ARMILLA AVREA, id est, MIRANDA SERIES CAV­SARVM ET SALVTIS & Damnationis iuxta verbum Dei: Eius Synopsin con­tinet annexa Tabula.

[figure]

CANTABRIGIAE, Ex officina IOHANNIS LEGATT. 1590.

ILLVSTRISSIMAE A­pud Cantabrigienses Aca­demiae, bonarum omnium literarum & Chri­stianae pietatis nutrici, & altero Anglicanae Ec­clesiae seminario gratiam & pacem in Christo sempiternam precatur

ILlustrissima Mater Acade­mia, exhibeo tibi Armillā au­reā. Si rem spectabis ipsam, Sa­crosanctum Dei verbum est: si meam lucubrationē aestima­bis, perexilis ea quidem est & scripta crassiusculè. At (que) in ea concinnanda, id curaui tantùm, vt Theologorum lineamentis pigmenta quaedam accederent mea.

Audax sim fortè, quòd te, te inquam, & illu­strem dignitate & doctissimorum hominum flore praecellentem, ipse nullo numero abiectissimus ho­munculus appellem. Verùm, pro materna tuane­cessitudine huic meae temeritati vt indulgeas, o­ro. Melius enim esse iudico, me vt verberent homines audaciae calumnia, quam vt tu desideres à me officium & obseruantiae testimonium: quum praesertim omnia à te in me profecta sint, quae vel ad vitam degendam, vel etiam ad salutem perti­nent. Nam istud ipsum, quod sum, iuxta Deum [Page] parētibus acceptum fero: hoc autem, quòd vivēs benè sum, tibi. Abijs, id quod erat necesse, par­vulus sum procreatus: à te quibusdam literis imbutus, &, quod est caput, Christianus sum na­tus. Hinc libenter agnosco, obseruantiam meam non posse vllam tantam esse, quae tuae benignitati exaequo respondeat. Quocirca excludi me non patiar, quo minus aliqua testificatione & tibi & pijs omnibus ostendam, quam dilligam vel potius amemte, & quanta veneratione prosequar.

Munus, concedo, Mater, tenuiculum est: id (que) in votis vnum habeo, vt in eo voluntatē emeti­ri meam velis. Sin amplius fueris dignata meis incoeptis gratiam affundere, ad priorem tuā be­neficentiam, ingentē hoc facto cumulū adijcies.

Vale Mater lectissima: Deus pater Domini nostri Iesu Christite in aeternū conseruet: & A­lumnos tuos tum literis, tum pietate florescentes alat at (que) tueatur: vt ipsa non solum Anglicanā Ecclesiam riuis tuis mollitam & oblimatam lae­tifices: sed etiam invictos pugiles in prōptu sem­per habeas, qui percellant & delumbent Anti­christum. Iterum valeto. Anno vltimae patien­tiae sanctorum. 1590. Ian. 20.

Tibi in Christo addictissimus, Gulielmus Perkinsus.

MIRANDA SERIES CAV­SARVM OMNIVM Salutis & Damnationis è verbo Dei pro­posita.

CAP. I. De Deo, & de Deitate.

DEVS est Ioh. 4.24. Spiri­tus Iaco. 1.17. simplicissi­mus, Mar. 9.18. isay. 6.2. apoc. 15.4. Sanctissi­mus, Psal. 36.11. 1. ioh. 5.20. per se vi­vens, Psal. 139. to­tus. ier. 13.23. isay. 57.15. omni mo­do infinitus.

In DEO spectanda sunt
  • Deitas,
  • Attributum,
  • Persona.

[Page] DEITAS est ipsius Dei essentia vel natura. Eph. 4.6. Haec vna tantum est.

CAP. II. De Attributis DEI.

ATTRIBVTA Dei sunt ejus Pro­prietates in verbo ei tributae. Haec actu sunt eadem cum ipsa Dei essentia: vt exempli gratia, idem est Dei justitia & Deus justus. Sunt autem praecipuè decem.

PRIMVM, est Sapientia vel sci­entia Dei, qua Deus & Mat. 11.27. seipsum, & Hebr. 4.13 alia, sive fuerint, sive non fuerint, Psal. 147.5. etiam infinita Hebr. 4.13. vno actu, intelligen­di Gen. 1.4, 10, 12. distinctè & perfectè cognoscit.

[Page 2]Eius partes sunt Act. 2.23. praescientia Dei, qua Deus omnia futura certissimè prae­videt: & Mat. 10.29. iaco. 4.15. consilium Dei, quo op­timam rationem rerum omnium quae fiunt rectissimè perspicit.

SECVNDVM, est Vo­luntas Dei, qua Deus Prou. 8.14. omnia vno actu & Rom. 9.21. liberrimè, & Rom. 9.15. ephes. 1.5. rectissimè vult. Est ergo eius voluntas omni­um actionum iustarum regula. Hîc excipiendum est peccatum, quod Deus Psal. 5.5. habac. 1.15. tantum sponte permittit, & Actes 14.16. psal. 81.13. non vult quatenus est peccatum.

TERTIVM, est Omnipo­tentia Dei, qua Psal. 68.15. heb. 3.8. ad omne opus fa­ciendum potentissimus est.

Excipienda tamen quaedam sunt.

1. 2. Tim. 2.13. habac. 1.13. rom. 9.14. Quae impotentiam arguunt, vt mentiri & negare verbum suum.

2. Quae cum natura Dei pugnant, vt se destruere, & non gignere ab ae­terno filium. 3. Quae contradicti­onem implicant. non enim potest Deus efficere, vt verum sit falsum, & vt, quod est, quando est, non sit.

[Page]Et hinc apparet Deum Actualis peccati Act. 17.28. isay. 54.16. prou. 21.1. exod. 14.4. actionem efficere, Deut. 32.4. zach. 8.17. 1. ioh. 3.6. [...] non efficere: vt in radio transeunte per vitrum, lux à Sole est color non è Sole sed è vitro.

QVARTVM, Bonitas Dei est, qua in se Matt. 17.19. psal. 117.2. absolutè bonus, Mat. 5.20. psal. 119.64. gene. 1.31. er­ga creaturas suas beneficus est.

QVINTVM, Amor Dei est, quo Deus Prou. 16.4. ioh. 3.35. & 5.2 [...]. & 10.17. & seipsum, & Psal. 8.5. creatu­ras suas omnes prout bona sunt, gratuitò amat.

SEXTVM, Misericordia Dei est, Psal. 145.15, 16. rom. 11.6. qua omnium creaturarum miserijs opem praestat.

SEPTIMVM, Gratia Dei est, Luc. 7.13. psal. 100.5. qua creaturis favorem gratis os­tendit.

OCTAVVM, Iustitia Dei est, qua, quod 1. Ioh. 1.9. aequum est, cuique tri­buit. Iustè facit Deus, vel omnia ritè Psal. 145.18. rom. 9.14. disponendo, vt Dominus: vel 2. Tim. 4.8. apoc. 22, 12. re­munerando [Page 3] vt Iudex, benè acta prae­mio, malè acta poenis.

NONVM, Rom. 1.18. ioh. 3.36. Ira Dei est, propo­situm quo peccatorem ob peccatum statuit punire.

DECIMVM, Psal. 5.5. & 44.8. Odium Dei est, peccatoris detestatio ob pecca­tum.

CAP. III. DE PERSONIS TRINITATIS.

PERSONAE sunt, quae in vna deitate subsisten­tes incommuni­cabili proprieta­te distinguun­tur. His omni­bus convenit, 1. Coaequalitas. 2. Coaeternitas. 3. [...], Ioh. 14.10. ioh. 1.1. prou. 8.22, 30. ioh. 5.14. qua propter vnita­tem [Page] Deitatis singulae sunt in singulis, & apud singulas manent: ideóquè singulae & possident & amant, & glo­rificant singulas, idemue singulae operantur.

Personae sunt 1. Ioh. 5.7. matt. 3.17. tres. Prima est PA­TER: Matt. 3.17. hebr. 1.5. qui est Persona ab aeterno gignens FILIVM. Eius proprie­tas incommunicabilis est [...]. 1. Cor. 8.6. rom. 11.36. Incipit quamque actionem Pater à se, per Filium & Spiritum Sanctum agendo.

Reliquae Iohn 5.18. duae Personae deitatem sive Divinam naturam à Patre com­municatam habent, quae sunt Filius, & Spiritus Sanctus.

FILIVS Heb. 1.5. ioh. 3.16. est secunda perso­na Trinitatis, à Patre genita. Eius proprietas est [...]. 1. Cor. 8.6. ioh. 5.18. Modus agen­di proprius est, quòd actionem ad­ministrat à Patre per Spiritum San­ctum.

SPIRITVS Sanctus est tertia persona Iohn 15.26. procedens à Patre & [Page 4] Filio. Eius incommunicabilis propri­etas [...]. Actionem absolvit agendo à Patre & Filio.

CAP. IIII. DE DECRETO DEI, ET PRAEDESTI­NATIONE.

DECRETVM dei est, quo Ephes. 1.3. De­us in se ab aeter­no Ephes. 1.11. matt. 10.29. act. 2.23. omnia neces­sariò, & tamen Rom. 9.21. libere defini­vit. Ideoquè Rom. 11.32. & res, & actiones omnes, & earum omnes circumstan­tias, locum, tempus, media, finem certò constituit.

Hoc Decretum est principium re­rum omnium Ephes. 1.11. [...]. Nam cum eo semper coniuncta est Dei Volun­tas, qua potest velle quod decernit: [Page] quia esset signum impotentiae aliquid decernere quod non posset velle: & cum voluntate coniuncta est potentia efficax, per quam operari potest Deus quaecunque liberrimè decrevit: vnde tenendum, quae praescita & decreta sunt, omnia, in tempore actu ita fieri, sicut praescita & decreta sunt.

Decretum Dei de homine appel­latur Praedestinatio, Ephes. 1.11. rom. 9.13. 1. thess. 5.9. qua Deus ordi­navit omnes homines ad certam con­ditionem aeternam, Isa. 43.7. ad gloriam suam.

CAP. V. DE CREATIONE, ET DE STATV INNOCENTIAE.

PRAE DESTI­nationis exequen­dae medium est Creatio, & Lapsus.

CREATIO est Gen. 1.17. ephes. 4.24. qua Deus om­nia valdè bona & [Page 5] hominem ad imaginem suam ex Gen. 3.19. hu­mo formavit.

Homo creatus à Deo est positus in statu innocentiae: in quo haec praeci­puè spectanda.

I. Locus, Hortus Gen. 2.15. Hedenis amoe­nissimus.

II. Ephes. 4.24. Puritas totius naturae homi­nis; cuius partes duae: Prima, est sa­pientia Dei, id est, Coloss. 3.10. notitia vera & pu­ra de Deo, de voluntate Dei, quate­nus ab homine praestanda, de Gen. 2.19. consi­lio Dei in eius creaturis omnibus. Pars altera est Iustitia, id est, confor­mitas voluntatis, affectionum & viri­um corporis ad eandem dei volunta­tem.

III. Dignitas hominis; cuius par­tes quatuor. Prima, communio cum Deo, qua Deus laetabatur in imagine sua, homo vicissim Dei amore flagra­bat: quod apparet Gen. 1.29. & 3.9. ex familiari Dei colloquio cum Adamo. Secunda, Psal. 8.5, 6. Dominium supra omnes creaturas terrae. Tertia, Gen. 2.25. 1. cor. 12.23. Honor & decor cor­poris etiam nudi, in quo nihil apparu­it pudendum. Quarta, Labor cor­poris [Page] sine Gen. 3.17. vlla molestia vel dolore.

IIII. Gen. 2.16, 17.Subiecto erga Deum, qua astrictus homo fuit ad obedientiam Dei mandato praestandam. Mandati Dei partes sunt duae: Prima, est con­cessio arboris vitae in signum vitae ae­ternae in Horto Hedenis, si in obedien­tia perstiterit: Altera, est prohibitio arboris scientiae boni & mali cum comminatione mortis si violetur.

V. Vocatio, cultus Isa. 43.7. prou. 16.14. Dei in hoc mandato servando, & Gen. 2.15. custodia hor­ti Hedenis.

VI. Victus, Gen. 2.11, 29, 30, 31. herbae terrae & fru­ctus omnium arborum, excepto fru­ctu arboris scientiae boni & mali.

VII. Libertas agendi, qua pote­rat velle & praestare hòc mandatum, & etiam nolle ac violare. Vnde primi parentes integri fuerunt facti, sed ta­men mutabiles. Sic enim Deus vo­luit ad suum decretum exequendum viam sternere.

CAP. VI. ¶ DE LAPSV ET STATV [...].

LAPSVS Ada­mi fuit eius spon­tanea defectio ad inobedientiam ex esu pomi prohibi­ti. Iste Gen. 3.4, 5, 6, 7, 8. lapsus ita fuit. 1. Diabo­lus paulò ante 2. Pet. 2.4. lapsus, & disjectus è caelo, primis parentibus & incertam es­se poenam violatae legis de fructu pro­hibito; & Deum erga eos non fidelē denunciat. 2. Hac impostura men­tes eorum excaecat. 3. Mente excae­cati de amore Dei infideles dubitant. 4. Dubitantes moventur vt aspiciant fructum prohibitum. 5. Pulchrum videntes desiderant. 6. Vt desiderio satisfaciant, fructum manibus decerp­tum comedunt: vnde penitùs erga Deum inobedientes fiunt. Et ita à ne­mine coacti sua sponte labuntur: Matt. 10.29, 30. prou. 16.33. Deo iustis de causis illos deserente, [Page] eorumue lapsum liberè permitten­te. Nam lapsus iste ne (que) fortuitò, ne (que) insciente Deo, neque connivente, ne­que nuda permissione, neque repug­nante Deo contigit: Rom. 9.21. sed mirabili quadam ratione, non sine voluntate dei, ne (que) tamen approbāte deo evenit.

Ex hoc lapsu primorum Parentum ortus est status [...], Rom. 11.32. gal. 3.22. quo Deus conclusit totum genus humanum sub contumacia, vt in certis salvandis, miseric ordiam; in alijs damnandis, ius­titiam ostenderet.

In hoc statu considerandum est peccatum, & poena peccati. Pecca­tum est triplex.

1. Primum est Rom. 5.12, 13, 15, 16. participatio trans­gressionis & reatus Adami, qua, illo peccante omnes posteri illius peccarunt; Hebr. 7.9. quia tum fuerunt in ipsius lumbis: & ab eo deinceps vi naturae propagandi. 1. Cor. 15.22. Adamus enim perso­nam gerebat totius generis humani: & quic quid vel boni à Deo, vel aliun­dè mali recepit, id sibi & alijs recepit.

2. Ex hoc primo ortum est Se­cundum; Originale peccatum, quod [Page 7] est Psal. 51.5. hebr. 12.1. insita & innata pravitas Gen. 6.5. titus 3.3. omnes & animi & corporis facultates ad ma­lum disponens. Hinc appellatur Rom. 7.13, 23. pec­catum peccans, & lex membrorum.

Vt naturae humanae corruptio nota sit, tria sunt proponenda; Retentum de Imagine Dei, Receptum pecca­tum & idem auctum.

Retentum mentis; Rom. 1.20, 21 notitiae quae­dam de bono & malo, quales sunt istae: Esse Deum, Deum esse vindi­cem scelerum: esse vitam aeternam: Maiores esse colendos: Proximum non laedendum, &c. Verùm hae noti­tiae generales & corruptae sunt, & tan­tùm ad excusationem tollendam in­serviunt.

Receptum mentis. 1. Ignoran­tia, 1, Cor. 2.14. rom. 8.7. quae est defectus cognitionis in rebus Dei. 2. Impotentia, Luc. 24.45. 2. cor. 3.5. ierem. 11.19. qua mens non potest per se percipere res spirituales cum docentur. 3. Ephes. 4.18. 1. cor. 1.18, 21, 23. prou. 14.12. Va­nitas, qua iudicet verum esse falsum & contrà. 4. Ierem. 4.22. gen. 6.5. Aptitudo ad conci­piendum & cogitandum malum tan­tùm. Hinc apparet haeresium omni­um fundamentum in homine inna­tum [Page] esse.

Auctum mentis; Ioh. 12.40. rom. 1.28. Reprobus sen­sus, Deo detrahente lucem naturae: rom. 11.8. Spiritus soporis: Ierem. 15.14. Spiritualis ebrie­tas: 2. Thess. 2.11. 1. reg. 22.22. efficacia illusionis.

Receptum conscientiae. Tit. 1.15. Impuri­tas, qua 1. Rom. 2.15. excusat malum; vt Mat. 10.20. ex­ternis observatis internā impietatem; & etiam 1. Cron. 13.9. intentiones praeter verbum Dei. 2. Coloss. 2.21. accusat ob bonum, vt appa­ret in superstitioso, qui dolet ex eo quod intermisit audire missas. 3. Gen. 50.15. ioh. 8.9. 1. ioh. 3.20. ac­cusat & terret ob peccatum verè, sed non sanctè. Hoc non fuit in Adamo adhuc integro.

Auctum conscientiae. 1. Ephes. 4.18. 1. tim. 4.2. Torpor & stupor talis, vix vnquam vt accuset ob peccatū; Prou. 18.3. 1. sam. 25.37. oritur è consuetudine pec­cati: 2. Gen. 4.14. act. 24.26.Insignis horror & terror con­sciētiae: Cuiꝰ symptomata, blasphemiae, tremor corporis, horrenda insomnia.

Retentum voluntatis. Libertas e­ligendi in externis rebus quae ad hu­manam vitam pertinent, Rom. 2.14. in quibus ei ratio praelucet.

Receptum voluntatis. 1. Cor. 2.14. rom. 5.6. 2. tim. 2.26. phil. 2.13. Impoten­tia qua non potest velle bonum, sed [Page 8] malum tantùm.

Receptum affectionū. Gal. 5.24. rom. 1.26. 1. reg. 22.8. & 21, 4. [...] qua non rectè moventur, quia bonum de­clinant, malum tantùm amplectuntur

Receptum corporis. 1. Gen. 3.6. ioh. 32.1. Aptitu­do incipiendi peccatum transferendo occasiones ad animum. 2. Rom. 6.13, 19. Aptitu­do perficiendi peccatum vbi ab animo est coeptum.

3. Ex hoc Secundario peccato oritur actuale peccatum. Est vel in­ternum vel externum. Internum men­tis, voluntatis, affectionum.

Mentis actuale peccatum est pra­va cogitatio, cuius exempla quaedam Deus [...] in verbo suo posuit; quae sunt.

  • 1. Non esse Deum, Psal. 10.4. & 14.1.
  • 2. Non esse Dei providentiā vel praesentiā, Psal. 10.11, 13
  • 3. Se esse tutū ab omnibꝰ peri­culis, Psal. 10.6. Apo. 18.7.
  • 4. Se prae aliis excellentissimū esse, Apo. 18.17. lu. 18.9, 11
  • 5. Evangelium regni dei esse stultitiam, 1. Cor. 2.14.
  • [Page]6. Malè sentire de ijs qui deū verè colunt, Mat. 12.24. psal. 74.8.
  • 7. Nondum adstare mortem. Isa. 28.15.
  • 8. Vitari posse poenas inferni, ibidem.
  • 9. Deum differre adventum suum ad iudicium, Luc. 12.45.

Regula. Cogitatio hominis est pro natura peccati in eo praecipuè reg­nantis.

Voluntatis & affectionum actuale peccatum est Gal. 5.17, 24. quaelibet prava motio, inclinatio & appetitio.

Peccatum actuale externum est, ad quod perpetrandū praeter animi facul­tates, corporis etiam membra con­currunt. Est (que) vel omissum vel com­missum, vtrumque vel in verbis, vel in factis.

In peccato commisso duo spectan­da; Gradus commissionis, & com­missi differentiae.

Iacob. 1.14. Gradus quatuor sunt. Primus est tentatio, qua sollicitatur homo ad [Page 9] peccandum. Hoc fit, vel Ioh. 13.3. act. 5.3. 1. chron. 21.1. 2. tim. 2.26. malum suggerente Satana: Iob. 32.1. vel ex occasio­ne externi obiecti sensibus percepti. Tentationis duae partes: Abstractio & Inescatio.

Abstractio est prima cogitatio de malo committendo, Luc. 10.27. qua mens ab­ducitur à Deo cuitota servire debuit.

Inescatio est, qua cogitatio semel admissa & aliquandiu retenta titillan­do voluntatem & affectiones ad pec­candum excitat.

Secundus gradus est Conceptio, quae est consensus quidam & resolu­tio de peccato admittendo.

Tertius gradus est Partus, qui est perpetratio peccati, adhibitis faculta­tibus animi & corporis viribus.

Quartus gradus est Iacob. 1.14. perfectio, qua peccatum ex frequenti illius iteratio­ne iam consummatum & maturum, peccatoris mortem gignit.

Peccati admissi differentiae quin (que).

Prima, Ephes. 5.11. non agere sed cum pec­cante consentire: quod fit tripliciter. 1. Ratione aliquatenus peccatum approbante. Hoc modo peccavit [Page] Deut. 1.37. num. 20.10. 1. cor. 5.2. Moses. 2. Voluntatis affectu & consensu. Huc pertinent 1. Reg. 20.35. 1. sam. 3.23, 24 reticentia & conniventia Ministri & Magistra­tus. 3. Opere, quod fit Mar. 6. dando con­silium, Act. 7.58. praesentia, irritatione.

Secunda, peccare sed ex ignoran­tia; quod est quando quis, quod 1. Tim. 1.13. num. 35.22, 27 1. cor. 4.4. fa­cit non novit esse peccatum; vel si novit Psal. 19.2. non agnovit.

Tertia, sciens peccare sed ex infir­mitate. In hoc genere est Petri lapsus, qui fuit è praecipitatione mentis & ex timore.

Quarta, sciens Psal. 19.13. peccare cum qua­dam pertinacia. Huius loci est pecca­tum omne quod fit Num. 15.30, 31. elata manu. 1. Cum aliquo dei contemptu; & Eccles. 8.11. rom. 2.4, 5. prae­sumptio de misericordia Dei in malo perpetrando.

Quinta, sciens peccare, sed ex de­stinata malitia in Deum. Huc perti­net peccatum in Spiritum Sanctum.

Hucusque de peccato quo totum genus humanum polluitur. Sequitur poena peccati; quae est triplex.

I. In hac vita; quae etiam multi­plex est. 1. in corpore, Gen. 3.17. laboris in [Page 10] victu quaerendo molestia, Matth. 9.2. deut. 28.22. procli­vitas ad morbos, Gen. 3.7. pudor ob nudita­tem. Gen. 3.16. Pariendi difficultas in foemina. 2. In anima, Gen. 3.8, 10. deut. 28.25, 28 pavores conscientiae, durities cordis, amentia, sollicitudo. 3. In toto homine Coloss. 1.13. horrenda servi­tus sub dominio Satanae: Ephe. 4.18. gen. 3.10. alienatio à communione Dei, & ad illius praesen­tiam horror. 4. In bonis Deu. 28.29, &c. calamita­tes & detrimenta varia. 5. Amissio dominij quod habuit in creaturas: & illarum Rom. 8.19, 20. vanitas, qua virium excellen­tia in ijs & remissa est & corrupta. 6. Nominis ignominia.

II. In termino huius vitae, Rom. 6. vlt. mors.

III. Post hanc vitam 2. Thess. 1.9. exitium aeternum à praesentia Dei, & potente ipsius gloria.

CAP. VII. DE DECRETO E­LECTIONIS, ET eius fundamento IE­SV CHRISTO.

PRAEDESTI­natio 1. Thess. 5.9. est vel De­crerum Electionis, vel decretum Re­probationis.

Electionis de­cretum est, Eph. 1.4, 5, 6. quo Deus ex benevolo affectu voluntatis suae, certos homines ad salutem de­stinavit ad laudem gloriosae gratiae.

Exequutio istius decreti est, qua Deus modo apud se constituto, effi­caciter operatur ea quae decrevit ad Electorum salutem. Rom. 8.29, 30 ephess. 1.4. Nam Electi ad finem, id est, ad vitam aeternam, sunt etiam electi ad ea subordinata media, quibus ad finem gradatim perduci, & sine quibus finem consequi non pos­sunt.

Ergo ad eius exequutionē tria per­tinent: [Page 11] Fundamentum, Externa me­dia, Gradus.

Fundamentum est CHRIS­TVS IESVS, Hebr. 5.5. isa. 49.1. qui ab aeterno vocatus est à Patre ad officium Me­diationis praestandum, vt Eph. 1.4, 5. in eo elige­rentur omnes qui essent salvandi.

In Christo duo praecipuè conside­randa: Incarnatio, & munus. Ad Christi incarnationem perficiendam tria serviunt: Naturae duae, Vnio Na­turarum, earum (que) Distinctio.

Natura prima est Phil. 2.6. ioh. 1.1. Deitas quate­nus est Filij, qua Christus est Deus. Oportet enim Mediatorem esse De­um; Primò, vt posset ferre magnitu­dinem illius mali quo premebatur hu­manum genus. In hoc malo concur­runt haec quatuor: Gravitas peccati quo est offensa Dei Maiestas: Ira Dei infinita in idem peccatum: Po­tentia mortis: Tyrannis Diaboli. 2. Cor. 5.19. act. 20.28. Se­cundò, vt humanae naturae actionibus vim merendi, & efficaciam operandi tribueret. Tertiò, Isa. 43.12. vt vitam & sancti­tatem omnibus salvandis infunderet.

Addo praeterea Deitatem quate­nus [Page] Filij, non quatenus Patris, vel Spi­ritus Sancti esse divinam naturam. Quia 1. Cor. 6.8. Filii est exequi & administra­re quamlibet actionem externam à Patre per Spiritum: & ipse cùm sit naturâ filius Dei Patris Ioh. 1.12. privilegium hoc credentibus concedit, vt adop­tentur in filios Dei.

Altera natura est Humanitas Chri­sti, 1 Tim. 2.5. qua Mediator est verus homo. Hominem esse oportuit: primò, vt in ea natura placaretur Deus in qua fuit offensus. Secundò, vt posset subire poenam peccato debitam. Deitas e­nim est impatibilis.

Praeterea Christus homo est similis nobis Hebr. 2.17. per omnia excepto peccato. Habet enim essentiam veri animi & veri corporis, essentiae facultates & in­firmitates, Cuiusmodi sunt: Matth. 4.1. Tentari, Hebr. 5.7. timere, Mar. 3.5. irasci, Matt. 26.39. non meminisse im­positum munus ob Agoniam con­cutientem sensus.

II. Sequitur Vnio naturarum, quae etiam ad Mediationē maximè, cōdu­cit: per hanc enim stat, quòd huma­na Christi natura mortem crucis pati­endo, [Page 12] ab eadem non est victa & in ae­ternum exhausta. In Vnione tria sunt: 1. Luc. 1.35. Conceptio Christi in vtero Virgi­nis per Spiritum Sanctum, occulta & miranda. 2. Sanctificatio semi­nis per eundem Spiritum, vt Christi hu­manitas verè iusta esset: ipse (que) posset pro alijs mori. 3. Assumptio, qua verbum, Ioh. 1.14. hebr. 2.16. id est, secunda persona Tri­nitatis sibi conjungit carnem & se­men Abrahae, id est, humanā naturam vt in ea persona subsistentiam habeat in aeternum.

Phrasis est in Scripturis huic vni­oni analoga, nimirum [...]: in qua proprium vnius naturae praedicatur de altero in concreto; vt est in his exemplis: Act. 20.28. Deus fudit san­guinem, 1. Cor. 2.8. Dominus gloriae crucifixus, Filius hominis in coelo, Ioh. 3.14. quando per­contabatur Nicodemum. 1. Tim. 2.6. Mediator homo Iesus Christus.

Ex ista vnione est, quòd Christus quatenus homo Eph. 1.21. exaltatur super om­ne nomen, Matt. 4.10. hebr. 1.6. coloss. 2.3. adoratur, & Philip. 2.9. dona quo (que) licet non infinita, tamē ampliora am habet quā omnes sancti & omnes an­geli.

[Page] III. Distinctio naturarum est, Ioh. 10.16, 17 & 13.31. qua & illae, & ipsarum proprietates & operationes sine vlla concretione, mi­stione, conversione distinctae manent.

Hactenus de Incarnatione: Sequi­tur Christi munus, Psal. 110.1, 2, 4. isa. 42.1. Sacerdotale, Pro­pheticum, regium.

Sacerdotium est, Hebr. 5.1. & 7.24, 25. quo Christus a­pud Deum ea peregit, quibus perfectè obtineatur Salus. Ea verò sunt, Satis­factio illius, & Intercessio. Satisfactio est vel Passio vel Impletio legis.

Passio est Rom. 3.25. isa. 53.4, 11. qua satisfecit irae Dei ob peccata credentium. Haec ita fuit.

Mar. 4.34. mat. 26.38. Paulò ante mortem Christi, ex im­pendentis irae Divinae sensu, partim metus, partim gravissimus dolor eum vndique occupans, spiritum eius sic turbavit, vt intrinsecus & mirum stu­porem,Ioh. 12 27. mat. 26.37, 42. & oblivionem impositi mune­ris ad tempus incuteret: & extrinse­cùs Mar. 14.35. ioh. 12.29. heb. 5.7. precationem ad patrem de trans­ferendo horrore (si voluerit) cum vali­do clamore & lachrymis, & Luc. 22.44. sudore quasi grumis sanguinis in terram dif­fluentibus, exprimeret: verum statim [Page 13] sui recordatus Heb. 9.5, 14. 1. cor. 5.7. isa. 53.10, 11 sponte se exhibuit Pa­tri suo ad peccati omnem poenam in cruce luendam. Vbi haec fiunt Mat. 26.47. pro­dente Iuda capitur Christus, Ioh. 18.13, 24 adduci­tur ad Annam, deinde ád Caipham & Petro eum abnegante à Caipha ad Ioh. 18.29. Pilatum vinctus ducitur. Pilatus Luc. 23.7, 8. ad Herodem mittit: Luc. 23.15. quo illum remit­tente Matt. 27.24, 26. Pilatus & innocentem testatur, & noxium damnat. Tum Mat. 27.24, 26. flagellatur Christus, spinis coronatur, illuditur, conspuitur, cruci adiudicatur, Ioh. 19.18. cruci­figitur. Vbi haec fiunt, Gal. 3.13. execravit eum Deus Pater, id est, horribilem iram eius, peccatis omnium parem in eum inculpatum effudit. Maledictioni iam subiectus, prae sensu horroris immen­si ad Patrem Mat. 27.35, 46. questus est se derelin­qui, & tamen cum Satana & eius an­gelis Coloss. 2.15. colluctatus, eos subegit. His peractis Ioh. 19.34. effuso sanguine ob cortrans­fixum lancea Heb. 9.15, 16 mortuus est: & Luc. 23.43, 46. ani­mus traditus ab eo in manus Patris translatus est in Paradisum: Ioh. 19.33.42. corpus autem ossibus illaesis, sepultum fuit, & Act. 1.13. sub dominio mortis ignominioso tres diesnoctes (que) retentum.

[Page]In hac descriptione quinque inpri­mis notanda.

I. Luc. 22.44. hebr. 5.7. Agonia Christi quae fuit ve­hemens angor ex conflictu duplicis desiderii. Primum eorum erat de obe­dientia Patri praestanda: alterum de horrore mortis fugiendo.

II. Sacrificium, Hebr. 9.26. quod est actio Christi se offerentis Deo Patri, ad per­solvendum poenas peccatis hominum debitas. In hoc sacrificio, Hebr. 10.10. victima fuit Christus homo, Hebr. 13.10. & 9.14. Altare Christus Deus, Heb. 5.5, 6. Sacerdos Christus & Deus & homo.

III. Acceptatio Ephe. 5.2. Patris, acqui­escentis in eo sacrificio. nisienim ap­probaret Pater inane foret.

IIII. Imputatio peccati Isa. 53.11. 2. cor. 3.21. qua Christus aestimatus est à Patre velut transgressor, peccatis omniū in cum translatis.

V. Execratio, Gal. 3.10. qua iuxta legem maledictus est. Estue vel interna vel externa. Isa. 53.5. revel. 19.15. Interna, Sensus horrendae irae Dei in cruce. Externa tres habet partes. 1. Est Mors in eadem cruce cum Ioh. 19.34. effusione sanguinis etiam è cor­de. [Page 14] Apparet enim transfixum fuisse pe­ricardium, quia fluebat aqua cum sanguine. 2. Sepultura mortui. 3. Descensus ad inferos, Act. 2.24. id est, do­minium mortis tres dies in eum iam sepultum.

Atque ita est miranda Passio: Sci­endum deinceps, eam esse 1. Tim. 2.6. pretium sufficiens pro peccatis omnium. quod enim Act. 20.28. 2. cor. 5.19. Deus & vnicus Dei Filius ad breve tempus maledictionem legis pertulit, plus est quàm siomnes homi­nes in aeternum essent passi.

Et maximè notandum, tum de­mum ritè sciri passionem Christi, vbi 1. Ioh. 3.6. cortuum desinit peccare, Zach. 12.10. dolorue amarus te compungit ob peccata tua, quibus innocentem Dei Filium trans­fixisti.

Impletio Legis est, qua satisfecit iu­stitiae Dei Rom. 8.4. totum ius Legis praestandó. Hoc fecit, Ioh. 17.19. partim sanctitate humanae naturae, Matth. 3.15. partim obedientia in operi­bus iuxta Legem.

Sacerdotii pars altera est Hebr. 7.25. Inter­cessio, quae est continua Hebr. 9.24. apparitio Christi in coelo cum meritis suis co­ram [Page] Patre; vt ostendat se cupere ac­ceptari ab eo satisfactionem suam pro 1. Ioh. 2.1, 2. quotidianis lapsibus fidelium, & 1. Pet. 2.5. pro imperfecta illorum obedientia.

Non est ergo existimandum de­volui Christum ante Patrem flexis ge­nibus; neque est-necesse, cùm haec ap­paritio vim habeat vivae orationis.

Hucusque de Sacerdotio: Sequi­tur Propheticum munus, quo Christus Ioh. 1.18. deut. 18.18. revelat verbum Dei, & in verbo eti­am ea, quibꝰ obtinetur salus. Hinc ap­pellatur Matt. 23.10. Doctor Ecclesiae: & Apoc. 3.7. gerit clavem Davidis, qua Luc. 24.45. aperitur ingeni­um vt intelligat Scripturas.

Regium munus est, quo applicat & tribuit fidelibus ea quibus obtinea­tursalus. Hujus muneris actiones qua­tuor sunt.

1. Resurrectio, 2. Cor. 13.4. matt. 28.6. qua Christus divina potentia subegit mortem, & se­ipsum ad vitamaeternam suscitavit.

Signum est, Satisfactionem Chri­sti perfectam fuisse: nam vnum pec­catum Mediatorem in morte detinu­isset, etiam caeteris expiatis omnibus. Vsus ergo huius actionis est, Rom. 4. vlt. 1. cor. 15.17. absol­vere [Page 15] passionem, & applicare: Initium quò (que) Act. 2.34. est gloriae: in qua Christi cor­pus, Luc. 24.34. solidum, circumscriptum, visi­bile, & palpabile manet.

2. Ascensio in coelum est, Eph. 4.10, 11 qua Christus eadem potentia evexit se in coelum, vt Ioh. 14.2. pararet locum fidelibus, Ioh. 16.17. Spiritum Sanctum daret, & ibiaeter­na gloria frueretur.

3. Sessio ad dextram Patris, in Heb. 1.3. coeli altissimis, per Metaphoram est Psal. 110.1. 1. cor. 15.25. Imperium donatum ei à Patre in res omnes quae sunt in coelo & terra. Hîc Christi Regis Coloss. 1.13. duplex est actio: pri­ma, Gubernatio regni coelorum, cu­ius pars in coelo est, pars in terra, ni­mirum Matt. 13.52. & 11.12. Ecclesia fidelium. In qua ex­ercet duo Regalia; Iaco. 4.12. condit Leges, Eph. 4.12, 13 2. cor. 12.28. & constituit sibi administros Eccle­siae suae. Secunda est abolitio regni tenebrarum, in quo 2. Cor. 6.5. caput est Sata­nas, reliqua membra sunt angeli eius, & infideles; vt Ephe. 2.12. psal. 14.1. Athei qui corde De­um negant: Magi, 2. Sam. 28.6. psal. 58.6. qui vel apertum vel occultum foedus cum Diabolo in­eunt: Idololatrae, 1. Cor. 10.20. & 7. exod. 32.5. qui vel falsos deos, vel verum Deum in idolo colunt: Hae­retici [Page] 2. Tim. 2.18. qui in fundamento religionis errant cum pertinacia: Apostatae, Hebr. 6.6. qui à fide deficiunt: Postremo, Antichri­stus, 2. Thess. 2.4, 5 apoc. 13.11, 12 qui est Papa Romanus.

4. Vltimum Iudicium ad finem mundi à Christo administrandum; quo finito, Christus 1. Cor. 15.25. desinet sedere ad dextram Patris vt Mediator: interim vt Deus cum Patre & Spiritu Sancto regnabit in aeternum.

CAP. VIII. DE EXTERNIS ME­diis exequendi decretum Ele­ctionis: & de De­calogo.

MEDIA Exter­na, quibus Spiritus Sanctus vtitur in e­lectione exequēda, sunt Praedicatio verbi, & admini­stratio Sacramen­torum. Praedicatio verbi est Rom. 10.14. iob. 33.23. publica & solennis verbi promulgatio per [Page 16] eius ministros. Verbum est vel lex vel Evangelium.

Lex est pars verbi 1. Tim. 1.5. rom. 10.5. luc. 11.44. rom. 7.14. perfectam in hominibus & naturae & actionum iu­stitiam praecipiens, contrarium (que) pro­hibens. Legis cuius (que) partes sunt, Edi­ctum quod praecipit obedientiam, & conditio, quae ad obedientiam obli­gat: estue vita aeterna silex imple­tur, sin minus, maledictio est.

Legistotius Exod. 34.28. matt. 22.40. Epitome est Decalo­gus: cuius vera interpretatio his re­gulis continetur. 1. In negativo affir­mativum intelligendum, & contra. 2. Matth. 5.21, 47. Sub vitio nominatim prohibito, omnia vitia eiusdem generis, omnes illorum causae, occasiones, incita­menta prohibentur. 3. Peccata 1. Ioh. 3.15. matt. 5.28. quae­vis nomen gerunt eius peccati, quod nominatim prohibetur in eo manda­to ad quod ea pertinent.

Decalogus est descriptus duabus tabulis: prima est, quae pietatem in Deum praecipit. Haec autem & cogi­tatione, & memoria, & affectionibus, & totis viribus praestanda est. In pri­ma tabula quatuor sunt mandata.

Series causarum PRJMVM Mandatum de habendo & eligendo Deo.

Ego Jehova Deus tuus, qui eduxi te è terra Aegipti, è domo Servo­rum: ne esto tibi vllus alienorum deorum ante faciem meam.

Explicatio.

[Ego] Si quis existima haec verba esse praefacionem Decalogi non impe­dio: interim verisimile est, hîc prae­positis rationibus sanciri mandatum primum & stabiliri: praesertim cum id fecerit Deus in tribus proximis iisue minoribus mandatis.

[Iehova] 1. A se ab aeterno sub­sistens, & rebus omnibus dans esse [Page 17] quando non erant, eas creando & gu­bernando. Hîc primi mandati ratio, ab attributo nominis. Qui est Ieho­va, is tantum pro Deo habendus.

Ego sum Iehova.
Ergo tantum Ego pro Deo sum habendus.

Propositio deest: assumptio est in his verbis, conclusio est ipsum man­datum.

[Deus tuus.] Haec suntverba gra­tuiti faederis, Ierem. 31.33. quo Deus stipulatur cum populo suo, de remissi­one peccatorum, & vita aeterna. In his altera est ratio mandati à relatis paribus.

Si ego sum Deus tuus, tu vicissim meus populus esse debes, me assumendo in Deum tuum.

Verum primum: ergo & secun­dum.

[Eduxi.] Illustratur assumptio se­cundae rationis ab effecto Dei, libe­rantis populum ex AEgypto, tan­quam è servitute domini. Haec libe­ratio typus est liberationis multò me­lioris è potestate tenebrarum, 1. Cor. [Page] 10.1, 2, 3. cum Coloss. 1.13.

[Alienorum.] Qui naturâ non sunt Dij: sed ita aestimanturà pravis ho­minibus, vt venter. Philip. 3.19. Dia­bolus, 1. Cor. 4.4. Sancti, angeli, &c.

[Ante faciem.] Metaphoricè, in cōspectu & praesentia mea, cui occul­ta cordis sunt conspicua. Hîc tertia est ratio. Si me coram rejicis, nefan­dum erit facinus: ergo nefacito. Si­milis ratio, Gen. 17.1. Levit. 10.4.

Pars affirmativa.

[Iehovam, deum habeto.] Officia quae hîc iubentur, haec sunt.

  • 1. Cognoscere deum qualem se in verbo & creaturis revelavit, Ioh. 17.2.
  • 2. Corde Deo adhaerescere, Io­su. 23.8. Act. 11.23. Hoc fit tri­bus modis.
  • 1. Timendo Deum super omnia, Deut. 6.13. Timoris signa duo. Primum, Subjicerese deo in ad­uersis. Secundum, Pro summo, malo ducere offensionem Dei. [Page 18] Psal. 4.4.
  • 2. Amando Deum super omnia, Deutr.6.5. Signa amoris sunt, desiderare dei praesentiam, psal. 84.1. Laetari in Deo, & cogi­tare de eo saepissimè.
  • 3. Ponendo fiduciam in Deo so­lo, Psal. 37.5.

Pars negativa.

[Quod non est naturâ Deus, ne deum habeto.] Hîc vitia prohibentur.

  • 1. Ignorantia Dei, Ierem. 4.22. & 9.3.
  • 2. Atheismus, quo corde negatur Deus, Ephes. 2.12. Psal. 14.1.
  • 3. Error de natura, attributis, perso­nis Dei.
  • 4. Removere cor à Deo ad aliud, Isa. 29.12. Ierem. 12.2. Hoc fit,
    • 1. Amando aliquid plus quàm De­um: vt seipsum, peccatum, gloriam, divitias.
    • 2. Timendo aliquid plus quàm Deum.
    • 3. Fiduciam collocando in crea­tura, [Page] vt in Angelis, Sanctis, viribus pro­priis, Ierem. 17.5. divitiis, Ierem. 3.5.

Hinc apparet, qua ratione avaro di­vitiae sunt Deus, Ephes. 5.5. & ven­ter, Philip. 3.14. & mundo Diabo­lus; praecipuè verò Magis & malefi­cis, ob foedus ictum cum eo, vel apertè, vel saltem occultè, quando fidem prae­stant eius operibus in divinando, fas­cinando, incantando, Psal. 58.5, 6. 2. Sam. 28.6.

Hactenus fuit primum mandatum de habendo & eligendo Deo: reliqua tria sunt de sancta professione, quae fit erga eundem Deum. Nam primum oportet Deum eligere, tum electum profiteri, partim colendo, eum partim glorificando.

SECVNDVM MAN­datum de modo colen­di Deum.

II. Ne facito tibi sculptile, aut vllam [Page 19] imaginem eorum quae sunt in coelis suprà, aut quae in terris, aut in a­quis infra terram. Ne incurvato ijs, neque colito ea. Nam ego Jehova deus tuus, Deus fortis, zelotypus sum, visitans iniquitatem patrum in filios, in nepotes & abnepotes in eos qui odio prosequūtur me: exercens verò be­nignitatem in millesi­mos à patribus, qui dili­gunt [Page] me, & observant mandata mea.

Explicatio.

[Ne facito.] Prima pars mandati, quae prohibet facere idolum, hoc est, imaginem non solum ficti dei, (quod Papistae confitentur) sed etiam Ieho­vae. Ratio prima. Moses ita hoc man­datum interpretatur, Deu. 4. ver. 15.16 Quamobrem cavetote vobis ipsis val­de (nam non animadvertistis vllam si­militudinem quo die alloquutus est Ieho­va vos in Horebo è medio illius ignis) vt non corrumpatis quicquam, & facia­tis vobis sculptile, similitudinem vllius simulachri, formam maris aut foeminae. Ratio secunda. Quae fuit Israelitarum idololatria, eadem hoc mandato pro­hibetur: at Israelitarum idolotria fu­it cultus veri Dei in idolo. In idolo Ba­hal colebant verum Deum, Hos. 2.16. Ac non voces me amplius Bahhal. Idem quoque fecerunt in aureo vitulo. nam eo formato, proclamavit Aharon di­cendo, [Page 20] festum Iehouae cras esto, Exod. 32.5. Hoc etiam conspicuum apud Isaiam, Cap. 40. ver. 28.25.

[Sculptile.] Synecdoche, pro om­nibus fictis mediis cultus Dei. Illu­stratur haec mandati pars duplici di­stributione. Prima est è causis; non fa­cies idolum vel sculptum è ligno & la­pide, vel pictum. Altera est è subiectis; non facies idolum, vel rerum in coelo, vt astrorum, avium; vel rerum in terra, vt viri, foeminae, bestiae: vel rerum sub terra, vt piscium. Sic enim Moses ex­ponit, Deut. 4.14. ad 20.

[Ne incurvato.] Secunda pars mandati, qua prohibemur incurvare coram idolo iam facto. Et in verbo (incurvare) est Synechdoc. Ponitur e­nim pro quovis fictitio veri dei cultu.

[Nam ego.] Hîc incipit Sanctio mandati, in qua suadetur eius obser­vatio rationibus quatuor.

[Iehova] Repetitio rationum primi mandati.

[Fortis] Prima ratio huius manda­ti, Deus fortis est in vindicanda idolo­latria, Hebr. 10.31.

[Page][Zelotypus] Metaphora à coniugio, Deus enim vocatur maritus Ecclesiae suae, Isa. 54.5. Ephes. 5.26, 27. & Spi­ritualis cultus est animorum Deo de­ditorum quoddam velut coniugium, Ierem. 2.2. Et idola sunt Dei corriva­les. Hîc quoque secunda est ratio, De­um solum colendum à populo suo, quòd eum sibi vt sponsam adiunxit, quae vni viro tantùm adhaeret: & si addixerit se idolis, Deum statim datu­rum libellos divortii populo suo.

[Vsitans.] Id est, relictus filios in peccatis parentum inquirens vt puni­at, Iere. 31.18. Tertia ratio est ab ef­fectis irae Dei.

[Odio] Occupatio occulta; at ido­lis nos vtimur vt excitetur & recorda­tio & amor tui. Subiectio est in his verbis per negationem, à contrariis.

[Exercens.] Quarta ratio ab effe­ctis misericordiae, in eos qui observant hoc mandatum. Notandum, primò Deum propensiorem ad misericordi­am, quàm ad iram, Psal. 103.8, 9, 17. Secundò, hanc illustrem promissionē non esse intelligendam de singulis fi­liis [Page 21] pij parentis: nam pius Abraham habuit Esau reprobum filium, & Saul impius pium Ionathanem.

Pars negativa.

Ne colito vel falsos deos, vel Deum verum ficto cultu. Sub hac parte pro­hibentur,

1. Representare Deum verum per imaginem, quae est merum men­dacium, Habac. 2.18. quia non est similis Deo, Zach. 10.2. Ierem. 10.8.

2. Crucifixum Christi in Eccle­sia Romana; sicut aenea serpens apud Israelitas, 2. Reg. 18.4. cum Num. 21.8. Exod. 30.8. in quo etiam seperatio fit naturae humanae Christi à Divina, iuxta haeresin Nestorii.

3. Missae sacrificio, & cuivis ido­lolatriae praesens adesse, 1. Cor. 8.9, 10. & 6.20.

4. Monimenta idololatriae retine­re, Deutr. 12, 3, 30. Isa. 30.22. Exod. 23.13.

5. Adoratio religiosa alicuius cre­aturae, [Page] cùm plus eí quam par est, hono­ris tribuitur, Reue, 22.8, 9. Act. 10.26.

6. Societates cum infidelibus; vt, coniugia cum iis, 2. Reg. 8.18. Bel­lum susceptum pro iis, 2. Chron. 19.1. & 1. Reg. 22. pro Antichristo, Apoc. 18.19. Adoratio bestiae & imaginis illius, id est, Ecclesiae Romanae & hae­reticae & Apostaticae, Apoc. 14.9, 10. Litium exploratio sub infidelibus, 1. Cor. 6.6. Hîc prohibentur Thurarij, bestiarij, Celarij, Candelarij, qui thus, bestias, ceram vendunt, & ad cultum idolorum conferunt.

7. Intentiones sine verbo Dei, 1. Sam. 13.13. voluntarius cultus, Co­loss. 2.23.

8. Hypocrisis, qua Deus fictè, id est, ad speciem non corde colitur, Isa. 29.13. & 58.5.

9. Contemptus, neglectus, inter­missio cultus Dei, Revel. 3.16. Ierem. 48.10.

10. Mutare vel media, vel mo­dum colendi Deum, addendo aliquid iis, vel detrahendo, sine verbo Dei, Deutr. 12.32. vt gestare panem in Sa­cramento, [Page 22] & dare sub vna specie, &c. Hinc apparet traditiones Papistarum [...]epudiundas esse, Matt. 15.9.

11. Cultores Diaboli: 1. Ma­gi, primò divinantes; vt Augures ex [...]olatu avium, Deutr. 18.11. Aruspices [...] visceribus animalium, Ezech. 21.21. Possidentes pythonem, 2. Sam. 28.6. Necromantae, Deutr. 18.11. Secun­dò, Diabolicè operantes: vt Incanta­tores, Eccles. 10.11. Prestigiatores, Exod. 7.11. 2. Consulentes ma­gos, Leuit. 20.6. Isa. 8.17. 1. Chron. 10.13.

Pars affirmativa.

[Deum coles in spiritu & veritate,] Ioh. 4.24.

Huc pertinent ea quae respiciunt solennem Dei cultum, vel publicum, vel privatum, vt;

1. Administrare cultum Dei in conventu Ecclesiae, iuxta normam ver­bi, 1. Cor. 11.23. Mat. 28.20.

  • [Page]2. Precari Deū.
  • 3. Gratias a­gere.
  • 4. Audire ver­bum.
  • 5. Sacramenta recipere.
    • 1. Externè, cum decoro, & sine of­fensione. 1. Cor. 14.40.
    • 2. Internè, ani­mo humili & de peccatis resipiscē ­te, Psal. 26.6.

6. Societates & connubia cum ijs tantum inire, qui Iehovam verè iux­ta verbum eius colunt, 2. Chron. 19.2. Mal. 2.11.

MANDATVM TER­tium de glorificando Deo.

III. Ne assumito nomen Jehovae Dei tui in vanum: nam non relinquet Jehova inno­centem eum, qui assump­serit Nomen suum in [Page 23] vanum.

Expositio.

[Nomen.] Propriè significat Dei titulum: hîc per Synecdochen po­nitur pro re qualibet, qua Deus cog­nosci potest, perinde ac suis homines hominibus: vt pro verbo, operibus, iu­diciis, Roman. 1.19. Matth. 23.20, 21, 22.

[Assumito.] Metaphora à rebus pretiosis, quas contrectare non licet, nisi concessa venia. Et homines in­digni sunt qui vel corde vel ore nomen Dei sanctum vsurpent & quasi con­trectent: hoc tamen Deus concedit.

[In vanum.] Nulla causa, nulla re, ratione vana & mendace.

[Nam.] Sanctio legis vnica rati­one; Qui nomine Dei abutitur, reus erit peccati coram Deo, ideóque mi­serrimus, Psal. 32.1.

[Innocentem.] Metonymia pro impune.

Pars negativa.

Honorem & gloriam deo debitam [Page] ne minuito. Huc pertinent omnes re­rum abusus extra solennem Dei cul­tum, vt

1. Periurium, Matth. 5.23. quod est quando quis non praestat quod ex animi sententia iuravit.

2. Falsum iurare, hoc est, Deum diabolo similem facere, Ioh. 8.44. Zach. 5.4.

3. Iuramentum vsurpare in fami­liari colloquio, Matth. 5.37.

4. Iuraré per id quod non est De­us, Matth. 5.34, 35. Huc pertinent v­sitatae formulae iurandi, per Missam, Ierem. 5.7. per fidem, Matth. 23.22. per Christi mortem, vulnera, sangui­nem: quod est Christum denuò cum Iudaeis crucifigere, 1. Cor. 2.8. & eius membra pro Deo ponere.

5. Blasphemiae in Deum, Leuit. 24.16. Quidlibet Dei contemptum redolens.

6. Imprecationes in inimicos no­stros: vt abi in malam rem, Diabolus tecum, &c. In nosmetipsos, moriar, Damnetur anima si ita est. Huc, male­dictio diei natalis, Iob. 3.3. Hier. 15.10.

[Page 24]7. Leviter vsurpare Dei titulos in colloquio familiari: vt, Deus bone! quàm tardus est: O Iesu! Iesu! vbifu­isti? &c. Phil. 2.10. Isa. 45.23.

8. Abusus creaturae: vt, quū irride­tur opus Dei, vel modus operis, quum extenuatur excellentia operis, quum vituperantur dona Dei in aliis, & cibi ad mensam appositi; denique quum Deo ex ijs gloria non datur, 1. Cor. 10.31. Rom. 1.19. Psal. 9.17.

9. Sortitiones vanae & inutiles. Sortis enim genuinus vsus est in decisione litium maximarum. Prov. 16.33. Act. 1.23. Prov. 18.18.

10. Incantationes per verba sacra, per herbas, per pharmaca, Deutr. 18.11.

11. Astrologia & genethliaca, & prognostica. In hac arte larvata est abusus coeli, quod non est factum in eum finem vt sit divinationum instru­mentum, Gen. 1.14. Psal. 19.1. Isa. 47.13, 14. Act. 19.19.

12. Consecratio aquae & salis a­pud Papistas, vt sit sanitas animae & [Page] fuga daemonum, Missal. refor. pag. 96.

13. Facetiae & sales è phrasibus Scripturae, Isa. 66.2.

14. Iudicia Dei parvi pendere, Math. 26.24. Habac. 3.16.

15. Vita dissoluta, Matth. 5.16. Ephes. 5.3, 4, 11. 1. Pet. 3.15, 16.

Pars affirmativa.

Gloriam Deo debitam in omnibus et tribuito, 1. Cor. 10.31. Huc referun­tur,

1. Zelus erga gloriam Dei prae omnibus, Exod. 32.32. Num. 25.8.

2. Vsurpare Dei titulos in re gravi cum reverentia, Deut. 28.58. Philip. 2.10.

3. Sanctificare creaturas, & ordi­nationes Dei omnes: vt cibos apposi­tos, opera vocationis, thorum con­iugalem, &c. Huius actionis duo sunt media, verbum & oratio, 1. Tim. 4.5. Verbum ostendit, primùm an vsus rei sit à Deo permissus; deinde quo san­cto modo, quo loco, quo tempore, quo animo, quo fine re permissa sit [Page 25] vtendum. Oratio à Deo obtinet, vt gratia illius juvemur ad sanctè vten­dum. Hinc apparet omnem sermo­nem & factum omne incipiendum es­se in Dei nomine, 1. Sam. 17.45. Mic. 4.5. In nomine Iesu Christo, Coloss. 3.17. Deinde peragendum esse cum laudibus & gratiarum actionibus Deo, & Patri per Christum. Ibid. 1. Thess. 5.10. Philip. 4.6.

4. Sanctum iuramentum, in quo haec cosideranda. Primò, per Deum solum iurandum, quia solus est Iudex & Vindex mendacii. Iaco. 5.12. Dan. 6.13. Secundò, fiat in veritate, ne quid fassum iuretur: in iustitia, ne quid in­iustum: in iudicio, ne quid temerè in re levi dicatur. Jerem. 4.2. Isa. 48.1. Tertiò, tum solummodo iurandum, quando aliquid dubium, quod neces­sario probandum est, non alio argu­mento quàm iuramenti testimonio commodè probari potest. Hoc autem evenit, quando agitur vel de gloria Dei, vel de pace publica, vel de salute proximi, vel de fide cuiusquā propria. Heb. 6.16.1. Reg. 8.31. Rom. 1.9.2. [Page] Cor. 1.23. 1. Thess. 2.5. Philip. 1.8.

5. Votum sanctum, in quo tria servanda. 1. Debet esse de re in nostra potestate sita, Deut. 23.21, 22, 23. 2. De re accepta Deo, Deutr. 23.18. Eccles. 5.1, 4, 5. 3. Praestan­dum, Psal. 66.13.14.

QVARTVM MANDATVM DE Sabbatho, id est, de sacro tempore colendi & glorificandi Deum.

IV. Recordare diem Sabbathi vt sanc­tifices illum: Sex die­bus operaberis, & facies omne opus tuum. Dies verò septimus est Sab­bathū [Page 26] Iehovae Deo tuo. Ne facito vllum opus tu aut filius tuus, aut fi­lia tua, aut servus tuus, aut ancilla tua, aut iu­mentum tuum, aut pere­grinus qui est intra por­tas tuas. Nam sex die­bus perfecit Iehova coe­lum & terram, mare, & quicquid est in ijs: quie­vit vero die septimo: id­circo benedixit diei Sab­bathi, & sanctificavit illum.

Explicatio.

[Recordare.] Haec clausula requi­rit prae parationem ad sanctificandum Sabbathum, praecipuè à dominis fa­miliarum.

[Sanctifices.] Sanctificare est rem à communi vsu separare, & divino cul­tui applicare.

[Sex.] Occulta Prolepsis; At dif­ficile est vnum integrum diem operi­bus nostris vacare. Subiectio est à dissimilibus. Permittam tibi sex die­bus operari: Septimo non permittam. Protesis dissimilium est in his verbis. Haec permissio ordinaria tantum est: nam extra ordinē, Ecclesiae permissum est, vnū pluresvè dies è sex diebus, vel ad iciunium, vel ad solennem hilarita­tem habendā, constituere. Ioel. 2.15.

[Dies.] Apodosis dissimilium in his verbis confirmatur à fine, quia Sabbathum dicatum est Deo & eius cultui: & illustratur à distributione causarum: Cessabis tu, filius, filia, ser­vus, ancilla, iumentum, peregrinus.

[Vllum opus.] Ordinarium & libe­rum, [Page 27] Exod. 34.21. Extraordinarium tamen permissum est, si fuerit necessa­rium, Matth. 12.11.

Sabbathum ceremoniale est, qua­tenus fuit typus significans, 1. In­ternam sanctificationem quae est ve­lut quies à peccato, Exod. 31.13. E­zech. 20.12. 2. Requiem coeli, Isa. 66.23. Hebr. 4.8. Praeterea quatenus die stato, nimirū septimo à creatione mundi statisue ceremoniis fuit ob­servatum, Levit. 23.3. Num. 28.9 vn­de iam desiit ceremonia Sabbathi, Coloss. 2 17. & mutatum est in diem octavum, Act. 20.7. 1. Cor. 16.2. qui dies ob resurrectionem Christi Dies Dominicus dictus est, Apoc. 1.10.

Morale est, quatenus conservat mi­nisterium verbi & solennem Dei cul­tum, praecipuè in conventu Ecclesiae. Hoc autem respectu nobis ab opere cessandum est, perinde ac Iudaeis, Isa. 58.13.

Pars affirmativa.

Sanctificato Sabbathum. Hoc fit, abstinēdo ab operibus peccati, & or­dinariae [Page] vocationis; & faciendo opera Spiritus: quae sunt; primò, Opera se­cundi & tertii mandati: Audire ver­bum, & Sacramenta recipere, 2. Reg. 17.3. Publicè invocare nomen Dei, 1. Tim. 2.1, 2. Act. 4.24. & Act. 7.11. Meditari de operibus Dei, Psal. 92. totus. Secundò, Opera misericor­diae praestare, visitando aegrotos, iu­vando pauperes, monendo, reconci­liando, &c. 1. Cor. 16.1, 2.

Pars negativa.

Ne polluito Dei Sabbathum. Hîc prohibentur.

1. Opera vocationis; Nehem. 13.15, 16. Ergò in Sabbatho habere nun­dinas non licet.

2. Otium & inertia. Hebr. 10.25.

3. Indulgere jocis, delicijs, ludis, & rebus vllis quibus vel impeditur a­nimus vel alienatur à cultu Dei.

4. Externa observatio Sabbathi sine pietatis interna vi. Isa. 1.14. 2. Tim. 3.5.

[Page 28]Hactenus de prima tabula: Se­cunda deinceps est de amando proxi­mum. Rom. 13.9.

Proximus est quivis eiusdem carnis nobiscum. Isa. 55.7.

Modus amandi est, sic amare prox­imum sicutnos metipsos, id est verè & ardenter.

Tabula secunda continet sex mandata.

MANDATVM QVIN­tum de Dignitate & excel­lentia proximi.

V. Honora patrem tuum, & matrem tuam, vt prolongentur tibi dies tui super terram illam, quam Jehova Deus tu­us dat tibi.

Explicatio.

[Honora.] Honor per Synecdo­chen significat, omne id officium quo dignitas ca quae est in persona proxi­mi & praecipuè superioris, conserva­tur.

[Patrem, & Matrem.] Per Synecd. omnes superiores, vt parentes, Magi­stratus, Ministros, aetate seniores, Do­nis praecellentes.

[Matrem.] Hoc adiectum est, ne ob infirmitatem vilescant matres & prae­sertim novercae, quibus etiam debitus honor sic praebendus est, ac si essent propriae matres. Ruth. 3.5. Exod. 18.19. Mich. 7.6.

[Prolongentur.] Ratio mandati à fi­ne; quae etiam est promissio specia­lis. Eph. 6.1. Promittit verò Deus lon­gam vitam quatenus ea est benedi­ctio, Deutr. 5.16. Est autem quando­que melius mori quàm viuere. Praete­terea siquando filijs obedientibus dat vitam brevem Deus, rependit vicis­sim aeternam in caelis: & sic promis­sum non fallit, sed in melius commu­tat.

Pars affirmativa.

Conseruato dignitatem proximi. Ista dignitas ex eo est quòd singuli homi­nes in se gerunt aliquid imaginis Dei in externis. in magistratu imago est potentiae & gloriae Dei. Psal. 82.1. Dan. 2.38. in sene aeternitatis. Levit. 19.32. in patre paternitatis Dei. Matth. 23.9. in viro providen­tiae & authoritatis. 1. Cor. 11.7. In Docto, scientiae, &c. jam autem ea per­sona, in qua elucet vel scintilla imagi­nis Dei, honorifica statim & reveren­da est.

Sub hac parte juben­tur officia.

1. Erga superiores omnes, Reve­rentia, cuius actiones sunt, assurgere venienti. Levit. 19.32. 1. Reg. 2.19. genu flectere, Mar. 10.17. Nudare caput. 1. Cor. 11.7. Adstare sedenti­bus. Exod. 18.13. Gen. 18.8. Dare se­dem priorem. 1. Reg. 2.19. Sermonem priorem. Iob. 32.6. titulos reverenti­am prae seferentes. 1. Pet. 3.6.

2. Erga superiores authoritate, primo obedientia in mandatis prop­ter [Page] dominum, Rom. 13.1. etiam du­ris & malis. 1. Pet. 2.18. non tamen in malo, Act. 4.19. Secundò, subiectio in poenis, Gen. 16.6, 19. etiam injustis. ferenda sunt enim donec remedium legitimum habeas. 1. Pet. 2.19, 20. Tertiò, Gratitudo. 1. Tim. 5.17. in precibus. 1. Tim. 2.1, 2. in externis sub­sidiis. Gen. 45.9.

3. Erga superiores donis, eadem agnoscere & praedicare cum honore. 2. Cor. 8.23.

4. Erga aequales omnes. Sentire de ijs honorificè, Phil. 2.3. In dando honore praeire alios alijs, Eph. 5.14. Rom. 12.10. Salutare alios sanctis signis, in quibus eluceat amor ob Christum. 1. Pet. 5.14. Ruth. 2.4. Exo. 18.7.

5. Erga inferiores omnes. 1o. ge­rere se vt fratres. Deutr. 17.20. 2. Reg. 5.14. Iob. 31.13. 2o. praeluce­re ijs exemplo inculpatae vitae. Tit. 2. 2, 3. 3o. gravitatem ostendere cum dignitate in vultu, factis, verbis. I­bid.

6. Erga inferiores obedientia. 1. [Page 30] Regere eos in domino ne offendant. Eph. 6.1. 1. Pet. 2.13. 2. punire lap­sos, increpando, castigando. Sanctus est modus reos puniendi, ad quem ista requiruntur. 1. exploratione prudenti adhibita certum esse de peccato. 2. offensam è verbo demonstrare, vtrei conscientia tangatur. 3. differre pae­nam, si emendationis elucet spes. Ec­cles. 7.23. 4. poenam infligere, Dei nomine sanctè interposito. Iosu. 19.25. 5. Id vnum spectare vt purge­tur malum & reus omnino resipiscat. Prov. 20.30.

7. Modestia, qua quisque propriae personae dignitatem moderatè curat. Phil. 4.8. ideoque etiam & opus su­um & laudem operi debitam inge­nuè tuetur & agnoscit. 2. Thess. 1.4. 2. Corinth. 12.5.

Pars negativa.

Excellentiam & dignitatem quae est in persona proximi ne minuito. Huc pec­cata referuntur.

1. Contra superiores. 1. Irreue­rentia. [Page] Cham, Gen. 9.22. Eius actio­nes sunt, irridere. Prov. 30.17. male­dicere, Exod. 21.17. 2. Inobedien­tia in licitis, Deut. 21.18. Esau, Gen. 28.9. Rom. 1.30. 3. Ingratitudo. 2. Tim. 3.3. 4. Obedientia in illicitis, Act. 4.19. 5. Se efferre supra maiores suos: haec est peccatum Antichristi. 2. Thess. 2.4. 6. Dona Dei in proximo non agnoscere sed extenuare. 7. [...], Coloss. 3.22. Eph. 66.

2. Contra aequales, praeponere se­ipsum ijsvel sermone, vel sede. Rom. 12.10.

3. Erga inferiores, 1. negligentia in mandatis vrgendis. 2. diligentia sed non in domino. 3. indulgentia in poenis. 1. Sam. 2.22.23. 4. nimius ri­gor. Eph. 6.4. 5. minae, Eph. 6.9. 6. impedire ne impositum munus exer­ceant. Act. 4.5. ad 22.

4. Contra seipsum. 1. dotes à Deo concessas, sordidè se gerendo, obscu­rare & penè extinguere. Matth. 25. 2. inflari superbîa, & supra quàm par est, sapere. Rom. 12.4.

MANDATVM SEX­tum de vita proximi.

VI. Non occîdes.

Expositio.

[Occides.] Per Synechdochen sig­nificat vllo modo violare personam proximi. Aequitas mandati in eo est quod homo fuit creatus ad imaginem Dei. Gen. 9.6. homines (que) singuli ea­dem sunt caro. Isa. 58.7. Ergo nemini permissum est occidere, nimirum pri­vato & non vocato: publicis tamen viris & à Deo vocatis licebit, vt Mosi, Exod. 2.12. cum Act. 7.25 Phineae, Num. 25.8.11. Eliae, 1. Reg. 18.40. Militi dum est in bello. 2. Chron. 20.15. Ephoris regni. 2. Reg. 19.15.

Pars negativa.

Ne obesto vel deesto vitae proximi. Peccata quae huc referuntur sunt.

In corde, 1. odium proximi. 1. Ioh. 3.15.

[Page]2. Ira temeraria. Rom. 1.29.

3. Desiderium vindictae.

4. Indolentia.

In verbis, 1. amaritudo. Prov. 13.18.

2. Maledictum quod est expro­bratio peccati admissi vel defectus in­herentis. Matth. 5.22. 2. Sam. 6.16, 20, 23.

3. Contentio, qua inter duos plu­resuè quisque contradicendo superior esse contendit. Gal. 5.20.

4. Iurgium in colloquiis, Ibid.

5. Clamor, id est, indecora vocis elevatio. Ibid.

6. Querelae apud quoscunque de iniuriis ab alio factis, Iam. 5.9.

1. In vultu excandescentia, Gen. 4.6.

2. Risus, Gen. 21.9. cum Gal. 4.29.

In factis, 1. caedere proximum & corpus mutilare, Lev. 24.20.

2. Mortem inferre quovis modo. gladio, fame, veneno, &c.

3. Crudelitas in paenis infligen­dis, Deut. 25.2, 3. cum 2. Cor. 11.24.

[Page 32]4. Laetari ob aliorum miserias & infirmitates, Lev. 19.14.

5. Pauperem opprimere, Exod. 22.23. non tribuendo mercedem o­peranti, Deut. 24.15. non restituendo vestem datam in pignus, ante noctem. Exod. 22.26.

6. Paenam homicidio voluntario debitam remittere, Num. 35.33, 34.

7. Duellum, id est duorum pugna, litium finiendarum gratia.

Huc etiam ea pertinent quae ad a­nimum referuntur. 1. Offensionē prae­bere vitae impietate. Matth. 18.7.

2. Dare occasiones odij & discordiae. 1. Non remittendo aliquid de iure nostro. 2. Perversè & obstinate re­spondendo. 3. Dicta quaevis & fa­cta accipiendo in deteriorem par­tem. Rom. 1.29. 1. Sam. 25.17. & 2. Sam. 10.3.

3. Ministri peccatum, Non docere populum.

4. Negligentia in docendo. Ier. 48.10. Hîc arguenda est ordinaria Ministri absentia à grege sibi com­misso. [Page] Isa. 62.6. cum Act. 20.26, 27. 1. Thess. 2.17. Matt. 6.22. Ezech. 35.6. Nehem. 13.6. Concil. Antioch. c. 17. Concil. Sard. can. 14.15. Concil. Constantinop. 8, c. 24. Socrates. 2. lib. 37. c. Accedit his etiam Damasi de­cretum. & Concil. Trid. sess. 6. c. 8. per­mittenda tamen absentia. 1. Si mor­bus intervenit. Concil. Mogunt. c. 25. August. Epist. 138. 2. Si consensum praebet Ecclesia, ad certum tempus, ob necessarium eius & publicum bo­num. Colos. 1.7. cum 4.12.

Pars affirmativa.

Conservato vitam proximi. Huc referuntur officia.

I. Quae pertinent ad personam proximi & respiciunt, 1. Bona eius; vt collaetari cum eo. Rom. 12.15. 2. Miserias; ob eas condolere. Rom. 12.15. Ferre opem. Iob. 31.16. quantam possis. 2. Cor. 8.12. statim sine mora. Prov. 3.28. Levit. 19.17. 3. Iniurias. 1. ob levem iniuriam nonirasci. Num. 12.3. Prov. 19.11. [Page 35] 2. Tardum esse ad iram: quod est iras­ci tantum ob iustissimam causam. Mar. 3.5. Prov. 14.29. 3. Irasci absque mora. Eph. 4.26. 4. Gratuitò con­donare iniuriam abs (que) vindicta. Eph. 4.32.

4. Defectus & infirmitates. 1. vi­tare causas & occasiones quibus ex­citentur. Gen. 13.7. Prov. 12.18. 2. Cedere de jure, Matth. 17.26, 27. 3. Excitatas lenire, vincendo boni­tate malitiam proximi. Rom. 12.21. Sectando pacem. 1. Pet. 3.9. Iram se­dando molli responsione. Pov. 15.1. Praetereundo infirmitates & defectus in dictis & factis. Pro. 19.11. Tegendo per silentium. 1. Pet. 4.8. Prov. 17.9. Denique accipiendo quidlibet, si fieri possit, in meliorem partem. 1. Cor. 13.

5. Recreatio, quae est exercitatio in re media ad corporis robur & animi sanctitatem confirmandam. Hinc Scripturae permittunt vsum arcus. 2. Sam. 1.18. Musicam. Nehem. 7.68. Parabolas. Iudic. 14.12. Venationem. Cant. 2.7. In vestigationem operum Dei. 1. Reg. 4.33.

[Page]II. Corpus proximi. 1. Alere & vestire. Matt. 24.41. 2. In pe­riculis opem ferre. 1. Iohn. 3.16. 3. Mortuum honestè sepelire. Act. 8.1. & 5, 6, 10. Appendix. Ante vin­demiam & messem permittere cui­quam vt spicas & vuas in agro colli­gat, ad famem sedandam. Deutr. 23. 24, 25.

In vindemia & messe spicilegio & racematio abstinere in pauperum gra­tiam. Ruth. 2.9. Lev. 23.22.

III. Animam proximi. 1. Cap­tare omnes occasiones vt lucrifacias proximum ad Christianam religio­nem. 1. Cor. 10.33. 2. Vitam agere sine scandalo. 1. Cor. 10.32. Et san­ctam. 1. Pet. 3.12. Act. 24.15, 16. 3. Admonere lapsum. 1. Thess. 5.14. Lev. 19.17. 4. Exhortari cur­rentem. Heb. 3.12.

MANDATUM SEP­timum de castitate proximi.

VII. Ne scor­tator.

Expositio.

[Scortator.] Scortari significat [...]uidlibet agere quo castitas proximi [...]olluitur. Matt. 5.27, 28. 2. Pet. 2.4.

Pars negativa.

Ne obesto vel deesto castitatiproxi­mi. Hîc prohibentur.

I. Cordis libido, Matth. 3.27. & [...]stio quae est internus aestus libidinis [...]etatem cordis velimpediens velob­ [...]ens. 1. Cor. 7.8.

II. Voluptas & delectatio corpo­ [...]s illicita. 1. Cum bestiis. Levit. 8.23. 2. Cum Diabolo. Sic enim [Page] est confessio maleficarum: & Spiritus aequè potest miscere se cum lamia at­que panem edere. Gen. 19.3. 3. Vi­ri cum masculo & foeminarum invi­cem. 1. Cor. 6.9. Peccatum est homi­nis acti in sensum reprobum. Rom. 1.26.29. Et fuit peccatum Sodomae; Gen. 19. Inde appellatur Sodomia [...] 4. Consanguineorum, incestum, Le­vit. 18.6, 7, 8. 5. Solutorum, forni­catio, Deut. 22.22.29. 1. Cor. 10.8. & 6.6. 6. Cum coniugato, vel saltem cum desponsato, Adulterium. Poena est idololatriae. Rom. 1.24, 26. Maiu [...] peccatum furto. Prov. 6.32. Is enim qui hoc peccatum admittir, à proxim [...] eripit castitatem, à se bonum nomen à filio nondum nato dignitatem inte [...] homines; praeterea Dei foeous violat [...] Pro. 2.17. Domum suam lupinar fa­cit; vxoris leno est eam quantum in s [...] est meretricem faciendo. 2. Sam. 16.22. Iob. 31.9.10. Poena eius in poste­ros redundat. Iob. 31.12. Clam ad­missum à Deo revelatur. Num. 5.11 [...] 22. Comitem habet vel stuporem cordis vel insignem honorem. 7. Ma­riti [Page 33] cum vxore dum fluunt menses. Lev. 18.19. 8. Cum proprio cor­pore, etiam quando non miscetur cum alio. Gen. 38.8. Et quovis modo [...] 1. Cor. 7.36.

III. Insomnia libidinosa si oriun­tur ex impetu concupiscentiae.

IIII. Mollicies. Gal. 5.19. qua libidinis occasiones captantur. quae sunt. 1. Oculi pleni adulterij. 1. Pet. 2.14. Mar. 7.21. 2. Otium. 3. Vestitus lascivus. 1. Tim. 2.9. Isa. 3.15. 4. Saturitas panis, & cibi libidi­nem cientes. Ezec. 16.49. Luc. 16.19. 5. Sermo corruptus, insanus, spurcus. 1. Cor. 15.33. quales habent multa cantica & de amore libri molliusculi. 6. Lascivae representationes in ludis & comoediis. Eph. 5.3. 7. Pictura indecora. 1. Thes. 5.10, 11. 8. Cho­ [...]ea, id est saltatio foeminae cum vi­ [...]o. Mar. 6.22. Prov. 7.22. Estue con­tra viri gravitatem & foeminae mode­stiam. 9. Societas cum effoemina­tis, & mulierosis. Pro. 6.21.

V. Poenam adulteris leviculam imponere, qualem instituit Ecclesia [Page] Romana. Nam hoc est alijs ansam peccandi dare.

Pars affirmativa.

Conseruato castitatem proximi. Ca­stitas est puritas animi & corporis; animi quum liber est à concupiscen­tia: corporis, quum concupiscentias non exequitur. 1. Thess. 4.5.

Virtutes eam conservantes sunt. 1a. Modestia, quae est moderatio in gestu & vestitu. In gestu duo servan­da, 1. non debet exprimere concu­piscentiam animi. Iob. 31.1. Matt. 5.27, 28. Pro. 7.13.15. Gen. 34.2. 2. Gestus secretus debet esse in loco pri­vato: vnde, in verbo cautum est, vt excrementa emittantur in loco sepe­rato, & emissa tegantur. Deut. 23.12, 13, 14. In vestitu debet esse Decor sanctus. Tit. 2.3. Sanctus decor est qui sanctitatem viri vel foeminae, id est, pi­etatem, temperantiam, gravitatem, &c. exprimit. Indecorum est à viro geri instrumentum foeminae, vel con­tra. Deut. 22.5.

[Page 36]2. Sobrietas, quae est moderatio circa diaetam. Haec docet, 1. tem­pestivè edendum. Eccles. 10.14. 2. Ad robur corporis & animi pietatem excitandam, non obruendam. 1. Thes. 5.6. Luc. 21.34.

Castitas est duplex; caelibatus & coniugij. In prima conservanda, dil­ligentius curanda sanctitas. Psal. 119.9. Frequentius iejunandum. 1. Cor. 9.27. Et vstiones cavendae. vers. 9.

Castitas coniugij est eius purus v­sus: ad quem haec conducunt. 1. con­trahendum cum fidelibus tantū. Gen. 6.2, 3. 2. In domino contrahen­dum. 1 Cor. 7.39. 3. Non vten­dum eo in seperatione muliebri. Ezec. 18.6. Vel in stato ieiunio. 1. Cor. 7.5. 4. Adhibendum ad concupis­centiam domandam non explendam. Rom. 13.14. 5. Cum precibus & gratiarum actione. 1. Tim. 4.3.4.

MANDATVM OC­tavum de Bonis proximi.

VIII. Ne fu­rator.

Expositio.

[Furator.] Per Synecdochen ap­petere rem alienam, fraude obtine­re, &c.

Pars negativa.

Ne deesto vel obesto bonis proximi. Hic prohibentur.

I. Vita inordinata. 2. Thess. 3.11. Quae est vel expers vocationis. 2. Cor. 7.21. Vel otiosa, in qua intermisso munere bona & proventus malè im­penduntur.

II. Iniustitia, 1. Cordis, auaritia, Mat. 5.28. haec est idolorū cultus. Eph. 5.5. Coloss. 3.5 & radix malorum omni­um. 1. Tim. 6.10. 2. operis, quae est vel in contractu vel extra contractum. [Page 37] Iniustitia in contractu est multiplex. 1. Thess. 4.6.

1. Emere dona Spiritus. Act. 8.21

2. Vendere vel alienare bona Ec­clesiae. Mal. 3.8

3. Augere iustum rei pretium ob dilatum solutionis diem. Hoc enim est tempus ipsum vendere, & plus debito accipere.

4. Corrupta pro puris, speciosa proveris tradere. Isa. 1.22.

5. Iniustae mensurae & pondera. Deutr. 25.13, 14. Levit. 19.35. Amo. 8.5.

6. Celare rei vitium. Mat. 7.12. Et quovis modo dissimulare. Pro. 20.14.

7. Pretium exuperans rei valorem. Hab. 2.11.

8. Vsura nummi. Luc. 6.35 Exo. 22.25. Ezech. 18.8. Obiect. Scriptura tantum prohibet Neschech, id est, vsu­ram mordentem. Resp. Nomen hoc non definit certam vsurae speciem, sed eius communem naturam exprimit. Id apparet, quia Scriptura nusquam vsurae alicuius non mordētis meminit.

[Page]9. Pignus, commodatum, deposi­tum, inventum, non restituere. Ezech. 18.7. Lev. 6.3. Aut restitutionem dif­ferre. Pro. 3.18. Psal. 37.21.

10. Detinere mercedem operari­orum. Iam. 5.4.

Extra contractum Iniustitia est.

1. Muneribus elicere falsas sen­tentias in iudicio. Psal. 82. Isa. 1.23.

2. Mendicis validis victum & ve­stitum praebere. 2. Thess. 3.10.

3. Lusus pro nummis institutus. Non enim licet augere commodum tuum proximi incommodo.

4. Proventus ex illicitis artibus, Magia, Astrologia, ludis. Eph. 4.28. Deutr. 18.11 Ephes. 5.3. 1. Thess. 5.22.

5. Eripere proximo rem vel mini­mam, in boni vel maximi gratiam. Mar. 10.19. Rom. 3.8. Siue rapina. 1. Cor. 5.11. Siue dolo. Ezech. 15.17. Et ne in bello quidem. Luc. 3.18.

6. Mouere agrorum terminos. [Page 38] Pro. 22.28. Hos. 5.10.

7. Consentire cum sure vel dando consilium vel celando factum. Prov. 29.24.

Pars affirmativa.

Conservato & augeto bona proximi. In conservandis proximi bonis requi­runtur.

1. Vocatio: qua quisque pro do­ni sui ratione honestae operae incum­bit ad suum & proximi commodum. 1. Cor. 7.24. Eph. 4.28. 1. Pet 4.10.

2. Rectus bonorum vsus; ad quem pertinēt duae virtutes. 1. [...] qua statu quis (que) suo contentus est. 1. Tim. 6.6, 8. Phil. 4.11. Et quarta petitio orationis Dominicae. 2. Frugalitas qua bona & studiosè conservantur & impenduntur tantùm inres necessarias & frugem ferentes. Ioh. 6.12. Pro. 21.5, 17.

3. Veritas in dictis, Prov. 20.14. Et innocua simplicitas.

4. Iustitia in factis. 1. Thess. 4.6. quae multiplex est.

[Page]1. In emptione & venditione, in locatione & conductione praediorum fundorum & rerum omnium con­stituere iustum pretium. Quod est quando res & pretium (quam proxi­mè fieri potest) adaequantur. Hoc vt fiat, hae duae regulae semper in promptu sint. 1a. Vt laboris & sumptuum tu­orum;ita commodorum proximi rati­onem venditor habeto. Lev. 25.14, 15, 16. 2a. Quaecunque volueritis, vt faciant vobis homines, ita & vos fa­cite ijs. Mat. 7.12.

2. Rem proponere vendendam quae & substantia sit & vsu integra.

3. Vti iustis ponderibus & men­suris. Lev. 19.35.

4. In re locata, mercedem debi­tam & praererea culpam suam condu­ctor praestare debet. Exod. 22.15.

5. Pignus redimere 1. Sam. 17.18. Si ad vitam tuendam valde necessari­um, statim restituere. Exod. 22.26. Deutr. 24.6. Non eligere sed obla­tum accipere. Deut. 24.10, 11.

6. Fidejubere, 1. tantum pro honestis & notis, &, cum deliberatio­ne. [Page 39] Prov. 11.15. & 17, 18, & 22, 26, 27. Quod si fide iubendo fueris illa­queatus humiliatione & ambitu ami­corum apud creditorem quaerenda est libertas. Prov. 61, 2, 3.

7. Stipulationes iustas etiam cum damno servare. Psal. 15.4. Iud. 14.12.13.

8. Rem commodare gratis. Luc. 6.35. Exod. 22.25. Etin ea reddenda di­ligentiam maximam adhibere: ide­óque culpa si non aliâs, certè bono­rum venditione praestanda est. Ex­od. 22.14, 15.2. Reg. 4.7.

9. Depositum restituere sine mo­ra. Pro. 3.28. Mat. 21.41. Si perijt, non exigere damnum. Exod. 7.8, 13.

10. Iuventum custodire si est ig­notus dominus: & notostatim resti­tuere. Deut. 22.1, 2.3.

MANDATVM NO­num de Fama proximi.

IX. Neproferto cōtra [Page] proximum tuum testi­monium falsum.

Expositio.

[Proferto.] Id est, respondeto quā ­do es à Iudice interrogatus. Deut. 19.18, 19.

[Testimonium.] Per Synecdochen omne dictum quo aestimatio proximi violatur & minuitur.

Pars negativa.

Ne deesto vel obesto nomini & exi­stimationi proximi. Hîc prohibentur.

1. Invidia, aemulatio, amor & de­siderium gloriae. 1. Tim. 4.6.

2. Suspiciones. 1. Tim. 6.4. 1. Cor. 13.5. Huc, judicia dura & sinistra. Mat. 7.1. Iam. 3.17. Et judicium se­cundum apparentiam. Ioh 7.24. Pra­va expositio dictorum alicuius & fa­ctorum. 1. Sam. 1.14. Act. 1.14. & 28.4. Relatio verborum tantum, non sen­sus [Page 40] & sententiae proximi. Mat. 26.60, 61. cum Ioh. 2.19.

3. Iniustam in iudicio sententiam efferre: & in vno teste acquiescere. Ioh. 8.17.

4. Fictos & noxios sermones de proximo, vel palam excitare vel clam suggerere. Rom. 1.29, 30. Lev. 19.16. Spargere vel ijs aliquid affingere. Pro. 26.20, 22. 1. Tim. 5.13. Allatos reci­pere. Exod. 33.1. Sam. 24.10.

5. Accusare proximum ob id quod certum est & verum, exodio. 1. Sam. 22.9. cum Psal. 32.1, 2, 3.

6. Secretum alicuius, praecipue si infirmitatem olet, cuiquam exponere. Matt. 18.18. Prov. 11.12, 13.

7. Sermo dicax & aculeatus. Eph. 5.4.

8. Adulatio, qua plus quam par est proximo tribuitur. Prov. 20.19. & 27.5. Horrendum est peccatum in Ministris verbi. Ezech. 13.10.

Pars affirmativa.

Conservato bonum nomen proximi. Hîc jubentur.

[Page]1. Gaudium de bona eius existi­matione. Gal. 5.22.

2. Bonum, in quocunque fuerit, agnoscere libenter & in sermone praedicare. Tit. 3.2.

3. Quod verum est & bonum in proximo lubenti & prompto animo excipere. Psal. 15.3. Act. 16.3. Et su­surrones improbare. Pro. 25.23.

4. Malum secretum, si non est ne­cessariò narrandum, celare. Prov. 10.12. Matt. 1.19. Obiect. Hoc est homi­num peccatis communicare. Resp. Celare debes malum occultum ne proximus irritetur: interim admonen­dus est vt corrigatur. Matth. 18.17. Gal. 6.1. Iam. 5.20. Excipe, 1o. si ho­minis mali gloria Dei gloriam ob­scurat & impedit. Mat. 23.27. 2. si occultatum malum non tollitur, tum ex amore narrandum ijs à quibus tol­latur. Gen. 45.8.

MANDATVM DE­cimum de Concu­piscentia.

X. Ne concupis­cito domum proximi tui, ne concupiscito vxorem proximi tui, aut servum eius, aut ancillā eius, aut bovem eius, aut asinum eius, denique quicquid est proximi tui.

Expositio.

[Concupiscito.] Concupiscere est intus cogitare & appetere aliquid mali contra proximum: etsi nullus ad agendum voluntatis consensus ac­cesserit. [Page] Ratio prima. Ipsi philosophi avaritiam cordis, & legum civilium latores, mali propositum cum aperta deliberatione conjunctum arguunt: cupiditates verò quae hîc prohibentur abditae magis & occultae sunt, quia nonsuerunt Paulo, legis doctori notae. 2. Nisi concupiscentia praecedens consensum hîc prohibetur, in man­datis erit magna confusio. Matth. 5.28.

[Domum.] Illustratio mandati è distributione subiectorum. Ex qua apparet concupiscentiam malam hîc tantum damnari. Coloss. 3.5. Quae­dam enim est permissa & per se bona vt desiderium cibi & potus, & concu­piscentia spiritus. Gal. 5.17.

Pars negativa.

Ne concupiscito aliquod malum in proximum. Hîc prohibentur.

1. Ipsa concupiscentia. Iam. 1.14.

2. Prava quaevis & subita cogita­tio quae oritur ex concupiscentiae. Ibid. [Page 42] Gal. 5.27. Luc. 10.27. Et sugge­stio Satanae si ad missa inhaereat, Matt. 4.1.

3. Cogitatio & motio quaevis, de­lectans quidem & titulans cor, sed non eliciens consensum. Ibid. Huc pertinent, stulta cordis vota, Vtinam haec domus esset mea: vtinam, &c.

Pars negativa.

Concupiscito bonum proximi. Hîc iubentur.

1. Purum cor erga proximum. 1. Tim. 1.5.

2. Sanctae cogitationes & motio­nes Spiritus. Luc. 10.27. Gal. 5.17. Isa. 30.21.

3. Reprimere pravos appetitus. Rom. 7.24. 2. Cor. 12.8.

CAP IX. De vsutegis.

VSVS legis in ho­minibus non re­natis triplex est.

1. Rom. 3.10. Ostende­re peccatum.

2. Rom. 7.8, 9, 10, 11. & 11. 32. Operari & augere pecca­tum, per accidens, ob carnem, qua nitimur in vetitum semper cupimùs­que negata.

3. Rom. 3.19. Gal. 3.10. Denunciare aeternam damna­tionem ob inobedientiam vel mini­mam, nulla salutis oblata spe: Haec sententia legis est, per quam minan­do & terrendo regnat in hominibus. Huius regni finis est, vt Gal. 3 22.24. Heb. 12.18. peccatores ad Christum vrgeantur. & eius duratio estaeterna, nisi in hac vita peccator est aeterna, nisi in hac vita peccator resipiscentiā agat: 2. Sam. 12.13 Psal. 32.5. ad cuius primum actum ita definit, Rom. 6.14. vt is sub lege non sit amplius sed sub gratia. Itaque, si vitam aeternam cupis, primùm te vias­ue tuas debes excutere per singula mandata legis: tum, vbi noveris pec­cata, [Page 43] ob oculos ponenda est maledi­ctio peccatis debita, vt tuam miscri­am deflens & vires (quod ad salutem attinet) omnino desperans, teipsum abrenuncies & ad Christum Iesum quaerendum & expetendum incitê­re.

Vsus legis in Renatis, longè est ali­us: nimirum, Rom. 3.31. Cap. 12. & 13. Psal. 119.24.105. eos dirigere ad novam obedientiam in omnivita, acceptam quidem eam Deo per Christum.

CAP. X. De Evangelio & eius vsit.

HActenus de lege: sequitur Evange­lium: Evangeli­um est secunda pars verbi Dei Ioh. 1.12. & 3.14, 15.1. Co. 1.30. Zechar. 12.10. optimum, foeli­licissimúm (que) nū ­cium continens: nempe genus hu­manum per mortem Iesu Christi vni­geniti filij Dei redemptum esse: ita, vt cunctis hominibus (modo resipiscant & credant in Christum Iesum) parata [Page] sit omnium peccatorum remissio, sa­lus & vita aeterna. Eius ergo vsus est: primo, ostendere iustitiam eam in Christo qua obtineatur salus: secundo, Rom. 1.16. Act. 16.14. Iob. 33.23, 24. Spiritus sancti instrumentum esse in quo efficaciam suam exerat in fide gignenda per quam credentes Chri­sti iustitiam apprehendant.

Evangelium in Ecclesia florente, Rom. 10.14. praedicatum; eâdem verò ob com­munē apostasiā collapsa & iacente, Act. 11.19. Ioh. 4.30, 42. Rom. 11.4. narratum & recittaum, eiusque per­cepto vel Rom. 10.18. sono, extra ordinem ef­ficax est.

CAP. XI. De Sacramentis.

HActenus de Prae­dicatione verbi: se­quuntur eius ap­pendices: nimirum Sacramenta.

Sacramentū est quo Rom. 4.11. Gen. 17.10.11 per certos ex­ternos ritus Christus eiusque gratiae salutiferae Christiano significantur, praebentur, obsignantur.

[Page 44]In omni Sacramento consideran­dae sunt partes & partium Relatio.

Parres Sacra­menti sunt
  • Symbolum, quod est
    • Praescripta sensibilis materia.
    • Actio externa circa eandem.
  • Res ipsa
    • Christus & illius gratia.
    • Actio interna circa Christū.
      Fidei.
      • Consideratio Christi.
      • Expetitio Christi.
      • Apprehensio Christi.
      • Receptio Christi.
      Dei
      • Oblatio Christi.
      • Applicatio Christi.
      • Obsignatio Christi.

Relatio est externorum cum inter­nis, id est, rerum cum rebus, actionum cum actionibus, ex divina institutione vnio [...] & habitudo: per quam fit, quòd signa in externos sensus incur­rentia Christianum animum analogia quadam ad considerandas res signifi­catas & applicandas traducunt.

Ex hac Relatione Sacramentali o­riuntur metonymicae loquutiones, quando aliud de alio praedicatur:nam.

[Page]1o. Signi nomen praedicatur de re significata, vt Ezod. 12.11, 12. Pesah est agnus. Ioh 6.51. Pa­nis est caro Christi, 1. Cor. 5.7. Pascha nostrum est Christus. 1. Cor. 10.27 Vnus panis multi sumus.

2o. Rei internae nomen de signo praedicatur. Vt panis est corpus Chri­sti, poculū domini est sanguis Christi.

3o. Signo attribuitur effectum rei significatae: vt Gen. 17.10. Act. 7.7. circumcisio est foe­dus, Luc. 22.16. poculum est novum foedus in sanguine, Tit. 3.5. Baptismus lavacrum.

4o. Proprium signi rei significatae tribuitur. Deut. 10.6. Circumcidite praeputium cordis. Ioh. 6.53. Nisi comederitis carnem fi­lij hominis & biberitis eius sangui­nem, non habebitis vitam in vobis.

CAP. XII. De Baptismo.

SAcramenta 1. Cor. 10.1, 2, 3. Tertul. lib. 4. contra Mar­cionem. August. dei symbol. ad Catechum. lib. 4. c. 6. duo sunt. Primum quo fit admissio in Ecclesiam dei; vt Baptismus: al­terum, quo fit perpetua conser­vatio [Page 45] & nutritio in eadem, vt Coena Domini.

Baptismus est Sacramentum Math. 28.91. Mar. 1.16. 1. Cor. 1.13.14. quo foederati abluuntur aqua in nomen Pa­tris Filij & Spiritus sancti, vt Christo insiti cum eo communionem habe­ant. Foederati sunt qui pertinent ad foedus gratuitum: ijue suntvel Math. 3.6. Exod. 12.48. Act. 2.38, 39. adul­ti, qui accedentes ad Ecclesiam Dei & resipiscunt & doctrinam eius fun­damentalem probant; 1. Cor. 7.14. Rom. 11.16. Gen. 17.7.13. Act. 16.31. vel Infantes, ex altero saltem parente fideli.

Ablutio in nomen Patris Filij & Spiritus sancti est insignis 1. Cor. 1.13.14, 15. testificatio, 1. Dei erga baptizatum, quod Pater velit in gratiam recipere, Filius redi­mere, Spiritus sanctus abluere & rege­nerare. 2. Baptizati erga Deum, quod velit neminem agnoscere, invocare, colere, nisi hunc verum Iehovam qui est Pater Filius & Spiritus sanctus.

Typica delineatio Baptismi.
 Res sensi­biles.Aqua.Relatio Sa­cramentalis, qua fit vt ex­terna sint.
  • 1o. Signa re­praesentandi.
  • 2o. Instru­menta exhi­bendi.
  • 3o. Sigilla ob­signandi no­bis interna, id est, Chri­stum, & eius beneficum.
Sanguis Christi, & per Synecdoch. totus Christus.Res spiritu­ales. 
Actiones sensibiles, & externae.Ministri, ab­lutio sordi­um corporis: in nomen & Patris, & Fi­lij, & Spiritus sancti.Aspersio, vel im­mersio in aquā.
  • 1. Remissio pecca torum, & imputa­tio iustitiae Christi.
  • 2. Mortificatio peccati, vi mortis Christi.
Dei, abso­lutio spiri­tualis, id est, Rege­neratio.Actiones spirituales, & internae.
Mora in aqua.Progressus. & au­ctio mortificati­onis.
Emersio ex aqua.Vivificatio, & San­ctificatio vi resur­rectionis Christi.
Recipientis.Dare se ablu­endum.Consecrare se Deo: & diabolo, carni, mundo ab­renunciare.Recipiētis.

[Page 46]Rectus vsus Baptismi sic est. 1. Vbi sentis irritatis concupiscentiis, inclina­re te ad peccatum aliquod, sancta me­ditatio habenda est de solenni voto quod Deo in Baptismo nuncupasti. 2. Si ex infirmitate lapsus es vel etiam relapsus, recurre vicissim ad Baptis­mum, vt illinc te colligas animum­ue recipias. Nam 1. Pet. 3.20. Eph. 5.6. in eo semel ad­ministrato peccatorum remissio non praeteritorum tantum sed etiam prae­sentium & per omnem vitam futuro­rum, est data. Vnde Baptismus vere est Sacramentum poenitentiae; & metu­enti Mar. 1.4. Luc. 3.5. naufragium fidei scalmus est. 3. Vide nunquam animo acquiescas 1. Tim. 1.19. Rom. 6.46. donec vim Baptismi senseris, id est efficaciam mortis Christi peccatuni mortificantis & virtutem resurrectio­nis in viuificatione Spiritus.

CAP. XIII. De Coena Domini.

COEna Domini est Sacramentum, quo adhibito pane & vino 1. Cor. 11.23, 24, 25. Rom. 6.5. Chri­sti [...] in eodem continuo nutri­untur ad vitam aeternam.

Typica delineatio Coenae Dominicae.
 Res sensi­biles.
  • 1. Panis.
  • 2. Vinum.
Relatio Sacramentalis.
  • 1. Corpus Christi.
  • 2. Sanguis Christi.
Res spiri­tuales. 
Actiones sen­sibiles, & ex­ternae.MinistriAccipere panem & vinum in manum.Obsignare Christum ad munus mediatio­nis. Ioh. 6.27.Dei.Actiones spi­rituales, & internae.
Cōsecrare panē & vinum recitati one pro­missionis, & precibus in eū finem cōceptis.Mittere Christum ad praestandam media­tionē, ad quam ab ae­terno obsignatus est.
Frangere panem & effunderevinum.Execrabilis passio Christi, & effusio san­guinis.
Dare panem & vi­num in manum reci­pientis.Offerre Christum omnibus etiam hy­pocritis, sed Christi­anis vere exhib ere.
Recipientis Christiani.Recipere panem & vinum in manum.Apprehendere Chri­stum per fidem.Recipientis Christiani.
Edere panem, & vi­num bibere, vt nutri­tio corporis fiat.Applicare sibi Chri­stum, vt vera vnio & communio cú Chri­sto augeatur.

[Page 47]Sancta praeparatio ad Coenam Do­mini requirit.

1o. Cor. 11.26. Cognitionem praecipue lap­sus nostri, & restitutionis in foedere per Christum promissae.

2o. Hebr. 4.2. Sinceram fidem in Christum. Nam in Sacramento quisque tantum accipit quantum credit se acceptu­rum.

3o. Esa. 66.3. Psal. 26.6. Veram resipiscentiam de pec­catis; & eandem etiam renovatam ob recentes lapsus ex infirmitate admis­sos.

4o. Matt. 5.22, 23. Reconciliationem cum prox­imo de iniuriis & offensis.

Haec si attuleris, à Sacramēto ob cre­berrimas infirmitates ne abstineas. Obiect. At sentis tibi cor esse pravum & rebelle. Resp. Luc. 4.13. Matt. 15.24. Sensus pravae disposi­tionis optima dispositio est. Coena re­medium est aegris & lassatis animis: Ergo, non tam afferendum cor mun­dum est, quàm in ea quaerendum. Ob­iect. Magnum sentis defectum fidei. Resp. Obnixè Mar. 9.24. Mat. 8.23. orato Deum vt fidem augeat: id si minus ipse praestes, vtere subsidio fidelium, quite Mar. 2.3, 4. quasi para­lyticum [Page] humeris deportent, Christo (que) sistant.

Si haec non attuleris, 1. Cor. 11.27. reus eris cor­poris & sanguinis Christi; simili pla­ne ratione, ac is qui violat coronam vel nūmum regis, reus est laesae Maie­statis.

CAP. XV. De gradibus exequutio­nis decreti Electionis.

DIctum est de exter­nis mediis exequē ­di decreti Electio­nis: sequuntur de­inceps exequutio­nis gradus.

Gradus duo sunt: Eph. 1.9.9. Amor Dei & amoris declaratio.

Amor Deiest 1. Ioh. 4.10. Rom. 5.8, 10. quo Deus homines in se corruptos in Christo tamen ele­ctos gratis amat.

Amoris declaratio duplex est. Pri­ma in electis infantibus; altera in a­dultis.

[Page 48]Declaratio divini amoris in infan­tibus ista est. 1. Cor. 12.13. Luc. 1.35.41, 64, 80. Ier. 1.5. Electi infantes, vel in vtero vel statim atque nati sunt ratio­ne abdita & ineffabili per spiritum Dei Christo insiti, morientes salvan­tur.

Declaratio amoris divini Rom. 8.30. 1. Cor. 1.30. in adul­tis quatuor praecipuè gradus continet.

CAP. XVI. De primo gradu decla­rationis amoris Dei.

PRimus gradus est vocatio efficax Eph. 2.17, 19. qua peccator se­peratus à mundo receptus est in dei familiàm.

Partes habet tres. Prima est Ioh. 15.19. Electio, quae est sepera­tio peccatoris à mundo. Secunda est Donatio patris Ioh. 17.6, 7.2. & 10.29. qua salvandum Chri­sto dat. Tertia est vnio, Ioh. 17.20, 21. Eph. 5.31. Ioh. 15.1, 2. Eph. 2.20, 21, 22. quae est in­sitio in Christum, & cum eodem coa­litio: vt Christus speciali ratione ca­put [Page] sit, peccator membrum: Haec v­nio realis & maximè arcta est non ta­men per contactum vllum, vel co­mixtionem, vel ferruminationem a­nimae ad animam, vel Act. 4.32. etiam per nu­dam consentionem animorum: sed Eph. 2.22. Phil. 2.1. per communionem & 2. Pet. 1.4. efficaciam eiusdem Esai. 65.1. Ezech. 16.1. Eph. 2.3. Spiritus; qui infinitus est & potest perinde res maximè disjunctas vnire: sicut eadem anima caput & pe­des coniungit.

Vocationis exequutio suis constat mediis.

Primum est. Salutaris auditio ver­bi Rom. 7.7. quando homini in peccatis mor­tuo & de salute ne cogitanti quidem extrinsecus enunciatur verbum Dei: Ioh. 1.12. Esa. 55.1. lex primò ostendens peccatum & peccati poenam damnationem: tum Evangelium ostendens salutem in Christo cum conditione fidei: & in­tus 1. Ioh. 2, 27. oculi illuminantur, Act. 16.14. Psal. 40.6. Ioh. 6.44. Isa. 54.5. cor & aures aperiuntur vt audiat & verè intelligat verbum Dei predicatum.

Secundum est: Ezec. 11.19. Emollitio cordis quod penitus conterendum est, vt sit i­doneum ad recipiendam salutarem [Page 49] gratiam. Ad cor emolliendum Act. 2.37, 38. Luc. 15.14, 15.16, 17, 18. Mat. 15.24. qua­tuor inserviunt.

1. Cognitio legis Dei.

2. Cognitio tum peccati & Origi­nalis & actualium: tum poenarum peccati.

3. Compunctio cordis, quae est sensus irae divinae ob eadem pecca­ta.

4. Sancta desperatio de propriis viribus quod ad salutem attinet.

Tertium est Fides: Ioh. 1.12. & 6.35. Rom. 10.30. cum 33. quae est miran­da efficacia cordis Christum appre­hendentis & ad se recipientis.

Christi receptio est, quando quis­que sibi speciatim applicat Christum eiusque merita, per internam persua­sionem cordis, quae non aliunde exi­stit quàm ex 1. Cor. 2.12. Zech. 12.10. Rom. 8.16. Eph. 1.13. efficaci (vt ita loquar) certioratione Spiritus sancti de mi­sericordia Dei in Christo Iesu.

In ortu fidei quinque sunt gradus siue motus cordis, invicem connexi & à Christianis praecipuè notandi.

Primus: Notitia Luc. 15.17. Evangelij per il­luminationem Spiritus sancti. Huic annexa est in humiliatis, Esa. 53.11. Ioh. 17.3. attenta con­sideratio [Page] promissionum Evangelij, ex intimo sensu inopiae suae: & in illumi­natis omnibus, Hebr. 4.2. 1. Tim. 1.19. & 2.4. Fides generalis, qua praebent assensum Evangelio. Haec si plenior est & perfectior appellatur Coloss. 2.2. Rom. 14.14. Luc. 1.1. 1. Thess. 1.5. [...].

Secundus: Luc. 15.17, 18. Spes veniae, qua pecca­tor etsi nondum sentit remissum esse peccatum, remissibile tamen esse cre­dit.

Tertius: Esuries Ioh. 6.35. & 7.37. Revel. 21.6. Math. 5.6. & vehemens ex­petitio gratiae quae est oblata in Chri­sto Iesu.

Quartus: Heb. 4.16. Accessus ad thronum gratiae, vt apprehenso ibidem Christo inveniamus misericordiam apud De­um. Eius partes sunt duae: prima est Psal. 32.5. 2. Sam. 12.13. Luc. 15.20. humilima confessio peccatorum; quae particularium esse debet, si nota sint peccata: generalis tantùm, si, ig­nota: & eam iam actam immediatè sequetur peccatorum remissio coram Deo. Secunda est Luc. 15.21. Act. 8.22. deprecatio pro re­missione peccatorum Rom. 8.26. cum gemiti­bus inexplicabilibus, & cum perseue­rantia.

Quintus: Specialis persuasio cordi [Page 50] à Spiritu sancto impressa, Mat. 9.2. & 15.18. qua pro­missiones Evangelicas quisque sibi speciatim applicat; Mat. 15.22, 23, 24, 25, 26, 27. Ioh. 20.29. Heb. 11.1. etiam ante expe­rientiam.

Haec de ortu fidei: cuius praeterea sunt gradus insignes duo, infimus & supremus.

Infimus est [...], quae est Mat. 8.25. par­va vel infirma fides, velut Mat. 17.20. granum si­napis & Esa. 42.3. linum fumigans: quod prae­debilitate nec calorem, nec flammam sed tantum fumos emittit.

Infirma fides est quando ex illis quinque gradibus, vel Rom. 14.2, 3. Mat. 16.16. cū 17.23. Luc. 9.45. Act. 1.6. notitia, vel Mar. 9.24. applicatio promissionum valde infir­ma est; caeteris quidem firmis.

De hac tenendae sunt duae regulae. 1a. Serium credendi studium & Mat. 5.6. Revel. 21.6. Psal. 145.19. de­siderium obtinendae gratiae, nascentis fidei semen est. 2a. Deus Luc. 17.5.6. non as­pernatur exiguam fidem, modo pau­latim crescat, & media quibus incre­menta dantur non repudiet.

Summus gradus fidei est Rom. 19.20, 21. & 8.38. [...], quae est non solum vera & certa sed etiam plena persuasio cordis qua statuit Christianus Deum amare [Page] se & velle sibi speciatim Christum e­iusque gratias omnes, Psal. 23.6. cum 1,2, 3, 4, 5. 1. Sam. 17.32, 33, 34, 35, 36. ad salutem pertinentes dare. Iste gradus sequitur post sensum, observationem, experi­entiam habitam de amore Dei.

CAP. XVII. De secundo gradu decla­rationis amoris Dei.

SEcundus gradus est Iustificatio, 2. Cor. 5.21. 1. Cor. 1.30. Rom. 5.17, 18, 19. qua credentes iusti coram Deo per o­bedientiam Christi acceptantur. Eius partes duae sunt, Remissio peccatorum & Imputatio iustitiae. Remissio peccatorum est, Colos. 1.22. 1. Pet. 2.25 qua reatus & poena peccati à credēte per Christi passionem removetur.

Imputatio iustitiae, 2. Cor. 5.21. Psal. 32.1. Rom. c. 4. totū.qua per iustiti­am Christi credentes obtecta peccati culpa, iusti censentur. Forma Iustifica­tionis est quaedam translatio peccato­rum credentis in Christum & vicissim iustitiae Christi in credentem, per im­putationem facta; vt apparet in isto Diagrammate.

Christus Salvator justus.
Iustificatus
  • Passio.
  • Obedientia.
  • Sanctitas.
Salvandus pec­cator.
Peccator
  • Reatus.
  • Inobedientia.
  • Corruptio.

Iustificationi annexa est Adoptio, per quam, omnes ad eam Eph. 1.5. praedesti­nati Ioh. 1.12. potestatem accipiunt vt actu censeantur filij Dei per Iesum Chri­stum.

Hinc etiam multis privilegiis do­nantur. Primò sunt Rom. 8.7. haeredes Dei: De­inde sunt Ibid. cohaeredes Christi & Rev. 1.6. Re­ges. Tertiò, Rom. 8.26.36, 37. Psal. 89.32, 33. afflictiones omnes & iam 2. Cor. 12.8. defectus atque lapsus tantum sunt 2. Sam. 7.14. castigationes paternae ad bonum illorum. Quartò, 1. Cor. 3.22, 23. Hebr. 2.7, 8. 1. Tim. 4.2, 3, 4 Dominium habent in omnes creaturas terrae. Postremò, [Page] Hebr. 1.14. Psal. 34.7. Angelos habeat ministros ad com­modum suum.

CAP. XVIII. De tertio gradu declara­tionis amoris Dei.

TErtius gradus est Sanctificatio, 1. Ioh. 3.9. Rom. 8.1. Eph. 4.24. qua credentes li­berati à tyrannide peccati, paulatim intrinsecus reno­vantur in sanctita­te & iustitia.

Sanctificationis partes sunt, Mor­tificatio & viuificatio.

Rom. 6.2, 3, 4, 5. Gal. 5.24. Mortificatio peccati, qua pecca­ti vis paulatim debilitatur & interi­mitur. Eius

Remedium, est mors & sepultura Christi, à quibus vis procedit, quae vim grassandi peccato adimit, & quasi in sepulchro facit mori & computres­cere.

Eph. 4.23, 24 Eph. 2.1. Gal. 2.20. Vivificatio, est qua sanctitas in­haerens & inchoata, perpetuo & pau­latim [Page 52] augetur. Rom. 8.23, 26. 1. Cor. 15.45. Primo enim accipi­mus primitias spiritus, tum earum continuam auctionem. Eius

Iob. 33.24. Rom. 8.9, 10. Efficiens est Spiritus sanctus effica­citerse in credentes insinuans, & in iis sanctitatem creans.

Phil. 3.10. Remedium est virtus à resurrectio­ne Christi emanans in eos & faciens vt in vitam novam resurgant.

Sanctitas rursus 1. Thess. 5.23. pro facultatum hominis varietate multiplex est.

1. Sanctitas mentis est eius Coloss. 1.9. 1. cor. 12.8. illu­minatio in agnitionem voluntatis Dei. Estque spiritualis vel intelligen­tia vel sapientia. Intelligentia spiritu­alis est, qua notam verbi Dei verita­tem agnoscimus. Sapientia est, qua ve­ritas eadem ad res & actiones parti­culares rectè administ [...]andas, pro cir­cumstantiis personarum, locorum, temporum, applicatur.

Vtriusque effecta sunt, Hebr. 5.14. phil. 1.10. discretio boni & mali, 1. Iohn 4.1 1. thess. 5.21. act. 17.11. dijudicatio spirituum, Psal. 1.2. & 119.15. psal. 107. totus Meditationes de verbo & operibus Dei, Psal. 119.33. agnitio internae caecitatis.

2. Sanctitas Psal. 119.11. & 16.7. Luc. 2.51. memoriae, est vis cu­stodiendi rem bonam menti oblatam, [Page] & eiusdem reminiscentia.

3. Sanctitas conscientiae, est 1. Tim. 1.19, 1. cor. 4.3. act. 23.1. cum 24.16. psal. 26.1, 2, 3. vis excusandi hominem de peccatis om­nibus in Christo remissis, & de vita cum integritate acta. Hinc oritur in­terna Phil. 4.17. pax Dei, & externa Prou. 28.1. in vultu alacritas.

4. Sanctitas voluntatis, Phil. 2.13. rom. 7.14. qua inci­pit velle bonum, & malum nolle. Est ergo partim à peccato liberata, partim serva.

5. Sanctitas affectionum, 1. Thess. 5.23 est ea­rum recta commotio. Hac laude in­primis sunt illustres, 1. Spes, Rom. 8.23. qua cum suspirijs expectamus comple­mentum redemptionis. Spei confirma­tae & Coloss. 1.23. 1. pet. 1.3. viuae sua quo (que) est [...]. 2. Timor Hebr. 6.11. offensionis dei f ob miseri­cordiam. 3. g Vilis aestimatio omni­um prae Christo Iesu. 4. Phil. 3.7, 8. Amor erga Deum in Christo, qui sit instar mortis & sicut ignis qui non potest extingui. 5. Zelus Cant. 8.6, 7. feruidus erga gloriam Dei. 6. Mat. 6.9. rom. 9.3. Angor excrucians animum ob peccata mundi. 7. Rom. 14.17. act. 9.31. Exuperantia gaudij Spiritus Sancti.

6. Sanctitas corporis 2. Pet. 2.6, 7. per quamRom. 6.19. iob. 32.1. [Page 53] aptum est, vt sit instrumentum animi in bono perficiendo.

CAP. XIX. DE RESIPISCEN­tia, & eius fructibus.

ESANCTIFICA­TIONE exoritur resipiscentia: ne­mo enim prius resipuerit quàm peccatum coepe­rit odisse.

Resipiscentia est, Act. 26.20. 1. ioh. 3.3. quando quis conuertit se ad De­um. Hoc autem fit, quando quispiam actus à Spiritu Sancto, Psal. 119.112 57. 1. Ioh. 3.3. Act. 11.23. statuit, vult, desiderat, conatur, peccata sua relin­quere, & vitam novam agere.

Resipiscentiae fructus est Christiana conversatio, in qua Act. 26.20. mat. 3.8, 20. eduntur opera digna ijs qui resipiscunt.

Christiana conversatio est, qua Christum Mat. 11.29. 1. pet. 4.1. & 2.21. imitantes 2. Tim. 3.12. 1. pet, 3.10. Deo novam [Page] obedientiam per eum praestamus.

Nouae obedientiae duo sunt admi­nicula, Ieiunium & votum.

Ioel 2. cap. Ieiunium est quo Vers. 1. ad 12. sentientes vel defectum alicuius boni vel calamita­tem impendentem in se vel alios Vers. 15.16. 1. cor. 7.5. Dan. 10.3. ab omnibus vitae adiumentis ad tempús abstinent Vers. 12.13.17. vt diligentius explorent peccata sua & humillimas deprecati­ones, Vers. 14. ad iram dei auertendam, faci­ant.

Votum quo (que) inseruit ad nos in of­ficijs sanctitatis continendos: eius au­tem rectè nuncupandi rationem in explicatione 3. mand. posuimus.

Nonae obedientiae partes sunt, Mat. 16.24. Ab­negatio nostri & professio Christi.

Abnegatio nostri est vel Christi­ana militia vel tollerantia crucis.

CAP. XX. DE CHRISTIANA MILITIA.

CHristiana militia est de bello Spirituali ritè gerendo.

Eius partes sunt, Apparatus & confli­ctus.

Ad apparatum adhibenda Eph. 6.11.13. est Pa­noplia dei. cuius partes sunt praecipue sex: 1. veritas. 2. iustitia 3. obe­dientia euangelica 4. fides. 5. ver­bum dei. 6. preces assiduae & fer­uentes 1. Pet. 5.9. cum vigilantia.

Conflictus est actio mutua spiritua­liter certantium.

Eph. 6.12. Certantes snnt, Tentator & miles Christianus. Tentator est vel princeps vel subsidiarius. Princeps est Satanas cum suis angelis qui spirituales sunt nequitiae in caelestibus. Subsidiarius est Caro & Mundus.

Horum actio Tentatio est; qua in­stigatur homo ad 2. Pet. 2.11. malum animae sa­luti noxium.

[Page]In milite duo consideranda sunt: Ephes. 6.13. Antistasis & Lapsus.

Antistasis est, qua tentationi resistit 1. Ioh. 2.14. 1. pet. 5.8. ephes. 6.16. psal. 91.13. per gratiam intus agentem. Ad hanc firmandam ista inseruiunt prophyla­ctica.

1. Tentatus ad peccatum, non so­lum abstineto,Ioh. 8.44 gen. 3.6. sed etiam contrarium diligenter facito.

2. Aslerenti Satanae nunquam as­sentiendum; Mar. 1.25. mat. 8.29. act. 16.l7. August. Serm. 241. siue dicat verum, siue accuset falsò, siue blandiatur.

3. Tentatio 2. Pet. 5.8. vna expectanda est ex altera, etiam tum maximè quando hostis quasi actis inducijs quiescit. Nam diabolus otium malitiae suae nun­quam facit.

Galat. 6.1. Lapsus est quo miles ex infirmita­te deficit hostium impetu victus.

Huc pertinet Remedium Spiritua­le, quod ad 2. Cor. 8.12. [...] faciendam est aptum. & hîc duo semper cogitanda sunt.

1. Si adsit promtus animus, quis (que) acceptus est pro ea gratia quam habet, non pro ea quam non habet.

2. In ijs omnibus qui volunt piè vi­uere [Page 55] in Christo potentia dei perfici­enda est per infirmitates.

Conflictus est triplex. Primus est circa vocationem.

Hîc tentatio est Mat. 13.4.5, 6, 7, 19. Diaboli conatus in mente excaecanda, & corde indu­rando ne verbum Dei sit ad salutem efficax.

Antistasis in vocandis fit per Psal. 40.6. Ioh. 6.44. Act. 16.14. Iacob. 1.21. Spi­ritum Dei, qui dat aures vt audiant, & verbum cordi inserit, vt 1. Pet. 1.22. 1. Ioh. 3.9. regenera­tionis fiat immortale semen.

Antistasis in vocatis est quando Luc. 8.15. in corde honesto Hebr. 4.2. sermonem audi­tum cum fide miscent.

Hîc prophylactica sunt. 1. Eccles. 5.1, 2. Prae­meditatio de vi & vsu verbi. 2. Act. 16.14. Mē ­tis attentio. 3. Cordis Ioh. 7.37. esuries. 4. Psal. 26.6. Innocentia vitae. 5. Iacob. 1.22. Abiectio prauorum affectuum. 6. Act. 2.37. Cordis in­ternus concentus cum audito verbo. 7. Psal. 119.11. Occultatio verbi in corde ne pec­cemus. 8. Esa. 66.2. Act. 10.33. Tremor ob Dei praesen­tiam in conuentu Ecclesiae.

Lapsus est Apoc. 3.15. Tepor in verbo recipi­endo & eiusdem neglectus, vel eti­am ad errorem defectio. Horum re­medium [Page] est Gal. 6.1. 1. Tim. 1.20. Math. 4 3. subiectio, fratrum & Ministrorum censuris facien­da.

Secundus conflictus est circa fi­dem.

Tentatio est illusio iniecta cordi à Diabolo, vt, non es electus, non es iu­stificatus; Fidem non habes, dam­nandus es ob peccata. Illusionum quoque istarum procatarctica sunt. 1. Psal. 73.12, 13. Iob. 13.23, 24, 25, 26. Res aduersae, vt pericula, dam­na, persequutiones, scandala tristi­ssima. 2. Iob. 19.25. Esa. 53.11. Rom. 8.38. Recordatio pecca­ti praeteriti. 3. Sensus mortis iam adstantis.

Antistasis fit per veram fidem, Christum eiusque merita singula speciatim applicantem, hoc modo; credo me non damnandum, sed electum in Christo & iustificatum es­se.

Prophylacticon est, in tentatione non Phil. 3.12, 14. Ioh. 3.14. aspicere fidem sed obiectum fi­dei, Christum.

Lapsus est Psa. 77.7, 8, 9. & 22.1. Isa. 44.14. dubitatio vel Des­speratio de Electione & de misericor­dia [Page 56] Dei.

Remedium est duplex: primum Phil. 1.6. Luc. 17.5. operatio Spiritus Sancti exusci­tantis fidem & augentis.

Alterum est sancta meditatio, quae multiplex est. 1. 1. Ioh. 3.23. Mandatum esse Dei vt credamus in Christum. 2. Esa. 55.1. mat. 11.28. ioh. 3.15. Promissiones Evangelicas indefi­nitas esse & neminem excludere, nisi quis forte seipsum excluserit. 3. Du­bitationes & Desperationes gra­uissima esse peccata. 4. Rom. 4.18. Contra spem sub spe credendum cum A­brahamo. 5. Esa. 54.10. psal. 103.11. Et misericordiam Dei & 1. Ioh. 2.1, 2. psal. 130.7. efficaciam obedientiae Christi esse infinitam. 6. Obe­dientiam Deo debitam, Rom. 8.5. & 7.20, 21, 22. affectu magis quam effectu aestimandam es­se. 7. Rom. 11.29. Act. 10.43. Remisso peccato vel vno, es­se omnia remissa: quia remissio semel data absque vlla praescrip­tione temporis in aeternum est data. 8. Rom. 5.20. 2. Cor. 12.8. Lapsu non tolli gratiam & fidem sed illustra­ri.

[Page]Tertius conflictus est circa sancti­ficationem.

Tentatio est 1. Chro. 21.1. Ioh. 13.3. sollicitatio ad pec­catum, prout natura cuiusque & oc­casio tulerit.

In hac tentatione Diabolus pec­catum admittendum mirè extenuat partim opponendo misericordiam Dei, partim peccati poenas occultan­do.

Deinde praebent ei subsidium. 1o. Gal. 5.17, 19, 20, 21. Iacob. 1.14. Caro quae concupiscit aduersus Spi­ritum quâ gignendo prauos motus & affectus, quâ bonos obruendo. 2o. Eph. 3.2. 1. Ioh. 2.16. Mundus, qui voluptate, vtilitate, glo­ria, prauis exemplis ad inobedienti­am abducit.

Antistasis fit Gal. 5.17, 22, 23, 24, 26. per concupiscentiam Spiritus qui bonos motus & affectus gignit, prauos autem dispellit.

Prophylactica sunt. 1. Gal. 5.10. Rom. 6.23. Nullum peccatum leue existimare. 2. 1. Thess. 5.22. Jud. 23.v. Oc­casiones peccatorum fugere: de his il­lud, longe, tarde, citò. 3. Rom. 13.4. Paruis peccatis subigendis assuescere, vt tan­dem vincantur vel maxima. 4. Vo­cationi incumbere, & in ea semper a­liquid [Page 57] operosè agere. 5. Prov. 28.14. Carni las­ciuienti opponere legem, iudicia dei, vltimum iudicium, praesentiam Dei gloriosam, &c.

Lapsus est quum quis praeoccupa­tus Gen. 39.9. ad offensam aliquam deficit. Gal. 6.1. Hîc Mat. 27.3, 4, 5. Satanas peccatum admissum mirè exaggerat, & peccatorem adhi­bitis Dei iudiciis accusat atque ter­ret.

Remedium est 2. Cor. 7.9. Resipiscentia re­novata: vers. 10. cuius initium est dolor se­cundum deum ob idem peccatum; fructus verò Vers. 11. septem praecipuè sunt. 1. Studium bene agendi. 2. A, [...].i. Psal. 32.5. confessio peccati coram Deo cum deprecatione culpae. 3. Indig­natio contra se ob offensam. 4. Ti­morPsal. 130.3. non tam poenae quam offensio­nis Dei. 5. Desiderium plenae reno­vationis à peccato. 6. Zelus in Deo diligendo & praeceptis eius ample­ctendis. 7. Vindicta, qua caro do­matur ne in posterum talis offensa fi­at.

CAP. XXI. DE TOLERAN­tia crucis.

TOlerantia crucis est de cruce ritè perferenda.

Crux Mat. 16.24. colos. 1.24. est affli­ctionum certa mē ­sura, cuique fideli­um à Deo desti­nata.

Haec animo prompto suscipienda tum est, quum fuerit à Deo imposi­ta.

Sustinenda quoque est Colos. 1.11. luc. 21.9. cum pati­entia & perseuerantia.

Patientiae prophylactica sunt. 1. Gen. 45.4, 5. 2. sam. 16.10. Corroboratio Spiritus sancti. 2. San­cta meditatio quae multiplex est. 1. Psal. 119.71. Fideles non affligi casu sed consi­lio & prouidentia Dei res omnes op­tima ratione disponentis. 2. 2. Cor. 1.9. esa. 26.16. exod. 14.10. hos. 5.15. psal. 78.34. Affli­ctiones, vtcunque acerbae sint, vtiles [Page 58] tamen esse & bonas. Quia faciunt, vt Ier. 31.18. coram Deo de Hebr. 12.11. peccatis humiliati, Esa. 28.19. psal. 30.7. 2. cor. 12.8. iob. 42.6. pacem & Phil. 3.29. 1 cor. 10.10. 2. sam. 7.14. psal. 50.15. sanctimoniam consequa­mur. 3. Promisisse Deum auxilium, mitigationem poenarum, praesentiam suam & liberationem. 4. 1. Pet. 4.3. 2. cor. 4.10. colos. 1.24. Chri­stum nobiscum afflictionum omnium socium esse. 5. Psa. 34.7. 2. reg. 6.16. Angelos defensores adesse timentibus Deum.

CAP. XXII. DE INVOCATI­ONE DEI.

HActenus de Ab­negatione nostri, sequitur professio Christi: Act. 9.45. matth. 25.40. Quae re­spicit vel ipsum Christū vel Chri­sti membra, id est, fideles.

Professio, quae in ipsum Christum directè fertur est vel perpetua vel in pe­riculis [Page] tantùm.

Perpetua, est 1. Cor. 1.2. act. 9.14. Invocatio Dei Coloss. 3.17. quae semper facienda est per Mediatorem Christum.

Phil. 4.6. Invocatio Dei est, vel Precatio vel gratiarum actio.

Precationis partes sunt duae, Mar. 11.24. Pe­titio & assensus. Petitio est qua 1. Ioh. 5.14. iuxta verbum Dei imploramus opem eius de necessariis quae desunt. In singulis petitionibus exprimenda sunt duo: 1. Sam. 1.10. dan. 9.4.16. psal. 130 1. iohn. 2.7. sensus indigentiae nostrae & 1. Sam. 1.15. Iam. 2.19. psal. 143.6. desideri­um gratiae Dei, indigentiam supplen­tis.

Assensus est quo Deum & petitio­nes iam factas opportunè concessurū & 1. Ioh. 5.14, 15 mat. 6.13. credimus, & apud Deum testa­mur.

Fideles vtcunque in precibus Iacob. 5.16. luc. 1.13.8, 18. iona. 4.2. rom. 8.26. gen. 19.18. suas infirmitates ostendunt: Rom. 8.16. psal. 6.1, 2, 3, 4. cum 8.9. & 20.5 & 35.9. & 35.18.28. & 16.7. eximium ta­men sensum percipiunt gratiae diuinae; presertim quando feruidè & continen­ter Deum invocant.

Gratiarum Actio est qua Psal. 45.1. eph. 5.18, 19, 20. psal. 36.9. cum lae­titia & exultatione cordis Dei laudes celebramus pro beneficijs vel accep­tis vel promissis.

CAP. XXIII. DE APOLOGIA & Martyrio.

PRofessio Christi in periculis est vel oris vel facti.

Rom. 10.10. psal. 22.23. Oris vt Apolo­gia Christiana. quae est 1. Pet. 3.15. act. 7.1. &c. quando corā infidelibus in Mat. 7.6. qui­bus resipiscentiae spes est, periclitata Dei gloria, quoties opus est, veritatem Christianae religionis, cum timore & mansuetudine praeparati confite­mur.

Professio facti est Martyrium, Mar­tyrium est quando Christianus pro 1. Pet. 2.20. act. 7. doctrina fidei, pro Mar. 6.27, 18. iustitia, pro 1. Ioh. 5.16. 2. Cor. 12.15. fra­trum salute, etiam mortem ab aduer­sarijs Christi illatam suscipit.

Interim Mat. 5.29. & 10.23. ioh. 10.39. act. 9.30. 1. reg. 18.13. act. 20.22. fuga Christianis permit­tenda est, si spiritu confirmati non sunt.

CAP. XXIIII. DE AEDIFICATI­one & Eleemosyna in­ter fideles.

PRofessio Christi quae respicit eius membra, id est, sā ­ctos & fideles, est vel aedificatio vel eleemosyna.

Rom. 14.19. AEdificatio estomne id offici­um erga fratres, quo vel augentur in Christo vel in eo magis coalescunt. Huc pertinent, Mat. 5.16. 1. pet. 2.12. sanctum exemplum, Hebr. 3.13. rom. 1.12. exhortatio,1. Thes. 4.18. iam. 5.16. consolatio,1. Thes. 5.14. rom. 15.14. Admonitio: cuius praestandae sanctus modus est, Gal. 6.1. mat 7.5. 2. tim. 4.2. iud 22. si Spiritu comitatis & quasi conscius eiusdem infirmitatis Mat. 18.16. fratrem Hebr. 11.24. om­nem de culpa Iob. 32.6, 7, 8. certò cognita Rom. 15.14. 2. tim. 4.2. è verbo Dei Lev. 19.17. luc. 14.7.12. statim monueris.

Eleemosyna sanctorum propria est, qua 2. Cor. 8.3. act. 2.44, 45. Divites pauperum inopiam, ex [Page 60] abundantia sua, iuxta vires suas & eti­am supra vires, subleuant.

CAP. XXV. DE QVARTO GRADV declarationis amoris Dei: & de statu Electorum quando sunt mortui.

QVartus gradus de­clarationis amo­ris Dei est Rom. 8.30. glori­ficatio: quae Phil. 3.21. 1. cor. 15.44, 45, 49. psal. 17.15. est perfecta Sancto­rum transforma­tio in imaginem filij Dei.

Initium glorificationis est in mor­te: absolutio & complementum fit in vltimo Iudicio.

Mors Electorum est 1. Cor. 15.18. act. 7.60. somnus in Christo, in quo fit seperatio corporis & animae: corporis,1. Cor. 15.36. vt putrescendo fi­at capax gloriae: animae, Apoc. 21.27. rom. 7.25. vt plenè san­ctificata, [Page] Luc. 23.42. apoc. 14.13. immediatè post seperationē in coelum transferatur. 1. Cor. 15.55. hebr. 2.15. Mors ergo fidelibus minus timenda est; vtpote cui stimulus à Christo ablatus est.

Animae in coelum receptae,Apoc. 5.8, 9. & 14.1, 4. Psal. 149.1. ibidem manent vsque ad vltimum Iudicium, Apoc. 6.10. partim laudantes Deum, partim cō ­summationem regni gloriae plenam­ue foelicitatem & expectantes & pe­tentes.

CAP. XXVI. DE STATV ELECTO­rum in vltimo Iudicio.

VLtimum Iudicium sic erit.

I. Mat. 24.29.30. Immediate ante aduentū Chri­sti, coelorum potesta­tes concutiētur, sol & luna lucem non edent, stellae videbuntur è coelo ca­dere. [Page 61] Lu. 21.27, 27. 2. tim. 4.8. His visis, electiviui laetabuntur, & reprobi contremiscent.

II. Tum coelum 2. Pet. 3.14. 15. conflagrans ro­tularum stridore praeteribit, & elemen­ta, cum terra, & operibus quae sunt in ea, exusta peribunt. Eodem tempore Mat. 24.31. 1. thes. 4.16. quo haec fiunt, vltima tuba audietur per Archangelum insonanda, Mat. 24.30. 1. thes. 4.17. Chri­stusue adueniet subitò in nubibus cum potentia & gloria, & comitatu Angelorum.

III. Iam ad auditam tubam Ele­cti mortui suis corporibus resurgent: & corpora redacta in cinerem & lace­rata, virtute Dei restituentur, atque a­nimae è coelorum sede in corpora tra­ducentur. 1. Cor. 15.52. Qui viui tum corporis fue­rint, in momento mutabuntur, & haec mutatio erit instar mortis. 1. Rom. 8.25. 1. cor. 1.30. Tū erit re­demptio corporis & omnium electo­rum corpora fient 1. Cor. 15.43, 44, 45. mat. 24.31, 33. & 25.32, 33. similia glorioso corpori Christi ideoue erunt spiritua­lia, immortalia, gloriosa, omni impo­tentia & infirmitate vacua.

IIII. Tum omnibus coactis antè thronum Christi, electos seperatos à reprobis & in aërem evectos. 1. Thes. [Page] 4.5. ad dextram statuet, ijsque Apoc. 20.12. in li­bro vitae conscriptis sententiam dicet. Venite benedicti patris mei, & possidete regnum paratum vobis à fundamentis mundi.

CAP. XXVII. De statu Electorum post vl­timum iudicium.

POST vlti­mum Iudici­um immedia­tè sequetur ae­terna beati­tudo in coe­lis.

Beatitudo est,1. Cor. 15.28. qua Deus ipse est omnia in omnibus Electis. Rom. 6.23. 2. tim. 4.8. apoc. 22.12. Estque merces bonorum operum, gratuita quidem propter imputatam electis Christi iustitiam.

Beatitudinis partes, duae vita aeter­na [Page 62] & gloria completa.

Vita aeterna est Ioh. 14.23. 1. ioh. 4.15, 16. apoc. 21.3.23. & 22.2, 5. cōmunio cum deo, qua deus ipse per Christū Agnū, Ele­ctis vita est. Nā in coelo non egebunt cibo, potu, sōno, aëre, calore, frigore, respiratione, medicina, vestimentis, luce solis & stellarum: sed horum om­nium vicem supplebit spiritus Dei, 1. Cor. 15.45. rom. 8.11. à quo immediatè viuificati in aeter­num manebunt.

Gloria completa est mirabilis E­lectorum excellentia qua optimè se habebunt. Haec gloria in tribus est. 1. Apoc. 22.4. psal. 17.15. Quod faciem Dei, id est, gloriam & maiestatem intuebuntur. 2. 1. Ioh. 3.2. phil. 3.21. Quod erunt Christo, simillimi, id est, iusti, sancti, incorruptibiles, gloriosi, ho­norabiles, clari, pulchri, fortes, po­tentes, agiles. 3. Quod possidebunt 1. Pet. 1.4. mat. 25.34. rev. 5.10. & 21.7. haereditatem regni coelorum & eti­am coelum atque terram perignem re­nouata.

Vtriusque fructus duplex erit, Psal. 16.11. & 36.8, 9. Lae­titia sempeterna & perfectus Dei cul­tus.

Cultus Dei partes sunt Apoc. 21.3. & 5.12. & 11.17. laus Dei & Gratiarum actio.

[Page]Modus praestandi hunc cultum est, Apoc. 21.22. Deum colere per Deum. In coelo non erit templum, ceremonia, Sacramen­tum, sed locum istorum supplebit ipse Deus & Agnus, id est, Christus.

Tempus. Apoc. 7.15. sine vlla intermissione quotidianum est.

Corollarium.

SIC Deus saluan­do Electos,Eph. 1.18, 19. & 3.18. & iusti­tiam & misericor­diam ostendit: iu­stitiam, quod pec­cata Electorum in persona filij vindi­cauit; misericordiam, quod ijs pecca­ta propter filij merita remisit.

Haec autem omnia sic decreuit De­us,Prou. 16.4. & tandem perficiet ad nominis sui gloriam.

CAP. XXIII. DE REPROBATI­onis decreto.

HActenus de decreto E­lectionis: sequitur de­cretum reprobationis, 1. Pet. 2.8. Iud. 4. 1. Thes. 5.9. Rom. 9.22. quo Deus iusto iudi­cio certos constituit rejicere ad aeternam damnationem, ad laudem iustitiae.

In exequutione huius decreti con­siderantur fundamentum & gradus.

Fundamentum exequendae Rom. 11.32. 1. Pet. 2.8. repro­bationis, est lapsus Adami, per quem Reprobus & peccato & damnationi obnoxius est. Hîc notandum est, sic Deum aliquos decreuisse damnare, vt omnis damationis & culpa & meritū in ipsis hominibus resideret.

Porro, quos Deus rejecit ad dam­nationem, eos odio habet. Hoc odium Dei est, quo Deus reprobos in pecca­tum lapsos, ob id peccatū detestatur. [Page] Et hoc odium effectum est lapsus A­dami, decreti verò reprobationis, non antecedens est, neque causa, sed tan­tum consequens.

CAP. XXVIII. De gradibus exequutionis de­treti Reprobationis.

REprobi sunt vel infantes vel A­dulti.

In reprobis in­fantibus Exequu­tio decreti sic est. Rom. 9.6. ad 24. Vbi primùm na­ti sunt ob primarij & natiui peccati re­atum sibi relicti, morientes reproban­tur in aeternum.

Reprobi adulti sunt duorum gene­rum, vocati (vocatione nimirum inef­ficaci) et non vocati.

In reprobis qui vocantur, exequutio decreti reprobationis tres habet gra­dus, [Page 64] Agnitionem vocationis diuinae, Relapsum, Damnationem.

Agnitio Mat. 22.13. vocationis Dei, est qua Reprobi ad tempus subjiciunt se voca­tioni per verbi praedicationem factae. Eiusque alij quinque sunt gradus.

Hebr. 6.4. 2. pet. 2.2. Primus est Illuminatio, qua in­struuntur à Spiritu sancto ad intelligē ­tiam & agnitionem verbi.

Secundus est Mat. 27.3. 1. sam. 6.21. hebr. 12.17. 1. reg. 21.27. num. 23.10. math. 25.1. [...], id est, poenitentia qua Reprobus. 1. Agnos­cit peccatum. 2. Sensu irae diuinae ob peccatum compungitur. 3. Dolet ob poenam peccati. 4. Confitetur pec­catum. 5. Deum in puniendo pec­cato iustum fatetur. 6. Salutem desi­derat. Ier. 2.20. psal. 78.34. Sub cruce resipiscentiam pol­licetur, his verbis; non peccabo ampli­us.

Tertius gradus Iam. 2.19. luc. 18.13. math. 13.20. ioh. 2.24. est Fides tempora­ria, qua Reprobus promissionibus in Christo factis confusè credit. Confusè dico: quia reprobus certos saluandos credit, se speciatim saluandum non credit, quia generali fide contentus, nunquam sibi promissiones Dei ap­plicat; ne dum concipit, propositum, [Page] desiderium, conatum applicationis, vel etiam luctam vllam cum securita­te & diffidentia.

Quartus est Hebr. 6.4. gustus, & donorum coelestium, vt iustificationis, sanctifi­cationis: & virtutum futuri sae culi. Hic gustus est quidam sensus in cordibus reproborum quo percipiunt excellen­tiam beneficiorum Dei, ijs tamen per­inde non fruuntur. Aliud est gustare dapes in convivio, aliud ijsdem vesci & nutriri.

Quintus, est Mar. 6.20. 1. sam. 10.9. act. 8.13. 2. reg. 30.16, 30, 31. vitae externa sanctitas: sub qua continetur Zelus in professio­ne religionis reverentia & timor erga Ministros Dei: vitae in Plurimis e­mendatio.

Secundus gradus exequutionis de­creti reprobationis in adultis vocatis, est Relapsus, qui sic efficitur. Heb. 3.12, 13. 1. tim. 1.19. Primo Reprobus peccato aliquo decipitur. 2. Cor illius eodem peccato obdu­ratur. 3. Obduratum cor malum & peruersum euadit. 4. Tum sequitur eius incredulitas, qua audito & cogni­to Dei verbo non amplius assentitur. 5. Hanc immediatè sequitur Aposta­sia [...] [Page 65] [...] [Page] [Page 65] à side in Christum.

Haec Apostasia quandoque est pec­catum in Spiritum Sanctum. Hebr. 6.4. & 10.26. 1. ioh. 5.14. Quod est, quando quisciens ex obstinatione blasphemias mittit in veritatem diui­nam. Haec cordis obstinatio oritur ex inveteratis affectibus, odio, inuidia, malitia, directè in Deum ipsum & Christum. Nomen habet, non quod in personam Spiritus, sed quia contra do­num Spiritus, id est, illuminationem fi­at. Irremissibile est, ex eo tantum quod fidem & poenitentiam excludit.

Post Apostasiam sequitur pollutio, Gen. 15.16. quae est ipsa plenitudo iniquitatis, sanctificationi penitus contraria.

Tertius gradus est Damnatio qua reprobi aeterno supplicio addicuntur. Luc. 16.22, 23 Damnationis exequutio incipit in morte, perficitur in vltimo Iudicio.

Exequutio Decreti Reprobationis in Infidelibus non vocatis sic est. Eph. 4.18. rom. 1.23, 28. prov. 18.3. Pri­mum à natura habent Ignorantiam & vanitatem mentis. 2. Post eam sequi­tur obduratio cordis qua fiunt omnis doloris ob peccata, expertes. 3. Dein­de existit reprobus sensus, qui est quā ­do [Page] naturale rationis & iudicij lumen de rebus bonis & malis extinguitur. 4. Vbi cor dedoluit, tum oritur per­petratio impuritatis [...]. 5. His accedit pollutio quae est plenitudo peccati. 6. Postremo his omnibus tribuitur iusta merces, nimirum hor­renda damnatio.

CAP. XXIX. De statu Reproborum quando sunt mortui.

MOrs reprobi est se­peratio corporis & animae: corporis quidem, vt ad tem­pus in humo intere­at: 1. Pet. 3.19. luc. 8.21. mar. 1.24. math. 25.41. 2. pet. 2.4. animae, vt hor­rorem sentiat in a­bysso vsque ad tempus vltimi Iudicij: quo tempore horrendissimum in ig­nem Abyssi projicietur.1. Sam. 25.36. math. 27.5.

2. Reprobi quando moriuntur vel insensati & stupidi fiunt instarlapidū: vel terribili horrore conscientiae & de­speratione de salute velut gurgite ab­sorbentur.

CAP. XXX. De damnatione Reproborum in vltimo Iudicio.

IN Luc. 21.17. ioh. 5.29. math. 25.41. 1. thess. 4.15, 16, 17. vltimo iudicio ad auditam tubā viui horrore percussi, in momento mutabuntur: mortui resurgent ad damnationem. Vtrique erunt corpori­bus immortalibus quidem, sed tamen ingloriis: & ad sinistram Christi Iudicis super terram stātes, sententiam dam­nationis audient: Abite à me maledi­cti in ignem aeternum, qui paratus est Diabolo & Angelis eius.

CAP. XXXI. De statu Reproborum in inferno.

POST sententiam damnationis e­nunciatam, sequitur mors aeter­na, cuius hic status erit.

1. Seperantur Reprobià praesentia 2. Thes. 1.9. math. 5.8. & gloria Dei.

2. Summa confusione atque a­cerbissima ignominia afficiuntur: quia reuelantur omnia corum occulta sce­lera & peccata.1. Ioh. 2.28.

3. Societatem habent Math. 25.41. cum Dia­bolo & Angelis eius.

[Page]4. Incredibili horrore Isa. 66.24. & summa anxietate toti cruciantur ex sensu irae diuinae in eos effusae in aeternum. Hinc, poena damnatorum appellatur Apoc. 21.8. Ignis inferni, vermis, fletus & Math. 13.42. stridor dentium, tenebrae exteriores, &c.

COROLLARIVM.

ATque ita est plena exequutio de­creti reprobationis;Rom. 9.14.15, 16, 17. vnde elucet summa Dei iustitia in puniendo pec­cato, ex qua etiam Dei gloria, quam sibi vt vltimum finem in his omnibus proposuit.1. Cor. 10.31. Eundem ergo tibi finem Chri­stianus proponito.

FINIS.

Errata inprimis corrigenda.

Pag. 12. a. l. 17. pro altero, lege alte­ra. pag. 3. b. l. 5. dele, eorum. pag. 26. b. l. 13. lege, protasis. pag. 30. b. l. 8. lege, hoc. pag. 31. b. l. 20. pro, risus lege, ir­risio. pag. 35. a. l. 24. lege. 1. Sam. 20.18. pag. 35. b. l. 11. lege, racematione. pag. 34. a. l. 18. lege, inventum. pag. 45. b. l. 12. recitationi. pag. 45. b. l. 15. benefi­cia. pag. 44. b. l. 6. [...]. pag. 50. a. l. 25. [...].

SYNOPSIS SIVE TABVLA INDICANS SERIEM CAVSARVM & salutis & damnationis, iuxta verbum Dei.

‘Deus omnia condidit propter seipsum, etiam impium in diem malum. Pro. 16.4.’‘Annon habet potestatem figulus in lutum, vt ex eadem mas­sa faciat, aliud quidem vas in decus, aliudin contumeliam? Rom 9. vers. 21.’‘Si quis in Christo est, nova creatura est. 1. Cor. 5.17.’

PATER. DEVS. FILIVS. SPIRI­TVS SAN­ctus. 1. [...] 2. Decretum Dei. Praedestinatio. Dubitatio de Electione. Decretum Ele­ctionis. Decretum Re­probationis. Creatio. Lapsus Adami. Status [...]. Odium Deier ga Reprobum. Amor Dei erga Electos in Chri­sto. Christus Media­tor Electorum. Illuminatio confusa. Vocatio in­efficax. Vocatio nulla. Praedicatio & efficax auditio verbi. Sanctitas humanae naturae. [...]. 1. Inut [...]ll [...]s auditio verbi. 2. Desperatio. 3. Dubitatio de fide. Vocatio efficax. Emollitio cordis. Impletio legs. Fides tempora­ria. Agnitio voca­tionis divinae. Ignorantia & vanitas men­tis. FIDES. Mors exera­bilis. Gustus. Excaecatio & induratio cordis. Remissio pec­catorum. Sepultura▪ Zelus. Reprobus sensus. Dubitatio de iustificatione. Iustificatio. Imputatio iu­stitiae. Dominium se­pulchri. Deceptio pec­cati. [...], in peccatis. Mortificatio. Resurrestio à mortuis. Obduratio cor­dis. Concupiscen­tia carnis. Sanctificatio. Viuificatio. Ascensus in coelum. Malitia cordis. Relapsus. Resipiscentia. Sessio ad dex­tram Patris. Incredulitas. Notra obedi­entia. Intercessio. Apostasia. Pollutio. Glorificatio. Mors tempo­taria. Damnatio. Hostes Spiritu­ales vitae aeter­nae. Vita aeterna in coelis. Vltimum iudicium. Mors aeterna in Abysso. Declaratio iusti­tiae & misericor­diae Dei. Declaratio iu­stitis Dei. Gloria Dei.

LECTORI S.
  • Linea maculata indicat seriem causarum omnium salutis à prima ad vltimam.
  • Linea nigra indicat seriem causarum omnium damnationis.
  • A.A.A. Lineae ostendunt, que madmodum Fides apprehendit Christum eiusque beneficia: eaque sigillatim credenti applicat ad eius iustificatio­nem & sanctificationem.
  • B.B.B. Lineae transversim descendentes ostendunt, vbi remedia petenda sunt contra singulas tentationes, à quibus descendunt eaedem Lineae.
  • C.C.C. Indicant hi tres ampliores meatus communicationem Deitatis à Patre in Filium, & à Patre ac Filio in Spiritum Sanctum.
‘O altitudo divitiarum, tum sapientiae tum cognitioni Dei! quàm inscrutabilia sunt eius iudicia, & eius viae impervestigabiles? Rom. 11. vers. 33.’‘Omnia duco pro STERCORIBVS, vt Christum lucrifaci­am, Phil. 3. vers. 8.’‘Non est regnum Dei esca & potus, set iustitia, & pax, & gaudium per Spiritum Sanctum, Rom. 14.17.’‘Dictum Ignatij. AMOR MEVS CRVCIFIXVS EST.’

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Text Creation Partnership. This Phase I text is available for reuse, according to the terms of Creative Commons 0 1.0 Universal. The text can be copied, modified, distributed and performed, even for commercial purposes, all without asking permission.