciemus.Aug Epist. 162. Donatistarum perversitas fuit, ab aliis Ecclesiis commu­nicatorias literas non accipere, cum aliis Ecclesiis nulla fraternitatis jura agnosce­re: At quid interim Ecclesiae orthodoxae fecerunt? ex Augustino id discere liceat;Contra Do­nat. post Coll. cap. 35. apud quem legimus, Irascentes ob hanc rem Donatistas fuisse tamen pro fratribus agni­tos ab orthodoxis. De Schism. Donat. lib. 1. in initio. lib. 4. initio ex Optato etiam Mile­vitano; qui nomen Fraternitatis non puta­vit istis denegandum; qui impietatis esse putavit de isto nomine vel tacere. Aut igi­tur pronunciandum est, Ecclesias aliquas Evangelicas amisisse conjunctionem suam cum Christo Ecclesiae Fundamento, com­munionem fraternam cum Christo Fratre primogenito, aut ab earundem fraterna communione non est recedendum.

[Page 104]Secundo in loco argumentamur à cer­tissimis signis & indiciis unde nobis per­suasum esse potest & debet hanc vel illam Ecclesiam esse cum Christo angulari La­pide conjunctam;Rat. 2. nam ab iisdem conclu­dere possumus, aliis etiam Ecclesiis in­cumbere ut ab eadem non disjungantur. Quibus ergò non deest Cognitio Dei & Christi ad vitam aeternam necessaria, qui­bus competit Fides vera, vera Poenitentia, Novae vitae & sanctae Obedientiae studi­um, iis concedere debemus salutiferam cum Christo Fundamento conjunctionem: At nemo (quod sciam) adhuc inventus est qui tulerit sanguinariam hanc sententi­am, Non esse in hac vel illa Evangelica Ecclesia tantam Dei Christique Cognitio­nem quae proficiat ad salutem, Non esse in illa ordinariam Justificationem Chri­stianorum per fidem, Non esse serium Poenitentiae exercitium & Novae vitae stu­dium. Quòd si haec omnia omnibus Eccle­siis Evangelicis conveniant, manifestum est illas manere cum suo Fundamento & Capite conjunctas; nec minùs manife­stum, cum omnibus membris habere fra­ternam & internam communionem, o­portere etiam habere & externam.Rom. 12.5. Nam multi unum corpus sumus in Christo, singu­li autem alter alterius membra. 1. Cor. 12.12. et Eph. 4.16. Ex con­nexione cum hoc Fundamento dependet ac necessariò consequitur connexio & com­munio [Page 105] inter se singularum Ecclesiarum, imò singularum personarum, nisi Aposto­lo fidem derogandam judicemus.

De quolibet singulari homine,Rat. 3. ac mul­tò magìs de qualibet Ecclesia, praesumen­dum est bonum donec constet contrarium: Praesumere itaque tenentur Saxonicae Ec­clesiae Helveticas adhaerere Christo Fun­damento suo, donec evidenti aliquo aut saltem valde verisimili argumento proba­re possunt rem aliter se habere: Tantum autem abest ut probare possint illarum à Christo separationem, ut salutiferae unio­nis cum Christo incurrant in oculos & animos omnium argumenta extra omnem aleam dubitationis posita. Quis enim à Christo separatos dixerit,Eph. 4.5, 6. qui unum hunc Dominum, unam Fidem, unum Baptisma retinent? qui unum Deum & Patrem om­nium, qui est super omnes, ritè colunt? Aut haec sufficere debent Ecclesiis ut solicitae sint servare inter se unitatem spiritûs in vinculo pacis, Eph. 4.3. aut nescivit Apostolus Pau­lus quid ad hanc unitatem conferrumi­nandam valere possit.

Si quis obji [...]iat, Non rectè sentire Hel­veticas Ecclesias de Praesentia corporis Christi in Eucharistia, de Modo manduca­tionis, de Communicatione idiomatum, de multis aliis Theologicae scientiae capiti­bus; id unum ab illo quaeram, (nam de ipsis rebus non est hîc disputandi locus) [Page 106] Utrùm tanti momenti putet hosce errores ut Ecclesiam errantem à suo Fundamento divellant, ut eundem Dominum, eandem Fidem, idem Baptisma, eundem Deum Patrem (de quibus loquitur Apostolus) habere non permittant? Si illud non au­sit affirmare, possunt Ecclesiae [...] sive fraternam communionem cupien­tes abnuentibus objicere illud Optati Mi­levitani,De schism. Donat. l. 4. in initic. Vos nobiscum, id est, cum fratri­bus vestris, pacem habere non vultis. at non potestis non esse fratres, quos iisdem Sa­cramentorum visceribus una mater Ecclesia genuit, quos eodem modo adoptivos filios Deus Pater excepit. Quòd si quis adhuc pergat distrahere & discerpere Ecclesias quae in hoc Personali Fundamento con­nectuntur, illud Esaiae objiciendum puta­mus,Isai. 65.8. Nè dissipes illas, quoniam benedictio est in iis.

Rat. 4.Ab Apostolorum praxi firmum argu­mentum petere possumus contra eos qui propter particularium personarum errores Ecclesiarum communionem fraternam pu­tant dissolvendam: Nunquam enim hoc Apostoli tentarunt, nunquam integras Ecclesias Christo Fundamento salutis hu­manae adhaerescentes occasione sive praetex­tu errorum quorumcunque dividebant ab­invicem aut inter se collidebant. Notum est in Ecclesiam Corinthiorum & Galata­rum varios errores fuisse introductos, no­tum [Page 107] est à viris magnis & multi nominis fuisse defensitatos; nunquam tamen Pau­lus purioribus & sanioribus Ephesiorum, Philippensium, aut Colossensium Ecclesiis persuadere satagit nè communionem fra­ternam cum illis impurioribus tueantur:1. Cor. 1.2. Gal. 1.2. et 5.11. et 6.18. quinimo illas Ecclesias errorum & turba­rum plenas pro sanctificatis Christi Eccle­siis agnoscit, nec dedignatur ipsos errantes & deceptos Fratrum nomine cohonestare. Nunquam licitum est probare errores qui in aliis Ecclesiis disseminantur: at semper licitum est cum ipsis coetibus particularium Ecclesiarū fraternam communionem pro­fiteri, dum illi profitentur & retinent cum Christo Ecclesiae Catholicae Fundamento salutiferam unionem.Aug. De fi­de, ad Petr. Diac. cap. 43. Sicut boni à malis in Ecclesia Catholica non debent nisi ope­rum dissimilitudine separari; ità Ecclesiae rectè sentientes de aliquo dogmate non de­bent ab errantibus intra Ecclesiam Catho­licam constitutis, nisi errorum dissimilitu­dine separari. Tom. 4. De fide & oper. cap. ult. Per nefaria schismata velle bonos à malis sejungere, dementiae potiùs temeritas est quàm severitas diligentiae, inquit Augustinus. Quidni & nos dica­mus, Per nefaria schismata velle Ecclesias non errantes ab errantibus separare, teme­ritatem magìs sapit quàm curam veritatis. Ab Haereticis qui ipsum Fundamentum subvertunt, recedere jubet pietas; quia ne­cessarium est: at ab Errantibus Ecclesiis [Page 108] quae Fundamento adhaerent, discissionibus iniquis dissilire vetat charitas; quia schis­maticum est.

Rat. 5.Inter Ecclesias particulares omnia fa­cienda sunt ad mutuam aedificationem corporis Christi, nihil ad destructionem. Ad aedificationem pertinere fateor, ut ostendamus errantibus Ecclesiis errores suos: ad destructionem tamen tendere affirmo, ut propter quosvis errores dis­jungamus inter se Ecclesias quas in ipso Fundamento manere conjunctas confite­mur. Nunquam enim fando auditum est, unam Ecclesiam reduxisse aliam in viam veritatis, aut Christo arctiùs conjunxisse, opprobriis, conviciis, anathematismis, fra­ternae communionis abrenunciationibus. Mitiora esse debent consilia & suaviora remedia quae faciant ad errantis Ecclesiae reformationem aut conquassatae stabili­mentum. Haec autem separationis sive discindendae communionis decreta non inania modò fuerunt hactenus, sed perni­ciosa, & ad disturbandas quàm aedifican­das Ecclesias multò efficaciora. Siqua igitur Ecclesia à Fundamento suo non­dum divulsa est, ad vicinas spectat erran­tem cum omni lenitate [...],Gal. 6.1. non cum hostili crudelitate [...] aut [...].

Rat. 6. Eph. 1.18.Qui in eodem Christo fundati sunt & radicati ad participationem vitae aeternae, [Page 109] debent in charitate mutua radicari & fun­dari: Ecclesias autem Evangelicas in eo­dem Christo Domino & Servatore nostro fundatas esse, nemo Evangelicorum diffi­tebitur: Perpendendum igitur utrùm ab officio & ipsa natura charitatis non pror­sus abhorreat, propter diversitatem ali­quam sententiarum facere perpetuum schisma sive divisionem Ecclesiarum. Sen­sit Augustinus charitatem Christianam ni­si in unitate Ecclesiae non posse custodiri; Contr. Lit. Petiliani, lib. 2. cap. 77. & con­tra Donat. 1.15. cap. & ibid. cap. 11. eósque qui in d [...]scordia permanent, ad Is­maelis funiculum pertinere. Quis enim dixerit in schismate non esse odium fra­ternum, cùm origo & pertinacia schismatis nulla sit alia nisi odium fraternum? Cer­tissimum est, charitatis propria effecta in hisce Evangelicarum Ecclesiarum dissidiis non apparere. Testem appello ipsum A­postolum; ad Rom. 12. vers. 9, 10, 11, &c. & 1. ad Cor. 13. vers. 5, 6, 7, &c. Si in Christo Fundamento Ecclesiae sanctificari & servari concedimus illas Ecclesias quas in fide errare aliquatenus arbitramur,Joh. 13.35 et 1. Joh. 3.14. et 1. Cor. 13.1, 2. pa­rùm nobis proderit fides nostra aliquantò sanior, si desit dilectio in omnes sanctos: Fides etenim salurifera esse non potest, nisi cum charitate sive fraternitatis amore con­jungatur, ut passim testantur Scripturae.August. De Bapt. cont. Donat. lib. 1. cap. 8. Quid ergò proderit homini sana sides, ubi lethali vulnere schismatis peremta est sani­tas charitatis?

CAP. 9. CAP. IX. Fraternam inter Ecclesias Evangelicas communionem non esse rescindendam ob di­versas de quaestionibus cōtroversis opiniones, probatur rationibus petitis à defectu legitimae potestatis in Ministris ad eandem dissolvendam.

NEminem latere potest, ipsos Doctores sive Ecclesiarum Ministros fuisse ab initio hujus Separationis (quam sub­latam optamus) praecipuos imò solos autores. Neque dubitandum est, per illos solos stare, quòd Ecclesiae Evangelicae in­numera diuturni hujus dissidii expertae incommoda, nolint tamen fraternae com­munionis jura inter se redintegrare. nam si Doctoribus visum esset dextras frater­nitatis inter se jungere, hâc ipsâ horâ Ec­clesias sese mutuò complectentes conspi­cere possemus. Videamus igitur an rectè fecerint, aut rectè jam faciant, qui fraternae communionis vincula inter Ecclesias Evangelicas vel suaserunt dirumpenda, vel contendunt non esse jam renovanda. Nos contrarium opinamur, hisce rationibus inducti.

Rat. 1.Non est penès Ministros particularis alicujus Ecclesiae separare aut abscindere aliam Ecclesiam particularem à commu­nione fraterna quam habet cum Catholi­ca; ergò nec ab illa quam habet cum [Page 111] quavis parte Ecclesiae Catholicae; atque idcirco nè à communione fraterna quam habere debet secum, nisi fateri velit semet­ipsam non esse Catholicae Ecclesiae partem. Antecedentis veritas indè mihi liquere videtur, quòd niti debet autoritate Ca­tholicae Ecclesiae omnis justa & legitima separatio cujuscunque membri à corpore ejusdem Catholicae: nam membrum unum in aliud non habet hanc judiciariam pote­statem. Nota est Jurisconsultorum regula, Sententia à non judice suo lata, nulla est ipso jure: Particulares autem Ecclesiae non sunt judices privatarum personarum in externis Ecclesiis viventium; quantò minùs ipsarum Ecclesiarum? Siqua igitur Ecclesia aliam à communione cum Ca­tholica disjunctam pronunciaret, contem­nenda esset ejus sententia, tanquam judi­cis extra suae jurisdictionis limites jus di­cere praesumentis. Sed fortasse qui ante­cedens hujus nostri argumenti facilè concedent, de consequente tamen dubita­bunt; atque statuent, unam partem Ca­tholicae Ecclesiae posse aliam partem ejus­dem (hoc est, unam particularem Eccle­siam posse aliam particularem Ecclesiam) à communione sua fraterna abjicere, privatâ suâ sententiâ & autoritate. Nego, quam­libet Ecclesiam particularem habere legi­timam potestatem dissolvendae fraternita­tis Christianae cum quacunque alia, nisi [Page 112] quatenus haec separatio nititur Catholicae Ecclesiae autoritate, quae una omnes om­nium gentium Ecclesias suo complexu continet. Nititur autem hâc autoritate separatio, quoties fit propter dogmata Catholicae Ecclesiae judicio ità stabilita, ut à communione fidelium Christianorum exclusi habeantur qui eadem oppugnare aut negare cognoscuntur. Hâc freti au­toritate rectè denegamus fraternam com­munionem Ecclesiis falsò & aequivocè Christi nomine infignitis, quae Christi Divinitatem explodunt, adorandum Tri­nitatis mysterium sugillant, aut quodvis fundamentum fidei Christianae sacrilegâ audaciâ evertunt: nam haec omnia in rem judicatam transierunt, ídque Apostolicae & Catholicae Ecclesiae notissimâ ac celeberri­mâ autoritate. At nec rectè nec pro more Ecclesiae Catholicae fit separatio, quoties una particularis Ecclesia denegat alteri fraternam communionem propter dissen­sum in quaestionibus nuper natis & auto­ritate Catholicae Ecclesiae nunquam in unam aut alteram partem tanquam fidei Catholicae dogmata definitis. Nulla enim Ecclesia fraternae communionis vinculum quo copulantur omnia membra Catholicae Ecclesiae, pro suo arbitrio abrumpere potest cum particulari aliqua Ecclesia, quin eâdem operâ seipsam dividat à Catholicae Ecclesiae corpore, in quo exsistere nequeunt [Page 113] membra ulla quae cum reliquis debitam compaginationem & unionem amiserunt. Concludamus hoc argumentum Augustini testimonio, qui passim docet,Tom. 3. De fide ad Petr. Diac. cap. 43. Tom. 4. De fide & oper. cap. 4, & 5. Illicitam esse hanc separationem bonorum à malis intra Ecclesiam Catholicam constitutis; Eósque qui à compage corporis membra alia avellere conantur, seipsos potiùs à Christi unitate separare; Nihil denique obesse bonis quòd in unitate ac participatione sa­cramentorum cum illis maneant quorum facta improbant. neque cum illis quorum opiniones probare non possunt: Nam, si eidem Augustino fidem adhibemus,Tom. 7. De Bapt. con­tra Don. 2.5. à praesumtione illicita excusari nequeunt, qui nimis amando sententiam suam usque ad praecidendae communionis audaciam perve­niunt. Praescindi enim nec debent nec possunt à communione particularium Ecclesiarum, quae manent conjunctae cum Ecclesia Catholica.

Non debent Ecclesiae particulares nostrâ aetate id sibi arrogare quod Apo­stolorum seculo nulla unquam ausa est facere;Rat. 2. Non debent Ministri Ecclesiarum id urgere quod ut fieret ipsi Apostoli nunquam ausi sunt persuadere: Sed unam particularem Ecclesiam renunciate om­nem fraternam communionem alteri est res planè inaudita & à prudentia & praxi Apostolorum prorsus aliena. Inter septem Ecclesias Asiaticas ad quas scripsit Jo­hannes,Apoc. 2.3. [Page 114] perspicuum est quasdam fuisse erroribus infectas à quibus aliae fuerunt immunes: Quae tamen puriores erant cum impurioribus Christianam ac frater­nam communionem colebant: singulis (que) persuadebat Apostolus, ut vitia ac errores suos corrigerent; nulli, ut vitiorum aut errorum praetextu ab aliis dissiliret. Nam sicuti in corpore naturali partes bene affectae & vigentes curare student morbi­das & infirmas, non abalienare; ità in corpore mystico Catholicae Ecclesiae si quae sunt aliis puriores & saniores, mederi te­nentur quantum in illis est aliarum vitiis & erroribus, non communionem frater­nam totis Ecclesiis denega [...]e. Huc accedit, quòd haec fraternae communionis ab­rénunciatio excommunicationis speciem ac vim habere videtur: quae censura non est distringenda à Ministris Ecclesiae ob quod­vis peccatum aut quemvis errorem, nè in singularem quidem personam ipsorum ministerio subjectam; in totum autem corpus Ecclesiae illis minimè subordinatae, nullo modo.Decret. 6. De sent. Excomm. Nam sicuti Jura prohibent excommunicare collegium vel communi­tatem, quia contingeret innoxios irretiri; ità jus fásque prohibet excludere à com­munione fidelium integras Ecclesias, quia hoc fieri non potest absque injuria & con­tumelia multorum innocentium. Si quis ob cultum Baaliticum denegandam sta­tuisset [Page 115] communionem toti Ecclesiae Israe­liticae, praeterquam quòd actum exercuisset ministerialis potestatis limites exceden­tem, summâ injuriâ affecisset illa septem hominum millia quorum genua nunquam erant incurvata ante Baal.Reg. 3.19. Si quis dixerit hanc fraternae communionis abnegatio­nem quam dissuademus non esse illam communitatis excommunicationem quam Jura respiciunt, fateor aliquid discrepantiae inter haec duo; nego tamen id tanti momenti esse ut licitum faciat in uno quod illicitum est in altero. Est quidem excommunicatio propriè dicta actus legi­tima Judicis, qui transit in subditos suos, eósque ligat quantumvis invitos: Est au­tem haec de qua loquimur fraternae com­munionis abrenunciatio actus judicantis tantummodo de personis sibi minimè subditis, eosdémque declarantis fraternâ omni communione indignos, at (que) idcirco eos, quantumvìs cupientes, ab eadem re­pellentis. Quocunque nomine appelletur haec aliarum Ecclesiarum à fraterna nostra communione depulsio, magnam infert illis injuriam & contumeliam: indignas enim statuit eo Fraternitatis honore quem Christus Frater noster primogenitus haud dedignatur illis impertire. De excludendis itaque totis Ecclesiis à communione cum suis nè cogitare quidem debuissent Ministri Ecclesiarum: Satis fuisset singulares per­sonas [Page 116] communionem suam ambientes tum demum abjicere cùm manifestum esset illos talibus flagitiis coinquinari, aut tam perniciosis erroribus implicari, ut jure bono possint ac debeant à communione omnium fidelium arceri & exterminari.

Rat. 3.Non debent Ministri particularium Ecclesiarum (Saxonicarum puta, aut Helveticarum) in communione conce­denda aut deneganda duriùs agere cum Christianis fratribus aliarum Ecclesiarum quàm agunt cum suis:Rom 12.5. Nam fraternitas Christiana quae intercedit inter membra Christi non variatur pro locorum aut na­tionum varietate. At nostros ad rigidum examen non vocamus, quid de controver­sis articulis sentiant, quibus Doctoribus adhaerescant; sed ad jus communionis valere arbitramur, si fundamentalia Chri­stianismi dogmata in Catechismo compre­hensa unà nobiscum teneant & profitean­tur, & Christo adhaerescant. Eâdem aequitate utendum esset erga Ecclesias externas, praesertim erga ipsum corpus Ec­clesiarum, quod maximam ob partem ex simplicioribus & imperitioribus Christi­anis coalescit, quibus cum controversa Theologia non est necesse habere aliquid commercii. Non videntur igitur illae Ec­clesiae Evangelicae rectè agere quae abhor­rent à communione cum aliis & profiten­tur apertam divisionem & separationem, [Page 117] propter aliquam discrepantiam opinionum in arduis quaestionibus, de quibus certò scire non possunt aut inquirere quid jam teneatur à populo in Ecclesiis externis. Illud autem ex scriptis Doctorum certò scire possunt, crassos illos errores quos qui Lutherani vocantur imponunt Calvi­nistis, quos qui Calviniani vocantur imponunt Lutheranis, neque à doctis neque ab indoctis hodie defendi, sed ab utrisque rejici & damnari. Hujus itaque separationis, quam nonnulli necessariam putant, nec necessaria nec satìs justa causa adhuc apparet.

Non possunt Doctores cujuscunque Ecclesiae talem separationem introducere quae unitatem Ecclesiae Christi & frater­nitatem Christianam restringit ad partem Lutheri aut Calvini,Rat. 4. utì hodie Papistae ad partem Pontificis Romani eandem coarctant. Haereditas etenim Christi iis­dem terminis definitur quibus Fraternitas Christianorum, & in easdem angustias compingitur in quas hanc contrudimus. Si itaque Ecclesiasticam communionem & fraternitatem Christianam nullam agno­scimus cum Ecclesiis diversa à nobis sentientibus, manifestum est nos Christi Ecclesiam, quae ex innumeris constat Ec­clesiis, ad partem nostram vocare. Nam siqua Ecclesia Evangelica profiteatur se fraternam communionem habere aut non [Page 118] posse aut nolle cum Ecclesia Saxonica aut Helvetica propter aliquam sententiarum diversitatem, quaero cum quibus possit aut habere velit. Non cum Romana, non cum Graeca Ecclesia: nam in pluribus ac majoris momenti controversiis ab hisce dissentit. Non cum ulla alia ubivis lo­corum: nam nulla assignari potest cum qua non habeat aliquam ob discrimen do­ctrinae dissidendi materiam. Eò igitur res tandem redibit, ut qui fraternitatem Chri­stianam se habere nullam putant nisi cum suae sententiae adstipulatoribus, periisse dicant è reliquo mundo Ecclesiam Chri­sti, & in suarum partium Ecclesiis solum­modo remanere. At hoc illud idem est quod in Donatistis Ecclesia Catholica semper improbavit, quódque Scripturis manifestissimis repugnare Augustinus & Optatus Milevitanus demonstrarunt. Ur­get enim praedictus Augustinus,August. Epist. 150, & 161. & Epist. 162, 163, 164. & Tom. 7. De unitate Eccl. cap. 13, & 16. Christum haereditatem suam perdidisse, si communio Christiana ad unum locum aut regionem alligetur: atque imprudentiae esse dicit, communionem orbis terrarum velle damna­re. Ostendit etiam, pro bono unitatis ea esse toleranda quae minimè probamus; ne­que cognitos malos bonis obesse in Ecclesia, si eos à communione probibendi aut pote­stas desit, aut aliqua ratio conservande pacis impediat. Uno verbo; Donatistas, qui fratres nullos extra suam partem [Page 119] agnoscere volebant, adversùs orbem terra­rum sacrilegae dissensionis altare erexisse pertendit. Haec Augustinus. Optatus etiam contra hanc restrictam fraternae communionis rationem acriter pugnavit.Lib. 1. in initio. Dicit, Ipsos Donatistas ab orthodoxis pro fratribus agnosci. Dicit,Lib. 2. pro­pe ab mi­tio. Istos hâc suâ re­strictâ Fraternitate non permittere Filium Dei possidere promissam à Patre haeredi­tatem; sed Ecclesiam ejus, ubi ipsi volunt, collocare, ubi ipsi nolunt, rursus extermi­nare. Dicit, Ipsum Fraternitatis nomen, Lib. 3. init. utcunque Donatistis fastidiosum, esse ta­men orthodoxis erga ipsos Donatistas ne­cessarium. Dicit,Lib. 6. Eos Dei voluntatem & jussionem sequi, qui pacem amando com­municant toti orbi terrarum. Dicit denique, Separationem illam fratrum à fratribus quam tuebantur Donatistae Deo displicere. Lib. 7. Ut absolvam hanc quartam Rationem nostram; Quamvìs mihi persuaserim nullam ex Evangelicis Ecclesiis eâ animi superbiâ ac malignitate abhorrere à frater­na cum aliis communione quâ abhorre­bant Donatistae, tamen ingenuè profiteor me haud intelligere quomodo se expedire possint qui cum aliis Ecclesiis fraternam communionem non retinent, sed jura fraternitatis Christianae intra limites su­arum solummodo Ecclesiarum coarctare moliuntur.

Nulla Ecclesia particularis putat se te Rat. 5. [Page 120] neri ad fraternitatem renunciandam alii Ecclesiae propter vitia hominum in eadem viventium, quamvìs nota, sparsa, & re­gnantia. Alibi siquidem regnare Gulam, alibi Ebrietatem, alibi Libidinem scimus omnes: atque haec Gentium vitia non mi­nùs nobis nota sunt quàm dogmata: Si propter haec flagitia vitae, quae in pluribus dominantur, cum integris Ecclesiis dissol­vendae fraternitatis occasionem non capta­mus, neque illud facere debemus propter errores intelligentiae, quae levioris reatûs sunt apud Deum, & ad ipsum corpus ple­bis Christianae saepenumero non pertin­gunt.1. Cor. 5.11 2. Thess. 3.6. Si Apostolo consultore uti volumus, ob Nequitiam potiùs quàm Inscitiam re­cedendum est ab aliorum Christianorum societate: ob neutram tamen jubet Eccle­sias ab Ecclesiis, sed singulares personas à singularibus, sese subtrahere. Imò illici­tum est ob haeresin paucorum aut multo­rum Doctorum in Ecclesiis particularibus dominantium Christianam aliquam Ec­clesiam totam abjicere & à fraterna no­biscum communione separare.Ad Tit. 3.10. Haereticum hominem post unam aut secundam correpti­onem devita, sciens quia subversus est qui ejusmodi est, & proprio judicio condemna­tus, inquit Apostolus. Singularem homi­nem à communione aliorum Christiano­rum excludere licet propter haeresin dam­nabilem in qua est proprio iudicio con­demnatus, [Page 121] aut de pertinacia convictus;Vide Au­gust. Epist. 162. & tom. 6. De util. cred. cap. 1. non licet propter errorem in quem alienâ fraude deductus est, quémque nullâ perti­naci animositate, sed imaginatione veri­tatis & pietatis illusus, defendit: At uni­versam aliquam Ecclesiam Evangelicam (verbi causâ, Anglicanam aut Gallica­nam) nulla alia Ecclesia Evangelica po­test à fraterna sua communione vel pro­pter errata vitae vel propter errata doctri­nae separare aut exterminare. Ratio in promtu est; Quia totam illam Ecclesiam in damnabilem haeresin incidisse probari non potest; Quia pertinacia totius alicujus Ecclesiae in errore qualicunque ab externis Ecclesiis nec demonstrari potest nec prae­sumi debet; Quia denique de rumpendo vinculo fraternitatis inter totas Ecclesias nullum habemus mandatum Dei, nullum monitum Apostolorum. Si quis hîc quae­rat, cur Ecclesiarum Doctores, qui ob vitia crassa & enormia passim inter Christia­nos regnantia nunquam suaserunt suis ut à fraterna cum aliis Ecclesiis communio­ne sese dejungerent, tam vehementer sua­deant id faciendum esse propter errores in quos opinantur eas incidisse, hoc re­sponsum habeat; Id indè evenire, quia sci­entiae laudem magìs affectamus quàm sanctitatis, & iniquiore animo toleramus eos qui dubia nostra dictata oppugnant quàm eos qui aperta Dei mandata violant. [Page 122] Si res secùs se haberet,CAP. 10. facilè perspicere possemus non magìs licitum esse propter errata doctrinae abrumpere fraternitarem quae intercedit inter particulares Ecclesias quàm propter peccata vitae quae passim & manifestè in illis regnare conspiciuntur. Cavendum ergò ab erroribus aliorum: at minimè separandum ab Ecclesiis Christia­nis in quibus dominantur, sive ad vitam spectant sive ad doctrinam; quia ad talem actum in Ministris cujuscunque parti­cularis Ecclesiae nulla est legitima pote­stas.

CAP. X. Ex natura & qualitate dogmatum de qui­bus certatur, Fraternam communio­nem inter Evangelicos non debu­isse dissolvi, ostenditur.

HOc mihi imprimis videtur esse prae­mittendum, Vincula fraternae com­munionis non oportere dissolvi inter Christianas Ecclesias ob quaevis opinio­num dissidia, sed solummodo ob Funda­mentalium dogmatum oppugnationem aut negationem. In confesso enim vide­tur esse apud omnes Evangelicos, ob quas­vis erraticarum opinionum stipulas hanc separationem non faciendam. Hinc ete­nim est quòd cùm tueri volunt hanc Ec­clesiarum dissociationem fuisse jure bono [Page 123] constitutam, vicissim semper hanc litem intendant, Quòd ab aliquo Catholicae fi­dei fundamento sit facta discessio: Nam nisi hoc constiterit factum, non ab uno aut altero Doctore in Ecclesia, sed ab ipsa Ec­clesia quatenus sub ratione Corporis con­nexi & coadunati consideratur, valere non debet ad unam Ecclesiam Evangelicam ab altera distinguendam.

Hoc autem in loco haud intempesti­vum erit paucis monuisse, Actuale exerci­tium externae communionis cum particu­lari aliqua Ecclesia (Romanam cogita) posse impediri & interrumpi nullâ nostrâ culpâ; quoties ea in publico Dei cultu actus quoscunque idololatricos probari aut exerceri à nobis efflagitet, vel dogma­ta Scripturis & piorum conscientiis repu­gnantia agnosci & recipi jubeat cogátque. Interea tamen Ecclesia ista quae minimè sana aut orthodoxa habetur, visibilis Chri­sti Ecclesia habenda est & inter particu­lares Christianas Ecclesias reponenda. Imò, quantum in nobis est, omnia fra­ternae charitatis officia sunt eidem exhi­benda, quamvìs actualis nostra & externa cum eadem communio nec ab istis permit­tatur, nec à nobis, ob falsam doctrinam & cultus superstitiosos in eadem praevalen­tes, possit retineri.

Nunc ex illis quae antea disputavimus de discrimine Fundamentalium dogma­tum [Page 124] à Non-fundamentalibus, conabimur ostendere non esse ea Fundamentalia de quibus inter Evangelicos tanto ingenio­rum aestu hactenus certatum est.

Rat. 1.Illa sola pro Fundamentalibus agno­scenda, quibus eversis aut minimè creditis nullus hominum coetus potest Deum ità colere ut ab eo veniam, gratiam ac glori­am obtineant: At nullum dogma contro­versum inter Evangelicos est hujusmodi: nullum ergò fundamentale. Majorem propositionem nemo in dubium vocabit; quia clarum est, eos qui ab ipsis fidei salu­tiferae fundamentis resiliunt non esse ca­paces illorum beneficiorum quae solis fide­ibus promittuntur. Ad Minorem quod attinet; Si quis asserere audeat, nullam spem veniae, gratiae aut gloriae iis affulge­re qui in hisce controversis doctrinis se­orsum ab aliis sentiunt, hunc ego arbitror plùs peccare in charitatem quàm ulla ex Evangelicis Ecclesiis peccat in veritatem. Imò illud ausim adjungere; Si quis in hoc solo errore versetur, illum magìs concute­re fundamentum Evangelicae veritatis quàm eos quos ob alios errores quoscun (que) in controversa Theologia violati Funda­menti temerè insimulat.

Rat. 2.Dogmata illa de quibus contenditur inter Evangelicos neque toti mundo prae­dicata fuerunt ab Apostolis, sicuti fuerunt ea omnia quae erant cognitu & creditu ad [Page 125] salutem Christianorum planè necessaria, neque ab Ecclesiis succedentibus fuerunt pro talibus populo Christiano universim commendata. Quicquid itaque de harum opinionum veritate diversimodè statuant Ecclesiae diversae, in hoc tamen oportet omnes consentire, quòd non sint funda­mentalibus Christianae fidei articulis connumeranda. Si quis ullum caput con­troversae inter Evangelicas Ecclesias The­ologiae poterit in brevem ac minimè am­biguam propositionem conjicere, ac de eadem verè affirmare, Haec propositio ab Apostolis asserta, ab universa Ecclesia inter Catholicae & salutiferae fidei articulos re­cepta fuit, manus dabo, Fundamentalem doctrinam vocabo, atque illas Ecclesias quae eam rejiciunt à Fundamento recessis­se pronunciabo, & aliarum Ecclesiarum fraternâ communione indignas judicabo. Si autem nemo Evangelicorum hoc facere poterit, nemo debet appellare illud Funda­mentale dogma quod ipse defendit, aut aliarum Ecclesiarum Theologos in alia opinione constitutos de Fundamento e­verso postulare; multò minùs ob hanc causam fraternae communionis jura totis Ecclesiis denegare.

Fundamentalium dogmatum affirma­tio adeò clara habetur in sacris Scripturis,Rat. 3. ut in contraria damnata dogmata nemo ex indoctis, nedum è doctis, incidere [Page 126] possit, nisi qui valde negligentes sunt in Catholica fide addiscenda, aut qui ipsam fidem quae in Scripturis manifesta est no­lunt discere.De Agone Christi, cap. 28. quod ab Augustino verè ob­servatum est. Patet autem omnibus, in hisce doctrinis de quibus dissident Ecclesiae Evangelicae, ex altera saltem parte decipi innumeros Christianos bonos, pios, atque veritatis cupidissimos, imò multos primae classis Theologos, in Scripturarum lectio­ne ac meditatione per totam vitam versa­tos & exercitatos. Neque quis hîc mihi objiciat, modernos Antitrinitarios indies scrutari Scripturas, atque nihilominus persistere in fundamentalis Articuli prae­fracta abnegatione. Non solummodo enim negligentes sunt in Catholica fide addiscenda atque ex Scripturis sacris hau­rienda, sed contumaces in Catholica fide oppugnanda, atque furiosè audaces in Scri­pturarum manifesta doctrina ad vertigi­nosae Rationis suae calculos revocanda. Competit itaque in istos illud Apostoli, Ideo mittet illis Deus operationem erroris, 2. Thess. 2.11. &c. Sed nemo eandem sententiam ferre potest in illos Christianos qui adhaerent sive Saxonicis sive Helveticis Ecclesiis: Nemo igitur statuere debet illa dogmata esse Fundamentalia, aut ad salutem cogni­tu necessaria, in quibus modò hos modò illos decipi est probabile, utrosque autem rectè sentire quoties sibi contradicunt est impossibile.

[Page 127]Non est dogma Fundamentale, quod ex Scripturis non potest aliter elici & de­duci quàm per difficiles aut longos conse­quentiarum tramites simplicibus Christia­nis semper impenetrabiles,Rat. 4. eruditis ali­quando vix aliquando nè vix quidem con­spicuos. Talia sunt omnia quae contro­versiam habent inter Ecclesias Evangeli­cas: quorum connexionem cum fidei Ca­tholicae fundamentis disputatores ex u­traque parte dicunt se videre planè neces­sariam, at antagonistae ex utraque parte reclamant, se videre planè nullam. Populus autem dialecticae artis imperitus caecum plerunque adhibet assensum suis Doctori­bus, de firmitate consequentiarum interim planè incertus. Quae hunc in modum à Doctoribus eliciuntur & Christianis pro­ponuntur, possunt nonnunquam esse vera, sed nunquam possunt esse Fundamentalia, hoc est, cuivis Christiano cognitu & cre­ditu ad vitam aeternam capessendam abso­lutè necessaria. Nam quemadmodum so­lis luce & beneficio frui possunt qui Ma­thematicas demonstrationes de solis ma­gnitudine aut motu percipere nequeunt, ità luce & beneficio Fundamentalium dogmatum frui possunt ad salutem qui Theologicas illationes & deductiones ex iisdem petitas intueri non possunt. Non sunt igitur Fundamentalia, sed ex Funda­mentalibus quorundam opinione ritè de­ducta, [Page 128] quae tantopere credenda urgentur à Theologis inter se concertantibus.

Rat. 5.Non est prudentium Theologorum fundamentalium dogmatum numerum ità augere & multiplicare ut omnes Chri­stiani tam docti quàm indocti prorsus incerti & ignari sint quae & qualia sint quae ad fundamenta religionis & fidei Catholicae propriè spectare judicentur. At si eò rem demittamus ut Fundamenta­lia habeantur quae inter Evangelicos con­trovertuntur problemata, jampridem cre­verunt in multitudinem nimis numero­sam, crescere possunt in multitudinem vix numerandam. Nam solenne illud à mul­tis servatur, ut quod ipsi tanquam super­pondium adjecerunt axiomati cuicunque fundamentali, quódque consectarium ejusdem esse credunt, id ab omnibus illico in numero Fundamentalium reponi po­stulent. Si quibuscunque Ecclesiis parti­cularibus aut Doctoribus hanc facultatem creandi & multiplicandi Fundamentalia concedamus, actum est de certitudine Ca­tholicae fidei, actum est de communione fraterna Catholicae Ecclesiae. Huic nostrae sententiae fidem faciat insanum erratum Romanae Ecclesiae, quae incertarum opini­onum magnam farraginem in Symbolum Tridentinum conjiciendo, eâdem operâ tam Catholicae fidei immotam certitudi­nem quàm Catholicae Ecclesiae ab omni­bus [Page 129] desiderabilem unionem labefecit. Non debemus igitur nuper natas inter nos controversias commiscere Christianae fi­dei Fundamentis, quae pauca sunt, & Apostolorum praedicatione promulgata per orbem Christianum, ac unanimi Christi­anorum consensu recepta.

Ultimo in loco;Rat. 6. Haec de quibus con­tendimus non fuisse habita in numero Fundamentalium, ex ipsa Confessione Augustana à Philippo conscriptà, à Lu­thero approbatâ & laudatâ, facilè appa­ret. Non est enim verisimile tam solennis Confessionis Autores praetermisisse dogma aliquod Fundamentale fidei Christianae absque cujus cognitione & fide salus in Christo Jesu nequeat obtineri. At in hac Confessione nihil illorum appa [...]et de qui­bus tam acre certamen initum est inter Helveticas & Saxonicas Ecclesias. In ar­ticulo tertio de Unione duarum naturarum in Christo, in articulo decimo de Prae­sentia corporis & sanguinis Christi in Coena Dominica, nihil posuerunt quod omnium Evangelicorum calculo non fuit approbatum. Quòd si caeteros articulos percurramus, perpauca inveniemus post ultimam limam adhibitam de quibus ulla dissensio est inter Ecclesias Evangelicas, nihil quod tanti momenti est ut schisma Ecclesiarum introducat. Sed fac in hac Confessione exstare nonnulla quibus as­sensum [Page 130] praebere nequeunt aliae Ecclesiae; ad pacem retinendam sufficit quòd con­sentiunt in omnibus ad salutem Christia­norum cognitu necessariis. Particularium etenim Ecclesiarum Confessiones non coarctantur ad sola Fundamentalia, sed extenduntur quandoque ad declarationem sententiae suae de quibusvis doctrinae The­ologicae capitibus, ptout expedire puta­verint ad aedificationem suorum in veri­tate ac pietate. Non est itaque ferendus error illorum, qui quicquid positum in­veniunt in Confessione sua adeò Funda­mentale habeti volunt, ut Ecclesias ex­ternas quae per omnia & singula eam pro norma salutiferae fidei non admittunt, inter damnatos haereticos, Fundamenti eversores, uno verbo, inter homines im­pios, & à sancta fraternitate bonorum Christianorum alienos reponere non ve­reantur. Nihil fieri aut cogitari potuit iniquius. Nam si ponderemus omnium Reformatarum Ecclesiarum Confessiones, aut dissertationes, atque ex una parte po­namus illa dogmata in quibus ad amussim conveniunt, ex altera statuamus ea de quibus lis est; priora ad Fidei ac Pietatis fundamenta pertinere ex ipsa natura & qualitate dogmatum perspiciemus, po­steriora aut ad subtilium ingeniorum mi­nimè necessarias speculationes aut (si aliquid habeant in se soliditatis) ad pe­ritiorum [Page 131] Theologorum ex bene fundatis propositionibus veras illationes.CAP. 11. Quae autem hunc in modum superstruuntur fundamento Fundamentalibus ipsis non sunt adaequanda; nec in Fundamentali­bus errare judicandi, qui in hisce aliquan­tulùm à recta veritatis linea aberrant.

CAP. XI. Non esse inter Evangelicos de Fundamen­talibus ullam controversiam, ostenditur, instando in tribus particularibus quae­stionibus quae prae aliis maximi mo­menti putantur ad dissocian­das Ecclesias.

PRiusquam ingrediamur hanc disserta­tionem, regulam hanc firmam & im­mobilem praemittere oportet; Non esse disjungendas Ecclesias Christianas quae conveniunt in omnibus cognitu aut factu ad salutem hominum Christianorum ne­cessariis. Non enim incumbit uni par­ticulari Ecclesiae autoritas inquirendi in alias, aut officium adigendi alias parti­culares Ecclesias ad normam Confessio­num suarum, aut potestas solvendivin­cula fraternae unitatis inter suam & alias Ecclesias quascunque cum sua in communi Fide, hoc est, in Fundamentalibus & salu­tiferis religionis Christianae articulis, conspirantes. Videamus igitur an Evan­gelici eatenus conveniant, atque exempla capiamus solummodo ab illis tribus con­troversiis, [Page 132] De Praesentia corporis & san­guinis Christi in Eucharistia, De Idi­omatum communicatione in Christi [...] Persona; De Divina Electi­one & Praeteritione pro beneplacito Di­vinae voluntatis. Nam si in hisce quaesti­onibus, quarum occasione ingentes con­tentionum fluctus inter Ecclesias Saxoni­cas & Helveticas sunt excitati, in confesso sit apud utrasque quantum scire necesse est ad salutem; possunt reliqua omnia in medio relinqui aut pacificis animis discep­tari inter eruditos, minimè diruptâ aut dilaniat [...] fraternâ Ecclesiarum commu­nione. Ordiamur ab illa quae caeteris om­nibus dedit exordia, nempe à Praesentia corporis Christi in Coena Dominica, & manducatione ejusdem.

1 Primò, Nihil Fundamentale cogitari potest quod non unanimi consensu admit­tatur ab utrisque. Fundamentale est, Christi corpus & sanguinem ità verè adesse in administratione sacramenti ut partici­pari possint ad vitam indè hauriendam à communicantibus, & damnari justè possint qui panem & vinum ità sumunt ut non unà sumant Christi carnem & sangui­nem ad salutem suarum animarum. Hospin. ad ann. 1544. pag. 191. Ad annum 1540. pag. 178. De hac nulla dissensio. Nam Bucerus concedit, Verè adesse & percipi corpus Domini in Eucharistia. Calvinus inquit, Ʋno ore fatemur omnes, nos cùm juxta [Page 133] Domini institutum fide Sacramentum re­cipimus, substantiae corporis Christi ve­re fieri participes. Beza ait,In Coll. Mompelg. pag. 66. Non ne­gamus corpus Christi verè adesse, ve­rè dari & percipi. Caeteros mitto, quia nulla Ecclesia Evangelica nomi­nari potest quae veram cum Eucharistia corporis & sanguinis Christi praesentiam non profitetur, licèt ipsum praesentiae mo­dum supernaturalem planè & divinum, agnoscat; eundémque non in contactu aliquo Physico, sed in vivifico influxu & unione mystica, eadémque realissima & arctissima, constituat. Fundamentale est, Panem & vinum esse à Christo constituta media per quae ritè manducantes hunc panem benedictum, & bibentes hoc vinum, manducent vivificam carnem Christi, & bibant ejus salutiferum sanguinem, ad sa­lutem animarum. Nota est omnium Evangelicorum in hoc capite concordia: non est itaque laborandum in ea proban­da. Fundamentale est, Panem & vinum in Coena adesse, manducari & bibi modo locali, naturali, sensibili; Christi autem carnem & sanguinem adesse & participari modo divino, admirabili & inscrutabili. Sic Jacobus Andreae, De modo tantùm hoc dicere possumus, Coll. Momp. pag. 17, 18. Pag. 25. in Notis marg. Eum esse supernatura­lem & rationi humanae incomprehensibilem; ideóque de eo non esse disputandum. Paulò póst; Est coelestis, supernaturalis, adeóque [Page 134] modus planè spiritualis. Et sicut Ecclesia cum Christo mysticum corpus est, ità etiam haec perceptio in mysterio fit. In Collo­quio Lipsiaco nuper habito Saxonici con­cesserunt, Modum perceptionis quem de­fendunt fieri vi elementorum, esse tamen coelestem, supernaturalem, Deóque soli notum. Calvinum, Bucerum, caeterósque omnes in eadem sententia esse constitutos, nemo ignorat.Coll. Mom­pelg. pag. 66. Beza expressè ait, Modum perceptionis mysterium esse credendum quod captum humani ingenii & intellectûs exce­dit. Hactenus bene conveniunt inter se Theologi & Ecclesiae.

2 Secundò, Nihil Fundamentali doctrinae hujus Sacramenti contrarium concipi po­test quod ab omnibus Ecclesiis Evangelicis non rejiciatur & damnatur. E diametro adversantur dogmata erronea, De nuda Repraesentatione corporis & sanguinis Christi, à vera & reali exhibitione se­juncta; De portentosa Transsubstantia­tione panis & vini in corpus & sanguinem Christi, salvis tantummodo sine subjecto accidentibus; De locali & Physica Prae­sentia corporis & sanguinis Christi in Coena Dominica; De locali Consub­stantiatione, Coexsistentia, aut Inexsi­stentia corporis & sanguinis Christi cum elementis terrenis, aut in iisdem. Haec, & siqua alia sunt quae pugnant cum na­tura sacramenti & veritate corporis Chri­sti, [Page 135] communi consensu non modò Hel­veticarum sed Lutheranarum Ecclesiarum condemnantur. Loquatur pro caeteris omnibus Jacobus Andreae;Coll. Momp. pag. 16. Non statu­imus Physicam aut localem corporis & sanguinis Christi in sacra Coena praesenti­am. Vocabula SUBSTANTIALITER,Pag. 183. CORPORALITER, REALI­TER, ORALITER, nihil aliud no­bis significant nisi veram corporis & san­guinis Christi praesentiam & manducati­onem. Pag. 30. in Notis Marg. Physicam Consubstantiationem om­nem, sive visibilis sit sive invisibilis, prorsus rejicimus; & conjunctionem dun­taxat Sacramentalem docemus. Eadem sententia fuit Saxonicorum in Colloquio Lipsiaco, cui Brandenburgici & Hassiaci subscripserunt.

Tertiò, nihil manet indecisum in hac 3 controversia quod dogma Fundamentale appellari possit, aut propter quod fraterna Ecclesiarum communio sanciri nequeat. Nam verbum illud ORALITER, quod usurpatur à Saxonicis improbatur ab aliis Ecclesiis, ità ab hisce adhibetur ut nullum Fundamentalem errorem in­vehant, ità ab illis repudiatur ut nullum Fundamentale dogma evertant. Nam qui tuentur Oralem manducationem tam Corporis Christi quàm Panis, negant ta­men eam praesentiam corporis Christi localem ad Ora hominum, sine qua [Page 136] Oralis manducatio propriè dicta perfici nequit. Ore enim manducari non potest illud corpus inter quod & os humanum ingens locorum [...] conceditur;Coll. Memp. pag. 25. & 29. In No­tis. ore corporali manducari non potest quod ità loco adest oris ut localiter non adsit ori. Cùm itaque tale [...] admittant, talem locationem carni Christi tribuant, planum est, eos manducationem Oralem, quae verè & propriè de pane solo asseritur, novo & figurato loquendi modo ad car­nem Christi in coelis localiter manentem ac ori humano haud localiter praesentem transferre.Coll. Lips. pag. 12. Porrò, quando ab hac Otali manducatione removent omnem carnis Christi masticationem, rei manducatae in stomachum demissionem, corporis hu­mani per hanc carnem manducatam aug­mentationem aut nutritionem, perspicuum est, utcunque illis visum sit retinere hanc loquendi formulam, nihil tamen per hanc Oralem manducationem intelligere quod cum Capernaitica carnis Christi laniena sit conjunctum, aut cum significatione vocabulorum (prout sonant Latinis au­ribus) connexum. Illud solummodo vi­dentur velle asserere, Oralem manduca­tionem, quae verè, propriè, usitatè, imme­diatè de esu panis affirmatur, posse, me­diante vi panis benedicti, novâ, inusitatâ, mysticâ, & planè coelesti Oralis mandu­cationis significatione etiam ad ipsam [Page 137] carnem Christi accommodari. Jam ad eos quod attinet qui ex adverso conten­dunt, manducationem carnis Christi in Eucharistia non appellandam Oralem manducationem, sed potiùs Mentalem, Spiritualem, aut Personalem; quia persona ore manducans panem, mente manducat simul veram & vivificam Christi carnem: non negant tamen panem visibilem esse instrumentum aut medium à Christo in­stitutum quo persona utitur ad manduca­tionem Panis invisibilis; sed putant illius rei manducationem esse Oralem quae po­test oralibus instrumentis perfici, illius autem rei manducationem non esse Ora­lem dicendam, quae nec localiter adest ori, nec, si sic adesset, propter gloriosam quam habet & impassibilem naturam, posset orali alicui actui subjacere. Inter hasce sententias, de proprietate verborum sive de phraseologia video quandam contrarie­tatem, at de summa & veritate fidei Ca­tholicae aut planè nullam, aut saltem tan­tulam ut, eâ non obstante, communioni fraternae inter Ecclesias stabiliendae locus esse possit. Haec de prima controversia: Transeamus ad secundam.

CAP. XII. Occurritur quibusdam objectionibus, quibus moventur docti quidam Theologi ad com­munionem inter Ecclesias Refor­matas dirumpendam.

DOlendum profectò est quosdam adeò abhorrere ab Evangelicarum Ecclesi­rum inter se fraterna communione, ut hoc ipsum vitio vertant pacificis Theologis, quòd nolint concedere hasce controversias quae inter eruditos versantur debere sanctae fraternitatis vincula inter ipsas Ecclesias di­rūpere. Sed perpendamus quibus argumētis potissimùm freti hanc Ecclesiarum dissoci­ationem contendant esse planè necessariam

Arg. 1 Cum illis Ecclesiis communio non est retinenda quae amplectuntur & cum pertinacia defendunt corruptelas do­ctrinae gloriam Dei labefactantes & verbo Dei repugnantes: Sed hoc in multis dog­matibus fieri à Calvinianis putant Luthe­rani, & è contrà idem à Lutheranis fieri clamant quidam Calviniani: Non licet ergò ipsis Ecclesiis quae Lutheri & Calvini nominibus malè distinguuntur, communi­onem fraternam inter se retinere. Majorem bene fundatam judicant in illo verissimo axiomate,1 Cor. 10.31. Omnia quae facimus ad gloriam [Page 151] Dei esse referenda. Minorem probasse se arbitrantur percurrendo illa omnia do­ctrinae capita de quibus dimicant: nam ex utraque parte praesumunt Theologi sententiam suam semper facere ad illu­strationem gloriae Divinae, adversas opi­niones semper tenebras eidem offundere.

Gloriae Divinae in omnibus nostris acti­onibus esse studendum, nemo negat:Resp. Fa­tendum etiam est, eam esse peccati & falsae doctrinae naturam, ut semper per se valeat ad gloriam Dei aliqua ex parte violandam. Sed illud videtur mihi infirmum quod ab utrisque tanquam postulatum minimè ne­gandum praesumitur, nimirum, Ad Dei gloriam spectare, ut communionem fra­ternam renunciemus illis Ecclesiis in quibus defenduntur dogmata Divinae glo­riae aliquo modo & gradu adversantia. Quae gloriam Divinam ità labefactant ut minimè patiantur ipsos errantes cum Deo & Christo salutiferam habere communio­nem, nec patiuntur orthodoxos Christia­nos cum iisdem fraternam unitatem reti­nere. Quae autem veritati Scripturarum & gloriae Divinae repugnant aliquatenus, sed non perimunt praedictam communionem, minimè suppeditare possunt cuicunque Ecclesiae particulari justam causam ab al­tera discedendi & semet dividendi:Vide Au­gust. contra Cres. lib. 2. cap. 7. Nam hoc ipsissimum crimen est quod infami Schismatis nomine omnibus odiosum an­tiqui [Page 152] Patres reddere conabantur. Sed illud etiam adjungi potest, officio suo satisfacere Ecclesias rectè sentientes, quando prospi­ciunt suis nè aliorum erroribus implicen­tur, quando cum omni lenitate errantes Ecclesias in viam veritatis reducere moli­untur. At quando discedunt à communi­one & fraterna unitate illius Ecclesiae à qua Christus nondum discessit, non tuentur gloriam Dei & Christi hâc suâ separatione, sed gravissimè laedunt. Deni (que), cùm longè maxima pars Ecclesiarum particularium constet non ex eruditis Doctoribus sed ex simplici plebe, verè affirmari non potest, quòd intelligant errores à doctis propaga­tos; multò minùs, quòd illis adhaerescant; minimè omnium, quòd adhaerescant per­tinaciter. Non itaque illorum praetextu inter totas Ecclesias solvenda sunt Christi­anae fraternitatis vincula. Hierosolyma enim constructa est ut civitas quae coagmentala est in se pariter, quaéque partes suas divelli & dirumpi (quocunque id fiat colore) aegerrimè patietur. Pietati ergò tribuimus, quòd in Divinam gloriam peccare refor­mident; imprudentiae tamen deputamus, quòd divisionem Ecclesiarum Evangelica­rum ad gloriam Dei promovendam aut necessarium, aut appositum, aut legitimum medium esse statuant.

Arg. 2 Non possunt illae Ecclesiae mutuam fra­ternitatem inter se colere in quibus Do­ctores [Page 153] vicissim alii alios horribilium erro­rum & teterrimarum haereseωn reos agunt:Coll. Mom­pelg. pag. 567. At hoc fecerunt & adhuc faciunt Evange­licarum Ecclesiarum Doctores in scriptis suis: Communio itaque fraterna inter ipsas Ecclesias non potest retineri aut redinte­grari.

Quicquid ab iratis antagonistis hae­reseως nomine infamatur,Resp. non est protinus in catalogo haereseων reponendum. Ad me quod attinet, arbitror neminem posse ha­rum aut illarum partium Theologos in polemicis suis scriptis ab erroribus omni­bus liberare. Qui itaque nostrorum The­ologorum dicta incommoda noscimus benignâ interpretatione mollire, non de­bemus adversariorum curvas opiniones magìs distorquere, & ex quibusvis erro­ribus tetras & horrendas haereses facere. Huc accedit (quod omnes in hisce contro­versiis exercitati sciunt esse verissimum) tetras illas quas Evangelici mutuò sibi impingunt haereses maximam ob partem non expressè haberi in ipsorum Doctorum scriptis, nec [...] ab illis affirmari, sed per nescio quas consequentiarum fidi­culas ex aliis eorundem verbis exprimi, ipsis reclamantibus & haereses illas toto pectore exsecrantibus. At inter bonos bene agier oportet, nec alienis verbis sensum hae­reticum assingere, quando ipsi scriptores, qui optimi sunt suorum verborum inter­pretes, [Page 154] ad sensum catholicum possunt & solent ea reducere. Porrò sumatur, (quod non est concedendum) Doctores hosce convictos fuisse de horrendis illis errori­bus de quibus insimulari solent, utpote, de Deo Peccati autore, de Hominibus innu­meris ad exitium & damnationem creatis, de [...] corporis & sanguinis Christi à Coena Dominica; alios etiam justè dam­natos de introducta in Ecclesiam duplici Omnipotentia, Creata & Increata, de Ca­pernaitica carnis Christi laniena, de carne Christi immensa & infinita: ob hosce ta­men Doctorum errores nemini mortalium liceret discindere fraternam illam unita­tem quam primogenitus Frater Christus Jesus sartam tectam conservari voluit inter omnes Catholicae suae Ecclesiae particulas. Quod eò confidentiùs asserimus, quia (quicquid de singularibus Doctoribus sta­tuatur) certissimum est in omnibus Eccle­siis Evangelicis praedictos errores omnes, aliósque ejusdem furfuris, unanimi omni­um doctorum & indoctorum consensu fu­isse semper carbone atro notatos & haere­ticae pravitatis notâ inustos. Quod olim ergò Donatistis, qui malè oderunt Eccle­siarum fraternam unitatem, ab Augustino dictum est,Epist. 50. Si peccavit Caecilianus, non ideo haereditatem suam perdidit Christus, id leviter immutatum à nobis jam usurpari potest; Si erravit Lutherus, si in errorem [Page 155] lapsus fuerit Calvinus, non ideo unitatem suam perdidit Christus, aut fraternam communionem perdere debent Christianae Ecclesiae in quibus Lutherus aut Calvinus Doctoris officio functus est. Postremò, cùm omnes Ecclesiae particulares ex homi­nibus congregentur errori obnoxiis, plùs quàm probabile est nullam Ecclesiam in terris reperiri in qua sive qui docent alios sive qui discunt ab aliis, sunt ab omni errore liberi. Si ita (que) cuicun (que) Evangelicae Ecclesiae decretum sit, nullam habere fraternam communionem cum ulla in qua celeberri­mi Doctores graviter erraverunt, cum nul­la sub coelo poterit tutò communicare, imò nec ipsa secum. Non ergò propter errata Doctorum facienda aut probanda sunt divortia Ecclesiarum.

Qui sedent in cathedra sive Doctorali Arg. 3 sive Pastorali, publico munere funguntur, & illorum dogmata habenda sunt Ecclesi­arum dogmata in quibus versantur: prae­sertim cùm in lucem eduntur illorum scripta; quo pacto fiunt publica, & illarum Ecclesiarum quibus inserviunt aut expresso aut saltem tacito suffragio comprobantur. Quando igitur Doctores tuentur haereses tetras & damnabiles, tota Ecclesia praesu­mitur earundem rea; ac proinde abrūpenda fraterna communio non minùs cum ipsis Ecclesiis quàm cum haereticis Doctoribus.

Respondeo;Resp. Ipsos Doctores Evan­gelicos [Page 156] qui vicissim accusant & accusantur de horrendis quibusdam opinionibus scrip­to evulgatis, nunquam fuisse ab adversa­riis tam horrendi criminis ullo publico aut legitimo judicio convictos: Imò ex tetris illis haeresibus nulla potest nominari quam in scriptis suis non refutarunt & damnarunt qui earundem insimulantur. In medium proferat qui potest quascun (que) ex tetris illis haeresibus quas à Luthero aut Calvino, à Lutheranis quos vocant aut Calvinianis, promulgatas vociferatur; fa­cilè quis ostenderit fuisse ab eisdem rejectas & damnatas.In Resp. ad 8. Quaest. Papist. Lutherum ab hujusmodi ac­cusatoribus vindicavit vir doctissimus & in Ecclesia Dei celeberrimus, Johannes Gerhardus; Calvinum, ipse dum vixit Calvinus, ac postquam è vita excessit, è nostris quamplurimi. Vacillat ergò ipsum hujus argumentationis fundamentum: Quae autem superstruuntur infirma sunt & caduca ad unum omnia. Nam quisquis insidet cathedrae Doctorali, non idcirco praesumendus est nihil docere praeter do­ctrinam Ecclesiae notâ impressam, & quasi publico sigillo confirmatam: Ne (que) si plures scriptores in eundem errorem consenserint, Ecclesiae totius consensus protinus invol­vitur. Nam sua scripta in lucem emittendo faciunt ea publici juris, sed non publicae autoritatis. Legi possunt ab omnibus; at per omnia ab omnibus probari & credi [Page 157] non debent. Rem ità se habere indè ma­nifestum est, quòd Doctorum particulari­um scripta qui in eadem Ecclesia vixerunt, non habent eam consonantiam, in con­troversis praesertim quaestionibus, quae obtenditur: & si quid uni Doctori exciderit quod in perniciosam haeresin vergere possit, id ab alio aliquo reprehensum & emenda­tum fuisse facilè ostendi queat. Nullo igitur colore totae Ecclesiae arguuntur hae­reseως reae, & à fraterna communione aliarum abscindendae, propter Doctorum privatorum errores, sive falsè sive verè ob­jectos; quia communis consensus Ecclesiae in iisdem non apparet.

Qui nolunt ob hasce quae versantur in­ter Arg. 3 Evangelicos controversias divelli & discindi ipsas Ecclesias, illi videntur senti­re, quemvis in sua religione posse salvari, ac promiscuam errantium multitudinem in eandem Ecclesiam militantem & trium­phantem posse recipi: At hoc non est con­cedendum.

Si cum Scripturis loqui volumus,Resp. unius Religionis nomen non ad quaestiones diffi­ciles, sed ad Christianae fidei dogmata om­nibus praedicata atque ab Ecclesiis Chri­stianis per totum terrarum orbem recepta, est accommodandum. Veram itaque & unicam religionem amplectuntur, qui de Deo, de Christo, de Ecclesia, de caeterís (que) omnibus ea credunt & faciunt quae ad sa­lutem [Page 158] obtinendam sunt cognitu & factu necessaria. Non itaque opinamur quem­vis in sua quam sibi fingit religione servari posse; sed credimus in Christiana religio­ne servari posse, atque in eandem Ecclesi­am tam militantem quàm triumphantem recipi posse, qui eatenus conveniunt in do­ctrina Evangelii quatenus requiritur ut fi­des Christianorum sit credentibus saluti­fera, & cultus quem Deo exhibent sit illi in Christo gratus & acceptus. Qui autem perfectam consensionem Ecclesiarum pu­tant necessariam ut in communionem uni­us militantis aut triumphantis Ecclesiae coalescant, vix se expedire possunt ab illo­rum errore qui Catholicam Ecclesiam in una parte definita residere autumarunt. Qui igitur, sive in agendis sive in creden­dis, ea dogmata tuentur cum quibus salus animarum & spiritualis Dei cultus non consistit, verè dicuntur ab unica religione salutifera descivisse: At qui retentis fidei & cultûs Divini Fundamentalibus univer­sis, ab aliis dissident, aut errant in conse­ctariis quibusdam aut minoris momenti doctrinis, non novam aut alteram religi­onem profitentur, sed in illa unica quam tenent ad perfectam scientiam nondum asspirasse convincuntur. Propter talem scientiae imperfectionem Deus neminem excludit à communione cum Ecclesia mi­litante; neque nos id facere debemus.

[Page 159]Non debemus fraternam communio­nem cum illis retinere quos ad Eucharisti­am Arg. 5 unà nobiscum celebrandam nefas est admittere: Videtur autem illicitum Lu­theranis in Coenae Dominicae sumtione communicare cum Ecclesiis Helveticis aut Gallicanis.Vide Praef. ad Colloq. Mompelg. Nam sacra Domini Coena inter alios fines hunc usum habet, ut sit religionis quam quisque profitetur nota atque symbolum. Qui enim cum Ecclesia aliqua in hujus Sacramenti sumtione communicant, hoc ipso publicè profiten­tur, quòd ejusdem Ecclesiae doctrinam amplectantur, & contrariam rejiciant, séque ab aliis separent. Sumtione itaque Coenae Dominicae nequaquam ludendum est, nec quidvis simulandum unde animus abhorret: atque idcirco non possumus communicare cum illis Ecclesiis quae Con­fessionem nostram non amplectuntur: tali enim communicatione derogare videre­mur Confessioni nostrae & sincerae religio­ni, atque erroribus aliarum Ecclesiarum aut patrocinari aut certè occultè favere. Satius itaque est imitari Christianos Im­peratores, qui Arianis petentibus in com­munionem Orthodoxorum recipi, non priùs id concedere voluerunt quàm illi Orthodoxorum doctrinam approbarent.

De eo quod primo loco asseritur non litigamus. Quod autem assumitur,Resp. Illici­tum esse admittere ad mensam Domini­cam, [Page 160] nisi eos solos qui in unius & ejusdem particularis Ecclesiae confessionem subscri­bere parati sunt, id mihi videtur defendi non oportere. Nam praecipuus usus Coe­nae Dominicae est ad recolendam mortem & passionem Christi pro hominum salute toleratam, atque ad vitam aeternam ex carnis & sanguinis ejus participatione per­cipiendam: Inservit etiam testificandae & confirmandae unioni quam Christiani ha­bere debent inter se & cum Capite suo Christo Jesu:1. Cor. 10.17. Fatemur denique, hoc Sa­cramentum (sicuti etiam & Baptismum) notam esse & symbolum illius religionis quam profitemur.Aug. contr. Faust. 19.12. In nullum etenim no­men Religionis, sive verum sive falsum, coagulari homines possunt, nisi aliquo signa­culorum vel sacramentorum visibilium consortio colligentur. Sed sicuti Baptismus symbolum est quidem Religionis Christi­anae quam profitemur, non particularium Opinionum aut Confessionum quas prae aliis amplexamur, ità etiam de Eucharistia statuendum est. Ad mutuam itaque Chri­stianorum in Coena Dominica communi­onem non requiritur ut omnes unà com­municantes conveniant in una Confessio­ne, sive Anglicana, sive Gallicana, sive Germanica, sed ut conveniant in una Christianae & Catholicae fidei professione. Relinquamus Manliana haec imperia Pa­pistis, qui omnes à communione sua sepa­randos [Page 161] judicarunt qui in Tridentinam Confessionem jurare noluerunt. Non ità fecerunt sancti Patres:Cyprianus; Cornelius. sed Dominicam pa­cem cum Ecclesiis tenuerunt diversa sen­tientibus; neminem à jure communionis amoventes, quòd in alterius particularis Ecclesiae privatam sententiam pedibus ire recusaret: nam Catholicam fidem Catho­licae Ecclesiae unanimi consensu receptam, certam & solam fidei regulam agnoscebant per quam credentes Catholicam tenerent unitatem. Aug. Serm. 181. Sed ostendat si quis potest par­ticulares Ecclesias hoc sibi usurpasse, ut alias abscinderent à fraterna secum com­munione propter opinionum diversitatem in rebus Catholicae Ecclesiae judicio non­dum in unam aut alteram partem defini­tis. Tentavit quidem hoc facere Victor,Socrat. l. 5. cap. 21. & post eum Stephanus, Romani Pontifices: sed nullo jure nixam fuisse hanc separatio­nem, atque idcirco piis & doctis Patribus vehementer displicuisse,Euseb. lib. 5. cap. 23. & lib. 7. cap. 4. ex Eusebio mani­festum est.

Absit ita (que) ut in ipsa Coenae Dominicae communione quasi bellum indicamus om­nibus aliis Ecclesiis quae nostram Confessi­onem particularem nolunt facere suam, aut quae suam dese rere nolunt ut amplectantur nostram. Si nostras Ecclesias de quibus­dam quaestionibus nondum definitis rectiùs sentire judicamus quàm alias, causam ju­stam habemus non-cōmunicandi cum illis [Page 162] in Erroribus; at non-communicandi in Sacramentis nullam indè habemus.Vide Aug. contra Jul. Pelag. lib. 1. cap. 2 Et De pec­cat. orig. l. 2. cap. 23. Siqui­dem nullus error in quo errari potest salvâ fide quâ Christiani simus, facit nobis po­testatem ab aliis Ecclesiis discedendi, aut à sancta & fraterna cum illis communione abhorrendi. Neque cum Sacramentis lu­dunt, aut simulationis crimen incurrunt Christiani, quando unam Coenam Domi­nicam celebrant cum illis quos sciunt in aliquot doctrinae Theologicae capitibus à sese discordare. Eucharistiae etenim Sacra­mentum non est à Christo in eum finem institutum ut esset nota & symbolum per­fectae Cognitionis in omnibus qui sunt e­jusdem comparticipes: ne (que) igitur perfectae Consensionis, quam perfectam in imper­fecta Christianorum cognitione reperire est planè impossibile. Qui igitur hâc aequi­tate utuntur erga alias Ecclesias, ut eas à sua communione non rejiciant particula­rium suarum Confessionum praetextu, fru­untur & ipsi eodem beneficio apud alios. ne (que) interim aut derogant suae Confessioni, aut patrocinantur alienae; sed minimè sibi arrogant potestatem dividendi Ecclesias, aut dissolvendi unitatem fraternam inter Christianos, ex ea causa quam nec Chri­stus, nec Apostoli, nec primitiva Ecclesia unquam approbasset. Postremò, alienum est ab hac causa exemplum ab Arianis pe­titum. Nam lubenter concedimus, commu­nionem [Page 163] illis denegandā non ab una aliqua particulari Ecclesia solummodo, sed ab omnibus, qui aeternam Christi Divinitatem audent explodere. hoc etenim est evertere solidissimum fidei Christianae & salutis humanae fundamentum. At longè alia ratio est illarum controversiarum quae disceptantur in Ecclesiis Reformatis, & in quibus inter se dissident atque discordant: Nam in harum nulla rectè quis dixerit aut Fundamentū salutis humanae subverti, aut autoritatem Catholicae Ecclesiae contem­ni, aut denique propter errorem in talibus ullam particularem Ecclesiam fuisse un­quam à fraterna omnium Christianorum communione separatam aut separandam Catholicae Ecclesiae judicio & potestate. Videtur autem hoc dubitationem nullam habere, quòd injustè una particularis Ec­clesia abscindat à sua communione ali­am quamcunque, quando propter eas­dem opiniones, juxta priscam Eccle­siae Catholicae disciplinam & sanctio­nes Catholicè stabilitas, non esset ab omnibus Ecclesiis separanda & abjici­enda.

Sed amore Pacis & studio Concordiae inter nobilissimas Ecclesias redintegrandae, multò longiùs provectus sum quàm mihi ab initio propositum fuit. Ad Deum ipsum jam convertam orationem meam; Quem supplex precor, ut tandem Ecclesias omnes [Page 164] Reformatas à Divisione in unam colligat, & hoc Uni Deo congruere, ut in Unitate colatur, omnibus ostendat. Dilectissimis autem Ecclesiarum externarum Fratribus valedicam sanctissimi Augustini hortatio­ne; Si vultis vivere de Spiritu sancto, te­nete charitatem, amate veritatem, desidera­te unitatem, ut perveniatis ad aeternitatem. Deo optimo maximo, qui est Deus Pacis, Christo Jesu Domino nostro, qui est Princeps Pacis, Spiritui sancto, qui est vinculum pacis, sit gloria, honor, & benedictio in se­cula sempiterna. Amen.