The fyrste concorde.

A Verbe personal of mode fynite, agreeth with his nominatiue case in nom­ber and person, vt, Ego lego, Tulegis, Ille legit. Verbum personale finiti modi cohaeret cū nomi­natiuo, numero et perso­na. Exipiuntur collectiua, vt Pars abiere, V­ter (que) deludunter dolis.

¶ Moids finite be the indicatiue, impera­tiue, optatiue, coniunctiue.

Modifiniti sunt indicatiuus, imperatiuus, optatiuus, coniunctiuus.

The principall verbe.

¶ Whan an englyshe is gyuen, to be made in latin, ye muste reherse it, and loke oute the principall verbe. If there be many ver­bes in a sentence, thy fyrste is the principal verbe, if it be not the infinityue mode, and haue before him no relatiue, as, that, whō, whiche, nor coniunction, as vt, cum, ne. &c. Ye shal knowe the verbe by these wordes, do, dyd, had, wyl, shal, wolde, shulde, may, mighte, am, arte, is, was, were, be, canne, coulde, must, whiche be sygnes before ver­bes, or elles verbes them selfe.

Cum sermo aliquis in latinum sit vertēdus, principale verbum exquire, cui nominatiuum casum prepone,Emphasis est, cū ali­cuiꝰ genus sectam vel officiū, ab aliis disti­guimꝰ, vt, Vos dam­nastis, ni­mirū (qui) iu­dicū offici o fūgimini Emphasis est cū minꝰ dicitur et plus intel­ligitur, q^od ī pronōibꝰ accidit, vt Cantando tu illū? Tu amplioris significan­tiae et affe­ctus laten­tis caussa additur. qui si fuerit primae, aut secū ­dae personae, non exprimitur, nisi discretionis aut emphasis causa, vt, Nos accusauimus. Tu audes ista loqui?

Aliquādo verbū infinitum ponitur pro no­minatiuo, vt, Mentiri non est meū. Aliquādo oratio, vt, Adde, ꝙ ingenuas didicisse fideli­ter artes, Emollit mores, nec sinit esse feros.

Aliquādo aduerbium cum nomine, vt, Par­tim virorum sunt occisi. Plus decem homi­nes perierunt.

The nominatiue case.

¶ Whan ye haue found the verbe, aske this question, who or what, and that word, that answereth to the question, shall be the no­minatiue case. Somtyme an hole reason is the nominatiue case.

Conception of persons.

¶ Many nominatiue casis, with a coniun­ction copulatiue, wyl haue a verbe plurell, whiche verbe plurell shall agree in person with the mooste worthy nominatiue case, The fyrste person is more worthy than the seconde, and the seconde more worthy thā the thyrd, the plurell number is more wor­thy than the singular.Cōceptio est cō p̄hen sio īdigni­oris sub digniori.

Plures nominatiui verbū exigūt plurale di­gniores [Page]personae, vt, Ego et tu sumus in tu­to: Tu et pater periclitamini: Pater et prae­ceptor accersunt te. Prima persona praestat se­cundae, secunda tertiae, pluralis numerus sin­gulari.

The seconde concorde.

¶ The nowne adiectiue agreeth with his substantiue, in case, gender, and number. Likewise participles & pronownes be ioy­ned with substantiues.

Adiectiuum cū substantiuo eodē casu, ge­nere, et numero cohaeret, vt, Amicus certus in re incerta cernitur. Ad eūdem modum et participia et pronomina substantiuis conne­ctuntur, vt

Donec eris faelix, multos numerabis amicos.

Nullus ad amissas ibit amicus opes.

Crede mihi, bene qui latuit, bene vixit, et ītra Fortunam debet quis (que) manere suam.

¶ Whan ye haue an Adiectiue, aske this question, who, or what, and that that aun­swereth to the question, shall be the sub­stantiue.

Conception of genders.

¶ Many substantiues, with a coniunction copulatiue, wyll haue an adiectyue plurell, whiche adiectyue shal agree with the sub­stantiue of moste worthy gender.

Plura substantiua exigūt adiectiuum plurale [Page] [...] [Page] [...] [Page]dignioris generis.

¶ In thynges hauinge lyfe, the masculine is more worthy than the feminine, and the feminine more worthy than the newtre. In thynges without lyfe, the newtre is moste worthy, and is commonly vsed, what so e­uer gender the substantiues be.

In rebus animatis masculinū genus est dig­nius foeminino, foemininum neutro, vt, Ma­ter et pater sunt boni, Bos et iumentum sunt ad precepe ligati. In rebus inanimatis, neutrū genus est dignissimum, et illo vt plurimū vti­mur, cuius cun (que) generis fuerint substantiua, vt, Calceus et subucula sūt detrita. Ira et aegri tudo permixta sunt.

The thyrde concorde.

¶ The relatyue agreeth with his antece­dent, in gender, number, and person.

Relatiuum cum antecedēte, genere, nume­ro et persona, concentit, vt, Literae, quas de­disti, fuerunt gratae.

¶ Whan ye haue a relatiue, aske this que­stion, who or what, and that that aunswe­reth to the question, shalbe the antecedent.

¶ Whan this englishe, that, may be turned into, whiche, it is a relatiue, other wyse it is a coniunction, whiche in latyn is called, ꝙ, and properly it may be put away, whan the nominatiue case is turned into the accusatiue, [Page]& the verbe into the infinitiue mode, whiche commonly hath before hym an ac­cusatiue case.

Quod coniunctio elegāter omittitur, cū no­minatiuus in accusatiuum muratur, et verbū in infinitum modum, qui prae se accusatiuum habet vt plurimū, vt, Gaudeo, ꝙ tu bene va­les, Gaudeo te bene valere.

¶ Many antecedentes, with a cōiunction copulatyue, wil haue a relatiue plurel, whi­che relatiue shall agree with the antecedēt of the most worthy gender.

Plura antecedentia adsciscūt relatiuū plura­le dignioris generis, vt, Foemina et vir,Res sūt in animatae, ꝓpterea dixit quae, non quosquos diligis. Arcus et calami quae fregisti.

¶ A relatyue, cumminge betwene .ii. sub­stantiues of dyuers genders, if the later substantiue be no proper name, may agree in gender with whiche ye wyll: But if the later substantiue be a proper name, the re­latiue must agree with hym.

Si relatiuum interponatur duobus substanti­uis diuersorū generum, quorum posterius est appellatiuum, respondebit vtriuis, vt, Video animal, qui vel quod est asinus. Sin posterius fuerit proprium, cum illo quadrabit relatiuū, vt, Est locus in carcere, quod Tullianum ap­pellatur.

¶ Some tyme the relatiue is referred to [Page]his pronowne primatiue, vnderstand in his possessiue.

Aliquādo relatiuū respōdet primitiuo quod ī possessiuo intelligitur, vt, Haec est litera mea quiscribo.

The case of the relatiue.

¶ Whan there cometh no nominatiue case betwene the relatiue and the verbe, the re­latiue shall be the nominatyue case to the verbe: But whan there cometh a nomina­tiue case betwene the relatiue & the verbe, the relatiue shalbe suche case, as the verbe wyll haue after hym.

Cū nullus nominatiuus verbo et relatiuo ī ­terponitur, relatiuum erit verbo nominatiuꝰ, vt, Miser est, qui nummos admiratur. At si nominatiuus intercedat, relatiuum regitur a verbo, vt, Foelix quem faciunt aliena pericu­la cautum.

¶ Nownes interrogatiues and infinites, Folowe the rule of the relatyue, as quis, v­ter, qualis, quantus, quotus, &c. whiche e­uer come before the v (er)be lyke the relatiue.

Ad hāc formam pertinent interrogatiua et infinita nomina, videlicet quis, vter, qualis, &c. et sēper praecedūt verbū, sicut relatiuum, vt, Hei mihi qualis erat? qualem nun (que) vidi.

¶ Construction of nownes substantiues.

¶ Whan .ii. substantiues comme to gether, [Page]betokenynge diuerse thynges, the one shal be the genitiue case, and, of, commonly is his sygne. But if they longe bothe to one thynge, they shall be put bothe in one case.

Cum duo cōcurrunt substantiua diuersa si­gnificātia, alterū in genitiuo ponetur, vt, A­mor nūmi. Facūdia Ciceronis. At ꝑ appositi­onem ponūtur in eodē casu. Appositio est du orum substātiuorum eiusdem casus quorum vnum declarat alterū immediata coniunctio, vt, Effodiuntur opes irritamenta malorum.

¶ An adiectiue in the neutre gendre, put alone without a substantiue, standeth for a substantyue, and oftentymes requireth a genitiue case.

A diectiuum in neutro genere absolute posi tum, est tan (que) substantiuum, et non recusat ge­nitiuum, vt, Multū lucri, Id operis, Quid rei? Atticirm­seu ātipto­sis. Hoc noctis, Id genꝰ quod genus figurata sūt, pro eīus generis. &c.

¶ The prayse or dispreyse of a thynge is vsed diuersly, but mooste commonly in the ablatiue case.

Laus vel vituperiū rei varijs modis effertur, at frequentius in ablatiuo, vt, Puer bona in­dole, Puer bonae indolis, Puer bonus indole, et puer bonus indolē sinecdochice. Sinecdo­che est, cum id quod partis est, attribuitur to­ti, et pars ponitur in ablatiuo vel accusatiuo.

¶ A nowne proper is put after a nowne appellatyue in lyke case, other in the genitiue case.

Species subijcitur generi, vel in eodem ca­su, vel in genitiuo, vt, Nomen Cato vel Ca­tonis. In vrbe Roma, vel Romae.

¶ Opus et vsus for nede, requireth an abla­tiue case.

Opus et vsus ablatiuū exigunt, vt, Opus est mihi tuo iudicio. Viginti minis vsus est filio, apud Plautum: et, Opus est mihi viaticum.

Construction of adiectiues.

¶ Nownes of the comparatiue degre, ha­uynge than, or by, after them, wyl haue an ablatiue case, but whan they haue after thē, of, or amonge, they wyll haue a genityue case. The suparlatyue degree requireth a genitiue case, beside the cases with prepo­sitions.

Cōparatiua cū exponūtur per (quam) vel per,Cōpara­tiuum fa­cit cōparatiōem īter duo, sup­latiuū īter plura. ad­sciscunt ablatiuum, vt, Vilius argentū est au­ro, virtutibus aurum. Sum maior te quatuor annis. Cum autem exponuntur per ex, vel in­ter, genitiuum admittunt, vt, O maior iuue­uū. Superlatiua gaudent genitiuis, praeter ca­sus cū praepositionibus, vt, Titides Danaum fortissimus. Multo longe vtri (que) gradui anne­ctūtur, vt, Multo potior: Longe doctissimus.

¶ Nownes partitiues, or lyke partitiues, [Page]and certayne nownes of number, require a genitiue case, as aliquis, vter, neuter, nemo, nullus, solus, vnus, medius, quis (que), quisquis, quicun (que), quidam, quis for aliquis, or an in­terrogatiue, vnus, duo, tres, &c. primus se­cundus tertius. &c.

Partitiua aut pertitiue posita, et quaedā nu­meralia, genitiuū admittunt, vt, Quorum al­tera exemplis alter scientia te poss it augere. Nemo hominū. Quis (que) huius nationis. Me­dius duorum, primus omnium, sapientū octa uus. Centum virorum duo, exponuntur au­tem per ex, de, aut inter.

¶ Adiectiues, that signifie desyre, know­lege, or remembrance, and suche lyke, re­quire a genitiue case.

Adiectiua, quae desiderium, noticiā, memo­riā &c. significant, genitiuum adsciscuūt, vt Cupidus auri, Ignarus omnium, Fidēs animi, Dubius mētis, Peritus belli, Memor preteri­ti, Reus furti.

¶ Adiectiues, signifienge fulnes or emp­tines, require a genitiue or an ablatiue case.

Quae copiam aut inopiā significant, geniti­uum aut ablatiuum admittunt, vt, Ditissimus agri. Stultorū plena sunt omnia. Copijs abū ­dans. Crura thimo plena. Vacuus a periculo. Vacuus ira. Vacuus curarum.

¶ Participles whan they be chaunged in­to [Page]to nownes, require a genitiue case.

Participia, cum degerāt in nomina, adscis­cunt genitiuum, vt, Fugitans litiū, Sitiens au­ri, Indoctus pilae, Cupientissimus tui.

¶ Certayne nownes wyll haue a genityue or a datiue, as these and other lyke.

Quaedā genitiuum vel datiuum exigunt, vt haec et similia,

¶ Adiectiues, that betoken profyt or dis­profyt, or be longynge to any thynge, re­quire a datiue case. Lykewyse nownes, in bilis of the passiue signification.

A dietiua, que commodum aut incommo­dum significant, aut relationem ad aliquid, datiuum postulant, vt, Obnoxius illi, Fortu­na [Page]est mihi aduersa, Aptus, accōmodus, Ido­neus, vtilis, inutilis, natus bello ad bellum. Item adiectiua in bilis passiue significationis, vt, Flebilis, Formidabilis omnibus.

¶ The length or bredth or thyknes of any thinge, is put after, in the accusatyue, and somtyme in the ablatiue.

Mensura rei apponitur ī accusatiuo, interdū et ablatiuo, vt, Turris alta trecentos pedes. Arbor lata tres digitos. Liber crassus tres pollices, vel tribus pollicibus, Non plus pa­tent palmam vel palma.

¶ The instrumente or maner of doynge, is put in the ablatiue case after certayne ad­iectyues.

Instrumentum, aut modus actionis, in ab­latiuo subijcitur quibusdā adiectiuis, vt, Au­ctus honore, Lassus cura. Non vn (que) grauis aere domū mihi dextra redibat. Sum tibi na­tura parens, Preceptor consilijs, Fretus tua humanitate, Dignus, indignus honore.

Construction of the pronowne.

¶ Mei, tui sui, nostri, and vestri genityues of Ego, tu, sui, be vsed, whan sufferynge is signified. Whan doinge is signified, Meus, tuus, suus, noster et vester be vsed.

Mei, tui, sui, nostri, vestri genitiui primiti­uorum, ponuntur, cum passio significatur, vt, [Page]Pars tui, amor tui. Verum meus, tuus, suus,Passiue significant, cū per verbum passi uū decla­rantur: a­ctiue vero cū ꝑ acti­uum ver­bū decla­rantur, ut, Amor tui .i. quo tua maris, a­mor me­us, quo e­go amo. noster, vester, adiciuntur, cū actio significatur, vt, ars tua, Imago tua .i. quam tu possides.

¶ These genitiue casis nostrum, vestrū, be vsed after distributiues, partitiues, compa­ratiues, and superlatyues.

Nostrum et vestrū genitiui, subijciuntur di­stributinis, partitiuis, comparatiuis, et super­latiuis, vt, Nemo vestrū, A liquis nostrum, Maior vestrum, Maximus natu nostrum.

His dictionibus, meus, tuus, suus, noster, ve­ster, adduntur diuersi genitiui, vt, Nostra du­orum opera liberatus es. Vester cuius (que) ani­mus. Nostra oīm refert. Nostra tui memoria. Nostros vidisti flentis ocellos. Et vnius, ipsi­us, solius, vt, Mea solius opera euasisti. Tua ipsius causa.

Construction of the verbe. The nominatiue case.

¶ Sum, forem, fio, existo, and verbes passi­ues of callynge, as vocor, salutor, and ver­bes of behauour or gesture, as dormio, bi­bo, cubo, wyl haue after them a nominatiue case, whose infinite modis wyl copull lyke casis, whan they be ioyned with verbis of desirynge.

Sum, forem, fio, existo, etiā verba vocandi, verba (que) gestus, sequitur nominatiuus, vt, Fa­ma est malum. Malus cultura fit bonus. Vo­catur [Page]diues, Ille salutatur doctus, Dormit se­curus, Bibit ieiunus. Quorum infinita, quan­do ponuntur cum verbis optādi, vtrin (que) eos­dem habent casus, vt, Petrus studet videri di­ues, Malo me diuitem esse (quam) haberi.

The accusatiue case.

¶ Verbes transitiues, whether they be ac­tiue, common, or deponente, haue an ac­cusatiue case after them. Also verbes neu­ters wyll haue an accusatiue case, of lyke signification.

Verba transitiua, cuiuscun (que) generis, exigūt accusatiuum, vt, Sophiam me Graij vocant, vos sapientiam, vsus me genuit, mater pepe­rit memoria. Foeminae Iudificātur viros, La­gitur paecuniam. Etiam quaedam neutra ac­cusatiuos cognatae significationis habent, vt, Endimionis somnum dormis, Olet vnguen­tum, Gaudeo gaudium, Suaue canit, pro su­auiter.

¶ Verbes of askynge, teching, and array­inge, wyl haue .ii. accusatyue casis, as, Ro­go, doceo, induo. And some of them turne the one accusatiue into the ablatiue.

Verba rogandi, docendi, vestiēdi, duplicem regunt accusatiuum, vt, Rogo te pecuniam. Doceo te literas, Exuo me gladium. Rogan­di verba alterum accusatiuum mutant in ab­latiuum, vt, Peto te pecuniā, siue abs te. Ve­stiendi [Page]mutant alterum accusatiuum in abla­tiuum vel datiuum, vt, Induo te tunica, vel tibi tunicam.

The genitiue case.

¶ Verbes of accusynge condempninge, or warnyng, and verbes of contrary signification, wyll haue besyde the accusatiue case, a genitiue or an ablatiue of the cause, but in certayne onely an ablatiue.

Verba accusandi, damnandi, monendi, lau­dandi, et his diuersa, asciscunt praeter accu­satiuum, etiam genitiuum, vel interdum ab­latiuum causae, vt, Hic furtise alligat, vel fur­to. Sceleris condemnat generum suum. Ad­monuit me errati vel errato. Condemnabo te eodem crimine. Liberabo te voti. Caedis a Romulo absolutus est. Vtrum ambitus ac­cusas, an sacrilegij? At in nōnullis vtimur so lo ablatiuo, cum, vel sine prepositione, vt, Vtro (que) neutro, de ambobus. De plurimis si­mul accusaris.

¶ Verbes that betoken to esteme, to re­gard, or to set by, wil haue a genitiue, or an ablatiue seldome.

Verba aestimandi genitiuis gaudent, ablati­uis raro, vt, Quid de te fiat parui curo. Parui, minimi, nihili, nauci, flocci, pili, assis, terūcij, huius non facio. Tāti eris alijs, quanti tibi fu­eris. Alia pluris estimantur, alia minoris: Sa­pientia [Page]magno existimanda est. Terūtio, ni­hilo, pro nihilo habentur literae. Aequi boni consulo, Aequi boni facio, Apuleius.

Diuerse casis.

¶ Miserior tui vel tibi. Memini te, I remem­bre the, Memini tui vel de te, I speke of the. Obliuiscor, recordor, reminiscor, memoro, te vel tui. Potior rerum vel rebus, To ouer­come or to obteine. Egeo, indigeo tui vel te, I haue nede of the.

The datiue case.

¶ Est for habeo, wyll haue a datyue case, & Sum, and many other verbes, wyll haue a double datiue.

Est pro habeo datiuum exigit, vt, Est tibi mater. Sum, cum multis alijs, geminum ad­mittit datiuum, vt, Sum tibi praesidio. Do tibi vestem pignori. Natus sum laudi. Cano re­ceptui. Verto hoc tibi vitio. Vineā habet de­relictui, Poscit iuuenem poenae .i. ad paenam, Hoc tu tibi laudi ducis.

¶ Verbes put acquisitiuely, with, to, for, or suche other tokens after them, wyl haue a datiue case. Also sum, & his compoūdys, & verbes cōpounded with satis, bene, ma­le, as Satisfacio, benedico, maledico, and verbes that betoken,

• To cōpare, as
  • Comparo
  • Compono
  • Confero. &c.
• To shewe or declare, as
  • Indico
  • Expono
  • Aperio
• To withstād or to hurte, as
  • Obsto
  • Noceo
  • Aduersor
• To waite on, as
  • Seruio,
  • Ancillor
  • Famulor.
• To truste, as
  • Fio
  • Confido
  • Fidem habeo.
• To giue, as
  • Do
  • Reddo
  • Impendo.
• To ꝓmis, as
  • Spondeo
  • Promitto
  • Recipio.
• To study or apply, as
  • Studeo.
  • Insudo
  • Nitor.
• To helpe, as
  • Auxilior
  • Subuenio
  • Opitulor.
• To take a­way, as
  • Adimo
  • Subtraho
  • Aufero.
• To cōmand or contra­ry, as
  • Iubeo
  • Impero
  • Prohibeo
• To fauour or agree, as
  • Faueo
  • Placeo
  • Suffragor.
• To flatter, as
  • Adulor
  • Blandior
  • Palpor.
• To obeye, as
  • Pareo
  • Obsequor
  • Caedo.

Verba acquisitiue posita, exigunt datiuum, vt, Non ōnibus dormio. Huic habeo nō tibi.

Similiter sum, cum compositis, vt, Nec mi­hi prodest nec obest. Et composita cum satis, bene, male, deni (que) verba comparandi, dandi, iubendi, narrandi, promittendi, fauendi, re­pugnandi, [Page]repugnandi, nocendi, studendi, adulandi, ser uiendi, iuuandi, obediendi, fidendi, auferēdi.

Dono tibi hoc munus, et te hoc munere. Impertio tibi fortunas meas, et te fortunis meis: et impertio te de hac re. Aspersit tibi labem, et te labe. Instrauit equo penulam, et equum penula. Consulo tibi .i. do consilium. Consulo honori. i prospicio. Consulo te de hac re .i. consilium pero. Pessime istuc inte, at (que) in illum consulis. Timeo, metuo, formi­do te .i. ne mihi noceas. Timeo tibi et de te .i. ne laedaris, Metuo tibi et a te.

The ablatiue case.

¶ The cause, the instrument, and the ma­ner of doinge, is put after verbes, in the ablatiue case, without a preposition.

Ablatiuus causae, instrumenti, et modi acti­onis, verbis quibuslibet subijcitur, declaratur autē ꝑ prepositiones cū, ꝑ, pre, propter. Cau­sae, vt, Taceo metu, et p̄metu. Baccharis ebri­etate. Instrumenti, vt, Ferit eum gladio. Mo­di, vt, Summa eloquentia causā egit. Hic in­terdum apponitur prepositio cum, vt, Sum­ma cum humanitate, tractauit hominem.

¶ Verbes of fyllynge, and lodynge, emp­tyenge, and vnlodynge, wyll haue an abla­tyue case without a preposition. Also ves­cor, fungor, fruor, vtor, potior, dignor.

Verba implendi, onerandi, et his diuersa, [Page]exigunt ablatiuū, vt, Expleo te fabulis. Spo­lio te pecunia. Hoc te fasce leuabo. Abdica­uit se magistratu Afficio te honore, prose­quor te amore. Vtor vino. Fruor meis studi­is. Vescor carne. Fungitur magistratu. Dig­nor te honore. Muto aurum argento. Exulat patria. Laetor hoc nuncio.

¶ Verbes that betoken to take, to receiue to differ, to take away, wyll haue an abla­tiue case, with A, or Ab.

Verba accipiendi, distandi, remouendi, gau dent ablatiuo cum A, vel Ab, vt, Accepi li­teras a Petro. Audiui a nuncio. Longe distat a nobis. Abhorret a literis, siue literas, Eripui te a malis.

¶ Whan ye haue dum, cum, quādo, or post­ (que), in a sentence: ye may put them awaye, & put the wordes that folowe, in the ablaliue case absolute.

Si hae particulae dum, cū, quando, aut post (que), occurrūt in oratione: illas licet excludas, et sequentes voces in ablatiuo absolute ponas, vt, Me tacente loqueris. Lectis literis laeta­bar. Christo duce, vinces. Quo audito, ve­hementer excanduit.

¶ A verbe compounde, sometyme requi­reth the case of the preposition, that he is compounde with.

Verbum compositum aliquando regit ca­sum [Page]praepositionis, cum qua componitur, vt, Exeo domo. Praetereo te insalutatum. Adeo Petrum.

¶ A verbe passiue, wyll haue after hym an ablatiue case with a preposition, other som­tyme a datiue, whiche was the nominatiue to the verbe actiue.

Passiuis additur ablatiuus cum praepositio­ne, qui actiuo nominatiuus erat, aut interdū pro ablatiuo datiuus, vt, Lego Virgilium. Virgilius legitur a me. Mihi videbatur. Caeteri casus manent in passiuis, qui fuerant actiuo­rum, vt, Doceo te grammaticam. Tu doce­ris a me grammaticam.

Infinitiua adduntur verbis significantibus voluntatem, et nominibus significantibus fa­cultatem, vt, Cupio ire. Gaudeo ditari. Me­mini facere. Peritus cantare. Dignus puniri, Certus ire.

Gerundis

¶ Gerundis, supins, and participles wyll haue suche case as the verbes, that they come of.

Gerundia, participia, et supina, regunt ca­sus suorum verborum.

Supins

The fyrste supyne, hath the actiue signifi­cation, and is put after verbes, and parti­ciples, that betoken mouynge: and some­tyme he is put alone with Est.

Prius supinum, actiue significat, et sequitur verbū aut participium significans motum ad locum, vt, Eo cubiutm. Spectatum admissi, risum teneatis amici? Venio salutatum ami­cos. Et absolute, cum verbo est, vt, Pugna­tum est.

¶ The later supynge, hath the passiue sig­nification, and is put after nownes adie­ctiues.

Posterius supinum, passiue significat, et se­quitur nomina adiectiua, vt, Turpe dictu. Fa­cile visu.

The pryce.

¶ The worde of pryce shall be put in the [Page]ablatiue case, without a preposition: But these wordes, put without substantiues, be vsed in the genitiue case, Tanti, quanti, plu­ris minoris.

Precium in ablatiuo case effertur, sine prae­positione, vt, Vendidit hic auro patriam. At hae voces, tanti, quanti, pluris et minoris, si­ne substantiuis, adijciuntur in genitiuo, vt, Non vendo pluris (quam) alij, fortassis etiam mi­noris. Quanti emisti? Certe magno. Quan­ti mercatus es hunc porcum?

Tyme.

¶ Nownes that betoken parte of tyme, be commonly vsed in the ablatyue case: But nownes that betoken hoole tyme: be vsed commonly in the accusatiue case.

Quae significant partem temporis, in abla­tiuo frequentius vsurpantur, vt, Nocte vigi­las, luce dormis. Quae autem durationem temporis denotant, in accusatiuo frequenti­us efferuntur, vt, Tercentum totos regnabi­tur annos. Dicimus etiam in paucis diebus, de die, de nocte. Promitto in diem. Com­modo in mensem. Annos ad quinquaginta natus. Per tres annos studui. Puer id aeta­tis. Non plus triduum, aut triduo. Tertio ca­lendas, ad tertium calendas. Tertio calen­darum.

Space of place.

¶ Space of place, is commonly put in the accusatiue case.

Spatium loci, adijcitur in accusatiuo, vt, Iam mille passus processeram. Pedem hinc ne discesseris. Dicimus tamen, longis passi­bus absunt. Iugeribus nouem, summus di­stabat ab imo. Abest bidui, intelligitur accu­satiuus.

A place.

¶ Nownes appellatiues, or names of gret placis, be put with a preposition, if they fo­lowe a verbe, that signifieth in a place, to a place, from a place, or by a place.

Nomina maiorum locorum, aut appella­tiua, adijciuntur cum praepositione, verbo sig­nificanti in loco, de loco, ad locum, vt, Ve­nio per Galliam in Italiam. Viuo in Italia, pro ficiscitur ex Italia. Venio per alpes in vrbem. Viuo in vrbe. Proficiscor ex vrbe.

¶ In a place, or at a place, if the place be a propre name, of the fyrste declenson, or seconde, and the syngular number, shall be put in the genityue case. Lyke wyse these nownes, humi, domi, militiae, belli. But if the place be the thyrde declenson, other the plurell number: it shal be put in the ab­latiue case, without a preposition, other in [Page]the datiue. We say ruri, or rure.

Propria vrbium nomina, primae vel secun­dae declinationis, et singularis numeri, in lo­co esse, significant, in genitiuo casu, vt, Vixit Romae. Tarenti degit Archita, qui ligneam columbam volatilem fecit. Domi meae, tuae, suae, nostrae, vestrae, alienae.

Procumbit humi bos. Militiae enutritus est. Belli vixit. Sin pluralis numeri, aut tertiae de­clinationis fuerint, in ablatiuo ponuntur, seu datiuo, vt, Militauit Carthagine, aut Cartha gini. Athenis natus est. Tempori, luci, ves­peri, aduerbialiter ponuntur.

¶ To a place, if the place be a propre name shall be put in the accusatiue case, without a preposition.

Nomina propria significant ad locum, in accusatiuo, citra praepositionem, vt, Eo Ro­mam. Confero me domum. Recipio me rus.

¶ From a place, or by a place, if the place be a propre name, shalbe put in the ablatiue case, without a preposition.

Nomina propria significant a loco, siue per locū, in ablatiuo, citra praepositionē, vt, Dis­ressit Londino. Abiit Etona londino vel per Londinum, Cantabrigiam. Rure reuersus est. At interdum vsurpantur apud authores cum prepositionibus.

Excesse.

¶ The Excesse or passing, is put in the ab­latiue case.

Excessus in ablatiuo effertur, vt, Multo prae­ftat.

¶ Sometyme a preposition not expressed, causeth a worde to be put into the ablatiue case.

Praepositio subaudita, facit, vt ablatiuus re­cte addatur, vt, Habeo te loco parentis .i. in loco.

Impersonals.

¶ A verbe impersonal hath no nominatiue case before hym, and It, commonly is his sygne. A verbe impersonall of the passiue voyce, hath like case as other verbes pas­syues haue.

Impersonale nominatiuum praecedentem non habet. Impersonale passiuae vocis, regit casus aliorum passiuorum, vt, Bene fit multis a principe.

¶ Est, whan he betokeneth possession, o­ther to belonge to any thynge, wyll haue a genitiue case. Also he is put with these no­minatiue casis, Meum, tuum, suum, nostrum, vestrum.

Est significans possessionem, aut ad aliquid pertinere, adsciscit genitiuum, vt, Haec vestis est patris, Insipientis est dicere, Non putarā. [Page]Dicimus etiam, Meū est iniuriam non afferre, Tuū est iuxta omnia pati. Omitto proloqui, nam nihil est ad hanc rem.

¶ Interest and refert requireth what geni­tyue case ye wyll, except, Mea, tua, sua, no­stra, vestra.

Interest et refert, quibusuis genitiuis anne­ctuntur, praeter Mea. &c. Interest omnium recte agere. Magni refert te ipsum nosse. Tua interest concionari. Mea refert auscultare.

Nostra nihil refert. Hic inferuntur tanti, quā ­ti, magni, perui, vt, Vestra magni interest, et interest ad laudem meam.

¶ Certayne impersonals require a datiue case, as libet, licet, patet, liquet, constat, pla­cet, expedit, prodest, sufficit, vacat, accidit, conuenit contingit, and other lyke.

Quaedam datiuo gaudent, quae quam (que) per­sonalia sint: constructione tamen migrant in impersonalia, vt, Lubet mihi scire quid rerum agas. Non vacat mihi audire fabulam. Expe­dit tibi vapulare.

¶ Some wyll haue an accusatiue case one­ly, as delectat, decet, iuuat, oportet. Some besyde the accusatyue, wyll haue also a ge­nityue, as poenitet, tedet, miseret, pudet, piget.

Quibusdam additur solum accusatiuus, vt, [Page]Delectat me studere. Decet te caste viuere.

Nonnullis etiam genitiuus apponitur, vt, Nostri nosmet paenitet. Me ciuitatis tedet. Pu det me negligēriae, Miseret me tui. Adnume­rant impersonalibus, debet, Caepit, incipit, aiunt, solent.

Participium.

¶ Sic eleganter vtimur praeterito, Factum o­portuit.The par­ticiple. Praedictum oportuit. Non attactam oportuit. Te exoratum volo. Te rogatum habeam. Haec missa faciamus. Inuentum tibi curabo, et adductum Phāphilum. Quod pa­rato opus est, para. Facto opus est. Facto v­sus est.

The aduerbe.

En et ecce demonstrantis, En quatuor a­ras.The ad­uerbe. Ecce rem. En lupus in fabula. Ecce homo. En exprobrantis. En animum et men tem.

¶ Aduerbes of quantite, tyme, and place, do require a genitiue case.

Aduerbia quantitatis, et temporis, ac lo­ci, exigunt genitiuum, vt, Multum lucri, A­bunde vini. Instar montis. Vbi (que) itineris. Vbi gentium. Eo stulticiae. Tunc temporis. Postri­diae huius diei. Pridie calendarū vel calendas. Minime gentium. Illius ergo.

¶ Certayne aduerbes wyll haue a datyue case, of the nownes that they come of.

Quaedam datiuum admittunt nominum, vn­de deducta sunt, vt, Venit obuiam illi. Canit similiter huic.

Propinquius tibi sedet (quam) mihi. Dicimus, Pro pius vrbem, Proxime castra, Procul dubio, procul ab vrbe.

Coniunctio.

Consimiles optāt casus coniunctio,The con­iunction. querēs.

Consimiles (que) modos, si nō regimē varietur.

Prepositio.

Tenus gaudet ablatiuo singulari,The pre­position. genitiuo plurali, vt, Pube tenus. Aurium tenus. Circa locum et tempus significat, vt, Circa forum. Circiter ad tempus numerum (que) refertur, vt, circiter meridiem. Circiter duo milia deside­rati sunt.

Interiectio.

Heu stirpem inuisam,The inter­iection. exprobrantis. Heu me miserum dolentis. Heu pietas. Heu prisca fi­des. O festus dies hominis. O fortunatos ni­mium bona si sua norant agricolas. Et est cu­iusuis significationis, Vae imprecantis, et mi­nantis, vae misero mihi, Hei mihi. Proch do­lentis, indignantis, admirantis, Proch dolor, Proch sācte Iupiter. Proch deum at (que) homi­num fidem.