DE PROSODIA LIBELLVS.
VEteres latini septemdecim Characteribus Literarum erant contenti: a, b, c, d, e, f, g, i, l, m, n, o, p, r, s, t, u. Adjecta est h, quae formam literae, vim aspirationis haberet.
X, y, & z, peregrinae sunt, Q & K, non necessariae. Nam c, q, & k, eundem sonum reddunt. X, ad pingendi modum compendium facit, pro cs, vel gs: vt pro necs, & legs, scribatur nex, & lex.
Y, ad sonum Graecarum vocum exprimendum est necessaria.
Loco [...] z, veteres duplex ss, [Page] scribebant: vt pro Patrizo, patrisso.
Dividuntur literae in Vocales, & Consonantes.
- Vocales
- a,
- e,
- i,
- o,
- u.
- Consonantes
- b,
- c,
- d,
- f,
- g,
- l,
- m
- n,
- p,
- r,
- s,
- t.
Dividuntur Consonantes in mutas & liquidas.
- [Page]Mutae
- b,
- c,
- d,
- f,
- g,
- p,
- t.
- Liquidae
- l,
- m
- n,
- r.
Ad vocales adjiciunty, graecum, medium inter i, & u. Nam u, Latinum respondet [...] Graecorum diphthongo.
Vocales autem sunt dictae, quod singulae per se syllabam & sonum perfectum faciant: vt Eoa, lo, urit.
Consonantes, quod perfectum sonum, nisi cum alio junctae, non aedant.
Mutae vocantur, quod earum sonus obtusiùs, quam aliarum con sonantium, feriat aures.
Liquidae autem, quod subjectae Mutis, cursum orationis minùs remorentur: & vocalem brevem [Page] praecedentem non necessariò faciant longam.
Liquidae etiam dici possunt, qua ratione liquidam vocem dicimus: quod earum frequentia orationem non modo minus languidam, quam mutae: sed etiam grandiorem & sonantiorem reddant: ut,
Quam ob causam reor easdem etiam Semi-vocales appellatas, quasi medio inter mutas & vocales sono.
Duae vocales, quoties in vnam syllabam coalescunt, diphthongum efficiunt, ut aes, Eurus, aula, foetus. Est enim diphthongus duarum vocaliū in vna syllaba sonus.
In hac tamen vocalium conjunctione i, & u, ambiguam vim habent: nam, cum prior in vocalem [Page] sequentem incumbit, vim consonantis induit: ut in Iuno, Venus, Iovis.
I, autem, inter duas Vocales interjecta, pro duplici consonante accipitur, ut in a;o, & ejus.
Sunt & aliae duae duplices, x, & z: de quibus superiùs est dictum.
Vt è literis syllabae, ita è syllabis pedes, è pedibus fiunt versus.
Hic ordo naturae poscere videtur, ut primùm de syllabis, mox de pedibus, ac ultimo loco de versu dicatur: verum ordo resolutionis hoc loco mihi videtur commodior, quam compositionis. Quare a versu incipientes, eum in sua membra resolvemus.
Versus inde dictus videtur, quod cum cursus orationis ad certum numerum syllabarum venerit, iterum alium ordimur: ut,
Is ex pedibus componitur: sic.
Hanc dimensionem versuum per pedes vulgò scansionem appellant: eam (que) commodè, ad captum puerorum, in sinistrae manus digitos collocant.
Genus versuum, maximè vulgatum est, quod a materia Heroicum, à numero pedum Hexametrum dicunt.
Pedes unde versus componuntur dissyllabi sunt quatuor.
Pyrrhichius, è duabus brevibus ut Deus [...]
Spondaeus, è duabus longis, ut Harpax [...]
Iambus, è brevi & longa ut, erunt. [...]
Choreus, è longa & brevi, ut, ardor, [...]
[Page] Hunc Postremum vulgo Trochaeum vocant.
Trium Syllabarum Octo.
TRibrachys, è tribus brevibus, ut ruere. [...]
Molossus, è tribus longis, ut fecerunt. [...]
Dactylus, è longa, & duabus breuibus: ut omnibus. [...]
Anapaestus, è duabus breuibus et longa: ut homines. [...]
Bacchius, è brevi & duabus longis: ut parentes. [...]
Antibacchius, è duabus longis & brevi: ut mentiris. [...]
Amphimacer, è longa brevi & longa: ut sordidi. [...]
Amphibrachys, è brevi longa & brevi: ut amare. [...]
CAeteri pedes Oratoribus, quam Poetis sunt usitatiores, praeter Proceleusmaticum, è [Page] quatuor brevibus: qui loco Dactyli, vel Anapaesti interdum ponitur: et Choriambicū ex Choreo et Iambo compositum, qui sui generis carmen choriambicum facit.
Animadvertendum non omnes pedes supra enumeratos in omnium carminum genera convenire: sed alios alijs esse familiares.
Hexameter versus, qui et Heroicus vocatur, recipit in quatuor primis locis Dactylum, vel spondaeum, vel solos, vel mixtos, quinto rarò spondaeum: in sexto rarò dactylum.
Observandae sunt in versibus dimetiendis figurae. Nam ultima superioris dictionis vocalis a primâ sequentis eliditur.
Item m cum sua vocali eliditur: ut, ‘Et mortem & nomen Druso Germania fecit.Ovid. 1. Fast.’
Interim in versu Hypermetro, qui una syllaba iusto est longior, ultima vocalis versus, aut m cum sua vocali a prima vocali sequentis versus eliditur: ut
Item syllabae plures in unam saepe coalescunt: ut
[Page] Est praeterea quaedam licentia poetica, non illa quidem penitus rejicienda, ut qua usi sunt Poetae doctissimi: sed non permittenda tironibus, donec sint firmiori judicio, & scribendi exercitatione aliquam facultatem sint consequuti: Cujus generis sunt haec, quod vocalem aut diphthongum longam non elidunt, sed ancipitem faciunt: ut,
Insulae Ionio in magno,Vir. 3. Aeneid quas dira Celeno, Harpyiae (que) colunt aliae.
Victor apud rapidum Simoenta sub Ilio alto.Vir. 5. Aeneid
Tune ille Aeneas,Vir. 1. Aeneid quem Dardanio Anchise,
Alma Venus Phrygij genuit Simoentis ad vndam.
O vtinam,Ovid lib Ep. 1. ad Penel. tunc cùm Lacedaemona classe petebat,
Obrutus insanis esset adulter aquis.
Te Corydon, Virg. 2. Eclo. ô Alexi, trahit sua [Page] quemque voluptas.
Credimus?Virg. 8. Eclo. an qui amant, ipsi sibi somnia fingunt.
Aut cum syllaba soluitur in duas: ut, terrai, frugiferai, pro terrae frugiferae:Fa. lib. 1. ex Eun. metieo, suffêtieo, pro metio, suffetio.
Interim syllaba adjicitur: ut,
Interim in omnibus caesuris, syllaba breuis pro longâ ponitur: ut,—Pecudum (que) reclusis,
[Page] Haec licentia videtur durior in alijs versuum generibus.
DE SYLLABIS.
SYllabae accidunt tempora, et toni, longa syllaba duo habet tempora, brevis unum. Tempus enim nihil aliud est, quam mora in syllaba proferenda, quam Musici vocis tractu, aut instrumenti percussione, longiore vel breuiore, metiuntur.
Cognoscitur autem syllabae quantitas, aut exemplis, aut regulis. Exempla è Doctorum Poetarum scriptis petenda sunt.
E regulis prima sit haec.
Vocalis, etsi natura sit brevis, tamen positione fit longa: sequentibus eam aut duabus consonantibus, aut una duplice, in eadem cum vocali syllaba: vt est, sunt, nex [Page] nox: aut in diversis: ut, artis, partis, gaza, maior: aut in diversis dictionibus, modo▪ altera saltem consonans adhaereat Vocali.
Orandum est vt sit mens sana,Iuven. sat. 10 in corpore sano.
In hoc versu, vt, sit, in, syllabae breues, propter consonantes sequentes, pro longis habentur.
ADMONITIO.
Vocalis natura brevis sequente muta et liquida non est necessariò longa: dicimus enim [...]tenebrae [...]ettenbrae.
SECVNDA REGVLA.
Vocalis ante Vocalem in Latinis dictionibus est brevis: ut, [...] Deus.
Excipe [...]aer: ut
Et [...]Dius ut,
Fio, cum non habet r, primam habet longam: ut,
Dic mihi si fias tu leo,Martial. lib. 12. Epig. 94. qualis eris? Alias, brevem: ut, ‘Pars fieri potuisse negat.Ovid. 4. met.’
Genitivi pronominum exeuntum in ius: item nomina similiter declinata, penultimam habent communem, praeter [...]alterius, quod penultimam semper habet breuem; et alīus, quod genitiui penultimam semper habet longam.
Item Genitivi et Dativi quintae declinationis penultimam habent longam.
Excipe fidei, spei, rei. quanquam in hoc Lucretius Re facit longum.
Genitivus primae declinationis, cum diphthongus ae in ai solvitur, penultimam habet longam. ut,
TERTIA REGVLA.
Diphthongus omnis longa est: interim sequente vocali fit brevis. ut,
QVARTA REGVLA.
Praeterita dissyllaba priorem habent longam. ut, ‘Vt [...]vidi,Virg Eclo. 1. ut perij, ut me malus abs tulit error!’
EXCIPE.
QVINTA REGVLA
Supina dissyllaba habent priorem longam: ut, ‘ [...]Lusum it Mecoenas,Hora. lib 1. saty. 5. dormitum ego, Virgilius (que).’
EXCIPE.
[...]Datum, satum, statum, ratum, itum, quitum, litum, citum, à cieo situm à sino, rutum à ruo, in compositis.
SEXTA REGVLA.
Derivata naturam sequuntur originis: ut, [...]Lego, legam, lege, legerem, legi, legeram, legerim, legissem, legero, legisse.
EXCIPE.
[...]Lucerna, laterna, tegula, regula,
cum paucis alijs quae usus docebit.
Dux laterna viae clausis feror aurea flammis:Mar. in Apopho.
Et tuta est gremio parva lucerna meo.
SEPTIMA REGVLA.
Praepositiones in compositione servant quantitatem quam seorsim [Page] habebant: ut, abeo, adamo, deduco, amoveo.
EXCIPE.
Pro, in compositione interim brevis est: ut in, Profiteor, profugus, profugio, proficiscor, procio, profari, procello, protervus, pronepos, profanus, profestus.
Communem habent primam syllabam, procuro, profundo, propello, propago.
Di, et se, Praepositiones inseparabiles, longae sunt.
EXCIPE.
Dīrimo et dīsertus, quae primam corripiunt.
Reliquae praepositiones fere corripiuntur.
Aperio, ab, ad, potiùs, quàm, ab, a, compositum videri potest.
[Page] Refert autem pro interest, non a praepositione re, sed a nomine res, componi arbitror: quia priorem habet longam.
OCTAVA REGVLA.
Composita a verbis secundae conjugationis, qualia sunt liquefactus, tepefactus, secundam habent communem: Caetera quae ex corruptis, aut ex corrupto et integro componuntur, si prior pars in E, vel in I, exeat, eam vocalem corripiunt: ut, [...]terrifico, causidicus, nefas, nefastus.
EXCIPE.
Nēquicquam, et prīdie, quae primam: venēficus, et merīdies, quae secundam producunt: quotidiè, secundam habet communem, tibīcen mediam longam.
NONA REGVLA.
Mediae verborum syllabae ex con [Page] jugationibns cognoscuntur.
DE VLTIMIS SYLLABIS.
Vltima cujusque versus est communis.
A in fine.
A, in fine brevis est: ut, ‘Arma virum (que) cano.’
Excipe Imperativos primae conjugationis: ut, ama: Ablativos primae declinationis: ut, ‘Ibam forte viā sacrā.Hora. lib. 2 [...] Saty. 9.’
Item numeri nomina indeclinabilia:ut, ‘Trigintā capitum foetus enixa jacebat.Vir. 3. Aeneid▪’
Manilius tamen hanc syllabam saepe facit brevem.
Item, supra, ultra, contra, citra, frustra, infra, intra, circa, praetereà, intereà, anteà, posteà, quae interdum corripiuntur.
E in fine.
E in fine brevis est: ut, ‘Saepe pater dixit, studium quid inutile tentas?Ovid 4. Trist▪ 9.’
EXCIPE.
Ablativos quintae declinationis: ut, fide, spe, re, item fame, (nam fames antiquis fuit quintae declinationis) et pluralia in e, ut cete, Tempe.
Item imperativos secundae conjugationis: ut, doce, mone. Item, Adverbia ab adjectivis secundae declinationis facta: ut, sanctè, sanctissimè.
Benè tamen, et malè, ultimas habent breves: fermè, et ferè, longas.
Item monosyllaba, me, te, se, de, e, et ne prohibendi, longa sunt.
I in fine.
I in fine longum est: ut domini, servi.
Communem habent ultimam: mihi, tibi, sibi, uti, ubi, ibi, et ab eis composita.
Graecorum Dativi & Vocativi sunt breves: ut,
Sed Dativi interim latinis producuntur: ut, ‘Qualis adest Thetidī, qualis concordia Peleo.Catull.’
O, in fine commune est, ut amo, quomodo:
Item voces Gerundij▪ in do, quanquam vim ablatiui habeant.
[Page] Frigidus in pratis cantando runspitur anguis.Virg. Eclo. 8.
Aufer & ipse meum pariter medicando dolorem.Tibul. lib. 3. Eleg. 6.
Dativi & ablativi producunt o, Item adeō, ideō, falsō, & iō, cum similibus: modò, & imò, brevem semper habent ultimam.
Monosyllaba omnia producuntur: ut do, sto, pro.
V in fine semper longum est: ut, cornu, gelu.
B, D, T, corripiuntur: ut, ab, ad, at.
In C, finita longa sunt: ut, dic, duc.
EXCIPE.
Fac, nec, et donec, brevia: hic pronomen anceps.
L, breve est, ut nihil. Excipe [Page] sol, sal, & nil: quae longa sunt.
N breve est: ut, nomen, numen.
EXCIPE.
Ren, splen, lien, quin, sin, en, non, et Graeca multa: ut, Titan, Paean, Troezen, Salamin, Delphin, Pandion, Actaeon, et similia.
Item Accusativo primae declinationis a nominativis in as, et es: ut, Anchisen, Aenean.
R in fine brevis est, cum quavis vocali: ut vir, uxor, Excipe,
Par, impar, compar, nar, lar, far, ver, cur, fur, et quaedam Graeca tertiae declinationis: ut Aër, aether.
Celtiber, ultimam habet communem.
In as, longa sunt, ut aetas. Excipe Accusativos Graecos tertiae declinationis latinorum: ut Troadas: et Nominativos foeminini generis: ut, Pallas.
In Es producunt ultimas: ut, paries, pes, aries, abies, locuples, et Ceres.
EXCIPE.
Reliqua, quibus genitivi crescunt: ut, miles, hospes, eques. Item Graeca nominativi pluralis: vt, Troiades: et neutra singularis numeri, ut Cacoëthes: et es verbum: et penes praepositionem.
In is, brevem habent ultimam, ut finis, funis.
EXCIPE.
Pluralia in is, dominis, bonis, quis, vobis, vis nomen, et verbum, cum compositis: ut, quidvis: item secundas personas verborū quartae conjugationis: ut, scis, audis: et secundas personas subjunctivorum: ut, possis, velis, nolis: et quae habent in genitivo iris, vel itis ut, [Page] glis, lis, Samnis. Item in secundis personis singularibus futuri subjunctivi: ut, dixeris, miscueris, is est ambiguum.
Os longum est: ut, dos, mos.
Excipe os ossis, compos, impos: et Graeca quaedam neutri generis: ut chaos, etiam masculini et foeminini: ut, Atticos, Delos, Ilios: et genitivos Graecos, ut Pallados.
Vs breve est; ut, tempus, unus.
EXCIPE.
Monosyllaba: ut, pus, rus, mus: et foeminina, quae crescunt in genitivis: ut, salus, tellus: item genitivos singulares, nominativos, et accusativos, et vocativos plurales quartae declinationis: ut, fructus, lusus.
Graeca in ys, brevia sunt: ut, Capys.
TONI SEV ACCENTVS.
Accidunt & syllabis toni tres: acutus, qui eas attollit: ut, dóminus: gravis, qui deprimit, ut in syllabis mi, & nus: circumflexus, qui et tollit et deprimit: ut, môs. Sed corruptus pronunciandi usus ferè acutum cum circumflexo confundit.
REGVLA PRIMA.
Monosyllaba omnia attolluntur; et quae longa natura sunt, circumflectuntur: ut laûs, fraûs.
EXCIPE.
Tres particulas, quae vocantur Encleticae, quod accentum praecedentis dictionis ad se retrahant, ac sic leguntur, tanquam pars ejus essent. Hae enim, non secus atque in una dictione, adjectione syllabae, mutant accentum: ut, córpora corpora (que), sic hómines homines (que). [Page]
REGVLA SECVNDA.
In dissyllabis, penultima habet accentum: ut in bónus▪ rárus, pánis.
REGVLA TERTIA.
In polysyllabis, è tribus ultimis, una semper attollitur, nec ultima unquam. Si in polysyllabis penultima longa sit, ea attollitur: ut Románus▪ senésco.
Si penultima brevis sit, quae eam praecedit attollitur: ut, dóminus, Virgílius Virgílij, corpóribus, córpori
Haec est vera accentuum ratio: cui, qui plura adjiciunt, mihi videntur timuisse, ne haec pars absque magistri opera comprehendi posset: ideo (que) rem per se facilem objectis tenebris obscurare voluisse▪ Eorum errorē vir doctissimus [Page] Iulius Scaliger satis luculenter, in libro de causis Grammaticae redarguit.
DE GENERIBVS Carminum.
DE Hexametro heroico dictum est superius: ei solet plerun (que) adjungi pentameter Elegiacus.
1 2 3 4 [...]
Quidam sic metiri volunt.
1 2 3 4 5 [...]
Sapphicus Hendecasyllabus pentameter.
1 2 3 4 5 [...]
Phaleucius Hendecasyllabus pentameter.
1 2 3 4 5 [...]
[Page] Glyconicus, siue Choriambicus dimeter.
2 2 3 [...]
Alij sic metiuntur.
1 2 3 [...]
Choriambicus trimeter.
1 2 3 4 [...]
Aliter sic.
1 2 3 4 [...]
Choriambicus tetrameter.
1 2 3 4 5 [...]
[Page] Versus Iambicus Acatalecticus dimeter.
1 2 3 4 [...]
Hoc genere carminis a Prudentio tota Romani vita descripta est.
Versus Iambicus Acatalecticus trimeter.
1 2 3 4 5 6 [...]