Ioannis Longlondi Dei gratia Lincolnien[sis] Episcopi, tres conciones reuerendissimo Domino. do. vvaramo Cantuariensi Archiepiscopo totius Angliæ primati merito nuncupatæ. Longland, John, 1473-1547. 1527 Approx. 536 KB of XML-encoded text transcribed from 115 1-bit group-IV TIFF page images. Text Creation Partnership, Ann Arbor, MI ; Oxford (UK) : 2008-09 (EEBO-TCP Phase 1). A06325 STC 16790 ESTC S104090 99839830 99839830 4285

This keyboarded and encoded edition of the work described above is co-owned by the institutions providing financial support to the Early English Books Online Text Creation Partnership. This Phase I text is available for reuse, according to the terms of Creative Commons 0 1.0 Universal. The text can be copied, modified, distributed and performed, even for commercial purposes, all without asking permission.

Early English books online. (EEBO-TCP ; phase 1, no. A06325) Transcribed from: (Early English Books Online ; image set 4285) Images scanned from microfilm: (Early English books, 1475-1640 ; 102:14) Ioannis Longlondi Dei gratia Lincolnien[sis] Episcopi, tres conciones reuerendissimo Domino. do. vvaramo Cantuariensi Archiepiscopo totius Angliæ primati merito nuncupatæ. Longland, John, 1473-1547. Caius, Thomas, d. 1572, attributed name. [4], 54, [1], 55-109 leaves Impressum per Richardum Pynson, [[London] : [1527?]] Quinque sermones--STC. Imprint from colophon; publication date conjectured by STC. Translated by T. Caius?--STC. Reproduction of the original in the British Library.

Created by converting TCP files to TEI P5 using tcp2tei.xsl, TEI @ Oxford.

EEBO-TCP is a partnership between the Universities of Michigan and Oxford and the publisher ProQuest to create accurately transcribed and encoded texts based on the image sets published by ProQuest via their Early English Books Online (EEBO) database (http://eebo.chadwyck.com). The general aim of EEBO-TCP is to encode one copy (usually the first edition) of every monographic English-language title published between 1473 and 1700 available in EEBO.

EEBO-TCP aimed to produce large quantities of textual data within the usual project restraints of time and funding, and therefore chose to create diplomatic transcriptions (as opposed to critical editions) with light-touch, mainly structural encoding based on the Text Encoding Initiative (http://www.tei-c.org).

The EEBO-TCP project was divided into two phases. The 25,363 texts created during Phase 1 of the project have been released into the public domain as of 1 January 2015. Anyone can now take and use these texts for their own purposes, but we respectfully request that due credit and attribution is given to their original source.

Users should be aware of the process of creating the TCP texts, and therefore of any assumptions that can be made about the data.

Text selection was based on the New Cambridge Bibliography of English Literature (NCBEL). If an author (or for an anonymous work, the title) appears in NCBEL, then their works are eligible for inclusion. Selection was intended to range over a wide variety of subject areas, to reflect the true nature of the print record of the period. In general, first editions of a works in English were prioritized, although there are a number of works in other languages, notably Latin and Welsh, included and sometimes a second or later edition of a work was chosen if there was a compelling reason to do so.

Image sets were sent to external keying companies for transcription and basic encoding. Quality assurance was then carried out by editorial teams in Oxford and Michigan. 5% (or 5 pages, whichever is the greater) of each text was proofread for accuracy and those which did not meet QA standards were returned to the keyers to be redone. After proofreading, the encoding was enhanced and/or corrected and characters marked as illegible were corrected where possible up to a limit of 100 instances per text. Any remaining illegibles were encoded as <gap>s. Understanding these processes should make clear that, while the overall quality of TCP data is very good, some errors will remain and some readable characters will be marked as illegible. Users should bear in mind that in all likelihood such instances will never have been looked at by a TCP editor.

The texts were encoded and linked to page images in accordance with level 4 of the TEI in Libraries guidelines.

Copies of the texts have been issued variously as SGML (TCP schema; ASCII text with mnemonic sdata character entities); displayable XML (TCP schema; characters represented either as UTF-8 Unicode or text strings within braces); or lossless XML (TEI P5, characters represented either as UTF-8 Unicode or TEI g elements).

Keying and markup guidelines are available at the Text Creation Partnership web site.

lat Sermons, English -- 16th century. 2004-08 Assigned for keying and markup 2004-10 Keyed and coded from ProQuest page images 2007-07 Sampled and proofread 2007-07 Text and markup reviewed and edited 2008-02 Batch review (QC) and XML conversion

IOANNIS LONGLONDI DEI gratia Lincolnien̄ Episcopi, tres conciones reuerendissimo Domino. do. vvaramo Cantuariensi Archiepiscopo totius Angliae primati merito nuncupatae.

NVPER VBI VERBA feceram uenerande pater in tua caeterorum que presulum illustri praesentia, qui cōueneratis ea gratia ut He resis Lutheranae iam serpere incipientis in Anglia saeminaria pro uirili tolleretis: cogitabam apud me rem illam adeo memorabilē et actionem tam celebrem haud obliuione penitus abolendam. Nec aliam tum uiam eius reseruandae paratiorem arbitrabar q̄ si concionem ipsam quae tum mihi forte fortuna obuenit in qua de conuentu illo et eius causa dicitur, memoriae cōmendarem: non ideo certe ꝙ in ea quid relatu dignum habeatur, sed ne res ipsa memoratu dignissima deleatur. Et quia duas alias non multum absimilis materiae conciones habebam, quarum alteram dixi in monastico cetu, quando dominus Thomas cardinalis et Archiepiscopus Eboracensis cum Laurentio Tiiulo sancti Thomae in parione cardinali uisitationem illam suam apud inclytum VVestmonasterium iuxta Londinum in domo (quod dicunt) capitulari celebrabant, alteram uero in iaciendo fundamēto Collegij quod cō ditum ac situm est in eo loco ubi caenobium ante, sanctae Fredisvvidae steterat. Huic illas annectere decreui, ut tres simul tantae paternitati meritissime nuncuparem, eo temporis ordine quo declamaui. Prima fuit concio uisitationis habitae, secunda iacti fundaminis, tertia cōuentus episcoporum ad abolendas hereses. Iuxta hunc eundem ordinem tua paternitas accipiet, Oro gratanter accipias. Nam amor hic erga te meus et in me tua merita praecipua, causa sunt ꝙ tibi dedicem, sed et alia causa subest ꝙ tu nec immerito primas habearis et Archiepiscopus noster cui debe mus obedientiam· Et ideo quod in confessu coepiscoporū gestū est, ubi et tu simul aderas, (ut ab istiusmodi tam praeclaris actis haud abesse soles) tuae paternitati uisum est, ante alios omnes oportere dedicari. Q̄q̄ urgentes praeterea causae sint quae mouere possent plurimum, ut hoc ipsum facerē. Primum ꝙ Oxonia te peperit et prouexit ad hunc apicem, quae mihi tecum cōmunis est mater: cuius collegia sicut ingenue nos aluerunt, ita quo magis excreuerint et floruerit, eo delectamur amplius. Haec Theologiae mihi paruum uber aperuit, tibi iuris amplissimum in udit: ut reliquam studij tui praestantiam haud conumerem. Certe ab ipsis incunbulis doctrinae que rudimentis sic institutus es et studiose profecisti, ut necessariarū disciplinarū nihil intermitteres, et deni que in ipsius iuris studio pro fine perstares. Nec abs re ꝓfecto: quoniam ea scientia est quae decus suum apud omnes singulariter ostendit, utilitatem cunctis ex aequo cōmunem in se cōplectitur, necessitatem sui, uarijs argumentis aperte demonstrat. Diuinarum enim haec simul et humanarum rerum peritiam habet, et habere cupientibus abunde suggerit. Quo quid (quaeso) melius, illustrius, aut humano generi conducibilius uel aliunde dari, uel ab ipso deo conferri potuit? Huius origo uetustissima, si tamen non aeterna ut quae cum deo eta deo semper extiterit: excellentia maxima, utilitas admiranda. Exordium eius nonnulli (nec iniuria) numini referunt acceptum. De diuina lege, nihil addubitandum. Multi primaeuis hominibus, aut hominum prīcipibus potius, immo uitae lucernis ac luminibus tribuendum extimant, Hermes (ut aiunt) Trimegistus Egyptijs, Phoroneus Argiuis, Solon Atheniēsibus, Lacedemonijs Lycurgus, Numa Romanis, et alijs alij leges instituerunt. Qui quod Hermeti, multo ueratius Abrahamo Mosi que tribuissent. Hij nan que quod ab ipso deo tam familiariter ipsos edocente sumpserūt: ad totius Orbis aptissima gubernacula ueracissime trāstulerunt. Authore Plutharco non errabis si septem illis sophis quos adeo mirata est Graecia primas in condendis legibus attribuas. Ne que desunt qui Cererem primam esse legiferam asseuerent, quae sicut fruges ac alimenta sic et leges adinuenisset: ut corpus et animum una pasceret. Homines etenim tam legibus seruari q̄ ali cibis oportet. At illi si quod simulachro ueritatis, ipsi ueritati synceriter ascripsissent: non absurda ratione moti uideri possent. Si patriarchis, prophetis: si ducibus at que regibus: si caeteris afflatu diuino concitatis: si Christo deo et honini legum conditionem assignassent: optima at que inuicta se ratione firmassent. Ab hijs etenim corporis at que animae nutrimentum pariter emersit. Ab hijs legum latio caepit, et in hos desinit. Verumenimuero si quis ultra limites naturae non aspiciat, inueniet ex ipsis philosophiae penetralibus, ex adytis Socraticae disciplinae tanq̄ e diuino quodam sacrario, leges ab inijtio profectas esse. Moralis enim est philosophiae quam Socrates tanq̄ e coelo deuocasse scribitur, uirtutum ac uiciorum naturam et discrimen adaperire: ad illas acriter hortando ab hijs acertime de hortari. Sed eo leges aut ipsa philosophia sunt superiores, aut eius saltem sunt portio prestantissima, ꝙ ille imperio uindicta que nituntur haec solum hortando dehortando que procedit, Laudare sequi que uirtutem et uicia fugere ac detestari legibus cum morali ciuili que disciplina cōmune est: sed leges insuper uirtutes ex merito premijs ornant, fauoribus augent, et honoribus extollunt: flagitia uero non uetant modo, sed debitis etiam supplicijs admissa castigant. Ad obseruationem virtutis et honestae conuersationis impellunt, a turpi uiciosa que uita retrabunt inuitos: igne ferro simili que censurarum seueritate scelera de ciuitatibus excludunt, ut uirtures ibi solas inserant, qua solū gratia sunt utiliter a maioribus introductae. Harū ita que utilitatem si perspicere cupias, inde facillime colliges si res quas per legum authoritatē adipiscimur, introspicias. Quales sunt libertas, pax, tranquillitas, et honeste prospere que uiuendi facultas. Libertas inaestimabilis profecto thesaurus, in seruitutem cito recidit, si leges auferas. Sublata legum authoritate, pax omnis euanescit et tranquillitas: nihil in uita quietum, nil tutum aut honestum cōstare poterit, ut mori sit satius q̄ exleges uiuere: non esse melius, q̄ sic esse. Quicquid multis laboribus maximis que periculis quaesitum est, si sic teneamus ut in usum nostrum tuto et quiete conuertere possimus, totum id bonitati legum debemus: quae nisi libidines insanas et abominandas cupiditates perditorum hominum infringerent at que cohiberent, latronum parricidarum et sicariorum indignissima turba bonis ac honestis quibus que uiris omnem tranquille uiuēdi locum intercluderent. Quid ab homicidio uel adulterio, quid orbem ab omni flagitio libera nisi timor et reuerentia legum? An uxores in complexu uirorū, in sinu parentum liberi: an usq̄ ulli tuti forent nisi legum beneficio? Extra id, non hospes ab hospite tutus, nemo rerum suarum sed nec uitae securus. Iura inuēta metu iniusti fateare necesse est. Tempora si fastos que uelis euoluere mūdi (ut inquit Horacius). Ante leges conditas impotentiorem uiribus aeditior caedebat ut in grege Taurus. Tum ob id caeperant ponere leges, ne quis fur esset, neu latro ne quis adulter, ne quis ullis se criminibus inficeret aut ab honestioris uitae tramite deuiaret. Bonos ita que studiosos que lex ipsa coronat, malos arguendo corrigit: elatos deprimit, dum humiles ac modestos euehit et sublimat: uoluptuosos cruciat, et castos exhilarat: ambiciosos exinanit, dum gloriae refugos ad honorem ac gloriam eleuat: laboriosos muneribus donat, dum torpentes et ociosos excitat: col lapsum ecclesiae statum reparat et instaurat, dum cunctos errores atterit et expellit. Hinc nan que uelut e prato florum omni genere consperso, quaecun que iu antrem ecclesiasticam, quaecun que uirtutum aedificia struunt, quecun que uicia comprimunt et ardores concupiscentiae restingunt: tanq̄ ad manum habemus. Hinc euangelica margarita queritur, erthesaurus absconditus adinuenitur. Hinc arma sumuntur quibus heretici qui que iugulantur, quibus osores perfidi sacramentorum orthodoxae que ecclesiae prosternuntur. Hinc abunde promitur quo CHRISTI qui est sponsus ecclesiae, sponsae que libertates appositissime tueamur. Hinc Arrij, Sabellij, Eunomij, Cherinthi, Nouati, Nepotiani, Montani, Hebionis, Hussi, Vvycleffy caeterorum que prorsus heresiarcharum capita contunduntur, et ipsorum omnia membra vastātur. Hinc imperatores et reges, sacerdotes et pontifices audiunt, quo regere regi que debeant: hinc totius populi norma deriuarur, hinc omnis humanae uitae synceritas et religio pendet. Sola legum maiestas salutis et uitae custos est fidissima, sola societatis humanae uinculum indissolubile. Ad cuius noticiam qui diuino munere longo que studio conscenderint, magnum prae caeteris honorem ac uenerationem indipiscuntur. Hijs magistratus et officia (nec immerito) comittuntur, hijs rerum et regnorum arbitria creduntur, in horum iudicijs difficillima quae que negotia collocantur. Vnde crassus non illepide censuit domum Iuriscōsulti totius oraculum ciuitatis esse: ut a quo omnes calamitosi et grauati subsidium expetunt, responsa uitae que consilia flagitant. Illuc plaeri que anxij soliciti que ueniūt, qui responsis gratis tanq̄ ab Apolline receptis, spe bona pleni redeunt. Quam obrem legum uocantur antistites, humanae uitae duces et rerum diuinarum simul et humanarū sacerdotes et praeclari iudices. Inter quos tu uenerāde presul eluces, ut inter stellas Luna minores. Hoc ita que quicquid est exigui muneris, leta frōte tua paternitas admittat: et quod exposcit praesens patrocinium impendat. Valeat tua paternitas ueneranda.

¶ IOANNIS LONGLONDI DEI GRATIA Lincolniensis episcopi declamatio, coram reuerendissimis in Christo patribus, domino, dn̄o Thoma miseratione diuina Romanae ecclesiae presbytero Cardinali, Eboracens archiepiscopo, Angliae que •• ncellario: et domino Laurentio Cardinali, sedis apostolicae de latere quo que legatis, prī cipio uisitationis: ordinis beati Benedicti, apud inclitum VVestmonasterium inite, decimo die Ianuarij Anno salutis. 1519.

DESCENDAM ET VIDEBO, Ge. xviii. utrum clamorem qui uenit ad me opere compleuerint: an non est ita, ut sciam.

¶ POSTEA q̄ primus parens hominum uestem nuptialem, uestem illam omni candore, omni suauitaie conspersam, uestem opulentissimam qua dominus illum exornarat, spontaneus exuerat: postq̄ originalem iusticiam qua uiuere potuit illesus ac impollutus ineternum, infoelix abiecerat: magnificentissimi donatoris gratiam et amorem simul effudit. Effusa dei gratia, paradisum amoenissimam at que tutissimam amplius inhabitare non potuit, Desyderiū sāctorū patrū videndi christū redempturū. sed in terram de qua sumptus erat, eiectus est: ubi commissi poenas non solus ipse luit, sed omnigenae quo que posteritati miseriarum omnium longeuam sarcinam imposuit. Tandem intelligens (nam uexatio dat intellectum) omnium malorum genus ex ista diuinae gratiae amissione prouenire: Esaie. xx viii. continuo gratie recipiendae desyderio quasi tabescens, in dies magis que clamitare cepit Veni domine, ueni, uide, uisita uineam istam. psal. lxxix Veni ostende faciem tuam, 〈◊〉 s lui erimus. Venias obsecro, iam noli tardare, relaxa fa inora, sordes ablue, Ibidem. peccata tuae plebis absterge. Veni inq̄ domine, Psal. Cv. ueni et uisita nos in salutari tuo. Visitari cupit hic humanum genus, ut post uitae correctionem deletam que poenitentia culpam, redeat in gratiam: quam sibi restitutam uti que conseruet, et conseruatam augeat. Sic orabat lapsus Adamus, in Adamo genus humanum. Sic clamabant sancti patres in limbo, sic uisitari praeoptabat suo quis que iustus ordine post Adamum us que ad CHRISTVM, qui est salutaris immo uerissima salus omnium hominum: qua se uisitari, se que donari postulabant, Psal. Cv. tam crebro supplicātes Visita nos uisita nos domine, uisita nos in salutari tuo. De quibus CHRISTVS, de quorum desyderijs intimis ait apostolis Multi iustiuoluerunt uidere quae uos uidetis, Mat. xiii. et non uiderunt: et audire quae uos auditis et non audierunt. At horum lacrimosa suspiria, horum singultus, et ductos alto de pectore gemitus, clementissime prospiciens deus pater Vbi uenit plenitudo temporis misit filium suum, Gala. iiii. ut horū uotiuo clamori satisfaceret: et benignissimus filius cum in forma dei esset, Phili. ii. semetipsum exinaniuit formā serui accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inuentus ut homo: Ioānis. i. Baruch 3. Gala. iiii. cū esset uerbum, caro factus est et habitauit in nobis, in terris uisus et cum hominibus conuersatus est: factus est sub lege, factus obediens us que ad mortem, ut eos q sub lege erant copiosissimo sanguinis sui precio redimeret, ut peccatores ex infero rum ergastulo uinctos uisitando solueret, ut impie uiuentes ad uiam uirtutis, ut errantes et inscios ad lumen ueritatis reducetet, ut omnes ad charitatem et beatitudinē exemplo suo prouocaret. Vniuersis ea redemptio sufficit: sed sūt qui sibi uirtutem eius precludunt, dum uitam adaptare nolūt ut recipiant. Formanda est uita ad imitationem Christi hijs, qui uolūt regni eius cohaeredes esse. Deriuat enim Christus a deo patre quod hominibus proponat imitandum. Et q̄q̄ in deo potentia, sapientia, maxima que copia rerum insunt: insunt simul benignitas et clementia, pietas et misericordia: nec tamen potētiam aut sapientiam exigit a nobis, sed misericordiae solius imitationem. Vt misericordiam ante omnia imitari conemur, Christus admoniturus inquit Estote misericordes sicut pater uester coelestis misericors est. Luce. vi. Expo. Estote misericordes (inquit) misericordes, sicut pater coelestis. Notate uerba, sign te mysteria. Notate uerba non hominis, sed Christi: Imitand de in sola mī . non hominis sed omnipotentis dei. Signate mysteria, quibus edocemini sola misericordia sua deum operatum esse salutem hominū: ut inter se semper habendae mutuae charitatis illinc ansam arriperent. Notate ꝙ non dixerit Estote potentes, ꝙ non dixerit estote sapientes, uel estote locupletes sicut pater uester coelestis potens, sapiens aut locuples est: sed tantū estote misericordes. In deo nan que nos imitari uult non quidlibet, sed quod est imitabile. Sapientia, potestas, et opulentia inimitabilia sūt: imitabilis sola misericordia, quam ut assequi collaboremus adhortatur. A reliquorum fastuosis desyderijs ubi que scripturarum absterret, pericula quae sequi solent inculcans. Precipitem appetitum potentiae gloriae que mundanae repentina fere deiectio sequitur:Psal. 7 2 Luce. 1. affirmante propheta Deiecisti eos dum alleuarentur, Et cantico Mariano Dispersit superbos mente cordis sui, Deposuit potentes de sede. Sapientiam seu scientiam superbia saepe comitatur, uel assertore quidem apostolo Scientia inflat: et superbiae ruina comes est.1. ad Cor. 8. Diuitiae concipiunt et pariunt obliuionem dei, quemadmodum Moses prophetarum primus approbat Incrassatus est dilectus et recalcitrauit, Deut. 32. Expo. 2. Para. 15. incrassatus dereliquit deum factorem suum. Qui uero derelinquit deum, derelinquetur ab eo. Derelictus a deo, beneficio uacat aduentus CHRISTI: uacat gratia quam solus CHRISTVS attulit hijs, quos uisitare dignatus est. Ideo non potentiam, non diuitias aut sapientiam nos queritare iubet, in quibus deum non imitari possumus (ꝙ hijs nunq̄ non optime deus utatur, nos ferme semper abutamur) sed misericordiam, sed perpetuum mutue charitatis exercitium, in quo qui dei uestigia consectantur, ueraciter adimplent quod CHRISTVS iniungit Estote misericordes sicut pater uester coelestis misericors est.Luce. 6. Roma. 8. Et hij ueri sunt filij dei qui spiritu dei sic aguntur. Pater enim coelestis: Misericordiam (inquit) uolo, et non sacrificium.Math 9. Expo. En paternam uocem christiane fili. Misericordiam (inquit) uolo, misericordiam. Sed quare se nolle sacrificiū ait? Nō vituper l sacrificiū / sed mī prefert. Sacrificium ne uituperat qui per os prophetae sic omnes alloquitur Sacrificate sacrificium iustitiae?Psal. 4. Nequaq̄ uituperat' non damnat, sed apertissime demonstrat sacrificiū abs que misericordia sibi minime placere, nec esse laude prosequendum. Verum, Scribe et Pharisei christianae doctrinae calumniatores, ad aure dumtaxat popularis ancupium intenti, diuinae que uoluntatis obliti: sacrificia frequētabant intermissis misericordiae ope ibus, e quibus solis uera sidei iustitia nascitur. Quorum idcirco simulatam esse iusticiam CHRISTVS ostendit, et eam acerrime repraehendens,Math. 5. caeteros ita cōmonisacit Nisi abundauerit iusticia uestra plusq̄ scribarum et phariscorum, non intrabitis in regnum coelorum. Quia contempta tu ba pauperiorum et eorum necessitatibus non humaniter adiutis: non arbitremur per solas oblationes et sacrificia, per solas uictimas et holocausta, nos adipisci posse regnum dei.Marc. 12. Nempe proximum diligere tanq̄ seipsum, ma us est omnibus holocaustomatis ac sacri icijs (ut ait euangelista). Ita que pijs ac benignis operibus et quottidianis misericordiarū exercicijs, premia consequamur aeterna necesse est. Oportet, oportet accedentem ad deum credere, quoniam sine fide impossibile est placere deo:Iacobi. 2. at sides sine operibus mortua est, nec ex ide tantum,' sed ex operibus quo que secundū idem exhibitis iusti icatur homo. Horum autem operum cuiusmodi debeant esse (sicut praelibauimus) exemplar cōstituitur ipse IESVS CHRISTVS, qui de se sic ait Exemplū dedi uobis ut quemadmodū ego feci,Ioānis. 13. ita et uos faciatis. Qualiter imitemur et in qualibus operibus: in libro uitae, in sacra scriptura cōtemplabimur. Ex omnibus autem opera misericordiae maximopere proponit imitanda nobis: in quibus (quod possumus) ut illum tanq̄ praeceptorem optimū imitemur oremus. Cum prius ostenderimus quomodo CHRISTVS iussu patris e caelo descendit, ut quos per misericordiam a peccato redimens saluti restituerat, ad imitationem misericordiae cōcitaret: nunc ostendemus (auspice deo) qualiter et ante descendit et semper est descensurus, ut qui suaui consilio duci nolunt ad perpetuam honestatem ac uirtutem, flagello trahat ad uitae correctionem, iuxta quod deis (ut in Genesi scribitur) ait Descendam et uidebo utrum clamorem qui uenit ad me opere compleuerint. Tria genera misericordie. Inter omnia quidem opera misericordiae, errata corrigere uitia que propulsare,Gene. 18. primarium sib locum uendicat: sicut apparet clarissime, in distinctione quadragesima quinta, cap. tria genera. Tria sunt enim genera mi ericordiae, una corporalis, egenti dare cum poteris: altera spiritualis, ei r mittere a quo laesus fueris: tercia delinquentes corrigere et errantes in uiam reducere ueritatis. Vt duo priora transeamus, hoc unum tercium membrum uix tota concio nostra sufficiet enarrare. Hocinter omnia misericordiarum opera primum est, precipuum et deo pariter ac omnibus acceptissimum. Quid enim melius, quid dignius aut praestantius est q̄ peccata sic prohibere ne cōmittantur: et quae cōmissa sunt iustissime retundere? Quid gratiosius, quid sanctius, et quid (ut uere dicam) est diuinius: q̄ curare ut rebus omnibus modus et ordo seruentur? Quid magnificentius aut gloriosius q̄ omnem operam et animi curam huc con erre, ut singuli debitam uiuendi formam obseruent? ut que bene uiuentes uirtutum premia ferant? et errantes in ueram CHRISTI uiam uel inuiti redeant? Rem deo g atissimam facimus quando compatiētes, mala proximorum abstergimus: quando mansuetudo cum seueritate et lenitas cum rectitudinis zelo temperatur: quādo cum apostolo incōmodum aut miseriam aliorum in nostram ipsorum uertimus, uerissimos affectus misericordiae tanq̄ ex ipsis precordijs ita testati Quis infirmatur et ego non in irmor, quis scādalizatur et ego non uror?2. ad Co. 11. Mala proculdubio cōmittētibus potius q̄ incommoda patientibus, est condolendum. Cui mellifiuo spiritu plenus Bernardus ita subscribit Sunt ne in te uiscera christiana o homo, qui corpus plangis a quo recessit anima,Bernar. et non animam a qua recessit deus? Quanto praestat anima corpori, tanto mitius in animam q̄ corpus actitandum. Si chara sint quae foris habemus: quanto charior esse debet quam possidemus intus anima Si negligentes animam, sedulo curemus terrena:Luce. 19. merito reprehendemura CHRISTO cum Phariseis audituri Cuius uestrum bos aut asinus in puteum cadet, et non continuo extrahet eum? At quanto melior est anima hominis asino, quanto boue praestarrior? Asinum etiam alienum uidens in foueam aut uolutabrum periculose delapsum, illico subleuans educis: corpus proximi languidum aut uulneribus affectum fomentis, emplastris et cataplasnatis adiutas: et animam eius tam multo preciosiorem, preciosissi o CHRISTI sanguine redemptam, cum languida fuerit aut alicunde periclitata, non iuuabis? Oues perituras non curabis reducendas ad gregem? Q̄uis mercenarius deserens, amissas fugiat: bonus pastor ne prorsum pereant undi que requiret. Misericors pastor pascet manentes in pascuis, errantes reportabit, et reportaras acri custodia tuebitur.2. ad Cor. 1. Etenim omnipotens deus qui pater est misericordiarum et deus totius consolationis, quum Sodomorum et Gomorre detestanda scelera nimium inualuisse cerneret: corrigere uolens aut extinguere, sic intime dilecto sibi Abrahamo praedicit Descendam et uidebo utrum clamorem qui uenit ad me opere compleuerint,Gene. 18. Expo. an non est ita ut sciam: et pastor optimus immo pastorum primas ac caput ecclesiae CHRISTVS IESVS uere omnes langores nostros ipse tulit,Esa. 53. ulneratus est propter iniquitates nostras, et attritus propter scelera nostra:1. Petri. 2. peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, Deum descē dere quid sit. cuius liuore sanati sumus. At quando deum uel patrem uel filium caelo descendisse dicimus, ne mutationem in alterutro localem inde colligas qui ubi que praesens est, qui omnia continet: sed tunc descendere dicitur quum rerum humanarum prouidentiam, quum humanae fragilitatis se curam habere demonstrans aut peccatis extinctis per flagella peccatores emendat, transgressores corripit, correptos reformat at que reconciliat: aut bene beate que uiueutibus parata praemia distribuit. Quae quidem omnia tunc operatus est et compleuit apertissime:Phili. 2. quando non rapinam arbitratus est esse se equalem deo, sed exinaniens semetipsū ac ormam serui accipiens, descendit et processit ex patre, non ad curandas dumtaxat oues quae perierant: sed ad portandas etiam ipsarum iniquitates. Deu ali •• ascendit / alij descendit. Et licet CHRISTI descensus incarnatio sit eius: in alio tamen sensu alijs sursum est etascendit, alijs deorsum et descendit. Cum tribus electissimis apostolis in montem excelsum ascendit, coram illis in eodem monte transfiguratus est, hijs et caeteris omnibus quibus datum est nosse mysteria et a chana regni caelestis ascendit et sursum est. Scribis Phariseis et horum sequacibus quorum uitam improbat et peccata condemnat, cas igare uolens: plane descendit et deorsum est. Descendit ut flagel is ydolorum cultus, et ubi que diffusa scelera deleret. Hic autem IESVS CHRISTVS clementissimus, postq̄ morte deuicta potitus egregio triumpho contra mortis imperiū celebre tropheum erexit, et regressus unde uenerat, sedit ad dexteram patris ubi nunc ipsum aduocatum habemus: nequaq̄ immemor remansure fragilitatis utut deleta suit iniquitas: ne gregem suū sine pastore derelictum, luporū morsus inuaderet, ne uinea sine culture sterilesceret, ne ecclesia sine rectore uacillaret, ne christiana religio sine diligentia principis insolētia periret, ne totus deni que terrarum orbis sine doctore praeceps in uicia ruens intabesceret: arte p entissima uere que diuina prouidit. Ante recessum uicarium generalem delegit, instituit, et omni modo confirmauit: qui statim a recessu suo sua uice fungeretur in terris, et eadem identidem sunctu os alios seriatim deligendos ostenderet. Quorū unicui que plenam ligandi soluendi que potestatem conferens inquit Tibi dabo claues regni caelorum,Math. 16. Expo. Quodcum que solueris super terram erit solutum et in caelis, et quodcum que ligaueris erit ligatum. Claues ait,Claues Petri. quia claue bifari Petrum, Petri que successores donauit: ut qui dignis ianuas aperiunt, indignos excludant. Haec gemina clauis longa iam patrum serie, peruenit ad Leonem decimum patrem sanctissimum at que uigilantissimum, et meritissimum CHRISTI nunc uicarium: qui non oblitus qualiter deus pater se descēsurum ait ad corrigendos mores peccatorum, et CHRISTVS filius iniquitates ipse perferens aboleuit: illud elogij diuini secum in animo reputans et adimplere praeoptans ait Descendam et uidebo utrum clamoremGene. 18. qui uenit ad me: Delegata potestas summi pontifi is. opere compleuerint. Videbo num errores orbis increbrescant, de quibus tam frequens uociseratio iactitatur: et an errores suos admonitus agnoscere uelit. Sed quoniam non omnibus suam praesentiam exhibere potest: quam accepit a CHRISTO potestatem, dignioribus et sui similioribus (uti necessitas exposcit) ubi que partitur. Ita que iam descēdit ad hūc orbis angulum non ipse, sed cum eius authoritate ac mandatis hij celeberrimi reuerēdissimi que in CHRISTO patres, hij duo cardinales incliti, sedis apostolicae meritissimi de latere legati, duo uiri eximiae uirtutis ac doctrinae, uiri plane apostolici: quibus hoc negotium iniunxit et suam potestatem ita credidit, ut uicia domitent et mores componant, ut maculas abstergant et uitae candorem introducant, e rores ut tollant et lumen ueritatis ostendant, ut mala propulsent et uentura gaudia monstrent: deni que (quo multa paucis absoluam) ut euel ant, destiuant, dissipent, at disperdant, ut aedificent et plantent:Hiere. 1. ut enormitates extirpent et uires uirtutum constabiliant. Verum quia religiosorum nunc res agitur, et ad eorum peculiare solacium ac spirituale gaudium uisitatio praesens instituitur:Lib. 10. de ciuita dei. ad eos noster iam sermo cōuertetur. Et quoniam omnis institutio quae a ratione suscipitur, debet a diflinitione proficisci, ut intelligatur quid sit de quo sermo habetur: principio dicendum quid sit religio et quotuplex. Religio defini ur. Religio uero (ut Augustinus ait) est cultus diuinus, Nempe religio cultū et honorem oli uero deo debitum significat: Reli ia quadruplex. Fit sic quotquot fideles sunt, ijdem religiosi nuncupantur. Vel id designat religio quod sanctitatem quandam synceram et absolutam indicat, quomodo quicū que christiani formatam (ut uocant) fidem habent, qui fidei charitatis opera iugiter annectūt, religiosi sunt: et sic optimi qui que christiani, religiosi merito censentur. Et quia clerici plus caeteris dei cultum at que diuinorum operum prositentur et prae se ferunt exercicium: non absurde seorsum religiosi uoritantur. At qui professione uot que se totos dei, praelati quo que sui subdunt imperio, mundo renunciantes et omnia quae possident, corpus ac animam ultro relinquentes: hij foli praecipue quidem, et autonomatice seu per quandam excellentiam religiosi uocitantur. Hij certe professores apostolicae uitae cum CHRISTO in montem ascendentes auscultant, contemplantur, et quae docentur in scripturis inaudiunt. Audiunt Beati pauperes spiritu, beati qui lugent, beati mundi corde,Math. 5. beati qui persecutionem patiuntur pro nomine CHRISTI. Audiunt Qui uult meus esse discipulus abneger semetipsū,Luce. 9. tollat crucem suam, et sequatur me. Audiunt Si uis perfectus esse,Math. 19. uade et uende omnia quae habes, Da pauperibus et ueni sequere me. Audiunt Thesaurisate uobis thesauros in caelis.Math. 6. Audiunt Qui reliquerint domū, fratres, sorores, patrem, matrem, uxorem, filios,Math. 19. agros, propter nomen meum, centuplum accipient et uitam aeternam possidebunt:Ibidem. et cum apostolis respondent Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te. Nos ad imitationē CHRISTI cūcta facimus: ut CHRISTI patientiam ut CHRISTI exemplar imitemur, omnia patimur. Tria substantialia religionis. Huius autem religionis tria praecipue sunt precepta: Paupertatis uidelicet, obedientiae, Castitatis: quae etiam substantialia dicūtur, propterea ꝙ quotquot eam profitentur, ad haec perpetim obseruanda dent fidem adiuncto uoto solenni. Quanta (mirum) christiane synceriratis inde nascantur exempla, si haec integre seruentur ex professo: sin uiolenter aut tepide custodiantur, grauia surgunt offendicula. Quare cum iam fama percrebuerit ac clamor assiduus ad aures praecati sanctissimi patris deuenerit, nunc istanc, ruinam minitari uel frigide quidem obseruari: idem paterne compatiens ait Descendam 'et uidebo utrum clamorem qui uenit ad me opere compleuerint. Et quod ipse spiritu praesens ait: id hij duo reuerendissimi patres corpore praesentes exequentur. At nos quod nostra nunc interest concionem nostram (quantilla sequetur) eo referamus, ut exhortatio religiosos ad emendationem sui (si qua sit opus) alliciat. Religiosi mū dum contemnent. Et ut status uester religiosissimi uiri religiose teneatur: affectus uestros ab amore mundi primum opottet auertere.1. Ioan. 2. Vos ita Ioannes alloquitur Nolite diligere mundum ne que ea quae in mundo sunt, Omne quod est in mundo concupiscentia carnis est, concupiscentia oculorum, aut superbia uitae. Oculorum ista concupiscentia a deo mentem alienat, sensum distrahit, perfectionem imminuit: quorum contemplatio cum superis esset et in caelo conuersatio inferne rapit, ac totum hominem corrumpit. Oculos igitur claudite, cohibete reliquos sensus, ut solis supernarum rerum speciebus ad mentem pateat introitus: et tunc perfecta dei charitas ad quam anhelare debetis, exclusis mundi lubricis amoribus, manebit in uobis Tunc deus erit in uobis et uos eritis in illo.Ibidem. In hoc scietis ꝙ in illo sitis, si quemadmodum ipse ambulauit et uos ambuletis. Ipse ambulans in paupertate uobis ait,Math. 4. uenite post me. Pro uobis ita que pollicentur apostoli Nos relinquimus omnia ut sequamur te. Quapropter secundum apostolicam traditionem,Math. 19. omnes antiqui patres communi uoto decreuerunt ut religiosi (quatenus deo uigilantius ac tutius inseruirent) sicut unum sentirent in domino,Act. 4. cor unum et animam unam habentes: ita cōmunem quo que substantiam haberent, ut comuniter omnia possiderent, nec auderet quisq̄ aliquid tanq̄ sibi proprium uendicare, uel hoc aut illud suum dicere. Tollenda censuerunt, tollenda de medio monachorum haec duo pronomina Meum at que tuū: Emedio tollenda meum at que tuum. ꝙ ex eis iurgia frequenter et obloquia, ex eis dissentiones, irae, rixae, contentiones, inuidiae, contumeliae, seditiones, et caeterae dissolutiones nōnun que oriantur. Tollendam censuit CHRISTVS omnem solicitudinem mundanam, omnem curam corporalem,Luce. 12. quibus ita praecipit Nolite soliciti esse dicentes Quid manducabimus, quid bibemus, aut quo operiemur: Scit pater uester coelestis ꝙ hijs omnibus indigetis Primum querite regnū dei,Expo. et haec omnia adijcientur uobis. Querite quae dei sunt non quae uestra: querite deum non mundum, lucrum animae non commoda corporis aut mundi compendia: querite sanctam ac religiosam regulam, regulam ueritatis ac uirtutis: et inuente, synceritatē obseruate quo uitam istam monasticam quam habitu nomine que praefertis opere compleatis, et haec omnia adijcientur uobis: nihil necessarium uobis deerit, sed optimus dominus operarijs suis quae sunt huic uitae necessaria prouidebit. Signasti CHRISTVM, signasti quem imiteris o monache, notasti beatos apostolos. Horum ita que uolūtariam, horum sanctam et perfectam paupertatem uolens amplectere. Nunq̄ ab animo tuo recedat, quemadmodum CHRISTVS paupertatem secutus ipse sit, adeo laudarit in alijs at que magnifecerit. Laudauit inquam et extulit uerbi preconio, extulit etiam et sublimauit opere suo. Math. v. quo paupertati beatitudinem futurā ibi praenūciat Beati pauperes spiritu quoniam ipsorum est regnum caelorum. Opere quidem, Bernar. quoniam (ut Bernardus inquit) CHRISTVS pauper natus est, pauper uixit, pauper obijt. Cuidam auaro assentatori uitae suae paupertatem ipse commendando declarat in hunc modum Vulpes foueas habent et uolucres caeli nidos: filius autem hominis non habet ubi caput suū reclinet. Mat. viii. Expo. Voluit ille auarus Scriba IESVM sequi, ut per eius miracula questum faceret. At IESVS me uides inquit, ne domum quidem habere propriam. Quidā ꝓpter diuitias christū secuti sunt. Talē oportet esse qui me sequetur: Et tu bone monache qui cum 'Scriba ex professione fateris Domine IESV sequar te quocun que ieris: amplas porticus et ingentia tectorum spacia metieris? Ibidem. immo latifundia conquires, et quesita omni lacrimonia defendes? CHRISTVS autem quo nemo pauperior, nemo humilior. nemo apud mundum abiectior: hanc ideo formam uilissimam, hanc pauperrimam induit, ut exemplo uitae suae certissimum scopum suis imitatoribus, suis religiosis, suis monachis praefigeret: quorum unicui que cum euangelico adolescente ad uitam caelestem uelut anhelāti responder Si uis perfectus esse uade et uende omnia que habes, et da pauperibus. Hoc audiant omnes religiosi, Mat. xix. Expo. audiant monachi. Audient audient qui ueri monachi sunt. Perfectus solius christi est imitator. Sed nonnulli dicent. Nonne christianis omnibus id CHRISTVS aiebat? Non est ipsis eadem causa quae caeteris. Ipsi se perfectos fore polliciti sunt, quando sese castrauerunt propter tegnum dei. Perfecti uero ministri CHRISTI nihil praeter CHRISTVM habere debent, Math. vi. sicut euangelium cōtonat Nemo potest duobus dominis seruire, Deo et Mammonae. Ita que si perfecti sint, mundana bona non desyderant, sed solo CHRISTO contenti sunt. Sin praeter CHRISTVM quid habeant aut habere desyderēt: perfecti non sūt. Et si perfecti non sint qui se perfectos fore promiserant, si non sint quales uoto se astrinxerāt: ueritas in eis non est Sapien. i. Et os quod mentitur, occidit animam. Quapropter arrige aures tu religiose, CHRISTVM ausculta tu serue dei tibi loquentem, consydera pie monache quid dixerit. Non dixit Si uis perfectus esse potēter epulare, strenue pota, crapulare saepe, dormita saepius: non dixit Si uis esse perfectus ad honores aspira magistratus sublimes appete, ad principatum contende et delicijs fruere: ne que dixit Si perfectus esse uelis agros aut prouētus agrorum conquiras, thesauros accumules, preciosis uestimentis at que uasis domos adornes: aureis, argenteis ue poculis abachum aut memsam instruas: haec aut alia monumenta preciosa recondas. Nihil horū, Facienda pauperibꝰ eleemosyna. nihil horum: sed, sed uendēs (inquit) da: non partem' bonorum tuorum ut Ananias et Saphira timidi dispensatores, qui post uotum ex patrimonio suo portionem precij sibi reseruantes, Act. v. praesenti periere uindicta, expirantes ante pedes Petri. Nec id crudelitate sententiae, sed correptionis exemplo fiebat. Verū omnia (inquit) dato quae iuste possides, si possideas. Quibus (inquies) dabo? Da pauperibus non histrionibus, non parasitis, non assētatoribus, non inanibus seruorū cateruis, sed nec' ullis diuitibus: non consanguineis aut affinibus opulentis. Siue cognatus siue sit alienus, tantū in eo paupertatem consydera. An quibus dicitur: Hospitalitas religio orū decus. hoc obseruatur a religiosis? An ad mensam pauperes inuitant? an hospitales sunt? an fores aperiunt et fercula pauperibus apparant? Si quibus: solis certe diuitibus hostia patefaciunt. Ad pr ndium uel cenam non caecos, non claudos: non debiles sed amicos, sed cognatos et uicinos locupletes inuitane, qui reinuitare uel retribuere possūt. An uagos et peregrinos, pe uias per sepes at que plateas miserabiliter incedentes, an opibus e auxilio destitutos, an Lazarum pro foribus iacentem in domum suam introducunt? an uestimentis nudos operiunt? efurientibus panem frangunt, sitientibus potum erogant? an insi mos et in carcere clausos misericorditer uisitant? Si sic, si sic faciant, probabit eorum facta dominus uisitans eos ex alto: probabit sanctissimus Leo pontifex sūmus, qui nunc descendit ut eos uisitet: probabunt hij spectatissimi patres qui talem inter eos uitam inuentam expetunt. Erubesce religiose, erubesce: uiae praeteritae te pudeat, qui uitam multo aliam q̄ tui sancti patres et precessores actitas. Quomodo signa per ectionis ostendis, quomodo perfecte religionis habitum ut te perfectum ostendas induis, qui non minimam perfectionis partē obseruas? Quomodo religiosus appellari uis qui nec ad plenum religiose uiuis, uix que quid sit uera religio cogno cis? aut si scias, mirum ut in actione tam rarenter exhibeas? Qualiter hodie religio tepescat. Videre uideor uitam religioni contrariam inter complures eorum, qui pro religiosis habentur. Arbitror nimirum, arbitror si uera sint (ut sunt profecto uerissima) quae in sanctorum patrum libris scribuntur, uix umbram religionis, uix umbram nostrae clericalis professionis quae sub ipsis sanctis ab inijcio patribus cepta est: iam in orbe remanere. Nonne si magnificos apparatus, ornamenta preciosa, mensas omnibus artificijs instructas: si lautitijs et exquisitis epulis oneratas, secundis quo que uel tercijs ferculorum missibus et tragimatis etiam (ne quid desit) adamplatas habeant: si uarios equorum ornatus, si aucupiorum, uenationum, negotiorum secularium, irreligiosarum uagationū frequentiam consectentur: si uestium aut aliorum eiuscemodi curiosiatem et molliciem asciscant: nonne magnatum secularium, nonne mundanorum hominū potius q̄ religiosorum haec esse reputabuntur? Haec nimirum omnia synceriter sanctis monachis interdicūtur in Clemētina illa Ne in agro dominico de statu monachorū: In Cle. Ne 〈◊〉 agro dn̄ico. et Legatina Octoboni de monachis. et in Legatina in constitutionibus Octoboni de monachis et alijs religiosis proprietarijs, ubi cuncta ad statum monachorū requisita plene traduntur: que que nociua detruncantur, uenationes, aucupia, negocia secularia, uagationes omnino prohibentur: ubi uestium et omnium aliarum rerum quibus utuntur luxus et excessus accurate tolluntur, adiectis quo que transgressorum et contraueniētium poenis. Arbitrantur tamen nonnulli, ꝙ potentes praeclaris que natalibus orti, minus ample, minus splendide uiuant ac multi religiosorum et clericorum hodie: qui contemptores potius essemus omnis istiusmodi uanitatis et gloriae. Haec sama clamitat. At ut fama sileat miserorum fames ipsa non ilebit: testabuntur egenorum uiscera. Inclamant pauperes quorum causa donata nobis sunt patrimonia, Clamant nudi, clamant infi mi, clamant famelici, clamant siticulosi, ad fores clamant: ad fores iacent, clamant uinculis oppressi. Non sint igitur nostrae aures, non sint nostrae manus immisericordes, non sint inhospita tecta nostra, non obserentur aures ad hos clamores, non claudantur manus: memoria repetamus diuitem et lazarum, huius miseriam et illius immisericordiam ac austeritatem quae dei uindictam excitat. Quapropter quae in nobis est omnis adhibeatur opera ut haec reuocentur in integrum, et uulgi opinio fama que deinde remoueatur. Hic clamor nonne ascendit in aures domini Sabaoth? Ascendit certe in aures illius qui dicit Descendam et uidebo utrum clamorem qui uenit ad me opere compleuerint.Psal. 88. Visitabo (inquit) in uirga iniquitates eorum in aegestate, et penuriam inferam. Bone deus quid dicam amplius? Semper ante ueram expertus sum, sed nunc uerissimam esse perspicio sententiam illam Chrysostomi Nemo laeditur nisi a seipso ut in eo quo que libro qui sic inscribitur,Chryso. multis et manifestis rationibus ostendit. Hodie laeditur ecclesia, cuius antiqua pietas fere deferbuit. Et nūquid a seipsa leditur? A seipsa profecto, Veri praecessores nostri tam religiosi q̄ seculares sacerdotes sanctam ac onerosam agebant uitam, nos multo faciliorem at que molliorem, qui iam priorem uenustatem et pietatem mundanis affectibus infecimus. Non sunt haec non sunt haec arma perfectionis, non sunt haec insignia monastica, non sunt clericalia: non sunt arma lucis, arma uirtutis, arma religionis: non sunt haec stigmata CHRISTI IESV. Vos autem praecipu abnegationem uestri, uos carnis uestrae mortificationem, cōtemptum mundi: uos CHRISTI patientiam, Apostolorum, martyrum, confessorum et sanctarum uirginum imitationem promisistis At isti talia non querebant, talia possidere nolebant. Non excidat e memoria quod legitur Bona ecclesiae bona pauperum esse, et in pauperum necessitates distribuenda. Monasteriorum conditores et primitiui patres haec quae praediximus spernebant, et uos queso spernitote: ne que qui seculo renunciastis, tam oliciti sitis quid manducetis quid bibatis aut quid induamini, non soliciti sitis in hijs terrenis acquirendis. Spreuisse forsan haec omnia nihili que fecisse dicetis. Sed respondeto tunc mihi quisquis id affirmas: Si spernas isthaec omnia, cur ab ingressuris religionem cyphum, coclear, aut simile quid extorques quid in annum probationis ingressuro uestimentū ab amicis exigis? Si uilipendas (ut ais) omnia: quare certa salaria poscis? cur quae refectioni supersunt uenundas? cur non pauperibus distribuis? Oh quo deuenit antiqua illa parsimonia? quorsum abijt religionum auste a uita? ubi tempus quo nihil non cōmun fuit et id comune perpusillum erat, quo dispensatores boni et fideles fideliter omnia pauperibus pro quibus acceperant erogabant? Nunc unicui que plus satis, non est satis: tunc paululū, omnibus satis erat. Si uendere uelis, uende sicut CHRISTVS hortatur omnia quae habes, et da queso, da pauperibus, et ueniēs sequere CHRISTVM IESVM: Tūc que bonus, tūc uerus ac perfectus eris monachus, perfecte religiosus. Quales si uos nunc inuenti fueritis, bene audietis ab hijs duobus reuerēdissimis patribus, ab hijs qui monasticae regulae religiosae que uitae conuenientia constabilient, et enormia dissona que rescindent: per quos uigilantissimus pastor ac pontifex sūmus ait Descēdam 'et uidebo utrum clamorem opere compleuerint. Visurus est an iugum paupertatis obluctantes excusseritis: an et obedientiae iugum, at que castitatis, aequo animo necne tuleritis. Vobis enim CHRISTVS ait Tollite iugum meū super uos et discite a me,Math. 11. quia mitis sum et humilis corde Discite quia castus sum, castissima de uirgine natus Discite quia pauper sum,Math 8. non habens ubi caput reclinem: et obediens sum, patri factus obediens us que ad contumeliam crucis.Phili. 2. Tribus hijs praeceptis CHRISTI iugum (quod idem religionis est) adimpletur,Math. 11. de quo subdit Iugū meum suaue est et onus meum leue. Suaue quidem ac leue est uolentibus ac humilibus: quod impatiētibus, obstreperis, et superbis iniucundum est at que graue. Obedienti triplex. Non omnis autem obedientia probabilis est, sed solum quae perfecta est. Stulta uero et superba uitandae. Stultam intellige, quoties homines ueluti pecora quae natura ad uentrem prona sūt uoluptati se dedunt, uentriculo seruiūt, et carnis affectionibus obediunt. Vnde mentis incertitudo, corporis inquietatio, meditationis impeditio, delectationes indignae, uagi discursus, uenationis et ancupij frequens desyderium, chorearū, lusuum, caeterarum que lasciuiarum appetitio, edacitas, compotatio, somnolentia, sodalicium et omni aria luxuria generantur: quae cum sint inidonea caeteris, a religiosorum ac clericorum cetibus abhorrent. Igitur o sancti, sancti monachi soli deo dedicati, uni altissimo famulaturi: o uiri deo digni, supernae puritatis et angelicae uitae dignationibus insigniti, sicut uas electionis et euangelicae uirtutis custos integerrimus apostolus uobis impēdio consulit Non regnet peccatum in uestro mortali corpore,Ad Ro. 6. ut obediatis concupiscentijs uestris:ad Gala. 5. sed spiritu ambulate et desyderia carnis, nolite perficere, opera carnis nolite adimplere: quae sunt fornicatio, immūditia, impudicicia, luxuria, ebrietates et cōmessationes. Haec, desyderia carnis et opera nolitis adimplere:Ad Colo. 3. Expo. sed Mortificate mēbra, uestra quae sunt super terram. Mortificate ferocientis carnis insolentiam laboribus, mortificate ieiunijs et uigilijs: redigite corpus in seruitutem ut imperium animi conseruantes assiduis orationibus, multis compunctionibus, lachrimis, singultibus et suspirijs feruorem pectoris exprimatis. Frugi conuiuium, thorus asper, et amictus, uilis: perpetuae temperantiae testimonium perhibeant. Sordidae uestes, candidae mentis indicia sint: modicus ac temperatus cibus, flammam carni non subministret: Oclū religiosis sēper euitandum. cellulas uestras copia librorum coornatas habere pro paradiso, unde tanq̄ lignum uitae, scripturarum matura poma decerpite.Hiero. Amate scripturas et carnis uitia non timebitis ait Hieronomus. Nunq̄ liber e manibus aut oculis abscedat, Oratio fia sine intermissione: nec uigil fensus uanae cogitationi pateat,Act. 12. ne que uana cogitatio uarias perturbationes enut •• at. Quae si pectoribus uestris insederint: dominabuntur uestri, et deducent uos ad peccata maxima.Hiero. Semper aliquid operis facitote, quo diabolus inueniat occupatos. Veh monachis illis, ue qui dum proficiscuntur ab Egipto per desertum in terram desyderabilem, dum relicto seculo per arctam uiam religionis et angustam portam conantur ad caelestem uitam: Periculū negligentibꝰ religiosis impē dens. noctes interim a que dies ollas plenas carnium cum filijs Israel suspirantes, iterum in Egiptum reuerti cupiunt, ubi comederant carnes et panem in saturitate super manna nauseando, ueh qui abiecta perfectione in mūdanis oblectamētis se uolutant. Veh qui religionem uentre gula que confundunt quorum deus uenter est et gloria eorum in confusione. Veh hijs qui ante conuersionem,ad Phili. 3. qui ante susceptam religionem parce sobrie que uiuentes: post religionis ingressum gulos fiunt, helluones et potores abiecti. Habet, habet iste deus (uenter inquam) suos quo que mystas et suos clericos, habet religiosos suos et suos monachos qui per ocium quo liberi secularibus negotijs soli spiritui uacarent: in ecclesia torpescūt, laxe, remisse que uiuunt. Veh qui non ex animo frequentant orationes ac lectiones cum secretas at que priuatas, tum uero cōmuniter institutas: sed publica conuenticula, publica magis appetunt, et fabulosas ridiculas que narrationes hauriunt: non amore CHRISTI suspiria mittunt, non contemplatione rapti plorant, non ob propria peccata lachrimati singultiunt, non peccatis aliorum condolent: sed ingurgitacioni sed insolentiae student: pleni ructant, pleni desident, rident, remisse quidem et inaniter plurimum tempus transmittunt. At hij si canones ad se spectantes legere uellent: licentiam gustandi sumendi ue carnes sibi negatam inuenirent, nedum prohibitam ingluuiem: et praeuaricatoribus in sex menses retrusionis poenam impo itam: nisi quoad moderamine quodā aesus carnis egrotis liceat. Obedientia superba id est superborum, dyabolica magis q̄ humana potest appellan: qua murmurantes, indignantes et liuidi trahuntur inuiti ad quid faciendum. Quo modo daemones (iubente CHRISTO) de corporibus obsessis exie unt,Mar. 1. sed exclamantes insultando. Quid rei nobis ecum est? Sed nec haec quidem meritoria. C terum obedientia uera, humilis, deuota et perfecta: est qua quis semetipsum abnegans et CHRISTVM sequens amore dei, uoluntatem suam uoluntati superioris hominis seu praelati sui subijcit in omnibus rebus honestis, canonicis, et non illicitis. Qui taliter obedit nusq̄ iubenti repugnat, nusq̄ causatur aut obmurmurat, nec iusso •• m rationes inquirit uel causas interrogat, quis talia iubere debeat an sibi possit? quomodo possit tam ingens praeceptum adimplere cur non alijs una iubeat? sed humiliter, simpliciter, libenter: sed hilariter et uiriliter omnia perficit. Hanc obedientiae uere speciem Paulo iam conuerso CHRISTVS infudit in exemplū nostri, qui professus a •• bat Domine quid uis faciam?Act. 9. Ac si diceret apertissime' Domine paratus sum ad facienda queuis. Patri talem ipse Christus exhibuit sub mortem,Math. 26. inquiens Non sicut ego uolo pater, sed sicut tu uis Fiat uoluntas tua. Similem formam proposuit apostolis imitandam quando dixit Si quis uult uenire post me abneget semetipsum,Luce. 9. Expo. Crux christi portanda est religiosis. tollat crucem suam et sequatur me. Si quis (inquit) uult uenire post me per amorem debitum, per syncerum imitationis affectum, per dignam conuersationem, et religionem sanctam: abneget semetipsum, uelle suum abijc at, et proprium libitum, propriam uoluntatem alieno sūmittat arbitrio: quia sola uoluntas ardescit in inferno.Bernar. Tolle propriam uoluntatem (Bernardus ait) et non erit infernus. Abnegat autem semetipsum cuius uoluntas non est sua, sed eadem quae dei est: abnegat semetipsum qui non curat seipsum, sed deus solus est sibi curae: non praefert uitam temporaneam amori CHRISTI, cuius causa sanguinem libenter effunderet, et praesentem uitam si necesse foret delectabiliter ob illius honorem amitteret. Sic ergo religiosus abneget semetipsum et ollat rucem suam. Fert crucem suam qui in tentationibus et aduersitatibus pro nomine IESV gaudēs omnia perfert, e manet inuictus a malo: fer crucem suam qui uitam uere religiosam degit, cōtinuam agens poenitentiam, carnem mortificans, tam sua q̄ alio um commissa lugens et miserias omnino deplorans. Tollat ita que crucem suam et sequatur me, et sequatur CHRISTVM, quae dei non quae sunt hominum s piat, ad arduum, ad uiuificum ac salutare diuinae infusionis donum aspiret: sobrie, pie, iuste, et in ueritate religiose regulae semper in hoc seculo uiuat: et futuri deni que seculi gaudia comparabit. Id quod unicui que uestrum paternae uolens diligentissimus pastor ait Descendam 'et uidebo utrum haec omnia opere compleuerint. Postremo de castitate paucis est dicendum quae non est postrema sed inter monasticas uirtutes insignem locum habens. Haec terrenos homines angelis aequiparat, haec ex hominibus fere celites efficit, haec diuinae maiestatis uisionem cōciliat,Math. 5. Expo. authore CHRISTO Beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebūt. Cum mundicie cordis impudicitia corporis esse nequit. Vnde si beati, Sūmum religiosorū decu castitas. tales mundi sint: immundos et carnali desyderio pollutos, miseros esse collige. Videbunt illi deum, uiso que fruentur: isti non fruentur nec uidebut, Omnibus ita que pudicitia conuenit: at religiosis qui uirtutum exemplar alijs esse debent, summopere necessaria est. Quam ut tueantur et conseruent omni cura niti debent. Nec integram seruare poteru t nisi uitent offendicula: qualia sunt suspecta loca, suspecta con ortia, lasciui gestus, solutior uultus, tactus immodestior, praua que colloquia. Foeminarum ubi que societas euitanda: ne si uultus earum cordi tuo haereant, tacitum ueniat sub pectore uulnus. Intaer has facillime candidissimus flos castitatis emarcescit, inter has pudoris lilium excidit. Quid igitur o monache monache serue dei omnipotentis, Uitari debet cōsouiū mulierum. in CHRISTI famulicium electissime: quid foeminarum queris alloquia? quid in claustro, quid in aede, quid in prophani sacria que , quid ullis in locis cum illi stare sustines? quomodo, quomodo praesentiam earum non exhorres? quare temptis quod soli deo debes, inutili cum tis sermone transigis? Dedecet non conuenit in publicis aut manifestis 〈◊〉 eas associes: tantum obest ut in angulis, occultis elotis solas conuenire debeas. Esto mali nihil agas, mali nihil cogite , non ita tamen in amiam fugis: sed ubi ipsi toti que religioni notam inuris. Ideo mulierem fuge tanq̄ pestem. Quan umuis bona, quantumuis sancta,Vergil. pudiea, immo pudicissima sit, tibi pestis est tibi later anguis in herba. Quare consorium, colloquium, et familiaritatem mulieris euita. Consuetudo nan que muliebris mala secularibus,1. ad Co. 7. peiur ecclesiasticis: religiosis multo pessima. Bonū est (inquit apostolus) mulierem non tangere: et nunquid non alloqui aut non uidere quo que mulierem bonum erit?Math. 5. Si qui uiderit mulierem ad concupiscendum fornicetur aut cōmittat adulterium: nonne bonum est non uidere uel alloqui, ne concupiscas? Ne flammae manum admoneas quam nolis urere. Licet accensa lucerna parietem in quo defigis non adurat, fumo tamen denigtat. Sic et accessus monachorum ad mulieres, sic accessus mulierum ad illos, licet in peccatum non erumpat, peccati tamen occasionem, fuliginem infamiae,Eccle. 9. nominis que denigrationem generat. Noli in faciem uirginis intendere (Solomon inquit) ne te scandaliset uultus eius. Sampsonem fortissimum, Solomonem sapientissimum, et electissimum Dauidem corrupit aspectus et loquela mulieris. Vas electionis sentit carnis ardorem,Ad Ro. 7. ut quod non uult ad id quasi compellatur.Hiero. Beatissimus Hieronimus incentiua uiciorum ardorem que naturae ferre non poterat: et tu te arbitraris abs que lapsu et uulnere posse transire, nisi omni custodia te premunieris? Non leue munimentum oportet esse, quo tutus euades. Solum remedium est quod docet apostolus Fuge fornicationem. Sol fuga medetur' huic morbo.1. ad Cor. 6. Expo. Fuge petulcos oculos, petulantes linguas, gestus indecoros: Sol fuga carnis incitamē tū excludit. fuge uultus impudicos, genus enorme uestium, genus omne mulierū: et si qua sit, haec erit euadendi uia ne pecces. Fuge cunctas occasiones peccandi, peccatorum incitamenta que que deuita. Si pius, si moderatus, si castus (quod debes) esse uelis: intra claustrum te contine, monasterij septa uel nunq̄ uel rarenter egredere, ciuitatum et oppidorum frequentias declina, tabernarum te periculis nunq̄ expone, foro et officinis abstine. Quid indignius quid absurdius est, q̄ uidere eos mensarum ministros, rei domestice curatores et oeconomos esse, qui uerbi diuini fideles essēt dispensatores: qui orationibus sine intermissione instarent? Quod magis scandalum aut dedecus esse potest, q̄ soli deo diuino que cultui consecratos et solenniter addictos, uel in foro uenali carnes, pisces, aut quecun que edulia coemere, coempta que domi disponere: uel in foro iudiciali causas exhibere? Iam quidē omnino delictum est in illis ꝙ forū uel iudicium adeūt. Procuratores igitur, questores, et oeconomi uestri seculares ex aequo bono que sint: et uos cum sitis genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, et populus acquisitionis: si uocatione qua uocati estis digni ambuletis, utimini delicijs scripturarum, et harum complexu fruimini. Foelix uestra conscientia, foelix et beata uirginitas, si praeter amorem CHRISTI (qui est sapientia, castitas, obedientia, paupertas, caeterae que uirtutes) nullus alius amor uersetur in corde uestro. Hic amor amorem mundanum, sicut clauus clauum excludat. Vobis selecta uia seruanda, uobis inter huius seculi scorpiones et colubros incedendum, uobis accinctis lumbis, calceatis pedibus, et apprehensis manu baculis, iter per insidias et uenena seculi faciendum: ut conscientiam puram habentes, cum propheta uere dicentes Domine dilexi decorem domus tuae,Psal. 25. et locum habitationis gloriae tuae Vnam petij a te,Psal. 26. hanc requiram ut inhabitem in domo domini omnibus diebus uitae mee: tandem peruenire possitis ad dulces illas Iordanis aquas, terram illam repromissionis intrare, et ad domum dei ascendere. Ad quod ut uos accingant, uel accinctos adiutent et promoueant, conuenerunt authoritate sanctissimi domini Leonis pape, hij duo reuerendissimi celeberrimi que patres in CHRISTO IESV: quibus censendi, corrigendi, restituendi que plena potestas est facta. Pena negligētibꝰ visitatoribus pertimescend . Si que suo non perfungantur eatenus officio, si quae castigāda non castigarint, si quae redintegranda non redintegrarint, si quae redigēda sint in ordinem non ueraciter et plene redegerint: sanguinem uestrum, peccata uestra de manibus eorum requiret iustus dominus in seuero iudicio suo, quo malis poenam inferet, bonis autem uitam perpetuo duraturam donabit: quam nobis omnibus cōcedat CHRISTVS ille IESVS, iustus iudex, fortis, et patiens, qui cū patre et spiritusancto uiuit et regnat deus per seculorum secula Amen.

¶ DEO GRATIA Dominus dedit.

¶ CONCIO IOANNIS LONGLONDI LINcolniensis episcopi, habita coram eruditissimo Oxoniensis Achademiae auditorio in iaciendo collegij 〈…〉 fundamento. Anno dominici natalis. 1525.

SAPIENTIA EDIEICAVIT SIBI domum,Proue. 9. excidit columnas septem, immolauit uictimas suas, miscuit uinum, et proposuit mensam suam. Solomonem optasse sapientiam, et optatam obtinuisse docet historia tercij Regum. Apparens enim ei domninus per somnium Postula quod uis (inquit) ut dem tibi.3. Reg. 3. Ille memoratis erga patrem se que dei beneficijs, perpendens onus imperij iam suis humeris impositum citra magnū sapientiae donum haud quaq̄ posse dirigi: non diuitias, non longam uitam,Tria petijt Solomon a deo. non sanitatem corporis, non uindictam hostium, nec aliud quicq̄ corporale uel mundanum appetit: sed dabis (ait) seruo tuo cor docile, ut populum tuum recto iuditio iudicare possit, et discernere inter bonum et malum. Quibus uerbis tria postulantur: Docilitas, rectitudo iudicij, et boni mali que discretio. Et hijs tribus sapientiae munus absoluitur. Cor docile signanter expetit. At quodnam est hoc cor docile? Cor autem illud docile dicitur, quod facilitate quadam intelligendi apprehendit audita lecta ue, Cor docile des nitur. uiuaci memoria tenet, et alijs eadem facilitate subministrat at que cōmunicat. Cor docile petijt, petijt capacitatem intellectus, tenacitatem memoriae, promtpitudinem et acumen ingenij cum facūdia. Multi ingrati deo, creatorem, datorem uniuersae bonitatis ignorantes, deū grauiter offendentes, a dei cultu recedētes nec eūdem adorantes, ista dote praestantes erant. Accessit proculdubio nonnullis acumen ingenij, fecunditas intelligentiae, memoriae que tenacitas: a quibus rectus, sanus, et diuinus intellectus aberat. Multis captus facilitas et propensio, rerum que mundanarum sapientia data est: quibus uera scripturarum intelligentia, cognitio dei sui que noticia non obtigit: accessit natura foelix quibus gratia mens que bona defuit. Verū Solomonis ista petitio tota, spectauit ad res diuinas. Iam praestat ac multo satius est intellectum habere bonum et diuinitus institutum: q̄ omnem intelligendi facultatem ac promptitudinem alio deerrantem. Exorat ergo Solomon per cor docile facilitatem intelligendi non quamlibet, sed diuinis rebus intentam, exorat facilem animi captū, ingenij uiuidam aciem ac promptitudinem: sed qua coelestia perspiciat, et operando uiuendo que perspectis insistat. Fuere (ut iam dixi) complures ingeniosi, prudentes in rebus administrandis, et in causis inuestigandis sapientes de quibus Apostolus ita pronunciat Obscuratum est insipiens cor eorum, quoniam euanuerunt in cogitationibus suis,Roma. 1. et dicentes se esse sapientes stulti facti sunt. Non enim ueritatem scripturarum, non ueram dei cognitionem, non sui noticiam: sed carnis, sed mundi uolubilem quandam et incertam habebant intelligentiam. Se deus illis manifestauit: et gratias authori tamen non egerunt.Ibidem. Inuisibilia ipsius per ea quae uidentur at que facta sunt intellexerunt, ne que deum tamen intellectum glorificauerunt, non ad dei normam uixerunt. Vnde talis humana sapientia solius mundi corruptioni seruiens, stulticia est apud deum: et eam sub persona dei quo meretur iaculo propheta percutit Perdam (inquiens) sapientiam sapientium et prudentiam prudentium reprobabo.Esa. 19. et 1. Cor. 1. Solomon autem eam docilitatem, eam sapientiam expetit, qua ad deū et diuina acile conscendat: de qua Ioannes scriptum in prophetis recitat Erunt omnes dociles dei.Ioānis. 6. Expo. Vbi per docilitatem intelligunt eam propensionem ac facilitatem suscipiendae doctrinae CHRISTI (sicut attigimus ante) qua pater caeli trahit uenturos ad CHRISTVM. Et ut scolasticis scolastica suo loco memorem, cor docile diuinarum rerum duobus modis appellatur: per abnegationem autem et positionem. Per abnegationem uero docilis est, Cor doc e uobus modis occipitur. quisquis non conformatur huic seculo, sed immaculatum se custodit ad eodem, et omnem eius tristiciam quae mortem operatur exterminat: qui non studet secularibus et humanis operibus, qui non curat terrenas et curiosas adinuētiones, uoluptates mūdi contemnit, illecebrosa ac momentanea gaudia uitat, omnia quae mentem inficiunt uel insectam detinent, quae retrahūt a dei seruitio, immo quecun que non ad uirtutem faciunt, uitam componunt et mores aediftcant, assidue declinat: ac huiusmodi se prebet indisciplinabilem et indocilem. Altero modo positiue docilis esse probatur, qui uicijs uirtutes opponit et pro malis moribus bonos imbibit: qui deum et quae spectant ad eum inprimis agnoscere contendit, leges eius et praecepta, uoluntatem eius omnino disquirit ut impleat, qui semetipsum dei donis et charisimatis sanctispiritus adaptat, semet aptum, se paratum diuinae doctrinae demonstrat, se deo disciplinabilem, se docilem offert. Ita Solomon cor docile rogans non ibi sistit: sed iusticiam, sed pietatem, et omnium actionum rectitudinem efflagitans addit, ut iudicare possit populum, et discernere inter bonum et malum.Psal. 118. Id quod et Dauid pater eius sepius exorans ait Domine doce me iustificationes tuas, Viam iustificationum tuarum instrue me, et exercebor in mirabilibus tuis. Da mihi intellectum et scrutabor legem tuam, et custodiam in toto corde meo, Inclina cor meum deus in testimonia tua et non in auariciam, Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me. Sic (ut Paulus affirmat) seruum dei oportet esse docilem. Si quis nunc querat in quibus oportet esse docilem et flexibilem: ii. Timo. ii Expo. in hijs certe quae spectant ad amorem, ad seruitiū, ad cultum, ad honorem et laudem dei. Tota nan que bonitas serui est nolle quid aliud doceri q̄ quod respicit seruitium domini sui. Nos ita que candidati sapientiae, nos oportet cū Solomone rogare cor docile, quo peruenire possimus ad uerā dei cognitionem, et uni cognito seruire placere que studeamus: non mundo, non carni, non hominibus. Petijt insuper Solomon (ut praenotauimus) populum recte iudicandi facultatem: quae uirtus ad reges et prefectos seorsum attinet. Sed quoniam non adest horum nunerus ad quos sit deuoluta talis authoritas: huins petitionis declarationem in alium locū differemus, et terciae petitioni qua boni mali que discretionem Solomon exoptat instabimus. Hoc opus, hoc studium, parui properemus et ampli. Hoc eque magnis et paruis, eque pauperibus et locupletibus prodesse solet: Horacius. eque neglectum iuuenibus senibus que nocebit. Discrecio semper erquirenda. Haec disceruendi uirtus iudiciū praeeat et sequatur oportet, haec omni recte actioni cohaeret. Sine hac electio boni, mali que declinatio constare nequit, haec inter alias uirtutes emicat, ut inter stellas luna minores. Est autem haec discretio (ne uos ratio uocabuli fallat) progressio quedā siue motus animae directus in id quod reprehēdi non potest, et haec nunq̄ a dictamine rectae rationis, Discrecio definitur. nunq̄ a trutina iustitiae uel ueritatis euariat. Haec uultum, gustum, loquelam, gressum: haec omnem corporis et animi cultum, haec totam uitam instruit, aptat, et moderatur. Hac duce nunq̄ ad ea te conferes, ea nunq̄ admittes quae discrepāt a ratione, a iudicio ueritatis, necessitate, uel oportunitate. Hac duce nunq̄ turpiter agere uel incipies, uel agere recta desines. Nam retrahens a malo cogitatu seu proposito, persuadet honestum. Haec secludit omne malum, a se unumquod que segregat incōmodum: et singula que que cōmodissime perficit. Haec si te non ducat at que regat: ubi que laberis et errabis, et quod alioqui bonum et acceptum esset inuertes. Sine hac acceptabilis et beneplacens alioquin oratio displicet. Sine hac, laudabile ieiunium fit illaudatum. Sine hac, quātacun que distributio retum et liberalis eleemosynarū erogatio uanescit. Sine hac, praestantissima nerbi dei predicatio fastiditur, et odiosa fit. Tolle discretionem et ubi uirtus? tolle discretionē et quae uirtus uirtus erit? tolle discretionem et uirtus non est uirtus, tolle discretionem et omnis uirtus uitium erit In uitium ducit culpae fuga, Horacius. si careat hac arte. Sine hac, si non te uitium illudat, at mali species fraudulenter imponet: et uitans unum uitium curres in contrarium. Tu ui litterare, tu litterarū candidate, si preter hanc discretionem et prudētiam te studijs immisceas, silibris insudes, si cartis impallescas: ad innumera deuenies incōmoda. Grammatum, troporum, rationum, numerorū, dimensionū, coelestium dispositionum, harmoniarum, artis medicae, naturalis ausculationis, ethicae cohortationis. utrius que Iuris, et ipsius theologiae, ad quam haec omnia coordinantur: publice lectiones fiunt et priuate. Iam si hanc discretionem habeas: in horum studio neutiq̄ cespitabis, quia nil contra naturam, aut extra gratiam attētabis. Hac neglecta: praesumptuosa persuasio, fallax opinio, et heretica demum adhesio nascitur. Solomon ergo iustissime rogabat docilitatem cordis et aptitudinem, iudicij rectitudinem ac aequitatem, et bonum at que malum discernendi uirtutem: et nos precor auditores eruditi cum illo rogitemus eadem, iam que futurae rogationis breue fundamentum iaciamus. Post orationem istam qua deo supplicauimus, ut suscipiendae sapientiae docilitatem, Solomonicae similem nobis in fūdat: Diuisio. iam dispiciamus quomodo sapientia qua Solomon imbutus erat claruerit, et quomodo CHRISTI sapiētia per eam designata clarissima fuerit ac efficacissima: dicturi deni que de sapiētia qua rex noster nobilissimus ac illustrissimus cū Solomonem tum CHRISTVM imitatur. Sapientia aedificauit sibi domum, et deinceps ur prescriptum est. Proue. ix. Sapientia qua praeditus erat Solomon seu Solomon ipse sapiens, fecit domū saltus libani, feci regiam se profecto dignam, et porticum solij in qua tribunal erat: domum quo que fecit filiae Pharaonis quam duxerat uxorem opere magni ico. Ad hanc fabricam Solomon animum appulit, ut sua quen que prudentia mouere solet ad extruendas aedes in quas se recipiat, et a curis ac laboribus tuto quiete que recondat: quibus se tueatur a procellis, a periculis, nocumentis et hostilibus iniurijs, soletur, reficiat, et conseruet. Ab hijs nemo alterum iure deturbet, uel in hijs inquietare debeat. He sunt arx et certū munimen unicui que possessori. Vnusquis que dominus in domo sua rex est: nedum rex in regia sua rex erit. Prudentissimus sane regum Solomon, inclitissimus, et magnificentissimus, splendidissimis aedificijs non inequalem familiae splendorem, parem supellectilis ornatum, et undi que decus incomparabile simul adiecit. Sed quoniam non dominus a domo, sed a domino domus ornanda est: haec omnia Solomon uirtutis et sapiētiae suae splendore perstrinxit et offuscauit. Quae cū non satis in hijs mūdanis eluxerint: Quid Solomonē incusueri •• d tempsū edificādū. diuinas ad diuina cō uertit, conuertit omnem animi conatū ad sui paterni que uoti cōplemētum, ad augustissimi templi totius orbis aedificiū: in quo deum solum sapientiae largitorem quereret, adoraret, et contemplaretur. Quod Hyram regi Tyri significans, et eius adiutorium sibi coniungens ait, Tu scis uoluntatem Dauid patris mei qui non poterat aedificare domum nomini domini dei sui propter bella imminentia per circuitum, quia toties bella gesserat,3. Reg. 5. et tantū sanguinis humani fuderat: nunc autem requiem dedit deus meus mihi, et non est Sathan ne que occursus malus: quamobrem cogito aedificare templum, sicut locutus est deus patri meo Filius tuus quem dabo pro te super solium tuum ipse aedificabit domum nomini meo. Sapiencia e sciētia intersunt / et definiuntur. Et haec est uere proprie que sapientia. Est nan que sapientia rerum diuinarum cognitio seu contemplatio: sicut tam theologis q̄ philosophis sonat.Augusti. Siquidem (ut scribit Augustinus) Sapietia est in contemplatione aeternorum: scientia in occupatione temporalium. Et Aristotele definitore Sapientia est cognitio primarum et altissimarum causarum.Aristote. Sapiēcia. Et per eūdem in rethorica Sapientia est multarum et mirabilium rerum scientia.Scientia. Vnde proprie Scientia siue prudentia, rerum humanarum est cognitio, sapientia diuinarum. Scientia habitus demonstratiuus seu cum demōstratione, prudentia habitus agendi uera cum ratione: sapientia intellectus et sciētia, sciētia eorum quae sunt honorabilissima: qua qui preditus est, non solum quae cognoscuntur ex principijs, sed et ipsa principia uere cognouit. Vnde metaphorice quo que qui sunt in singulis artibus et scientijs exactissimi, sapientes appellantur. Sed est haec animalis et terrena sapientia, qua prouidētur et curantur temporalia, qua queritantur corpori necessaria, cōmoda, grata, delectabilia, qualia sunt domus, uictus, et uestitus. Bene habet si quis ibi sistat. Sin ad diuitias, honores, et latifundia fiat attentus, se mundi periculis insipienter exponit. Non est igitur haec sapientia (seu manis) scientia uel prudentia per quam singularem suam laudem et gloriam Solomon obtinuit, q̄q̄ ea quo que moderate pro que dignitate sit usus, et magnū in ea sui doni sue que gratiae specimen ostenderit.3. Reg. 4. At dedit e dominus sapientiam, prudentiam multam nimis, et latitudinem cordis quasi harenam quae est in littore maris, precedentem sapientiam omnium orientalium et Egiptiorum: per quam locutus est Solomon tria millia parabolarum, quin que millia, carminum, disputans super lignis a cedro ad Hysopum, et disserens de iumentis, uolucribus, reptilibus et pi cibus. Dominus autem dans hanc ei dixit Quia postulasti sapientiam,3. Reg. 3. et non dies multos, diuitias, aut animas inimicorum: ecce feci tibi secundum sermonem tuum, et dedi tibi cor sapiens et intelligens, intantum ut nullus ante te similis tui fuerit, Solomon sapiētiam pe ūt et obtinuit. nec post te surrecturus sit. Solomon ita que munitus et perornatus hac singulari diuina que sapientia, consyderans quo que per eam principatum, gloriam, diuitias, possessiones, excellētiam, potestatem regiam, maiestatem que , quae deus insuper ita dederat ut nemo similis sui fuerit in regibus, cunctis retro diebus: ait intra se Cogito aedificare templum nomini, domini dei mei:3. Regū. 5.6. et. 8. in quo deum adorem, hanc eius erga me magnificentiam glorificem, peccatorum ueniam confessus exorem, holocaustū et uictimas immolem, arcam foederis introducam et omne officium deo debitum adimpleam. Mira certe prudentia patuit in ea domo, quam sibi construxit et amicis: sed multo maior immo maxima sapientia resplenduit in aedificato dei templo. Quam ob rem huius tantus honor in orbem fando peruenit, tanta fama percrebuit, tanta gloria undi que peruolauit: ut de cunctis populis et ab uniuersis terrae regibus uenirent ad uidendam gloriam et audiendam sapientiam eius.2. Para. 9. Inter quos et Regina Saba (audita fama Solomonis) in nomine domini ueniens multo cum comitatu, Obstupefacta regina saba viso Solomone. diuitijs, aromatibus, gemmis preciosis et auro infinito, locuta est ei uniuersa quae habebat in corde. Nec fuit sermo qui regem posset latere et non responderet ei: sed docuit eam oīa uerba et enigmata quae ꝓposuit. Quae cū audisset sapientiam eius et uidisset domum quam aedificarat, cibos mense eius, habitacula seruorum et ordines ac multitudinem ministrantium et uestes preciosas eorum, pincernas, et holocausta quae offerebat in domo domini: cum uidisset regalitatem, gloriam, maiestatem et magnificentiam eius, magnatum nobilitatem, et nobilium concursum, totius aulae praestantiam, speciosissimam et singularem rerum omnium constitutionem, diuitias, thesauros, et summam inter haec omnia eiusipsius sapiētiam, non habebat ultra spiritum prae stupore: non habebat quod auderet ultra rogare. Deni que tamen subinferens ait ad regem Verus est sermo quem audiui de te.Ibidem. Non credebam narrantibus mihi donec ipsa ueniens uidissem et probassem his oculis. Nunc probo ꝙ media pars non fuerit narrata mihi: sed maior est sapientia tua q̄ rumor, uicisti famam uirtutibus et operibus tuis. Sed plus q̄ Solomon hic, mysteria haec omnia.Math. 12. Si quis ita que nunc querat quorsū tot de Solomone dicta, quo res haec spectet: illuc, Plus quam Solomon Christꝰ. ut ab hoc terreno Solomone peruenias ad caelestem: a filio Dauidis, ad CHRISTVM dei filium:2. Reg. 7. cui pater infit Ero ei in patrem et ipse erit mihi in filium. Solomon figura Christi regina Saba ecclesie. Erat enim iste Solomon praesentanea CHRISTI figura, Regina ecclesiae: de qua CHRISTVS ipse fatetur in euangelio ꝙ Regina Austri quae uenit a finibus terrae ad audiendam sapientiam Solomonis surrectura sit,Math. 12. et in iudicio condemnatura generationem quae non uenit ad CHRISTVM.Ibidem. Nam plus q̄ Solomon hic. Quae de Solomone scribuntur, magis et efficacius in CHRISTO complentur, et sub eius nomine de CHRISTO scripta sciuntur. In ipso multo uerior q̄ in Solomone sententia est quam inijtio proposuimus Sapientia edificauit sibi domum.Proue. 9. Solomon solum sapiens aut sapientia praeditus erat: at aeterna CHRISTI diuinitas ipsamet increata sapientia sibi domū edificauit, hominem in unitatem suae personae suscepit, et ex uiuis lapidibus sibi construxit ecclesiam. Construxit ex hominibus, quos simul omnes ad se CHRISTVS inuitans inquit Omnes sitientes uenite ad aquas Aqua quam ego dabo,Esaie. 55. fiet in uobis fons aquae salientis in uitam aeternam.Ioānis. 4. Expo. Vos omnes qui desyderatis ipsam aquam sapientiae, ipsam dei noticiam ac intelligentiam, cognitionem saluti uestrae necessariam: uenite ad me, et ego uobis hauriam at que propinabo gustum quem Solomon nunq̄ dare potuit: Dabo uobis lectionem, eam doctrinā prebebo quam Solomon nunq̄ agnouit. Solomon hanc dare non potuit, sed eam sitiuit.Psal. 41. Sitiuit et pater eius quando dixit Sitiuit anima mea ad deū fontem uiuum Quemadmodū desyderat ceruus ad fontes aquarū, ita desyderat anima mea ad te deus. Si quis ergo sitiat (ait CHRISTVS) ueniat ad me et bibat.Ioānis. 7. Qui uero biberit, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae Abundabit gratia sancti spiritus, abundabit uera sapientia quae ducit ad salutem animarum, quae ducit ad CHRISTVM, sine quo non est salus: in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae dei absconditi. Quocirca si non uocata sed fama dumtaxat cōmota Regina Saba uenerit ad audiendam sapientiam Solomonis: q̄ insipientes et merito damnandi sumus, si nos tot modis inuitati non accesserimus ad Christum, eius inaudituri sapientiam? At sicut non diligimus CHRISTVM nisi quia prior ipse dilexit nos: ita non ueniemus ad eum nisi prior ad nos ipse uenerit.Math. 25. Expo. Sed ecce sponsus uenit, exeamus obuiam ei. Pulsar hostium cordis: aperiatis ei. Si nesciatis certam horam qua uenturus ad uos sit: uidete uigiletis, ut quandocun que uenerit uos semper paratos inueniat, ne dormientes praeteriens, cū fatuis uirginibus exclusos postea non intromittat. Ergo uidete, uigilate studiosissimi uiri: sacerrime scripturae dei, disciplinis que methodicis et ad eam praeuijs incumbite: uelis ac remis operam huc uestram intendite. Non uni, non paucis, sed uobis omnibus dico Vigilate: et tanq̄ uirgunculae prudentes oleo cum lampadibus accepto uenite obuiam sponso, fidem operibus adornatam habentes uenite ad CHRISTVM, sic CHRISTI querite sapientiam ut ad amussim et regulam eius, uitam instituatis et componatis. Haec CHRISTI apiētia longissime superat Solomonicam, 'superat omnem humanam.Math. 12. Ecce plusq̄ Solomon hic Plusq̄ Solomon CHRISTVS. Vt corpus umbra sequitur: ita CHRISTVM figurans imitatur Solomon. Ad sapientiam CHRISTI, Solomon nunq̄ aspirare potuit. Ille huius ignis solas scintillas habuit, huius fluminis guttulas, ille huius sapiētiae dumtaxat umbram tenuit. Mundum redimere, reparare seculum, Ad sapiētiam christi Solomon non potuit attingere. seruare genus humanum non suffecit sapientia Solomonis, non Aristotelis, non Platonis, non omniū quotquot in orbe fuere sapientum: sufficit CHRISTI sapientia. Non poterat, non poterat horum aliquis animam unam ab inferis eripere, a tentationibus munire, non poterat horū aliquis iudeis, non poterat gentibus uiam salutis et aeternae uitae praemonstrare: CHRISTVS uerissime dixit Missus sum ad oues quae perierunt domus Israel Venio uocaturus peccatores ad poenitetiam,Math. 15. Math. 9. Qui crediderit euangelio et baptizatus fuerit saluus erit. Illi i quid suis sectatoribus,Mar. 16. solum quod est mundanum et seculare tribuebant: suis Christus imitatoribus ait Qui relinquit mundum amore mei me sequens:Math. 19. accipiet centuplum et uitam aeternam possidebit. Non tradebant illi sapientiam puram, immixtam, et aeternam: sed opinionibus intricatam, inuiam, caenosam, caducā, et euanidam: CHRISTVS suae certitudinem, synceritatem, et perpetuitatem ostēdens inquit 'Ego sum uia, ueritas, et uita.Ioānis. 14. Illi non poterant hostes animae sua doctrina propulsate, non poterāt homines e periculis et angustijs animae ac corporis liberare: CHRISTVS se posse uelle que testatus,2. ad Co. 12. dicit Sufficit tibi (quisquis es) sufficit mundo gratia mea. Ad hanc CHRISTI sapientiam nos ibi deus inuitat Omnes sitientes uenite ad aquas,Esa. 55. Expo. uenite ad aquas limpidas, ad aquas simplices et incorruptas, ad aquas sapientiae salutaris: De quibus qui biberit non sitiet iterum, sed spiritu intelligentiae satiabitur. Qui sacram semel paginam gustarit: caeteras prae illa disciplinas sastidiet, ea sola replebitur. Sed an citra discrimen ad omnimodam Christi sapiētiam aduocamur? Triplex sapientia Christi: increata / practica / speculatiua. Est triplex CHRISTI sapientia. Est increata, practica, speculatiua. Increata est quae sit inimitabilis, infinita, incomprehensibilis: qua fundauit terram, qua stabiliuit caelos, erumpere fecit abyssos et nubes concrescere: qua sacta sunt omnia, creata sunt uniuersa, qua disponūtur, gubernantur, et sua uicissitudine procedunt omnia: quae harenam maris, pluuiae guttas, et dies seculi dinumerauit: altitudinem caeli, latitudinem terrae, et profundum maris dimensa praecedit omnia. Non ad hanc uocamur, quoniam inscrutabilem et ininuestigabilem esse ibi Paulus indicat O altitudo sapientiae et scientiae dei,Roma. 11. q̄ incomprehensibilia sūt iudicia eius, et ininuestigabiles uiae eius, quis cognouit sensum eius, aut quis consiliarius eius fuit? Quis igitur hanc intellxit? Vnus altissimus creator omniū.Eccle. 1. Ipse creauit illam in spirtusancto, ipse effudit eam super oīa opera sua, et super omnem carnem secū dum datum suum, praebens illam diligentibus se. Non uocamur ad hanc ut discamus mundum, Solem, lunam, stellas uelle sacere: ed allicimur ad eam de qua sapiens admonet Fili attende ad sapientiam meam,Prouer. 5. Prouer. 4. uiam sapientiae monstrabo tibi: Et in Euangelio CHRISTVS hortatur,Math. 11. Discite a me quia mitis sum et humilis corde Exemplum enim dedi uobis ut quemadmodum ego feci,Ioānis. 13. sic et uos faciatis. Haec est ipsa uita CHRISTI, practica uidelicet: quam gessit in forma uisibili, praemonstrans uiam omnibus, qualiter oporteat uiuere aspirantes ad uitam aeternam. Hanc Petro,Math. 4. Andree: hanc Iacobo, Iohanni, Matheo: hanc omnibus tum apostolis tum apostolicis uiris persuadens ait Venite post me. Sed quid hoc est Venite post me?Expo. Certe nihil aliud q̄ Derelinquite sapientiam huius seculi, de qua plus haurire mali est, q̄ ex re decerpere fructus: inflatam sapientiam turgide philosophantium fugite, causas actitantium, contrahentium, et mundo utentium dolos omnino declinate: et nouum ego ludum uobis aperiam, nouam doctrinam, fores nouae sapientiae patefaciam. Patefecit omnibus euangelium, nobis predicando. Hoc ipsum euangelium sapientia CHRISTI speculatiua est, Euāgeliū sapiēci speculatiua Christi. in hac Christum contemplamur, in hac CHRISTI uitam intuemur, Christi patientiam, CHRISTI temperantiam, iusticiam, misericordiam, benignitatem: CHRISTI humilitatem, castitatem, liberalitatem, abstinentiam, obedientiam, et paupertatem abūde speculamur. In hac ita que uitam nostram expendamus, ex hac perdiscemus qualiter animas et quomodo corpora nostra simul exornemus: per hanc ueri fixi que fiemus imitatores CHRISTI. 'Quoniam ipse factus est nobis a deo sapientia. Sed dicent Iudei qui signa querūt, dicent Graeci qui sapientiam petūt,1. ad Co. 1. dicent sapientes et inquisitores huius seculi, Quoo sapiē tia mundana cōtemnit euā gelicam. dicent mūdani diuites et principes seculariū scientiarum Quam tu uocas sapientiam: sapiētia non est, sed stulticia potius: ꝙ in hoc euangelij libro de quo tot et tanta loqueris, undi que stulticia scateat. Iubet enim quae non solum non implent homines, sed nec implere posse uidentur, Iubet inuitatum ad conuiuium in nouissimo loco recumbere, Iubet habentem duas tunicas, alteram non habenti dare, Iubet alapa percussum alteram maxillam percutienti praebere, Iubet euntes predicatores neminem in uia salutare: sine pera, sine comeatu, sine uictu sine calciamentis incedere. Iubet inimicos diligere, maledicis osoribus benefacere bene que dicere, pro calumniatoribus orare: Iubet 'omni petenti tribuere, mutuum dare nihil inde sperantes: Iubet non amicos, non cognatos,Luce. 6. non diuites qui reinuitare possunt ad cōuiuia uocare: sed eos solum qui nihil habent unde retribuant, Vult omnes omnibus offensas facile remitti: aurum, argentum, aes non possideri, sed diuitias contemni, paupertatem amplecti, sperni mundum, recondi thesaurum in caelis, omnia relinqui, damnari uoluptatem, poenitentiam admitti, iocos et gaudia uitari, poenam et dolorem suscipi: iubet non irasci, non concupiscere, non omnino iurare. Quis (aiunt) adeo demens est ut cū in sublimiori sede locari queat, se tamen ad inferiorem demittat? Quis ita delyrat ut duarum subucularum alterā egenti uolens impartiat? quis sic insanit aut fracti deiecti que pectoris est, ut percutiētem ultro ferat, et percuti denuo sustineat? Quis honestam salutandi resalutandi que consuetudinem non egre pretermitti uideat? Q̄ itidem inhonestum obuios insalutatos dimittere? Quis adeo desipit, ut nudus incedere uelit, cum possit calceis et tibialibus indui? Quis potest benefacere male de se merito? Si quis omni se petenti daret: quid in marsupio sibi reliquum esset? Si quis mutuo semper daret nec quid inde lucraturus: quomodo uitam ultra degeret honestam? Et q̄ rusticum ac indignum esset mendicos et abiectos ad mensam inuitare, relictis amicis ac consanguinijs, caeteris que uiris honestis? Inimicos diligere, offensas ubi que relaxare, diuitias, uoluptates, mundum et omnia delectabilia spernere: quomodo possumus et in mundo sic uiuere? Haec inquiunt isti carnales et mundani, sunt apud homines inhumana, inhonesta, stulta, et quasi impossibilia. Sed oportet, oportet omnino carnalis homuncio consyderet in hac re scientiae quam predicamus aenergiam ostendi: quae docet non humana infirmitate uirtutem esse metiendam, sed diuina potestate, et si quis bene ceperit: adiutore deo posse sic proficere, ut perfectus fiat. Ideo que deo presertim esse confidendum, apud quem uirtus nostrae salutis est et potestas nostrae uirtutis: qui uult omnes homines saluos fieri et ad agnitionem, ueritatis uenire.1. Timo. 2. Verū hijs moueri non uult humana philosophia mundana que sapientia, quin euangelicam doctrinam stulticiam appellitare pergat. Quos mundus sapientes opinetur. Cui quid dicam aliud, q̄ ꝙ ipsa quae mundana et humana dicitur sapientia, fastu supercilio que turgida sit, contentiosa, fallax, impetuosa, futilis, uentosa, uana, friuola: ꝙ sit indignissima quae de sacra scriptura sententiam ferat. In qua quo qui uerbosior, eo plaerun que iudicabitur cruditior: et ut (quod habet optime) dicam, solius in ea rationis preualet acnmen. Nam quo quis ratiocinatur acutius: concinnius, ac uenustius exponit: colligit exactius et determinat audacius, eo prestātior esse declaratur: q̄q̄ res de qua sermo suscipitur uel impercepta, uel imperfecte nota manet. Nititur omnia ratione comprehendere, non terrena modo: sed etiam opera coelestia, secreta que et archana dei misteria. Iam ratio quodamtenus prodire potest et ascendere in rebus humanis, sed non datur ultra: in supernis, in ocultis, et mysticis rebus nihil efficere potest. Consyderate mihi Aristotelem philosophorum facile principem: quem tantifacit frequentia scolae philosophicae. Post longam inuestigationem deuenit ad primū motorem, ad primā causam, ad ens unum, simplex et primū: unum omnium principem. Sed quem tot praeclaris nominibus expressit, an certo cognouit? Nequaquam. Si quemadmodum scire potuit, scisset: haud dubie quemadmodum oportuit, honorasset. Hunc si rogasses quidnam esset illud primum ens, illa prima causa quam nominauit, etiam si periculum capitis ageretur, respondere non posset: multo minus attributa quiditati demonstrasset Tantum quod ratione caeca collegit, hallucinando pronunciauit. Veram autem sapientiam sui que noticiam, solum se diligentibus suis que cultoribus deus infundit. Scientia christianorū cognitio nē oīm philosophorū mundanorum longe superat. Quam qui uolet indipisci, discipuli formam assumet, et in captiuitatem rediget intellectum, ac racionem in obsequium CHRISTI: sicut adolescē tulo percontanti uiam ueniendi ad uitam aeternam (quae finis est omnis sapientiae) CHRISTVS imperat ut se sequat, abneget semetipsum, rationem at que uoluntatem suam. Quocirca tu christianae, simplex, rectae, timens deū at que recedens a malo: tua cognitio longe superat non solum quantācū que Aristotelis, sed et Platonis, et omnium retro philosophorum. Non improbandus Aristoteles, non aliorum quisq̄ ꝙ tam sublimia sint conati, ꝙ inueniendis altissimarum rerum causis obnixe studerent: sed ob id accusandi sūt et improbandi, ꝙ eum quem tantis studijs adinuenerāt, ulteriore studio labore que non quesissent ut perfecte cognoscerent: et sic cognitum ac inuentum colerent at que glorificarent. Verum tu christiane uerax colendo diligendo que cognoscis, et cogniti uoluntatem fidenter obseruas. Et uis scire huius tuae cognitionis eminentiam? viii. Topi Probabis ex ipsius Aristotelis principio, quo ait Scientiam illam nobiliorem esse quae circa nobilius subiectū uersatur. Sed inter omniū sciētiarum subiecta, nullum nobilius inuenitur subiecto fidei. Vnde inferes scientiam tuam quae fide nititur esse prestantissimam. Fortassis quod subsumis addubitabit Aristotelicus, Platonicus, aut alio modo philosophus. Non tantum huic sed et omnibus alijs scientiarū professoribus quod assumitur probabile quidem euadet: si singularū sciētiarum subiecta colligens, ab illis hanc prestantiam excerpas. Subiecta scientiatū oim. Grammatica circa congruitatem et perfectionem orationis uersatur, Rethorica policiem et ornatum intendit, Diaiectica Syllogismi rationem et argumētationem edisserit, Arithmetica circa Arithmon uel numerū elaborat, Musica rationem harmonicam, proportionem tonorum et concentum discutit, Geometria ad quantitatem cōtinuam, spacium, punctum, lineam, aut mensuram contendit, Astronomia caeleste corpus inspicit, Astrologia influentiam eius corporis. Inter hanc et physicam consyderationem hoc interest ꝙ physicus non caeleste solum, sed omne corpus sub ratione motus et mutabilitatis inquirat. Particulares eius libri particulatim istiusmodi corpus determināt, ut liber inscriptus de anima corpus animatum, de caelo et mundo mūdanū er caeleste corpus, de generatione et corruptione corruptibile et generabile corpus, Metheorologia uarias impressiones, et de alijs itidem dicendū. Metaphysica consyderat ens absolute, Mathematica quātitatem a materia seiugem et abstractā. Politica, Ethica, et oeconomia ad ciuilem, domesticam, et moralem uitae rationem aspirant. Quid de mechanicis aliquid subdam? Fabricae liguariae domus lignaria, lapidariae lapidea materia et subiectum est. Iam dic tu Christifidelis, dic mihi quale sit subiectum scientiae fidei tuae, sapientiae uel artis tuae, dic mihi. Si tu taceas: non tacebit fides qua tu niteris. Ipsam precor fidem, pro te respondeat. Dic tu fides catholica, loquere tu fides orthodoxa pro clientulo, pro fideli, pro christiano, Quod est subiectum tuum? quam rem, quam materiam tractas tu? Loquere, loquere. Ego pro te loquar. Subiectum circa quod tu fides uersaris, Subiectum fide a quo progrederis, et in quod reuerteris: deus aeternus, deus gloriosus, deus omnipotens est, illud obiectum quod aspectas. O sanctissima fides tu deum respicis, tu hominem doces qualiter ad deum ascendat, qualiter deum intelligat et intellectum timendo diligat: qualiter deum ueraciter inspiciat, inspectum possideat, et possesso uerissime fruatur. Videmus enim iam (te duce) per speculum in enigmate, per te tandem uidebimus facie ad faciem.1. Corin· 13. Tunc cum apparuerit quid erimus, uidebimus deum sicuti est: et cognoscemus sicut cogniti sumus Quando nōdum apparuit quid erimus, interim ostendis quo perueniamus, interim ostendis quid sit deus. Quid ergo est? Scio facilius dicere quid non sit, q̄ quid sit.Deus quid est. Quantumuis ratio philosophorum contendat: nunq̄ id edocebit, uel assertore Simonide philosopho, Respōsio Simonidis de deo. quem cum rogasset rex quid esset deus, deliberationi diem unum exorauit. Cum idem postridie rogasset, biduum optabat ad consultandum. Eidem idipsum sepius urgenti, dierum semper numerum duplicauit. Tandem acriter interroganti cur id faceret, respondit Quanto diucius consydero, tanto mihi res uidetur obscurior. At ubi ratio nihil potest: tu praeclara fides, ede quoad describere uales. Quid ergo est deus? Respondet fides, Deus est quoddam bonum increatum, Clara fidei cognitio. omnem excedens intellectum. Quid est deus? Respondet fides, Deus est quoddam bonū, cui omnia comparata mala sunt. Quid est deus? Respondet fides, Deus est quoddam summum bonum in se continens omne bonum, extra quod nihil est bonum. At quid est? Deus est quoddam bonum infinitum satians at que replens omnem rationalem appetitum. Quid est deus? Deus est quoddam bonum de quo plene loqui nulla lingua potest, nec ullus intellectus id percipere. Quid ergo est? Deus est summa dulcedo, charitas infinita, infinita mens, per immensas mundi partes commeans et diffusa: cuius prouidentia mundus quem condidit assidue gubernatur. An hanc cognitionem et scientiam habuit gentiliū philosophorū ullus? Quamuis hallucinatrix mens eorum huc peruenerit ut dicerent eorum aliqui deum esse mentem infinitam quae per se mouetur, animum ex quo quae uiuunt omnia uitam accipiunt, esse prestantem naturam qua nihil melius: tamen quod dixerunt quo referrent nesciebant, nec quem sciebant in imagine, coluerunt in ueritate. Quare tu christifidelis anima, plus fide uides q̄ omnes etiam sapientissimi philosophi, sapientia sua potuerunt intelligere: tua sapientia qua deum uidens adoras, longe praestat illorum iactuose sapientiae qua se uidere putant omnia, ne que uident (uti debent) authorem omnium. Tu dei cognoscis immēsitatem, aeternitatem, omnipotentiam, incircūscriptibilitatem, inuisibilitatem, incōmutabilitatem, unitatem in trinitate et trinitatem in unitate: quae penitus ignorabant philosophi omnes. Tu scis deum omnia creasse ex nihilo,Gene. 1. tu scis ꝙ In principio creauit deus caelum et terram: philosophi affirmant ex nihilo nihil fieri. Tu fateris esse uerissimū quod CHRISTVS patri ait,Ioānis. 17. Dilexisti me ante constitutionem mundi, et inde necessario colligis mundum habuisse principium: philosophus mundanus asserit, motum caeli perpetuum esse nec incepisse. Tua philosophia, philosophia christiana clamitat,Math. 24. Caelum et terra transibunt: mundana dictitat Mundus' est aeternus et nunq̄ desinet. Te fidei claritas illuminat, philosophus fallacia rationis excecat. Tu christiane frater, tu optime cognoscis CHRISTVM deum et hominem e uirgine natum, conceptum ex spiritu sancto, passum sub Pontio Pilato: mortuum, sepultum, a morte resurrexisse, descendisse ad inferos, ad caelos ascendisse, sedere ad dexteram dei patris equalem ei et spirituisancto, uēturum in maiestate sua cum angelis, ut iudicet mundum, et reddat unicui que secundum opera quae gessit in corpore. Sunt haec iudeis scandalum,1. Corin. 1. gentilibus et quibus que pereuntibus stulticia:Math. 11. hijs qui salui fiunt uirtus dei. Deus enim abscondit haec a sapientibus et prudendibus seculi, quae reuelauit paruulis. Vnde Paulus qui non ab homine didicit sed per reuelationem IESV CHRISTI,Gala. 1. 1. Corin. 2. non in persuasibilibus humanae sapiētiae uerbis, sed in ostensione spiritus ac uirtutis, se loqui sapientiam ait, quam nemo principum seu philosophorum huius seculi cognouit. Cognouerunt infimi quidam homines et uilissimi piscatores, imperiti seculariū litterarum. Cognoscunt omnes qui fidem christianam professi, qui discipuli formam assumūt: sed aliter alij. Singulis quod est necessarium spiritussanctus suggerit, quibusdam quottidiana meditatio diuinae legis accedit. Hij singulas fidei rationes explicare possunt, quas illi cōmuni quadam pietate complicant. At omnibus christiana uita tam doctis q̄ indoctis iniungitur, ut hanc sapiētiam quam deus praedestinauit, in mysterio absconditam: et homunciones perituri stulticiam, pauperiem, et miseriam appellitant: apprehendere queant. Qui ben christiane que uiuūt, iuxta quod scriptum est Dociles erunt dei. Liber signatus septem sigillis aperietur eis,Apoca. 3.5. quem nemo aperit nisi qui tenet clauem Dauid: aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit. Sentient internas reuelationes, Unctiones cō templatino ū. sentient secretas uisiones et gratissimas uisionum consolationes, suae contemplationis caeleste gaudium et spirituale solacium, spirituales sentient unctiones: quales et quantas nemo mundanus posset estimare.2. Cor. 12. Raptus apostolus in terciū caelum audiuit archana quae non licet homini loqui, captus amore dei Cupio (inquit) dissolui et esse cum CHSISTO.Phili. 1. Multi similiter affecti, in sinum amoris diuini se totos infuderunt, obliti mūdi huius, obliti rerum suarum, obliti sui etiam ipsorum: quorū multi uidēt cruces, pauci unctiones.1. Corin. 1. Hijs CHRISTVS factus est a deo sapientia. Sic christiani sapientes sunt, docti pariter at que indocti: qui ductu fidei perueniunt ad claram, puram et mellifluam dei cōtemplationem at que cognitionem. Sed ubi prensatur ista fidei cognitio? In sacra certe scriptura, in illa uera theologia. At si noticiam istam fidei, deitatis, aeternitatis eius, immensitatis et omnipotentie in sacra scriptura habuerimus: plane sequitur ipsam theologiam sacram ue scripturam scientiarum esse dignissimam: quae fidem et eius praeclarissimas comites abunde demonstrat. Dignitas fidei et sacre scripture. Videtis iam (credo) fidei et theologiae sacrae (quae docet eandem) nobilitatem, e nobilitate subiecti collectam. Colligere poteritis eandem e certitudine demonstrādi, ab authore qui tradit, cum materia quae traditur, et ex effectu siue ex sine ad quem suos dirigit alumnos. Ista nempe theologia dignior est caeteris sciētijs (ut diuus quo que Thomas edocet) propter nobilitatem subiecti, propter certitudinem materiae, propter finem altiorem. Demonstrādi certitudo patet. Virtus enim dei reuelatur ex fide in fidem, et iustus ex fide uiuit. Fides autem e scripturis exculpta, dei proprietates et attributa: sapientiam, iusticiam, ueritatem, misericordiam, potētiam: creationis, cōseruationis, prouidentiae, redemptionis, iustificationis et glorificationis opera clarissimis, apertissimis rationibus, signis et exemplis ostendit. Author est spiritu sanctus, unde sancta siue sacra scriptura uocitatur. Materia est deus uel uirtus ut praediximus. Effectus est doctrina ueritatis, redargutio falsitatis, dissuasio mali boni que persuasio, et ad perfectam uitam introductio,2. Timo. 3. iuxta quod Paulus asseuerat Omnis scriptura diuinitus inspirata utilis est ad docendum, arguendum, corripiendum, ad erudiendum in iusticia: ut perfectus sit homo dei ad omne opus bonum instructus.Roma. 15. Et alibi Quecum que scripta sunt ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem scripturarum spem habeamus. Finis est gloriae caelestis et aeternae uitae secura possessio. Fides quam docet sacra scriptura saluum facit. Hanc qui susceperit saluus erit, qui uero non crediderit condemnabitur. Ath nasiu in Symbolo. Haec est fides catholica ꝙ qui bona egerūt ibunt in uitam aeternam: qui uero mala in ignem aeternum. Haec est fides Qui relinquens mundum secutus fuerit Christum,Math. 19. centuplum accipiet et uitam aeternam possidebit. Sapi christi prac •• c . E scripturis hauritur ista practica CHRISTI sapientia, quam eandem formam uiuendi in CHRISTO dicimus: praeter quam nulla proba, nulla pia, nulla licita, nulla sufficiens inuenitur. De qua Solomon prophetico spiritu CHRISTO confitetur in hunc modum Si abtuerit ab homine sapientia tua, quasi in nihilum reputabitur.1. Coryn. 1. Factus est ergo nobis (ut apostolus ait) CHRISTVS a deo sapientia: per uitam suam caelestis sapientiae fores aperuit et formam ostendit, cum esset in forma dei formam hominis, serui formam accepit, ut inter nos conuersatus formam uiuendi sapienter, ostēderet. Haec sapientia, haec euangelica doctrina quam per manus nobis tradidit: uerbis simplicibus, uerbis humilibus, sed altissima summa que mysterijs: de stultis sapientes, fideles ex infidelibus, exidololatris pientissimos dei cultores, ex peccatoribus iustos, e spiritualiter mortuis, side charitate que uiuidos, ex inimicis dei charos amicos, e terrenis caelites efficit. Haec theologicis archanis que uirtutibus, haec beatissimis sacramentis quasi quibusdam instrumentis supernos uectes amouet, ut uenientibus in caelum liber pa eat introitus: haec moralibus suis uiam praestruit ne quis in itinere huius uitae quo peregrinatur a deo deuiet, sed recta contendat ad deū: haec suis moralibus seras inferni claudit, haec imaginem et similitudinem dei peccato deformatam in homine restituit, restitutam exornat et exornatam conseruat. Ecce plusq̄ Solomon 'hic Sapientior ita que Solomone qui talem doctrinam exhibet. Sed expaciamur in ista fidei scripturae que cōmendatione, quam si quis desyderet ampliorem: nusq̄ non reperiet amplissimam, nos plus satis obiter attigisse uidemur. Ideo reuertamur ad institutum, et quae de Solomone scripta sunt quomodo perficiantur in CHRISTO et ecclesia perspiciamus. Quenam est Regina ista tam longinquo itinere ueniens ad audiendam sapientiam Solomonis? Quid per reginam Saba de signetur. Si quis bene reputet inueniet animam hominis esse quae ueniens a mundo ad CHRISTVM, a carne ad spiritum, a peccato ad poenitentiam, ab infidelitate ad ecclesiam, audit Christi sapientiam: quae documenta sacrae scripturae suscipit. Nempe Regina uocatur omnis anima bene regi, bene regere uolens. Conuenienter autem regina uenit ad regem, ut sicut conuenientia nominis, dignitatis, et officij est: sic conuenientia quo que uitae, morum et intentionis exista . Regis et Regine nomina conueniunt undiqua que Rex et regina ad idem instituuntur. Superest ut uitae concordia, similitudo morum, conuenientia intentionis: co unum, animam unam, et unam uoluntat m efficiant. Si talis anima tam que conformis accedat ad CHRISTVM: multo cum honore suscepta, manebit apud cum gloriosa. Ven •• •• gina S ba quae australis erat, multo comitaru, magno apparatu, copiosis circūuallata diuitijs: deferet anima fidelis ad CHRISTVM uirtutum comitatum, bonorum operum ac sanctorum desyderiorum apparatum, diuitissimam que sacramentorum efficaciam. Videns illa Regina sapientiam Solomonis,2. Para. 9. domum quam aedificarat, cibos mense, seruorum habitacula, et uestes eorum, pincernas et ordinem ministrantium, non habebat ultra spiritum: et tu fidelis anima audiens CHRISTI sapientiam, uidens per eam omnia reata, gubernata, restituta, mirabilem caeli terrae que structuram, Angelorum ordines et decus eorum, caeli uolubilis ornatū et splendentia sydera, elementorum mirandam mutabilitatem, motuum et influentiatum uarietatem, stabilis terrae flores, fructus et feturas, uolucres caeli, pisces maris et animantia terrae, non eris attonita? non extasi prae stupore correpta mutesces? Non erat in ea prae stupore spiritus quando mortale decus et cito transiturum aspexit: et tu uidens decus euiternū numero, pondere, mensura que firmatum non obstupesces? Nonne si scanderes excelsa caelorum, si spaciareris per uasta terrarum, et descenderes in profunda maris ac fluctuum, descēderes in abyssos et intuereris uniformem disparium elementorum connexionem, admiratio magna te caperet? Nunquid intuita spiritus creati cum corpore creato connexionem, et ineffabilem increati spiritus cum corpore creato unionem, consyderans quomodo CHRISTVS se corpori semel uniuit per naturam, quottidie unit animae per gratiam, non admiraberis? Caetera quae fecit, quae disposuit et ornauit, non mihi si linguae centum essent ora que centum, dicere possem: inimitibilia, ineffabilia, inscrutabilia sūt, quae si cernerentur hijs oculis, si scirētur, magnas excitarent admirationes sapientiae CHRISTI, quae patet multo clarior et maior Solomonica. Non potuit, Nō potest ar naturale florū decus exprim re. non potuit Solomon rerum in orbe minimarum uel unam, non animalculorum ullum, non exiguum culicem, non fruticem, non flosculum facere. Non potest ar humana flores quos CHRISTVS in natura produxit aut nauuos rerum colores imitando representare, uel representando fingere.Math. 6. Non in tota gloria sua Solomon ita splenduit ut isti solep . Quod sericum nobilium, quae regum purpura, qualis pictura textricum, quodnam artificium comparari potest floribus? Quid ut rosa rubet? Quid candet ut lilium? Violae purpuram nullo superari ostro, nullo murice, oculorum magis q̄ sermonis indicium est. Quis, qualis, ac quantus odor ipsorum, q̄ mira uarietas odorū, quanta suauitas at que delectatio cernitur?3. Reg. 6. Videns insuper uidens Regina domum seu templum dei quod Solomon exedificarat de lapidibus dolatis, uidens longitudinem, latitudinem, et altitudinem magnificam, tabulata parietum, domum o drinis laquearibus tectam, omnia cedrinis tabulis uestita, tornaturas et iuncturas fabrefactas et caelaturas eminentes: uidens sanctum sanctorum, oraculum, duos cherubin, nihil in templo non auro ectum, omnia laminis et clauis aureis opere quadro sculpta ad regulam, uasa aurea et utensilia praeciosa praeciosos que lapides, omnia praeciosa: non habens ultra spiritū prae stupore siluit. Sed tu christiane si templum dei, si CHRISTI respicias ecclesiam: 'reputanti multo maior admirationis causa subibit.1. ad Co. 10. Haec omnia contingebant illis in figura: quorum in ecclesia ueritas inuenitur. Extruitur ipsa uiuis ex lapidibus et quadratis. Uiui et quadrati lapides templi dei sūt homines. Quadrati sunt homines qui quatuor cardinijs et reliquis uirtutibus sunt expoliti. Dolantur qui tormentis, tunsionibus, et pressuris non deterrentur ab ecclesiastica fide: probantur ut aurum in fornace. Margaritis et gēmis omnibus nitidiores ac rutilantiores per fidem, spem, et charitatem habētur: per castitatem corporis et spiritus integritatem lucidissimi. Non cedri diuturnitas, sed in illis constantiae manet aeternitas. Tornantur, pinguntur, caelantur, operum bonorum, et humilium desyderiorum quottidianis exercitijs. Manufactum templum cecidit, ecclesia non manufacta non cadet. Dirutum est templū funditus: dirui non potest ecclesia. De templo Hierosolymitano CHRISTVS aiebat Relinquetur uobis domus uestra deserta,Math. 25. et in aedificationibus templi non relinquetur lapis super lapidem qui non destruatur.Math. 16. De ecclesia dicit Super petram aedificabo ecclesiam meam:Math. 7. et pluuiae, uenti, flumina, portae inferorum non praeualebunt aduersus eam. In procellis ecclesia iat in concusse. Quecun que tentationes insurgunt, perturbationes insultant, quecun que tormenta praemunt: ipsa stabit, non cadet, non uacillabit. Comprimas et distrahas eam, fit ipsa ualentior: inuadas et affligas, fit ipsa securior: uexes eam, et fit quietior. Impugnata sumit incrementum, agitata uentoso tumultu uerborum, procellis philosophicorum dogmatum, torrentibus argutiarum dialecticarum, et impiorum dominorum tyrannicis edictis, haereticorum que peruersissimis machinamentis, manet inuictissima. Exurgit in oppressores ut palma pondere pressa, crescit excrescentibus afflictionibus et tormentis, firmatur tunsionibus et pressuris. Latrocinijs sunt asportata praeciosa uasa templi, non possunt auferri: non possunt, non possunt intermori sanctorum monumenta. Nonne uidemus ut horum unusquis que fortior in fide charitate que constantior esset: q̄ ut ullis iniurijs, ullis aduersitatibus aut tormentis titubaret? Nunquid horum omnium uice pronunciat Apostolus Quid separabit nos a charitate CHRISTI?Roma. 8. tribulatio? an Angustia? an sames, an nuditas? an periculum? an persecutio? an gladius? Certus sum ꝙ ne que mors ne que uita ne que angeli, ne que uirtutes, ne que instantia, ne que futura, ne que fortitudo, ne que latitudo, ne que profundum, ne que creatura aliqua, separare nos poterit a charitate quae est in Cstristo IESV domino nostro. Sunt hij uiui lapides in ecclesiae muro coagmentati, sunt rami gemmantes huic uere feraci que uiti uelut insiti. Nunquis tales et tam firmos e muro lapides extrahet, aut ab arbore ramos excindet? Ab hac uita potest, a CHRISTO nemo eos separare poterit. Ecclesse prolificacio. Exciso uno ramo, multi nascūtur: uno membro sublato, centum adduntur corpori: unius effuso sanguine, ter centū exurgūt: per unius passionem mille concurrunt ad fidem: unum granū cadens in terram et mortuū, multa grana progenerat. CHRISTVS angularis lapis est, qui nectitur in utro que parietum: caput est corporis ecclesiae, primogenitus ex mortuis, in omnibus ipse primatum tenens. Ipso passo quot deponentes capita, quot pectora tundentes confugerunt ad fidem? Ecclie fructuos semin . An non omnes inde fideles ortum habuerunt, quorum antesignanus erat ille Centurio, et qui cum illo erant clamantes identidem Vere filius dei erat iste? Viuus lapis et uegetus ramus erat Stephanus:Math. 17. quo mortuo quot fideles et timorati plangentes eū surrexerunt? Nōne Paulus qui lapides infinitos coaptauit ecclesiae, inde surrexit? Saulus hic antea dictus erat, cōsentiens neci eius. Mox authoritatem habens a principibus sacerdotū ut abiens Damascum quos inueniret huius uiae uiros ac mulieres uinctos perduceret Hierusalem,Act. 9. hoc templum uel ecclesiam dei subuertere uoluit. Sed oratio Stephani supplicantis Domine ne statuas illis hoc peccatum adeo praeualuit,Act. 7. ut circūfulgens eum lux de caelo faceret e seuissimo persecutore mansuetissimum christianum, et summum fidei propugnatorem. Audientes autem plurimi qualiter hic euangelizabat fidem quam aliquando expugnabat: in eo clarificabant deum. Granum erat beatus Laurentius, lapis at que granum sancta Katherina: quorū martyrijs infideles innumeri conuersi sunt, inter quos praecipui numerantur oratores quinquaginta litteris humanis famigeratissimi, quos spiritu docta •• therina superauit. Viui lapides et grana mortua praeterea fuerunt uttius que sexus infiniti, quorum admirandas passiones et acerbas uiuendi rationes si studiose percenseas: mirabilem quo que conuersionis modum et conuersorum numerū esse perspicies. Horum stabilitas et constantia tam praeclare cepit, hactenus adeo creuit et perdurat, ut hijs principijs ecclesia fundata: cuniculis, arietibus, et alijs machinamentis peti possit, expugnari non possit: concuti possit, frangi non possit, uexari non subuerti queat: molestijs, aduersitatibus et angustijs tentari posser ut eisdem tamen gaudeat: iniurijs affici possit, nulla tyrannide uinci uel opprimi possit. Non imperatores, non reges, non ullae potestates sic eam inuadent: nulli philosophi, nulli litterati, scismatici, uel haeretici sic impugnabunt: quin ipsa stabit et florebit. Haec est domus domini firmiter et pulcherrime constructa:Psal. 25. cuius decore Dauid allectus acclamitat Domine dilexi decorem domus tuae.Decor domus dei. Decor iste non qualis erat templi Hierosolymitani quod Solomon ornauit, consisiit in pauimentorū, parietum, tectorum, delubrorum, et imaginum exquisitis ornamentis: sed in simplicibus innocentis animi dignitatibus. Non est forinsecus et uisibilis, qui stultorum carnales pascit oculos: sed internus et inuilibilis qui coniungit homines cetibus angelicis Omnis gloria eius filiae regis abintus inquit propheta.Psal. 44. Iam uides non extrariam sed internam ecclesiae pulcheritudinem, non fluxis et momētaneis constare sed incorruptilibus ornamentis: in simbrijs aureis circūamictam uarietate, hoc est uirtutum diuersarum indissolubili cathena sic insignitam, ut inter omnes sicut aurum inter metalla charitas emineat. Fit domus ut in ea se quis tueatur, se quis reficiat et quietet. Et ubi maior est quies, ubi lautius cōuiuium, aut mora securior: q̄ intra ecclesiam in qua deus est protector omnium qui sperant in se? Cuiusmodi praesidium ita precatur propheta Esto mihi in deum protectorem et in domum refugij ut saluum me facias.Psal. 30. Huius que inhabitationis tanto desyderio feruescit, ut in domo ea minimum, q̄ in o be sūmum se malle esse pronunciet Elegi (inquiens) abiectus esse in d mo dei mei magis q̄ habitare in tabernaculis peccatorum.Psal. 83. Quoniam qui plantantur in ecclesia per fidem charitate coornatam, tanq̄ flores singulis uirtuubus odoratissimi concrescent, donec fructum aeternae uitae producant in caelesti patria:Psal. 91. quod idem propheta non ignorans ait Plantati in domo domini, in atrijs domus dei nostri florebunt. Ideo plusq̄ Solomon hic. Multo maior est sapiētia CHRISTI, qui domum spiritualem, uniuersalem, tutam, stabilem, et aeternam: q̄ sapientia Solomonis, qui materialem, particularem periculis expositam, inualidam et temporaneam erexit. Vter que tamen domum sapienter aedificauit, aedificatam columnis septem uter que suffulsit: sed hic corruptilibus et fluxis, CHRISTVS ineternum permansuris. Moses septem erexit Solomon: sacramenta septem Christus instituit. Septē colūne templi et toridem ecclesie. Quae tamen columnarum nomine recte ueniunt appellanda, ꝙ sicut columnis aedificium, ita sacramentis ecclesia supportatur. Et sicut tectorum fastigia columnis imposita firmant eas et confirmantur ab eis: sic gratia sacramentis in usa robur addit eis a quibus portatur. Sublatis colūnis quicquid superstructum est corruet: et sacramentis exterminatis gratiosa uirtus ecclesiae tollitur. Sed he septem columnae solidae, inflexiles, et irrenulsae manēt. Et nos omnes catholice credimus per haec septem sacramenta, christianis omnibus digne sumentibus gratiam infundi. Confert vnū quod que sacramentū gram. Celebri illo matrimonio contra carnis concupiscentiam at que uoluptatem instituto, prodimus in hanc lucem seruituri deo. Gratioso baptisimo quo tollitur originale, ex aqua et spiritusancto renascimur filij dei. Gratiosa confirmatione qua corporis infirmitas, infirmitas recte faciendi, peccato que resistendi debilitas ausertur, et ueniale peccatum aboletur: stabilimur in dei gratia. Sacrosancta eucharistia contra enormem mundi cupiditatem et mordinatum amorem sui electa: spiritualiter enutrimur. Digna illa poenitentia qua tollitur unumquod que peccatum actuale: lapsi resurgimus. Sacro supremae unctionis uiatico deo cōmendamur, et aduersus diabolum ac omnes eius insidias roboramur. Sacro ordine uera potestas habetur haec omnia administrandi: qui contra humanam ignorantiam, etiam introducitur. Sunt he septem columnae super quas domus dei firmiter aedificata non ruit: sed durat immutabilis, indeclinabilis, infracta, inexpugnabilis, aeterna. Videns haec Regina, proba sui rectrix anima consyderans, stupore afficitur: et maiorem esse uim istorum q̄ ut intelligere possit agnoscit. Adhoc sapientia Solomonis proposuit mensam, Mense Solomonis cibaris. Regina Saba mirabatur cibos illius: et non mirabitur anima christiana uidens epulas mēse CHRISTI preciosissimas ad quas inuitatur? In qua materia tam plena laudum, ipsa me copia dicendi facit inopem: qui subdubitare cogor de tot modo rebus quam potissimum introducam. Nam ut omnes una tractem, nec tempus suppetit: ne que si suppeteret eas una capiet oratio. De hac mensa CHRISTI quid dicam? Fides mensa Christi / qua fuauissima fer culs proponuntur. qualē fuisse signabo? Non qualem Solomon habebat aurea. argentea, uel eburnea: non marmorea, non lignea, non materialis aut metallica: sed spiritualis est et aeterna. Adhuc nescitis quae sit Illa est quam CHRISTVS cunctis fidelibus proponit, ut in conuiuio suo coepulentur. Sed quenam est? Est autem catholica fides de cuiusmodi mensa cibos omnifarios nostri solacij ferente, sic propheta scribit Parasti in conspectu meo mensam aduersus omnes qui tribulāt me. Dedisti mihi fidem in qua recumbens, nullo daemonum ueneno possim infici: in qua qui apponuntur cibi tam salubres sunt, ut quisquis comedat: spiritu pinguescat. Produxit dominus deus homini adhuc innocenti, omne lignum pulchrum uisu et ad uescēdum suaue, uitae quo que lignum in medio paradisi: post peccatum de paradiso uoluptatis in terram eiecto,Gene. 3. dixit In sudore uultus tui uesceris pane tuo. Noe et filijs eius benedicens ait Omne quod mouetur et uiuit:Gene. 9. erit uobis in cibum.Gene. 14. Melchisedechus Abraamo panem at que uinum protulit. Israelitis manna de caelo pluit:Psal. 77. et Exo. 3.3. Reg. 14. Leuit. 24. Math. 15. eisdem promissa terra frugifera, melle ac lacte fluens. Exquisitae Solomonis caeterorum que regum et magnatum epulae memorantur. Duodecim celeberrimi panes in mensa propositionis pia sedulitate seruati sunt. Septem panibus et paucis pisciculis quattuor millia uirorū:Math. 14. quin que panibus et duobus piscibus quin que millia satiata sunt in deserto. Farina simila que uinum et Sicera palato placent, pectus enutriunt et totum hominem consolidant at que letificant. Delicati pisces, delicatiores carnes sunt: suaue nectar, Ambrosia mellitissima. An horum panum aliquis, ciborum, deliciarum hic cibus est de quo loquimur? cibus huius mense quam praedicamus? Certe si nunc eduliorum, poculorum, si tragimatū, si deliciarum cupedias omneis in unum congeras aceruum: si coquorū et pharmacapolarum confectiones accumulesi non ad huius cibi uel umbratilem similitudinem accedes. An hic cibus istorū similis est? Multo alius est. Tam dissidet iste cibus a caeteris, q̄ res ipsa distat a figmento: corpus ab umbra, lux a tenebris, ueritas a figura. In hijs panibus, in hijs cibis de quibus est praedictum, non est hoc infimum: immo (si singula recte perpendas) inuenies hoc esse praecipium ꝙ hunc cibum, hunc panem presignarint esse futurum. Quis ita que panis iste, quis cibus est? Cibus profecto supernae uitae, panis angelorum. An Angeli pascuntur in caelo? Certe. Sed qua re pascūtur? Quoo angeli in celo pascātur. Non tam re, q̄ rerum omnium principio. Deo creatore, Christo redemptore pariter ac seruatore Et quomodo pascuntur eo? Eius uisiorie capti tenentur, eius fruitione satiantur. Cibus autem iste non mortaliū est: sed incorruptibilis et immortalis immortalium. Reuera qui caelites pascit: isipse se mortalibus sumendum porrigi sinit in illa altaris hostia cōsecrata. Non experior (inquis) quod docetur, non sentio quod dicitur. Profecto uides ibi quod non est, non uides quod est: sumis quod non uides. Eucharistie dignitas et prestantia. Sumis uerum at que uiuū corpus domini nostri IESV CHRISTI, quod corpus et animam tuam custodit in uitam aeternam. At iudaizans tamen interrogas Quomodo potest dare nobis corpus suum ad manducandum?Ioānis. 6. Qui credis in CHRISTVM et hijs eius crede sermonibus Caro mea uere est cibus et sanguis meus uere est potus, Ego sum panis uiuus qui de caelo descendi, Si quis manducauerit ex hoc pane uiuet ineternum. Et hunc panem, hunc cibum positū super mensa fidei docens ait Qui uenit et credit in me non esuriet ne que sitiet ineternum, Ego sum panis uitae, de quo scriptum intelligitur Angelorum esca nutriuisti populum tuum, panem de caelo prestitisti eis, omne delectamentū in se habētem et omnis saporis suauitatem. Q̄q̄ littera sentit ibi de Manna dato filijs Israel: at idem huius panis certa figura fuit.Ioānis. 6. Non Moses dedit hūc panem, non Solomon in gloriosa mensa sua similem, non Assuerus in uestibulo nemoris ac horti,Hester. 1. non omnes insimul reges parem: pater e caelo dat nobis hunc panem. Qualesquales erant illorum panes ac cibi: uitam non dabant, sed exiguo dumtaxat tempore uitam corporis adiuuare seruare que ualebant:Ioānis. 6. at qui manducat hunc panem uiuet ineternum. Excellit igitur hic panis, istius mensae cibus omnes boues, arietes, uitulos, agnos, phasianos, coturnices, turtures et perdices, omnes cibos in quos regina austri prospiciens spiritu de ecit, excellit omnes hostias et holocausta: omnes antiqui ritus oblationes. Hunc cibum aspiciens anima regina corporis, obstupefacta clamat O sacrū conuiuium, O salutaris' hostia qua CHRISTVS sumitur, qua mens impletur gratia, pignus que datur gloriae. Videtis quo pacto Sapientia mensam po uit dum idem hanc ad firmandum cor syncerum ostendit: dum corpus suum hominibus administrat, dum miscuit uinum quod uertit in suum sanguinem, ut animos spirituali gaudio perfunderet. Regina ista Saba multum mirabatur habitacula ministrorū in domo Solomonis, sed si fuisset in domo CHRISTI: quanto maior admirandi causa eidem contigisset? Iam iu christiana anima cuius illa typum gerit. CHRISTI seruorum habitacula respice. Māsiones domꝰ dei multe. Respiciens illius domus habitacula de qua Christus dicit In domo patris mei mansiones multae sunt: an non admitaberis,Ioānis. 14. Expo.' et admiratione uicta deficies? Audis multas esse mansiones, sed quales sint ignoras et tecū ipsa ratiocinaris Quales esse putabo mansiones istas? Si quis me roget: describere non possum,Psal. 83. credo neminem posse dicere: sed hoc unū certo scio, ꝙ beati sint qui habitant in domo dei. Scio ꝙ nullis incendijs, nullis infortunijs aut procellis ea domus uiolari possit: scio nullum ibi corporalis cibi, potus, aut rerum aliarum fore desyderium: nullam frigoris, estus, egritudinis, paupertatis, aut iniuriae formidinem: nullam mundi, carnis, aut diaboli perturbationem: non naturae grauamen, aut fortunae dispendium: non mortem sed aeternam uitam: non discordiam sed pacem et leticiam continuam: scio ꝙ ibi iusti fulgebunt ut sol.Math. 13. Sed haec domus caelestis, hoc supernum est habitaculum: cuius innumere mansiones sunt. CHRISTVS in caelo diues, Unica dei domu in terr . multas habet mansiones Idem in terra pauper unam mansionem pro seruis suis, unicum ibidem habet habitaculum ecclesiam: quae fratrum cōcordiam parturit, quae pacem et mutuum amorem omnium hominum ingenerat. De qua re sic adhortando pater Solomonis Dauid spiritu prophetico refert Ecce q̄ bonum et q̄ iocundum habitare fratres in unum.Psal. 132. Multos charitate counitos parua domus continet: paucissimos discordes et contentiosos ampla non sustinet. Qui domum occupat neminem non unanimen et amore coniunctum admittit: cum multis consentaneis et amicis patientissime cohabitat. Discordia contrahitur amplitudo: paruitas unitate dilatatur. Regnante Solomone nondum unitas fidei, spei, charitatis: ad concordiā et unitatem uitae, christianos attraxerat, Nondum repulsa Synagoga gentis unius, Ecclesijs mundum impleuerat: non cōtubernales et coenobitas ad collegium et unitatem obedientiae perduxerat: non tot in Egipto, Thebaide, Scythia, Naym, in monte Sina, Armeniae regionibus, in Graecia, Italia, Germania, Gallia, Britannia, caeteris que mundi finibus, tot monasteria sacra que loca diffuderat: nondum erat haec unitas animorum, quae nullis spacijs aut locorum interuallis secernitur, sed ubi que terrarum sui similis esse perseuerat, nullam diuersitatem agnoscit, omne diuortium ignorat. Tempore CHRISTI talem exortam, suis semper incrementis adauctam unitatem: ad hos us que dies peruenisse cernitis, q̄uis CHRISTI longanimitas, ad ecclesiastice uirtutis exercitium at que decus, et reliquorū singulare meritum, quorundam tergiuersationes et transfugia subinde permittat: ita que sic habitare fratres in unum, optimum et incundissimum esse. Hoc est illud unicum habitaculum CHRISTI, domus una dei firmiter edificata supra petram immobilem, non super harenam fluitantem: quae nullis casibus aut procellis euerti, nullis aduersantium armis et torminibus poterit expugnari: nisi fragiles CHRISTI milites ab imperatore suo deficientes, suae perditionis ac ruinae causam inferant. Hoc habitaculū unanimitatis, supernae cohabitationis et aeternae salutis preambulum est. Vt in hoc simul habitent christiani fratres, ut ipsorum una sit anima, cor unum, una uoluntas, unum desyderium, unus in CHRISTO IESV consensus orandum obtestandū que est: ut ad hoc habitaculum (si qua pars orbis terrarum lapsa fuerit) integre redeat quottidianis est precibus implorandum. Non habitaculum tale Solomon, non Regum ullus aedificare potuit: solus CHRISTVS, solus CHRISTVS erectum firmauit: et ne quis omnium hominum demoliri satagat, acriter iniungens Mandatum (ait) nouum do uobis ut diligatis inuicem sicut dilexi uos.Ioānis. 13. In hac habitare domo melius ac eligibilius est, q̄ in potentissimis tabernaculis peccatorum: melior hic una dies q̄ millia dierum in litigiosis mundi turbulentijs. Ideo dicet unusquis que cum propheta Vnam petij a domino hanc requiram ut inhabitem in domo domini omnibus diebus uitae meae.Psal. 26. Domus insuper non parua cōmendatio sumitur ab ordine ministrorum. Ministrantes autem in aula Solomonis singuli sic ordinati fuerunt, Ordo ministro rum in domo Solomonis. ut Reginam raperent in stuporem. Ordo nan que semper aptos homines ad officia iungit: inter quos ita suis quis que partibus fungitur, ut nihil citra decorum fiat. Ordo ministrantiū in ecclesia militāte. Verum anima fidelis si consyderet in ecclesia dei domo, numerum et ordinem CHRISTO IESV seruientium: si respiciat ut ecclesiastica dispensatio suo quen que loco statui que cooptat, num admirari cogetur? Si praelatorum, subditorū, doctorum et discipulorum, diserte predicantium ac auditorum: si iugiter orantiū, humillime psallentium, et syncere ieiunantium: si contemplantium, lectionibus incumbentium, studijs aduigilantium, si modis alijs in ecclesia collaborātium ordines introspiciat: quanta demirandi materia paratur? Alij respublicas prudenter ac iuste gubernant, nonnulli priuatas administrant: plaeri que publicas animarum curas, alij priuatas agunt: in u bibus multi, alij seorsum in heremo, in nemoribus, in agris et marittimis, in carceribus, in solitudinibus, in montibus, speluncis et in cauernis terre habitacula deligūt, ubi cum solo deo soli uiuant: in coenobijs alij mutuis exhortationibus et exemplis ad deum proficiendo contendunt, diuitiarum distributione diuites, uolūtaria paupertatis tolerantia pauperes, modesto salubri que dignitatis et honoris usu nobiles, equabili sui status acceptatione uiles et ignoti Alij per uirginalem pudiciciam, alij per ueram matrimonij continentiam aspirant ad dei gratiam. Hic ordo manifeste uidetur in ecclesia. Sed hic ordo uisibilis, sequitur illum inuisibilem et hierarchicum in caelo. Siquidem tam hic q̄ ibi qui superiores sunt, lumen cognitionis inferioribus addunt. Si uidisset Regina Saba presentem hunc ordinem ecclesiae, plusq̄ in atrio Solomonis obstupefacta fuisset: quaesi caelestem illum uidere potuisset, nōne stupore nimio defecisset? Respice et consydera, ne que quid inordinatum, indigestum: nihil absurdum aut incompositum esse perspicies in hac ecclesia. At obijciet aliquis Ordinem ecclesiae licet tantum extollas: non eo tamen ut continuum et inuiolabilem affirmes. Nam in ecclesia multa inordinata contingunt et absurda. Huic sic ibo responsum, Ordinem ecclesiae non ab hoc uel illo dependere, sed ab omnium coherentium unione: de qua si negligenter ac sponte corruat unus aut alter, filius dei non est: membrum CHRISTI non est, de domo dei non est, de ecclesia CHRISTI non est: sed ut putris caruncula, ut membrum inutile et abscissum, cōtagiosa que pars corporis abijcietur: uti debitus ordo ecclesiae interim in residuis integer ac perseuerans habeatur.2. Thessa. 3. Vt ab hijs qui sic ambulant inordinate caeteri se subtrahant, ne que de talibus curā habeant, Apostolus 'ita submonet Quid enim mihi de hijs qui foris sūt iudicare? Nam qui uere ministrat: macula caret, caret enormi crimine,1. Corin. 5. caret uicio notabili: cuiusmodi quisquis erit, animo corpore que cōpositus ac ordinatus, dei filius et uerus Christi minister est: quod illic affirmat 'Ambulās in uia immaculata hic mihi ministrabit. Aliter in ecclesia ministrātes ostendis, ostēdis questuosos, turpilucros, auaros,Psal. 100. ad rem suam q̄ diuinā attentiores, incontinētes et alijs sceleribus iure notatos, qui sua querūt, non quae Iesu Christi Hij deo non seruiūt,Phili. 2. hij non obsequiosi Christo ministrāt, sed sibiipsis uiuūt. Quādoquidē Christo ministrare, est ea quae sūt Christi querere. Quid sit ministr re Christo. Quoties ergo qui uidetur in ecclesia minister: in operibus suis non Christi laudem, non dei gloriam, non lucrum animarum CHRISTO querit: sed ad suum dumtaxat cōmodum aduigilat, non hic deo sed sibi ministrat. Verum ita que CHRISTI ministrum arguūt ista: cor syncerum, pura mens, intentio recta, immaculata conscientia, Ordo mīstrā cium in eccle ia triūphanti. uita iusta, et opera sancta. Sed penitus introspiciamus ordinem ac multitudinem ministrorum inuisibilium CHRISTI, cui millia millium ministrant,Dani. 7. et decies millies centena millia assistunt ei:Math. 4. et post peractam diaboli tentationem in deserto, descendebant angeli et ministrabant ei. Si quale ministerium illud fuerit interroges: certe nescio, scriptura non meminit. Sed illud certissime scio tale fuisse quale uoluit: ordinatissimam, obsequiosissimam que diligentiam extitisse qua uoluntatem eius statim ac sine murmure perficiebant, et cunctos homines ad eandem pariter implendam cōmouebant. Id quod semper faciebant et faciunt sedulo,Hebre. 1. iuxta quod ibi docet Apostolus Nonne omnes sunt administratorij spiritus in ministerium missi, propter eos qui hereditatem capient salutis? O quot et quanta dei magnalia sub caelo sūt, quot in ecclesia CHRISTI mirabilia, angelorū ministerio perfecta? Quis enarrare potest quae circa homines administrant? Nemo nisi qui mittit eos, et cui uoluerit ipse reuelare. Nos si uidere possemus uel modice pulchritudinem, decus et excellentiam huius ordinis in caelo: oh quantū in nobis sui desyderium excitaret? O si uideamus aliquando. Si Regina Saba quam splendor mortalis aulae tam mirabiliter affecit, conspicata fuisset huius aeternae regiae gloriam: ad qualem extasim deuenisset? Veniet, ueniet dies quo uerus minister ad dominum semper cum eo uicturus et congauisurus accedet. Nimirum CHRISTVS tale se premium suis seruare ministris ait Volo ut ubi sum ego illic sit et minister meus.Ioānis. 17.' Hoc nemini suorum concessit Solomon. Noluit quemq̄ eorum fulgore gloria que sibi parem. Mortalis enim regni sublimitas impatiens est consortis. Noluit honorem sibi debitum ad alios deuolui, CHRISTVS autem Solomon ac rex noster inclitissimus, immo rex regum ac dominus dominorum, gloria sua ministros omnes suos impartit. Cuius aequalitatem licet eis non tribuat: unicui que tamen satietatem addit. Solomon non omnes seruos suos secum semper habere uoluit, nec qui secum erant, faciem eius semper intuebantur: sed in conclaui cum paucis, in cubiculo cum paucioribus, ubi uolebat solus erat. Interpositio parietum et noctium obscuritas seruos exclusit. Apud regiam CHRISTI maiestatem illustre famulitiū nihil horū patitur: deo nihil horum inest, nihil horū minister Christi sustinet in caelo. A liquidissima nam que fidei claritate, nemo nisi uolens excluditur Fides tenebras nescit: sed nox fidei lucet. Dormire mens aeterna nequit, superna ciuitas in immensū luce solis est lucidior: ad quam qui peruenerit, dominū suū quem per speciem in enigmate prius aspexit: semper facie ad faciem plane uidebit. Nihil interpositum, nihil obscurum, nulla nox, nullae tenebrae, nullum prorsus impedimentum: sed omnia clare patentia, omnia consona, omnia amore coniūcta, omnia perpetua, omnia caelestia et perfecto gaudio plena. Atqui saltū insignem fecimus, nimis ardua tentauimus, qui de regia templo que Solomonis ad caelū et dei thronū ascendimus. Redeamus ad ima, retractemus quae restant de Solomone. Iamiam audiuimus qualiter ordinatissimā ministrorum aciem at que seriem semper aluerit, quomodo nullos ad officium officij non peritos admiserit: non pocillatorem inexpertum, non structorem inertem, non chyronomum nisi cibos apte discerpere queat, non alios aulae ministros, non cubiculi uernulas, non aeconomos inidoneos, non sacerdotes indoctos aut sacrorum inscios assumi designari ue uoluerit: sed tales solū a quibus sua uolūtas ut posset, ita perimpleri deberet: manifestam CHRISTI figuram exhibens qui suis ita ministris infit Qui uult mihi ministrare uel meus esse discipulus me sequatur, uoluntatem meam adimpleat.Ioānis. 12. Superest ut uestimenta tum regis tum ministrorum attingamus. Uestiment ministrorū. Regis extra comparationem eran insignissima, dignissima, praeciosissima. Sed eorum quibus induti fuere ministri raritas, uarietas, subtilitas, et prestantia maiorem regine stuporem iniecerunt. At hic mihi subdubitabis an haec res ad Christum possit applicari, nūquid istiusmodi splendor uestium inter eius ministros extiterit. Alia Christi & ministrorū eiꝰ vestimenta quam Solomonis & seruo rum illius. Nunquid in Christo multo maior extitit, cuius uestimenta facta sunt splendentia, refulgentia et candida nimis uelut nix, qualis fullo non potest super terram facere? Quid si Regina uidisset eum cum Petro Iacobo et Ioanne in montem ascendentem?Math. 17. quid si sic transfiguratum aspexisset? quid si faciem sole splendidorem, uestimenta niue candidiora uidisset? At profecto splendor hic aulicus et mūdanus in Christo non fuit, qui puer in praesepio reclinatus uix domum habebat ubi caput reclinaret. In ministris eius non apparuisse dices si Ioannem, Heliam, si caeteros similes introspicias Si Ioannem qui uestimentum habebat de pilis camelorum, et zonam pelliceam circa lumbos suos. Hispida uestis ista fuit, cuius horror sane non pulchritudo demirationem effecit in plebe. Haec hirsuta uestis, cingulum que praedurum non placeret teneris mūdanorum ocellis: multo magis corporum molliciem offenderet: Christo uero perplacens ab eo summe cōmendatur, ubi diues inuestitus purpura bisso que uilipēditur Venit enim subinde Ioannes praedicaturus in deserto, captus ab Herode et trusus in carcerem ubi praedicare desijt: uenit Christus itidem facturus, et inter praedicandum caepit dicere ad turbas de Ioanne Quid existis in desertū uidere,Math. 11. hominem mollibus uestitum? Ecce qui mollibus uestiuntur in domibus regum sunt. Ioannes a puero spiritu confortatus, erat in desertis us que ad diem ostensionis suae ad Israel: ne uitam suam macularet ex conuictu leuis ac mollis populi. Non uidentur igitur uestes quibus induebātur ministri Christi uestibus aulae Solomonicae similes extitisse. Verum id est, cum corporales ille fuerint, iste spirituales: nisi quoad priores, alteras apposite praesignarint. Ecce duplicibus uestiti sunt qui ministri sunt dei. Incedunt in uestitu deaurato circundati uarietate.Psal. 44. Vestiuntur claritate uirtutum diuinarum et conspicuitate morum. Vestiuntur fide, spe et charitate: charitate dei, dilectione proximi, ueritate intellectus, puritate affectus, synceritate uitae, castitate corporis, animae pudicicia, prudentia, fortitudine, patientia, iusticia, liberalitate, temperantia. He uestes sunt quae mentem exornant, he uirtutes quae beatificant, he splendidissimum operimentum animae conficiunt. Et hic ad uos o sacerdotes, ad uos clerici, Uerus et idoneus vestitus clericorum. ad uos quotquot adestis studiosi concio nostra uertetur: ut uestes animi quibus aut insigniti estis aut insigniri debetis, intelligatis.1. Petri. 2. Vos enim estis genus illud electum de quo Petrus scribit Vos estis regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis: ut omnes uirtutes eius annuncietis, qui uocauit uos de tenebris in admirabile lumen suum. Non opis est uestrae sacram intelligere scripturam, et doctrinarum uarietatem adipisci: si non ipse sapientiae lumen infundat, si non ipse scientiae claritatem edoceat, et intellectum ueritatis adaperiat. Ideo sacri uobis Euangelij, totius sacrae paginae, caeterarum que probatarū disciplinarum intelligētiam adhibet: ut per ipsius potentiae at que gloriae predicationem, et uitae uestrae doctrinae que cōformitatem, caeteros ad imitationem Christi et morum probitatem adducatis. Vobis apostolus Paulus scripsit illud Oportet episcopum esse irreprehensibilem: sobrium, pudicum, ornatum, prudentem,1. Timo. 3. Expo. doctorem, modestū: non uinolētum, non percussorem, non litigiosum, non cupidū: sed modestum cū castitate. Quales oporteat esse studentes. Post episcopū cum quo simul presbyterum intelligit, diaconos quorum nomine caeteros quo que clericos comprehendit, sic instituit: ut sint pudici, non bilingues, non uino dediti, non turpe lucrum sectantes, nullum crimen habētes: sed habentes ministerium fidei in conscientia pura. Mementote ꝙ uos irreprehensibiles esse, nec ullum graue crimen aut notabile habere uelit. Id enim decet doctores, quales uos esse debere subdit. Vacare debet omni uicio, qui aliorum uicia reprehensurus est. Cuius improba uita despicitur:Grego. restat eius doctrina contemnatur. Vita turpis abrogat authoritatem docenti. Quare quisquis alios reprehendet: sine reprehensione necesse est uiuat, uitabit omnium criminum occasiones: cuiusmodi sunt frequens compotatio, nimia familiaritas aut conuersatio cum laicis, cum prophanis, ludorum illicitorum exercitatio, accessus ad suspectas aedes, ad suspectas personas, et huius generis uel mala uel malorū species,Sobrius. ut omnis uitetur suspicio. Sobrium inquit oporteret esse, Mementote ꝙ sobrios esse iubeat: non uoraces, non bibones non ebrios, non domorum uinariarum aut ceruisiariarum cultores, Suspecta loca vitanda. non uini cupidos in quo est luxuria: non crapulis, uagationibus, non leuitati morum, non lasciuijs aut uicijs deditos. Scilicet presbyterum, diaconū, clericum, scolasticum, studijs addictum in ceruisiaria uinaria ue domo desidentem aspectabimus? Certum esto ꝙ hijs nihil indecētius, nihil obscoenius euenire possit. Sed cum bonis, sed cum honestis te sodalibus hoc acere solere dicis. An id satis est? Quid si lupanar cum talibus introires? Num sodales isti tale factum honestū redderent? an non factum istud te pariter ac illos dehonestaret? Dehonestaret sane plurimum, cum locus iste tibi non conueniat. Quandoquidem locus ali quando sancti icat: aliquando deturpat. Bonus quos ecipit, uirtutis occasionem praestat et famam bonam auget: malus uero trahit ad uitium et infamiam generat. Haec inconuenientia loci sacit ut introire non oporteat. Prudentem ait. Mementote prudentiae (de qua pauca diximus in inijtio) cupientes ut facultatem discernendi bonum a malo,Prudens. conueniens ab incommodo: quam hic prudētiam uocat Apostolus, cum Solomone requireretis. Si quis hanc habens sequatur: nihil temere, nihil pertu bate, nihil inconsulto: sed omnia mature, omnia cum deliberatione per iciet. Curam dumtaxat uiribus aequam sumit: ubi sumpserit grauiter administrat, populum sibi cōmissum sicut tempus postulat, nunc leniter, nunc aspere tractat oleum uino cōmiscens. Predicationem, sacramentorum administrationem, confessionum auditionem, et alias actiones omnes sic attemperabit, ut solum quod expediat aggrediatur. Sic docebit, sic increpabit, et obsecrabit: ut nec increpationem desperatio, nec exhortantis consolationem praesūptio consequatur. Doctorem inquit. Monet itidem Apostolus ut qui docendi peritiam nacti estis,Doctor. sedulo doceatis: reliqui quottidiano studio tales esse contendant, ut doctores potentes sint ad exhortandum et cōtradicentes reuincendum: ut recte praedicandi, uere ac eruditae interpretandi, sane consulendi, iuste corrigendi, tempestiue consolandi, mature que docendi uirtutem habeant. Monet non esse litigiosos, ut ne que discordias ipsi suscitetis,Non litigiosus. nec ab alijs suscita as sectemini: sed animis primo uestris tranquilli mox eandem tranquillitatem conscientijs aliorum inseminare conemini, quo merito uobis a CHRISTO dicatur Beati pacifici,Math. 5. uos possidebitis terram uiuentium. Nec hoc dictum existimari uelim ꝙ acutas sophistarum digladiatiunculas, constantes dialecticorum argutias, certas philosophorū disceptationes, et necessarias theologorum rationes non cōmendem: q̄q̄ et haec ea cum modestia geri uelim, ut ueritatis non gloriae causa gesta uideantur, ut enucleatio non confusio ueritatis exurgat.Modestus. Quare subiungit Apostolus oportere uos esse modestos: ut temperatum ac aequabile disputandi genus obseruetis: non percussores: ut ex ira furor,Non percussor. 1. Corin. 11. e furore uiolentia nascatur. Si quis uidetur contentiosus esse: nos (inquit Paulus) talem consuetudinem non habemus ne que ecclesia dei. Talis acerba contentio cito mouet iram.Non contentiosus. Monet igitur ut contentiosi non sitis: ut nihil per cōtentionem aut inanem gloriam actitetis, non quae uestra sunt consyderantes, sed quae sunt aliorum: ut neminem percutiatis, ne que molestis uerbis, ne que prauis consilijs, non pugno, non gladio: ut subditorum uirtutes mitioribus stimulis augeatis, et quos corrigendos habetis non tam seueritate q̄ beneuolentia, magis exhortatione q̄ impulsu, plus charitate q̄ potestate corrigatis. Ideo dicit modestum, ut omnia cum modestia fiant.Pudicus. Memineritis oro ꝙ castos et pudicos esse oportere dicat. Ore castos, castos oculis, manibus, toto corpore: castos animo corpore que simul: qui nihil cogitabitis, nihil loquemini, uel facietis impudice. Portemus CHRISTVM mūdo corpore, immaculato corde, puro spiritu, sancta conuersatione. Nam oportet animam sacerdotis at que clerici labis omnis immunem, immo mundiorem ac splendidiorem radijs solaribus esse: ut nunq̄ a spiritu sancto deserta, dicere possit Viuo ego, iam non ego,Ad Gala. 2. sed uiuit in me CHRISTVS.Esaie. 52. Expo. Mundamini ergo uos qui fertis uasa domini. Non aurea fertis aut argentea: ed ipsamet uiuentia, unctione spiritus tincta, quae sunt interna secreta que uasa, in quibus CHRISTVS inhabitat et ipse Christi spiritus: et pro quibus ipse dominus IESVS mori dignatus est.Act. 9. Cuius nomen ille Paulus uas electionis portabat coram gētibus, regibus, et ilijs Israel. Ad memoriam reuocate quid uobis dicat idem Apostolus Nescitis ꝙ templum dei estis, Dignitas sacerdotis. 1. Cor. 6. et spiritus dei habitat in uobis? nescitis ꝙ membra uestra templum sunt spiritus sancti, quem habetis a deo et non estis uestri? Mementote quid CHRISTVS quo que dicat Vos estis sal terrae,Math. 5. lux mundi, uos estis lucerna accensa et super candelabrū posita, uos ciuitas in monte cōstituta: uos estis columnae templi, uos lignum sciētiae in medio ecclesiae positi, lignum scientiae quo pascuntur et uiuunt imbecilliorum animae: uos estis rectores animarum apostolico gradui succedentes:Psal. 81. Vos dij estis et filij excelsi omnes: quos sermo dei sanctificat, per quos et caeteri christiani sunt: uos estis uicarij CHRISTI, gerentes Christi uicem claues regni caelorum habetis, quibus quodāmodo ante iudicij diem iudicatis, et ipsam sponsam domini ecclesiam sobria castitate conseruatis: uobis soluendi at que ligandi, aperiendi caelos et inferna claudendi data est potestas. O sacerdos, sacerdos uel qui nunc es uel esse proponis, sacerdos qui sis mediator inter deum et hominem, hominem at que deum: tu tanq̄ medius inter deum et hominem intercurris, ab homine deferens ad deum, et quod uult deus ad homines reportans. O sacerdos tu iudex es in secreto illo conscientiae foro, sequester inter homines et deum, pro hominibus aduocatus causam animae coram deo solicitas: tu orationes, tu eleemosynas et omnia bona opera in memoriam ascendere facis, qui ore sacratissimum CHRISTI corpus conficis, qui manibus attrectas, oculo conspicis, ore ad os loqueris, ore suscipis, alijs sumendū administras: tu offers Deum deo, filium patri, unigenitū ingenito. O sacerdos, nec homo nec angelus aut archangelus, non Ch rub aut Seraph: sed ipse CHRISTVS IESVS hoc tuum munus instituit: hoc officium omne transcendit officium, haec dignitas omnem dignitatem superat: ligare et soluere, seruare et damnare, tradere Sathanae in interitum carnis ut spiritus saluus sit, et spirituali mu rone ferire quis Angelorum unq̄ potuit?1. Corin. 5. CHRISTVS potest et successores eius. Nam quae sacerdos deorsum operatur, dominus in caelo sursum confirmat: et sentētiam seruorum suorum in terris corroborat dominus in caelis. O sacerdos qui caelum hac mira potestate claudis et aperis, noli claudere regnum caelorū ante homines: sed introiens ipse caeteros introire sinito. Claudis si uirtutes non doceas, claudis si peccata non corrigas, claudis dum non sinis intrare quos malo exemplo corrūpis, claudis dum talia perperam exempla praebes alijs. Oh q̄ iuste, pie, q̄ pure sancte que uiuere debes: cuius unum peccatum centum peccatis uiliorum hominū, laicorum ue est nocentius? Tua uirtus est praecipua: tuum uitium est deterrimum. Fac ergo sis lumen uirtutis et pietatis alijs: sis oculus caecis, sis pes claudis, consolatio miseris, et speculum laicis. Videtis o sancti studiosi que uiri uestes uestras, uestrum iam cernitis ornatum. Videtis quanta pudicicia, quanta sanctitas, quāta deni que uirtus in episcopo, in sacerdote, in diacono, in clerico semper exigatur. Iubet enim Apostolus ut ornati sitis: ornati mētis, ornati corporis insignibus:Ornatus. ornati foris et intus, ornati theologicis, hoeroicis, et cardineis uirtutibus: ornati contemplatione, pura cogitatione, syncera uoluntate, uera humiliatione, caeteris que recte conscientiae dotibus: ornati moribus gestus, habitus, et loquelae decentissimis.Math. 6. Non fuit Solomon ornatus in tota gloria sua ut horum unum ornabit clericum: nullus fulgor uestimentorum faciet ad hunc uirtutum ornatum Hic est ornatus templi dei.1. Cor. 6. Templum autem dei sanctum est quod estis uos. Hic ornatus est episcoporum, hic sacerdotum, hic diaconorum, et omnium insimul clericorum. Non iuuat hos, non iuuat litterarum professores sui nominis ornamentum: si non ad dignitatem, uirtutis efficaciam adiecerint. Episcopus, presbyter, Qui sūt alū apud deū preferendi? diaconus, clericus, scolasticus, non ideo foelices sunt aut deo grati, ꝙ episcopi ꝙ presbyteri sint, ꝙ alijs alioqui praeclaris nominibus affulgeant: sed si quis eas qualitates habeat, eas uirtutes obtineat quae spectant ad ordinem, dignitatem aut officium suum: is beatus, et acceptus erit deo. Sinaliter si diaconus sanctior aut uirtute prestantior erit: apud CHRISTVM deum maior et excellentior habebitur. An leuita Stephanus et prothomartyr, an Dionysius, an Laurentius, an Vincentius, an caeteri cū diaconi tum diaconis minores: in regno caelorum inferiores erunt cunctis episcopis? An Timotheum et Titum quot dignitate priores erant: tot merito praecesserūt? Vt alios horum alijs subijcere non audeo: ita nec anteponere. Sed id scire uideor, si quis eas uirtutes quae spectant ad ordinem et dignitatem suam habeat, et alios in uirtutibus superet: hunc iure caeteris pro nominis honore praeferendum. Q̄ simillimus est ordo christianae militiae illi, quem in exercitu cōspicamur. Nomina militantium in exercitu. Sunt in exercitu duces, sunt Tribuni, centuriones, decuriones, ferentarij, sunt gregarij milites et manipuli. Dispartiuntur singulis officia, et suos qui que duces agnoscunt ac sequuntur. At ubi pugna cōmissa semel extiterit: uacant nomina dignitatum, uacant officiorum nomina: et sola fortitudo queritur. Sic qui ueri christiani sunt et contra daemones in hoc mundo, in tentationis campo praelio que dimicant: eorum non nomina, non dignitates, sed opera penduntur, non honores sed uirtutes. Ab imperatore nostro CHRISTO non genus estimatur, non honor, non dignitas aut conditio: sed tantum uitae probitas. Et prior apud eum ac gloriosior habetur, non qui nobilior: sed qui fortior extat. Estote ergo fortes in hoc bello, pugnaturi contra serpentem antiquum.Leuiti. 19. Estote sancti quoniam ego sanctus sum dicit dominus. Deni que (ne quid inchoate figurae praetermittam) uictimas et holocausta quae immolabantur in templo Regina uidens, Excellentiu holocaustū in ecclia quam olim illud in tēplo. non nihil est admirata: quae si uidisset hostiam illam nouam, hostiam puram, hostiam sanctam, hostiam illam immaculatam: si uidisset uerum CHRISTI corpus quod in ara crucis semel oblatum, in altaribus ecclesiae quottidie pro nobis omnibus immolatur: quanto, quanto stupore tunc rapta fuisset? Acceptabile munus Abelis, gratū Abrahami patriarchae sacrificiū, beneplacens quod Melchi edechus obtulit, nō ingrata quae uel in tabernaculo uel in templo solenni ritu sunt oblata: sed nihil ad hoc nostrum sacrificiū, nihil plane. Si beatissime passionis, si clarissime resurrectionis et gloriosissime in coelos ascēsionis, representatam in hoc sanctissimo sacrifio memoriam Regina precepisset: quid dicturam arbitramini? Si pro CHRISTO christiana que side tot beatorum martyrum oblata corpora qui simul ibant a cōspectu consilij gaudentes pro nomine IESV contumeliam pati, Act. v. et mille tormētorum generibus interfecti sunt, et quasi oues ad occisionem ducti: si cōfessores, si uirgines seipsos offerētes, corpora sua pro Christo ieiunijs, uigilijs, orationibus, contemplationibus fatigantes: diris et asperis uestibus, pellibus animalium ac melotis, afflictionibus et uerberibus macerantes, se que ipsos mortificantes et clamitantes 'ad deū Propter te mortificamur tota die cernere potuisset: si thesauros ecclesiae remanētes inde, Psal. xliii si concessas in salutem at que securitatem animarum remissiones et benignissimas indulgentias intellexisset: nonne dicere uoluisset Verus est sermo quem de te audiui, iii. Reg. x. et non credebam narrantibus donec ipsa uidi probaui que ꝙ media pars nunciata mihi non fuerit? Multo maior est sapientia tua et opera maiora q̄ rumor quem audiui, famam uirtutibus uicisti Vicit ecclesia CHRISTI famam et opinionem hominum uirtutibus suis. Beati qui audiunt in ea sapientiam Christi, beati qui audiunt uerbum dei et custodiunt illud. Luce. xi. Sed quod illa dicere non potuit: dicat nunc omnis anima christiana, dicat tota ecclesia. Magna, mira, plena mysterijs est CHRISTI sapientia. Quis plene scire poterit aut enarrare CHRISTI nati, passi, sepulti, rescscitati uirtutem? Eternam eius generationem quis enarrabit? Quis inuestigabit quae preparauit deus diligētibus se? Esaie. liii. i. Cor. ii. Nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit. At unica cognoscēdi semita, fides est. Nec Iudeus, nec Paganus, nec alius quisq̄ aliquid eius scire poterit: si non ad CHRISTI fidem uenerit. Quisquis inera fidelis ecclesiae sept constituitur intelligit. Verum non tam cognitio q̄ praegus a io quedam tuturae cognitionis haec est, Psal. 33. ad quam propheta sic nos instigat Gustate et uidete q̄ suauis est dominus. ps. lxxxiii. Beati qui habitant in domo tua domine, beati qui sapientiam tuam audiunt in ea. Beatitudinem Solomon polliceri non potuit. Quare plusq̄ Solomon hic. Solomon uiuens. Cur diuinis et sublimioribus hisce rebus immoramur cur CHRISTI mysterijs in Solomone diuitius insistimus, praesertim cum alio conetur oratio? Quorsum rogatis? Nimirum ut hodie uiuentem uobis Solomonem ostendam. Absurda uox illa uidetur. Millia sunt annorum postq̄ obijt, et adhuc uiuit Solomon? Viuit, uiuit non qui fuit olim: sed eius imago uiuacissima. Vix forsan hoc dictum equanimiter accipitur, ut uiuentium ullus comparetur Solomoni: et obijcietis fortassis assentationem ita praedicanti. Sed hic mihi consyderate ueritatis auditores, nunquid idem deus qui tautam Solomoni sapientiam ante tempus gratiae concessit: non possit similem uel non adeo dissimilem tempore gratiae concedere? Si que similitudinem Solomonicae prestantiae claris argumentis in aliquo deprehendamus: quare non hunc Solomoni non absimilem dicamus quare Solomonis nomine non appellemus? Nisi sint abs re impatientes aures: non eas grauabit haec nomenclatura ratiōni ualde consentanea. Is de quo loquimur rex noster est inclytissimus Henricus, huius nominis octauus, fidei defensor: cuius animi corporis que dotes, cuius singularia diuinae gratiae mumera si perpendas: inuenies Solomonice sapientiae propinquum. Solomon regni sui solium peculiare sapientiae donum, diuitias, gloriam, omnia diuinae bonitati refert accepta: hic deum sibi sapientiam, ingenium, honorem, sublimitatem, facultatas, opes et quae possidet cuncta dedisse resciscit, Solomon omnia uertit ad honorem eius quo prius accepit: hic dei gloriam prefigit omnibus quae facit au instituit. Solomon sapientiae specimen ostendit in iudicio: hicit multis huius insulae Britanniae iudicijs maximis, et arduissimis causis amplissimam suam sapientiam iudicandi que peritiam exerit et ostendi . Solomon concertantes muliercalas acutissime composuit: hic tuendo pauperes a diuiribus, simplices ac innocentes a uafris ac uersipellibus omnes omnium causas exactissime finit. Solomon in regno suo pacem quam inuenit aluit: hic aut per sibi subditos iudices et consultos acutissime semper electos finiri facit, summa cum sapientia singula regni sui negocia disponit at que administrat, pacem que continuam regno suo peperit. Solomon familiam exquisitissimam habuit: hic domum ordinatissimis ministerijs ornauit. Solomon sibi se digna palacia fecit: hic sibi splendidissimas aedes crexit. Solomon deni que domino deo suo templum augustissimum exedificauit: hic non templum solum sed cum templo praenobile quo que collegium, ample, prudenter et magnifice quidem aedificari uult: cuius idonea structura et dotatio preclara futura est. Eant nunc et dicant si qui quod de hoc Solomone dixi, grauatim accipiant: num qui talibus factis ad Solomonicae sapientiae uirtutem, ad clara Solomonis acta sic appropinquat: digne Solomonis nomen obtineat? Dicant num qui tam prope Solomonis uestigijs insistit, et Solomonem exprimit si non in omnibus, at in multis: rite Solomon uocari queat? nunquid quod de Solomone dictum est huic meritissime possit applicari Sapientia aedificauit sibi domum et suffulsit eam septem colūnis: ut sicut ille factis suis prefigurauit CHRISTVM: Septem columne. sic, iste benefactis Solomonem imitetur? Edificari facit ista sapientia prestans et illustre collegium: quod septem scientijs fulcire simul et ornare nunc omnino proponit. Uictimi huius Solomonis. Immolat iste uictimas suas, qui theologos, utrius que iuris peritos: adolescentulos, et uiros omniqua que doctos in ea nutrire cogitat ac instituit. Haec est deo cha a uictima hoc sacrificiū acceptissimum: quando sic educantu homines ab adolescentia, ut illorum alij sacrarum litterarum consummati doctores et interpretes euadāt, dei que populum in diuino cultu promoueant: alij singulas in republica uirtutis ac honestatis causas acute prosequantur. Quodnam sacrificium est isto melius aut eminētius? quo sic adolescentes educantur in doctrinarum et uirtutum exercitijs: quo doctores, concionatores, et informatores plebis emergūt? Quod inquam sacrificiū deo gratius aut acceptabilius isto? Ista sacrificia uesperrina inter quae semper ueteribus noua et nouo in finem mundi succedunt: sicut mutua doctorum et litteratorum parturitio, stirpis initium interire non permittit. Sed ubi domum hanc aedificat? ubi has uictimas offert? In omnium certe bonarū et praeclarissimarū artium Achademia hac ipsa Oxonia, alma matre studiosorum compluriū, in qua tam diligenter bonis litteris et uirtutum studijs incumbant, ut deū ipsum bonitatis omnis authorem et ipsi pie colant et alios uenerari doceant, ut fidei negotia promoueāt ac incrementa prestent regni decus et honorem prouehant et bonos ubi que mores adiutent at que omne bonum passim inseminent. Quod ab eo factum nolo mireris cū ipse non magis doctos adamet et enutrire studeat, q̄ fit ipsemet doctus omnibus que bonis litteris consummatus. Posuit ita que mensam, sacram dico scripturam, in qua cibi sufficientes apponuntur, Mensa. quibus et suauiter et plene refici possūt omnes aduenientes: cibo sapientiae, cibo intellectus et scientiae abunde nutriendi. Quadruplex ferculum. Historia. Mittuntur autem quadrifida ciborum fercula. Ferculum historiae, Tropologie ferculum, Allegorie, et Anagogie. Historia quidem res ipsa quomodo secundum litteram gesta fuerit, enarratur. Iam illo ferculo fouentur paruuli, simplices, et nuper ad fidem accedentes: quibus lac conuenit non cibus solidus. i. Cor. iii. Horum non est rationibus, et praeceptis arctanda fides: sed suauiloquijs et manifestis operibus allicienda. Tales enim cum audiant (explanata historia) CHRISTVM aquam in uinum commutasse, Lazarum suscitasse, Leprosos emundasse, caecos illuminasse, mutis loquelam, surdis auditum, et claudis gressum reddidisse: manifestis istiusmodi documentis attrahuntur et facile commouentur. Grego. Tunc autem simplicium turba pascitur, quando fides eorum per rem gestam miraculis, et exemplis roboratur ut ait Gregorius. Alterum Tropologiae ferculum est quo doctrina moralis introducitur, institutio uitae sana que correctio demonstratur: ut uirtus at que pietas animis instillata protinus uitium excludat. Nec istud ferculū a gustu plebis alienum, non inerudito uulgo negatum: quia nunc ad pietatis officium aperte ciet, ad fidem at que charitatem incitat: quemadmodum facit Ioānis illud Filioli non diligamus uerbo ne que lingua,Ioānis. 3. sed opere et ueritate: nūc mystice quidem et occulte, modo tamen facile peruio tradit et prosequit idipsum,Eccle. 9. sicut fit illo Solomonis Omni tempore sint uestimenta tua candida, et oleum de capite tuo non desiciat: quo significatur emundanda nobis opera, et habendam in corde charitatem. Morum institutio sumēda nobis e sacris praecipue litteris, sed nec undequa que sumi prohibita, adeo nimirum ut si quid erudite probe que dictum in libris etiam Ethnicorū inueniatur: ad honestatem uitae nostrae uertere conueniat. Allegori . Tercium allegorie ferculum est, quo circa CHRISTVM et ecclesiam quid factum ostenditur. Sic CHRISTVM Ysaacus, CHRISTI passionem aries occisus indicat: CHRISTI sapiētiam eminentia montis quem ascendit, interfectus a Dauide Golias diabolum a CHRISTO superatum.Esa. 4. Sic septem mulieres quae uirum unum apprehēderunt septem dona gratiarum CHRISTI seu septem ecclesiae sacramenta designant: Et isto ferculo pascuntur qui uegetiore sunt ingenio, dum ex una re colligunt alterius intellectum ad aedificium ac incrementum christianae fidei. Quibus quando promittitur panis omne in sese delectamentum habens: non morantur circa istum materialem panem quo uescimur, sed ad corpus domini nostri IESV CHRISTI quo pascuntur caelitus, ascendūt: ex cuius manducatione resurrectio promittitur, uita aeterna speratur, ianua regni caelestis aperitur, mēsa refectionis aeternae propinatur et praeparata sumitur. Nam carnem assumptam Iesus nobis in edulium proposuit, ut per cibum carnis intremus ad gustum diuinitatis. Anagogia. Postremo iam Anagogiae ferculo nutriuntur spirituales homines et perfecti. Anagogia pertinet ad ecclesiam triumphantem, ut ad militantem allegoria. Anagogia ducit ad superna, premium demonstrat in caelo uturum: sicut illinc intelligitur Beati mundo corde quoniam uidebunt deum.Math. 5. Beati qui stolas suas lauant in sanguine agni ut sit illis potestas in ligno uitae et per portas intrent ciuitatem,Apoca. 22. hoc est qui cogitationes emūdant ut uideant CHRISTVM IESVM in gloria. Est enim Anagogia quedam ascensio siue eleuatio mentis in contemplationem supernorum. Per hanc ita que mentis ascensionem quis transcendit ferculum narrationis et historiae, per hanc contemplationem transcendit acumen allegoriae, per hanc transcendit Tropologiae doctrinam: cum istiu modi cōtemplatio praecipuum sit mentis alimentum. At hijs simul omnibus expletur et ornatur mensa dominice refectionis.Vinum· Strata uero coornata que mensa uinum etiam apposuit. Vinum istud dulcedo est sacrae scripturae, dulcedo praefatorum sensuum quae letificat cor hominis, spiritualis et internus est intellectus qui mentem exhilarat Mel enim et lac sub lingua eius:Cant. 4. Dulcedo haec rapit animam supra seipsam, caelestia pandens terrena que despiciens, haec sic internum appetitum afficit, ut quisquis ex eo uino semel biberit: iterum at que iterum illudipsum exoptet. Quo plus potatur: eo sititur amplius, de quo propheta fatetur Quemadmodum desyderat ceruus ad fontes aqua um:Psal. 41. ita desyderat anima mea ad te deus.Psal. 18. Desyderabilia super aurum et lapidem praeciosum eloquia tua, et dulciora super mel et sauum. Quam quidem eloquiorum dei dulcedinem, si quis hic recte studendo sanctae que et iuste uiuendo nactus erit: perueniet ad caelestem, quae corpus et animam pascet ineternū: quam nobis concedat omnipotens deus qui uiuit in gloria per infinita seculorum secula. AMEN.

¶ DOMINVS dedit Deo gratia.

¶ IOANNIS LONGLONDI CONcio habita coram celeberrimo conuentu um archiepiscoporum, cum episcoporum, caeterae que multitudinis in occidētalis caenobij sāctuario iuxta Lōdinum. Anno salutis .1527. di . 27. Nouembris.

TV EXVRGENS DOMINE MISEreberis syon, quia tempus miserendi eius, Psal. C.i. quia uenit tempus.

PROPHETARVM eximius Dauid (ut e psalmorum plus uno loco licet excerpere) hunc humanae uitae tractum, hodiernam rerum onditionem, immo periculum reip. christiane et angustiam, grauem at que miserabilem calamitatem sacrosanctae matri ecclesiae: a filijs etiam suis quos suo nixu pepererat, quos suo lacte, quos suis mā millis nutrierat et ad iustā ac plenā aetatem educarat, multis ante seculis perspexit inferēdam. Perspexit inclitus Esaias qui uice matris ita cū filijs ingratitudinem expostulat Filios enutriui et exaltaui: ipsi autem spreuerūt me. Principes, prelatos, magistratus, Esai . i. Querel matris ecclesie adue sus ingratos filios. Ibidem. omnes omnino christianos, acri querela compellat: ut suae causae prospiciant, ut suae saluti cōsulant, et ab aduersarijs propugnent Auribus (inquiens) percipe terra: populus meus me non cog, nouit et me non intellexit. Sunt quibus indolem probam, sunt quibus praesens ingenium, praeclaras animi corporis que dotes elar gitus est dominus: quas ipsi uertunt ad suas ineptias (ne dicam ad prestigia daemonis) auertunt a deo. Per quos tale negotium exhibetur ecclesie: ut nisi deus ipse manum auxiliarem appona , res tota uacillet ac pessum eat. At longe ante intellexit propheta (quae postea litteris expressit Apostolus) uerba dei loquentis ad omnes christifideles Despondi nos uni uiro ii. Cor. ii. uirginem castam exhibere CHRISTO, Intellexit ꝙ CHRISTVS deus et homo, uerus ac ꝑpetuus esset sponsus huius uirginis ecclesiae. Intellexit quod alibi scribit idem Apostolus Sicut ecclesia subiecta est CHRISTO, Ephe. v. Expo. ita mulieres uiris suis: erunt duo in carne una Sacramentum hoc magnum est: Ego autem dico in Christo et in ecclesia. Cu magnū vocatur cōiugij vinculum. Sacramentum hoc magnum inquit: intelligens hijs uerbis, hoc matrimoniale uinculū indissolubile: et ideo magnū. Magnum praesertim ob significationem illius cōiunctionis Christi et unionis cum ecclesia: q̄ q̄ ex se quo que magnum sit ob perpetuam coniugum cohabitationem et amorem inter sese continuū, magnum ob foedus solenniter initum, ob datam fidem, datā dex teram, datum osculum, datū annulum, neutrum unq̄ alteri defuturum: sed utran que fortunam, aduersam cum secunda: utrum que corporis habitum, inuenustū cum uenusto, sanum cum egroto: utros que mores, immansuetos cum placidis: aetatem utran que , cum iu enta seniū sus que de que laturos, equanimiter omnia suscepturos. Tanta necessitudo, tantum amoris uinculum, tātus nodus, tam fortis, tam solidus coniugū in matrimonio: de quo dictum a domino, Gene. ii. repetitum a CHRISTO Propter hoc relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori. De nuptijs diuortio non soluēdis, Mat. xix. id euangelicum intelligit oraculum, non fas esse significans ut homo separet quod deus ipse coniūxit: Ibidem. ita que iam non esse duos sed unam carnem: uel propter foeminā de uiri latere sumptam, uel ꝙ e duobus una caro fiat in prole, uel quoniam sicut qui se spiritualiter amant, una dicūtur anima: ita mas et foemina quibus tam necessarium mutui amoris in carne uinculum iniūgitur, nuncupantur una caro, quod sola mors (alioquin insolubile) soluit. Longe tamen maius est hoc uinculum ecclesiae cum deo, cristianorum cum CHRISTO: cuius hoc uinculū inter matrimonio iunctos sacramentum dumtaxat aut signum est. Sic enim CHRISTVS adhaeret ecclesiae suae ut eam nolit in ulla aduersitate, in nullo infortunio, nullis angustijs relinquere: sed ubi que tutam reddere. Huic spōsae, huic fideliū multitudini Christus infit. Ero uobiscum us que ad consummationem seculi.Math. 28. Huic fidelissime promittit non solū suae praesentiae solatium: sed et alium (inquit) Paracletum mittam uobis qui docebit uos omnia: et manebit uobiscum ineternum: ut quando uolet et ubi uolet quod est administrandum administret, quod dandum uberrime tribuat, et quod inspirandum inspiret. An non uidetis nūc ut CHRISTO copulatur ecclesia? Christus ecclesiā que sibi nupsi / nun quam derelinquet. quomodo quam tantopere diligit haud unq̄ adiutorio destituet? non solam, non derelictam in aduersis, non desolatam esse permittet? Reliquit ipse patrem et matrem ut adhereret huic uxori suae. An non reliquisse uidetur qui de caelo descendens quasi patrem deseruit, non tamen deserens? Nonne matrem dereliquit, qui de Synagoga incredula recessit? An non sacrosanctae cohesit ecclesiae quam tam longe quesiuit? inuentam tanto cum honore, tanto nuptiarum apparatu accepit, acceptam coluit, seruauit, protexit, multiplici prole fecundauit et tam ardenter adamauit, ut ne que supplicio turpissimo crucis ab eius amore potuerit abduci: multo satius esse putans sic mori q̄ eam perire sineret, quam us que ad finem seculorum se non deserturum esse promiserit? In una carne duo quo que facti sunt, quando sicut ex Adami costa foemina prodijt, ita de latere CHRISTI prodijt ecclesia, Sicut ex uiri latere femina / sic e latere Christi pr dit ecclesia. sanguis nostrae redemptionis et mysterium baptismatis effluxit: quo nos etiam christiani CHRISTO copulamur omnes. Propheta, propheta Dauid (ut ab exordio diximus) ista perpendens, et periculi quod impendet ecclesiae prescius, immo miseriae quam iam iam patitur, non extimuit sed ut necessarium sic et oportunum esse credidit, ut opem sponsi sponsae deposceret: rite postulatam saluberrime cōferendam non addubitauit, inquiens Tu exurgens domine misereberis Syon, quia tempus miserendi eius,Psal. 101. Expo. quia uenit tempus. Te nūc sponsum, te cōiugem, te uirum, uirum strenuum ac magnanimum ostēde: te pugilem inuictū et athletam inclitum in causa sponsae tuae declara. Sinaliter occidit en ipsa sponsa. Ecce rogat quod cupit, quid speret ostendit. Rogat ut in causa sponsae suae CHRISTVS manum auxiliatricem interponat: rogat ut erumnosae multis que modis afflictae cōpatiat, ut misereatur consilij et opis egenti. Sperat ut quantacun que sit angustia praesens aut imminens ipsi Syon, gratioso eius intuitu, ipsius misericordia singulari mitescat. Syon interpretatio. Syon interpretatur specula seu speculatio: singnificans ecclesiam hic militantem, laboribus et erumnis attritam. Vt huic in tempore tribulationis et angustiae CHRISTVS suppetias ferat, propheta supplex exorat: ut ubi que suppetias ferre uelit, (qualiscun que sit mundanae plebis opinio) se certum esse designat quando dicit Tu exurgens domine miserebiris Syon. Licet uulgus' ignarum, licet imperita multitudo (ne dicam impia) cōiectet et opinetur, te status ecclesiae tuae, status istius ecclesiastici, te fidei catholicae, te rerum tuarū uel negligentem uel oblitum esse: succlamans indignissime Deus dereliquit eam,Psal. 7. persequimini, comprehendite, Paciētia dei magna et diuturn . non est qui eripiat: tu tamen intueris omnia, patiens et longanimis addis opem et solaris ecclesiam: tu uides ista quae siūt cum fauore, cū gratia respicis. At quae gratia (dices) uel quodnam est adiutorium eius qui tantam cladem ecclesiae suae uidet illatam, et sustinet? Sustinet crudelem hominum gregem et exercitum immitem, augustissimum at que sanctissimū mundi templum manufactum, urbem in orbe praecipuam, immo caput et decus orbis inuadere, spoliare, diripere, sedem illam sanctam sedem Apostolicam, oratorium sanctorum, fidei propugnaculum et oraculorum adytum (infandum) temerare. Sustinet ecclesiae bona dedicata, uenerandas templi reliquias, ueneranda sanctorum monumēta uastare: ut nec sacrosanctam et horrendam illam Eucharistiam sua reuerentia dignati sint indignissimi perditissimi que homines. Sustinet ecclesias et ecclesiasticos ac optimos quos que uiros, nunc hunc, nunc illum afficere tormentis, affligere, perfidissime que trucidare: incendio, cede, sanguine omnia miscere, omnia prophanare, omnia sua libidine confundere. Sustinet autem ista fieri, ut tanto maiorem in fine uictoriam, constantiam alacriorem, splendidiorem que triumphum in patientibus exhibeat: eo que meritum amplius, premium excellentius, et coronam magis eximiam eisdem reponat. Quo maior tibi quo que deus alme gloria comparatur. Magna profecto gratia, magna: praesentaneum est adiutorium dei, qui templū hoc manufactum, ex lignis lapidibus et metallis structum,Ioānis. 7. de quo scribitur aput Ioannem Ascendit Iesus in templum et docebat: hoc templum ex ossibus neruis et carne fabrefactum,Ioānis. 2. de quo CHRISTVS Soluite templum hoc et in tribus diebus illud excitabo: uiolari, uexari, frangi permittit, ut templū (de quo scribit Apostolus Templum dei uos estis) pugnet, uincat, et triumphet. Sustinet quod et ab ecclesiae primitijs sustinuit, corpora sanctorū iniustis cruciatibus et tormentis affici: ut animi uictores, ut animi foelices regnent in caelis et exultent. Et quo pugna durior, eo uictoria faustior: quo uictoria difficilior. eo corona prestabilior. Magnitudin uictorie coaptatur magnitudo premij. Nam secundum patientiae magnitudinem erit magnitudo meriti, pro que meriti magnitudine, futura est magnitudo coronae et gloriae. Quanto uero maior est cōstantia uictoris, tanto clarior, honorificentior, et gloriosior es tu domine qui uincenti (quātam habet) uirtutem tribuis. Haec magna, haec ingens est dei misericordia, qua fortes facit ad uincendum, et nihilo minore uictores premio donat. Sustinet manufacta templa per orbem aliquando pollui, aliquando dissipari, ut homines probet et pacientiam coronet: sustinet ut post probationem illam et uitae correctionem, sui liberationem exorent. Id quod orandi genus, neutiq̄ fallax dei misericordia sequi solet. Pro quorum utro que , tam ut sanctorum fortitudo sibi constet, q̄ ut ecclesiae restituatur integritas: orat,Expo. et orandi nos uiam docet hic propheta Tu exurgens domine misereberis Syon. Tu exurgens ait. Quoniam hostes dei qui pios et fideles semper oppugnāt: impie censebant inter se, deum hominum dormitantium, sedentium, aut iacentium extitisse similem: cum qui sic dormiūt, qui sic cubant aut sedent, parum apti uideantur aut expediti ad aliquid recte gerendū, ad suos sua que protegendum: sed qui neglectim ac incuriose singula praetereant. Ideo nan que dicit exurgens: tanq̄ diceret, Talem te opere tuo praebeas, sic ecclesiam tuam protegas, sic tuearis, ut qui uident quod tu facis pro eadem: non te dormiētem, non tanq̄ negligentem aut sedentem, sed uigilantem, sed promptissimum esse sciant ad ferendam opem. Tu exurgens domine misereberis Syon, misereberis ecclesiae: Quare? Quia tempus miserendi eius. Quare miserendi tempus? quia uenit tempus. Quale? tempus miseriae, tempus calamitatis, luctus, gemitus: tempus persecucionis et afflictionis. Quoniam cum omnia tempus habeant:Eccle. 3. ut suū tempus misericordia simul habeat oportet. Et quodnam est tempus misericordiae? Tempus certe miseriarum et persecutionum, quas praediximus. Est enim misericordia dolor ex alicuius miseria susceptus: Misericordie definitio. nec esse' proprie potest, nisi in eos quorum afflicta misera que conditio est. Vbi langor er egritudo, ibi compassio: ubi calamitas et persecutio, ibi condolendi locus: ubi aduersitas et inopia, ibi pietas, ubi molesta et grauis animi perturbatio, ibi necessaria debet ostendi misericordia. Ecclesia misere cōfli •• atur. Si sit ergo tempus miserendi ecclesiae: patitur nūc ecclesia miseriam, ut cui miserearis. Patitur, patitur: et miserrimam. Patitur ipsa Metropolis, ipsa princeps ecclesia Roma persecutionem patitur a sibi subditis, a sibi sacramento obuinctis, a fae detarijs, a proprijs filijs cum belligerātibus tum impijstime blasphemantibus. Ideo iam tempus est miserescendi eius. Eius. Cuius eius? eius urbis quam Romulus mundo: eius Ecclesiae quam Petrus caelo fundauit. Eius, quae caput CHRISTVM, christianos omnes corpus habet. Eius, quae sedes est Apostolorum, summorum pontificum, et domiciliū sanctissimorum patrum. Eius, quae natos ire filios, gratiae restituit: inferno genitos, caelo regenerat. Eius, quae mundo ualedicentes, transuehit ad superos. Haec ipsa est tua sponsa domine, cui tantam uirtutem indidisti, cui talem potestatem fecisti, singulari sublimitate dotasti: cuius causa cum maxime te respiciat qui sponsus es, nostra nos interesse putamus, ut tuam assidue clementiam interpellemus: ne que dubitamus quin interpellatus, ubi tempus erit sponsae tuae recordari uelis. Nos ita que te rogamus cum propheta clamitantes Tu exurgens, domine misereberis Syon:Expo. quia tempus miserendi eius, quia uenit tempus. Quale tempus, aut quo spectat quod iterum ait, quia uenit tempus? Hic tempus, et tempus Non miseriae solum tempus, non solum miserendi: sed et orandi tempus. Licet ea geminatio posita ut Emphasim faciat intelligi possit: tamen hinc non absurde colligitur orandi quo que (sicuti prae ertur) necessitas. Emphasis. Siquidem cum non oremus in tempore necessitatis: saepissime non facit deus quod alioqui facturus esset. At iugis et oportune praecationis comes indiuidua, misericordia est. Q̄q̄ ineternum deus salutem ecclesiae suae prouiderit, licet in totum conseruandam, protegendam: licet in totum sublimandam, honorandam et glorificandam esse praeordinarit: q̄uis unum et alterum, iam hunc nunc illum qui sunt ecclesiae partes, praedestinarit ad gloriam: tamen intermedio rogatu, uotorum sedulitate, instantia precum et anhelante desyderio, concedit et adimplet. Docet id hic prophetae uersiculus, quem habemus in manibus: docent uersus alij mille, docent prophetae, lex et euangelium: Docent sanctissimi qui que doctores, docet et manifestat illud Gregorij dicentis in dialogis. Nimirum constat ꝙ predestinatio precibus impletur: quando is in quo deus multiplicare semen Abrahe praedestinauerat,Grego. i dialo. orantione obtinuit ut filios habere potuisset. Non est, non est haec quae nunc agitatur persecutionum ecclesiae prima, sed multas inq̄, Multiplex ecclesie persequutio. multas identidem ante perpessa est: q̄uis sit haec omnia una teterrima, saeuissima, sordidissima. Persecuti sunt ecclesiam imperatores, persecuti sunt principes et scelerosi magistratus: de quibus extant tot martyrū erecta trophoea. Magi persecuti sunt, Harioli, Pythonici, Enthei, Mathematici, Sortilegi, qui uanissime se deos, se deo plenos, Apollinis se spiritu repletos, syderum obseruatione, rerum et uerborum maleficijs omnia se scire, omnia se facere posse fingunt: futura praedicendi et incognita cognoscendi, facultatem absurde sibi tribuunt: a ueritate ad mendacium, a deo uiuo ad idolum, a deo uero ad diabolum, a deo ad mundum, ab ecclesia ad superstitiosam sectam, a uita ad mortem penitus auertunt homines. Persequebantur qui dotatam ecclesiam: sua dote, sua possessione, spoliare conati sunt. Persecuti sunt et persequi pergunt Iudei, Turchae, Saraceni, Barbari, Mauri, et infideles omnes: inuidiosissime tamen inuadunt ac persequuntur haeretici et fallaces christiani. Sanguinarios Imperatores agnoscitis infestissimū Neronem, Domicianum improbissimum, Pie impium Traianum, Marcum Antonium, Seuerum, Maximianum, cruentissimum Decium, Valerium Aurelianum, Diocletianum insanissimum, suriosissimum Maxentium, Neronis crudelitas. Iulianum apostatam, et alios similis notae Quorum primus Nero (uti scribit Eusebius) adeo seuit in christianos, ut promiscue aetatis, cuiuscun que conditionis, et utrius que sexus homines interficiens, illorum cadaueribus plateas ciuitatis impleret. Petrum cruce, Paulum gladio sustulit. Sed huic crudelitati sinis suae uitae respondit. Mortem ipse sibi consciuit, qui tot christianis et bonis uiris uitam abstulit. Domicianus. Domicianus q̄q̄ in multis impius, hoc inprimis notabile fecisse perscribitur Secutus Herodem qui formidolosus tot infantes iugulauit, ut CHRISTVM una tolleret: omnes Dauiticae stirpis extingui iussit. Huius alia et aliorum q̄plurima nefanda facinora profari, tam non libet q̄ breuitas orationis non patitur. At huic misere tyrannidi semper concors erat finis uitae miserabilis. Hic uentris profluuio miserrime perijt. Caeterorum uitam et acta si recenseas, si mortem animo reuoluas: inuenies magnam et mirabilem dei uindictam, quam talibus omnibus inflixit. Inuasores ecclesiae, iure, priuilegijs, et pronentibus donate, Constantium Constantini magni filium, Iulianum, Constantium tertium, Leonem tercium caeteros que praesertim uiginti numero, obedientiam ecclesiae debitam irritare conatos: uoraces ecclesiastici patrimonij raptores, et exterminium eius anhelantes: qua deus ultione percusserit, qui Caesarum gesta perlegere uelit, intelliget. Certe digna percussit: et incassum abire fecit ipsorum machinamenta. Vanis, magicis, maleficis et prohibitis artibus imbutos, iniquissime diuinationibus, incantationibus, geomātia, ychthiomantia, Hydromantia, Chiromantia, Aeromantia, Pyromantia Necromantia, cleronomantia, Haruspicijs fastinationibus ligaturis, sortilegijs, et augurijs operatos, quorū technis, artibus at que imposturis complures illusi sunt, et a dei cultu ad diabolicum seducti: ueraci potente que christianorū operatione subegit et protriuit. Protriuit iam daemonū euocandorū mille artes, quas satius est ne nominari quidem.Iudei. Iudei qui (quod CHRISTVS eis exprobrat) prophetas occiderunt:Math. 23. patrum mēsuram impleuerunt, dum CHRISTVM e medio tulerunt. At ijdem quod in CHRISTI morte non potuerunt, scilicet ecclesiam subuertere: contenderunt in apostolorum, martyrum, confessorum at que uirginum fidelissimorū imitatorum CHRISTI persecutionibus adimplere. Verū frustra quo que cessit pestifer ille conatus, certissima plaga uenit quam CHRISTVS est interminatus eis Relicta est eis deserta domus,Math. 23. impleta est imprecatio illa qua clamabant Sanguis eius super nos et super filios nostros: quādo iam ipsi non solum toto terrarū orbe sedibus uagantur incertis, sed et uario tributo subacti seruitute que pressi degūt, nescio quas praeterea daturi poenas. Turchae, Saraceni, Mauri, Qualiter infideles christiano ū inibus imminēt. caeteri que in ideles nos indesinē ter inuadunt, finibus nostris incubant, bellis urgent: uibes, oppida, regna capiunt et diripiunt, multum est si non sua faciant, si non suae ditioni cuncta subijciant: quod ualde formidandum est nisi deus manum suam auxiliatricem apponat, et sponsa Christi supplex interueniat. Hierosolimam, immo totā Syriam, Constantinopolim, immo totam Graeciam rapuerunt: nuper Rhodum et ferme Hungariam duo fere christianismi praecipua propugnacula suae ditioni subdidere: nescio quid contra uniuersalem ecclesiam machinati. Non parui ponderis ista sunt. Talium auditu capita leuare cōmonemur, et cauere nobis ab ulteriori flagello, Sed et saepius aduersum illos dei sensimus adiutorium q̄ ut de christianismi uel ecclesiae casu dubitemus, utut illi moliētur ut cadat. Postremo surrexerunt nec iamdudum insurgere desinunt latebrosa haereticorum conuenticula: qui fidem tot annis inualescentem euertere uel immutare proponunt, De quibus spiritus (ut inquit apostolus) manifeste dicit,1. Cor. 4. ꝙ In nouissimis diebus hoc est hac aetate nostra quae a CHRISTO durabit in finem (nos enim sumus in quos fines seculorum deuenerunt) discedent quidam a fide,1. Cor. 10. Expo. attendentes spiritibus erroris. Discedent a fide CHRISTI, a fide catholica, a fide cōmuniter christianis approbata, et longinquitate temporis offirmata. Id quod omnes haeretici faciunt, qui fuerunt a Simone Mago ad haereticos nunc uiuentes. Simon Petrus et sequaces eius, petrae seu fundamento quod positum est a Christo superedificant aurum, argentū, lapides praeciosos: Simon Magus et qui sectantur eum aut illud fundamentū diruunt, aut ligna, foenum, et stipulam superstruunt. Semper attenderunt spiritibus erroris, sed nunc attendunt maxime, semper doctrinis daemoniorum, nunc haerent irreuulsi: docentur a diabolo et docent diabolica, auscultant spiritibus erroris, et errores introducunt: semper habuerunt conscientiam cauteriatam, nunc multorum conscientias inficiunt: semper hypocrysim, sed ea deprehensa puniebatur antea, et eheu nunc intellecta defenditur. Ipsi nan que diabolico spiritu ducti: dictis, factis, scriptis, facta, mores, uitam christianam oblitterant: et errores suos inter simplices et indoctos tanq̄ lolium in tritico disseminant, uolentes ita dissecare ecclesiam mysticum CHRISTI corpus, per tunicam illam inconsutilem designatum, cui Iudei CHRISTI tortores pepercerunt,Ioānis. 19. non ausi discerpere dicentes Non scindamus eam sed sortiamur de illa cuius sit. Non est igitur o crudeles haeretici, non est' ecclesia scindenda. Si de sorte sitis ecclesiae: una quae fuit hactenus esse permittite. At ut uelitis, scindere non potestis. Ab antiqua, a sua, a uera fidei ratione: ab antiquo statu, nolite deuocare. Quiduis autem feceritis: ipsa manebit una, ipsa manebit sancta, catholica, Ecclesia vna sancta / catholica / ap ica. et apostolica. Vnam esse CHRISTVS asserit, unicae sibi coniunctam: ubi sub persona dilecti, dilectam salutat ecclesiam in hunc modum. Pulchra es amica mea, suauis, et electa. Et addit Vna est columba mea,Cant. 6. Expo. Vna. perfecta mea. Vna, charitate una et fine, inseperabilis ac indiuisa. Charitate una, quae cunctos ad se confugientes ut unice dilectos admittit, nec ullos abijcit: impendio desyderans omnes simul in unā ac eandem fidei, spei, at que chari atis cōnexionem adduci, in unum que CHRISTI corpus redigi et in unicū deni que dei cultum. Unitas ecclesie in tribꝰ cōsistit. Eccle. iiii. Vnitas ista ecclesiae in tribus praecipue consistit: Fide, charitate, et obediētia. Hoc autem illud est 'uinculum de quo scribitur Funiculus triplex difficile rumpitur, et eodem fideles una uinciuntur. Rupta fide, statim haeresis emergit: Charitate rupta, scisma consurgit: Obedientia rupta, contumacia nascitur: propter quae sola, censura canonū, procedit excōmunicatio. Vnde et fine una dicitur, ꝙ in huiusmodi copulam unitatis ac cultus unitatē tunc plene omnes inducet, quādo quod scribitur impletum fuerit Erit unus pastor et unum ouile. Ioānis. x. Vnus ita que CHRISTVS, una ecclesia, unus uir, una uxor, unus dominus, una familia, una fides, unum baptisma, unus deus. i. Cor. i. An diuisus est CHRISTVS? CHRISTVM ipsi diuidunt, per quos factiones et scismata surrepūt in ecclesiam. Ne que mireris ecclesiam unam appellitari, qui tātam membrorū multitudinem intueris. Nam quemadmodum uides ipsum Solem multos habere radios, in hanc et illam immo cunstas regiones diffusos, tum tamen sit unum luminare, sol unicus: multos et uarios arboris ramos cum sit arbor una, truncus unus, unus stipes: multos riuos, multos fluuios, gurgites multos, ab uno et eodem fonte manātes: in hijs autem omnibus caeteris que similibus, ipsam originis unitatem ubi que retineri: sic ecclesia splendorem suum, radios suos porrigit: sic ecclesia ramos, sic frondes suos dilatat: sic ecclesia fluuios suos at que riuulos per omnem orbem diffundit: Attamen haec ecclesia est unum luminare, fons unus, corpus unum, mater una, mater uniuersalis: cuius nos omnes filij sumus. Ad eius ubera lactemus, māmas exugimus, ab illa renascimur, ab illa uitam deriuamus: per illam honeste uiuimus, et in illa uitam bene beate que transigimus. Haec illa ipsa sponsa CHRISTI est, una uni dilectissima, neutiq̄ fornicatrix aut adultera: uerum ipse zelotes haec solius amātissima, sed haec incorrupta, casta, pudica et purissima uirgo. Hanc sibi gloriosam, non habētem maculam, aut rugam, Sancta. aut aliquid huiusmodi: sed sāctam et immaculatam, sed erroris et peccati nesciam exhibet. Hanc sic educat, instituit, componit et perficit: ut solum se sponsum, se solum deum ac dominū, unum se caput: suam solius domum, unicum cubiculum suum, unicum suum thorum agnoscat. Ephe. v. Hanc ita dilexit, ut seipsum tradens pro ea, et illam sanguine suo mundans lauacro aquae sanctificaret in uerbo uitae. Sancta. Quo fit, ut sācta quo que uerissime dicatur, immo sanctissima, purissima, mundissima, castissima, suauissima mater, et erga suos adiutrix pientissima. Sed quare sancta tantopere praedicatur? Profecto de se sācta uocatur, ꝙ sit corpus CHRISTI mysticum, ꝙ sit coniunx CHRISTI: Sancta quū alios sanctifacit et CHRISTI membra cōstituit, si mansionem sibi fixam deligant apud eam: Sancta uero, ꝙ a deo aeterna praedestinatione scita sit et praeordinata: Sancta, quia sanguine CHRISTI tincta, mūdata, repurgata. Nam si (quod in lege frequens erat) hostiae sanguine tinctum prorinus est sanctificatum: quo magis ipso purissimo ac innocentissimo CHRISTI sanguine ecclesia quae lauatur, purgatissima fit? Sancta, quoniam a spiritu sancto fundata ac cōstabilita, ab eodem que spiritu singulis insimul uirtutibus: theologicis, cardineis, caeteris que moralibus insignita ac perornata. Si quae dicūtur addubites: inuisibilem sed efficacissimam sacramentorū operationem animaduerte, quorum suam quod que uirtutem ac aeuergiam elicit e praeciosissimo sāguine et sacrosācta passione domini nostri IESV CHRISTI. Maxima uis ista sacramentorū est, sola ualens ad salutem, sola delictis humana que uitae morbis mederi potens: sed potis ecclesia sola conferre, quorum qui pertinet ad eam firmiter adherens, capas est: sin excōmunicatus aut aliter exclusus ab ea fuerit, Excōmunicatus siue exclusꝰ ab ecclesia perit. a sacramentis simul excluditur ac ipsorum salutari uigore. Qui non pertinet ad hanc ecclesiam: nec ad deum pertinet. Qui hanc non habet ecclesiam matrem: deum nequit patrem habere. Qui sibi cōmerito suo praecludit introitum huius ecclesiae statim excidens a CHRISTO corruit in laqu um aduersarij, periturus: ut quotquot arch No non cōtinuit tempore cataclismi, perierunt. Si tollas soli radium, radius obscuratur: si arbori ramum aut palmitem praescindas, arescit ramus, palmes emarcescit: si fontem riuulo auferas, fluuius exiccat: et tu diuisus ab ecclesia, rescissus a corpore Christi, lumen profuturae fidei non amittes? tu seclusus aut excōmunicatus a fideliū multitudine, fructum afferes in CHRISTO? gratiae humorem aut in ipso uitam habebis? Digitus e manu, ramus ab arbore subtractus interit: et tu raptus a brachio CHRISTO nec manens in digito seu spiritu dei, uiues? tu siccato fonte gratiae, fruere gloria? Quisquis sic alienaris ab ecclesia, non es lucidus sed in totum tenebrosus, non fructum feres sed aresces, non uiues sed deo morieris et angelis, non nectar aut aquae fluentis in aeternam uitam pocula gustabis, non gustabis q̄ suauis est dominus, non Ambrosiam aut supernae cenae fercula sumes, nō fruere gaudio: sed arefactus in igne dolebis, algebis in aqua niuis: sed et omnes tui 'similes qui non manent in uite marcescent et in ignem mittentur. Sola est ecclesia quae prouehit ad haec cōmoda,Ioānis. 15. sola ecclesia liberat ab incōmodis: liberat omnes quotquot ad eam conuolant et manent in ea, uocat amicissime filios ad se suos Venite (inquiens) omnes qui concupiscitis me.Eccle. 24. Venite ad me qui laborantes onerati estis, et ego reficiam uos.Math. 11. Quae tam dulciter ad amplexus suos omnes inuitat, merito catholica uel uniuersalis appellatur:Catho. q̄q̄ uniuersalis etiam appellari queat ꝙ per uniuersum orbem expansa dilatetur et pateat, nec ullo loco coarctetur. Catholica quae de omni gente, omni conditione, omni sexu, ac omni aetate collecta est: sicut ipsis romanis gratulatus sic affirmat Apostolus Fides uestra annunciatur in uniuerso mundo.Roma. 11 De qua re pariter ita disserit Augustinus Catholica nominatur ecclesia non solum a suis uerumetiam ab omnibus inimicis, Angꝰ de uera religione, capi vij. uelint nolint ipsi quo que haeretici et scismatum alumni, quando non cum suis sed cum extraneis loquntur: catholicam, nihil aliud q̄ catholicam uocant. Haec ecclesia catholica per orbem ualde longe late que diffusa, omnibus errantibus utitur ad profectus suos, et ad eorundem correctionem cum euigilare uoluerint: utitur gentibus ad materiam operationis, suae, utitur haereticis ad probationem doctrinae suae, utitur scismaticis ad documentum stabilitatis suae, utitur Iudeis ad comparationem pulchritudinis suae,Roma. 1. Est debitor omnibus, ut ait Apostolus. Sic alios inuitat, alios excludit, alios relinquit, alios antecedit, omnibus tamen gratiae dei participandae dat potestatem: siue illi adhuc informandi sunt sine reformandi, sine recolligendi siue admittendi. Carnaliter uiuentes tanq̄ paleas tolerat, quibus in area frumenta tutiora sunt donec talibus tegumentis exuantur: cum purgentur a palea, tunc gloria frumenti hoc est bonorum hominum fulgebit. Fulgebit in immensum gloria CHRISTI qui est caput corporis ecclesiae, et in omnibus ipse primatū tenens. Apostolica nuncupatur ecclesia.Aposto. Apostolorum nan que gloria fulget et martyrum, qui plantauerunt eam in sanguine suo. Quae quidem ecclesia preciosissimo CHRISTI sanguine, apostolorum, et martyrum bene plantata: plantata uitae sanctitate, doctrinae ueritate: documentis et miraculis Apostolorum praecipuae fi mata, merito idcirco uocitat apostolica. Apostolica, quandoquidem in apostolorū fide fundata, et ubi que cōspersa. Petrus enim et Paulus Romae, Petrus Ierusalem et Antiochiae, Paulus Damasci Athenis et Galatiae, Matheus in Ethiopia, Thomas in India, Bartholomeus in altera India, Andreas in Achaia, Ioannes in Asia, uter que Iacobus in Iudea: caeteri que sic Apostoli iuxta sortem ac electionem suam, in alios alij mundi fines propter huius ecclesiae aedificacionem abierunt. Veh ergo uobis haeretici qui talem structuram uultis euertere, qui CHRISTO bellum indicitis et Apostolis, qui contranitimini CHRISTI praeceptis ac apostolorum. Vnus e uobis execrandus Arrius,Arrius. lingua facilis et eloquentiae peritissimus, supra modum ecclesiam erroribus afflixit. Negauit ipse unitatem essentiae diuinae, filium a patre separans in substantia seu natura: minorem patre filium et creaturam affirmans.Manicheꝰ. Manicheus, duo principia duas que naturas, alteram bonam et alteram malam introduxit: carnem CHRISTI non ueram sed fantasticam affirmauit, passionem at que resurrectionem et ab hijs exortū baptismum, indignissime cōtempsit. Pelagius Christi gratiam exinaniens, principium et facultatem bene operandi, penes nos esse uoluit, Pelagius. solam consummationem operis ex deo: recens natos originali peccato noluit infici. Origenes, Origenes. poenam daemonum et damnatorum aliquando terminandam asserebat. Iouinianus, Iouinianus. equandum uirginitati matrimoniū, Heluidius matrem domini non esse uirginem: ut horum multos alios, Heluidius. et multorū aliorum infinitos errores omittam: ut de Nestorio, Vigilantio, Valentino, Sabellio, Donato, Heraclio, Nouato, VVycleuo, Ioanne Husto: ut de septuaginta sectis haereticorum quas enumerat ysodorus, ut de innumeris dicere supersedeam:Ysodo. qui progressu temporis aduersus ecclesiam insurgentes, a sanctis patribus, immo a spiritu dei depulsi sunt et damnati. Nec huius temporis est aut succincti sermonis euagari, uel sparsim omnia complecti. Sed si colligerētur omnes haereses, Lutherus Heres archa. quas congesserunt errores uniuersi: non facerent ad hanc quae nūc orbem inuadit, rem publicam interturbat, et christianismi tranquillitatem opprimit. Ne que est operaeprecium iterare laborem ut quis colligat ad incendij pabulum: quas uelut in unam cloacam aut sentinam, unus haeresiarcha coaegit ad ecclesiae periculū. Huius unius opera si uorāda cures incendio, totam lernam haeresium extinxisti: multorum capitum beluam certa uictoria domuisti. Tuam o Luthere Luthere, tuam haeresim intelligo: tuam homo mendacissime, tuam impostor hominum perditissime, tuam minister infidissime deo pariter ac orbi christiano, tuam opinionem mutari fideles omnes percupimus: tuum infidelissimarum opinionum cartaceum fasciculū fasciculo ligneo deleri uolumus et optamus: te poenitentem, te saluum, te ecclesiae restitutū edomitis opinionibus ardenter expetimus. Nec me calumniandi hinc ansam arripias ꝙ te dixerim haeresiarcham, quod nomen alijs ante conuenit: nunc tu sublegis ab omnibus, a cunctis surripis: tu quod omnes male inuentum pessime statuunt, multo peius pro uirili defendis. Tu feces, tu quisquilias et purgamenta cūctorum haereticorum laboriosissime conquiris: tu fragmina singulorum exactissime congregas: tu qui haec facis, tu qui bene sepulta male suscitas omnium errata: non eris haereticorum omnium princeps? Quod benefidelibus et christianis omnibus male olet, ordescit, setet: id tu rapis ad ornamentum capitis, ad gustum oris, concupiscentiam oculorum, ad uoluptatem animi. Abhominandus es, abhominandus haeresiarcha. Tu superas omnes omnium aetatum haereticos o Luthere, tu catholicam ecclesiam (quantum in te est) conaris euertere, prosternere, pessundare: stabit ipsa tamen incolumis:Luce. 22. utut cribratur a diabolo re que diabolico, non deficiet. Non deficiet fides eius. Quare tu malignari non desinis, cur palinodiam non canis et stas a partibus ecclesiae: ut animae salutem quam CHRISTVS lucrifecit non amittas Quoo Lutherus mal sentiat de sacramentis. Non potes, non potes non amittere, si quod facis facere pergas, si sacramēta pergas oppugnare, quae sola deo recōciliant: quae reconciliatos inire gratiā, et initam conseruare faciūt. Eadem tu negas conferre posse gratiam, negas in Baptismo dari eādem,Baptismꝰ. quod inter sacramēta licet extollas unica: tamen eo deni que perducis ut prodesse serme nihil ass ueres. Tu sacrosanctam Eucharistiam nescio q̄ indignis manibus, Eucharistia. sed illoto sermone tangis: qui bene confessos, nullius peccati mortalis conscios, praemittentes orationes debitas et apta preparatoria, indigne sumentes reputas: solam fidem habentes, merito censes ad eam admittendos: et requirentes opera bona cum ante sidem tum post fidem, ut lupos deuitandos ais. Tu contra sidem et decretum ecclesiae, panem cum corpore CHRISTI remanere dicis. Ast ecclesia per praescripta certa que sanctae cōsecrationis uerba, panis et uini substantiam in uerum corpus ac sanguinem Christi ueraciter cōuersam et transsubstantiatam credens asserit: solis speciebus panis at que uini remanentibus, substantia in substantiam transeunte. Tu laicos sub utra que specie cōmunicandos clamitas. Confirmationem quam nulla CHRISTI promissione sed ritu tantum ac ceremonia fulciri dictitas: Confirmatio. nullam ais operari salutem, et pro sacramento negas habendam. Penitentia. Poenitentiam prope acis irritam, qui terciam eius partem satisfactionem aufers: consessionem et contritionem ita tractas, ut pro nullis fere relinquas: quas multo alias q̄ hucus que spectatissimus ecclesiae usus obtinuit, extortorques. Contritio. Contritionem quae fit per dolorem et compūctionem cordis, per discussionem, collectionem et detestationem peccatorum, iuxta prophetae exemplū qui deo promittit Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae mee,Esa. 38. garris Hypocrisim esse: ne que planctum illum ad lacrhimas us que (si fieri possit) extēsum quem doctores antiqui praedicant, ullo modo uelle uideris: sed et attritio magnopere tibi displicet, quam tamen ecclesia pientissime cōmendat. Confessio. Confessionem occultorū e sacris litteris assumi uel proba i posse negas, publicatorum et notoriorum criminum confessionem exigis: occultorum cum non reijtias ita pertrectas, ut tam male facias q̄ si reijceres, cū eam relinquas incertam, nec ad eam ullos arctari uelis, nisi quibus libet Tibi tamen placere dicis. Et laicis ac mulieribus, potestatem confessionis audiendae iuxta ac presbyteris factam affirmas. Matrimoni . Matrimonium sacramentum insiciaris esse, quod nos fideles ideo a te factum interpretamur, ut faciem honesti corruptae tuae uoluptati praetexas: Uirginitatem Luthe us oppugnat. dum frater monacham, uotarius uotariam, clericus deo dicatam, sacerdos uelatam, matri uirginum uinctus CHRISTO nuptam uirginem, presbyter religiosus religiosam iuuenem accipis in uxorem: alios que castitatis professores ad idem belluinum genus libidinis illectas. Illud Adamo, illud Noe dictum eructas Crescite et multiplicamini replentes terram,Gene. 1. ut hoc a CHRISTO dictum aboleas Sunt qui se castrant propter regnum dei: Qui potest capere capiat.Math. 19. Creauit deus Adamum ad multiplicationem, Noe reseruauit ad seminarium terrestrium hominum: sed cum adesset plenitudo temporis, misit e sinu suo pater filium, e throno suo potentia sapientiam, ad commonstrandam hominibus genituram coelitum: et tu nuptijs hactenus christianismo inauditis, nuptijs infandis uis adimpleri mundum: ut euacuato caelo deni que repleas infernū, Nam 'uel Hieronimo teste Nuptiae terram replēt: uirginitas paradisum.Hiero. Innocens Adamus in paradiso uirgo fuit, in tetra post p ••• atum cognouit uxorem: et nocentissimus christianorum hostis Lutherus, a uoto uirginitatis ad nuptias abibit innocens? Primus Adam de terra terrenus mundo genuit, secundus Adam de caelo caelestis a nuptijs abstinuit et temperare docuit. Dementissimus iste Lutherus illegittimo iamiam coniugio detentus, quod cum consecrata consecratus inijt, nihil omnino praetermittit quo stabiliat hanc uiam iniquitatis, quam tanto tempore precogitatam profligato pudore nunc est ingressus. Et quoniam ecclesia decreuit ut eum huic CHRISTI cōsilio plaeri que non obediant, castrantes se propter regnum dei, religiosi saltem cum sacerdotibus audientes sint: ipse tam sacerdotium,Ordo. q̄ religionem impugnat. Ordinem sacerdotij negat esse sacramentū, et affirmātes irridet. Omnes ex aequo christianos esse sacerdotes affirmat, omnes unam et eandem sacramēta ministrādi potestatem habere, nihil inter prophanos et phano dicatos interesse: dignitatem sacerdotalem quam Crysostomus tot uerbis extollit, tot scripturis solidat et argumētis probat, quam Hieronimus, quam uniuersi patres e certissimis scripturis approbant: unus ille mulierosus eneruare cōtendit et ad nihil redigere. Monasticam, fraternam, castam et uirgineam uitam, acerbissime deprauat: tantum ut nuptias male contractas impure defendat. Ridet ecclesiam ꝙ unctionem extremam pro sacramēto statuerit, Extrem vnctio. inimicus eius qui scripturam hanc in se proclamat impletam Spiritus domini super me eo ꝙ unxerit me,Luce. 4. qui discipulis facultatem tribuit oleo ungendi et sanandi: discipulorum inimicus quorum Iacobus admonet Orent presbyteri super infirmum,Iaco. 5. ungētes cum oleo in nomine domini. An non qui de supremo uiatico, sancta unctione, de reliquis sacramentis tam male sentit: salutari sacramentorum adiumento (nisi resipiscat) carebit in exitu? Illustrissimꝰ rex / Luthera nam heresim coptose expugnauit. Sed pro sacramentis o Luthere Rex noster Henricus octauus, rex fidelissimus et fidei defensor inuictissimus: splendide, grauiter, et copiose satis edisseruit, ut de uetustioribus hic nihil afferam: reliquas omnes assertiones tuas, alias alij tum boni tum docti satis eruditae discussas exibilauerūt, Lutherꝰ omne opus bonū condemnat. quibus tu responsum non is quia respondere non potes. Tu beatissime christipa e caeterorū que diuorū adorationes, imaginum culturas, ieiuniorum et festiuitatum obseruationes, precum frequentias, peregrinationes, et (ut in summa dicam) omnia bona opera suggillas: sola fide con erri gratiam hominibus, incredulitate sola damnari uolens: opere externo nihil fieri, in opere bono iustū peccare. At si haec uera sint (ut omnino ueritati contraria sunt) fornicarius, adulter et incestuosus, fur, latro et homicida, tyrannus, lictor, symoniacus, usurarius caeteri que facinorosi, bonis et iustis uiris sunt exequandi, et participes erunt aeternae gloriae: si sola fides iustificet, salui fient: saluificabuntur et daemones qui credūt et contremiscunt: quod est a uero alienissimū. Q̄ credant, et quem credunt deum extimeant: audi loquentes eos ad CHRISTVM in euāgelio Quid nobis et tibi IESV?Mat. 1. Nos scimus quia tu es filius dei. Vides ut ipsi credunt Christum, confitentur et ipsum dei filium, ut uenerabundi timent: nunquid talem fidem habentes erunt salui? Non erunt. Sed quare non erunt? Quia si charitatem non habeam,1. Cor. 1 . caetera cuncta bona possidens: nihil sum. Charitas non agit perperam, sed bene agit. Operibus ergo bonis opus est ut proba spectata que fides euadat, ut ex informi formata fiat. Sic tu Luthere iam inuertis omnia, cō fundis omnia: pro charitate neglectum rerū omnium, pro munditiae turpitudinem, pro caelibatu pro castimonia muliebre consortium, pro obedientia con emptum et seditionem, pro christiana uita laxam et eff enem filiorum Belial inducens. Sic tu contemnis ecclesiam, contemnis eius authoritatem, Lutherus 〈◊〉 bona inue ••• et omnem ordinem. honorem eucharistiae et omne sacrificium: sacerdotium, uota, religionem, uirginitatem, castitatem. Tu sacrosancta sacramēta uilipendis, e quibus omne remediū et iuuamen attrahimus aduersus omnes animae morbos. Tu uis omnia fieri cōmunia, 〈◊〉 uis soliuagum esse genus humanum quale fuit ab inijtio sine principe, sine rectore, sine ordine, sine correctione, sine castigatione, sine imperio, sine iusticia, sine lege, sine regula, sine uirtute, sine gratia. Tu uis regimina et castigatoria que que documenta euanescere. Vnde tu in causa fuisti ut plaera que templa dei, plaera que monasteria splendidissima iam diruta sint, despoliata, prophanata et direpta: non attendens quod scriptum est Veh homini illi per quem scandalum uenit,Math. 18. non anin aduertens illud Apostoli non solum qui talia faciunt sed qui etiam consentiunt facientibus,Roma. 1. digni sunt morte. Si qui consentit ita puniendus sit: ergo tu qui es ipsa origo tota que causa, quam poenam dabis?Math. 16. Bonum autem esset tibi si natus non fuisses. Multo quidem melius esset tibi non esse simpliciter q̄ esse sic obnoxium damnationi, nisi forte uelis in hac re Philosopho coherere, qui praefert qualecun que esse non esse: licet eius sententias toties alioqui repellas a sacris litteris. Nescio, nescio quam libertatem spiritus effingis hijs, quos diabolicis laqueis innectis. Tu libertatem omnem immo libertatem carnalem, CHRISTI libertatem et spiritus ebuccinas: ut populus exlex esse reincipiat. Bellumam certe uiuendi rationem, belluinam libertatem tribuis, ut nihil libeat quin idem liceat: ut licentiam quamlibet adeptus quis que , quo uelit erumpat. Tu es o Luthere inimicus ille homo de quo testatur quo que Christus in parabola satoris idonei. Lutherus zizanie superseminator. Seminato bono semini, ueniens inimicus homo superseminauit zizania in medio tritici.Math. 13. Bonum semen est uerbum dei quod CHRISTVS cum apostolis et doctoribus electis seuit in cordibus hominum: et tu Luthere cum tuo collegio superueniens, et adulterina semina proijciens idem extirpare niteris. Sed tempore messis ueniēt serui messores, angeli dei, qui zizania colligent et alligabunt in fasciculos ut comburant: triticum uero in horreum domini adducent. Te Luthere tuam que doctrinam corruptiuo lolio simillimam, si non incendio iustissima patrum sentētia compresserit: certe flāma durior expectat. O Luthere perditissime quid de te dicam aut opinabor aliud, q̄ quod per Ezechielem dominus ait: qui multos ante, multos annos, tuos in spiritu uidit errores.Ezech. 16. Veh, ueh tibi. Edificasti tibi lupanar et fecisti tibi prostibulum in cunctis plateis ad omne caput uiae, aedificasti signū prostitutionis tuae, et abhominabilem fecisti decorem tuum. Ecce nudabo ignominiam tuam, et uidebunt omnes omnem turpitudinem tuam, et iudicabo te iudicijs adulterarum effundentium sanguinem, et dabo te in sanguinem furoris et zeli, et dabo te in manus inimicorum tuorum, et destruēt lupanar tuum, et demolientur prostibulum tuum, et denudabunt te uestimentis tuis, et auferent uasa decoris tui, et derelinquent te nudum plenum que ignominia, et lapidabunt te et trucidabunt te gladijs suis. Vides hic o Luthere iudicium tuum, uides impendentem dei uindictam, tuis peocatis omnino debitam. Hanc tuam haereticam, hanc tuā scismaticam et exicialem uitam praeuidit Apostolus Paulus,2. Timo. 3. de qua sic Timotheum admonuit In nouissimis diebus instabunt tempora periculosa, erunt homines amantes seipsos: cupidi, elati, superbi, blasphoemi, ingrati, scelesti, sine pace, Lutherus hic suis coloribus deliniatur. non obedientes, criminatores, incontinentes, uoluptatum amatores magis q̄ dei, habentes speciem pietatis uirtutem eius abnegantes. Nouissimos dies appellat haec nostra tempora, sicuti prius ostendimus. Experimur haec tempora plena periculis, miserabilibus onusta flagitijs. Quae tamen proprietates ut in ipso primum Luthero pateant, introspicito: cuius exemplar sibi proposuisse reor Apostolum, quando hunc pestilentem ecclesiae depinxit aduersariu. Amans seipsum. Sui q̄ aequū postulat amantior est, erga seipsū caeco rapitur amore, qui lippos in suis peccatis, in alienis aquilinos habet oculos: qui corpus pascit ad uictimam non dei sed diaboli, qui carnem impinguat animam spirituali macie corrumpit, nullum in amore suo tenorem obseruat Stultus et improbus est amor eius dignus que notari. Cupidus et ambiciosus est, querens sua non quae IESV Christi,Hora. gloriam querens ab hominibus,Cupidus. gloriam quae a solo deo est non curans: contionibus, litteris, uoluminibus, ad famam et auram popularem dumtaxat aspirans. Sinaliter an tot haereses per orbem disseminaret, tot scismata cōmoueret in ecclesiam, ut hoc nefandum Lutheri nomen euulgaret? Quis elatum esse dubitabit, qui tot tumidissimi pectoris argumēta uidet?Elatus. quis superbum esse non dicet si famosa si pessima religiosuli homuncionis opera, si libros imperioso conatu, minis, maledictis, probris et blasphaemijs plenissimos, Blasphemꝰ. acri iudicio perpendat? Blasphaemus est qui cum multa christianae fidei dissona, diuorum sanctitati repugnatia deo que contraria, gloriosae uirgini sanctis que omnibus temere pronunciet: sanctispiritus inhabitationem sibi praesumit. At si quem habeat, non sanctum sed malignum spiritum imbibit: cuius ductu tot absurda, tot abhominabilia non sane mentis simulacra producit. Spiritus autem sanctus fugit fictum,Sapien. 1. et aufert se a cogitationibus quae, sunt sine intellectu. Ingratus. Ingratū esse uides deo, cuius amplissima dona, preciosissima charismata, tam male cōsumnit: fingens se in causa dei facere, quod est a deo remotissimum: Ingratum pijs monitoribus, quorum exhortatoria scripta iusta que consilia, tam mordaci dente corrodit: ut pro ueraci monitu cauillation m, pro gratijs iniurias, pro modestis uerbis in mitia, pro suauiloquijs aperta conuicia, pro consilio derisum et cōtemptum, pro amore reponat inuidiam. Conantur optimi, conantur doctissimi uiri, conantur fidelissimi principes ouem perditam ad ouile reuocare: sed insoelix aurem auertit a bene consulentibus, bene que consulta parum castis, uirulentis, scandalosis sermonibus et inconcinuis excipit, in perpetuum sui obprobrium, suggillationem, ac condemnationem. An qui Regum etiam christianissimis et modestissimis scriptis, impudentissima, odiosissima, uirosissima conuicia regerit: humillimi pectoris incolam habitātem in se spiritum sanctum habebit? Non habitare posse docet illa praeclarissima sententia In maliuolam animam non introibit sapientia,Sapien. 1. nec habitabit in corpore subdito peccatis. Quotquot habitātem in se spiritum habebant, conuiciabātur minime, non immodestis, n cōuiciosis aut odiosis uerbis usi sunt: sed conciones, sed libros, sed adhortatorias epistolas, et quemuis sermonem hijs ferme modis occeptabāt, Obsecramus: oramus: exhortamur uos in CHRISTO IESV: In uisceribus uel in in nomine Iesu CHRISTI. Sic Paulus assolet Obsecro uos (inquiēs) fratres per misericordiam dei ut exhibeatis corpora uestra hostiam sanctam.Roma. 12. 2. Cor. 5. Obsecro per nomen domini nostri Iesu CHRISTI: obsecramus pro CHRISTO reconciliamini deo.2. Cor. 5. Obsecro uos ego uinctus in domino ut digne ambuletis Rogamus uos et obsecramus in domino IESV,Ephe. 4. 1. Thess. 4. ut quemadmodum accepistis a nobis quomodo oporteat ambulare sic et ambuletis. Nos (inquit Paulus) maledicimur et benedicimus,1. Cor. 4. persecutionem patimur et sustinemus, blasphaemamur et obsecramus.2. Timo. 4. Sic quo que Timotheum ut faciat admonet, Argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina. Sic Ioannes filios, filiolos, et charissimos in CHRISTO fratres: sic caeteri sibi dilectissimos appellāt: et hac lenitate sermonis, hac suauiloquentia mundum ad se traxere sequacem, dura que et saxea alioquin emollierūt hominū pectora. Hec mitis haec placida morū cōpositio, presētiam sanctispiritus et inhabitationē arguit: non ostētatio, non superba reprehēsio, non maligna detractio, non uirulenta cōuitiatio.Esa. 66. Super quem etenim (dicit dn̄s) requiescet spiritus meus nisi super humilem, quietū et t emētem sermones meos? Scelestus est, iniquus, inobediens: Scelestꝰ / iniquus inobediens. superioribus inobediens, immo toti cōtradicens ecclesiae: peccatis abū dans, miserrime uiuens, liuore, indignatione, malitia plenus: et sine pace uiuit, Sine pace. cuius animus ne que quiescere potest tantis uitijs infectus, ne que sinit homines cum hominibus cōuenire, quos ad tam multiplices discordias, homicidia, at que bella trahit. Quot Regiones, quot prouincias, urbes, oppida, uillas, domos litigijs inexplicabilibus implicuit? Quot Monasteria, templa, sacra cum prophanis, ut prostrata iaceant effecit? Criminator est, Crimina tor. qui mala quae non sunt, mala esse fingit, quae bona, pro non bonis habet: et in hijs quae fiūt ab alijs nemo censorum oculatior, in suis hypsea caecior. Voluptatū amator, pecuinae ac inexpletae libidinis, Uoluptatum amator. luxuriae que detestandae. Num arbitraberis incontinentem et uoluptatū amatorem esse, cui deserta religione uoto que dissoluto nupsit monacha? qui tot simul alios ad consimilem impietatem pellexit? qui tot sceleribus et impietarū generibus ex omni parte scatet, nouam et inauditam pietatis formulam affingit, et abnegata plene uirtute, culmina uirtutum inesse sibi simulat? Si quid sancti, si quid boni, uel quid honesti uitae eius inesset: causa foret qua iure moueantur homines ad fauēdum homini, fauendū eius operibus. At ego nunq̄, et quis oro fidem uerbis habebit eius aut scriptis, quem tam uiciose, tam carnaliter et ignominiose, uitam actitare cernit? Repagulā religionis diffringit, uoti solennitatem contemnit, castitatem prostituit, illegittimam ducit uxorem, pro nupta rapit ad se monialem: multa, multa aliā detestatu non relatu digna facit, et interim ego pia credam eius esse uolumina?Ioānia. 5. Cristus ait Opera quae ego acio testimonium perhibēt de me: et tua de te Luthere testimoniū non perhibebunt opera? Opera Lutheri de Luthero te •• imoniū perhibēt. Perhibent plane testimonium, ꝙ non sis bene christianus, non religiosus, non humilis aut pauper spiritu, non castus, non obediēs, non ecclesiae, non dei ilius. Non patrem habes omnipotentem deum: sed ex patre diabolo es, et desyderia patris tui uis facere.Ioānis. 8. Ille homicida erat ab inijtio: per te strages abhomināda recrudescit. Ille non stetit in ueritate: in te nulla ueritas. Ille loquitur mendacium ex proprijs: tu mendaciū ab eo colligis quo mundum indignissime fallis, quo genus hominum excecas, et teipsum perdis. Ille pater mendacij, te filium habet mendacissimum. Qualis qualis erit ille Antichrūs de quo tam multa scribūtur et dicuntur: tu in multis illum equiperas, tu qui multos bene christianos Antichristos appellas: an non ipse es Antichristus. Tu unus es Antichristorū quos multos ore Ioannes in sua epistola affirmat.1. Ioānis. 2. Nam te rescindis a CHRISITO, rescindis ab ecclesia quorum decretis obuias et uirtuti resistis, tanq̄ Christo bellum indicturus. Te rescindis ab ecclesia tam quae triumphat in caelo, q̄ quae militat in terris. Te rescindis a cōmūnione christifidelium, a corpore. CHRISTI mystico, tunicam illam (de qua praefati sumus) inconsutilem, ecclesiae praesentis significatiuam diuidere uolens, teipsū ab ea diuidis: et membri instar habes quod excisum a corpore tabescit ac corrumpitur, instar ligni quod aresactum, putridum et cariosum inutile it: ad nihil ualens ultra nisi ut cōculcetur ab hominibus et in ignem mittatur. Sed hic haeresium omnium nedū Lutherane dispiciamus et cōsyderemus originem. An non ortū habent ex malo scripturarū intellectu? Eam causam docet Augustinus inquiēs Haeretici non ob aliud sūt haeretici,Augustin suꝑ gen̄ ad litterā li. 7. ca. 8. nisi ꝙ scripturas aut male intelligūt, aut oino non itelligūt. Si non intelligāt non errare non possunt. Sin male intelligāt, aberrēt etiam a uero est necesse, et errores solos, ac sensus sui igmenta prodant: in quos dici potest quod ait Christus Erratis nescientes scripturas ne que uirtutem dei. Vt qui non intelligant, facit inscitia litterarum:Math. 22. Ordo seruandus in disciplinis capessendis. ut male intelligāt, facit solarum litterarum praesumptuosa noticia. Nam haec facit ut litteratores litterarij ue tyrones, litteram extorqueant, litteram plectant, lanient, distrahant, et ex sentētia inuertant. Facit ut grammaticaster quispiam aut puer elementarius, grandeuo se theologo, parū pudenter opponat. Necessaria ce te Grammatica est, cui tanq̄ fundamento Theologiam cum caeteris disciplinis superponas. Verum si solius grāmaticae uiribus, si olis uocibus innitare, sentum e scriptura litteralem, carnalem dumtaxat intellectum elicies: tota errans uia. Quaerendus est sensus sanctispiritus, solius sacrarū litterarū authoris. Quos spiritussāctus illuminat. Hic humilem animum illuminat, hic ueritatem studioso suggerit: nec humili dormitanti lumen obtrudit, ne que studio superbu ad archana ueritatis admittit. Humilis est qui nihil subijpsi sumit, humilis est qui omnia sua se que totum deo cōmittit: studiosus, qui paternis e auitis uestigijs insistens, m thodicas disciplinas praemittit, ut sic abdita Theologiae tecta subintret. Per grāmaticam, quae loqui docet, scribere et interpretari: per rhethoricam, quae docet apte, distincte, et ornate haec facere: per logicam, quae disserendi uim aperit: per philosophiam cum physicam tum moralem (interiectis etiam si uacet ad decorum et oportunitatem reliquis mathaelibus) ueniendum postromo est ad piam methaphysicam seu theologiam. Nec est uni grāmatice fidendum, nam si sola Grammatica sufficeret ad intelligendas scripturas: esset grāmatice peritus, factus illico consūmatus theologus et oīm disciplinarū expertissimus quae latina lingua tradūtur: quod omnino falsū ac delyrū est. Nec est opinandum si cuiusuis linguae uoces imbiberis: illico te disciplinas intellecturum quae scribūtur ea lingua. An is affirmare gallice linguae gnaros, ideo leges huiꝰ regni intelligere, ꝙ ipse gallica lingua scribant? Nequaq̄. Quod enim non magis incōuenit aut improbabile est, q̄ ut sciētias quae latino, graeco, uel haebraico sermone ꝓmūtur: propterea quis intelligat, ꝙ haebraicae, graecae uel latinae linguae sit non imperitus. Sunt sui cuius que discipline termini. Habet enim suos que que disciplina terminos, et habet supra terminos peculiare quid in ipsis rebus quae percipi possūt a muto, uel infantissimo: ab eloquēte nesciri. Qui fit aliter ut Geometram, Arythmeticum aut Astrologū insignem esse uideas, et tamen barbarum aut minime facūdum? Sic theologum egregium, et Cyclopedia quidem omni que disciplina absolutū plaerum que deprehendas loquelae politioris ignarum: et elegātia uenusto que sermone splēdescentem, theologiae tamen nesciū. Nihil credibilius est q̄ ut ea uia perueniri uelit spiritussantus author sacra um litterarū ad intellectum earū, quae trita est antiquis et sanctissimis doctoribus, quos familiariores spirituisācto suisse comperimus ex illorū uita: q̄ quos lux hodierna uidet. Illis disciplinae preuiae simul uiā praestruxerūt ad theologiam, Grāmaticalis sensus u •• os fallit. non grāmatica uel rhetorice sola. Ibi discimus res uocibus esse signatas, nec esse signa: sed hoc singulare theologia possidet, ut res rebus apte signentur. Vbi si grāmaticus ad solas uocum significationes expendat omnia: toto caelo aberrabit. Sic iudei decepti sūt in eo quod Christus aiebat ad illos Nisi māducaueritis carnem filij hominis et biberitis eius sāguinem:Ioānis. 6. non habebitis uitam in uobis. Caro mea uere est cibus et sāguis meus uere est potus: et qui māducat meam carnem et bibit meū sanguinem, in me manet et ego in illo. Litigabant ita que iudei dicentes, Quomodo potest hic dare nobis carnem suam ad manducādum? Existimabant enim ipsum suae carnis portiūculas impartiturum eis non intelligentes sacramentū quo corpus CHRISTI cōficitur, quo pascit aīam. Multi quo que ex discipulis id audientes, simili sūt errore et scandalo laesi,Ibidem. murmurātes in hūc modum Durus est hic sermo, et quis potest eum audire? Sciens autem Iesus quid discipulos offēderet: eos erudit e per eos caeteros omnes quonam modo scripturae sunt suis locis accipiēdae Spiritus (inquiēs) est qui uiuificat, caro non ꝓdest quicq̄:Ibidem. Expo. et uerba quae ego locutus sum uobis spiritus et uita sunt. Haec hominū massa corporea sine spiritu et aia, quid est nisi mortis imago? Non uiuit, non mouet, nihil sentit. Aīa sentiendi uim tribuit et intelligēdi: tribuit uisum oculo, auribus auditū, palato gustū, naribus odoratum, toti corpori tactū, suam cui que parti uitam et sentiēdi formam: quae tota in toto et tota in unaqua que parte uersatur.Phū . Parem in corpore scripturae uitā mihi consydera, quam dei spiritus informat at que uiuificat. Hic spiritus suum, hoc est uitalem et spiritualem sensum in scriptura relinquit: sine quo scriptura torpet, sine quo mortua iacet. Tolle uitam corpori, et corpus immotum ac iners efficitur: scripturae tollas internum ac spiritualem sensum, et scriptura mortua fit ac inutilis. Caro non prodest quicq̄, Carnalis seu litteralis sensus non prodest quicq̄ Non prodest ne que lectori, nec audituro. Nam uerba quae ego loquor (CHRISTVS ait) spiritus et uita sunt. Sunt spiriritualia, spiritualem sensum et intellectum habent. Semper ex se spiritus et uita sunt, Tibi quo que si spiritualiter accipias, spiritus et uita sunt. Sin carnaliter et tantū litteraliter intelligas, si captui tuo dūtaxat litteris inijtiato pertinaciter inhaereas: tibi spiritus et uita non sunt. Grāmata tua spiritualem tibi sensum suppeditare non possūt: sed spiritussāctus quibus uult ipse se reuelat: uel per eos doctores quibus se prius infudit, rursum alijs illabitur. Citra spiritus opem si labores: uanus abibis, nec e scriptura dei uolūtatem excerpes.1. Cor. 2. Sicut enim Nemo scit quae sunt hominis nisi spiritus hoīs qui in ipso est: ita quae sunt dei nemo cognouit nisi spiritus dei,Math. 11. et cui pater aut filius per spiritum uoluerit reuelare. Quare Christus recessurus a discipulis ait Expedit uobis ut ego uadam,Ioānis. 16. quia nisi ego abiero paraclaetus non ueniet ad uos: si uero abiero, mittā eum uobis. Et quid faciet cum uenerit?Ioānis. 14. Expo. Certe ipse cum uenerit docebit uos oīa, et suggeret uobis omnina quecū que dixero uobis. Docebit iustos homines, pios ac humiles: et perducet eos in uerum at que spiritualem sensū, in quo uita scripturae cōsistit. Et quam Christus carnem, . Cor. 3. Paulus litteram appellitat: ubi sic scribit Deus idoneos nos fecit ministros noui testamenti, non littera sed spiritu: Littera enim occidit spiritus autem uiuificat. Manifestatio ueteris legis litteris occultata fuit: admistratio uero nouae, fit manifesta spiritu. Hic spiritus dat uitam lectioni, et aufert uelamen quod positum erat super faciem Mosis: aufert uelamen a cordibus fideliū, quod positum est super corda iudeorum. Iam prodi tu nude litterator, et dic an litterulae tuae tibi sufficiāt ad scripturas intelligendas: dic an solae litterae sensum huius sentētiae tibi suggerēt Si esurierit inimicus tuus ciba illum:Roma. 12. si sitierit potū da illi, hoc enim faciens carbones ignis cōgeres super caput eius. Quis que grāmaticus struerescit et ordinare sentētiam istam: at plaeri que non intelligunt nec interpretari ualent. Scis tu quid significēt haec uerba, carbones ignis in caput cōgeri: sed quid sibi uelint, ignoras. Dic quomodo Christo quadrent quae de CHRISTO dicūtur, si sola dictionū significata respicias Ego sum panis uiuus,Ioānis. 6. Psal. 21. Ioānis. 10. Ioānis. 15. Ego sum uermis et non homo, Ego sum hostiū, Ego sum uitis uera, pater meus agricola est: dic quomodo cōueniant quae CHRISTVS attribuit apostolis Vos palmites estis.Math. 5. Vos estis sal terre, lux mundi. Dic an uirtus, uocum haec enucleet Zelus domus tuae comedit me,Psal. 68. Psal. 78. Esa. 66. Comederunt Iacob et locum eius desolauerūt, Caelum mihi sedes est terra scabellum pedum meorum, et id genus innumera. Prohdolor, qui fit ut cum tanta sit scripturae difficultas: eam tamen ut facillimam, ut cōmunem litterarum uulgus attingat, et illotis fere manibus ex uoto tractet? Quibus quadrat quod Hieronymus habet in epistola ad Paulinum, Quod medicorū est promittunt medici, tractant fabrilia fabri Sola scripturarum ars est quam sibi passim omnes uendicant, Hieronymus ad paulinum presbyterum. cum doctis indocti: hanc garrula anus, hanc puer inexpertus, hanc temerarius iuuenis, hanc delyrus senex, hanc sophista uerbosus, hanc uniuersi praesumunt, lacerant, docent anteq̄ discant, quadam facilitate uerborum et audacia disserūt alijs, quod ipsi non intelligunt. Sunt qui cum ad scripturas sanctas post seculares litteras uenerint, et sermone cōposito aures populi mulserint: quicquid dixerint hoc legem dei putant, nec (prohpudor) scire dignātur sanctorū sententias et patrū interpretationes: sed ad sensum suū incōgrua aptant testimonia, et ad uoluntatem suam sacram sctipturam trahūt repugnātem: quasi grande sit et non uiciosissimum dicēdi genus ita Christi, prophetarum, et apostolorum deprauare sentētias, et docere quod ignorant, nec hoc quidē scire ꝙ nesciant. Prohnefas, Indoctior s doctis audaciores. qualiter audebis indocte retrusas et profūdas scripturae quaestiones, at que locos a paucis excussos, ore rotūdo, lingua que uolubili in mediam afferre disputationem: ad quos inbecillior intellectus tuus nequit aspirare? Qualiter audebis pollutis et illotis manibus, res tam mundas et tam sacras attingere? Qualiter audebis inscius cum docto, inexpertus cum experto litem inferre? Non reuereberis ad errores tuos torquere et trahere scripturas inuitas? Doctissimi sane sanctissimi que uiri, qui totos annos in sacris studijs bene collocarūt, ad huiusmodi colloquia se nunq̄ ingerunt: sed ab eijsdem subterfugiunt: nec inuitantur ad interloquendum, tractandum, aut disputandum de sacris utcū que litteris, nisi praemissa protestationis humillime reuerentia, se sūmittentes in oībus ecclesiasticae decisioni, doctiorum que iudicio: et tu penitus indoctus, aut minute uel improbe sciens, tanq̄ cathedram in scripturis tractādis occupabis, ut impudentissimus cauillator in rebus ignotis eris? Hei misero. Quomodo non formidas scripturas ita polluere quae tam preciosae sūt, immo preciosiores lapillis omnibus? Non decet, non decet cerdonē, ruderis aut luti plasten, aurificem suam docere artem, imaginem cōflare, deaurare, poculū formare: et addecebit ineruditū, materno tantum (quod aiunt) ingenio fretū, aut pubescētem grāmatices tyrūculum edocere consūmatum theologū sacrae scripturae rationem? A scripturarum mysterijs procul, procul esto prophane: Caueto tu secularis homo, nec sis audaculus, non locuteleius, aut futilis in rebus minus intellectis: caueto ut istā gēmam attingas, ut hoc singulare decus attrectes. Nolito plus sapere q̄ oportet sapere,Roma. 12. sed sapere uelis ad sobrietatem.Math. 7. Tu quo que sacerdos et clerice Noli sanctum dare canibus, ne que mittas margaritas ante porcos, ne cōculcent eas pedibus suis. 〈…〉 statim 〈…〉 Caue ut scripturarū adyta, ut abdita scripturarum et archana loca coram inerudita plebe patefacias: nisi uel loquēdo manifestes, uel manifestis expositionibus adaperias quod obscure loqueris. 〈◊〉 sunt 〈◊〉 pre icatori / et q̄ audituro. Et si quid dicas, aperte dicito. prudenter ac solide: ne si quid negligenter, improuide, uel minus ueraciter in sermone proferas: auditorem offēdas et deteriorem docēdo facias. Sint uerba uera, sint mitia, suauia, ne que paucitate friuola, ne que numero redundantia: sed ad rerū, ad temporis et personae cōditiones accōmoda. Sumito materiam quae conueniat auditorio, sic interpretator ut quotquot assunt ad studiū pietatis inflāmentur. Vos autem oēs qui nūc adestis christiani, nominis uestri rationē implete. Christus qui nomen indidit, flāmam audiendi uerbi sui pectoribus uestris ingeneret. Vigiles et prompti sitis ad audiendum graues et grandeuos homines, litteris et uirtute spectatos. Vos que Iuniores, qui procul tantū salutastis archanas litteras: diutius uolo studijs incumbatis q̄ praedicandi prouinciam obeatis: ne que tum quidem nisi authoritate firmati fueritis, Tūc autem uos reuerenter ad functionem officij cōferatis. Sed obijciēt isti ꝓhibētibus. Seminādum uerbū dei, seminanda fides est. Quomodo credent nisi audiāt? et quomodo audient sine praedicāte? Seminanda quidem, sed non a quolibet. Quibus ergo datur, et quibus abnegat praedicādi facultas?Roma. 10. Docet id Aplūs dicens Quomodo praedicabūt nisi mittātur? Spiritus dei mittit, sed per eccliam: nisi singulari quodam argumē to demonstret immediate missum a se. Mirtendi qui predicabunt. Multi tamen hodie (prohnefas) ad praedicādum se precipitāt citra quāuis authoritatem: cō tra tam diuinū honorem q̄ eccliae praeceptum. Quocirca sacerdos fidelis et prudens serue Iesu Christi, tuos intra limites te cōtineto: primum sacerdotij decus moribus et doctrina seruato, mox alios informandi potestatem meritis impetrans, nō nihil in ecclesiastica disciplina populo dei proderis. Sin licētiosus in medium prorumpens tui cerebri soeturas exhibeas, et propria producas inuēta: sola scandala paries auditoribus, et qui peccandi das occasionem, reus damni teneberis,Exodi. 21. Expo. iuxta quod scribitur Si quis aperuerit cisternam et foderit et non operuerit, ceciderit que bos aut alinus in eam: reddet d •• s cisternae precium iumētorū, quod autem mortuū est, ipsius erit. Ipse cisternam aperit et effodit, qui sublimia quidē et abstrusa mysteria, grauia at que alta dogmata, intricatas et obscuras quaestiones in medium profert: ne que sic manifestat, discutit, et determinat, ut qui audit intelligat. Vnde populus magis impeditur q̄ expeditur ad diuini uerbi cognitionem, magis occecatur q̄ illuminatur, magis offēditur q̄ prouehitur in cultu dei. Quicquid autem mali sic obtingit, eius negligētiae referetur acceptū: et quod mortuū fuerit eius occasione, precium ipse repēdet. Fac ergo sis inprimis sacrae scripturae studiosus, et inter studendū sedulus obserues ne tibi sensuum uarietas imponat. Nam scriptura nuci similis est, corticem, testam, et nucleum habēti: Scriptura cō perata nuci. quorum cortex amarus molestat, dura testa displicet, solus nucleus abūde placet et nutrit. Sic in sacra quo que scriptura si gāmaticalem tantūmodo sensum prosequaris, qui tanq̄ cortex aut superficies exterior apparet: nihil succi, nihil emolumēti, nihil suauitatis inuenies. Est tibi talis sensus imperfectus, durus, insipidus: non placens, non nutriēs, inuenustus, immo uelut irrationabilis, uelut impossibilis sibi que cōtradictorius esse credatur. Sed si corticem auellas, si testam effringas, si penitius introspicias: ad dulcissimū nucleum, ad succulentiorem scripturae medullam peruenies. Si scripturam ad illustriū doctorum et sanctissimorum patrū interpretationes expendas, qui non alio spiritu interpretati sunt scripturam q̄ qui scripserūt, elocuti sunt: inuenies medullae saporem, inuenies nuclei suauitatem, ueram dulcedinem, uitae gratiam, spiritus hilaritatem, lumen ueritatis: uerū at que spiritualem sensum inuenies, inuenies margariti splendorem, precij thesaurū, et agri fecundi plenitudinem, immo spiritū et uitam gustabis. Et hic plane sēsus litteralis est, Uerus sensus litteralis. ꝙ eū author sacrae scripturae spiritussanctus intendat: non quem sola littera praetendit. Quos fallit ars ista scrutādi scripturas, hij grauiter errant: hij in haereses multiformes incidunt us que ad persecutionem internicinam ecclesiae: quam sermone, quā calamo, gladio, modis oībus exercent. Quorū uexillifer et primicaerius haereticus iste Lutherus est, qui spiritualem sensū litterali tam pestilēter immiscet: ut per litteram spiritū, et per spiritum suū litteram occidat. Per hunc noua persecutio nascitur, pre qua quas praediximus omnes, nullae sunt. Tum magna tormenta passi sūt martyres a tyrānis, spirituales a mundanis, pie uiuētes ab hariolis, Christiani a Iudeis, orthodoxi ab haereticis: sed omnino fideles ab infidelibus. Nunc qui se ide christiana uenditant: Ingrati fili erito progenies viperarū appellantur. in ecclesiam insurgūt, ecclesiae fidem inpugnant. Nunc qui serui nati sūt et ecclia fecit ut essent liberti sibi: hostiliter libertates eius inuadunt, et auferre iura conātur. Matrem per quam sua stat ingenuitas, in seruitutem uindicāt. Filij damnationis ad spem salutis admissi: matrem per quā admissi sunt, us que ad ruinam persequntur. Progenies uiperarum matrem enecant, patrem pro captiuo tenēt, papalem sanctitatem in carcere claudūt. Hoccine christianū factū est ut ecclesiae possessiones, et persanctam deo que nuncupatam supellectilem atrocissime depredētur: ut filij matrem mniqua que cōspurcent, et patrem e sede sua deturbent? ut parētis honori non parcant, ut uasa templi, uasa deo consecrata, uasa sancta, uasa in quibus gloriosum corpus et preciosissimus sanguis dn̄i nostri Iesu Christi consecrantur, custodiuntur, et deo patri gratanter offeruntur, irreuerentissime rapiant? ut alia donaria pariter ac ornamēta deo dedicata et eius honori dissipent, ac dilapident? ut sacrificium inter alia praeuenerandū, quo sol uindictam peccatis infligēdam deus abstinet a mūdo, non pro dignitate tractent? Haec aures grauatim accipiunt, non fert animus audita. Bone deus, O metuendae deus, O rex tremende et iustissime iudex: quis gladius tuus, quenam ultio condigna talium capitibus impendet? Impendere profecto terribilissimam inde colligimus, ꝙ in Balthasarū reg m tam potentem ob similia:Dani. 5. sed non adeo grauia, tam duriter animaduertisti. Uindicta dei in Balthasarum ostensa. Ille uasa aurea et argentea templi Hierosolymitani quae pater asportauerat, multū imparia monumentis ecclesiae, tantum afferri iussit, ut optimates, uxores et cōcubinae, biberent in eis: et ecce subsecutam illico uindictam. Adhucrecumbens in cōuiuio uidit digitos quasi manus hoīs scribentis contra candelabrū in superficie 'parietis aulae Mane, Thecel, Phares: quorū primum,Expo. numerum: secūdum, appensionem: tertium, diuisionem ad uerbum onat: sensū autem hunc repraesentāt. Numerauit deus regnū tuum et cōpleuit illud, Appensum est in stathaera et inuētum est minus habens, Et diuisum est regnū tuum et datum Medis ac Persis. Haec interpretatio Danielis regi praedictū significantis ꝙ deus numerasset, complesset, et appendisset in stathaera iudicij sui regnum eius, eum que gladius ante iugularet q̄ natura dissolueret: et regnum eius in Medos at que Persas diuideretur, id que propterea ꝙ deum qui habuit flatū et omnes uias eius in manu sua, non glorificasset parcendo templi monumentis. Quod et illico perimpletū est. Nam eadem nocte Balthasarus interfectus est, Cyrus Persarum rex adiuncto sibi Dario Medo auūculo suo, subuertit imperium Caldeorum. Cum sic aggrauata sit manus dei in Balthasarū filium Nabuchodonosori raptoris uasorū templi ueteris in Hierusalem, ꝙ hijs abacos et mēsas suas ornarit in luxurioso cōuiuio: q̄ grauem arbitrabimur futuram hijs hostibus qui Hierusalem nouam, sanctam ciuitatem descēdentem e caelo,Apoca. 22. a deo paratam sicut sponsam ornatam uiro suo, Execrabilis crudelitas aduersus sanctā ecclesiam. qui tabernaculū dei quod est cum hominibus in quo noua facit omnia truculenter inuadūt, uiolenter spoliant et diripiunt? et post latrociniū insignissimum quo tollunt oīa libidini seruitura, sacrosanctū corpus dn̄i nostri Iesu Christi ꝙ in eo nihil sit mundani precij in terram us que (ut fama est) reijciūt? Non ulciscetur eos qui sanctorū reliquias (quorum honor et iniuria redūdant ad dn̄m) spargunt in plateis? solū metalli uel tegminis in quo locantur preciū sibi reseruātes, sanctitati nihil deferentes, nihil honoris aut impēdentes aut impendi uolentes eorū meritis per quae dei gratia procuratur, per quae quottidie remissio peccatorū obtinetur? Non exasperabitur in eos quorū equis sacra dei altaria caetera que sancta loca, stabula fiūt et praesepia? qui palacium magnificum a Constantino magnificentissime donatum irrūpentes cōmaculant, precipuam in orbe ciuitatem depopulantur? qui coni ges, uiduas, et uirgines etiam uelatas, ad inaudita turpitudinū genera, publice trahētes: ut si diabolus adesset et uisibiliter ea faceret, non posset abhominabilius aut magis diabolice: pudoris omnis et honestatis, diuini que timoris obliti, in corruptissimū mundi totius exemplum sui que damnationem? Audite, audite nouam tyrānidem, nec inter gentes antea uisam. Cum hijs quos in aedibus suis opprimūt ita pactos esse ferunt, ut si praefixam sūmam dependāt, caetera sibi suis que maneāt intacta: postea tamen hijs •• pie cōsumptis, semel iterum et tertio redeūtes, cōtra oēm sidem ac promissum, uarijs tormentorum generibus et poenis intolerabilibus, ad nouam sui redemptionem cogere, oīa tollere: ut non eam fidem praeclarissimis ciuibus seruēt, quam sures suribus ostendāt. Mirū si quid in tyrānis antiquis inuenias, quod in hijs hostibus eccliae non perspicias. Trucidant homines, membratim dissecāt, discerpūt, suspendunt, mutilant, incēdunt, et omnia deuastant. O hoīes nunq̄ satis execrandi,Math. 3. Expo. hoīes miseri, homines daemoniaci: O progenies uiperarū quis demōstrabit uobis fugere a uētura ira, a nindicta dei? A uindicta dei fugere non possūt. Bene quidē et signanter appellātur progenies uiperarū: qui cum nati fuerint, corrodūt, dirumpūt at que lacerāt matris uterū. Sic enim isti infoelices filij uiolāt, erodūt et euiscerāt suam sacrosanctam matrē, catholicam eccliam: in summam dei offēsionem, proximi corruptelam, sui probrū et perditionē, nunq̄ualituri tātam ecclesiae iniuriam compēsare. O filios ingratos qui sic matrem malis modis accipiūt quae eos in utero gestauit, Uindicta persequutoribus ecclesie certo infligenda. quae peperit, ab incunabilis educauit eos, quae lauit et extersit, quae fouit et lactauit eos, quae sublimauit et euexit eos ad hos honores et dignitates suas: et ipsā illi cōtra, tam inhumane tractabūt? Manus, manus dei uibrat in uos sua iacula: manus illa quae scripsit in Balthasarum rescribit in uos Mane, Thecel, Phares. Mane,' quia numerauit deus omīa maleficia, nequitiā et abhominationem uestram: ut uel iota unū non praetereat impunitum. Thecel, qui tanq̄ sub iustitiae trutina ponderauit et ad ungnem us que probauit malitiae uestrae grauitatem, rabiem, tyrānidem, furorem, et spurcissimum putorem uitae uestrae circūspexit: ut nec eum uestri cōdemnatio lateat. Phares, Deliberatū ac prefinitum ei tēpus est, quo furendi finem furiosis imponet, quo suppliciū ab eis sumet, qualibus et q̄ ingētibus tormētis afficiet, quod abs que dubio uindictae genus exercebit in eos. Nec opinetur insanissima multitudo illa non eos correcturū esse dn̄m, eo ꝙ non subito percutiat.Hiero. Tarditatem profecto supplicij grauitate pene compēsat. Scriptura affirmat ꝙ Altissimus sit patiens redditor Et si patiens: at redditor est tamen.Eccle. 5. Expo. Patiens est qui parcit, patiens est qui sustinet et supplicij tempora differt: patiens patiens qui peccatoris cōuersionem expectat, qui pessimis hoībus et inimicis etiam suis misericordiam cum poenitē tia non negat. Sed an has diuitias bonitatis, patientiae,Roma. 2. et longanimitatis dei cōtemnitis? An ignoratis ꝙ haec benignitas dei uos ad poenitētiam adducit? Si tam caeci sitis Dionisij, Nabuchodonosori, Balthasari et Pharaonis emuli: secundū duriciam istam et impoenitēs cor uestrū,Ibidem. thesaurisatis uobis iram in die irae et reuelationis iusti iudicij dei, qui reddit unicui que secundū opera eius. Reddit de o cōdigna peccatoribus. Reddit cōmeritis condigna supplicia, Modū suppliciorū, cum modo peccatorum attemperat. Reddidit quadruplum hijs dn̄s qui percusserunt Vriam et uxorem eius.2. Reg. 12. Reddet et hijs qui Christū ac sponsam eius ecclesiam oris blasphaemia, calami uirulentia, gladij uiolentia percusserunt: iniuriosissime tractando, lacerādo, spoliando. Dn̄s gladium suum uibrauit,Psal. 7. arcum tetendit et parauit in hos facinorosissimos hostes suos et christianismi subuersores. Eleuauit manum suam ut prosternat eos.Psal. 105. Percutiet eos in tertiam et quartam generationē, Non recedet gladius de domo eorū us que in sempiternū,2. Reg. 1 . et suscitabit dn̄s malū de domibus eorū. Patere, patere paulisper homo christiane, sustine cū Christo, habeto pati tiam, aequanimiter accipe, recordare quod scriptū est in Apocalipsi Sustinete adhuc modicū tempus, Nam deus ubi que paratus est,Apoca. 6. deus haec mala castigabit, castigabit certe has iniurias in sponsam suā tam crudeliter admissas, castigabit has abhominationes factas in sancta sanctorum: qui restituens ecclesiae libertatem uel reuocabit inimicos eius ab insania, Reuerēdissimi ceterorū que patrū congregatio ad extir pandam Lutheri heresim. uel insanientes funditus expugnabit. Quam ob rem Reuerēdissimus in Christo pater et dominus, dn̄s Thomas Cardinalis, de latere legatus apostolicae sedis: et reuerēdissimus pater ac dn̄s Cantuariensis, caeteri que uenerādi patres huc nunc conuenerunt ad inuocandam dei gratiam, et solenne sacrificium spirituisancto celebraturi: prius ut eius auxilio famolissimum haereticum Lutherum, si non in se, saltem in quibusdā eius sectatoribus qui disperserunt et docuerunt in hac urbe passim in que locis circūiacentibus multos ac uarios praefatorū errorum, ac haeresium articulos: ad insontium hoīm corruptelam, ad ueritatis exrerminium, suam ignominiam et obprobriū, immo ad perpetuam sui damnationem, nisi poenitentiam agentes resipiscant. Aduersum quos processuri ueniunt praedicti patres, secundū diuina sanctorum que canonum decreta: ut uel pijs monitis et rationibus reducant ad ecclesiam, uel obduratos erroribus ecclesiastica censura percellant: inde pariter interim oraturi et omnes ad orādum exhortaturi, ut deus ecclesiam suam respicere dignetur, ut blasphaemijs et iniquissimorū hostium armis oppressam adiutet, ut ecclesiam uniuersalem et principalem, ecclesiam Romanam ultra cōtaminari non permittat, ut sanctissimum patrem et summum pontificem nūc impijssime detētum miserandis que modis acceptum libertati restituat, ut ecclesiam quam maledicta multitudo captiuat in libertatē ipse uindicet, ut hijs pijs precibus ecclesiam suam liberet et sanctissimum patrem restituat. Nam sola piorum hominū est oratio qua deus ad miserādum flectitur, Uiriꝰ orationis & energis. humilis oratio omnia potest apud deū, caelos aperit et poenetrat, ascendens in aures dn̄i Sabaoth, ascendens in memoriam in cōspectu dei. Deus uult orationem sibi fieri inquiens Ego dico uobis petite et accipietis,Luce. 11. Quicquid orantes petitis fiet uobis.' Per orationem saepissime concedit, quod alioqui concessurus non esset. Orante Mose uictoriam dedit hijs quos oratione cessante uinci permisit.Exodi. 17. Tam ueteris q̄ nouae legis excute lectionē: et hanc orationis efficaciam ubi que potentem inuenies. Psalmus ostendit Clamauerūt iusti et dominus exaudiuit eos, et ex omnibus tribulationibus eorum liberauit eos.Psal. 33. Expo. Numera iustos et inspice iustorum uitam ut experiare quod asserimus. Abelis, Sethi, Enochi, Noe sic uita deo placuit. Abrahamus, Ysaacus, Rachel, Bis Anna. Zacharias et Elizabetha, sterilitatem uteri precibus emendarunt. Oratione Moses uicit Pharaonis exercitum et euasit ab Egipto tutus: oratione latera diuisi maris suis pro moenibus erexit,Exodi. 14. eisdem hostes inuoluit: aquam oratione diduxit e saxo durissimo,Exodi. 17. deserti molestias oratione leuauit, oratione populum suum ab igne,Nume. 11. et. 21. Exodi. 32. a serpentū morsibus, a uindicta dei saepius liberauit. Pro delicto populi claudicantis in uitulo conflatili deprecanti, dominus deus ait 'Dimitte me ut irascatur furor meus cōtra eos, ut deleam eos. Videte ut deus qui se dimitti postulat,Exodi. 17. se fatetur Mosis precibus esse retentum. Oratione Moses Amalech in bello superauit,3. Reg. 17. et. 18. Seon regem Amorreorū et Ogg regem Basan interfecit. Helias oratione fecit ignem e caelo descendere, tonitrua que mugire: oratione orauit ut non plueret, et non pluit annos tres ac sex menses: rursum orauit homo ille passibilis ut nos sumus, et caelum pluuiam, terra dedit fructū suum. Oratione Heliseus hospiti suae filium impetrauit,4. Reg. 4. quem postea defunctum eadem oratione resuscitauit.Ione. 2. Oratione Iosue solem a cursu (natura repugnante) reflectens, stare fecit. Oratione Ionas e uētre caeti, naute de procellis, et urbs Niniuae ab excidio liberātur. Oratione liberātur e carcere Iosephus, Daniel, et Susanna. Moses, Phynees, Iesus bennun, Gedeon, Iepte, Sampson, Dauid, Abysai, tot praeclaris bellis reges alioquin inuictos, oratione uicerunt. Sampson leonem solus suffocauit,Iudic. 16, solus mille uiros asini mandibula prostrauit, solus inuitis Philisteis portas ciuitatis cum superliminaribus et ferreis uectibus in uerticem montis auexit. Oratione Solomon sapientiam et splendorem immensum obtinuit.3. Reg. 3. Quid non oratione perfectū inuenies si testamentum uetus exacte percurras? Sed et disquirenti nouum huius rei probatio abunde suppetet. Quae miracula Christus ostēdit, oratione fere media legitur ostendisse. Legitur alios a mortuis suscitasse, alios a laepra mundasse, alios caecos illuminasse, aliorū membra paralisi distoluta consolidasse: at horum etiam sanitatem petitio proprie uocis uel amicorū omnino praecessisse. Leprosus inclamat Domine si uis,Math. 8. potes me mundare: et eum postea Christus tangēdo mundauit dicens Volo,Mar. 10. mundare. Clamans caecus Miserere mei fili Dauid rogatur a Christo Quid uis faciā: et respondenti Domine ut uideam, ait Iesus Respice, et confestim uidit. Paraliticum in lecto decūbentem et summissum per tegulas ante Iesum, De penitentia. Capi. Uoluissent. oratio fidelis apportātium adiuuit. Tres quo que mortuos aliorum orationibus uitae reddidit, de quarto (nunciante discipulo) similiter audiuit: sed quia defuerunt uiui qui pro eo precarentur,Luce. 6. resuscitari non meruit. Propterea dixit Christus Sinite mortuos sepelire mortuos.Math. 15. Chananeae mulieris oratio, filiae sanitatem impetrauit,Math. 9. Archisynagogi filia, patris oratione reuixit. Hemorrhoysse profluuium sanguinis,Ibidem. oratione subsedit. Centurio puero salutem exorauit.Math. 8. Sancto latroni poenitēs ac humilis oratio, uiam perpetuae salutis aperuit.Luce. 23. Thabitae uitā oratio Petri reddidit. Sufficiant ista uobis ad persuadēdam peculiarem uirtutem orationis:Act. 7. superest ut orādi pro ecclesia necessitas eluceat, et oportunū ac congruū esse sciatur. Christus hanc orandi formam ipse docuit quādo dixit Petro Petre oraui pro te ut non deficiat fides tua.Luce. 22. Expo. Quorsum' haec? Oraui semper et orabo pro ecclesia catholica quae tuae tuorum que successorum fidei creditur: ut ipsa non labascat, ut ipsa non deficiat in fide, charitate, spe, cōstantia, mūdicie, patientia; ut ipsa non deficiat in ulla uirtute, non in honore ac splendore suo. Nunquid uniuersalis ecclesia orabat pro Petro uicario Christi, et altero post ipsum ecclesiae gubernatore: quem Herodes seruari iussit in uinculis?Act. 12. Lucas ita testatur in actis Petrus seruabatur in carcere, oratio autem fiebat fine intermissione ab ecclesia pro eo ad deum. Post orationem illam nonne deus miserescens eius pro quo rogabat ecclesia, misit angelū in ipsa nocte qua producturus eum erat Herodes: qui solutum educeret de custodijs dicens Surge, surge, uelociter, circūda tibi uestimentum tuum et sequere me. Nunquid ipse re cōsyderata cum exisse , ad se reuersus aiebat Nunc scio uere. ꝙ misit dominus Angelum suum et eripuit me de manu Herodis et de omni expectatione iudeorum? An non adhuc pro nobis orare perseuerat ecclesia ut ibi in figura facere significatur Vox in Rhama audita est,Hie e. 3. et. 1. Math. 2. Gene. 25. Rachel plorans ilios suos no uit consolari quia non sunt? Quanq̄ hic planctus qui fiebat in Bethleem (a qua non procul Rachel est sepulta) potest intelligi: tamen appo itissime designat ipsa Rachel ecclesiam quae de filijs suis quos perire uidet, haud cōsolationem admittit. Haec nostra omnium mater si quos e filijs degeneres, si quos suae disciplinae refugos, Quoo eccli pro filijs suis exoret. si quos ad libidinem et peccata procliues, uitae sordibus immersos aspiciat: plorat, lamentatur, ingemiscit, fundit preces, uouet et sacrificat deo patri et sponso suo CHRISTO, donec filios per poenitentiam reducat in dei gratiam, donec in gremium suum ipsi redeant. Sic innumeri seruati sunt, quos perpetuus horror alioquin absumpsisset. Si non haec cōmunis oratio ecclesiae iuuaret, actum esset de mūdo: peccata dominarentur omnibus, et prae multitudine peccatorum deus omnia disperderet. Consyderantes ergo nostrae matris hanc in nos intimam amicitiam, tam praesentia singularis amoris argumenta quae nos uirtutum ac sacramentorum administratione lauat a peccatis, quae pollutos emundat, famelicos enutrit, aegrotos sanat, oppressos adiuuat, ac omni modo protegit: non rursum ipsius infortunium aut calamitatem deflebimus? Non principalis ecclesiae iacturam complorabimus? non exorabimus primarij ducis et rectoris ecclesiae liberationem? Oremus igitur oremus, ut orantes exaudiamur. Orandum est filijs pro matre ecclesia. Exoremus catholicae matris et summi patris in terra, tam necessariam christianae religioni libertatem. Si nunc igitur humiliter ac pie comprecemur: quis addubitare poterit, quin tot congregatis annuere uelit, qui toties (ut praelocuti sumus) unicam unius orationē exaudiuit? Impossibile est,Hiero. impossibile (authore Hieronimo) multorū preces non exaudiri. Nam inter multos quando non unus probus emerget? Si que uel unus talis suppliciter ac pie deum inuocet, misericordiam assequetur et uoti compos abibit: nedum ad multos tales quos hic adesse u dere uideor, amplos misericordiae ramos extendet. Ideo quod mea nunc interesse deputo, uos omnes hic praesentes oratos uolo, ut unusquis que iamiam humillime dominicam orationem et angelicam salutationem semel absoluat, et deinceps incessanter orare pergat: donec omnipotens deus petitionem hanc iustissimam gratanter acceptet, donec suam misericordiam et miserationū suarum multitudinem ostendat, donec ecclesiae tranquillitatem et perpetuam in caelo gloriam concedat. Amen. Deo gratia.

¶EXCVSVM per Richardum Pynsonum regium impressorem.

QVINQVE SERMONES IOANNIS LONGLONDI THEOLOgiae professoris, dei gratia Lincoln̄ Episçopi, sextis quadragesimae ferijs habiti coram illustrissimi regis Henrici octaui, fidei defensoris inuictissimi summa maiestate: cui est a confessionibus.
ANNO DO. M.D.XVII. ¶ RELIGIOSISSIMO PATRI. VIRO DIuinis litteris exercitissimo, Theologiae professori egregio, Richardo VVinchecombensis cenobij ministro Ioan. Longlondus Lincoln̄ episcopus salutem.

QVANDO MIHI NVPER (eodem auspice quo cōdideram) in mētem uenit ea quae fore putabā in rem multorū edere, tu mihi cūprimis occurrebas cui pars illa ū cupāda uideret: quā partim amicitiae inter nos mutuae, ꝑtim singulari eruditioni tuae, uirtuti eximiae, paternae que grauitati maximoꝑe cōsentaneā arbitrabar. Siqdem undecim plus minus abhinc annis ab inuictissimo rege nr̄o Christianissimo que Fidei defensore Henrico huius nominis octauo (Coleto Froicko que iam ante relatis in numerum sanctorū patrum) designa tus sū ut coram sua maiestate, aulae que sue splendidissima corona, cō tiones haberem singulis quadragenarij ieiunij sextis ferijs. Et quae tum prima succurrebat ab Ezechiele sumpta Epistola, de morte tractandi prebuit occasionem: quae uero equebantur, de donis et fructibus sancti spiritus tractatum facere compellebant. Iam tu mihi non inidoneus es uisus quem preter caeteros in utra que materia cōpellarem, non ꝙ mortis aeternae uel mortis in peccato de qua forsan (ut es in litteris diuinis expertissimus) illico resciscis intellexisseprophetam, sed a qua tua ynceritas est aliena maxime: nec ꝙ mortis istius temporalis (cui nos ad unum debemur omnes) es admonendus, ꝙ in eam per singulos non annos tantum aut dies, sed etiam horas te prepares et adornes: uerum quia mundo mortuus uni deo uitam omnem dedicasti, mortuus peccato quod cō templando religiose que uiuendo declinasti, me eris ut te diligant, colant et suspiciant quotquot uitam istam contemplatiuam uenerātur et honorant, cuius obseruationis in te cū integritas et plenitudo, tum presidium at que decus inest. Tu nam que unus et es et e as qui cū multis bene regulam Benedictinam obseruantibus optime conseruasti, ne que conseruasti solum, sed etiam conseruandi uiam caeteris aperuisti: qui (quod scribis) iam aestate ꝓxima regulae Benedictine collectanea quedam, annotationes ac tuae religionis ceremonias sub compendio coadunasti, ut per eadem regula iam ipsa tanto sacilius possit in quotidianum exercitium adduci. Quem librum nuper ad me missum non sine magna uoluptate perlegi, cuius exemplar opto in oēs diocoesis meae domos religiosas transfundi. Nec solum idoneum caput rector que meritissimus eras multorum in vvinchecombiae monasterio obedientissime religiosissime que sub tutela tua conuiuentium: sed et nunc fis exempla peculiare pietatis at que mentis uere christianae religiosae que , dum sponte, dū cupide renunciata totius honoris, potestatis, et eminentiae prerogatiua: redis ad aequalitatem caeterorum cū quibus ante ueras: ut hoc exemplo uere religiosi pij que perdiscant sic honorem et p elationem non recusare quoad onus recte subire, et prodesse ualeāt: ubi uero senecta aut corporis inualitudine non posse sentiant, potentibus ultro relinquant. Singulare donum istud sancti spiritus, et fructus absolutus. Qualis cui non defit, an ei ca teros fructus spiritus abesse putabimus? An charitatem, spirituale gaudium, pacem internam cōscientiae, patientiam inconcussam, benignitatem expositam et ultroneam, bonitatem incorruptam, longanimi tatem consūmatam, mansuetudinem cōspicuam, fidem integram at que uiuidam, modestiam, continentiam, et castitatem? Hij sunt fructus spiritus (ut illa Pauli ad Galathas epistola docet) quos ego iam in istis paruis concionibus prosequor inprimis. Et cum in te perspiciam esse tam manifestos nihil prius optare debere uisus sum, q̄ ut has ipsas contiones qualesquales sunt tibi nuncuparem, tuo que iuditio pariter et patrocinio cōmitterem. Presertim cum in his ipsis de morte, de donis ipsius spiritus, de caeteris ad religionē attinentibus agamus: et tu bonus, pius, at que sanctus es et diu uisti iam religionis pater et pastor. Tu precor oratione iuues, ut idem spiritus de cuius hic fructibus agitur: cona tum mihi secūdet, et sic dirigat ut quae facio seu facturus sum multis prodesse queant. Valeto in CHRISTO IESV.

DECLAMATIO HABITA FERIA SEXTA PRIMAE Hebdomadae quadragesimae coram regia maiestate. An. do. M.D.xvij.

ANIMA QVAE PECCAVERIT:Exech. 18. IPsa morietur. In diei praesentis Epistola. Tradit Ambrosius libro (q Hexameron inscribit) Apes natura duce inter se regem habere,Li. 5. Hexa Cap. x j. qui clarus sit pre caeteris magnitudine corporis et specie, mā suetudine praecipuus, aculeum habens, sed quo uolens non utatur ad uindicandum: quem apes ideo si offendant, aut non obtemperent, propria condemnatione se stimulant, ut sic uulnere sui moriantur aculei. Similitudo ab apibus su cepta. Apes istas quae (uel Aristotile teste) quando pungunt, cito mo iuntur: peccatores intelligo, qui deum suis peccatis offendunt at que pungunt iuxta illud:Apoca. j. Videbit eum omnis populus, et qui eum pupuge unt Qui uel lingua pupugerunt ac crucifixerunt ud Iudei, uel appositione manuum uti milites, uel inuerso iuditio sicut ipse Pilatus, uel inprobe deni que uiuendo sicuti peccatores impij. Omnes istiusmodi qui sic regem suum pungunt morientur, in iuditio cum apparuerint regem suum ante oculos habebunt,Apoca. 1. et plangēt se super eum. Et hic rex de quo loquimur CHRISTVS est,Sapi n. 11. qui tam pius ac mansuetus est aculeum habens uindicte,Expo. quo tamen iam non seuere utitur, sed quasi dissimulat peccata hominum propter poenitentiam. Dissimulat inq̄ non dissimulatione fictionis (ut ita dicam) sed affectionis, qui peccata ad tempus impune praeterit, ob id nimirum ut ipsimet peccatores interim poenitudine ducantur, dum eos tam clementer expectat, uti Paulus ostendit Ignoras (inquiens) quoniam benignitas dei ad po nitentiam te adducit?Roma· 2. Glos. Quod et glossema confirmat in quo scribitur Potentia dei bonitate plena, opus suum propter peccata non despicit: sed per poenitentiam abluit, et ipse ouet ac nutrit. Deus enim ex natura mansuetus est, pius, et misericors. Sed sicut rex in terrra gladium ante se gestatum in argumentum iustitiae recti que iudicij habere solet: ita deus tanq̄ aculeum duplicem habet gladium, Gladius dei duplex. Luce. 22. ut est in Euangelio Ecce duo gladij hic, quorum alter altera tantum parte, alter utra que cernitur acutus. Prior est ipsa misericordia per quam deus hic in multos animaduertit, ne postmodum eosdem acrius a fligat,Exodi. xv. sicut ex illo patet Euaginabo gladium meum et intersiciet eos manus mea. Alter est iustitia, romphea quidem illa bis acuta,Apoca. j. de qua dicitur De ore eius exibit gladius ex utra que parte acutus. Idcirco rex ille deus est tanq̄ aculeum gladium habens duplicem, gladium habens ancipitem, et tamen pius ac mansuetus: qui ordinem qualem ipse possidet animalibus etiam irrationalibus indidit, et mansuetudinem mansuetudini suae similem rationis expertibus inseuit. Quam ob rem quisquis peccando tam pio tam que mansueto regi rebellis ac inobediens sit poenitentiae debet aculeum in se uertere se que supplicijs debitis afficere: quoniam impunitum (ut inquit Augustinus) non potest esse peccatum,Serm. 43.' Non decet, non oportet, non est iustum. Puniatur ergo a te, ne puniatur ab eo. Nam si non punias hic anteq̄ moriaris, punietur postea, punietur morte, de qua uerba dicūtur principio supta 'Anima quae peccauerit: ipsa morietur. Vt hanc mortem effugiamus per poenitentiae sufficientiam, semper oremus, at nūc pre ertim ut ecclesiastice cōsuetudinis ordo deposcit. Post hanc orationem in assumpto themate Anima quae peccauerit: ipsa morietur, progrediemur: Duo in primis ex hac presenti Epistola de ꝓphetae scriptis excerpta notaturi, post id, uos uestra que deo cōmendaturi Prius est ut malignitatem quae e peccato nascic aperiamus, in illis uerbis Anima quae peccauerit ipsa morietur. Po •• erius ut poenitentiae fructus indicemus, in illis uerbis Exech. 18. Si impius poenitē riam egerit, et reliqua quae sequuntur in epistola. Triplex malignitas p tī. Pro priore tres impre entiarum peccati malignitates annotabo, quaru prima colligitur ex damno quod ipsi humano generi primorum parentum peccatum unicum intulit.Gene. 2. Quandoquidem posteaq̄ Deus hominem creasset et in paradyso uoluptatis posuisset, ubi (sicut Augustinus a t) uixit ut uoluit, sine fame, sine siti, sine egestate,Aug. 4. de c . Cap. 26. sine infirmitate, sine molestia, sine morte, semper enim uiuere habens in potestate, Scdm sententiarū. Ca. xx. sinon peccasset (uti magister sentētiarum edoce ) de statu illo translatus fuisset cum uniuersa posteritate ad meliorem digniorem que statum, ubi coelestia ac aeterno bono in coelis ibi parato frueretur. Verum ubi preuaricatus est et dei praeceptum transgressus, ubi peccatum uolens incurrit: uersa res est tota, mutata que felicitas. Priuatus enim est omnibus his dotibus et cōmodis, priuatus his synceris uoluptatibus, priuatus omnibus ex omni parte uirtutibus: ad omnia ferae pertractus incōmoda et grauamina, Triplicē mortem hoī induxit peccatum. pertractus in mortem, nec unicam, sed plane bifidam: ne que id etiam solum sed et in aleam ac discrimen tertiae mortis, mortis aeternae. O semper exosum, pessimum, et modis omnibus detestandū peccatum. Ad te loquor, te nunc accuso, te iterum at que iterum damno. Tu ne beatum ante hominem, infelicem modo reddidisti? nū quid innocentiam ei rapuisti? nonne iustitiam originalem primogeniam illam uirtutem sublegisti? nūquid e caeteris eum bonis expulisti? pulisti? nōne de beata sede ī hoc laborum, periculorū, et mīarum ergastulum deiecisti?Iob. 13. Expo. nonne per te Homo natus de muliere breui' uiuens tempore repletur multis miserijs? Repletur certe. Quoniam in hac ipsa uita quae tam breuis et incerta est innumera sere concurrunt incōmoda, angustiae multae, multae tribulationes, infortuna q̄ plurima, offensiones et grauamina multa, aetatum ignota discrimina. Pueritia ualde periculosa, adolescentia pronior ad libidinem, ad negligentiam, ad omne malum. Iuu ntus iocis et lasciuis omnibus corporum exercitijs exultantior, ferocior, iracundior, et magis effrenis. At cum senecta demum obrepserit: quid incōmoditatum simul accedat nemo nescit. Tunc uires imminuuntur et imminutae deni que fatiscunt, tunc per infirmitatem pedum at que brachiorum opus est baculo, tunc fit edentulus homo, stomachus hebescit, caligant oculi, surdescunt aures, canescit caput, intremiscit: lingua balbutit, animositas et uiuacitas iuucnilis euanescit, omnes partes corporis una testantur imbecilitatem, quod et ex sequenti litera clare colligitur ubi sic sc ibitur Quasi f os egreditur et conteritur et sugit uelut umbra,Iob. 14. et (quod maius est) nunq̄ in eodem statu permanet: sed nunc iuuenis, nunc senex, nunc sormosus, nunc deformis, nunc diues, nunc inops, nunc gratus, nunc e gratia reiectus, nunc liber, nunc seruus, nunc sanus, nunc egrotus, nunc uiuens, et paulo post mortuus. O fragilem hanc hominum naturam, O inconstantem et quae nunq̄ in eodem statu permanet. Nec illis malis uorax tua contenta suit inuidia: donec hanc mortem simul inferes. Nonne mortem in mundū induxisti? Induxisti plane triplicem: corporalem, spiritualem, et aeternam, Q̄ mortem corporis introduxisti,Roma. 5. illud apostoli probat Per unū hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors, Vnde nūc statutū est oibus semel mori,Hebre. 9. Cuius cuius sint honoris, qualicun que habitu, cuiuscun que conditionis, hanc mortem euadere non possunt: sed hac lege iam nascunt, ut moriātur. Deinde mors spūalis ꝑ te peccatū subijt, ut per aplm ad Romanos cōmonemur Existimate uos quidem mortuos esse peccato,Roma. 6. Et rursum cum mortui essetis in peccatis et delictis uestris. Ah timeo ne multi inter nos sint qui iam ad hanc mortem non aduertunt,Ephe. 2. qui splendidissime corpus adornant et huius rei curram negligunt, cutem et gulam exquisitissime curant, hoc tamen mortis genere iam mortui unt: at que coram deo reuera fetent, uel Augustino teste Multi animas mortuas corporibus uiuis portare dinoscuntur.Augustinꝰ. Sane peccatorem mortuum a ferere possumus ob illa fere omnia quae in mortuis corporibus esse cernimus, Peccator q̄re mortuus nun cupatur. quibus similia in peccatoribus inuenimus. Mortuus enim (ut uidemus) non mouet, non loquitur, non uidet, non odoratur, non gustat, fetet, ponderosus est, Proprietates mo •• ui. uiuis terribilis, grauis at que portatu difficilis. Itidem peccator ad opera bona non mouetur, ad mala fit impiger, ad alia at que alia subinde peccata,Grego. diabolica tentatione pellicitur Gregorio sic admonēte Peccatū quod per poenitentiam non deletur, mox suo pondere ad aliud tra hit. Non loquitur, deum ut oportet laudando,Eccle. 15. Non est speciosa laus in ore peccatoris,Ioānis. 9. Expo. quod et Ioānes asseuerat Scimus (inquiēs) ꝙ deus peccatores non audit, Nam uox et petitio peccatoris est deo quod homini bruti mugitus, Peccatoris petitio non ex auditur. Grego. hoc est deo minimū placet eius oratio seu petitio. Si que deo non placeat, nullo modo prodesse poterit, ut illud Gregorij manifestat Cum is qui displicet ad intercedendum mittitur: irati animus ad deteriora prouocatur. Dicit autem diuus Thomas ꝙ deus peccatores non audiat in quātum sint in animo peccandi, et q̄diu peccata peccatori placent:S. Tho. sed ubi primum homo fit poenitens de peccato, ubi primum homo relinquit peccatū et orat: statim audit, statim indulget deus. Sin aliter nullum pe itus exaudiret, alio qui Publicanum non audisset, qui recte et probe precationis erit omnibus exemplo sicut Phariseus impro be.Luce. 18. Siquidem iactuose Phariseus inquit Ego bis ieiuno in sabbato, decimas do omnium quae possideo, non sum peccator sicut caeteri hominum et sicut hic Publicanus. Publicanus uero stans a lō ge summisse pronunciat Deus propitius esto mihi peccatori.Ibidem. Longe nimirum stans ut qui reueritus est altaris accessum, ueritus ad sancta sanctorum ingredi, se multo indignissimū esse indicans.Expo. qui uel in conspectu dei uel in eius templo cōpareat: hanc humillimam oratiunculam saepius ingeminans, clamando que repetens Deus propitius esto mihi peccatori. Me peccatorem esse cōsiteor' et legum tuarum trāsgressorem, me miserum hominem et hostem tuum: at propitius esto mihi peccatori, miserere mei, uiscera tuae pietatis inclina, peccata que mea condona. Ascendebant ambo templum ut orarent et Phariseus et publicanus: Sed hic (ut in Euāgelio) abijt iustificatus, ille Phariseus condemnatus, quoniam hunc peccatorum suorū uere penituit, illum non penituit: hic uerus dei. cultor fuit, hic uoluntatem dei adimpleuit, ille non: hic a deo exauditus,Ioānis. 9. nequaq̄ ille. Et enim Ioannes in Euangelio ait Si quis dei cultor est et uoluntatem eius facit, hunc exaudit. Tales uero loquuntur, qui sic deo loquuntur ut cum Publicano iustificentur: similes Pharisei peccatores non loquuntur, iudice psalmigrapho Os habent et non loquētur. Praeterea non uidet peccator qui non' consyderat quāto sit in periculo per peccatum,Psal. 113. non uidet deum ad quem non attendit nec consyderat propter distantiae longitudinē, Longe siquidem est dominus ab impijs.Prouer. 15. Et ist hec elongatio tripli cem peccatori circa deum generat errorem, circa eius qualitatem, quantitatem, Elongatio triplicē circa deum generat errorem. et figuram. Distantia nan que facit hominem in his tribus saepissime falli: sed et nimia uiciuitas plerun que cognitionem sensus impedit. Nam si codicem etiam claris et uenustis litteris exaratum nimis longe quis inspexerit: haud ullam litterarum notitiam apprehendet: si super ponatur oculo, idem patitur. Sed si distantia debita fuerit inter ipsum uisum et obiectum, certam et ueram litterarum formam internoscet. Nimia distā tia fallit sensū Nimia distātia fallit occulos circa rei qualitatem. Quandoquidem templum subalbidum procul intuētibus, nigrum aut alioqui coloratum apparet. Etiam si uelum album in mari remotum aspiciat: alterius coloris esse putabit. Fallit insuper in quantitate, Quoniam arborem nimis remotam, hominem esse uel aequum coniectare facit, et senticetum coruum, aquilam in a re uolantem auiculam. Deni que fallit in figura Quoniam campanile quadratum uel alioqui multangulum, facit rotundum iudicari. Sic peccator quo que qui remotus admodū est a deo, in his tribus aberrat. Dei qualitas est eius sapientia siue cognitio quam nihil omnino latet, Qualita dei. ut scriptura demonstrat Oīa nuda et aperta sunt ei, sed is qui peccat intenebris et peccatum occultare cupit ut a deo non uideatur: id non animaduertit. Deus tamen ita uidet ut illum pro eodem condemnaturus sit. Quantitas dei potentia eius est et iustitia, qua nihil non rectissime facit: Quantitas dei. sed eam peccator non reneretur ut ibi docemur Non est timor dei ante oculos eorum.Psal. 13. Nam si sciret homo et consyderaret dei iustitiam: non uel semel peccaret ut totum inde mūdum lucrifaceret. Figura dei est misericordia eius et pietas quam desperatus peccator negligit, Figura dei. secundum illud Peccator cum in profundum malorū peruenerit, contemnit.Prouer. 18. Qui si reuocaret ad mētem misericordiam quae Mariae Magdalene pepercit, latroni scelerosam uitam condonauit: non ob infinita etiam peccata desperaret. Non odoratur peccator, non gustat qui feruorem deuotionis abiecit. Friget,Iere. 6. cuius animam malitia frigidam facit sicut cisterna aquam, et sicut aqua extinguit ignem sic haec malitia diuinum amorem, Qui quidē amor ignis est ut illud Euangelij sonat Ignem ueni mittere in terram et quid uolo nisi ut ardeat? Sed,Luce. 12. sed uereor ne sit adimpletum illud Euangelistae Abūdabit iniquitas et refrigescet charitas multorum. Fetet peccator cum sit infamis,Math. 24. fetet qui per conuersationē malam alijs peccandi rationem ministrat, Quo circa comparātur in Euangelio peccatores sepulcris dealbatis quae aforis speciosa sūt at que nitida,Mat. 23. intus uero plena sunt ossibus mortuorū et omni spurcitia. Sunt insuper peccatores uiuis horibiles, Nam sancti qui uere uiuunt uel in coelo per gloriam, uel in terra per uitae puritatem et gratiam: peccatorum societatem contemnunt, uitant, fugiunt, abhominantur. Sunt etiam graues et ponderosi: Pondus p •• i intollerabile. quia peccatum adeo de se ponderosum est, ut illud coelum sustinere non potuerit, quod angeli ruina docuit: terra ferre nequiuerit, ut in filijs Israel apparuit, inter quos Dathan Abyron et Chore terra cū eorum coetaneis 'absorpsit, sicut scriptura clamitat Deglutiuit eos terra:Nume. 16. paradysus tenere non ualuerit, quae parentem Adamum extorrem egit. Ipsa peccati grauitas, ipsum peccati pondus tantum est ut ad infernum subito demergat,Iob. xxj. quemadmodum illud ostendit In pū cto' ad infernum descenderūt, tantum ut ipsemet deus qui omnia portat et sustinet, peccatotes ferre sustinere ue non posset. Vos enim' estis onus mihi,Iere. 23. proijtiam uos dicit dominus. Sicut onus im portabile quis a sese proijcit, ita deus peccatorem ad inferna detru dit,Esa. xiiij. uelut illa scripturae sententia testatur Descenderunt in profū dum quasi lapis. O peccator, peccator exonera nunc anima tuam ab isto peccato: quod morte tam multiplici temet alioquin aggrauat. O quam terribilis mors illa prima, corporis inquā Et enim ultimum terribilum mors est ait Phylosophus.3. Ethico. Sed multo peior, multo terribilior mors est secūda, quae animam corpore longe prestantiorem interimit, Melioris est enim peior corruptio. Verū pessima tertia mors est,xxiiij. q. 3. Si habes. quae corpus et animam sempiternae morti cō demnat, de qua scribitur Sicut oues in inferno positi sunt mors depascet eos.Psal 48. Nam unaque que inferni poena non absurde mors dicitur,Expo. Pena vnaq̄ que īferni mors dicitur. Pene infernales varie. quando quisquis in ea sit positus, mori desyderabit, sicut ex scriptura patet Desyderabunt mori et mors fugiet ab eis: et minima' quae est in inferno poena, maior est omni supplicio martyrum in terra. Sed illic magnitudo poenarum incomparabilis, et diuersitas innumerabilis, illic de morte transitur in mortem, et tanq̄ de uno inferno migratur ad alium. Hic famis infernus aperitur, ubi qui sunt in illas dolorem et poenarum angustias impelluntur, ut mille mortes temporales precupiant. Illinc subito uenitur ad sitis infernum, Illico ceu sentine, fecis, et fetorum occurrit infernus. Dehinc ille uerissimus infernus, terrificentissimorum daemonum horribilis aspectus obuiat. Mox hinc in barathrum descenditur. ubi glaciale f igus enecat: unde reditur ad clibanum ignis inextincti. Sic subitanea tumultuaria que fit itio at que reditio de poena i poenam, de tormento in tormentum. de angore in angorem, de cruce in crucem, et de uno inferni genere ad infernum alterum. O deum maxime formidabilem qui poenas istas ordinauit, O miseran das animas quibus ordinate sunt, Ve ue his miseris peccatoribus qui cum isthec aud ant inferni pericula, torpescunt ne que uitā suam impiam corrigunt aut emendant, Ve his qui pro modica delectatione supplicium incurrunt aeternum. Plaeri que tamen omnes (quae dementia hominum est) mortem corporis extiment, mortem autem animae q̄paucissimi: qui plaerun que cum priorem mortem timeant incidunt in alteram. Mors inquit depascet eos, mors scilicet aeterna per quam quis semper in agone mortis est:Expo. Quomodo mors depascat in īferno. semper mories at nunq̄ emoriturus. Sicut enim oues herbas depascunt quas non penitus extirpant aut eradicant sed radices relinquunt ut iterum herbae succrescant: sic in inferno miseri corroduntur a morte, sed eadem afflictis aeternum iterabitur. Mors depascet eos Quae est ista mors quae pascet eos? Habet alia litera Mors pastor est eis. Et quisnam iste pastor est? Certe diabolus. Ipsae pascet eos et ipse mors appellatur, ut illud Ioannis ostendit Nomen illi mors. Nam ut CHRISTVS uita est sicuti dicit Ego sum uita:Apoca. vj. sic mors et est et dicit diabolus, non ꝙ reuera sit mors: sed quia per illum mors introiuit in mūdum, per illum mors inuadit animam, per illum mors administratur in inferno. Fidelium pastor est uita: 'infidelium pastor mors, Fidelium CHRISTVS:August. infideliū diabolus. In coelo ergo sunt oues quibus pastor est CHRISTVS qui dicit Ego sum pastor bonus:Ioānis. 10. cognosco oues meas et cognoscunt me meae, in inferno uero sūt oues quibus pastor est mors seu diabolus,Zacha. xj· de quo propheta scribit O pastor et idolum derelinquens gregem, dum uis ab hominibus adorari. Locus huius pastoris infernus est, ubi pascit oues suas et eas de una pascua ducit in aliam: dum damnati de poena in poenam, de carcere ī carcerem transferuntur. Huic astipulatur illud Ibunt ab aquis niuium ad calorem nimium.Iob. 24. Fit enim ibi cōmutatio poenarum de maximo frigore ad maximum incendium ut eo maior sit afflictio, dum subitas mutationes subterfugiat natura. O mors, O mors mors,Phūs. haec mors est de qua scribitur Mors peccatorum pessima.Expo. Quae tibi o homo insipiens, bona uidetur et honorifica:Psal. 33. Mors p tōrā pessima. pessima dubio procul est et despicabilis si introspicias. Nunc o Christiani cogno scite et perdiscite ex Euangelio CHRISTI qualis sit mors peccatorum, ꝙ ipsa sit pessima, Nunquid recordamini quod scribitur quomodo duo fuerut,Luce. 16. Diues et pauper de quibus superiore dominica pauca protuli: quomodo Pauper in coelo et Diues in inferno depasti sint a suis pastoribus? Qualis illa mors pauperis? Insuauissima, uilissima, ordidissima, pessima, nonne? Petebat ne? nunquid rogabat uel ipsas micas sed nec habere potuit? Iacuit ulceribus plenus, Mors iustorū precio a, preciosior / preciosissima. Psal. 115. fame confectus, et ita tandem moritur. Mors ista contemptissima, nunqutd erat? Non sane: sed erat praeciosa, immo preciosior, et (ut uere dicam) preciosissima. Preciosa siquidem inconspectu domini mors sanctorum eius. Preciosa uero propter requiem quae sic promittitur.Sapien. 3. Non tanget illos tormentum malitiae. Preciosor propter nouitatem, quia de bona uita transibunt ad meliorem: de calamitosa ad tranquillam. Nam hic timor est, ibi uullus: hic sitis, fames, infirmitas, frigus, ardor: ibi nihil horum sed perpetuum refrigerium,Psal. 83. secundum illud Beati qui habitant in domo tua domine: ubi sunt omnia uoto parata, omnia grata, omnia secunda, Parata domui, corpori, et animae. Horum omnium hic magnus est defectus. Sed praeciosissima profecto est propter securitatem, quoniam ibi certissima uita est et tutissima: uita praeclara, uita foelix et aeterna, immo foelicitas et beatitudo prefecta. Mors pauperis istiusmodi fuit ut audistis. Et qualis illa diuitis? qualis solet esse in purpura et bysso? q̄ sumptuosa? q̄ pomposa? quanto apparatu funus effertur? q̄ magna turba sequitur elatum? quaeuam exequie preparantur et psalmi canuntur? quantis aroma tibus cadauer illud est conditum? et tamen in inferno sepultum. Vbi cum in tormētis esset,Expo. ex istius cōtempti pauperis digito, saltem unam aquae guttulam expetit et implorat. Mors malo rum mala / peior / pessima. Mors? O mors peccatorum pessima. Pessima immo mala, peior, pessima, Mala, quidem in mundi ipsius amissione per quam mundum deserunt ī uiti, quem tantopere dilexerunt et percoluerunt: in quo tantum spem sitam habuerunt, et a quo proīde tanto cum dolore recedūt, Virum iniustum mala capient in interitu. Mala quidem eum capient, capiet diabolus,Psal. 139. et quae in morte cōsueuerunt mala contingere innumera.Expo. Presto diabolus tunc erit ut pactum nostrae professionis aperiat,August. bona mala que quecun que prius egimus coram obijcier, de fide tentabit, Infidie diaboli circiter horam mortis. et nisi misericors deus ultro subueniat electis suis: eius uiolentiae nemo resistet· Professionem cōtra nos ad ducet, qua ꝑmisimus nos diabolo cunctis que pompis eius abrenū ciaturos. Fidem obijciet qua deo nos astrinximus, ut eandem ab negemus. Bona nostra proferet, Quam ob rem qnae o? ut in his deum laudemus? Nequaq̄. Sed, sed ut nos in arrogātiam illiciat. Mala producet, an ut ea defleamus, poenitudine que ducamur? Nō plane, cur ergo? ut in desperationem nos intrudat. Scit enim ꝙ peccator cum in profundum malorum uenerit, cōtemnit.Prouer. 18. Ecce uides in morte peccatoris nihil esse solaminis, nihil ref igerij. Peior est in animae seperatione dum carnem exuūt et derclinquunt: circa quam tantum curae, laboris, et impensae, sumpserunt: diligenter exornarunt, omni uoluptate pauerunt, suauiter enutrierūt et omni modo condecorarunt. Pessima uero, pessima in uermium corrosione quando corrodendi uermibus, taeterrimi ignis obijciuntur incendijs, uti scribitur Vermis eorum non morietur: et ignis eorum non extinguetur. Nam memoria pariter, intellectus,Esaie ulti. et uolūtas, semper intra se murmurabunt:Expo. et cōtra se propter illam peccatorum admissionem at que cōmissionem, ubi que nulla non obsistēt urgentissima damna. Memoria quidem et uoluntas sic aduersus intellectum insultantes immurmurant. Cur tu per species inuisibiles animae delectationes improbas intulisti? cur carnales affectus, cogitationes impias, imaginationes iniquas, foedas estimationes, et illusiones absurdas instillasti, qui diuina solum et ad dei cognitionem pertinentia gustanda proponeres ac infūderes? Rur sum intellectus et uoluntas sic in memoriam insurgunt. Tu cur sic asseruasti, cur in repositorio tuo tam diu tenuis i species istiusmodi carnalium uoluptatum, diabolicarum oblectationum, unde damnabiles illecebre et ardentissima desyderia nascuntur in carne: quae fueras ob id in animo constituta ut actiones ei studiosas, diuinos affectus et celestium rerum apprehensiones solum ostendē da retineres? Intellectus autem et memoria his deni que uerbis uoluntatem incessunt. Quare tu domina regina que motuum et actorum qualemcū que tentationem: admisisti? Tu imperatrix, tu caput et gubernatrix tam interni q̄ externi hominis. Quicquid ego intellectus concipio uel comprehendo, quiccquid ego memoria teneo seu custodio, te poenes est o uoluntas uel eligere uel recusare: stat in arbitratu tuo suscipere ne uelis an renuere. Nos quidlibet exordiamur: nihil mortiferum, nihil damnable prodit e nobis nisi tu condelecteris, nisi consensus tuus accedat, nisi per te uicium inuadat, nisi tua potestas annuat. Ergo te duce, te causa, te impulsore damnatur et perit anima. Tu perdis eam, tu nos perdis et te ipsā, Omnis corruptionis et condemnationis occasio generatur ex te. Sic ipsius animae tres he potentiae concertant, sic inuicem sese cō mordent, sic inter se cōmurmurant: ipsam interim animam tormē tis affligentes acsi ad inferos esset intrusa, us que adeo ut nonnunq̄ ipsemet peccaror in baratrum desperationis incidat, gladio, flamma, laqueo, unda, uel alio pacto sibi mortem consciscens. Ne que sit hoc in hac uita tantum: sed et postmodum ipse dānatam animam sic inquietant, eo furore feruntur in se ipsas, ut mors quecun que alia millies eligibilior esset intrinsecis hisce tormentis et cōmurmurationibus, conscientiae que remorsibus,Bernar. quia non est poena super poenam morsus consciētiae Bernardus ait. Hic qualicun que quis in irmitate uel aegritudine, qualicū que miseria labores: aliquam interim quietem et consolationem inuenit, amicorum subministratiōibus aut alia quadam non inidonia ratione: habet q assideat: habet qui fomēta paret, medicum roget ut eum curet et suscitet, ac natis reddat charis que propinquis: Vxor sedula sanum esse cupit, nati laborant, uicini omnes noti que succurrunt, suo quis que subsidio quanta meret amoris inditia monstrat: in inferno nulla solatia, quies nulla, nullum refrigeriū, amicus nullus: sed ubi que miseriae, gemitus, sed omnes ibi tortores, oēs inimici sunt ex furiosi. Quid iam tibi prodest o homo faciē pingere uel fucare, manus ornare, corpus p̄ ciosis ornamētis induere, et aīam habere incultā, aīam habere uirtute nudatā, pctō que sordescētem? Quid prodest huius mūdi copijs abūde delectari, societatem et gr̄am apud hoīes suauiter inire, ab amore gratia que dei alienum? Quid prodest hic omni corporis uoluptate perfrui, et post hanc uitam uri, incēdijs tradi, uinciri que petuis? Age poenitentiam ergo dum potes, quia deus delictum sine ultione non patit, Nam uel homo per se punit uel deus abs que homine morte puniet,Grego. 4. Morali. illa uidelicet de qua pronūciat epistola presens Anima quae peccauerit ipsa morietur.Expo. Et sequitur in episto la Filius non portabit iniqtatem patris, et pater non portabit iniquitatem filij. Quibus uerbis propheta docet at que probat ꝓ unusquis que suo peccato poenas luet et non alius. Quod tamen in dubium uerti potest consyderanti crimen lese maiestatis, Unusquis que pro suo pctō respondebit. in quo dant poenas filij delicto paretum.Exodi. 20. Est insuper diuina sententia Visitabo iniquitates patrum in filios in tertiam et quartam generationem. Sed hoc duobus modis intelligi potest,Expo. Vno modo de poena temporali quam plaerum que deus pro commisso patrum filiis infligit, sicut in diluuio manifestum euasit, in excidio Sodomorum, occidione primogenitorum egypti, plaga quo que pestilentie qua propter peccatum Dauid deus septuaginta milia uirorum uno eodem que die e medio sustulit. Alio modo de poena quidem aeterna,2. Reg. 24. quam etiam de filiis ob peccata parentum deus sumere uidetur: qui insā tes sine baptismate decedentes in limbum perpetuo demittit, ubi gaudio carent et poenam damni patiuntur, qua contenti sunt. Manifestabunt id hic pueruli tenuis conditionis infimo que loco nati quorum si unūquemuis interroges ad quid aspiret, qualem se fore speret, an rex cupiat an dominus esse, num inter proceres et magnates censeri uelit: respondebit se nolle regem esse, non dominum aut procerum quemlibet: sed suo se calcio meteri uelle, hoc est sua sorte contentum esse, suo que in statu manere uelle. Quid in causa est ꝙ ita uelit et ita respondeat? Certe causa est quā supra de infā tibus attulimus, Vt ad dominatum natus non est, ita nec habere cupit: Sic infantes quo que sine baptismo defuncti non ignari quod citra baptismum nemo titulū pretendere queat quo celestem gloriam iure uendicet: sua fortuna damni que poena contenti manent, se non dissimiles his esse conscij, quorum possessio iam dudū culpa parentis amissa disparuit, Gnari siquidem se recuperare non posse curam abijciunt, contenti que sunt. Qualiter ergo uerum erit quod hic propheta dicit Filius non portabit iniquitatem patris? quomodo quadrāt et concordant sacrae scripturae in quibus ita loci uariant? Scriptura nuci similis. At o frater homo, sic habet scriptura sicut nux. Nux corticem habet, testam, et medullam seu nucleum. Cortex amarus est, testa dura, medulla que dulcis et alimēti plena: Sic in scriptura pars eius exterior, uidelicet litteralis sensus et super icie tenus acceptus, amarulentus et obdurus est, sibi que contrarius apparet. Sin eam enuclees et penitius inspicias spiritus intentionem, sanctorū que doctorum expositiones: medullam inuenies, et quandam ueri nutrimenti dulcedinem. Probant id he due sententiae Visitabo iniqui tates patrum in filios Exodi. xx. Et filius non portabit iniquitatem patris. Contradicere uidentur, et tamen ambe sunt uere, si ueraciter accipias. Prior est uera temporaliter intelligendo: posterior aeternaliter et propeccato exterior at que mortali, nisi cōtingat ut filius patris peccato consentiat aut ediuerso. Veruntamen Augustinus ꝓpositionem istam inscriptis ad Bonifacium tractans aliter exponit Filius (inquiens) regenerationis non portabit iniquitatem patris,August. originalis scilicet peccati poenam nunq̄ sustinebit.Ad Boni. Nam qui regeneratur non punitur pro peccato prothoplasti a quo traxit unusquis que reatum illum: quia omnes uirtualiter erant in illo quando peccatū admisit.Aug. 2. q 4 Cum uero sit alter effectus ab eo qui genuit, peccato' alterius sine sua consentione non tenetur obnoxius: sed pro suo quis que peccato coram deo plectetur, quod et litera seqnens approbat Iustitia iusti super eū erit, et impietas impij erit super eū. Oportet enim nos omnes manifestari ante tribunal CHRISTI ut referat unusquis que propria corporis prout gessit siue bonum siue mslum.2. Cor̄. 5. Expo. Omnes in iudicio comparebunt. Quando dicit oportet, iudicium istud ineuitabile fore significat: quando nos omnes, generatim designat: quando manifestati ait, palam illud futurum ostendit. Apparebunt enim illic et patres et filij simul omnes, manifestū erit illic tam patris peccatum q̄ filij, manifesta bona patris manifesta que filij, ibi recipiet pater secundum quae gessit in corpore, recipiet et filius: pro bono bonum, pro malo que malum, ut referat unusquis que propria corporis prout gessit.Littera. Littera prosequitur Si impius egerit poenitētiam ab omnibus peccatis suis quae operatus est et fecerit iudicium et iusticiam, uita uiuet et non morietur. Sub quibus uerbis poenitentiae fructum exprimit. Quippe poenitentia peccata relaxat,Virtus poenitentiae. infernum euadere facit, diabolum uincit, ut aeterna poena temporali cō mutetur obtinet: omnes animae defectus remouet, uirtutes restituit, mortuos ad uitam reducit, omnes angelorum choros exhilarat, regnum que coelorum acquirit. Plena est utilitate, plena fructu, plena gratia. Cuius nūc quattuor fructus inter caeteros attingam. 'Primus est meriti uel restitutionis,4. fructus poenitetiae Cum sit enim quis in peccato mortali mereri non potest, quando gratia radix et causa est omnis meriti sicut radix in arbore causa uitae eius.Philoso. Deficiente que causa deficit effectus. Igitur deficiente gratia quae causa uitae est in operibus, cesset effectus operum bonorum id est meriti eorum est necesse. Tria sunt enim operum genera. Viua certe, mortificata, et mortua. Viua sunt quae fiunt ab eo qui manet in statu gratiae,Triplex opus. uiua quidem ob id nuncupata ꝙ uegeta sint ac uiuatia in conspectu dei, cui grata sunt et accepta, sua inde merita secundum recipientium pietatem trahentia. Mortificata uero sunt illa quae suerunt ante uiua, facta tempore quo qui faciūt sub gratia steterant, et nūc per pecatum suum fiunt mortua. Nam quae sui natura bona sunt uelut oratio, ieiunium, eleemosyna, caetera que similia q̄ diu mortale peccatum inest facienti pro mortuis habentur. At idem si resiliat a peccato at que uitam poenitēdo corrigat: quae facit bona, renouantur ad uitam et pro uiuis haberi debent, Mortua deni que sunt quae fiunt ab eo qui cum mortali peccato subiectus sit in eo perseuerat, nec ut gratiae denuo fiat particeps uitam emendat. Verum illa qdem opera quae sic sub tali statu fiunt nunq̄ erunt gloriae coelestis participia, quamq̄ mundani et tēporalis premij multis modis cō moda cape iant, quia nullum benefactum abibit irremuneratum. Per quod hic ad honores euehitur et in singularem principū amorem ac gratiam influit, ille potitur rerum diuitijs affluens, alius lō ga fere que continua corporis incolumitate fruitur, plaeri que foelicitate mercimoniorum ditantur, multi beantur amicis, alij que semꝑ alio munere donantur pro ratione bonorum quae fecerint. Qui uult ita que opera uiua facere, per poenitentiam mortale peccatum deponere debet,2. physicorum. Vt enim Philosophus ait Noua forma non potest introduci' nisi prius expellatur antiqua Et ad hoc, quod in Epistola scribitur alludit Si impius egerit poenitentiam ab omnibus pecca tis suis, hoc est si formā illam antiquam excludat et uitam mutet, peccata que per poenitentiam funditus euellat, et custodierit praecep a mea faciens iudicium et iustitiam: id est si nouam hanc formam introducat, nouam que poenitendo uitam assumat, uita uiuet et non morietur, restitutus ad statum gratiae ac meriti: secundum illud quod in Euangelio de filio prodigo perscribitur, q posteaq̄ ad patrem est reuersus ei que reconciliatus: ait pater, Date ei stolam primam,Luce. 15. date priorem gratiam, restituetur prior innocentia. Imitemur igitur,Roma· 13. apostoli consilum, abijcientes opera tenebrarum et induamur arma lucis. Imitemur et id consilium Deponite neterem hominem secundum pristrinam cōuersationem uestram et induite nouum hoīem .i.Ephesi. 4. nouam xp̄i uiuendi formam. Secundus poenitentiae fructus, est fructus delectationis: Poenitentia siquidem est animae mirum in modum delectabilis instar horti delicijs et amenitatibus pleni, pleni rosis, uiolis, et id genus alijs floribus: sed qui foris tamen est spinis septus ut furaces arceat. Sic et poenitētia forinsecus spinis plena uidetur et hominibus amra, tamen est intus animae suauissima, consolationibus que plenissima. Multi uidēt cruces nostras sed unctiones non uident ait Bernardus,Bernar. uident afflictiones externas, sed internas affectiones internas meditatiōes' et cōsolationes, coelestes que uisiones dulcore intenso coelesti que rore conspersas nequaq̄ uident. Dilucidum id et manifestum erit uitā eorum et facta contuentibus, Delectatiōes interne perfectorum. qui talis perfectionis scalam cōscenderunt. Siquidem horum aliqui sic istius internae suauitatis intuitu uelut rapti detinentur, ut omnis forinseci habitus obliti probē tur. Quos si tangas, si urgeas, si comprimas haud te sentiunt. Nam uirtutem tactus uehementia contemplationis excludit. Si pretergrediaris apertis oculis non te uident: uisum enim illa uis ad se uocat et compellit. Loquere, predica, clama: nō audiunt, quia uox dei sic sonat in aure cordis ut externa uox nihil illic efficere possit. Oppone quemuis odorem naribus: nihil ipsi percipiunt quos gratissimus odor sanctispiritus impleuit. Nil extrinsecum gustum mouet his: qui gustant et uident q̄ suauis est dominus. Horum enim anima etiam in coelis est quamq̄ corpus remaneat in terris. Corpus ante te uides, at illi te non uident: qui uelut absorpti sunt illuminatione diuinae bonitatis, uocati, rapti, ad deum mente sunt attracti: uidentur mundo mortui, ab eo penitus seclusi, quasi e corpore soluti, soli deo uiui, solis diuis ac beatis adiuncti: accedunt ad id quod in apostolo factum est, qui raptus in tertium coelum (siue in corpore siue extra corpus nesciebat) sed audiuit archana quae non licet homini loqui Cun que post istiusmodi contemplationem post suauissimum et coelestem raptum ad sese redeant,2. Cor̄. 12. cū eodem 'apostolo clamant Cupimus dissolui et esse cum Christo,Ad phili 1. cupimus ista dulcedine perpetuo frui. An non hinc euidenter intelligitis quales unctiones et consolationes habeant qui perfecti sunt? Tercius fructus participationis est. Verus enim poenitens omnia bona participat quae fiunt in ecclesia militante, cuius bona spiritualia cōmunia sunt membris uiuis, et eorum omnium est particeps quisquis deo placet, timens eum, ac ipsius mandata custodiens: iuxta illud Particeps ego sum omnium timentium te et custodientium mandata tua:Psal. 118. particeps insuper illorum quae sunt in ecclesia triumphante ubi sunt omnia communia. Quartus fructus satisfactionis ac remissionis est, Efficit nan que peccatorum purgationem et poenarum diminutionem ac remissionem si sit completa, quoniam tanta potest esse poenitētia exterior cum interiore, ꝙ per eam relaxanda sit non culpa solum tota, sed et poena tota peccatis debita. Id quod Publicanus edocet qui uere poenitendo dicens Propitius esto mihi peccatori,Luce. 18. iustificatus erat. Docet hoc idem Maria Magdalena cui respondit dominus Remittuntur tibi peccata tua.Luce. 7. Docet sanctus ille latro qui dolendo succlamitans Memento mei domine dum ueneris in regnum tuum,Luce. 23. statim audit ab illo Hodie mecum eris in paradyso. Agatis idcirco poenitentiam quia Gaudium erit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente.Luce. 15. Non dicit docente poenitentiam, talis enim poenitentia est uerbosorum praedicatorum,Mat. 23. qui dicunt sed non faciunt, et quorum uita despicitur restat ut eorum doctrina cōtemnatur sicut affirmat Gregorius.Grego. Ne que dicit poenitentiam fingente, quod est hypocritarum qui ueniunt ad uos in uestimētis ouium intus uero sūt lupi rapaces,Math. 7. Penitentiam agere commo nemur. Nec dicit cogitāte poenitentiam, quod plaeri que faciūt: sed super uno (inquit) peccatore poenitētiam agente, que quidem poenitentia sola bene piorum ac religiosorum est.Mat 3 et 4 Sic igitur poenitentiam agite et appropinquabit regnum coelorum.Ambros. At quidnam est haec poenitētia? Est peccata praeterita plangere et plancta non iterum cōmittere. An non aliud est poenitentia? Non plane. Putaram ꝙ esset uti cilicinis uestibus, solum laneis, aquam potare, et huius generis alia. Haec profecto tibi non impono, sed tantum plange peccata et noli recidiuare: peniteat te peccatorum, cōteratur intus affectus animae,Hierony. et saluus eris. Nam Hieronymus inquit Nullum est peccatum quod non contritione deleatur. At si plus mereri uelitis Ioannis Baptiste consilium implete dicentis Facite dignos fructus poenitentiae.Luce. 3. Expo. Qui sunt isti fructus poenitentiae digni.Deut. 25. Sic sunt, sic esflagitant, ut pro mēsura delicti sit plagarū modus, pro magno peccato magnam poenitentiam ut agas, pro paruo minorem, pro maximo maximam. Et haec poenitentia sic integre paracta, dei fauorem et regnum aeternam obtinebit. Quod nobis concedat ipse Christus q regnat ineternū. Amen.

SERMO DECLAMATVS FERIA SEXTA HEBDOmadae Secundae Quadragesimae coram eadem maiestate regia.

REGNVM DEI DABITVR GENTI facienti fructus eius,Math. 21. Euāgelista Marcus diuinā in operibus suis potentiam admirans, clamat Bene omnia fecit.Marci. 7. Etenim nihil unq̄ a deo factum est quod non secundum exigentiam rei ꝑfecit, omnia noua et necessaria ꝓduxit: iij. reddūt artificem laude dignum. Et quattuor sunt quae reddunt artificem laude dignum, uel quia quod prudenter inchoat in laudabilem finem adducit, Alioquin in eo locū inueniet illud Euangelistae Luce Hic homo cepit edificare et non potuit cōsummare,Luce. 14. 2. Physicorum. 2. nam Pholosophi testimonio A fine sunt omnia denominanda. Vel quando quae uult omnia facile perficere poterit, nihil quod ad rem facit omittens: quoniam multi uasa lutea, uasa fictilia perite conficiunt et ornate, quoad natura rerum patitur: sed aurea, sed argenta nullo modo possunt. Multi que solis, lune, uel stellarum artifitiose in lapide ligno que figuram incidunt et depingunt, qui piscem uel minimum aquis innatantem, uermiculum in terra reptantem, aut stellulam in coelo fulgentem nequeūt. At hic summopere laudandus artifex qui nulla nescit facere. Vel cum quod quis operatur, utile sit, cōmodum, et alicui usui aut necessitati seruiat: perit enim labor si quod facis in nullius cōmodum accidat. Postremo quando rem nouam, miram, extraneam, raram ac in usitatam, non imperite deducit. Siquis nunc quaerat quo res haec pertinet: illuc pertinet,Morale. ut in doctrina spiritus hunc artificem omnipotentem deum interpretemur, qui quod bene coepit ac sapi enter, optime sapientissime que perfiniuit,Psal. 103. ut ibi scribitur Omnia in sapientia fecisti.2. Senten. dist. 3. Cui consonat etiam illud Dionisij Optimi est optima facere, omnia creauit siue uitio. Potest ipse et scit pro uoluntate cuncta facere sicut psalmigraphus affirmat Omnia quecū que uoluit fecit.Psal. 113. Sermoni siquidem eius potestas nulla de uit, ut idem asserit Ipse dixit et facta sunt omnia, mādauit et creata sunt uniuersa.Psal. 148. Tot certe res ipse protulit in medium, ut nihil huic mundo mundi ue decori necessarium relinqueret improductum. Omnia deni que utilia fecit, inusitata, mira ac inimitabilia. Nempe dei perfecta sunt opera.Gene. 1. Vidit que deus cuncta quae fecerat et erant ualde bona ad aliquem usum accōmodata, qa non sarctor aut interpolator rerum ueterum erat: sed optimam et speciosissimam unicui que rei formam quam natura ferebat coaptauit, ut in eo uerissimū sue rit quod uulgo dici solet, Opus opificem probat et cōmendat: q̄ uis nos in multis ignari simus, et res ipsas rerum que causas ignoremus,' Vnde et ansam inutilium saepe quaestionum imprudenter arripimus. Sicut enim fatuus, et architecture nescius at que iners, instrumentum, bipēnem, aut telum cuius usum nescit ꝙ eo manum imprudens ledat aut uulneret, abijcit: ad quid (inquiens) hoc ualet? ita nos creaturarum et uirtutis earum inscij, pla run que dubitamus an bone sint et utiles: quaestiones que uanas et abs re mouemus indocti, quas doctissimi non audent, aut meticulose et reuerenter attingunt. De operibus dei indoctos disputare impium est. Vis tu disputare, uis tu indoctissime uerbis friuolis agitare? uis tu in dubium uocare quod elaborauit doctus et in id totius uitae studium insumpsit: tractare tamen aut meminisse formidat? Vis tu tam audacter sermonem inferre de rebus ita sublimibus quas sapiētes et ipsimet doctores mouere nolunt? sin moueantur ab alijs, sistunt, morantur, et obticent: metuentes de talibus uel fabulari, uel ita fabulari solitos patiēter inaudire. Per quicquid numinis in coelo est, quicquid uere pietatis in terra. per gratiam quae praesens et gloriam quae futura est: te posco, rogo, supplico, Facito quod te decet et cōditioni tuae conuenit, facito facito, sicut ecclesiae norma te dirigit,August. docet, praecipit. Quare deus res tales et taliter effecit ac condidit, noli quarere si non uis errare, Augustinus ait, quare mūdum sic instituit ac ordinauit, hominum que status ita distribuit et euariauit, noli quaerere, quare praedestinauit hunc et illum reprobauit, Hunc trahat et illum non trahat, noli quaerere si non uis errate. Sin pertinaciter inquiras:August. causa responderi non potest alia, q̄ ꝙ deus sic uoluit. Disputando de praedestinatione male facitis. Vultis uos archana secreta que dei cognoscere? uultis uos occulta dei iudicia scrutari? Iudicia dei abyssus multa.Psal. 35. Igitur uel ethnici poetae consilium sectemini Mitte archana dei, et illud Socratis Altiora te ne quaesieris,Cato. Fecit eni deus mirabilia magna et multa nimis ut queant ab homine dinosci.Socrates. Et hinc magna quo que laus surgit artificis quando res mirandas efficit, saltem cum tam mire sint et diuerse, ut cūctos in stuporem adducant. Quis enim naturam apum si consyderet, formicarum, araneorum, et aliarum rerum etiam minutissimarum non admirari stupere que cogitur? Quoniam opera dei tam alta sunt, tam prosū da, tam longa, tam lata, ut nemo possit ad perfectam cognitiōem, Opera de alt ꝓfunda / lō ga / lata. uel minime creaturae peruenire. Verum multo magis stupere cogimur in cōtemplatione corporum coelestium. Miramur solem, lunam, et stellas: naturam horum demiramur, motus, lumen, et influxus. Sunt et effectus eorum mirabiles at que prodigiosi. Gaudiorum quo que coeli quae sunt propter hominem ordinata, subit admiratio sigularis. Maxima tamen admiratio est haec, Quare deus qui fecit coelum propter homines, dare non uult sine meritorijs operibus, et quare cum sit homo creatus ad coelestem illam beatitudinem, eam mere gratis non accipit?Greg. 23. q. 4. obtineri. Regnum dei non est concedēdū nisi strenu militanti. Quippe perennis regni predestinatio ita est ab omnipotente deo disposita: ut adhoc electi non nisi ex labore perueniant. Vt tu domiciliū extruis quod aeloces alicui sed ab eo uectigal annuum expectas: ita deus habitationem coeli bonis hominibus constituit, sic ut pios labores pro tributo persoluāt. Hos etenim labores deus exigit multiplici de causa, Primum propter honoris amplificationem, Maiori siquidem electis erit honori si regnum suis meritis et bonis operibus acquirant, q̄ si gratis accipiant: sicut eques auratus si suis strategematis et praeclaris actis dignitatem illam obtineat: honoratior est q̄ si p̄ ter ista pericula talis honor obtingat. Hic plurimi fieri, laudari, donari debet qui plurima iacula, iaculorum et telorum ictus amore ducis obit et forti animo sustinet, in acie manet irrepulsus, nulla discrimina fugit aut declinat, uulnera, uulnerum cicatrices in facie, brachijs, tybijs, immo toto corpore secum asportat: centum hic talibus est preferēdus qui pugnare, ferire ueriti tergiuersari solent. Sic est in militia CHRISTI quam obierunt inuicti martyres, qui propter plagas et tormēta corporibus uiriliter accepta, certam at que inestimabilem percipient gloriae coronam. Sic inq̄ sic est in militia CHRISTI de qua Paulus inquit Labora sicut bonus miles CHRISTI,2. ad tim̄. 2. sta in acie, stationem serua, honestam ante mortem oppete q̄ turpi fuga uitae consulas. Labor iste et frequentatio bonorum operum aratrum est domini de quo scribitur Nemo mittens manum suam ad aratrum et aspiciens retro aptus est regno dei.Luce. 9. Patet idipsum in insontibus statim a baptismo decedē tibus, quibus in coelo minus erit praemiū ꝙ ex se nihil meritorum habeant: sed CHRISTI solius meritis subnixi seruentur, et (ut Gregorius affirmat) ad magna praemia non peruenitur nisi ꝑ magnos labores:Grego. 2. ad tim̄ 2. apostolo quo que teste Nemo coronabit nisi qui legittime certauerit. Nam martyres et consessores qui tot labores et laborum discrimina fortissime peruaserūt: propter ipsa stigmata seu cicatrices quas gestabūt in corpore certam in coelo gloriam inuenient et coronam, quae gaudiū accidentale et est et nuncupat. Deinde propter uirtutis charitatem: ut clarum sit ac manifestum, ꝙ deus summo prosequatur amore uirtutum opera quae fiunt ab hominibus: pietatem scilicet, castitatem, charitatem, pacientiam, et id genus alia quae tanto praemio, coelesti profecto remunerāda censeret. Tam chara nan que deus habet pietatis ac uirtutis opera, ut eorum unico, geminam mercedem ultro decernat, in uia unam: alteram in patria, gratiam in uia: in patria gloriam, et ipsam quidem aeternam,Greg. ho. de Euāge. iuxta quod Gregorius ait Tantū deus diligit uirtuosa opera, ꝙ uni bono operi, duas mercedes reddet: unam ī uia, alteram in patria. O desides multo omnium perditissimi: nolite credere, nolite sperare uos ob id fore saluos ꝙ a CHRISTO nomen adepti, Christiani iam uocemini. Non nomen, non uerba quaeuis animae salutem parant, sed bona dumtaxat opera. Tertio propter iustitiae diuinae misericordiae que synceritatē ac meram equitatem, quorum effectus est aeternae uitae retributio: quoniam haec iusticiae regula scitur, ut inquit Gregorius,Grego. 12. que. 2. Charitatem. ꝙ iustum sit ut illi consequantur stipendium, qui suū impenderunt obsequium. Angelis enim id deus gratis conferre noluit, sed pro meritis eorum: ut qui promeriti sunt per diuinae dilectionis integritatem qua deo sic adhaeserunt, ut omnem Luciferi tentationem euincerent, authore diuo Thoma. Postremo ob corporis CHRISTI conformitatem, CHRISTVS enim multis laboribus,Tho. sup. 2 bonorum operum exercitijs, et passionum tolerantijs gloriam promeruit, quem nos imitari debemus, cum eius uitam nostrae exemplar oporteat esse. Scriptum enim est per apostolum Multi unum corpus sumus in CHRISTO, CHRISTVS caput, nos membra.1. ad Cor̄. x. Iam non est consentaneum rationi ue consonum, ut caput CHRISTVS per sudores multipharios, poenas intolerabiles, tormenta que uaria deueniat in gloriam suā, et nos membra per oblectamēta, delitias, et uoluptates eandem occupemus. Vultis ut sint lasciua, mollia, delicata que membra, tam laboriosi paenosi que capitis? Non oportet, Rationabile putatis ut ille pelagi procellis urgeatur et cōtorqueatur, terra que iactetur et undis: et nos ad anchorae tranquillitatem iaceamus oscitabundi, uel in portu nauigemus? Non, non. Vultis ut ipse coelum per cruciatus, dolores, et tormenta subintret: et nos cum suauitate uitae iocunditate que , cum delitijs et libidinibus nostris 'inuadamus? Non, non, non. Cohaeredes erimus,Rom̄. 8. si tamen cō patimur ut glorificemur. Si compatiamur aequo animo perturbabationes, et pios labores accipientes sicut ipse perpessus est: cum ipso conglorificabimur, sicut etiam ex illo apostoli colligi potest Per tribulatiōes oportet intrare regnum dei. Cum oportere dicat,Actu. 14 necessitatem addit: et conditionem offert, qua quidem obsetuata merces obtinetur. Sin illa negligatur, ista merces amittit.Luce ulti. Oportebat autem CHRISTVM pati et sic intrare in regnum dei. Oportebat ipsum pati futurum exemplo nobis, ut nos ad similiter patiendum alliceret. Quo quidem modo si collaboremus et compatiamur, merito regnum consequaemur: de quo thema pronunciat Regnum dei dabitur facienti fructus eius. Declarat hodierne lectionis Euangelium qui et quales sint regnum coelorum possessuri sub huiusmodi parabola.Math. 21. Homo erat paterfamilias qui plā tauit uineam, sepem circūdebit ei et edificauit turrim, locauit eam agricolis, et peregrae profectus est Cum autem tempus fructuum appropinquasset, misit seruos suos ad agricolas ut acciperent fructus, et agricole (apprehensis seruis) alium ceciderunt, alium occiderunt, aliū uero lapidauerunt, alios alia morte affecerunt. Iterum misit alios seruos, et eceruut illis similiter. Nouissime misit ad eos filium suum, quem uidentes dixerūt intra se Hic est haeres, uenite occidamus eum et habebimus haereditatem eius: et apprehensum eiecerunt eum extra uineam et occiderunt. Cum ergo uenerit dominus uineae, malos male perdet et uineam suam locabit alijs agricolis qui reddant ei fructum temporibus suis. Haec uinea ilij sunt Israel de quibus intelligitur illud Esaie Vinea domini exercituum domus Israel est,Esaia. 5. His dominus leges et mandata uelut culturam peculiarem adhibuit,Quae sit ui nea dn̄i. hos ipsos ut uineam suam electam sacerdotibus et prīcipibus locauit, ad quos spectabat caeteros in uero cultu dei iustitia que uitae continere. Tum peregrae profectus est ab eis, liberum relinquens arbitrium per quod quis que quod uelit operari possit. Misit inde seruos suos ut fructus acciperēt ab agricolis: quando praedicatores emisit: qui cessantes in uinea, uel improbe contra uoluntatem domini facientes arguerunt. Sed horū alios occiderunt, Esaiam serra discerpserunt, Amos uecte per tempora transfixerunt, et Zachariam inter templum et altare lapidibus obruerunt. At que alios iterū at que iterum beneficentissimus dominus in eorum salutem misit, qui similem casum inter manus eorum experti sunt. Nouissime filium ipsum dei IESVM Christum quem deus ob amorem unicū destinauit ad eorum salutem, crudelissime peremerunt et crucifixerunt. Quapropter perdidit illos dominus et e medio fere sustulit, illam que uineam suam locauit alijs agricolis: qui synagoga deserta suam nunc Ecclesiam Apostolis apostolorum que sequacibus excolendam secundandam que fructu uerae praedicatiōis ac bonae sanctae que uitae quasi per manus tradidit.Mystice. Sic autem nunc procedemus ut alium huius parabole sensum expromamus. Cuilibet enim sapienti sua uita, sua mens, sua conscientia uinea est: quam diligenter excolit quando uirtutes in ea componit et coadunat, ut fructum earum inde recipiat. Anima tua uinea est: quam colere, aratro uertere, laborare, plantare, seminare, cunctis que uirtutum generibus inserere teneris.Luce. 9. Quid enī prodest homini si totum mundum lucretur, animae uero suae detrimentum patiatur? Aut quam dabit homo cōmutationem ꝓ anima sua? Nil autem incultum, Uinea stultit labrusc •• trā sit. nihil desertum in se uir sapiens derelinquit: stultus non item. Cuncta apud eum neglecta inuenies, cuncta iacentia, cuncta inculta ac sordida. Non est uinea stulto.

Quomodo nan que uinea ubi nihil plantatum, nihil elaboratum apparet: sed tota urticis, spinis ac tribulis tota siluescit quae uinea stulti est, tota redacta in solitudinem? Vbi uitis ipsa uirtutum? ubi gemme bonarum cogitationum, ubi uuae sanctarum delectationum? ubi botri bonorum operum: et ubi uinum laetitiae spiritualis? Vertuntur omnia in labruscas: uertuntur in solia.Proū. 24. Per agrum hominis pigri transiui (inquit Sapiēs) et per uineam stulti, et ecce totum repleuerāt urtice, et operuerant superficiem eius spinae, et maceria lapidum destructa erat, quod Ordinaria glossa sic enarrat: Per agrum et uineam pigri et stulti transire, est cuiuslibet uitam inspicere negligentis: quam urticae et spinae replent, quādo in corde negligentium prurientia terrena que desyderia, et punctiones uitiorum pullulant. Maceria lapidum destructa est in uinea, quādo incepta uirtutū opera aut hominum improbitate, aut daemonum suasione quisq̄ negligens perdit. Audis iam sapientem hic reprehendentem stultum. ꝙ bona naturae gratiae que dona quae plātauit in eo deus: male uiuēdo corrumpat, et uineam in non uineam negligendo redigat. Contra, nonne sapientem cessabūdum aut negligentiusculum uides? an apud eum aliquid uacare uel superuacaneum esse? num eius sermo dormitans? an euanida cogitatio? nunquid inanis aut improba conuersatio est? Etiam si quid aliud ab eo fit,1. Cor̄. 3. totum dei agricultura, totū dei aedificatio est, et uinea domini Sabaoth: quae multum fructum affert. Sic igitur ex his quae dicta sūt intelligitis, ꝙ ista uinea sit homo spiritualiter uiuens: cui sunt intus omnia culta, omnia germinantia, omnia fructificantia, spiritum que sa utis pariētia. Sic habet Euangelium abinitio recitatum Regnū dei dari genti facienti fructus eius. Eius inquit: Cuius eius? Eius spiritussancti, cuius fructus hoc modo Paulus enumerat,Gal. 5. Fructus autem spiritus est charitas, gaudium, pax,Expo. patientia, longanimitas, bonitas, benignitas, mansuetudo, fides, Duodecī frū ctus spiritus. Fructus verꝰ modestia, continentia, castitas. Et sunt et uocantur hij fructus spiritus. Fructus appellatur (si uelitis etymologiam uocis) quem fundus et quae in fundo sunt ferunt: sed tūc fructus uere dicitur, cum id quod ex planta producitur ad perfectionem uenerit, habens in se delectationem et utilitatem. Huic similia quae fiunt ab hominibus opera bona uirtutae que predita fructus etiam appellitantur, De uinea uero nascuntur gemme, de gemmis flores, de floribus botri et vue, de vuis uinum elicitur: Sic ab anima iusti hominis nascuntur bonae cogitationes, quae sunt bonorum operum initia sicut omnium fructuum prīcipia gemme sunt: de quibus ut flores egerminant, ita de sanis cogitationibus bonae uoluntates emergunt: ut que de floribus vue, sic ex bonis uoluntatibus operationes bonae manant: et sicut uinum ex vuis confluit, ita de bonis operibus cum in praesenti tum futuro tempore gaudium magnum enascritur. At que hos fructus facienti (quod diximus) regnum dei dabitur. Quorum tres presertim hodie tractabo, charitatem certe fidem, at que gaudium. De charitate Gregorius inquit Charitas magna operat si est Vbiubi uere sit, Miri ica charitati opera. mirificas operationes edit. Qualiter operabatur ista charitas in martyribus, confessoribus, et uirginibus, immo in omnibus sanctis: qui tot labores, poenas tam uarias, tot que cruciatus ingētes, amore dei ꝑpessi sunt? ut de martyribus maximopere scriptum sit, Lapidari sunt, secti sunt,Hebrae. 11. tentati sunt, in occisione gladij mortui sunt. Lapidati sunt Hieremias,Expo. Ezechiel, Naboth, Stephanus alij que permulti. Tolerantia martyrum. Secti sunt Esaias et septem fratres Machabei, at que his alij non impares. Tentati sūt Mathathias ac eius filij,1. Macha. 2 et 2. Mach. 6. et. 7. Eleazarus et septem illi fratres blandicijs et magnificis promissis, ut a cultu dei se flecterent ad idolatriam. Qui quoniam noluerunt obedire consilijs, praeceptis et suasionibus, sed nec minis oppressorum, in occisione gladij mortui sunt: parati que sustinuerunt omnia genera mortis et passionum, et eorū alius hoc,Actu. 5. alius illo genere mortis excessit e uiuis Ibant gaudētes a conspectu consilij pro nomine IESV contumeliam pati, mortem pati. O bone IESV, uerū dixit beatus Gregorius, quia charitas magna operatur si est: fortis est, fortis ut mors,Canti. 8. Fortis enim dilectio ut mors, ut in Canticis habetur.Expo. Sed quare fortis est ut mors? Mors enim omnia uersat, omnia praemit, et omnes homines superat. Superat summos pontifices, superat inuictissimos ī peratores, reges magnanimos, prepotentes reginas, et illustres ac locupletes dominos Omnes enim morimur et quasi aqua dilabimur. Sic habet charitas ubi uera relucet.2. Reg. 14. Et sicut mors animam a carnis sensibus auellit, ita dilectio dei et charitas a carnalibus cōcupiscentijs alienat: Vt mors animam a corpore separat, sic amor dei ab amore temporalium auocat. Est ergo fortis ut mors, tam fortis in hominibus ꝑfectis, ut propter amorem dei poenam etiā mortis haud timeant: quod heroica martyrum uirtus aperte probat, qui nec ignae, nec aqua, nec gladio, ne que ipsa morte separare potuerunt a deo,Rom̄. 8. dicentes intra sese Quid separabit nos acharitate CHRISTI? an tribulatio, angustia, persecutio, fames,Expo. nuditas, periculum, an gladius? Quasi dicant, tot sunt in nos a te domine collata beneficia, ut n llo pacto repensare quaeamus. Sed au di quid dicant Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te:Math. 19. scientes uerum esse quod ais Qui non reliquerit patrem et matrem, uxorem et filios at que domum suam: non potest meus esse discipulus.Luce. 9. Et qui uult uenire post me abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me, scientes quo que ꝙ nullis unq̄ tormentis ualeamus condigna tibi retribuere Quia non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam quae reuelabitur in nobis Quae quidem omnia beneficia huc tendunt:Roma. 8. ut stabiles et firmi simus, ut radicati atquae fundati in charitate et dilectione. De quibus inquit Chrysostomus Si millies moriamur,Chrysost. et si uirtutes ani mi expleamus omnes, nihil tamen dignum gerimus ad ea quae ꝑcaepimus a deo. Nam afflictiones et cruciatus omnes quos ullus unq̄ hominum in hac uita sustinuit, in alteram bilancem obuertas, in alteram ipsa dei beneficia nobis tam frequenter exhibita componas: et diiudices utra alteris preponderabunt. te dices cum Iob Quasi harena maris haec grauiora.Iob. 6. Magnum fortasse pondus illorum erit multitudo que magna quasi harena maris: sed horum multo maius et numerosius pondus extat. Tot enim in nos dei beneficia sunt ut si nunc iterum atquae iterum, si centies, si millies moreremur:Rom̄. 8. nequaq̄ meritis illius in nos responderet. Quid ergo separabit nos a charitate CHRISTI?Expo. Nihil omnino: quod ultra prior illa littera demonstrat Ne que mors, ne que uita, ne que instantia, ne que fortitudo aliqua poterit separare nos a charitate dei quae est in CHRISTO IESV. Non timor mortis aut amor uitae presentis, non humane potentie fortitudo, nec blande uocis instā tia nos separabit a dilectione dei: qui non imitabilem amorem in nos omnes ostendit. O quantum et q̄ forte uinculum e at charitatis illius quo deus ipse sic ligatus est ut in uterum uirginis descē deret, et ad inferos us que pertractus est? Amor etenim nostre salutis ad colūnam, ad crucem Christū alligauit et in monumēto detinuit ait Bernardus.Bernar. Vinculo charitatis est deuīctus quando sub ꝑsona prophetae sui dicebat patri Ecce ego,Esa. 6. mitte me: ecce pater, presto' sum qui mittar ad redimendum genus humanum,Expo. mitte me ad quascum que poenas pro demerendis hominibus subeundas: et parebo uolens uoluntati tue. Quid eū ad illud impulit? quid attraxit? An nostra merita?Bernar. Non, An nostra sanctitas? Nequaq̄. An uita nostra? Minime, Charitas uincit inuincibilem et ligat omnipotē tem, De martyribus hec fere dicta sint. Et quid itidem cōfessores ut idem dei regnum obtinerent fecisse scribuntur? In littera premissa sequitur Circuierunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes,Haebre. 11. angustiati, afflicti, in solitudinibus errantes, in montibus,Expo. in speluncis, et in cauernis terrae. Tollerātia cō fessorum. Melota uestis est (ut eximij doctores ostendunt) de pelle Taxi confecta, aspera, et uilis: qua usi perhibentur Helias, Iohannes et alij: uel (ut peculialiter habet diuus Thomas aquinas) Melota uestis est facta de pilis camelorū Q̄q̄ si grecae lectioni uelimus inhaerere: uera germana que littera est haec 〈 in non-Latin alphabet 〉 hoc est in ouillis et caprinis, ut 〈 in non-Latin alphabet 〉 grece, latine Melota, sit ouis exuuium, id est pellis corpori detracta una cum lana, In pellibus caprinis, et alijs id genus asperis et hirsutis tegumentis. Egentes quibus res necessarie, uictus et uestitus defuerunt. Angustiati, per animi molestiam et curam diuexati, sicut in apostolo per sportam dimisso patuit. Afflicti, labore corporali fatigati, poenis que q̄plurimis us que delassati. In solitutudinibus errantes, in montibus, in speluncis, et in cauernis terrae: qui domum propriam in qua caput reclinarent, nec habuerūt, nec habere uoluerunt: sed omnia quae sunt in mundo delectabilia, ugiebant propter deum. In solitudinibus errantes, in montibus, speluncis, et cauernis terrae: quae loca sunt aptissima contemplationi perfectorum hominum, poenitentiae que peragende. Quapropter philosophus in suis politicis ubi probasset hominem animal esse ciuile ac sociale:1. Poli. subiuuxit Ille qui fugit cōmunem habitationem hominum, uel est bestia uel melior homine. Si per maliciam fugiat, qua moribus et uita deprauatus caeterorū hominum societatem ac cohabitationem ferre non potest: belluinam uiuendi formam exprimit. Sin cōmunem humanae uitae sortem ob id sedulo declinet ut eo liberius contemplationi, doctrinae sanctae, syncerae que uitae uacet et immaneat, cōmunem hominum cōditionem excellit: eiusdem que philosophi testimonio Est q idam deus inter tales homines.Ibidem. Sed quam deni que charitatem huius regni gratia uirgines ediderunt?Psal. 43. Nimirum illud prophetae quadrat eis Propter te mortificamur tota die.Expo. Tota uita sua sine relaxatione, sine' pietate, Tolerantia virginum. sine compassione castigant, affligunt et mortificant se pro CHRISTO, corpora que sua uarijs poenis ac tormentis, ieiunijs, orationibus, uigilijs, et id genus afflictionibus: sed aliter alij. Quare uos similiter o Christiani,Col. 3. christiani Mortificate membra uestra quae sunt super terram.Expo. Non membra dicit quae sunt sub terra, nec quae sunt in terra, sed quae super terram. Sub terra post mortem est homo, quando tarde nimis agetur poenitentia: desyderari potest, agi non potest. In terra capularis senex hoc est mor ti uicinus ac propemodum extinctus est, q de se uulgariter inquit Ego sum in terra modo, ꝙ in terram appropinquet et tanq̄ in ipso margine mortis sit, libitine que proximus, de que poenitentia tum suscepta sic habet Augustinus Poenitentia in sano est sana,August. in infirmo infirma, in mortuo mortua. Super terram dicitur esse florida iuuentus, de qua ꝙ uiuida sit, ferox, et agilis: dici cōsueuit Iste homo supra terram est, non in terra sed quasi ultra terram prouolans nec segniciei quicq̄ habens. In qua etate quem uult penitere. gratam et acceptam deo poenitentiam offert. Mortificate igitur membra uestra quae sunt super terram. Sed quid hoc sibi poscit Mortificate membra uestra? Certe nihil aliud ista preceptio signat q̄ quod alibi scribitur Abstinete uos a carnalibus desyderijs. Mortificate desyderia carnis.1. Petri. 2. Nam, nam Si uixeritis secundū carnem moriemini,Rom̄. 8. si autem spiritu facta carnis mortificaueritis, uiuetis. Quoniam qualia membra mortificanda sint, expressius ostendit apostolus in priore littera Mortificate inquiens fornicationem, immūdiciam,Colo. 3. libidinem, et concupiscentiam malam. Ista sunt membra mortificāda, desyderia ista membrorum, de quibus apostolus Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mētis meae,Rom̄. 7. Hanc opprimite cum desyderijs suis et mortificate. At quonam modo mortific da sunt uel mortificari possunt? Profecto per austeritatem uitae, per ieiunia, uigilias, et orationes assiduas, alios que pios et diuinos actus, actus poenitentiae. Quae sic obeunda sunt, ut haec omnia quis oportune recta que cum ratione discernat, et tali cum proportione tali que iudicio utatur, quo naturae tuta seruetur habilitas ad deo seruiendum, et officio in omni re debita perfungendum: ut uicia curentur quae uitae perfectionem impediunt optimas que dotes bonae naturae corrumput, et uirtutis uia teneat ac maneat incolumis. Qui sic agunt, faciunt fructum eius, fructum charitatis: et talibus regnum dei dabitur, ut ab initio ex Euangelio recitauimus. Fructus alter pro quo datur regnum dei fides est. Scribit autem Apostolus in hunc modum Dedit deus quosdam apostolos, quosdam prophetas, alios Euāgelistas,Ephe. 4. alios pastores et doctores in consummationem sanctorum, in aedificationem corporis CHRISTI, donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionem filiij dei. Misit hos deus ut per praedicationem edificarent CHRISTI corpus, CHRISTI ecclesiam, ut uocarent nos ad fidem Christi IESV: ut que simus omnes ideles in ipso CHRISTO. Praemisit hos ante se quos ipsemet tā dem est assecutus,Luce. 5. de se que pronunciat Non ueni uocare iustos sed peccatores ad poenitentiam.Expo. Non ad uocandum iustos qui se iustificant uenerat: sed humiles peccatores qui suam agno cūt intirmitatem, nec se peccatores esse diffitentur. Talibus enim dat gratiam deus. Venit dico, ut uocaret peccatores ad poenitentiam, iniustos ad iustitiam, et infideles ad ueram fidem: sine qua nulla bona prodesse possunt:Rom̄. 14. Expo. Quoniam omne quod non est ex fide peccatū est, quod sic Augustinus exponit, Omnis infidelium uita peccatū est: non sic intelligendo ut quicquid ab infidelibus sit,August. credatur esse peccatum: cum multa bona, uirtutes que morales aciant. Sed illa uerba Augustini praeterea sanctus Bonauentura sic interpretatur 'Ideo dicit Augustinus Omnis infidelium uita peccatum est,Bona. 2. sen. di. 4 1. quia ꝑ nullam actionem quam agunt liberantur a culpa, q̄diu manent in infidelitate. Sensus igitur hic uerus est Omnis infideliū uita peccatum est, hoc est non sine peccato, et abs que ullo merito: q̄tumuis ea quae agunt, de se natura que sua bona sint. Fided mortua sine oꝑi z oꝑa sine fide. Sicut etenim arborū rami sine uirtute radicis arescunt: sic omnia bona opera sine fundamento fidei uacillant, et tanq̄ mortua dispereunt. Mortua fuit ī Euripide philosopho uirtus abstinētiae, qui a carnibus et coctis omnibus abstinuit. Libro de moribus philosophorum. Mortua est Marci Tullij castitas qui sororem Hircij principis recusauit: affirmans se non posse uxori et philosophiae pariter operam dare. Mortua uirtus paupertatis in Pythagora et discipulis eius, qui nihil proprium habere uoluerūt: sed in cōmunem usum omnia protulerunt. Mortua patientiae uirtus in Socrate, qui frequentem et a cerbam uxoris iniuriam equanimiter accepit.Pyttacus sapiens. Mortua uirtus pietatis in Pyttaco qui talionem non reddidit: sed sui quo que filij interfectorem absoluit a morte, ꝑ legem debita Indulgentia inquiens melior et prestantior est uindicta. Mortua deni que uirtus omnis sine fide, iuxta illud lyrani Sola illa uirtus est, Lira. xi. Iud. Aug. suꝑ Io. quae catholica fide decoratur, et hoc Augustini Fides est fundamentum omnis gratiae, meriti, uirtutis, et beatitudinis Fundamentum enim aliud (inquit Paulus) nemo potest ponere preter id quod positum est quod est CHRISTVS Iesus,1. Cor̄. iij. id est fides IESV Christi. Sed quid est fides ista in qua tale sundamentum iacitur?Hebrae. xj. Ostendit apostolus ubi scribit Fides autem est sperandarum rerum substantia,Expo. argumentum non apparentiū. Fides quid. Substantia est et undamentum uirtutum omnium, sine quo nulla uirtus est uirtus, Ideo que substantia dicitur quia s •• stantia subiectum est accidentium omnium et causa eorum substantiae, sine qua nullum accidens per naturam esse potest.7. Metha. Nam accidētia non sunt sine subiecto, non sunt entia nisi quia entis. Sic fides est substantia fundamentum que totius meriti, Tolle fidem, et ubi est uirtus? Tolle fidem, et quae uirtus erit? Tolle fidem et uirtus non est uirtus Tolle fidem et omnis uirtus uicium erit Nam oīs uirtus a fide procedit. Exempli gratia ponatis ante oculos uirtutes quaslibet, Alex. de Hal uirtutem primo timoris. Ob id homo timet infernum, quia credit locum esse poenarum his qui damnabuntur: futuram ideo beatitudinem sperat, quia credit bene operātibus eam datum iri. Idcirco deum diligit ꝙ per fidem sciat eum summopere diligendum: qui summe bonus sit, summe misericors, et qui studiosis ex equo praemia distribuat. Quia credit eum talem esse, et iustum de peccatoribus supplicia sumpturum iustos que largissime remuneraturum, eum idcirco timet: timens a futuris peccatis abstinet, et praeteritorum uerae poeniter. Fides ergo rectae dicitur substantia uirtutum et erum sperandarum seu praemiorum. Argumentum quo que non apparentium hoc est certitudo rerum illarum quae non apparent. Argumentum (ut etymologia utar) quasi mē tem arguens ob peccatum, si insit. Sunt igitur peccatores laepissime tristes et attoniti, ipso pectoris interni morbo tabescentes iuxta illud Iussisti domine et ita est ut omnis inordinatus animus sit sibijpsi poena. Contra,Aug. li. sol uirtutis internae recordatio letitiam parit īmensam:2. Co . 1. ut illud apostoli probat Haec est gloria nostra testimonium conscientiae nostrae. Argumentum praeterea (si non allat Etymologia) dicitur uelut argutam faciens mentem: Hilarem, acutam, claram, et conspicuam: superna quodamtenus et ea quae sursum at que deorsum, in coelo pariter et inferno sunt aspicientem. Per hanc fidem gloriam speras in coelo futuram: per hanc ego spero, sperat omnis homo, credit et optat. Veruntamen ista fides cū lateat intus in anima, non potest a nobis intelligi nisi ꝑ actus exteriores. Nam (ut philosophus inquit) Habitus cognoscuntur per actus, et actus per obiecta.2. de Aīa. Et alibi opus bonum aut malum foras egressum iudicat qualis homo sit intus in anima. Quare et CHRISTVS ait Opera quae ego facio testimonium perhibent de me.Ioānis. 5. Sic et opera tua docent (quisquis es) qualis in animo fueris: fidelis an infidelis, bonus an malus, ut ipse CHRISTVS asserit Qui credit in me opera quae ego facio et ipse faciet.Ioan. 14. Et alibi Exemplum dedi uobis ut quemadmodum ego feci:Ioan. 13. Exempla nobis a xho proposita. Math. 11. sic et uos faciatis. Scrutemur ergo et uideamus, quae nobis opera Christus imitanda proposuerit. Dicit Discite a me quia mitis sum et humilis corde. En habes humilitatem cordis tibi propositam, quam imitari debeas. Habes et eius humillima facta, qui nulla non opprobria, contumelias, et aduersitates, tui causa sustinuit. Paupertatis exemplum audis ab ipso dicente Vulpes foueas habent et uolucres coeli nidos,Luce. 9. filius autem hominis non habet ubi caput suum reclinet. Pacem ceu rem postrema uoluntate legatam reliquit Pacem (inquiens) meam do uobis,Ioan. 14. pacem relinquo uobis, Absolutissimum obedientiae praebuit exemplum cum factus sit obediens pro nobis us que ad mortem,Philip. 2. mortem autem crucis. Patri nimirum obediens ut ait Sicut mādatum dedit mihi pater,Ioan. 14. sic facio.Math. 26. Cui tamen ita supplicabat ante passionem Pater si possibile est trāseat a me calix iste. Protulit hoc pars inferior, pars ipsa sēsitiua: sed cōtinuo pars superior ipsa que ratio, ipsamet synteresis subdidit Non sicut ego uolo pater sed sicut tu uis, fiat uoluntas tua.Ibidem. Gutte que statim sanguineae defluebant in terram ex representatiōe illa suae passionis: significantes quanta soret intus angustia, q̄ ingens animi molaestia. O Christiani. o Christiani, quanta Christi passio ipsa fuit: cuius erat sola memoria tanta poena dolore que plaena?Berna . Quam tamen CHRISTVS ante sustinere uoluit, q̄ obedientiam uiolare. CHRISTVS ne perderet obediētiam perdidit uitam. Iniurias illatas facile remittere docuit: qui post tot cruciatus et tormēta subintulit Pater ignosce illis quia nesciunt quid faciunt.Luce. 23.' O mira res, admiranda charitas, immensa bonitas, inexhausta pietas. Dum illi cruci manus affigunt, ipse rogat Pater ignosce. Dum pedes clauis perforant, ueniam perforātibus implorat. Clamant illi crucifige, ipse contra Pater ignosce. Vociferātur illi Tolle tolle, at ipsi, ignosce pater ignosce. Illi uindictam crudeliter inclamant: ipse misericordiam patris suppliciter inuocat. Vbi nunc sunt ueri Christiani? ubi qui sic uocantur ꝙ CHRISTVM imitari debeant? O tu superbe miser, quomodo Christianus appellari praesumis? quomodo potes? quid christiani nomen arrogas indignae, qui CHRISTI humilitatem non imitaris? Tu luxuriose, quomodo uerae Christianus eris si contra CHRISTI doctrinam exemplum que , delectationes istas carnales amplexari pergas? O uos auari, raptores, et inuidi, qui diuturnum in corde gestatis odium, ad enormem uidictam in omni causa parati: quales Christiani uultis esse, qui CHRISTI doctrinam in cruce prestitam, uim que passionis eius operibus uestris euertitis et cōtemnitis? Multi sic iactitant, Nos christiani sumus, christiani: nos sumus filij dei. Nonne Iudaei quo que se sic ostentarunt Christo que dixerunt, Pater noster Abraham est? nos filij sumus Abrahae,Ioan. 8. 'sanguine suo, nomine que paterno superbiētes et gloriosi, fidem autem eius minime tenentes: iuri seminis et natiuitatis adhaerentes, moribus omnino degeneres: nomen arrogantes, a uita prorsus alieni? Quibus CHRISTVS ita respondit Si filij Abrahae estis opera Abrahae facite.Ibidem. Nolite ergo uos christiani dicere apud uosmetipsos Patrem habemus Abraham, iactuosi de genere, superbi de nomine, gloriosi de sanguine: quia Dico uobis,Math. 3. potēs est deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.Expo. Non erit Abraham sine filijs. Si uos deus ad inferos condemnauerit: Filii Abrahe non deficiens alios suscitabit filios electos. Ipse nouit e duris et saxeis hominū cordibus mollissima facere tractabilia que reddere. Nouit ipse etiam ante de ueris lapidibus homines educere qui ueri fient Abrahae filij, q̄ deesse sibi debeant. Non uult egere sectatoribus, ueris filijs, et electis. Non eget ipse nobis, rebus ue nostris: nos autem sic egemus illo, ut sine ipso simus minus q̄ nihil. Vult ipse replere coelos electis suis et praedestinatis. Ergo si filij Abrahae estis, opera eius facite. Si christiani sitis, opera CHRISTI facite. Quis (proh pudor) audebit nomen assumere si a complemento rei, proprietate que nominis abhorreat? Fac uos millies appellari filios Abrahae, filios dei uita scilicet dissimiles et degeneres Vna at que alia ratione se iudaei frequēter extollebant, quibus quid CHRISTVS obiecit?Ioan. 8. Vos (inquit) ex patre diabolo estis et desyderia patris uestri uultis facere. Nomen habere christiani diaboli que uitam degere: quid in se succi? quid ueri? cōmodi quantillum habet? Quis tam insanus ut se militem esse fateatur, si nesciat arma gestare? Nemo sortitur nomen ullum sine causa. Sutor siue calciarius siue uestiarius, appellatur ꝙ artium illarum peritiam habeat et operandi facultatem, Faber lignarius, qui ligna dolare, fabricam facere, cōplanare, domum erigere, omnia construere nouit. Ad Pani ro et cōtra. Rufi dist. xxvii. legimus. Pari modo de paribus est censendum. Legimus in decretis beatum Hieronymum quod in epistolis quo que suis ipse narrat, cum Platonis et Ciceronis opera nimis auide perlegeret tanq̄ his solis deditus et sacrorum oblitus, Hieronimus rā tribunali dei fl gellat. fuisse nocturna uisione tribunali dei praesentatum, et illic ab angelo flagellatum, ut liuentes scapulas uigil inuenerit. Q̄ que magis studiosus Ciceronis q̄ CHRISTI uisus esset, dictum est illi Ciceronianus es, non christianus: ut hīc colligamus nomē inde plaerū que ' trahi, quo mens potissimū inclinet et opus exeat, nec debere nomen assumi si non imitatio rei subsequatur. Vnde nomen christiani neminem saluat: sed imitatio operum CHRISTI. Quae qui perimplet et fructus eius facit, regnum dei dabitur illi: quod praemissa uerba sonant. Terciū principale. Tertius fructus et postremus de quo am dicturi sumus, cuius exercitatione dabitur regnum dei, gaudium seu delectatio uocitatur Gaudium inq̄ seu delectatio in rebus bonis. Generarur autem istud gaudium ex praesentia rei amatae: quā to que magis adamatur, tanto maius gaudium efficitur. Auarus enim qui summo prosequitur amore pecuniam, in summo que precio diuitias habet, quando gaudio perfunditur? quando iocatur? quando prae gaudio gestit et exilit? Certe quando magnam et numerosam pecuniam adipiscitur, quando opes adauget, et tanq̄ in aceruum congerit. Mulier quae maternum in morem filium deamat, sicut eius absentia dolet et tristatur: ita praesentiae nōnihil applaudit. Iam qui charitatem et fidem erga deū integre tenet, praesentem ipse deum possidet,1. Ioan. 4. quando Qui manet in charitate, ī deo manet et deus in eo. Habens igitur deum intra se quem amat intime: non potest non impendio gaudere. Nam sicut bonū quod amat sūmum est, omne bonum aliud infinitis partibus excedens: sic gaudium eius, quicquid est mūdani gaudij longissime superat. Etenim mundanum istud gaudium q̄ fallax, q̄ fragile, breue que sit: superioribus hijsce diebus ostendi.Bernar. Nunc uerū est illud gaudium quod non de creatura sed de creatore concipitur, cui comparatum omne gaudium aliud, ut moeror est: omne dulce amarum: et omne decorum foedum. Internū gaudium mundanū excludit. Tu mihi testis eris in hac re quisquis mundum amore dei reliquisti, tu teipsum interroga, tibi credas. Ad t nan que nobilis faemella sermonem uerto. Tu foemina iuuenis, ingenua, formosa, quae uicisti fragilem sexum et aetatem, formam et genus nihilifecisti: quid impulit ut ita faceres, nisi ꝙ haec corporalia desyderia si comparentur ad interna quae solantur et delectāt intus, uilescant? Nec immerito, quoniam modica et trāsitoria sūt terrena quae despicis, maxima et aeterna illa coelestia quae appetis. Et (quod plus est) tibi uerae dicam, tenebras deseris, lucem ingrederis, de profundo fluctu ad portū emergis, de seruitute in libertatem, de morte ad uitam aspiras. Istud gaudium quod e deo percipitur, facit hominem fortiter, faciliter, et perfecte operari. Nempe delectatio perficit opus ut scribit Sapiens, et aliquādo tam intensum est, ut occultari non possit quin exprimatur: ut in Elizabeth patuit, quae repleta spiritusancto prae immenso gaudio quod e praesentia CHRISTI praesensit, exclamauit uoce magna laudans beatissimam uirginem sructum que uentris eius Benedicta tu in mulieribus et benedictus fructus uētris tui:Luce. 1. et ipsa uirgo in dei laudem erumpens,Ibidem. ita gaudium suum est confessa Magnificat anima mea dominū Et exultauit spiritus meus in deo salutari meo. Quale gaudium si nos sectemur, facillimam bene operandi uiam assequemur, et fructum bonorum operum de quo praedicitur Regnum dei dabit facienti fructus eius. Quod nobis concedat deus. AMEN.

SERMO DICTVS FERIA SEXTA TERTIAE HEBDOMADAE Quadragesimalis coram regia maiestate.

REGNVM DEI DABITVR FACIENTI fructus eius.Ioan. 4. Meus cibus est ut faciam uolūtatem eius qui misit me, ut perficiam opus eius. Docet Euangeliū hodiernum quomodo saluator noster IESVS circuibat in multis laboribus at que angustijs orbem terrarum ad quaerendum reparandum que quod perierat, quomodo relinquens Iudaeam, ubi doctrinae Euangelicae rudimēta prima iecerat: reuerti parabat in Galilaeam unde uenerat. Oportebat autem eum ire per mediam Samariam Venit ergo in ciuitatem Samariae quae dicitur Sichar, olim uero Sichem, iuxta praedium quod dederat Iacob Ioseph filio suo. Erat ibi fons quem Iacob ipse foderat. IESVS autem fatigatus itinere, sedebat illic ut locus ipse dabat fonti imminens, ac ue ut ex aura fontis refocillationem captans. Interim uenit mulier de Samaria ut ex eo puteo cui IESVS imminebat, hauriret aquam. IESVS ut ex eo quod agebat mulier, uenaretur eam ad salutem, praelongum cum ea dialogum miscet in hunc modum, Mulier da mihi bibere.Ioan. 4. Illa comperiens e cultu lingua que Iudaeum esse, respō det Quomodo tu cū iudaeus sis,Ibidem. bibere poscis a me quae sum mulier samaritana? Non enim coutuntur iudaei samaritatis, immo solent a cōmercio Samaritanorum abhorrere: nephas esse credentes si quid consuetudinis cum eis habeant, adeo ut eorū occursu quo que et colloquio se cotaminari putent. Ortum est dubiū inter iudeos et samaritanos tribꝰ maxime de causis. Odium autem istud tribus maxime de causis exortum est. Prima fuit memoria per uim occupatae regionis et incolarum suis sedibus expulsorum. Samaritani nan que de prophanis gentibus hinc at que illinc contracti iudaeos expulerant, suis conuenis introductis. Dehinc horum ritus et religio diuersa fuerunt. Fuerunt enim Samaritani idololatrae, donec multis afflictionibus diuinitus eruditi, aliqua ex parte iudaeorum religionem amplexi sunt: deum unum colere scilicet incipientes, licet alio modo ritu que diuerso. Nam Mosi solius libros admittebāt: prophetas recipere noluerunt. Mosi que legem sic admiserant, ut suae tamen ueteris superstitionis multa uestigia superessent. Postremo quaestio mansit inexplicabilis, et inextinguibile dissidium inter Iudaeos et Samaritanos de ratione adorandi deum. Cōtendebant Iudaei deū nusq̄ adorandū nisi hierosolymis in templo, ꝙ deus alibi non exaudiret uota precantium. Contta Samaritani: simili sed alia superstitione negabant deū usq̄ alibi d bere adorari q̄ in monte hoc, in monte Sarizim: ꝙ is locus a Mose decretus esset ubi patriarchae benedicerent popu o seruanti praecepta dei Sed IESVS qui non tam sitiebat aquam illam (q̄q uere iuxta carnis naturam sitijt et sitire poterat) q̄ salutem animarum, en im alliciebat mulierem ad Euangelicae gratiae cognitionem sub hoc mysterio respondens, quo magis in lammaret eam ad discendi studium, Si scires donum dei et quis est qui dicit tibi da mihi bibere: forsan petijsses ab eo et dedisset tibi aquam uiuam.Ibidem. Si scires donum dei q̄ preciosum q̄ eximium sit: donum inq̄ illud de quo cecinit Esaias. Paruulus natus est nobis et filius datus est nobis,Esaias. 9. et si scires quis est qui dicit tibi da mihi bibere, q̄ potens, q̄ magnificus, q̄ paratus ad elargiendum omnibus, tu orsitan petijsses ab eo et dedisset tibi aquam uiuam. Aqua quam christo samaritane obtulit. Hoc dixit de gratia sancti spiritus quam erat acceptura cum caeteris credētibus Euangelio. Sitire uero christus non potuit nisi quatenus homo: talem aquam uitalis gratiae dare non potuit, nisi inquantum deus erat. Vnde mulier non humilem de illo cōcipiens opinionem mysterij ignara, sed discere tamen cupiens quid hoc esset: dominum eum appellat. At aquam non nisi naturalem intelligens, quomodo dare possit addubitat: qui ne que situlam, aut uas aliud, ne que funem quo trahere ualeat haberet. Domine (inquit) ne que quo haurias habes, et puteus altus est Vnde igitur habes aquam uiuam quam promittis?Ioan. 4. Nūquid tu maior es patre nostro Iacob, qui dedit nobis puteum, et ipse bibit ex eo et filij eius et pecora eius? Ac si dicat tu dare non potes hanc aquam, Sin ita dederis, certo miraculo dederis. Si que iam hoc praestiteris: maior es patriarcha Iacob quem et uos nobiscum colitis. Hic puteum istum primus effodit, et nobis pro magno munere dedit: adeo que paratam in usum suum hanc aquam habuit ut ex ea bibere sit solitus, et tota familia eius una cum pecoribus. Videns autem IESVS docilem esse mulierculam: ostendit aquam esse spiritualem de qua loquebatur quae reficeret animam, per illam aquam Iacob, mundi uoluptates designari.Expo. Quare inquit Omnis qui bibit ex hac aqua sitiet iterum.Ibidem Nam omnis amor quarūlibet rerum mundanarum, dilitiarum, honoris, dignitatis, et diuitiarum, habendi sitim non restinguit: sed haec quo magis augent et crescunt,Ouidius. eo maius indies sui desyderium accēdunt. Tales enim (ut inquit poeta) quo plus sunt potae:Ioan. 4. plus sitiūtur aquae. Sed qui biberit ex aqua quam ego dabo, non sitiet ineternum.Expo. Qui biberit de paradisi fluuio cuius gutta maior est Oceano:August. restat ut in eo sitis penitus extīcta sit. Huius fluuij guttam unam hausit Paulus quae statim superbiam omnem in eo, furorem, spiritum que coedis et minarum extinxit: lupum uoracissimum mutauit in agnum mansuetissimum, et ex persecutore saeuissimo, doctorem ac praedicatorē humillimum effecit. Huius aquae guttam Matthaeus rapax et peculator imbibit, quae mox auaritiam eius compescuit, rapinas in mundi cōtemptum uertit: ut qui prius aliena rapuit, postmodum sua uilipenderet, erogaret, et abijceret, Gustauit inde Maria Magdalene magnum huic mundo exemplum poenitentiae, quando luxuriosam uitam et uniuersam libidinem dereliquit, quam que charissimam prius habuit, ut rem odiosissimam protinus auertit. Gustare percupijt haec Samaritana, de qua nunc agimus: cuius tanta simplicitas erat ut quum huiusmodi parabolas Iudaei sinistrae soleant interpretari, illa tamen cum non intelligeret quid esset dictū, credens et amans quasi que gradatim in CHRISTI cognitionem assurgens dicere Domine da mihi hanc aquā ut non sitiam ne que ueniam huc haurire.Ioan. 4. Sitis mihi magna poena est, fatigatio maior, labor maximus dum et uenire cogor et haurire sola. Da mihi igitur hanc aquam quae poenam sitis aufert, fatigationē tollit, et hauriendi laborem amouet. IESVS autem ueluti non cōmunicaturus rem tātam nisi marito praesente, iubet ut maritum accersat, illo que comitata mox ad se redeat. Mulier existimans apud hominem solummodo se loqui, muliebri que pudore dissimulans stuprū suum Domine (inquit) uirum non habeo.Ibidem. IESVS et suam declarans deitatem et uitam mulieris comiter arguens Recte ait dixisti, Profe ius mulieris in gnitione christi sub mysterio que. non habeo uirum. Quī que enim uiros habuisti, ad libidinem, non ex lege: et nunc quem habes non est uir tuus, legittimus. Vbi sensit illa uitae suae domestica probra CHRISTO constare, quae cūctos homines latere credidit, non resilit ab illo pudefacta, non irrita a contumeliam regerit ut fere solent: sed magis in illius admitationem 'accensa dicit Domine ut uideo propheta es tu. Hunc in modum profecit mulieris credulitas,Ibidem. ut quem primo tanq̄ Iudaeum compellarat, mox dominum diceret: et nunc honorem ꝓphetici tituli tribuat, ꝙ ex sese nosset aliorum archana. Nunc igitur relicto de rebus humilioribus sermone, uolens e propheta sublimiora quaedam scire, proponit controuersiam illam inextricabilem inter Iudaeos et Samaritanos de modo loco que deum adorandi. Quum enim utra que gens unum et eundem deum adoraret. Iudaei tamen asseuerabant non adorandum alibi q̄ in templo Hierosolymitano. Samaritani uero ꝙ possint et debeant adorare deum in monte Samariae, cum patres sui, Iacob et filij, ibidem adorassent. Mul er ergo uelut e ꝓpheta rerum istarum haud imperito, discere cupit utrius nationis solidior ac sanctior cultus esset: quasi secutura quod melius esse cōperisset.Ibidem. Ait igitur Patres nostri in mō te hoc adorauerunt, non alibi fas esse rati deum colere. Et Vos Iudaei dicitis ꝙ Hierolosymis locus est ubi adorare oportet, nec alibi fa esse deum adorare creditis. Haec pia mulieris instigatio, fecit ut CHRISTVS uerum diuini cultus modum aperiat, qui non adificio manibus facto concluditur, nec in Iudaea solum, sed oto orbe terrarum peragēdum: immo nullum determinatum locum priuatim exigere, ne que referre, num in templo quis deum oret an domi, foris an intus, in agro an in lecto, cubiculo an horrio, quocun que loco, modo ueram orandi rationem obseruet, quae corde fit et pura uoluntate. Quocirca CHRISTVS ita respondit Mulier crede mihi quia uenit hora et nunc est quando ueri adoratores adorabunt patrem in spiritu et ueritate.Ibidem. Expo. Non tantum in illo uel hoc fabrefacto templo, non in hoc monte terreo: Uerus ador 〈◊〉 modu . sed in templo cordis interno: sed in monte contemplationis coelū uersus erecto. Veraciter inquit in spiritu et ueritate patrem adorandum, non in •• mpli solum manufactis, non nidore pecudum, non rebus corporeis, non umbris, non figuris: ut falsa religio gentium et carnalis cultus iudaeorum spirituali cedant, umbrae que legis Euangelicae luci. Non deo curae est cum ueraciter illum adores ubi sis, non curat hoc an illo modo te componas, genua flectas an stes erectus, fedeas an procumbas, ambules an quiescas, pectus tūdas, oculos an manus eleues, os et labia conuoluas an tanq̄ mutus et immotus consistas: dummodo patrem adores in spiritu et ueritate, corde tenus omnia perficiens ut ibi cōsuleris Fili praebe mihi cor tuū. Haec oīa sus que de que habet. Nam ediuerso queritur apud Esaiam. Populus hic labus me honorat,Esa. 29. Et Marci. 7. cor autem eorum longe est a me. Quare subdit euangelista In uanū me colunt. Multa uerba fundūt, effutiunt,Expo. blaterant, linguas et labia uolutant, saepissime quidem exclamant domine domine quorum corda tamen alio uagantur: labia mouentur, corda circa nummos in archa sunt: labijs orant, corda rapiuntur in curam diuitiarum: ore precantur, corda circa semētem in agris errant, circa fruges in horrijs et granarijs: labijs honorant, et equos in stabulis ac pecudes in pascuis corda curant: corda circa ludos, iocos, et nugas uersantur, et ad me non attendunt ait dominus. Tales ore deum adorant, non in spiritu: tales deum labijs honorant,Ioan. 4. non ueraciter. Sed uenit hora et nunc est, nunc in propinquo est,Ibidem. instat, et tanq̄ manum impellit: quando ueri adoratores in spiritu et ueritate patrem adorabunt. Sic adorant quorum uerbis uita consonat: sin bene loquantur et male uiuant, labijs et non corde deum honorāt. Hoc sermone, uaticinio, sana que doctrina IESV tantum profecit simplex et patiens mulieris credulitas, ut quem prius iudaem, mox dominum, deinde ꝓphetam appellarat: nunc ipsum Messiam prophetam illum eximiū e udaeis exoriturū esse suspicetur,Ibidem. sic inferens Scio ꝙ Messias uenit qui dicitur CHRISTVS, Adducta est Samaritana ad veraz christi no iciam. qui cum uenerit annunciabit oīa. Explicabit haec omnia quae de cultu dei dicta sunt saluti nostrae necessaria, ne que patietur nos quicq̄ salutiferum ignorare q̄ tumuis occultum. IESVS ut uidit ardens hoc cognoscende ueritatis studium, dignatus est aperte dicere quis esset, Expectas inquit mulier 'Messiam uēturum, at scito uenisse Ego sum qui loquor tecū. Hijs dictis, continuo uenerunt discipuli, redeuntes ex oppido:Ibidem. et mirabantur ꝙ cum muliere loquebatur, mirabantur tantam illius humanitatem et claementiam. Reliquit hydriam suam mulier obstupefacta sermone IESV, nunc enim aquae illius sitis exciderat gustata aqua quam IESVS promiserat, et abijt in ciuitatem ut multorum consciētia suam notitiam confirmaret: et tanq̄ apostola facta ex peccatrice, dixit illis hominibus Venite et uidere hominem occultarum rerū interpretem, qui dixit mihi omnia quaecū que feci, q̄libet abdita, dubia omnia absoluit. Nunquid ipse est Christus? Fieri potest ut is sit: sed nolite dictis meis fidere, potius ip̄i periculum facite. Exierunt ergo de ciuitate et uenerunt ad cum: quorum etiam precibus cōmotus ipse CHRISTVS ciuitatem intrauit, et caeteros ad fidem adduxit. Interea rogabant eum discipuli 'dicentes Rabbi manduca, suspicantes eum fame cruciari: Dicunt igitur Recrea, refocilla teipsum. Iesus autem ubi que captans occasionem homines a cura rerum corporalium ad spiritualiū studium euehendi: quemadmodum cum muliere loquebatur in mysterium ecclesiae futurae de gentibus Venit enim quaerere quod perierat,Luc. 19. et sicut eam ex aquae mysterio pertraxerat ad cognitionem fidei: ita nunc discipulos adhuc rudes ex occasione cibi prouocat ad studium Euangelizandi. Tum forte non sitiebat aquam putei: aut si sitiret, magis sitiebat salutem hominum. Ita q̄q̄ esuriret secundum naturam carnis, maior tamen fames habebat illum seruā di generis humani cuius causa descēderat e coelo. Ille igitur dixit eis inuitantibus ad refectionem corporis Ego habeo cibum mā ducare quem uos nescitis. Hoc non intelligentes discipuli,Ioan. 4. sicut nec mulier aquam intellexerat, nec audentes tamen interrogare ꝓ reuerentia praeceptoris, dicebant adinuicem Nunquid aliquis attulit ei manducare interim dum nos abfuimus?Ibidem. IESVS ut magis infigeret animis eorum quod obscure dixerat, dicit apertius Meus inquiens cibus est ut faciam uoluntatem eius qui misit me ut perficiam opus eius. Haec mea fames, haec mea sitis est,Ibidem. Expo. ut impleat quod ipse pater praecepit. Alluminātur 〈◊〉 sub par bola cibi. Hic mihi cibus multo magis cordi est q̄ ille quem uos affertis, ut fiat uolūtas eius. Volunras pr̄is est ut credatis in eum, uolūtas patris ut credatis in filiū quem ipse misit, uoluntas patris est conuersio peccatorum, et uoluntas est patris salus hominū ac sanctificatio. Hic meus cibus, haec mea uoluptas, mea delectatio est, ut sic faciam uoluntatem eius ut perficiam hoc opus eius. Sicut enim cibus et potus famelico et sitibū do gratissimi sunt, ut angusta necessitudine pressus unū cibi missum aut morsum forsan, et unum ceruisie, uini, uel aquae deni que poculum aut haustum, centum libris emere non recusarit, et nullum interea nec aurum nec argentum cum illis contulerit: tantum mihi sui desyderium uoluntas ista patris incussit, qua uult omnes hoīes saluos fieri, et per quam ego ueni ut uocem peccatoresad iusticiam, Sic autem euangelium istud hodiernum absolui cursim et crassa (ut aiunt) Minetua. Superiore uero die fructus sancti spiritus introduxi: et qui dicuntur illic fructus, hic opera nuncupantur. Sunt enim fructus sancti spiritus eius opera. Sunt autem ut supra recitaui numero duodecim, quorum tres tum pro uirili manifestandos in medium adduxi, uidelicet Charitatem, fidem, et gaudium, supremam huic ibi negotio manū imponere cogitans, et deinceps Euangelium aut epistolam de more pertrectaturus. Sed egerunt mecum quidam amici non uulgares, qui id iure postulare uidebantur, ut residua sancti spiritus opera seu fructus, ordine quo caeperam, enucliarem. Persuaserunt illi mihi serio mecum animo repetenti quod ante protuleram, in artifice bono multa specta i: principio ut opus incaeptum omnino perficiat, ne non imitetur opi icem optimū maximum deum de quo scriptum est et ibi recensui Dei perfecta sunt opera. Quoniā ergo diuini operis methodum imitādam arbitror: quod incoepi, perficere conabor, tres que deinceps fructus sancti spiritus uicissim afferam, Pacem scilicet: patientiam: et longanimitatem. De pace primo dicendum, Diffinitio pacis. Pax est tranquillitas animi ordinata concordantium in bono. Recte pax inter bonos et in bono concordia dicitur. Pax duplex. Pax enim siue consensio malorum, proprie pax non est. Partiuntur sane pacem authores haud obscuri, in bonam et malam. Illam autem in aeternā, temporalem, et spiritualem subdiuidunt. Hanc, in inordinatam, Pax bon triplex. simulatam, falsam, et inquinatam. Bona et aeterna quae etiam interior ac coelestis appellatur, nunq̄ cessat nec ulla parte potest auferri uel impediri: quam quisquis habet, totā solidam at que plenam quietem obtinet, ut ulterioris appetitus esse desinat, cum constās et aeterna iocunditas habeatur, in quam tota cogitatio rapitur, adimpletur, satiatur. Et haec pax est supernae laetitiae, qua beati perpetuo fruūtur:Esai. 32. Ioan. 16. de qua scribitur Sedebit populus meus in pulchritudine pacis et in requie opulenta. Et de eadem ad discipulos Christus innuit, In mundo pressuram habebitis in me autem pacem: ad quam cum peruētum sit Iam non erit ne que luctus ne que clamor sed nec ullus dolor Non esurient ne que sitient amplius:Apoca. 21. Apoca. 7. et non cadet super illos sol ne que ullus aestus. Bona temporalis et exterior: est pax amicitiae et concordiae mutuae inter homines: quae consistit in pacifica modesta que conuersatione cum proximo, ad quam Paulus 'hortatur ut simus (si fieri potest) pacem cum omnibus habentes. Ad idem nos ratio nostra naturalis impellit,Roma. 12. ꝙ pax tot commoda secum afferat et ex omni parte procuret, Pace crescūt omnia qu discordia dilabuntur. litem et discordiam infinita sequantur incōmoda: et ubicun que discordia regnat improuisa ruina subintrat. Nihil enim ita domum, nihil ita ciuitatem, aut regnum firmat stabilit et conseruat ut pax, ut unanimitas et concordia: et nihil istorum unumquoduis tam facile subuertit, dissipat et consumit, q̄ dissensio, lis et discordia.Tullius de Amici. Quae domus tam stabilis quae ciuitas tam firma quae non odijs et dissidijs fūditus possit euerri? An non ipsi uidistis, an non legistis aut saltem audistis, urbes multas in bellis ira uictorum undi que disiectas et penitus excisas? muros a iete ꝑcussos et solo tenus prostratos? arcem et munimenta tormētis ac omni telorum genere consumpta? quae multis alioqui saeculis per pacem et concordiam steterant immota ac illaesa? saeuitū in omnes ciues, nulli aut sexui aut aetati parsum iri? raptas et oppressas uirgines? de matrū uberibus ereptos ab ense tenellos infantes? spoliatam ubi que substantiam? familiam interfectam? ubi que necem? ubi que incendium? ubi que ruinam? uersa subuersa omnia? En quo discordia ciues perduxit miseros. Nō ne IESVS ita iudaeis urbis suae praedixit excidium mutuis odijs e dissidijs fore, dicens Omne regnum in se diuisum desolabitur?' Quomodo ciues illi regni coelestis e tanta gloria ceciderūt?Luce. 11. Num per discordiam superbiae comitem? Qualiter Aegypti regnū excidit?Esa. 19. Discordia fecit ut asserit Esaias Cōcurrebant Aegyptij aduersus Aegyptios, et pugnabat uir cōtra fratrem et amicum suum, et ciuitas contra ciuitatem, et deficiebat. Huius rei nusq̄ non occurrunt exempla, plura que suut q̄ ut nunc dici debeant aut cum re proposita possint. Controuersiae tales, certamina, et dissensiones inuicem ab infensis frequētatae, statum ubi que bonum funditus euertunt: omnia mutant, omnia uiolant, sacra prophanis immiscent, omnia deijciūt, omnia pessundant, et ad nihilum redigunt: a quo non abludit historicum illud Concordia parue res crescunt,Ambros. Salust. discordia maxime dilabuntur. At quaenam huius dissensionis occasio? quae causa discordiae? quodnam infringendae uiolandae que pacis et soluendae concordiae principium? Superbia profecto. Nam ubi superbia, ibi discordia: quod illud in prouerbijs approbat Inter superbos semper sunt iurgia.Proū. 13. Ponite ante oculos uel ipsos Christi discipulos, Quid eos impulit et huc pellexit ut inuicem concertarent quis eorum maior esset,Math. 18. adeo ut hunc in eis affectum Christus argueret? Certe subierat illorum animos stimulus quidam liuoris et ambitionis, quae radicitus e superbia nascitur. Subinuidere coeperant Petro Iacobo et Ioanni, ꝙ CHRISTVS eos seorsum uelut in peculiarem quādam prae caeteris familiaritatem nō nunq̄ seuocarat, praesertim in monte transfigurationis tempore Petro quem uiderant saepe caeteris apostolis praelatum, quum natu' minor esset. Sic simultas inter discipulos esse coepit, sic odium intestinum emersit,Ibidem. sic illa seditiosa uox erupit Quis eorum maior esset, quis futurus primas in regno coelorū. Et primarium illum, sanctitatis christianae gregem haec cōtagia laesissent nisimaximum Christi bonitas praesens medicamen adhibuisset, et iratorum animos benignissime pacasset. Is ut hunc affectum ex eorum animis pror um eximeret, aduocans paruulum statuit eum in medio eorum et dixit Nisi conuersi fueritis et efficiamini sicut paruuli non intrabitis in regnum coelorum.Ibidem. Humilitas d celū ꝓuehit. Nisi unusquis que uestrum omnem superbiae speciem, omnem simulationis faciem deposuerit, totus ī mutatus ac protinus abiectis cūctis affectionibus huiusmodi trāsformatus fuerit ī habitū, humilitatem, et simplicitatem huius pueri, non admittetur in regnum coelorum. Nam sub persona paruuli proponebatur humilitas intelligenda, uera que simplicitas, sine qua nemo regnum coelorum intrare poterit. Contra tamen, illi questiones cōmutantes interrogant Quisputas maior est in regno coelorum? Quibus CHRISTVS ita responsum adaptabat Quicun que humiliauerit se sicut paruulus iste: hic maior est in regnum coelorum. Puer paruus iracundus non est,Ibidem. cōmotus ad iram facillime pacatur, offensus illico remittit, non est pertinax, affectibus ambitionis et inuidiae uacat: est simplex, est purus, naturae que ductu uiuens: sic humilis animo que summissus neminem ledit, neminem odit aut infensus obseruat, erga neminem ardens odium gerit, non elatus inuidet, sed mitis, sed concors et placabilis est, uerum esse quod dicit non ignorat Quanto humilius te gesseris, tāto gratior deo et acceptior eris: quo deiectior et apud te sū missior, eo maior eris hic per gratiam, in coelo per gloriam. Spectata Mariae uirginitas deo citra humilitatem nō placuisset, de qua et ipsa cecinit Respexit humilitatem ancillae suae. Hanc igitur ut discamus CHRISTVS ammonet Discite a me quia mitis sum et humilis corde. Discere iubet, et quid discamus addocet:Luce. 1. Math. 11. non fabricare mundum, mortuos suscitare, non daemones eijcere, non infirmos curare aut alia miracula facere. Quid ergo? Discite inquit esse quod ego sum, quia mitis sum et humilis corde. Corde ī quit Etenī humilitas ista causa est pacis et cōcordiae, sicut ostēdimus superbiam esse litis et discordiae Simus ita que cum omnibus pacem habentes.Roma. 12. Psal. 132. O q̄ bonum et q̄ iocundum est habitare fratres q̄ delectabile, q̄ que suaue est, si christianorum omnium una cōcordia sit et unita societas? Tollit haec pax et ista societas ubi que dissidiū at que discordiā, quam ut cōcedat nobis deus obsecrat apostolus dicens Deus pacis det nobis pacem.2. Thess. 3. Deus pacis ait. Deus ibi uocatur' deus pacis quatuor praesertim causarum una, Deus vocat deus pacis quattuor de causie. Fecit enim pacem inter deum et hominem quando humanitatem deitati per incarnationem associauit et uniuit Magnus ille caduceator erat qui magnam pacem inter deum et hominem procurauit. Nam ubi tantam aduersus hominem deus cōcaeperat offensionē ut quīquies mille annos pro exule reppulerit in in ernum, inq̄ infernum: solus CHRISTVS ineunde pacis uiam praestruxit, et ut homo cum deo rediret in gratiā ut homini deus recōciliaretur, effecit. Coeperat a multis pax affectari, pax illa requiri, sed a nemine synceriter est obtenta donec CHRISTVS attulisset. Optauit eam Israelitis Moses,Gene. 18. Sodomitis Abraham, quando dixit Domine noli perdere iustos cum impijs si inuenti fuerint decem iusti. At solus CHRISTVS plenam plene nobis obtinuit. Fecit pacem mutuam inter hominē et hominem in passione, quādo tam miseram et calamitosam mortem oppetijt, ut mutuam hominibus dilectionem at que charitatem qua sola peruenitur in coelum, conciliaret: cuius argumētum illud esse uoluit ꝙ Pilatum et Herodem sub passionem concordes effecerit, et hanc etiam per omnem praedicationē suam assidue cōquisiuerit. Fecit pacem inter angelos et homines in ascensione, quando quos uera concordia nutriuerat, cum angelicis cetibus in sedibus gloriae collocauit. Pacem deni que fecit inter animam et corpus in spiritussancti missione, qui corda discipulorum ita solidauit in fide ac charitate, ut debitus ordo deinceps seruaretur inter corpus et animam: cum animae imperio corporis seruicio magis uterētur. Deus ergo pacis author, et amator est pacis ut ab ecclesia legitur, quia pacem nobis attulit mundum ingrediens per natiuitatem, quando pacem futuram concinebant angeli In terra pax hominibus bonae uolūtatis,Luce. 2. pacem sua praedicatione' firmauit mundum obambulans, discipulis idipsū quo que postmodum iniungens In quancun que domum intraueritis primum dicite, pax huic domui.Luce. 10. Pacem ab inferno rediens in mūdum post resurrectionem, discipulis apprime cōmendauit Pax inquiens uobis. Pacem pro parte non minima testamenti reliquit de mundo exiens et ad patrem ascendens,Ioan. 14. Pacem meam do uobis pacem relinquo uobis. Sed hanc temporalem pacem saepius au ert auferri ue sinit a nobis, ꝙ illam cum ipso pacem non clare teneamus, ꝓcliuem istam ad peccata libidinem non cohibentes: et (ut clamat 'Esaias) Peccata uestra diuiserunt inter uos et deum. Ergo pacem inprimis cum deo quaerite, gratiam inite,Esai. 59. ferite foedus aeternum omissa in posterū peccandi uoluntate, uel inducias saltem ab eo expetite, quibus si saepe peccetis, toties ad poenitentiae remediū confugiatis. Consciētiam quottidie puram excolite, quo mens sit fana in corpore sano, sana mens a perturbationibus internis, et ab affectibus libera: corpus uero sanum ab exteriorum sensuum insidijs et motuum ac titillationum machinamentis, quibus diligetia declinatis deo complacebitis, sensus ipsos omnes in uno deo conglutinabitis: et sic magnam at que ueram apud eum pacem inuenietis, praesertim quando haec pax corporis et animae rite praecessit. Et haec est interior illa pax quam diximus, consciētiae pro ecto purae tranquillitas. Haec pax est serenitas mētis, tranquillitas animi,August. simplicitas cordis. Qūamdiu sine peccatis manet homo, P x quid. pacem hanc et iocunditatem internam uere possidet: ubi primum ad peccata ruit, conscientia reclamat, conscientia mordet, murmurat, inquietat. Impij autem quasi mare feruens quod quiescere non potest,Esa. 57. et redundant fluctus eius in conculcationem ac lutum Non est pax impijs dicit dominus. Huius figura legitur in filijs Israel, quibus non pluit manna q̄diu manserant in Aegypto. Posteaq̄ ex Aegypto cōmigrarant, sūpsere secū omnem supellectilem us que ad sacculos, manticas, et peras. Q̄diu farinam aegypti, ̄diu Manna de uit •• raclitis ī deserto. q̄diu aegyptiacam scilicet uiscerationem, panificiū, et alioqui ꝓuisionem habebant, non pluit illis dominus Manna ad manducandum: non pluit donec post exitum aegypti mare rubrum pertransierant et in deserto fuerant. Aegyptus tenebrae Māna uero requies interpretatur. Quoad in aegypto farinam habes aegypti. Manna deerit: nec in aegypto nec aegyptiaco mari quies est, sed solum in deserto. Qui sunt in peccato, qui sunt in peccandi proposito uel oblectamento, deficiet illis Manna, quietem animi et conscientiae non habebunt. Postq̄ in deserto fueris et ista deserueris, cum mundum abnegaris et teipsum,Math. 16. ut ibi iuberis Qui uult uenire post me abneget seipsum et sequatur me: in aegypto esse desines, in tenebris, non eris, quietus eris, sancti spiritus unctiones ac uisiones internas et suauissimas senties, eius lumen clare uidebis. Videbis, uidebis certe et audies archana quae non licet homini loqui. In desertum igitur abito, desertum poenitentiae: quod facis dum ueteris uitae malitiam deseris et bonitatem synceriter innouas. Si farinam aegypti, si malitiae uetustatem, si uitae praeteritae delectationem improbam retineas: si non consensum, propositum ue peccandi penitus amittas, non habebis intus conscientia requiem. Sicut Israelitae cupientes in aegyptum reuerti quādo dicebant Vtinam essemus in aegipto ubi sedebamus super ollas carnium manna non habuerūt:Exodi. 16. ita tu si desyderium non relinquas ad caninum peccati uomitum recidendi, quietam conscientiam habere non poteris sed intra pectus tuum tormenta semper inuenies et remorsus ut ex augustino doceris Iussisti domine et ita est ut omnis inordinatus animus sit sibijpsi poena Ille est inordinatus animus qui peccatum intra sese habet,August. Causa remorsus consciētie ille inordinatus animus qui propositū et delectationem asseruat, cui nūq̄ deesse solet interior poena, Si retractes animo curid fiat, scito bonitatem esse dei, qui facit ut homo recurrat ad integritatem uitae, ad cōscientiae puritatem, ubi certam pacem et quietem obtineat: teste propheta qui de se sic ait Conuersus sum in aerumna mea dum configitur spina.Psal. 31. Conuersus sum ad dominum uerum mihi medicū,Expo. uerum mihi chyrurgicum in aerumna mea, quum spiritus afflictione quid sit faciendum et quid uitandum intelligere cogor. Dum configitur spina, dum compuncta est conscientia, dum conscientiam acriter ratio compungit. Nam remorsus ipsemet conscientie stimulus est. Sinteres •• quid sit. Quia superior pars rationis (quae Synteresis appellatur) semper pungitur et stimulat peccati memoria, cōtra quod obnixe murmurat: et murmur istud intraneo morsu poenam maximam infligit. Tristiciarum et dolorum corporis hic quaedam habemus re rigeria: ut si negotium habeas in propatulo, labores in argo, iurgijs, cōtentionibus et iniurijs afficiaris in foro, et alijs alibi molestijs diuexeris, habes quo te recipias ut quiescas: habes domum quam intres ut recreeris ac sedeas, habes cubiculū quo recubes, et cubile quo suauiter īdormiscas, et tanq̄ in balneis undi que te refocilles: his etenim forinsecis turbis et negotijs quies domestica seruit. Nullam 〈◊〉 quietem mē male conscia. Sin intus in animo per peccati conscientiam (ut oportet) molestari coeperis, quorsum ibis ut requiescas? Domum intras, ibi memoria peccati mordet: subis cubiculum et in lectum reclinas, ibi sensus componere se ad quietem mordax urmis cōscientiae non permittit. Quonam igitur abibis? Si ascenderis in coelum, si descenderis in terrā, quocun que te uerteris, praesens illa remordet cōscientia. Peccator locum pacis aut quietis nullū nec intus ne que foris habet. Quocū que fugit, se secum trahit: quocun que fugit, conscientiam fugere nequit, intra quā peccati morsus illitescit:Ambrosi in officijs. et Nulla poena gra tor q̄ morsus conscientiae, ut asserit Ambrosi. De qua Ioānes Baptista loquitur hijs qui malis operibus infectam et pollutam habebant conscientiam Progenies uiperarum quis demonstrabit uobis fugere a uētura ira? a uindicta dei?Math. 3. Licet peccata uestra lateant homines et in cōspect populi manifesta non sint,Expo. immanifesta tamen esse non poterunt in conspectu et iudicio dei, cui tunc et caeteris omnibus 'Manifesta erunt abscondita cordis. Fuge igitur ab hac ira, j. Cor̄. 4. fuge a deo. Sed quomodo fugiam inquis? quis potest a deo fugere? reclamante propheta Quo ibo a spiritu tuo et quo a facie tua fugiam? Rectissime,Psal. 138. Ibidem. nam idem propheta clamat ad deum Si ascendero in coelum tu illic es, si descendero ad internum ades: si habitauero in extremis maris illuc manus tua Et dixi, forsitan tenebrae cōculcabunt me, hoc est obscurabūt me, Non plane, non non. Sequitur enim. Quia tenebrae non obscurabuntur a e. Sed queris, Nulla ne licet a deo fugere. Vis sene qualiter a deo fugia uis consilium inaudire? uis ueri discipuli instar addiscere Si uelis a deo fugere, ad teipsū uge. Fugiens a deo ad animā confuge, intra qua si peccatum aspicias, illud absconde, absconde te a deo, animam tuam, peccata, tua a deo absconde. Verum a deo te non abscondere posse putas ut nec ipse latere. Quali quis se abscondat a deo. Abscondere potes et diluere, sed non alioquim abscondere poteris nisi peccata contendo diluas. Confiteri potes ut ita deleanturi si silentio retineas, latere non pot s ut ipse nesciat, aut impunita dimittat. Fugias ergo in teipsum, fugias in animum diligenter inuestigando quaenam peccata insint, ut per confessionē aboleas: et ita fugies a deo ut eadem hic non uindicet aut alibi uindicanda reseruet, fugias consitendo non latendo, cōfiteri potes latere non potes. Confessio nan que quae procedit ex charitate cooperit peccata tua iuxta illud Charitas operit multitudinem peccatorum ne sic uideantur ut diuino iudicio puniantur.1. Petri. 4. Expo. Quare baptista superius ait his qui uitam renonare debent et semet cum deo in gratiam reducere. Facite fructus, dignos poenitentie,Math. 3. id est confitemini. Nam desideat homo domi uel in aliud quicquid se referat dolendo et lachrymando,Expo. tantū de peccatis cum confiteri possit, nolit irmutilis ille dolor, non facit hic fructum dignum poenitentie, ne que sic ab ira ugit dei. Consitearis ergo (ut praemonui) peccata. Sic que fugies a deo, sic fugies ab ira dei, Nam operientur peccata qu deus non uidebit, ut uidendo iudicet et castiget sed ut remittat et indulgeat. Charitas enim istec operit multitudinem peccatorum ne uideantur tanq̄ diuino iudicio punienda. Sed diabolus ille, diabolus inq̄, diabolus: diabolus plerun que confessionem istam impedit. Cui quadrabit (ut uel e fabula consilij dexteritatem excerpam) quod de Daedalo labyrinthi architecto narrat Ouidius,Ouidi li. 8. Metha. ne que me fabellā in re seria tractare pudeat, quam in opere grauissimo recitare nō dubitauit Augustiuus,18. de ciuitate. ca. 13. in libro inq̄ de Ciuitate dei Hic artifex domūcul ̄ uarijs itinerū ābagibus, errore que multiplici perplexā et inextricabilem fabricauit, occursus ac recursus inexplicabiles et creberrimas fores habentem ad fallendos exitus: redeundun que subinde in errores eosdem, quo si quis introierit sine glomere fili, egressum inuenire nequeat. Portē osissimū hoc humani ingenij opus labyrinthus est appellatum: in quo monstrum hominibus inuisum Minotaurus nomine altera parte formam hominis, altera bouis habēs includebatur, humanis bi carnibus perpetuo pascendum. Cōsciētia mala labiryntho co parata. Artifex iste Dedalus diabolum nobis repraesentat, qui dum cernit animam humanam per enormia delicta monstri instar habere, facit illi conscientiam labyrintho similem, in qua tot mentis et morum inconstantias, tam ꝑplexas uitae uias ac multiplices errores, cogitationum ambages et irremiabilia uoluntatum itinera fabrefacit, ut nūc in pudorem nimium nunc timorē inextricabilem inijciat, ne dei misericordiam et claementiam respiciat: nunc adeo per praesumptionem tollat in altū ut ipsum deum negligat: nūc spe dilationis inescet et illaquiet. nūc in desperationis baratrum intrudat, ut nisi confessionarius uelut ariadneum filum sicut alteri Theseo caute subministret, nusq̄ peccatori patere possit exitus. At confessionis auditor apta interrogationum fila sic applicabit ut eisdem primo monstrum illud conscientiae quod tot enormia uaria que peccata ingenerant perimat, inde cunctas ambages et errores aperiat, ut e peccatis peccator libere remigret in apertam christianae uitae lucem, qui forsan alioquin ceciderat in profundum desperatae salutis, contempta confessione. Nunc o christiani uitam ostendite uestram, nude confitentes et aperte peccata uestra: monstrum istud expellite, non uigeat intra uos, Q̄diu manet in pectoribus uestris nunq̄ eritis quieti, nunq̄ iocundi. Vultis in quiete uitam agere: laetari uultis?1. ad cor. 5. Expurgate uetus fermentum, purgate conscientiam saepissime per confessionem, Nā ubi frequens confessio ibi decor et pulchritudo ait bernerdus,Bernar. domus illa conscientiae requiem et pacem habet interruptam, secū dum illud Intrans in domū meam conquiescam,Sapien. 8. nō habet amaritudinem sed gaudium et laeticiam, dicente apostolo,2. Corin. i. Gloria nostra haec est testimonium conscientiae nostrae. Nunc de mala pace paucis agendum: quae quartuor modis obtingit, quando superior interiori sicut dominus seruo, anima corpori, uel ratio sensualitati seruit et obedit, uelut hinc inde seruitutis et dominij pace partibus obseruata: Mala pax quadruplex. sed haec pax inordinata nūcupatur et pax stulta, obedientia stulta, cui reclamat apostolus Non regnet (inquiens) peccatū in uestro mortali corpore ut obediatis cocupiscentijs uestris. Est et pax simulata, qualis erat Iudae qui prodidit christum, suis complicibus hoc symbolum pacis antea contradens Quemcun que osculatus fuero,Math. 26. ipse est, tenete eum. Similis erat pax Ioab miliciae principis ad Abner cui dixit Salue mi rater,2. Regū. 2. et infixit gladium in uiscera eius. De qua pace habetur in psalmo Loquūtur pacem cum proximo suo, mala autem ī cordibus eorum. Est quo que pax falsa, quam habuerunt Herodes et Pilatus qui concordes et amici facti sunt ut CHRISTVM morti condemnarent. Talem amicitiam ineunt multi facinerosi ut in alterius uiri boni necem conspirent. Postrema pax est inquinata, qualem peccatores in rebus suis obtinent et inter sese custodiunt: cōtra quam psalmigraphus insurgit Zelaui super iniquos pacem peccatorum uidens.Psal. 72. Vidi' pacem peccatorum inquit,Expo. sed qualem? Ad omnes malos actus cōcordem et pronam. Vidi pacem peccatorū, pacem inquit peccatorum uidens, sed qualem? Certe temporariam, terrenam, fragilem, fluxam, et caducam. Cur tamen habent illi pacem et in q̄ete degunt? Causam ostēdit ibidem Quia non est respectus morti' eorum, Non est temporale flagellum eorum sed sempiternum. Latrones inter se pacem istam habent. Hanc Dauid habuit cum Bethsabea quando sed xit eam et concubuit. Hanc pacem habuit Solomon cum mulieribus alienigenis, cum quibus adulterium cō misit. Hanc habent singuli fornicatores et adulteri. Pacem istam habuit haec mulier cum uiro non suo de quo loquitur hodiernum Euangelium, ꝙ CHRISTVS ei dixerit uoca uirum tuū, et illa responderit Non habeo uirum. Scortator enim et cōcubinarius eius erat.Ezech. 13. De tali pace scribit Ezechiel ꝙ per eam multi deceperit populum dicētes Pax pax, et non est pax. Sic ait peccator ad peccatorem, pacem habeamus: ueni insidiemur sanguini iusto, mitte nobiscum sortem, cōcordes simus in omne malum. Sed haec pax uera non est, quia pax malorum non est pax. De qua bene potest intelligi quod ait Christus Non ueni pacem mittere in terram sed gladium. Non uenit ad mittendam malam pacem,Math. 10. sed gladiū qui talem abscinderet et male concordes a malis separaret. Hanc pacem qui boni sunt ut odiosam et damnabilem fugiunt, bonam assectant,Math. 5. non obliti quod CHRISTVS ait Beati pacifici quoniam filij dei uocabuntur. Sunt autem pacifici qui in se non tantū pacem custodiūt: uerumetiam alios discordātes ad unitatem pacis reducunt. Et hanc pacem bonam boni diligunt, prosequuntur et pro uirili perficiunt. Delectat enim haec pax deo seruientem ut cibus esurientem, quod sententia CHRISTI docet dicentis Meus cibus est ut faciam uolūtatem patris, ut ꝑficiam opus eius.Ioan. 4. Iam ueniamus ad secundum fructum spiritussancti hodie enucleandum de quo promisi me dicturum impraesentiarum. Patienti duplex Est autem patientia per quam animus dirigitur in aduersis. Illam geminam constituo. Diuinam et humanam Diuina patientia, est longanimitas expectationis qua nos expectat ad poenitentiam, nolēs malos continuo uindicare.Eccle. 5. Nam altissimus est patiens redditor ait Solomon.Expo. Patiens, patiens hic ꝑ misericordiam qui totius uitae spatio moratur ut poeniteat. Redditor demum in futuro ꝑ iustitiam, inferens grauissimam poenam impoenitēti.Esai. 30. Expectat (dixi) poenitentiam nostram ut ibi scribitur Expectat uos ut misereatur uestri. Sed est admiranda patientia haec qua cum sustineat ipse mala nostra, beneficia tamen non subtrahit sua: sed et solem suum oriri facit super bonos et malos.2. Pe. 3. Quippe qui patienter agit apud uos nolens aliquem ꝑire sed omnes ad poenitētiam reuerti. Humana patientia est quam ita definit Augustinus Patientia est uirtus qua aequo animo aduersa et omnia mala toleramus propter deum.Augꝰ sermone. 223. Non est igitur in prosperis sed in aduersis patientia, quae conclusio quaedam est omnium uirturū: et omnia opera bona perficit. Quare monet Augustinus Hic ure hic seca ut ineternū parcas. Paciētia mā danorū ꝓ rebꝰ mūdanis. Agricola qui duram terram uertit aratro, operarius qui manus ambas opere torquet, mercennarius omnis qui mercede laborat nihil non sustinent, nullum ardorem, nullum frigus euitant, sola spe praemij quod finito labore sub noctem expectatur.Milites. Quā ta tolerantia militis qui iuuentam totam graui truculenta que militia consumit, bellis omnibus, praelijs et pugnis adest: in obsidionibus et expugnationibus urbium ac oppidorum assultat, arietes, machinas, et tormēta tractat, sub pellibus extra domos hyemat, et ardentissimos estate soles foris ultro sustinet: tantum ut seposito peculio quaerat quo senex in ocia tuta recedat.Mercatores. Q̄ duros corpore labores, quot animi dolores, quātas anxietates, q̄ magna pericula sustinuerunt homines imperiti pro rebus etiam quas non sine uitio captant? Q̄topere sudatum est a multis pro fallaci diuitiarū copia? uanis honorum imaginibus et titulis, fortunae ludibrijs et prauarum uoluntatū indignis at que auidis affectionibus? Ardentissimos solis aestus, frigidissimas hyemes, nymbos, imbres, niues, plunias, glacialia frigora, pelagi fluctus et procellas, terrae tempestates, incertos bellorum casus, aspera, dura, seua patiūtur omnia: ictuum plagas et uulnerum cicatrices pro corporum insignibus asportant: sursum, deorsum, undi que cuncta ferunt. Vnde sit hoc? Vis desyderiorū facit tolerantiam laborum et dolorum inquit Augustinus.Augus. Aucupes Uenatores. ' Vt ad minora descendamus: aucupum, uenatorum que magna patientia est, qui feris capiendis intenti, praedarum auidi, sitim, esuriem, uigilias, quoscun que labores et fatigationes ultro ꝑferunt. Nunc equis insident, subito desiliunt, nunc currunt, illico recurrunt, nūc cursu fessi non libere spirant, nūc stando frigescunt, stationem non deserunt: uisa preda, q̄ diligentes et laboriosi sunt ut arte uulnus infigant aut arte nisos emittant? elapsam et fugiē tem nihil quin persequantur impedit: uocant, uociferantur et clamitant, nunc animare uolentes canibus acclamant, nunc cornibus inflant, ore, manibus, pedibus, equis, instrumentis nihil non faciunt, nihil non patiuntur, ut predam (nescio quantillam) apprehendant. Demum impij legum praeuaricatores, scelerosi, quicū que mali, quid mali non sustinent, quae pericula non subeunt ut ad id perueniant ad quod sceleribus anhelaut?Latrones. Latrones insidiaturi uiatoribus aut in domibus inopinatos nocturnis excubijs īuasuri quot noctes totas transeunt insomnes, in quos non se gladios immittunt: quantam coeli intemperiem, quot locorum asperitates et temporum incōmoditates patienter obeunt, ut compotes uoti sui redeant? Quid horum patientiam nomino? Patientia certe non est sed quaedam duritia, maliuolentia, uel potius consūmata malitia. Veruntamen cum pro temporaria hac uita, praesentis uitae salute, cōmoditate, iocunditate, pro temporali substantia, pro uoluptate, deni que pto scelerata libidine tot metuenda mala, tot horrenda pericula nonnulli perferant: quanta, o quanta us que perferenda sunt ꝓ uita futura, coelesti et aeterna salute, infinito gaudio foelicitate que secura? Non paterentur illi scelerum causa quicq̄, sed sceleribus uis abstinerent, insolentias amouerent. Cum patiantur tamen, exemplo uobis esse debent qui uiri christiani uultis esse, ut non solum quod facitis recte uiuere pergatis, sed et pro bona uita pro uirtute, ob amorem CHRISTI. quantacun que damna animo libenti sustineatis. Que sit ver patientia. Ob praemium futurae beatitudinis quod expectamus christiani, labores et tribulationes tolerare debemus, memores illius paulinae sententiae Quod in praesenti est momentaneum et leue tribulationis nostrae,2. Corī. 4. supra modum aeternae gloriae pondus in nobis operatur. Tribulationes inquit huius temporis momētaneae sunt et leues, futurae gloriae praemia sunt aeterna, plurimo ualentia, preciocissima, maximi pōderis et momenti. Quocirca CHRISTVS quo que praemonet ut ꝑ patientiam haec praemia 'quaeramus In patientia uestra possidebitis animas uestras. Animas inquit non praedia, non fundos aut uillas,Luce. 21. non laudes aut gloriolas, non luxurias aut uoluptates, in quibus possidendis si tam grauia ferat homo, si tanta ferat anima ut possideat unde pereat: quanta ferre debet ne pereat? Corpore laborane. Si tanta ferat quis pro remedio morbosae carnis et salute corporis a medicis acerbissima pharmaca ministrantibus, et inter manus ac cauteria chirurgicorū secantium et urentiū: quanto plura pati debet ne corpus simul et anima mittantur in Gehennam ignis? Videre tamen est ut plaeri que corporearum infirmitatum curationes inquirunt, morbos autē animi nō respiciunt: sed ubi paupertas, ubi angustia, tribulatio: siliorum, parentum, aut amicorum interitus: Latisundiorum aut diuitiarum' amissio nolentibus obueniunt: bone deus bone deus ut contra te commurmurant? tecum ratiocinantur et dicunt Cur mihi sic lacis? cur haec infers incōmoda? Non cōmerui, non adeo peccaui. Qui si repeterent animo Iob eximium exemplar patientiae, mentem istam ponerent, ethnicam contēdendi curiositatem omitterēt, et humiliter ac simpliciter cum apostolo dicerent Gloriamur in tribulationibus,Rom̄. v. Expo. scientes ꝙ tribulatio patientiam operatur, patientia probationem, probatio spem, spes autem non cōfundit. Tribulatio patientiam efficit: quae consistit in aduersitate, patientia probationem: quia per patientiam in aduersis probatur aliquis ꝙ sit filius electionis, probatio uero spem: nam qui sic probatur sperare potest et expectare debet futurā beatitudinem Ideo dicit spes non confundit. De cuiusmodi Iacobus ait Beatus uir qui suffert tētationem,Iacob. j. quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam uitae quam repromisit deus diligētibus se. Sed audite patientiam illius Iob,Iob. j. ut aliquotenus imitari possitis. Ille uir simplex et rectus, timens deū et recedens a malo: Iob exēplar patientie. uexatus et percussus est a Sathana. Primum boues et asinas, inde cūctas oues et camelos, omnia animalia et iumenta, deni que filios et filias miserandis casibus amisit. Post horum interitionem et domus exterminiū, a uertice ad plantam pedis doloribus inarsit, ulcere pessimo percussus, scatebat caro uermibus, cutis sanie diffluebat, quam testa quo que radebat sedens in sterquilinio. Manabāt e corpore uisceribus infectis pus et putredo, solus animus remāsit et seruabatur integer. Aduenit uxor suasura blasphemiā, aderanr amici condolituri de tantis cruciatibus, inter quos patientia tamen inuiolata manebat. In omnibus hijs non peccauit Iob labijs suis,Iob. j. ne que stultum quid contra deum locutus est. Sed dixit Dominus dedit, dn̄s abstulit, sicut domino placuit ita factum est Iob. 2 Sit nomē domini benedictum Si bona de manu domini suscepimus: mala autē quare non sustineamus? Disce christiane, disce quomodo patientiam in tribulationibus et in aduersis obserues, addisce quid te scriptura doceat Fili accedens ad seruitutem dei sta et praepara animam tuam ad tentationē Sic tentauit deus Abraham cui praecepit ut ilium immolaret,Eccle. 2. cuius uitam ubi que pater exoptet. At qualem hic filium immolare iubetur? Nempe dilectum, unigenitū, et illius unicae promissionis filiū de quo inquit scriptura In Isaac uocabitur tibi saemen. Ne que reclamauit tamen, non contradixit, non inmurmurauit,Gene. 21. sed patieter obediuit, pientissima crudelitate sese in filium armauit, alligauit eū, gladiū arripuit, suꝑ struem lignorū imposuit ut imolaret: immolare tamen uolentem angelus astans inhibuit, dicens Abraham Abrahā: non extendas manū tuam suꝑ puerū, ne que facias illi quicq̄, nūc cognoui ꝙ timeas deū et non pepercisti unigenito filio tuo propter me: pro reipsa uolūtatem deo significans acceptam. Beatus iste uir q talem tētationem ꝑtulit, nec cōtra deū quid stultū dixit aut fecit, ostēdens manifeste ꝙ deus hic probet electos in fornace tribulationis.Apostoli. Martires. Quāta apostolorum et martyrum erat patiētia qui (ut scribitur) Ibant gaudentes a conspectu cōsilij ꝓ nomine IESV contumeliam pati?Actuū. 5. quanta Confessorum et Virginum? quanta sanctorum omnium? Confessores Uirgines. Inter quos tamen singularem CHRISTI patiētiam semper animo reuoluite, iuxta illud apostoli Recogitate eum qui talem sustinuit pro peccatoribus aduersus semetipsum cōtradictionem,Hebrae. 12. Christi summa patiēcia. ut non fatigemini animabus uestris deficientes. Etenim CHRISTVS patienter accepit et aequissimo animo sustinuit iniurias at que opprobria, contumelias et maledicta. Obloquebant et detrahebāt ei tam occulte q̄ aperte. Detrahebat occulte Pharisaeus quando Maria Magdalene pedes CHRISTI lauit et osculabatur Dicens intra se.Luce. 7. Hic si esset ꝓpheta sciret quae et qualis esset mulier quae tangit eum, quai peccatrix est. Aper e uero multum et saepe detrectabant et blasphemabant. Quando sanauit paralyticum iacentem in lecto, scribarum unus obiecit Hic blasphemat, quia dixerat ei Remittūtur tibi peccata tua.Math. 9. Quādo erat eij ciēs daemoniū mutū, quidam dixerūt In Beelzebub prīcipe daemoniorū eijcit daemonia.Luce. 11. Quādo di it Qui ex deo est uerba dei audit, uos non auditis quia eu deo non estis: inderunt Iudaei Nōne benedicimus quia Samaritanus es tu et daemon ū habes?Ioan. 8. Quādo sanauerat •• etū a na iuitate īdignati pharisae maledicunt Nos scimus qa hic homo peccator st. Alia multa sustinuit inter Iudaeos opprobria,Iohīs. 9. sicut Euāgelicā historiā ꝑcurrē ti patebit. Graues praeterea ꝑtulit inter eosdē ini •• ips. Primū qui dixit Priusq̄ fieret Abrahā ego sū: sustulerūt lapides ut iacerē ī ū Quia rn̄dit pōtifici Quid me interrogas Vnus assistēs ministrorū dedit alapā ei dicens Sic rn̄des pōtifici?Ioan. 8. Iohīs. 18. Prope passionis tēpus uelauerūt caput eius et ꝑcutiebāt eū dicentēs Prophetiza nobis xp̄e quis te ꝑcussit,Math. 26. Plectētes quo que coronam spineam in caput eius, ī ponebant et arundinem in dexteram, genubus que flexis illudebant dicentes Aue rex Iudaeorum.Math. 27. In cruce pendentem sic irridebant Si tu es CHRISTVS,Ibidem. salua teipsum: sic obtrectabant ei Alios saluos fecit,Ibidem. seipsum saluum facere non potest: sic sastidiosi clamabant in eum Vah qui destruis templum et in triduo reaedificas illud. An non uidetis christiani quales, quantas, et q̄ acerbas iniurias intulerunt ei, in hunc modum percutientes, flagellantes, coronantes at que crucifigentes? Sed intus et in corde uidere. An audire potestis haec passum esse CHRISTVM redemptorem et seruatorem uestrum nec illachrimari, non suspirare, gemere, eiulare?Esai. 53. In his tamen omnibus ille Tanq̄ ouis coram tondente non aperuit os suum, nisi quando pro eisdem inimicis sic orabat Pater ignosce illis,Luce. 23. nesciunt quid faciūt. O mira patientia CHRISTI. O christiane, christiane, CHRISTI patientiam imitare quoad potes. Quid dubitas? quid moraris? cur non extrema pateris? Corpus interire debet, anima non potest: sed et corpus cum anima resurget ītegrum ad gloriam si promerearis, uti Christus martyres suos hortatus ad patientiam aperre demonstrat, quibus nullius membri sed ne capilli quidem iacturam in fine faciendam affirmat illic Capillus capitis uestri nō peribit. Seruis ergo dei praecipitur Sustinete adhuc modicum tempus.Luce. 21. Modicum enim est tempus tribulationis,Apoca. 6. et aeterna retributio. Cui consonū est etiam 'illud Vs que ad tempus sustinebit patiens,Eccle. 1. et postea redditio iocunditatis. Patieuti nan que redditur praemium aeternae gloriae, quod alibi quo que significatur Fructum afferunt in patientia.Luce. 8. Quare CHRISTVS,Luce. 21. ut praediximus ait In patientia uestra possidebitis animas uestras, Non dominia, non luxus, non uoluptates ait, sed animas uestras. Et quid hoc est?Expo. quid est animas possidere nisi perfecte in omnibus uiuere, nec in secundis rebus extolli, nec in aduersis deijci: sed in omnibus equanimiter ac humiliter deum laudare et gratias agere? Nam si molestis et acerbis casibus, aut uerbis obstrepas aut facto recalcitres: imperfectae mentis argumentum ostendis. Vis id exemplo scire? Argumētum pres ̄ e āc •• spiritus Quomodo cognoscis uas ne plenū sit an uino uacuum? Certe si digito percussum resonet, uacuum intelligis: si uero sonitus ictui non respondeat, plenum inuenis. Sic tu si tribulationū et aduersitatum tanq̄ attactu murmura, querelas, et blasphemias, ore polluto debla eres: te uino sanctispiritus uacuum approbas Sin humilis et patiens inter omnia perseueres, gratia dei te plenum esse demonstras Talis nan que patientia ex deo est et opus sanctispūs, sine qua nulla constat hūilitas, uirtutū oīm solidissima radix: de qua (sicut diximus) Christus inquit Quicū que humiliauerit se sicut paruulus iste,Math. 18 hic maior erit in regno coelorū. Quo hūilior et deiectior fueris apud te, in corde tuo, in iudicio tuo: eo fies apud deū maior et sublimior. Aufer hūilitatem indiuiduā patientiae comitem, et quāti reliqua uirtus erit? Aufer hūilitatē et quae uirtus tāta, ut uera uirtus appellari mereat? Tolle humilitatem et uirtus ꝓ uicio reputabit, tolle hūilitatem et euanescit or̄o tua, non placet tua castitas, nō est tua eleemosyna grata: sed haec oīa ceu uitio corrupta tabescunt, tolle hūilitatē et oīs uirtus uitiū erit, affirmāte Bernardo. Nolis ergo superbire quisquis habitū religiosum induisti, noli caeteros habere despectui, noli putare ꝙ sis futurus alijs in coelo superior, No li cartusiae, noli monasticae noli fraternae obseruationis, noli caeterarū religionū noibus gloriari. Dico nan que tibi ꝙ deus iuste possit ob id quod cōmeruisti, te damnare Dico ꝙ sulcitare possit filios Abrahae de lapidibus istis in terra iacentibus, ꝙ possit monachos cartusienses, fr̄es obseruantes aut alioqui religiosos, ꝙ possit filios aeternae salutis de saecularibus istis ubilibet excitare. Habitus, habitus iste non facit monachū, sed uitae sanctitas: non sola professio, sed obseruatio regulae, non uerbosa deprecatio, sed uera religionis opera.Ioan. 8. Gloriabātur (alijs contēptis) suo noīe iudaei. Nos sumus filij Abrahae dicētes: quibus ita Christus respondit. Si filij Abrahae estis opera abrahae facite. Sed uos ex patre diabolo estis, ideo opera eius facitis. At restat tercius fructus paucis enarrandus uidelicet longanimitas, cuius haec est descriptio, Longanimitas est stabilitas cum constantia perseuerandi in bono, et permanentia diuina ac finalis in bono.Tulli. Vel (ut optime definit Tullius) perseuerātia quae adem est longanimitas est circa bene consyde ata stabilis et perpetua mansio. Cuius uis ut mani estior et dilucidior este possit uti monet Euangelista Memores estote uxoris Loth.Luce. 17. Sed quare' memores illius esse iubemur?Gene. 19. Quia Loth egredienti de teria Sodomorum praecoepit angelus ut non respiceret post tergū.Expo. Quod praeceptum ipso seruante, quoniam uxor eius uiolauit respi iens post se, uersa est in statuam salis: hoc facto singni icans, ꝙ bonū opus incipienti desistendum non sit, donec finis accedat Nam ut scribitur Nemo mittens manum ad aratrum et respiciens retro,Luce. 9.' aptus est regno dei. Memores igitur estote uxoris Loth, memētote supplicium eius quo uersa est in statuam salis. Cur in salem uersa? Nimirum ut sal ciborum condimentum est, sic hoc supplicium sapientiae cōdimentū esse debet poenitentibus ne recidiuent ad peccata pristina, ne delectationem pristinae male que actae uitae teneant, Salis proprietas. ne negligentes in opere dei sint. Sal sapidum est, acre est, cibum condit, temperat, carnes siccat, et a putrefactione defendit: quo nomine sapientam saepe significat, quae facit hominem intelligere et sapienter in omni re sibi prospicere, ne deo displiceat, ut sibi recte uiuat, et proximum non offendat: cui propterea dicitur Accipe sal sapientiae. Mementote ergo uxoris Loth. Glossa ordinaria. Nam ut dictat 'Ordinaria Glossa Poena impij eruditio est iusti. Memineritis ut per eius exemplum mala declinetis et in bonis inceptis iugiter insistatis, neue negligētes sitis, aut diuinorum praecep orum obliti, sed in dei obsequio perseuerantes. Quoniam de perseuerante in bono scribit apostolus Multi in stadio cur unt sed unus accipit brauium. Vnus iste perseuerans est,1. Corin. 9. quia frustra cursum uelociter instituit, qui priusq̄ ad metam perueniat desinit,Expo. frustra currit qui de uia cessat. Certissimos uos esse iubeo ꝙ nisi unus in orbe saluus erit, Sola ꝑseuerantia coronatur. solus unus de futura salute securus Multi quidem currūt sed unus accipit brauium. Quis hic unus est, uide: quia scriptum est, Qui perseuerauerit us que in finem hic saluus erit.Math. 10. Quam ob rem iubetur in lege sub omni sacrificio, cū capite, et corpore,Leuiti. 3. cauda simul offerri: quo nos ex hac figura discamus omnes uitae nostrae partes, principium uitae, mediam aetatem, et finem, per uirtutum exercitia deo consecrari debere.Grego. Nam Incassum bonum agitur si ante uitae terminum deseratur. Cui consentit illud Chrysostomi Tolle perseuerantiam et nullum obsequium habet meritū.Cryso. Quod exempla ꝑmulta docent, in primis Pauli et Iudae. Sanctus Paulus male coepit, seuissimus ecclesiae persecutor, sed bonum exitum habuit: qui postq̄ bonam uitam est ingressus in eadam us que ad inem perdurauit, sanctissimam que uitam consūmauit. Contra, Iudas apostolus optime coepit, sed in finem pessimum desijt, qui ꝓpterea cōdemnatus legitur.Apoca. 2. Dicit ergo scriptura Esto fidelis us que ad mortem, et dabo tibi coronam gloriae: quam nobis concedat omnipotēs deus qui trinus et unus uiuit per infinita saeculorū saecula. Amen.

SERMO PRONVNCIATVS FERIA SEXTA Hebdomadae Quartae quadragesimalis coram regia maiestate.

Math. 21. REGNVM DEI DABITVR GENTI facienti fructus eius. Euangelium quod in hodierno sacrificio de more legitur ac cōcelebratur: enarrat, Pietas sororū lazari erg fr trem. ut dum quidam Marthae frater et Mariae Magdalenes infirmabatur: hae sorores eius ipsi sanitatem expetentes, miserunt ad IESVM q dicerent ei Domine ecce quem amas infirmatur.Ioan. 11. Nec mādabant nuncio uel renunciari uolebant ut ueniret, minime quidem ignorantes quod Augustinus ait Sufficit amāti nunciare necessi atem amici.Augus. Male quidem Lazarus habebat, grauiter aegrorabat, nimioq̄ infirmabatur et aelanguescens instabat morti. Sic metuebant illae sorores, nec alia coniectura subibat, Quibus tamen ita Iesus responsum ibat Infirmitas haec non est ad mortem sed pro gloria dei, ut glorificetur ilius dei per eam. Diligebat IESVS Lazarum et sorores eius ut quibus frequens hospes et familiaris erat: audita tamen hac illius infirmitate mansit ante biduum q̄ prouiseret, mansit donec Lazarus expiraret, sepultus iaceret, ut sic miraculum euidentius et luculentius appareret. Prudenter mulieres illae pro salute fratris miserunt ad summum medicum, medicum illum de quo scribit Augustinus De coelo uenit magnus medicus,Augus. quia ubi que iacebat aegrotus. Vbi que dicit, quoniam in uniuerso mundo, in omni ferme mundi totius angulo languidi iacebant, infirmi scatebant et aegroti Morbi tam magni et multiplices, tam graues purulenti sanie que repleti quo minus medicorum ullus in mūdo sanare ualuerit, sed solus ipse deus medicorum medicus et Chyrurgorum summus:Luce. 6. de quo scribitur Omnis turba quaerebat eum tāgere,Expo. quia uirtus exibat de illo et sanabat omnes. Sanabat omnes' per orbem uniuersum aegrotos ad se ueniētes et suppliciter penitentes. Morbus quantumuis grauis, quantumuis sanie corruptus et inueteratus erat, ipse facillime curabat: curabat alioquin īcurabilem. Quod solus homo nō ualuit: deus et homo quod plene potuit ubi que praestitit. Non corporis solum sed et animi morbos sanat, sanat peccata.Luce. 5. Peccata uero quis remittit aut sanare potest nisi solus deus? Sciebant autem cordatissimae mulieres corpus ab eo facile sanandum qui tam potenter sanat animam, non dubitabant ab eo sanitatem impetrandam qui se fratrem que suum tam charos habebat: certo sperabant ei petitionem suam exauditum iri quem toties hospicio susceperant, quem toties fessum leuauerant, famelico sitienti que pastum at que potum liberaliter erogarāt, quem in omni necessitatis articulo iuuerāt, quem recrearāt et semper in omnibus humanissime tractarant. Certe quarto deinceps die quo secum deliberarat eundum, discipulis suis ait IESVS Eamus in Iudaeam iterum. Cui discipuli non immemores iudaicae simultatis et implacabilis aduersus eum inuidētiae,Ioan. 11. ne que solum domino, sed etiam sibi metuentes, respondebant ut dehortarētur ab hoc regressu Domine nunc quaerebaunt te Iudaei lapidare, et iterū uadis illuc? Tam manifesto periculo temet obijcis? Per imbecillitatem abhorrentes a morte, ut qui noudum a spiritusancto corroborati fuerant hoc dicebāt, humanum erga IESVM cōmonstrantes affectum. Iesus autem consolaturus hos formidolosos, 'hoc uelut enigmate discutit formidinem Nonne duodecim sunt horae diei?Ibidem. Quo subsignificat nihil hijs timendum esse qui Christo cohaeserunt, cum sit ille dies et uera lux mundi.Expo. Nox habet inanes formidines: quas dies expellit. Christus medetur timori discipulorū. Nam dies efficit ut quis uidens euitet offendicula, quando quisquis ambulat in nocte statim impingit, eo ꝙ luce careat. Iam Christus se diem indicans, admonet discipulos nihil esse periculi, q̄ diu preuius ipse luceat eis, et sequā tur illi ductum eius, cuius luci non praeire debeant sed subsequi. Monet etiam ut nō nimium haererent opinioni sue, quoniam omnium rerum uicissitudo est, et tempus aliquando mutat uoluntatem At res quocun que uerteret, monet non esse metuendū hijs qui se ducem haberent, et praeuiā lucem diei sequerentur. Nam si quis ambulet in die, non offendit inquit. Si quis ambulet in uia Chisti, si pie, si sancte, iuste que uitam agat: non est ut usq̄ sibi timeat, Innoxia uita facit esse securum: facit ut non iufortunium, aduersitatem,Sapi. 4. aegritudinem: nō inijmicicias, sed ne que mortem extimeas Iustus en si morte preoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Postq̄ hijs uerbis apostolorum formidinem mitigarat causā profectionis aperit inquiens Lazarus amicus noster dormit. Quod declarans Euangelista subinfert Hoc dixit de morte eius.Ioan. 11. Iesus autem addit Vado ut a somno excitem eum.Expo. Maluit dormientem q̄ mortuum dicere, qui iuxta morem sacrae Scripturae spem resurrectionis ostendit. Nam potius istiusmodi mors somnus q̄ mors appellatur, et uerius dormientes q̄ mortui dicuntur qui reuicturi quiescunt in sepulchris Et Christo facilius erat ad uitam reuocare mortuum, q̄ unicuiuis nostrū excitare dormiētem. Sed opinantibus discipulis ꝙ de sola do mitione sentiret, ut intelligerent etiam nihil occultū esse quod ipsum latere possit, aperte subdit Lazarus mortuus est. Verum quia responderat hijs qui nunciabant aegrotasse Lazarum, morbum non esse mortiferum: sed ideo tantum euenisse ut gloria dei manifestaretur in illo, iam ut discipulos in fide corroboret subdens ait Gaudeo propter uos ut credatis, quoniam non eram ibi.' Gaudeo ꝙ non adfuerim dum aegrotabat ac moriebatur amiscus, id que uestri causa: ut fiducia uestra quam adhuc habetis infirmam, euidenti miraculo confirmetur, Si (Christo praesente) reualuisset aegrotus, si sororibus intercedentibus recens defunctum excitasset: casui forsan attribueretur et arti, calūniosi Pharisaei causarentur nō mortem sed stuporem et extasim esse Quoniā plus semel accidere uidemus, ut aliquot horas consopita corpora reuiuiscant. Iam cū spectata certa que mors fuerit, ualidius erit argumentum ad fidem faciendam. Quam ob rem eamus ad eum inquit, Caeteris autem discipulis moestis ac solicitis ꝙ esset rursus proficiscendum Hierosolymam aut Bethaniam ei uicinam, unde tam grande periculum immineret: non audentibus tamen iussum domini detrectare, uel tam grauem ac piam itineris causam refellere: Thomas qui Didymus (hoc est gemellus) appellatur, audita morte cum sui tum CHRISTI ipsius amici, dicit Eamus et nos,Expo. et moriamur cum ipso. Verus christi discipulus non uult ab eo separari, Quā s fides veri amici. etiamsi morituro: fidelis amicus cum amico commori non recusat. At o qualis et q̄ uerus amicus iste? quantus ac q̄ syncerus amor illius qui cum amico pariter uiuere, mori que desyderat? Pernoscite pernoscite uos auditores hanc dilectionem, et quid in ea uobis praesertim 'annotandum, intelligite. Eamus (inquit) et moriamur cū eo. Quidnam est hoc, cum eo moriamur? Nonne sic dicere uidetur. Prouisamus qualiter amicus noster agat animam, at que in eius morte discamus et ipsi mori? Mortales enim sumus, ne que mortem euadere possumus, utcū que mortis horam et moriendi tempus ignoramus. Visamus ita que mortem eius, et per eam bene mori condiscamus. Nihil, nihil in humanis homini tam necessarium, necessari sit visere mo ientem. q̄ per morientem mori discere: q̄ sic uidere languentem, in extremis angoribus decubantē, in ipso mortis ac uitae medio certamine conflictatum: q̄ uidere quomodo tunc natiua facies corporis euanescit, habitudo uultus immutatur, color alienatur: qualiter acies oculorum hebetatur, aurium officium impeditur, lingua distringitur et omnium sensuū at que uirium corporis habilitas aufertur: qualiter oēs partes et commoditates corporis sensim extinguntur: nihil utilius, nihil utilius q̄ expirantem uidere, q̄ defuncti corpus intueri. Quoniam ita quis allicitur ad se consyderandū, ad ipsam sui noticiam, ad cognitionē suae fragilitatis et miseriae: ad memoriam sui finis, ad cōtemplationem dei, ad dei timorem, amorem, imitationem, at que obseruantiam: ad desyderium eternae salutis, penae que perpetuae formidinem. Eamus ergo et moriamur cū eo. Sed dicet mihi iunior aliquis et rerum imperitior, Liberos s •• diis ei ar •• bꝰ tradunt parē tes: nō vt viuere solū sed & mori discāt. Essemus certe q̄ stultissimi si uel mori, uel mori discere cupiamꝰ. Quis adeo desipit ut mori disceret, si uiuendi uiam addiscere possit? Parentes ita que nostri nos, alios alijs disciplinis, uni aut alteri nos arti tradiderūt: qua gratia precor? an ut mori? non, sed uiuere perdisceremus. Multi liberos ad regale amulitium, magnatum obsequium, ad istiusmodi seruitium intromittunt: sed quam ob rem aliam q̄ ut uiuere non mori discant? ut laute splendide que uiuendi uiam at que artem inueniant: non turpiter, non humiliter, aut insuauiter omne tempus absumant, quandam mortis imaginem in uita praese erentes? Nonnulli studia iuris, alij multi studia medecinae sectātur, an aliud instituentes q̄ ut rem suam actitantes honeste, salubriter, et copiose degant: non arcte modice que uiuendo uiam mortis affectent, aut mori discant? Medicina seruit uitae curandae, iura quietā dae: de morte non meminit ars alterutra. Ast ego dico uobis ꝙ parentes me mei miserint Oxoniam, ad Achademiā, tradendum studio mortis addiscendae. Sed hoc facilius dici q̄ persuaderi potest, si non lucidius explicem quod dico. Expectatis orsan ut quod dico probem. Certe traditus eram a parentibus bonae sanae que doctrinae, scientiae salutari, studio uirtutum, disciplinae legis dei: per quam bene, per quam pure, studiose que uiuerem et alios itidem edoc rem cio nan que piorum parentum hanc uoluntatem, hoc uotum exti isse) sed, sed qui studiose probe que uixerit: mori discit, male mori nequit Disces bene mori si didiceris bene uiuere, sicut ait' Augustinus.August. Iam studijs applicatus, si (quod conari debeo) studiose uiuam: fit insequenter ut bene mori di cam. Quoniam actionis studiose mors istiusmodi finis est,Phūs. et sinis ut est executione postrema, sic manet in intentione prima ut affirmat philosophus. Quare non male dico, qui liberalibus et sanctis disciplinis addictus, e quibus studiosas omnes actiones elicimus: me literis ad discendum mori traditum affirmo. Precipua mihi causa disciplinae bene mori, de qua uitae totius institutio paritur, ut īde mors eadē foelicissima succeda deni que ,August. Nec potest male mori (teste eodem Augustino) qui bene uixerit. Huic dicto sic obstabit aliquis Pleri que iustorū naufragio perierūt, plures gladio, multi a latronibus occisi, a bestijs alij laniati, sicut de multis Martyribus ī ffrā cia tradit Hystoria Scolastica, Historia scolastica. de multis alibi: inter quos quorundam corpo a canibus abiecta, multorum carnes a fe is deuoratae, quorundam ossa cremata, proiecti cineres in uentos, in flumina. Vitam horū quis negabit optimam? Mortem tamen istiusmodi nunquid bonam arbiuabitur Quisquis intuetur hoc modo morientes, male mori ulgo pu abit. Verum absit haec opinio. Caeterum geminos hic oculos consuli uideo, Carnis et fidei. Geminus oculus. Iam interroga arnis oculos, et ipsi dicent istos male mori: Sin oculos fidei rog s, ipsi dicent Non potest male mori qui bene uixerit. Dicit ita que Thomas Apostolus, et nos cum eo dicamus. Eamus et morian ur cum eo: cum Lazaro, cū quocun que moriente Discamus et nos eo uiso, praeparare nosmetipsos ad moriendum. Cum uenisset autem Iesus in lo •• : inuenit eum quattuor iam dies in monumento habentem. Martha soror eius ut audiuit uenisse Iesum, occurrens illi dixit Domine si fuisses hic: frater meus non uisset mortuus, nempe qui morbum istum uel facili dicto depulisses. 'Iesus ut illius fiduciam confirmaret, adiecit Resurget frater tuus. Illa iam tota resurrectioni fratris intenta, plena bonae spei domum properat, et sorori clam seuocatae, rem laetam in aurem insusurrat Magister adest et accersit te. Maria simulat que sciuit aduenisse dominū, humiliter ac suppliciter adiens etiam ait Domine si fuisses hic, frater meus non fuisset mortuus. Videns Iesus eā plorantem et iudaeos qui uenerant cum ea, infremuit spiritu dicens Vbi posuistis 'eum? Dicunt ei Domine ueni et uide. Dixit ipse Tollite lapidem. Respondit Martha Domine, quid agis? quid grauiolentiam 'suscitas? an cadauer attinges ꝙ in faetorem ematurijt? Iam foetet, quatriduanus est. Iesus uero lachrimatus uoce magna clamauit. Lazare, Lazare uen foras Et statim prodijt qui fuerat mortuus. Multi qui uiderant quae fecit Iesus, crediderunt in eum. Quorsum haec tam longa narratio, nisi ut hodiernae lectioni euangelij aliquantulum pro uirili satisfaceremus? Iam ut promissi tractatus quod restat exequamur, tres alias sanctispiritus uirtutes ex Apostolo prosequamur. Sunt he Bonitas, Benignitas, Diuisio. S. Tho. et Mansuetudo. 'Bonitas (authore diuo Thoma) uirtus est quae perficit hominem in corde, per rectam et bonam uoluntatem. Bopitas est quaedam rectitudo, quaedam dulcedo animi et delectatio uolūtatis ad bene operandum. Et ista delectatio gaudium est, de quo iam diximus Nam gaudium est delectatio purae conscienti •••• . Bonitas uero (de qua iam agimus) est interna delectatio et deliberata uoluntas seu determinata bene operandi. Si caeteras homo potentias animae promptas at que bonas, si bonam memoriam et foelicem intellectum habeat: nisi bona quo que uoluntas accedat, quam usus bonus et idoneus omnium rerum consequitur, haudquaq̄ homo bonus existimabitur. Bonitas enim aut esse bonum perfectionem quandam includit, et quid modo perfectum denominat. Perfectio duplex. Ast ea perfectio rei duplex est, Naturalis et spiritualis. Prior, est ipsum esse rei, Perfectum hoc modo dicimus hominem quem partium suarū integritas, statura, cuncta que liniamenta corporis, et animae pulchritudo condecorant, accedentibus et corporis et animi dotibus ac habitibus: cuiusmodi sunt corporis agilitas, uires, fortitudo, uenustas: animi sapientia, sagacitas, ars, et uirtus. Sic praeditus homo plene perfectus adhuc non est, si spiritualem perfectionem non adiūxerit, non est alioqui ex omni ꝑte perfectus.S Tho. ad Gala. Illa posterior perfectio rei, est eius operatio. Siquidem operatio rei facit plenam perfectionem rei, et illud dicitur ꝑfectum quod pertingit ad perfectam sui operationem. Et est haec perfectio sicut absolutior, ita priore praestantior at que melior. Enī uero queuis arbor radicem, truncum et ramos habens, quodamtenus est perfecta: sed perfectior tamen ubi quam prius accepit fructificandi uim, aperte demonstrat, fructus aedens. Illa nan que fructificatio est arboris perfectio. Homo est arbor euersa. Nimirū homo est arbor euersa, cui pro radice caput est, pro trunco corpus, pro ramis brachia, tibie, pedes, et digiti: fructus opera sunt, quae quisquis abunde perficit, homo uere perfectus inde iudicatur, et est. Non qualiacun que corporis ornamenta, non quecun que naturae dona, non ipsa liniamenta, non habitus omnifarij, perfectum ostendunt hominē: si non actus ipse fructifaciendi subintret et operatio studiosa procedat. Quando quis perfectae operatur pro perfecto habetur: actio iugis et continua prosecutio uirtutis, efficiūt hominem 'perfectum. Habitus non facit monachum, non gestus, Habitꝰ nō facit monachū. non facies, non ceremonia, nō ulla species externa: sed sola pietas, et uera prompta que pij cultus executio. Non si monastico uestimento tegar, intra septum me contineam, religiosa cuculla ueler: non si ī cedam, uigilem, dormiam, studeam, comedam, abstineam uti religiosus: non si castitatis, obedientiae, et paupertatis dem fidem ut religiosus, continuo religiosus ero: nisi fidelis, nisi inops, castus et obediens, in tota uita uere perseuerem: nisi plenariam normam religionis obseruem, et opus istud supererogationis religioso debitum semper adimpleam. Si sic faciam si sic, et iugiter hoc pacto me geram, uere perfectae que sim religiosus. Ita que perfectus est homo quisquis in ea uocatione qua uocatus est, se dignam suo que statui semper accomodam operationem ostendit: et is homo bonus est, in eo uirtus haec (de qua loquimur) bonitas inest. Sic ego, sic tu, sic ille, sic quilibet est bonus aut perfectus quem bona uoluntas inducit et opus bonum: ne que bonus aut esse aut uere dici poterit, si non habeat hanc uoluntatem bene operandi: uoluntas denominat hominem ut uel bonus uel malus appellari debeat, uoluntas bona bonum, et mala malum efficit. Ab intēcione iudicat homo Deus opus humanum ab hac uoluntate ponderat, ab hac intentione denominat: ut talis apud eum sit operator et eius opus tale: qualis interna uoluntas et ipsius intentio fuerit. Homo uoluntatem ac intenrionē ex opere discernit et denominat: qui per bonum opus uolūtatem bonam, per malum opus uirum esse malum iudicat. Sed hic saepe fallitur et toto coelo deerrat, qui libere uoluntatis technas haud internoscit. Potest enim bonum opus edere mala uoluntas, et bona malum. Qui male uult, pretendit bonum: et malū saepissime dissimulat.Bernar. Igitur (ut inquit mellifluus Bernardus) apud homines cor ex uerbis, sed apud deum uerba ex corde pēsantur.Regū. 16. Homo uidet ea quae patent: deus autem intuetur cor. Quare qui uidet intus et in corde, facta solum externa uidentibus inquit Nolite iudicare secundum faciem: sed iustum iudicium iudicate. Iustū iudicium, dei est: qui dum cor intuetur falli non potest: CHRISTI est, cui datum est omne iudicium: caeteri quilibet incerti sunt et errare labi que solent, quos ipsa uoluntas humana fugit. Ista uoluntas (eodem Bernardo teste) est origo omnis boni et mali,Bernar. caput et principium omnis operis in homine, sicut radix in arbore. E uoluntate uirtus hominis sicut arboris e radice surgit, Proueniunt e radice truncus, frondes, rami, gemme, flores, proueniunt et folia: quibus nisi fructus deni que succedant, est arbor inutilis. Sic e uoluntate multa ueniunt, quibus si non addantur opera cum circunstantijs eorundem, manet imperfectus homo. Nec arbor est perfecta quae ramos solum et folia profert: et erit homo perfectus propter sua uerba, propter sola cogitata si non operando fructum adijciat? Maledixit CHRISTVS infrugifere ficui, quae sola folia produxerat: ut hinc discas uoluntatem sine opere non sufficere, illinc opus sine recta uoluntate non probari. Manat ex amaro stipite fructus amarior, e dulci dulcis: que madmodum e mala uolū tate malum, et ex intentione bona bonum opus oritur. Genere tamen arbor acerba si suauiori mixta uel insita fuerit, mutat amaritudinem: sicut intentio mala si deposita bene ue conmutata fuerit, ad bonum opus aspirat. Alioqui uerissimū semper erit quod etiam Christus ait Non potest arbor mala bonos fructus acere,Luce. 6. sicut ne que bona malos.Augus. Vnde secundum Augustinū uoluntas aut intentio dat operibus meritum siue culpam Homo uero qui non producit e bona uoluntate bonum opus, tanq̄ arbor est de qua Christus ait Arbor quae non facit fructum bonum,Luce. 6. excidetur et in ignē mittetur. Uarietas in e cionis variat effectum. Si quis uelit, manifeste uidere poterit ex ipsa Christi proditione cardinē actionis humane in intentionis uolūtate uerti. CHRISTVS a patre traditus, a se ipso traditus, et a Iuda proditore traditus erat. Pater filium mundo tradidit et Iudaeis ut pro populo moreretur:Roma. 8. quia proprio filio non pepercit sed pro nobis omnibus tradidit illū sicut inquit Apostolus.Gala. 2. Et idem Apostolus Qui dilexit me seipsū tradidit ꝓ me.Ephe. 5. Iterū ad Ephesios, Christus dilexit ecclesiam et seipsum tradidit pro ea, Q̄ sponte seipsum tradiderit hostilibus insidijs, ultro patibulum ascenderit, et mortem uolens oppetierit: nemo dubitabit qui lamentabile crucifigendi tempus ad memoriam reuocabit. Prenotā sibi passionem et prestitutam, oratio plane demonstrat quam fudit in monte: quando terror occursantis animo passionis, sanguineas e facie guttas expressit. Quo tempore discipulis etiam indicauit ꝙ tra endus ijmicis et cruci igendus esset pro salute mortalium: quos ꝙ orn entes inuenerit, sic illos hostes inuaderent ita submonuit Non potuistis una hora uigilare mecum?Math. 26. Ecce appropinquabit hora et ilius hominis tradetur. Surgite, eamus, Eamus obuiam ei qui me tradet. Vt que manifestissima res esset ꝙ scipsum traditurus esset, sese incurrentibus offerens dixit Quem quaeritis Respondentibus, Iesum Nazareuum: ait, Ego sum. Quod ubi dixisset, illi tā que mortui corruerunt in terram, non ualentes resurgere donec ipse permitteret. Iam se subducere poterat a prostiatis et occultaie, ed noluit: sed et surgere et iterum insurgere tolerauit. Denuo requirentibus insit Quem quaeritis? et subdentibus Iesum Nazarenum, addit Nonne dixi uobis ꝙ ego sum? Ego sum illae Iesus quem ad mortem quem ad crucem quaeritis. Ergo si me quaeritis: sinite hos abire. En quemadmodum ultro se tradideri in manus aduersariorum. Ita que si pater filium et filius seipsum ita tradiderit: quid his amplius fecisse Iudam arbitrabimur? Nam et hic Christum prodidit, 'inquiens Iudeis Quid uultis mihi dare,Math. 26. et ego eum tradam uobis? Hic in eodem facto patrem, filium, et Ischariotem deprehendimus: an eodem modo reos? Non ferunt id aures christianae. Immo patrem benedicimus et glorificamus, filium benedicimus et predicamus: et detestamur Iudam proditorem. Quid hoc facit, nisi ꝙ hic uoluntas et intentio, non operis ymago sola ponderetur? In patre filio que (sicut Augustinus ait) benedicimus charitatem:Augus. detestamur iniquitatem in Iuda proditore. Quicquid pater fecit, quicquid filius, ex mera charitate processit: pater salutem nostram per filium operari uoluit, filius mortem in cruce pronobis nobis ipse tulit: pater praecium ordinauit quod filius pro nobis ī pen it, sic patri reconciliati sumus, a filio redempti. Iudas autem multo saecus, pro uendito domino temporale praecium appetebat. Optima patris uoluntas, foelicissima intentio silij: sed Iudae peruer a quidem et maliciosa. Idem factum in patre bonum, optimum in filio, et abhominandum in Iuda: quoniam Intentio et uoluntas operi nomen imponit. aut bonum aut malū, ut affirmat Ambros.Ambros. Mala mens, malus animus, mala uolūtas et intentio saepe sola tanti est: Uoluntas qn̄ pro facto reputatur et qn̄ non. q̄ si opus etiam ipsum adiungas, saepe que uoluntas pro facto reputatur. De cuiu modi sic Hieronymus affirmat Licet gladio non occidas uoluntate tamen interficis Tante uirtutis est uoluntas,Hierony. hanc deus imprimis aduertit: qui magis affectum q̄ effectum cōsyderat, ne que tam quid fiat q̄ quo animo, qua ue uoluntate fiat attendit. Sed quod Augustinus ait Volūtatem pro opere reputari,Augus. potest multis modis accipi. Vel sentit de uoluntate in opere bono, uel malo. Voluntas qua quis affectare bonum potest et non exequi: tempus aut praeteritum, praesens, aut futurum respicit. Si praeteritum aut futurum respiciat: non reputatur uoluntas pro opere. Uoluntas et velleitas differunt. Nam si me ieiunasse uelim, aut eleemo synas erogasse, non continuo ieiunij uel misericordiae meritum inueniam apud deum, nec illiusmodi uoluntas habenda pro facto: at ne que uoluntas, sed quaedam potius uelleitas (si sic loqui liceret) dicenda foret. Accidit ista uelleitas quoties hoc aut illud me facere uoluisse dico, si scissem: si scissem (inq̄) si scissem, hoc et illud egissem, si quod nunc cogito perrescissem, ieiunium hoc quadragesimale obseruare, et synceriter orare uoluissem. Et haec ipsa sic euaritata cogitatio, proprio nomine uelleitas et non uoluntas appellatur. Si que proponam abhinc ad mensem ieiunare, si praecogitem eleemosynas erogare, q̄q̄ hoc propositum, haec uoluntaria pia que praecogitatio non uacat suo merito: non perinde tamen est acsi opus ipsum adijciam. Si tempus sit praesens: aut ea uoluntas impleri potest, aut non potest. Si possit, et neglectim aut incuriose praetergrediar: nihil inde mereor. Eleemosynas dandi uoluntatem habens, cupiditate tamen aut incuria retractus: haud a deo praemium indipiscar. Voluntas orandi, quam pigritia detinet: non est efficax: uoluntas benefaciendi quam negligentia uel turpis obliuio praepedit, non habetur pro opere. Necesse est necesse, sequatur effectus si meritum inde expectetur Non satis est bene uelle nisi studias bene facere.Ambrosiꝰ. dist. 8 6. non satis. Non sufficit sola uoluntas non sufficit boua uoluntas cum adest facultas ut asserit Augustinus.Augus. Huiuscemodi quasi uoluntas et non uoluntas est: quemadmodū 'sonat illud in Prouerbijs Vult et non uult piger, Minuta, leuis, et in efficax est uoluntas isthaec.Proue. 13. Verum si quis uoluntatem habeat destinatam at que fixam, quam sola rei difficultas aut necessitas a facto retētat: meretur nihilominus, poenam euitat, et praemium assequitur: et haec uoluutas pro facto reputatur, quamuis si factum adiungas, praemij quantitatem augeas, et eo poenam amplius euadas. Voluntas autem in malum auersa: uel plane deliberauit, uel adhuc incerta manet et non deliberata, cum rationis assensus non accesserit. Hoc posteriori modo pro facto nō habetur Quoniam ut Augustinus ait Primi motus non sunt in potestate nostra nec quibus uisis tangamur.Augus. Mens humana tam ymaginando capiendo que ferox est et tam bonas q̄ malas cogitationes admittit, diabolus ad manū paratissimus solum malas insidiose suggerit, mū dus saepissime malignas raro probas obtrudit, caro simili dolo cō tra salutem hominis elaborat: ut homo quidem ipse nisi fortiorem et ualde strenuum se prebeat, cum bonis malas, et sepe multo plus malarum q̄ bonarum cogitationum hauriat.Grego. Caeterum non est cogitatio tam praua quae polluat mentem si ratio non consenserit ait Gregorius.Augus. Cogitatio quautumuis pessima tibi uenit in mentem si non descendens inhereat, Tentaciones aliquando nō nocent sed iuuaut. sed ingredienti ratio statim contradicat, repugnet et expellere cōtendat: deus idcirco te commendabit, et tanto plus tibi tribuet q̄ si resistendi causa non forit. Sic enim te promereri uoluit quando praemonuit Fili accedens ad seruitutem dei sta et praepara animam tuam ad tentationem, sic te tentat ut probet, sic te probet ut coronet. Sin cogitatio talis diu manens in pectus alte descendat, sensus oblectando recipiendo que decipit, et rationem excaecando molestat. Frequentes hae tentationes nihil obsunt dummodo ratio non admittat.Grego. Tentationes uero cō tra idem non sunt curandae: quia non nocent dum displiceāt authore Gregorio. Priore modo siue uoluntas praeteritum tempus respicit quando malum perpetrasse non poenitet, siue futurū cum peccatum cōmittere proponat, siue praesens quae destinatur ad scelus, pro facto sane reputatur: sic ut pro peccato capitali, poenam fubitura sit aeternam quamuis non consequat effectus, qui tamen si subsequatur, poena tanto grauior simul accedet. Deus autem cor interrogat et non manum, ut ibi manifestat Qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam:Math. 5. maechatus est in corde suo, Voluntate fit maechus, per quam poenam meretur aeternam: sed non adeo magnam q̄ si superaddatur actus impudicus. Videtis quoadus que laedat haec morosa (quod dicunt) cogitatio: sed nimioq̄ durum estimatis hoc arbitrium, ut eatenus sola uoluntas abeat. Vel hoc exemplo perdiscatis q̄ conueniat. Lupus ad ouile subīde uenit rapiendis inhians ouiculis, Si uigilantia pastorum canum que latratu uertatur: an ideo non lupus noxius et rapax erit quia non interimit? Satis est ad noxae querelam ut deuoraret aduenisse. Fur noctu ueniens ut perfossa uel effracta domo furetur, si diligē tia custodum procul inde pellatur anteaq̄ aliquid abstulerit, furti nihilominus alligabitur, et ob furandi solam uoluntatem morte condemnabitur. Idem in deo consyderemus ordinatissime factū iri. Voluntas nostra seu bona siue mala nos apud deum liberat aut accusat: Uoluntas bona triplici modo pensatur. bona iustificat, mala condemnat. Voluntas haec bona triplice mensura trutinatur. Ex posse nostro, ex nostro nosse, uelle que diuino. Si quod opis est nostrae, fideliter impleamus: si uoluntas prompta est,2. Cor. 8. secundum id quod habet accepta est, uti Paulus affirmat. Sed multi dum uelle simulant: posse suum dissimulant. Cupimus (inquiunt) multa bona facere, quae per inopiam non ualemus: optamus praeclara, sed uires non suppetūt: per opera pietatis ad coeli gloriam aspiramus, sed conatus hos nostra paupertas intercludit. Sic causantur inopiam qui ditiotes sūt q̄ uideri uolunt, multo plus habent quod impendant q̄ impendere dignantur: ueritatem tanq̄ nube contegentes excusationem quaerunt in peccatis. Quotus enim quis que est qui quod possit faciat in hijs quae spectant ad deum? Curios simulant (ut canit Ethnicus poeta) Bachanalia uiuunt. Verum qui inspector est cordis,Iuuenalis Pro. 24. ipse intelligit. Si quo benefiat alijs habeas, fac omnino benefacias: si quod des, proter et eroga, citra que fucū quicquid facis effice. Si nō habeas, deo syncera uoluntss sufficit. Pauper in archa sed uoluntate diues, ipsi deo satisfacis. Non tam archa q̄ animus te diuitem ostendat: si donet animus, etiam manu uacua, liberalis et misericors esse comprobaris. An nihil aut parum est habere bonā uoluntatem? Immo totum est, ubi facultas ipsa deest. Vt certo scias, audi nato domino uel clamātes angelos Gloria in excel is deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. Quid iustis,Luce. 2. quid liberalibus et pijs actionibus tuis aliud intendis: q̄ ut deo gratus,Expo. coeli gloriam tandem obtineas? Atqui uoluntatem bonam habē tibus pax et aeterna requies, quae eadem est gloria coelestis hic aꝑte promittitur Pax hominibus bonae uoluntatis. Vides q̄ exiguo regnum coelorū emitur, Quali precio celū cōparat. ne que potes dicere Non habeo unde possim emere regnum coelorum. Non est non est eius loci possessio cuiusmodi mundanorum esse solet. In mundo chare domus emitur, periculose tenetur, et cito surripitur: locus ille patet omnibus, quibuslibet est expositus, uolentibus haud negatur: et semel acqsitus securissime suauissime que seruatur. Non potes fūdos hic aut aedes comparare nisi sedecim, uiginti, aut uiginti quattuor annorum prouentus, aequali precio depēdas: coelum uolenti multo minoris, plerun que gratis impendit. Tanti coelum ualet quanti es tu. Non plusq̄ habes, nec id totum exigetur. Quantillum habes, sufficiet ad emendum coelum. Zacheo suffecit dimidium bonorū cum esset diues. Sic enim inquiens Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus, acceptus est CHRISTO:Luce. 19. qui domū illius ingressus, suam illi possessionem hoc est coelestem est elargitus. Suffecit discipulis id quod habebant, qui cum uere dicerent Ecce nos relinquimus omnia et secuti sumus te:Expo. aelecti suut a Christo.' Sed quid ipsi reliquerunt, qui tam pauperes erant? Reliquerunt certe, reliquerunt omnia. Reliquerunt patres, matres, nauiculas, rhetia, hamos, piscatorias lineas, cordulas, machinamenta et artis suae omnia instrumenta: quibus uictū queritabant. An haec omnia quae relicta sunt? Reliquerunt omnem mundi substā tiam ad quam laborando peruenire poterant, reliquerūt uoluntatem suam et CHRISTVM secuti sūt. Paupercule uidue suffecere minuta duo: quae cum misisset in Gazophylatium quidnam Christus aiebat,Luce. 21.? nonne ꝙ ipsa plus omnibus miserit? Caeteri de abundantia sua miserunt: haec autem totum quod habuit misit, sic regnum emptura dei. Quid in hijs omnibus, quid in hac muliere potissime CHRISTVS pōderauit? An rem oblatam Non plane, sed uoluntatem offerentis. Immo quod plus est, dico. Calix aquae frigide quae duobus minutis multo uilior est, mercedem tamen istam inuenit apud CHRISTVM qui dicit Qui dederit uni ex minimis meis calicem aquae frigidae tantū,Math. 10 non ꝑdet mercedē suam,Expo. Non perdet sed recipiet in regno dei Ne que calidā sed frigidam inquit aquam. Nam fieri potest ut lignū aut ignem habere nequaeas quo califacias: nusq̄ fere fit quin frigidam inuenias. Vel si non ipsa contingat, si nihil possis: tantum ut uelis exigit. Quid aqua frigida uilius aut cōmunius? Tamen illa facilior et paratior est sola uoluntas: quae si non defuerit, erit id uerissimū quod Angeli canendo confitentur In terra pax hominibus bonae' uoluntatis.Luce. 2. A nihil habente deus nihil expectat: uoluntatem ab omnibus ubi que po •• ulat, quia bona uoluntas nemini nisi uolenti deesse potest. Instanter igitur operare, quicquid manus tua potest:' in caeteris uoluntatem adhibe non fucatam, et uir bonus eris deo que placebis. Ista profacto uoluntas habetur, ista factum reddit acceptum, hac homo sicut temone nauicula gubernatur: haec ducit et reducit, ducit ad portum aeternae gloriae: haec optima, cha issima: haec uilissima q̄uando quaeris, praeciosissima quando possides: haec sufficientissima, quae si caetera deficiant sola satisfacit. Metieris ita que uoluntatem e scire tuo tua que notitia, quia quodamtenus excusat ignorātia. Quae scis esse bona, facere uelis oportet:2. et quae mala declines Bonum scienti et non facienti, peccatum est illi Iacobus ait, Et Eusngelista Qui scit uoluntatem domini sui et non facit uapulabit plagis multis.Iacob. 4. Multo nan que maius est peccatum i quis sciat q̄ si ne ciret.Luce. Q̄q̄ ignorantia peccatum omnino non excusat. Caeterum quod omittitur, aut est bonum necessitatis et cuiusmodi factum oportuit, cuius omissio mortale peccatum ingenerat: Aut bonum supererogationis est unde ueniale solum oritur, aliquando nullum. Sed de ignorātia uidendum alias abundantius.3. Metienda deni que bona uoluntas secundum uelle diuinum: ut quae deus fieri uelit, et nos eadem uelimus: Uoluntas nostra diuine coaptand . quae prohibet, omnino respuamus: ut imitationem CHRISTI nobis ita proponamus, sicut Apostolum fecisse legimus,Gala. 2. qui dicit Viuo ego, iam non ego: uiuit in me CHRISTVS. Quanta uoluntas huius, q̄ integra, q̄ syncera? sed tam ita que magnam oportet tuam esse: si uere bonus, et esse et dici uelis. Quicun que uoluntatem suam diuinae coaptat, qui sic bene pie que uoluntatem (uti diximus) ordinat et iustituit: fructum sanctispiritus qui bonitas appellatur possidet. Talis coordinatio uoluntatis, hominem bonū efficit: per quam sit CHRISTI cultor amantissimus et paratissimus oppugnatur diaboli: per quam uirtutes amat, odit uicia: q pro uirtutibus habēdis elaborat, afficitur ad omnia quae bona sūt: ad unamquan que rem bonam tam spiritualem q̄ temporalem, tam suam q̄ alienam: qui male cogitare non uult, qui nescit inuidere, qui scit et uult omnibus omnino prodesse: qui quem in seipsū habet, in alios quo que refert amorem. Qui sic habet, huic uere quadrat hoc quod attulimus Regnum dei dabitur facienti fructum eius, dabitur facienti quod bonum est.2. princ. Secunda uirtus hodie pertrectanda benignitas est. Benignitas diffinitur. Benignitas autem est uirtus disponens hominem ad sponte benefaciendum, et subueniendum necessitati proximorum: aut qualitas est mouens homines ad pietatem, ut proximo compatiatur et subueniat. Bonitas, bene uelle bene que facere cogit, deū respiciens. Benignitas proximo, dei gratia: misericordiam excitans erga necessitatem et miseriam proximi. Benignitas duplex. Caeterum duplex est benignitas, dei quidem et hominis. De priore scribit Apostolus Apparuit benignitas et humanitas saluatoris nostri dei,Titū. 3. non ex operibus iustitiae quae fecimus nos, sed secundū suam misericordiam saluos nos fecit. Priusq̄ apparebat humanitas,Bernar. Psal. 102. latebat benignitas: et tamen prior erat benignitas uti Bernardus et probat psalmus, Nam misericotdia domini ab aeterno et us que ineternum. Dei benignitas erga peccatorem & mīa Misericordiam, pietatē at que benignitatem in eius humanitate percepimus. Quod enim amplius bene icium? quae benignitas maior esse potuit q̄ ut pro nobis carnem nostram induens,Ioānis. 1. homo ieret? Caro factus est et habitauit in nobis ut ī firmitatem nostram sustineret, ut nos redimeret, sanaret, pascēdo foris et intus docendo recrearet, ut ubi que subueniret imbecillibus, ut illuminaret animo caecos, ad fidem et poenitentiā uocando stabiliret. Quāta queso benignitas haec et misericordia, dum erat in mundo cunctos ad se conuocare?Math. 11. Venite (inquit) ad me omnes qui laboratis et onerati estis: et ego reficiam uos. Laborantes ad se uocat et oneratos, peccatis oneratos et errore laborantes: Vocat ut saluti restituat at que ueritati:Psal. 73. Salutem operatur in medio terre, et illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum.Ioan. 1. Omnem a peccato uocat ad poenitentiam, ab odio ad gratiam, a morte ad uitam. Venire nolentes non continuo percutit: sed benigniter expectat,Math. 9. diu peccatores expectat: quibus ait Non ueni uocare iustos sed peccatores ad poenitentiam. O peccatores, peccatores omnes Expectat uos deus ut miseriatur uestri. Expectat poenitentiam uestram,Esa. 30. differens uindictam suam: differt f agellū ut ultro conuersis sit uia tutior ad salutem. Ne que differt solū et expectat, sed tanq̄ post tergum etiam aspiciens ab unres ad reuertendum hortatur in hunc modum. Reuertere reuertere sunamitis, reuertere reuertere ut intueamur te.Cant. 9. Ecce benignitatem admirandam, pietatē absolutam,Expo. et dei misericordiam erga nos insinitam. Quater ut reuertamur inclamat: qui nullius in orbe partis homines uult exceptos, quin si uelint ad salutem reuerti, possint. Vocat hos miraculis, illos praedicationibus, nonnullos instinctu suae gratiae. Sunamitem captiuam peccatis animam appellat: Sunamiti quid. cui dicit Reuertere ad redemptoris tui cognitionem, ad creatoris amorem, ad amplexum seruatoris, et ad foedus ac pacem omnipotentis dei. Reuertere a delectatione captiuitate que peccati reuertere a damnabili consensu, reuertere ab execrando opere, reuertere nunc ab iniqua consuetudine: Reuertere reuertere per poenitentiam, reuertere per contritionem cordis, reuertere per oris confessionem, et reuertere per operosam satisfactionem. Reuertere reuertere ut intueamur te: reuertere ut ꝑacta poenitentia te puram, integram, et tota uita peruenustam aspiciamus: reuertere foelix anima ut hāc 'sponsi tui uocem audias Pulchra es amica mea, suauis, et decora.Ibidem. Magna haec dei misericordia, benignitas immensa qui ic animam per peccatum alienatam reuocat, redire uolentem tam suauiter admittit, et manentem saecum in delicijs habet. Haec dei misericordia ꝙ sumus, qua peccata uitamus et mortem effugimus, qua praesentem uitam uiuimus et futuram expectamus:Tren̄. 3. Misericordia domini ꝙ non sumus consumpti, Misericordia haec et benignitas dei perducit in poenitētiā,Roma. 2. sicut et Apostolus asseuerat Ignoras inquiens ꝙ benignitas dei ad poenitentiam te adducit? Benignitas dei adducit ad poenitentiam, ad gratiam, adducit ad uitam et gloriam sempiternā. Benignitas hominis, Hominis benignitas. est interior illa dispositio quam diximus: illa uirtus, illa pronitas quae mouet hominem ad subueniendum proximo, in his quae deficiunt. De qua sapiens inquit Vnicui que mandauit deus de proximo,Eccle. 7. Mandauit ut ei subueniat in necessitatibus illius Si bona temporalia, si panem, ninum, aurum, si argentum et eiuscemodi possideas, si diues fueris et abundans: adiuuato pauperiores, inopes subleuato:Esai. Frange esurienti panem, sitienti da potum, egenos at que uagos induc in domum et hospitium, operi nudum uinctum et infirmum uisitans consolare, erranti consule, quo potes omni modo subueni,Daniel. Redime peccata tua eleemosynis. Qui medicus es, medere gratis egentibus: Qui' aduocatus, oppresso subueni, defende uiduam, orphano patrocinare: Qui iudex, pupillo pauperi que iudica, sic Alter alterius onera portate,Ioan. 3. et sic adimplebitis legem CHRISTI. Qui uidet fra trem suum necessitatem habētem, et uiscera sua claudit ab eo quomodo charitas dei quae eadem est benignitas manet in illo? Estote (dicit Petrus) prudentes et ante omnia mutuam in uobismet ipsis charitatem continuam habētes:1. Petri. 4 Vnusquis que prout accepit gratiam in alterutrum illam administrantes sicut boni dispensatores multiformis gratiae dei.Expo. Iubet in alterutrum ministrare, dare mutuas operas, auxilia mutua, dare gratis omni petenti, sua caeteris cōmunicare, cunctis aegenis opitulari. Maxime tamen qui dei no titiam habes et scientiam praeceptorem eius, fac proximum insti uas et informes ignorantem. Haec summa benignitas et misericordia singularis ut labantem animam adiutes. Asinum proximi qui cecidit in puteum (uti debes) extractum alleuas, grescenti uel uulnerato corpori medelam administras: et animam quam multo magis adiuuare teneris, missam facies? contemnes? ridebis aut tacebis in eius periculo? Erit anima tua pro anima illius si sic feceris. Magna benignitas in hominibus utcum que iuuandis, maior in pauperibus, in adiutandis animabus maxima. Peccatum periclitari facit animam, Anima nan que quae peccauerit ipsa moriet. Vigilabis uti que quo liberes eam ex hoc periculo. Q si neglectim praetereas. si derelinquas eam, si fugias, si non consulas, non soleris, si non manum apponas et remedium adhibeas: immisericors, crudelis et immitis esse comprobaris, Multo misericordius operatur quis circa animas q̄ circa corpora Quicun que uero compatitur in necessitate uel animae uel corporis posito:Bernar. pius, benignus et misericors est: adeo que deo placet, ut de eodem Hieronymus affirmet Non memini me legisse hoīem pium ac misericordem,Hierony. mala morte perijsse Quia talis multos habet intercessores, et impossibile est praeces multorum non exaudiri.1. Thi. 4. Quamobrem sic monet Apostolus Exercete ad pietatem, pietas ad omnia ualet Quam quisquis assectatur, fructum sanctispiritus operatur: et Regnum dei dabitur facienti fructum eius. Tercia sequitur, Terciū principale. mansuetudo quae secundum Philosophum mediocritas est circa iram, Virtus est irarum moderatiua, seu cohibēs iram. Duplex autem ipsa est,Ethe. 4. Dei et hominum. Mansuetudo dei cohibet iram eius: hominis mouet homiuem ad remissionem, et parcendo acilem esse facit, Mansuetud bifaria. semper ut impetum iracundiae refrenet, ne sit maior q̄ recta ratio probat, Mansuetudo dei. ne que tam feruens ut animo perturbationem inferat. Sed quid aio? Qualiter in •• ra deo. Iram in deo esse, in quē nulla perturbatio, nulla passio cadit? Est ira in deo, quoniam id affirmans Apostolus ait Reuelabitur ira dei de coelo super omnem impietatem et iniusticiam hominū:Roma. 1. sed non ira illa quae perturbatio est seu passio animae cum talis nulla cadat in deum. Nempe deus irasci dicitur cū irae demōstret effectum in punimine peccatorū. Sic de templo uendentes et ementes eiecit cum fecisset flagellum de funiculis, sic nummulariorū aes effudit et mensas euertit, sic suos sub passionem persecutores prostrauit in terram, sic ab origine mundi pro temporis exigentia plagas inflixit: sic quottidie suam in peccatores iram ostendit quibus bella, pestē et famem, quibus uastitatem ac sterilitatem agrorum: grandines, pluuias, aridi ates, frigora, calores et noxias istiusmodi tempestates immittit. Caeterum quomodo refrenet et cohibeat hanc irā aperte cernitis, uidetis ut peccatorum supplicia differt, quemadmodum 'dissimulat peccata hominū propter poenitentiam. Quot et q̄ multiplicia peccata regnāt? quot iniuriae premunt? blasphemiae maculant? luxuriae contaminant? quot usure, quot simoniae quot odia, quot uanitates inundant? Et tamen deus ultricem manum abstinet, iram tamen cohibet, et uindictam reprimit: non percutit, non castigat. Tantum ideo facit ut nosmetipsos castigemus, et poenitendo repensemus quod impie uiuendo peccauimus. O terra Anglia, o anglia quot peccatis quot enormitatibus abundas? quot superabundas iniquitatibus? Quid de te fieret si puniret ex merito deus? si semper poena peccato responderet? Sed nō secundum peccata nostra facit nobis,Psal. 102. ne que secundum iniquitates nostras retribuit nobis. Deus claemētissimus est, mansuetissimus est dominus: ad peccata nostra cōniuet, quasi caecus, tanq̄ surdus efficitur qui dissimulans scelera nostra, sic parcit nobis. Igitur agnosce homo, agnosce Angle mansuetum dominum, agnosce par centem iniquitati tuae. Tu corru s, ipse sustentat: tu rogas ueniā, ipse parcit: tu peccas, ipse remittit: remittit tibi poenitenti, remittit consiteri uolenti. Non horruit latronem confitentem, non lachrymantem peccatricem, non supplicātem Chananeam, non depraehēsam in adulterio, non sedente in teloneo, non humiliantem se publicanum, non negantem discipulum, non discipulorum persecutorem, non ipsos crucifixores suos: pro quibus iam moriens clamauit Pater ignosce illis quia nesciūt quid faciunt.Luce. 23. O praeclaram, o immensam, o uere diuinam, et solius dei māsuetudinem. Mansuetudo hominis, Mansuetudo hominis. uirtus quaedam in illo est iram cohibens. Ira nan que est inordinatus appetitus uindicandi, a qua mansuetus uel pror um abstinet uel cito resilit,Augus. ne que punit aut reprehendit ut satis animo suo saciat aut indulgeat, sed tamen ut per punitionem peccatorem a peccato retrahat et ad uirtutem alliciat. Omnis affectus istiusmodi et cupiditas ulciscēdi a uiro bono semper abesse debet, no modo actus. Vnde CHRISTVS aduersus scribas et Pharisaeos qui contra sentiebant,Math. 5. aiebat ad Iudaeos Nisi iustitia uestra abundauerit plusq̄ Scribar m et Pharisaeorū non intrabitis in regnum coelorum.Expo. Vana quidem et irreligiosa suit ipsorum opinio, qui cauēdum praedicabant a malis operibus, a malignis autem uoluntatibus et affectionibus non item: cum ta en a gentes et consentientes pari poena puniendi.Roma. 1. Respicientes illi solum actiones externas, negligebant internos affectns et desyderia nocendi. Sic que uolebant quod praecepit CHRISTVS intellectum iri Non occides, Volebant homicidium solum, non occidendi' uoluntatem a deo prohiberi. Quorum CHRISTVS sic responsum ibat errori Ego dico uobis ꝙ omnis qui irascitur fratri suo.Math. 5. reus erit iudicio: qui dixerit Racha, reus erit consilio: qui dixerit fatue,Expo. reus erit Gehēne ignis. Quibus uerbis non actus modo, sed et agendi cupiditas cum maledictis et contumeliosis uerbis inhibetur, Occisio prohibetur et quicquid in eam afficit aut iducit, prohibetur omnis intentio malefaciendi seu nocendi proximo. Actum non animum uetari dicebant Pharisaei: actum cum animo prohibere sciunt ueraces et integri Christiani. Iam qui refrenat istud ulciscendi desyderium, istam nocēdi cupiditatem, metem at que intentionem malam: qui cohibet animum iracundum ac ferocientem, paratus ad condonandum offendenti placide que tractandum delinquentē, ne que mouetur ira seu rapitur ad uindictam: hic mansuetus est, in ipso inest uirtus (de qua oquitur) Mansuetudo. Per quam non fit ut nunq̄ irasci liceat: sed uel nunq̄ uel tā tum 'ut recta ratio iube Irascimini et nolite peccare Prophetes iquit. Non irasceris homini nisi contra deum conanti,Psal. 4. peccata que perpetranti: nec homini quidem ipsi, sed soli uicio poteris irasci. Qui uero mansuetus est, suarum nunq̄ ultor est aut uindex iniuri arum uel offensionū: in quo diuinae se benignitatis, māsuetudinis, et lementiae (de qua praelocuti sumus) praebet imitatorem: quae multis offensa malis et laesa peccatis, pronior tamen est ad miserā dum q̄ plectendū. Nr̄m ad se reditū expectat, et manus ad recipiendū nos paratissimas habet: suos que in hac re remunerat imitatores quēadmodū Augustinus ait Vnusquis que talem indulgentiā accepturus est a deo qualē ipse dederit ꝓximo.Augus. Quoties peccauerit in te frater tuus: toties remittas ei, remittas ex aīo. Petrus ut ī hac re uoluntatem domini sciret, inquit ad eū Domine quoties peccabit in me frater meus et remittam ei? Vs que septies?Math. 18. Respondit IESVS Non (dico tibi) us que septies: sed us que septuagies septies,Expo. hoc est quotiescun que deliquerit in te remittere teneris, interprete Augustino. Saepe sub certo numero scriptura pronunciat, quod abit in incertum. Remittere teneris offensam, sed non itidem iniuriam. Esto quis fratrem aut filium, Quid remittere eneamur. alium ue propinqum interfecerit: esto domū tuam inuaserit et diripuerit, esto quid aliud grauissimum in te cōmiserit: offensam omnino cōdonare debebis, ob illatam iniuriam in ius uocare potes, ut compenset iniustam actionem: pro pecunia debita potes legittimā actionē instituere. Sin amore CHRISTI quicquid est iniuriae uel debiti, relaxes: ex abundantia mansuetudinis operaris, saltem quando qui tenetur obnoxius, impos ad redhibendum aut inhabilis est. In tali p orsum articulo uel euentu, charitas non quaerit quae sua sunt. Et quisquis hanc uirtutem habet ac diligenter obseruat, quisquis est offendendo rarus, remittendo que frequens at que facilis: ad fructum sanctispiritus ascendit, et Regnum dei dabitur ei sic facienti fructum eius: quod nobis concedat omnipotens deus. Amen.

Dominus debit. Deo gratias.

SERMO DECLAMATVS FERIA SEXTA QVINTAE Hebdo madae quadragesimalis coram regia maiestate.

Math. 21. REGNVM DEI DABITVR FACIenti' fructum eius uti praesati sumus. Posteaq̄ IESVS Lazarū a morte suscitarat (ut in hodi erno legitur Euangelio) multi Iudaeorum qui uenerant officij gratia ad Martham ac Mariam Lazari sorores,Ioan. 11. uiso tam insigni prodigio, putauerunt illum esse Messiam tamdiu Iudaeis expectatum: illius doctrinae coherentes cuius tātam et tam efficacem uirtutem aspexerant. Nonnulli uero Hierosolimam reuersi Pharisaeis referunt quae Iesus fecisset iuxta Bethaniam. Quod eos fecisse bono zelo quidam doctores opinantur, ut illos ex conspecto miraculo ad amandū eum qui tale patrarat incitarent. Alij censent ꝙ uesania ducti feceriut. Nam quibus signis et miraculis boni facillime cōuersi credunt, eisdem mali frequenter obdurant, Hoc autem facinus tam insigniter prodigiosum cum audissent pontifices et pharisei:Ioan. 11. inuidie stimulis 'acti, colligerunt consilium aduersus IESVM. Iam sibi nō temperant amplius quin impio consilio conuocato, consultent inter se quo pacto futuris periculis possit occurri. Fuere de Symeone pharisei, de leui pontifices exierunt ut inquit Ieronimus.Ieroni. Quorū impia consilia sic aduersus IESVM inita, de posteritate filiorum suorum Symeonis et leui fore et de eorū pessimo consilio aduersus IESVM Iacob moriens hoc modo predixit Symeon et leui fratres Vasa iniquitatis bellantia,Gene. 49. Expo. in consilium eorum non ueniat anima mea, quia in furore suo occiderunt uirum. Consiliū iudeorum ad uersu xp̄m. Nolebat animam suam uenire in cōsilium eorum quorum impijs simultatibus et occultis machinamentis contra deum futuris nequaq̄ assenti bat, conatus improbos non approbauit sed infensus odit, et detestatus est illorū affectus qui in urore suo uirum omnium uirorum optimū maximum seruatorem ac redemptorem mundi Iesum Christū interfecturi fuerant. Quod uaticinium implebant postea pontitices et pharisei, qui cū priuati cōmodi respectus et animi morbus ī rabiē ageret aduersus CHRISTVM: uideri uolebant hoc negotiū ad populi totius incolumitatem attinere. Quo circa, questionem 'istam medio consilio pertrectabant. Quid facimus:Ioan. 11. cur ipsum patimur? cur uinctum non tenemus et ultro citro que rationes at que argumenta deducunt.Ibidem. Quidam ita conferunt Hic homo multa signa facit, edendis miraculis quottidie seipsum uincit. Magis ergo credendum ei q̄ Mosi qui nec tot nec tanta signa fecerat. Hic ergo recipiendus, audiendus, ac honorandus esse uidetur, uerax et magnificus esse uidetur, uidetur ipse Christus. Sic alij rationes 'contra ferebant Si dimittimus eum sic: omnes credent in eum, si patiamur eum pergere quo caepit,Ibidem. futurum est ut quemadmodum multi nunc e populo magnifice de illo sentiunt, ita mox omnes sint illum habituri pro Messia. Et iam inquiunt ecce totus mūdus abijt post eum.Ioan. 12. Sciebant nan que secundum scripturas regnū Christo deberi. sed non quale putabant, temporale. Veruntamen illum dehinc perdere cogitabant, ne si peruenisset ad regnum illud, sue uoluntati contranixos opprimeret. At ut non aggrederentur perdere,Math. 16. populi timor obstitit: de quo dicebant Non in die festo ne forte tumultus fiat in populo. Vt perdere festinarēt timor Romanorum impulit, de quorū aduentu in CHRISTI subsidium trepide clamabant Venient Romani et tollent locū nostrū et gentem,'Ioan. 11. si rumor iste percrebuerit ad aures Romanorum gentem udaicam Caesare deserto desciuisse ad nouum regem suum: seuient armis in nos, et locum hūc nostrum occupabunt, totum que genus nostrum internitione delebunt. Ast hic timor templi euertedi ac ciuitatis diruende, synceram rationem et ingenuum rationis usum in eis extinxit. Nam eo solum tendebat haec consultatio, ut praetextu publice salutis occideretur author humane salutis IESVS Christus, quae Cayphae uisa est tarda nimis et fridigior esse. Is erat pōtifex illius anni, qui caeteris omnibus magis impius increpat illo um ignauiam ꝙ lentis adhuc consilijs deliberarent an IESVS esset occidendus: cum id omnibus alijs rebus omissis protinus esset agendum Vos inquit qui fedetis hic consultantes an sit Iesus occidendus,Cayphae uaticinin̄. rem ut habet non perpenditis, omnium interesse ut hic morti tradatur, at expedit uobis ut unus moriatur pro populo' ne tota gens pereat.Ibidem. Hoc Cayphas ignorans protulit, nescieba enim quid diceret, os illius spiritussanctus dirigebat uelut per eum elocutus quem non inhabitabat, uelut propheta quod erat futurum predixit: nec propheta tamen erat. Nempe spiritus sanctus expedire uidens ut Christus moreretur pro generis humani salute, per os eius quod uoluit expressit: nec ob id ille uerus et perfectus propheta fuit,Augus. cum secundum Augustinum super genesim ad litteram tria sint quae faciunt hominem perfectum prophetam.Tria faciunt perfectū prophetam. Vt ipse qui prophetauerit aliquas habeat uisiones a deo. Secundo quo uisiones ipsas et reuelationes intelligat. Tercio ut ipsas uisiones alijs manifestare sciat.Dani. 2. Prima species illa Nabuchodonosori inerat, qui statuam uidit ī somno cuius caput erat aureum, pectus et brachia argentea uenter ereus, crura ferrea et pedes lutei: cuius significationem quia non intellexit ne que Danieli uisionem enarrare potuit, haud propheta dici debuit.Gene. 41. Pharaoni uisio propior euenit per quem septem bones primo pingues inde totidem macilentos aspexit et eandem Iosepho seriatim expressit: sed quia significationem rei non percepit minime propheta fuit. At horu uter que Caypha longe superior erat ut qui uisionem habebāt, ipse nullam: sed hoc unū habuit ut quod spiritussanctus instillarat enarrare potuerit, et manifestare populo: prenunciauit enim et aperte praedixit mortem CHRISTI necessario futuram: cuius nullam nec reuelationem habuit nec intellectum. Quocirca propheta censē dus non est. Verum spiritus ipse sanctus qui os asine aperuit ut domini sui Balaam uitam et improbum conatum improbaret,Num̄. 22. sic eum ad perniciem destinatum arguentis cur me cedis: etiam os Cayphae maligni interpretis aparuit ut necem istam presagiret. Sic spiritussanctus per os peccatoris saepe loquitur: per peccatorē saepe spiritus operatur. Spiritus per peccatorem plerun que demonia corporibus excludit et arrepticios liberat. Peccatori spiritus edendi miracula potestatem saepe tribuit, Spiritus per peccatorem nonnunq̄ futura predicit et ceu prophecias edit, uti uaticinium istud ore Cayphae magni peccatoris mirifice protulit Expedit uobis ut unus moriatur pro populo.Ioan. 11. Expo. Quare sequitur in Euangelio Hoc autem a seipso non dixit: sed cum esset pontifex anni illius ꝓ phetauit, non dicitur ꝙ cum illius anni pōtifex esset propheta uerit, sed ꝙ tantummodo prophetauerit. Quod in eo spiritussanctus operari uoluit non ob meritum eius ullum quod precessit, sed ratione dignitatis et officij in quo constitutus fuit. Etiam mali datur spiruꝰ prophecie. Ita deus non raro prophetiae spiritu malos et peccatores donat, uti de Balaam praefati sumus: qui malus, idolorum ac demonum cultor erat, at spiritu tamen duce de CHRISTI natiuitate sic prophetauit Orietur stella ex Iacob.Num̄. 24. Ad quod alludit illud CHRISTI ꝓloquium apud Matheū Multi dicent mihi in illa die (supremi scilicet iudicij) Domine nōne in nomine tuo prophetauimus,Math. 7. demonia eiecimus et multas uirtutes fecimus: et respondebit eis Non noui uos.Expo. Quare qui nouit omnia, dicit non noui uos? Non no ui uos inquit approbationis notitia. Prophetias et miracula probo, uitam non approbo uestram quam pessimam et contaminatissimam esse perspicio.Ibidem. Quare uobis omnibus aio Discedite a me qui operamini iniquitatem.Expo. Prophetiae donum, eijciēdi demonia, ac uirtutes alias prestandi, fere datur ad communem utilitatem ecclesiae catholicae, non eius ipsius cui donat: ut illud Apostoli docet Vnicui que datur spiritus ad utilitatem.1. Corī. 12. Non ait ad utilitatem' suam hoc est prophetātis, sed utilitatem simpliciter, ut ecclesiae cōmunis utilitas intelligatur: quo Glossema quo que nos adducit ad utilitatem inquiens edificande ecclesiae. Vnde in eodem apostoli loco scribitur Alij datur per spiritum sermo sapientiae,Ibidem. alij sermo scientiae, alij gratia sanitatum in eodem spiritu, alij operatio uirtutum, alij prophetia. Et haec omnia dari declarat ad honorem dei, et ecclesiae utilitatem. Sic prophetauit ille Cayphas ꝙ CHRISTVS esset moriturus pro gente, ne tota gens pereat. Nec pro gente solum uidelicet Iudaeorum, sed ut filios qui dispersi erant cōgregaret in unū. Proficiscebatur haec oratio nō ex animo pontificis qui sceleratus erat ac parricidij plenus (ut diximus) sed spiritussanctus per os impij pie ꝓdidit fore ut IESVS sua morte reparaturus esset salutem Iudaeorum, illorum qui fidem Christi susciperent: nec id solum acturus sed etiam e gentilibus toto terrarum orbe dispersis qui fuerant ad hoc destinati ut aliquando ꝑ fidem Euangelicam filij dei fierent, congregarentur in unum, er in' cōmunis ecclesiae societatem una ꝓperarent Britanus, Italus, Gallus, Hispanus, Graecus, Barbarus, Indus, Ethiops, Scitha: q̄ tunc ueri filij dei non erant at esse possent et eius ductu faciliter essent, quia predestinati erant ut hic enarrat Augustinus Haec autem se, cundum predestinationem dicta sunt.Augus. Quoniam ipsi gētiles suis adhuc ritibus irretiti, et occecati multis erroribus lōge late que sparsi fuerant a deo, quibus ideo necessaria mors CHRISTI suit, ut sic dispersos in unam fidem congregaret, qua filij dei ueraciter et essent et dicerentur. Fecit ergo CHRISTVS quod strenuus uexillifer, campiductor, aut armis dux inclitus in bello solet. Prudencia duci ī bello. Is ubi uidet stationes desertas, solutas acies, et sparsum exercitū aut palantem at que uagum: timens ab impendente graui periculo, primum altisona tuba reuocat in ordinem, quae si non sufficiat, inde uexillum quod longius aspici potest q̄ audiri tuba, tollit et alte leuat, lato spasiose que protendit, ut officij militaris nihil omittat: Ita miles omnium strenuissimus, fortissimus, inuictissimus IESVS CHRISTVS, primū tubicines et buccinatores emisit, qui dispersas gentes et errabundas ad ordinem christiane fidei conuocarent. Fuerunt hij prophetae ueteres et recentiores apostoli, per quorum priores illud omnē terram insonuit.Ezech. 18. Iacobi. 1. Anima quae peccauerit ipsa morietur. A posterioribus hoc proclamatur, Peccatum cum consummatum fuerit generat mortem. Sed quoniā hos audire noluerunt nec in ordinem suum per horum classicum aut ebuccinationem redire, ipse quo que dux clementissimus clementissime suis assonat, ut ī alam quē que suam reducat et cōponat.Math. 11. Venite (inquiens) ad me et ego reficiam uos, et eo uos ordine constituā ut futura nobis indubie uictoria sit: et obtenta clamat iterum alta 'uoce, consummatum est, stat a nobis uictoria presens. Quare nūc ingrediamini. insectemini, fugit enim hostis uictus, prostratus, profligatus est: Arrident omnia, en merces uestra ad manum est. Sed quia non omnes audierunt palabant, uagabantur et in antiquis erroribus erronee que uitae suauitate remanserunt, facti a deo diuino que cultu remotissimi: at ille tamē eos haud ita dereliquit sed quia non hac successit: ipsis alia uia prospexit. Uerillū crucis omnes ad se vocat. Vexillum ꝙ longius intueri poterant erexit, crucem ascendit. Crux enim CHRISTI uexillum est, et uexillum rubrum rite uocandum est Christi 'sanguine praecioso tinctum. Huius uexilli lignū crucis hasta fuit, caro CHRISTI crucia affixa uelum, quod tinctum est rubro colore quia caro CHRISTI per effusionem sāguinis nulla non ex parte rubicunda fuit. Ita que qui sunt a deo dispersi congregari debent omnes ad istud uexillum, audientes illud quod ab Esaia scribitur Leuabit dominus signum in nationes,Esai. 11. et congregabit profugos ex Israel,Expo. et dispersos Iuda colliget a quattuor plagis terrae. Propheta signum crucis intelligit in quo quaesita est uictoria, superatus diabolus, et peccata protrita ac cruci ixa, per quod CHRIstus profugos Israel et dispersos Iuda, hoc est peccatores errantes a fide et a uere pietatis intuitu recedentes, reduxit et collegit ad unam fidem, a quattuor plagis terrae id est ab omnibus undi que mū di partibus. Virtus enim crucis CHRISTI in omnes sese terrarum fines effundit, quod ipsemet in crucem leuari uolens ita significat Si exaltatus fuero a terra,Ioan. 12. omnia traham ad me. Omnia' traham ad me ait:Expo. non qui uenire cogam, sed per amorem et suaue desyderium alliciam. Traham omnia quia quēdam amorem mei creaturis omnibus inseui: Homo oī creature nomine ītelligit Marci ultimo. uel omnia solos hoies intelligit ꝙ homo qui continet in se aliquid omnis creaturae, plerun que denotetur omnis creaturae noīe, sicut illud Euangelij monstrat Praedicate Euā gelium omni creaturae. Genus autem humanum per immensum illum erga homines amorem in cruce singulariter ostēsum in amorem sui pellicit, et ad redamandum tam teneriter amantem attrahit, quam que uim magneti natura tribuit in ferro, talem in mentibus hominum inuitandis passio CHRISHI gratia suscepit. Sed quomodo cum exaltatus in cruce suerit, omnium hominum ad se corda pertraxit. xp̄us omnes ad se trabit. Qui uidētur a merito passionis alienissimi, Iudaeos ad memoriam reuocate. Etiam illi posteaq̄ audierant uirulenta uerba, maledicta, probra quae iactata sunt in eū, blasphemias,Math. 27. et improperia dicentium Vah qui destruis tēplum et in triduo reaedificas? illud et acetū ac fel ori eius appositum, caput spinis insignitum, manus et pedes crucifixos, lancea latus apertum, corpus undi que cruciatibus oppletum uiderant: et tamen inter haec omnia tormēta misericorditer inclamātem Pater ignosce illis,Luce. 23. nesciunt quid faciunt: receptui canunt, ab iniquitate cepta desistunt, antiqua facta deponunt, gaudium fletu, risum reuerentia ueneratione que cōmutant, suspirant, gemunt, eiulant, pectora tundunt, precantur, optant optant ut sanguinem illum gratiosae degustent, quem super se filios que suos prius imprecabātur clamitantes Sanguis eius super nos et super filios nostros. Quid Centurio?Math. 27. Ibidem. nunquid ille sic resipuit ut clamaret Vere filius dei erat iste? Quot alij in similes uoces eruperunt, uere homo iste iustus e at? Sic omnia traxit, omnes homines ad compassionem induxit, omnes ad fletum inflexit, ad syngultus, ad pectorum tunsiones adegit, ab oculis subinde lachrymas excussit, ad omne genus poenitentiae uocauit, omnibus syncerum amorem sui persuasit: quorū aures hoc terribili sono perculsit O uos omnes qui transitis per uiam attendite et uidete si est dolor sicut dolor meus.Treno. 1. quod et Gregorius innuit Si passio CHRISTI ad memoriam reuocetur: nihil tam asperum quod non equo animo toleretur.Gregori . Qua ratione recte dicere potest Omnia traham ad me. Coelestia terrestria, et inferna. Coelestia, quoniam coelestes ille creaturae angeli inq̄ cum interessent passioni reuerentiam debitam exhibentes: paratissimi fuerūt ad expugnandum Iudaeorum insanam crudelitatem si CHRISTVS non uetuisset qui dixit Petro serui patris omnipotētis auriculam amputanti Conuerte gladium in locum suum,Math. 26. an putas quia non possū rogare patrem meū et exhibebit mihi modo plusq̄ duodecim legiones Angelorum? Idem ipsi angeli tanq̄ ab eo tracti, summa cum compassione quam habebant ergo dominum suum, lamentabātur quoadus que poterant, dolebant quantum ualuerunt, flebant quo modo licuit: quod et Esaias propheta sic multo 'ante precinuit Angeli pacis flebunt amare.Esai. 33. Sanctos patres ab inferorū limbo reduxit et liberauit: terrae filios gentiles huius mū di cultores, ad ueram fidem introduxit: quottidie peccatores ad se trahit: hos per poenitentiam, per certam fiduciam illos, spe quosdam, alteros copiosa beneficiorum collatione, nonnullos per paupertatem, egritudinem, et alias tribulationes, q̄plurimos instinctu gratiae, demum omnes ad se sed alios alio modo trahet, quando 'sicut Euangelista scribit erit unū ouile et unus pastor.Ioan. 10. At quis nam ille modus est quo res irrationales attrahit? Audite quae docet Euangelium et inde iudicate: num et he naturali impulsu ferantur in amorem dei. Dum author nature patitur, in plaeris que rebus natura cōmouetur. 〈◊〉 . 27. Velum templi scissum est, terra tremuit, sol obscuratus est, confracti lapides, et apertis sepulcris mortui surrexerunt at que apparuerunt multis in sancta ciuitate. Quam ob rem uerissime pronunciat. Si exaltatus fuero: omnia traham ad me.Ioan. 11. Verū ip̄a euangelica lectio prosequitur: Ab illo die cogitauerunt ut interficerent eum, illa scelerosi pontificis uoce cōsumati pharisei, quod prius per occasionem saepe tentauerant, nunc certo decreto statuunt IESVM quoquo pacto de medio tollere, ueluti reip consulentes incolumitati: ac ne parum esset impiū facinus, pietatis fuco pretexunt, iam causam se nactos esse rati quae populum uniuersum permouere possit ad palam et legittime necā dum IESVM ceu toti genti perniciosum. Fugit p̄us ut iudeorū furori cederet. IESVS ergo quem nihil fugiebat, hominem agens, iam q̄diu uersabatur in Indea, nō palam anibulabat apud iudeos, sed a publico abstinebat ne furorem adderet furori et abijt in regionem iuxta desertū in ciuitatem quae dicitur Ephraim parua ciu tas,Ibidem. et ibi morabatur cum discipulis suis. A uicinia hierosolime prophetarum interfectricis se subduxit in urbem paruam cum discipulis (qui sibi quo que timebant misere) us que ad propinqum pascha iudeorum, quando uerum pascha per sui corporis inmolationem facturus erat. Interea tamen Rex Abagarus epistolam ad eum misit rogans ut ad se ueniret (uti diuus Thomas indicat) cui CHRISTVS faciē sudario impressam remisit, ut illa figura loco sui frueretur. Et haec sunt quibus hodierni euangelij lectionem enucliatam uoluimus. nunc ex professo tris supremos spiritus sancti fructus ad uos afferemus: modestiam, continentiam, et castitatem. Vt ordiamur a primo Modistia est uirtus uti docet Thomas tenens modum in omnibus exterioribus ut nullus offendatur,S. T. ad titum. 3. Modestia quit sit. a quo quidem illa glossa interliniaris nō abhorret. Modestia est uirtus seruans modum in dictis et factis et docet qualiter se quis gerat, at que componat uitam in actis omnibus? nec ab hac finitione discordat illa, Modestia est uirtus docens hominem prudēter et discrete se habere in dictis et factis, docet hominem ut recte se habeat ad deum illum adorando, ad ꝓximum ipsum aedificando, et ad seipsum recte ac honeste uiuēdo. Verba digerit, facta cōponit, ordinat gestus, uultus dirigit, aeternae omnia disponit, nihil sine modo ac ordine derelinquit. Quicquid enim inordinatum est, ingratum et odiosum esse solet. Vnde recte dici potest, honesta obseruatio modi in agendis, aut si libere uelis interpretari, est honestus modus in rebus agendis, tenens decorum in omnibus exterioribus et indecētiam ante omnia cauens. Circa uirtutem istam tria potissimū attendēda sunt: persona, locus, et tempus.Tria circa modestiā attēdēda. Conuenit enim uni quod in altero sordescit. In laico non grauate uides immo laudes, quod in clerico non feras. Plebi cōgruit, quod sacerdotium dehonestat. Plebe o uestimento unusquiuis color arridet, in ecclesiastico delectus habēdus. Igitur habenda personae ratio: sed nec omittenda loci. Arari licet sed in agro, inserere licet sed in sylua uel horto, negotiari licet sed in uenali foro, iudicare capitalem que sententiam fer e licet sed in o ro iudiciali, non in aede sacra. Sacris et prophanis locis, cultis et incultis, feracibus et infecundis, uenustis et sordidis, non eadem decenter accōmodes. Temporis praeterea nusq̄ non retinenda cautio. Nam opera seruilia cōmendantur et necessaria sunt, sed suis temporibus obeunda. Diebus illa pro festis assignantur, festis uero prohibentur. Sit ergo modestia uirtus, qua nihil quod dedecet admittamus: sed in tribus illa rebus presertim elucescat. Ore, Modestia in tribus presertim e ucescit. uultu, gestu. Parca uerba ac consyderata, moderatus risus et tempestiuus, motus corporis, actus, habitus aut ornatus temperatus et compositus, omnino seruari debent. Futilis et uana uerbositas solutior et profusior risus at que gestus fractior cum moribus incō positis, neminem non deturpant ac infamant. Sed risui et corporis habitui moderari tua te prudentia (nisi libeat insanire) Christiane frater edocet. At quoniam bona pars hominum immodestia uerborum et petulantia linguae saepius offendit, de hac re pauca di camus oportet si tamen res tanta tam que multiplex paucis absolui queat, quia non est res altera tam infrenis et immoderata q̄ lingua uolubilis, si nō prudenter immittas habenas. Nam uiginti quattuor uaria uicia de uno linguae nascuntur abusu.24. Vicia ••• guae. Blasphemia quae dei contemnit omnipotentiam et uirtutem inimitabilem, in iusiurandum et periurium confidenter erumpens. Murmur per quod quae sunt animo male concepta, peiore uoce prorumpunt in auditum contra deum, et pia facta iustorum. Mendacium: detractio adulatio: maledictio: conuicium: derisio manifesta: consilium prauum et roganti noxium: seminata discordia: loquacitas et bilinguium seu linguae duplicitas: iactantia: archanorum reuelatio: inprudens comminatio: et promissio stolida: ociosa uerba et perniciosa: Multiloquium: Stultiloquium: Turpiloquiū: Scurrilitas: susurro: et inconsulta taciturnitas. Hijs ac alijs multis modis per linguam effrenem peccat homo, saepissime sciens ac uolens: nonnūq̄ imprudens.Iacobi. 3. Lingua modicum quidem membrū est (inquit Iacobus) et magna exaltat, uniuersitas est iniquitatis, cōstituitur in membris quae maculat totum corpus et inflammat rotam natiuitatis nostrae,Proū. 18. inflāmata a Gehenna. Et ut ait Solomon Mors et uita in manibus linguae, mors et animae et corporis. Quot iam ante hac blandicijs, prauis que colloquijs inescati sunt, uicti, decepti, et in peccatorum laqueos illecti? Nonne fallacibus promissis et inanibus uerborū inuolucris Eua seducta fuit? Nūquid mulieres itidem aliae saepius adulatione salluntur? Nōne si uerbis turpibus et lascinis aures inclinent et annuant, in turpia saepe facta desinūt? Lingua tertia mulieres ueritas deiecit et priuauit illas laboribus suis.Eccle. 28. Veritas inquit hoc est honestas pudicas et uerecundas: uel (ut in alio contexto legitur) uiratas id est uiros habentes. Lingua tertia multos decepit. Magis tamen sentētiae quadrat lectio prior. Priuauit laboribus quae premia bonorum laborum abstulit.Eccle. 28. Susurro et bilinguis multos turbauit pacem habētes ut idem habet Solomon: Lingua tertia multos commouit et dispersit illos. haec tercia lingua multis gratiam et fauorem indignissime preripuit, et in summam indignationem adduxit. Tria linguarum genera. Linguam terciam appellat, quandoquidem tria linguarum genera sunt: diuina lingua, cuius proprium est ea loqui quae spectant ad salutem aeternam, uti Petrus CHRISTO cōfitetur 'Domine ad quem ibimus uerba uitae aeternae habes.Ioan. 6. Similis est lingua perfectorum ad quem ibis ut uerba uitae aeternae perdi cas, salubria monita, sanam doctrinam et coeleste consilium audias: ut audias uerba salutis, uerba trahentia, trahentia ad uitam aeternam Ast haec lingua semper est bona, semꝑ cōmoda, semper honesta. Est altera lingua humana, quae res humanas et quas mūdana necessitas efflagitat tractare solet: et haec illorum est de quibus scribitur 'in Euangelio Ipsi de mundo sunt, ideo de mundo loquuntur.1. Ioan. 4. Imperfectorum est ista lingua, nunc bona nunc ediuerso mala. Restat tertia diabolica, quae mentiri sueuit, adulari, detrahere, scurriliter et turpiter omnia loqui. Scurrilitas ista consistit in leuitate,Scurrilitas quid. molitiae ue uerborum: dum quis uerbis nimium iocosis immorat, salibus et iocis improbis irritat ut risū excitet, haec scurrilitas non pertinet ad rem, nihil habet utilitatis, nocumenti plurimum, nihil habet pōderis aut momenti, leuitatis et uanitatis multum: a qua, nos propterea Paulus ita deterret Scurtilitas quae ad rem non ꝑtinet,Ephe. 5. nec nominetur in uobis. Scurrilia ista, lasciua, leuia impudica, uana que uerba feciū instar habent. Sicut enim per feces qualis erat liquor estimamus, quādo sapor, odor, aut color index erit: ita per uerba uirum bonum ab improbo, pium ab impio, iustum ab iniusto, castum a luxurioso, faciliter internoscimus: ad quod ac 'cedit illud Matthei Loquela tua te manifestum facit.Math. 26. Ita que uerba solum honesta proferamus, et solum eadam in alijs patienter audiamus quoniam ut Paulus ait Colloquia praua corrumpunt bonos mores.1. Cor̄. 15. Ergo non licebit nobis amice, suauiter, et blande loqui? non licebit interdum salibus et facetijs, mutuis libere colloquijs uti? (licebit, licebit bone deus) modo necessaria quies corporis et animi recreatio quaeratur: absit inhonestas ac turpitudo.

Interponenda nostris interdum gaudia curis,Cato. et omne corpus 'quod caret alterna requie, durabile non est, quia finita est immo modica uirtus eius, quae nimijs laboribus citissime uicta caedit, et saepe lassata subito tota labascit: Animus uero qui tanq̄ ergasculo corporis immergitur, e corpore necessario suscipit ut simul cū corpore fatigetur, immodico que labore si saepius opprimas, ultro fatiscat. Quam ob rem pro uitio non habeatur ut corpus et animum uenustis et decoris modulis, iocosis at que urbanis uerbis, honestis que ludis, subinde refocilles. Cuiusmodi modestiam circa ludos et dicta facta ue iocūda, philosophus Eutropeliam appellitat, et est uirtus qua aliquis scit cōuertere dicta uel facta ad solatium honestum.4. Ethic. Eutropelia quid. Quae sibi si non temperent ut honestatis limites neutiq̄ excedant:Math. 12. uitium excusari nequit, sic tradente scriptura Ex uerbis iustificaberis, et ex uerbis cōdemnaberis. Insuper obseruanda modestia est in cultu uel ornatu corporis, in quo si tria praecepta teneas, Tria sunt obseruanda circa ornatū corporis. haud facile delinquas. Vitanda superbia, uitanda ostentatio: dignitatis et officij habenda ratio. Vitanda omnis libido, respicienda conuenientia personae. Postea corporis honestas est introspicienda, quo celare magis studeas inhonesta ac indecora mē bra, q̄ ut nitidus, et clarus, bene ue cultus appareas in oculis hominum: ut ne que curtior sit uestisq̄ quae membra plene contegat, ne que longior aut laxior q̄ necessitas exposcat, non elegantior aut sumptuosior q̄ conditio tua requirat. Demum uidenda personae conditio, Religiosus ne sit, uir sacer, an e media plebe laicum non decet habitus religiosus, ut nec religiosum plebeius. Viro non cō uenit indumentum muliebre, ne que mulieri uirile. Non est perpen denda honestas quam uulgus uocat, ut illam in qua consistit uirtus omittas. Vulgus quadraturam, plicaturam. et concīnam om niqua que coaptationem: attendit ut pedi calceum, tibiale tibiae, togam tunicam corpori, galerum capiti componas. Ast ego ut uirtutis et naturae quae uirtutem inchoat, partes agam, nihil interesse iudico cui membro quam formam addas, non dedecere si capiti ti biale uel indusium apponas, modo nullo predictorum modorum offendas modo propter ostētationem non facias Nam si proprie excellentie nimium habeas desyderium ac inordinatum appetitū, deuias et nimis ad sinistram flectis.Horatius. Ideo quod poeta scribit Est modus in rebus, Modus seruādus in omnibus. sunt certi deni que fines, quos ultra citra que nequit consistere rectum. Hic modus obseruandus est, in singulis rebus agendis: quem qui transilit, preterit aut excedit, in uerbis, risu, gestu, cultu, uel actu quolibet: immodestus erit modestiam non eruat. Appetitum enim inordinatum et sui nimis amantem habet, qui non recta tendit sed deuiat, non media, publica, regia ue uia incedit: sed alterutra semper inclinat. Nec ulla res tam bona, tam pia, tam sancta, quin nausiam pariat et uilescat si nimis effundas. Confluunt ad sacerdotem ut ab eius manu lustralem aquam lentiant, petunt humiliter et libenter sparsam accipiunt. Sin aspergat abunde, et totam uasis in caput unum largiter effundat, repellitur et improbatur. Quid rei sanctae repulsam efficit? Imprudentia conferentis: qui praeter modum erogat et immodestiae, crimen incurrit. Modus enim ipsa re prestātior et formosior esse solet, modus rei formalior est ipsa re ait philosophus,Phūs. quem quisquis synceriter obseruat et ubi que tenet, deo pariter ac hominibus gratissimus erit, et inter eos numerabitur, de quibus in exordio diximus Regnum dei dabitur facienti fructus eius. Nunc ueniendum ad fructum secundum huius diei concioni prefixum. Est autem continentia, quae secundum Hieronymum in epistola ad Damasum papam 'Est appetitus omnium rerum malarū refrenatio, Continentis quid. Et haec uirtus magis ad animam q̄ corpus attinet. Modestia siquidē de qua praelocuti sumus, honestatem et modum in rebus exterioribus: Continentia eundem in interioribus xculpit. Haec docet et praecipit ut ratio cōcupiscentijs obsistat. et perturbationes omnis euī ca •• prohibet haec internas affectiones et peccata cordis, quae q̄q̄ 'homines lateant, deo patescūt,1. Reg. 16. iuxta illud Homines uident quae foris apparent: deus autem intuetur cor. Sunt omnes auidi exte nae pulcritudinis et bonitatis in se rebus que suis quas ad usū appe unt: similem intus et in corde non ita requirunt, qui tamen (nati a duce) uenustatem istam a corpore ad animam sedulo transferrent. At haec nunc hominum extrema dementia est, Maior aīe quam corporis habē d cura. ut externa ꝓuiribus ubi que curent, interiora fere negligant: quae sunt corporis appetant et preuideant, quae sunt animi non respiciant. Quis furor o miser homo, quae te demētia coepit. Vis corpus animae preferre? uis quae foris apparēt bona quaerere, quae uere bona sūt non consyderare? uis bona desyderare (quod naturaliter facis) et tamē non esse bonus? Quid hoc est, quid sibi uult ut nihil eorum quae possides malum esse uelis praeter teipsum? Tu uir, uxorem bonā, pulchram, pudicam, comptam, et honestam appetis: tu foemina, uirum: pater filium, auite paternae que uirtutis imitatorem: mater elegantem et dotibus egregium: Dominus seruum fidelem, taciturnum, utilem et obsequiosum. Deni que uis infoelix homo tunicam bonam et aptam corpori, uis togam oculis intuērium conspicuam, immo uis caligam pro modulo tybiae concinnatam, et inter haec tam multa bona uis uitam habere malam? O christiane, christiane,August. audi consilium Augustini Prepone uitam tuam, animam tuam caligae tuae O homo, Curiosit s hominū in ornatu corporum. homo, quid tua nunc anima tibi displi cuit? unde tantū offendit ut inter omnia tua, solum hanc malam esse uelis? ut togam bonam bene que purgatam exquiras, animam malam at que turpem esse permittas? ut pileum decentem et idoneū capiti circūponas, animam neglectim introspicias et tanq̄ rem nihili praetereas? ut domum solidam et ornatam, tybiale citra uel unam rugam, togam diligenter ab omni athomo et puluere purgatissimam, faciem ad speculū examinatam ut ne una quidem macula remaneat, calceum pro modo decoro que pedis examussim aptatum habere uelis, adeo ut si contra quid horum eueniat, scopina uocatur ad expiandum: aqua quaeritur ad eluendum, spongia ad detergendum, alia que uel uasa uel instrumenta utcū que necessaria minime desunt: et tamen animam omniqua que sordescentem et īprobam nullo non peccato deformatam? Hei mihi, hei tibi, O miseros homines? Vis homo miserime par istud tuum calciorū decem aut duodecim nummulis emendum, animae tuae praeponere quae tam magno praecio constitit: quam non corruptilibus auro et argento, sed praeciosissimo sanguine suo dominus noster Iesus CHRISTVS ultro redemit? Vis rem uilissimam praecio diuini sanguinis anteferre? O homo: o miser homo, homo memēto tui, animae memor esto tuae, memento quanto praecio deus eam redemit, memēto q̄ charam habet, quāti facit, q̄ tenere desyderat, caue ne sic amittas quā deus tam magno praecio crudeli que cruciatu quesiuit, calcius iste tuus ad quattuordecim dies, uel ut multū in mē sem tibi seruire poterit ut eum inde detritum abijcias, in angulum recondas situ corrumpendum, aut (quid optime potes) pauperiori dones: anima uero non est caduca, non uilis, non abiecta, paruo non est empta sed pluris hoc cōparata est, immo plurimo stetit ementi. Quid ergo te cecum reddidit ut oblitus tui, caetera tā topere cures: ut inter omnia bona tua, tu dūtaxat malus euadas? Omnia quae spectant ad corpus elegantia uis et ꝑpulchra quae iuuent hominum oculos, et tutemet interim coram deo uilis ac foedus esse perseuerabis? Si tibi respondere possent tua quae bona putas, nonne sic tibi dicerent, Sicut tu nos res tuas bonas habere cupis: ita nos bonum quo que dominum habere uolumus? An non legisti, nonne succurrit tibi qualiter Asinus Balaam atioli dominū increpabat ob peccatum eius et extremā dementiam?Asinus arguit Bala Misit enim Balach rex moabitarum ad Balaam, ut ueniret et malediceret populo dei qui egressus ex Egypto operuit superficiem terrae, uolens eijcere de terra sua, pollicitus honorare eum et dare quicquid uoluerit. Surrexit Balaam mane et strata asina profectus est cū nun eijs regis, Et iratus est deus: stetit que angelus domini in uia contra Balaam. Cernens Asina angelum stantem in uia euaginato gladio, auertit se de itinere et ibat per agrum: Quam cum uerberaret Balaam et uellet ad semitam reducere, Asina denuo uidens angelū in angustijs duarum maceriarum quibus uinee cingebantur, iun it se parieti et attrinit sedentis pedem, et illo iterum uerberabat eam. Nihilominus angelus ad locū angustum transiens, ubi nec ad dexteram nec ad sinistram poterat deuiari: obuius stetit. Cū que uidisset Asina stantem angelum, concidit sub pedibus sedētis, qui ratus uehemētius cedebat latera eius fuste. Aperuit que dominus os Asine et dixit ad dominum suum Quid feci tibi? cur percutis me, ecce iam tertio? Respondit Balaam. Quia cōmeruisti et illusti mihi, utinam haberem gladium ut te percuterem. Dixit Asina, nonne animal tuum sum cu •• emper insidere consueuisti us que in p̄ sentem diem? Dic quid simile unq̄ fecerim tibi. At ille ait nunq̄. Et statim aparuit dominus oculos Balaam et uidit angelum stantem euaginato gladio et dicentem sibi Cur tertio uerberas asinam tuam? Ego ueni ut aduersarer tibi quia ꝑuersa est uia tua mihi que contraria. Et nisi asina tua declinasset de uia, te occidissem et illa uiu •• et. Ille protinus adorauit in terram et dixit peccaui, nesciēs ꝙ tu stares contra me Derelinquentes uiam rectam (inquit Petrus) filij maledictionis errauerunt,2. Petri. 2. secuti uiam Balaam ex Bosor qui mercedem iniquitatis amauit correptionem uero habuit suae uesaniae subiugale mutum animal, quod in hominis uoce loquens prohibuit prophetae insipientiam.Ibidem. Mutum animal arguit hominum dementiam, arguit uoluptatem sectantes coinquinationis et maculae delicijs affluentes, in cōuiuijs suis luxuriantes, oculos habentes plenos adulterij et incessabilis delicti, pellicientes animas instabiles, cor exercitatum in auaritia habentes, uelut irrationabilia pecora naturaliter in captiōem et in perniciem in his quae ignorant blasphemantes, in corruptione sua percipientes mercedem ī iustitiae. Te peccator arguit qui uoluptatem tuam, corporis illecebras, et res mundanas at que exiles animae saluti preponis. Omni asino asinior est qui non facile perspiciat aeternis inter transitoria deferendum. Ab hoc asino Balaam erudiendus et corrigē dus est quisquis impendentem animae mortem non uidet, nisi uiuens et uolens a peccatis abstineat: ab eo docendus est quoniam eo tardior, obtusior, et insensibilior est, qui corporis habitum tam curiose tractat, et animae salutem at que cultum non consyderat. At quis est qui mortem magis amat q̄ uitā? Tu quo que peccator mori fugis. Sed quia mors ultima linea rerum est, et statutum est omnibus semel mori: tu bonam mortem optas, et dicis, Auertat deus a me malam mortem. Male mori times, male uiuere non times. Male uis uiuere, malam tamen uitam dissimulare. Sic hominibus imponere potes deum fallere non potes qui te nouit intus et in cute. Quid ergo tibi proderit exterior humilitas quam contaminat interna superbia? Quid proderit pretextus amoris si rancidulus liuor illitescat in animo? Simulatio nihil ꝓdest. Quid proderit simulata liberalitas quam labes auaritiae polluit? Quid pretensa castitas si flā ma luxuriae feruescat in corde? si uitam cōcupiscentia labefactet? Habent caetera animalia appetitum sine ratione, uim que naturae ꝑsequuntur, appetitum habet homo cum ratione ut appetitum atio uincat et reprimat, cui praecipitur Post cōcupiscentias tuas nō eas, hoc faciet te in gaudium inimici. Nam concupiscentia est radix et principium omnis mali. Nisi quis ante concupisceret, nihil unq̄ mali perpetraret. A sensu porrigitur occasio, quam ratio cecata prendit quia nihil est aut esse poterit in intellectu quin prius fuerit sub sensu. Claudas ergo, claudas,Phūs. claudas hanc exteriorum sensuum ianuam, claude Borialem ianuam animae tuae et quae circum te sunt omnia tuta manebunt. Et si mors (ut propheta scribit) intrat per fenestras: hostium tamen boriale claudas, et ipse securus habitabis.Ieremi. 1. Nam ab aquilone pandetur omne malum ut scribitur. Boreas quidem asper, algidus et durus,Expo. tam molestus et tam frigidus, ut uētus inde perflans arefaciat et corrumpat omne genus fructuum ac omnia quae plantata sūt at que insita. Vita nā que in callido humido que consistit quorum utrum que frigus opprimens, naturae uim enecat: ne que praeterea quicq̄ sub sole tam inijmicatur humane uitae naturae que rerum omnium q̄ frigiditas nimia: quando calorem naturalem extinguit et humiditatem deuastat. Non igitur abs re propheta scribit ab aquilone pandetur omne malum. At hinc forsan arripient ansam aliqui calumniandi quod aio. Nec enim licere sic regiōem ullam notare. At hij uiderint ob quā causam loquor, ne que aliorsum at que dico, sentiant. Sentio ego plane quod et propheta presensit. Verū scriptura sparsis in locis obscurior est et mirabilior q̄ ut ab omnibus intelligatur aut ab ullis facile capiatur. Quapropter multi parue lectionis homines, Quid sit malū ab aquilone pandi. minoris intelligentiae et memorie, minimi uero iudicij quibus non suppetit exacta facultas sacram scripturam uel inuestigandi et tru tinandi, uel eandem exponendi: saepissime tales abditas et abstrusas sententias aut non capiunt aut male capiunt, et prorsus a uero deuiant. Quisnam iste est aquilo a quo malum omne procedit? Illa pars orbis, illa regio aquilonaris non uacat ea bonitate quam deus cunctis mundi partibus indifferēter addidit. Quid igitur est dicendum? Ego quod spiritus in hac re quod bonitas diuina dabit, et quod mea mihi suggeret eruditio dicam: Dicā quod etiam ni fallar ipse propheta uoluit et intēdit. Duobus (ut uocant philosophi) presuppositis, quod uolo succincte deducam. Prius est ꝙ nos orientem uersus adoremus et sacrificemus. Alterum ꝙ cor hominis situm sit in leua pectoris. Priorem istam suppositiōem docet illud Leuitici Facies ad orientem,Leui. 1. adorabant ad ortū solis.' Ad orientem orantes aut sacrificantes uertimur, non ꝙ ibi solummodo sibi deus sedem fixerit caeteris mundi finibus derelictis. Sed sed quam praeterea causā inferemus fide dignam? Triple causa quare ad orientem oramus et sacrificamus. Profecto triplicem. Prima est ꝙ oriens sit pars mundi clarior et illustrior alijs ubi diluculascit, ubi lux emanat et dies oritur. In oriente, coeli seu (ꝙ philosophi dicunt) primi mobilis motus incipit, iuxta illud Principium motus ī oriente,Phūs. ibi coelum, sol, luna, stellae que minores, in nostrum hemisperium ascendunt, ut hunc orbem terrarum ingrediantur, ut infirmamento luceant, ut diuidant diem ac noctem, ut sint in signa et tempora, dies et annos, ut illuminent terram et uarijs influentijs ubi que fecundent. In oriente primum indicium diuinae maiestatis emergit. Altera ꝙ Paradisus ad orientem sita sit, e qua nos meritum primi parentis eiecit: ut hac memoria frequēti celerem illuc reditum expectamus. Postrema ꝙ CHRISTVS qui totius mundi lux est oriens appelletur, ut ex mariano cantico patet Visitauit nos oriens ex alto.Luce. 1. Ab oriente ueniens ascendit,' ab oriente uenturus ad iudicium expectatur, et ab oriente pendēs in cruce faciem illam suam dulcissimam ad nos ex sūma charitate conuertit, uultum gratiae salutis que nostrae significatiuum ostendit: quem nos ob id in orientem uersi uenerabimur, et quod facimus, suppliciter ac sedulo facere debemus. Ob has enim praecipue causas ecclesia statuit ut oratio pariter ac oblatio fiant orientem uersus, non tanq̄ necessarium iniūgens, sed ut decens et oportunum ad memoriam predicta reducens. Suppositio posterior ab Aristo tele comprobatur ubi scribit ꝙ (cor caeteris animalibus in pectore situm sit, homini tātum in partem sinistram potius uergat,Libro. 1. de na. aīaliū. ca. 17 paulū a māmarum distinctione ad leuam inclinans papillam pectoris: a quo non abludit illud Cornelij Celsi Cor est in pectore sub sinisteriori parte sitū,Cornelius celsus. Ideo miles qui lanceam in CHRISTI latus impegit, a dextera parte Iudaeorū consilio coepit, ne cor quod in sinistra latet, effugeret. Hijs ita positis et admissis: protinus lu culenta fiet huius scripturae ueritas Ab aquilone pandetur omne malum. Homo nan que conuersus ad oriētem ut deum adoret: cor quod in sinistro latere iacet, ad plagam aquilonarem habet inclinatum et expositum. Et ab hoc aquilone uenit, a corde malum omne procedit De corde exeūt cogitationes malae (ait dominus) homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia,Math. 15. Cor diligenꝭ expurgandū. et blasphemiae haec sunt quae coinquinant hominem, horum pessime cō cupiscentiae et omnium similium coinquinant hominem et animā cōspurcant. Huiusmodi cōsilia, colloquia, et affectationes ad haec perpetranda, proficiscuntur e corde: nec unq̄ homo quisq̄ talia cō mitteret nisi praeuio cogitatu concupisceret. Quare sapiens ut ante monet Post concupiscentias tuas non eas, et auerte te a uoluntate tua, quia hoc faciet te in gaudium inijmici.Eccle. 18. Quamobrem te rogo, per uiscera misericordiae dei praecor, ut purges cor tuum et animam tuam, ut cum deo quottidianis praecibus suppliciter agas ut ipse te purificet, ut humillime cū psalmigrapho dicas Cor mū dum crea in me deus.Psal. 50. Augus. Nam deus intuetur cor Non quaerit (ut ī quit Augustinus) deus pulchram carnem, sed pulchram mentem. Non quaerit q̄ sis formosa q̄ uenusta facie, q̄ compto capite, corpore ue decoro: sed, sed q̄ sis corde decoro, q̄ formosa anima, mē te que uenusta. Scriptum est in laudem castissime uirginis Agnetis, 'ꝙ fuerit pulchra facie, sed pulchrior fide: Scriptum est de uirginibus alijs quid simile: tu fac similiter ut simile merearis elogium. ut similē merearis laudē. Recordare, recordare tu christiane qualis et quantus hospes sit ad te modo uenturus, Accessurꝰ ad mensā dn̄ilauet animā. recordare ꝙ sis ad sanctorum cōmunionem accessurus, recordare ꝙ corpus dominicum, ꝙ deum et hominem sis in sacramento percepturus. Caput ergo laua, laua manus et pedes, omnes animae partes elue. Ad rem tantam tā que sublimem tu christianae caue accedas illotus, immundus, aut undeuis indignus. Vide sis ante accessum lotus, sis purus et mundus totus. Ad mensam accedis domini ut aedas et bibas.1. Corī. 11. Sed audi quid Paulus pronunciet, et reuerere Quicum que inquit manducauerit panem et calicē domini biberit indigne, reus erit corporis et sanguinis domini. Quare subdens admonet Probet autem seipsum homo, et tunc de pane illo aedat et de calice bibat· CHRISTVS uero surgens a caena in qua sacramentum istud instituit, uolens ostendere discipulis quid ipsi sibi facerent, et alijs faciendum edocerent, postea coepit lauare pedes eorū. Cum uenisset ad Petrum,Ioan. 6. dixit ei Petrus Domine tu mihi lauas pedes, Non lauabis mihi pedes ineternum. Respondit ei IESVS Nisi lauero te, non habebis partem mecū. Dicit ei Petrus Domine non tantum pedes meos sed et manus et caput. Hoc a te quo que christianae frater quisquis es cōmunicaturus, et dici et fieri debet. Sic oportet caput, pedes, et manus abluere. Caput, praue cogitationes sunt: pedes, affectiones et desyderia peccatorum: et manus iniqua sunt opera: quae nunc omnia comunicaturo diligentissime lauanda sunt et expurganda. Ab impijs cogitationibus, peruersis affectibus, et malignis operibus, per synceram confessionem te lauato, quo uere tibi dicatur Confessionem et decorem induisti' tunc que cum sic probatus fueris, tanq̄ totus diuinae gratiae deuotus et addictus, accede. Quo quidem modo Si quis mandauerit ex hoc pane,Ioan. 6. uiuet ineternum· Si continentiae limites non excedat. Hoc enim uirtus (ut iam paucis ostendimus) huc hominem adducit ut sese refrenet a cōcupiscentijs, ut singulis oblectationibus caute moderatur, et a quibus que malis operibus prudenter abstineat. Haec qui perimplet ad prestantissimam uirtutem continentiam aspirat, inter operarios qui faciunt fructus spiritussancti con numerandus, et ut in exordio proposuimus Regnum dei dabitur facienti fructum eius. Superest iam tertia uirtus et earum postre ma de quibus nos dicturos promisimus, castitas. Et ut ordiamur a definitione Castitas est uirtus impetum carnis sub iugo ratiōis refrenans. Est enim tripertita: coniugalis, uidualis, et uirginalis. Quid sit c •• titas. Aug. li. de Diff. Sunt hij soli status per quos itur ad superos,Triplex castitas. nec uia patet illorsū nisi sub istorum aliquo benae pie que uiuenti. Vbinam ergo futurus habitandi locus, mecho, fornicario, adultero, uoluptario? Me latet, sed quod scriptum est aperte scio. Deleantur de libro uiuentium et cum iustis non scribuntur. Et quod iterum asserit Apostolus Omnis fornicator aut immundus non habebit haereditatem in regno CHRISTI et dei,Ephae. 5. nisi per poenitentiam ueram ad istorum aliquem reuocetur. Castitas coniugalis,August. 4. sēt. d. 31. est uirtus qua uitatur illicitus concubitus licito tamen cōcubitu retento in actu matrimoniali, Huius tria bona numerantur: Fides, spes, et sacramē tum. Fides matrimonij est illud peculiare uotū quo quis ait, Tria bona matrimonū. Ego Ioānes, ego Guillielmus accipio te Margaretam te Katerinam ī uxorem, et illa ego Margareta accipio te Ioānem in uirū. Sunt haec solennia uerba quibus nuptiae peragūtur in foribus ecclesiae, Ego N. accipio te. N. in quamuis sortem ac conditionem, ditior ne sis an pauperior, in quemuis habitum uenustior anne deformior extes, in omnē casum futurum seu melior siue peior existat, in utran que qualitatē sana ne perseueres an ualitudinaria fias, in equanimē totius uitae cōmunionem et indiuiduam societatem. Foelix uir foelix mulier qui tale uotum obseruant, et ex professo ius omne matrimonij plenae prestant Foelix (inquit Solomon) qui nesciunt thorum in delicto, habebit fructum in refectione animarum sanctarum.Sapien. 3. Matrimonium hoc meretur et debet ab omnibus impollutum integrum que custodiri: tum quia sacramentū, tum quia primitus institutum, in loco summo in Paradyso, tempore precipuo innocentie dico, ab authore optimo maximo deo, in cuius honorem et peculiare decus CHRISTVS in Chana Galilee praesens nuptijs,Ephe. 5. aquam uertit in uinū. Quare Viri diligite uxores uestras sicut xp̄us ecclesiā. Sit casta dilectio ur̄a, sit honesta, syncera, fideliter et pure semꝑ in oibus obseruata. Alterū matrimonij cōmodū spes ꝓlis est, quod non oēs cōtinuo cōiuges obtinent etsi prolē habere contingat..4. distī. 31. Nam Multi prolem habent qui bono prolis carēt. Vt qui liberis suis licentia peccandi fenestrā aperiunt, in uicijs et peccatis eos insolenter enutriunt, nec ut uirtutibus imbuant ullam curam habent: quae quidem aeducatio omnis neruos animi et corporis frangit. Educatio bona prolis ꝓdest mala nocet. Ne que parum immo totū refert, hoc an illo modo quis educetur ab adolescentia. Mollis et uiciosa educatio non proli solum sed et parentibus multum obest, educatio prudens et ingenua etiam parentibus apprime prodest ut ex illo paulino licet olfacere Mulier saluabitur per generationem filiorum,.1. Timo. 2. si permanserint in fide, dilectione, sanctificatione, et sobrietate. Talis etenim eruditio bona bonum prolis appellatur, non ipsa per se ꝓles. Tertium est sacramentum quod sacre rei est signum: coniunctio is. s. dei et ecclesiae per inseparabilem unionem, continuam dilectionem, et immensam charitatem: secundum illam Pauli sententiam Sacramentum hoc magnum est,Ephe. 5. Quatuor sacramenta magna. in CHRISTO et ecclesia. Nimirum quattuor sacramenta magna uocantur. Baptismus magni effectus causa: nempe qui culpam omnē diluit, poenam au fert, et paradisi ianuam aperit. Confirmatio, ratione ministerij, quod solis pontificibus administrandum conceditur. Eucharistia ratione cōtinentiae propter ingentem et sacratissimam rem illam et uirtutem quā intra se tenet, totum uidelicet CHRISTVM, deum et hominem. Donorum omnium quae deus contulit hominibus unum hoc est maximum, sanctarum reliquiarum una haec est sanctissima, sacramentorū hoc excellentissimum. Quid enim maius potuit ipse deus homini q̄ seipsum hic relinquere, nobiscū hic morari seipsum totum dare? Quid potuit amicius aut magnificentius q̄ seipso, q̄ corpore suo te pascere, te praeciosissimo suo sāguine in remissionem peccatorum enutrire? Hoc sacramentum magnum hoc sacramētorū sacramentū est. Matrimonium quo que , ob unicam significatiōis efficatiam, qua singularem copulam xp̄i et ecclesiae de ignat. Quāobrem Paulus inquit Honorabile connubiū in oibus, et thorus īmaculatus. Immaculatus erit,Hebre. 13. si seruet synceriter et immaculate. Igitur īmaculatus esto. Quum talis sit, taliter a uobis o uos uxores et mariti semꝑ obseruet. Qādoquidē puritas et imaculata thori cōseruatio spectat ad fidem matrimonij de qua prediximus, quā bene ac inoffese custodiētibus in remuneratione Christi tricesimus ex Euāgelio fructus spondet, Vidualis castitas est per quam in posterū oīs concubitus euitat, Castitas vidu li . ut animus deo liberius seruire possit: licet in eo statu contractus matrimonij fuerit licitus, at in loco uitare quod potes deo gratius, ubi necessitas non contra uocat aut urget. Vt ibi Paulus innuit Mulier alligata est legi q̄ diu uir eius uiuit, ꝙ si dormierit, liberata est a lege:1. Corī. 7. cui uult nubat, tantum in dn̄o, beatior tamē erit si sic permanserit. Beatior erit si uidua ꝑmanserit, quia sic liberior erit et ad deo serui endū aptior Nam quae nupta est, cogitat quae mūdi sunt et quomodo placeat uiro. Filiorū educatio, familie dispensatio,Ibidem. Expo. supellectilis honesta dispositio, domestica cura, cura que placēdi uiro quottidie solicitāt. Ponat ante oculos Thabita uidua cuius exēplo moueamur ad huius status dignitatem,Actuū. 19. et attendendam et imitādam Erat plena bonis operibus et leemosynis, ministrans pauperibus et egenis: tandem ex infirmitate morit, ea mortua cōcurrebant ad Petrū pauperes flentes, tunicas et alias uestes ostendētes quas illa fecerat eis, clamātes, ecce et nos nūc morimur, nostra iam cōsolatio mortua est. Quid faciemus? quomodo uiuemus? Quorū misertus aplus (oratione facta ad deū) suscitauit eam a morte. En bonam, en sanctā, et foelicem uiduā, en prōptum uere uiduitatis exē plū. Per hāc optime potes intelligere, quāto deus amore ꝓsequat uiduas bene sanctae que uiuētes, quae ociū fugiūt, peccata deuitant, subueniūt egenis, deo suppliciter obediūt, et humillime diuinis re bus insistūt. Cuiusmodi castitati fructus Euāgelicae promissionis sexagesimus expectat. Castitas vginalis. Castitas uirginalis est uirtus ꝑ quam oīs cō cubitus simpliciter euitat. cōstans utrin que mētis et corporis castitate, quae maximopere cōmendatur ab oībus, uti meret. Sic eam laudat Augustinus Virginitas est uita angelica,Augus. Hierony. uita gloriosa, uita excellētissima et sūme cōmendabilis. Hieronymus quo que In car ne praeter carnem uiuere angelica uita est non terrena. Et Ambro sius Nemo miretur etsi angelis uirgines cōparan ,Ambro. Cante. 2. Expo. quia angelorū dn̄o copulātur. Quare sponse spōsus acclamat Surge, ꝓpera amica mea, spōsa mea, formosa mea et ueni: ueni coronaberis. Hāc excellētissimam uitā esse perspicis: cui tāta remuneratio dat̄ . Veni coronaberis inquit, Nam bonis ut audistis cōiugibus et perfectis tricesimus fructus, ꝑfectis uiduis sexagesimus, et nūc syncere perfectae que uitae uirginibus, centesimus fructus debet. Coronādam ait, cui non aurea solū sed et aureola repromittitur Praeceptum est ut fieret mēsa et super mēsam corona et suꝑ corona Coronula. Hoc est aurea simul ac aureola.Aurea. Aureola. Vt intelligatis, aurea nelut essentiale gaudium est saluādorum oīm: aureola, gaudiū est accessoriū uel accidentale quod soli Martyres, confessores, seu praedicatores, et purae uitae uirgines, seorsum obtinebunt. At haec res fiet exemplo manifestior at que dilucidior. Quibusdam decem libre, quibusuiginti, et alijs alia sūma cōstituitur a dominis pro stipendio annuo. Nihilominus ipsi domini seruis bonis et fidelibus, gratis, taciturnis, et bene sedulis, supra stipendium dona quedam singuliria et feoda seorsum conferūt, quae uel equiualeant, uel ipsi stipē dio prepolleant. Sic dn̄s deus noster supra stipendiū aeternae uitae gloriae que coelestis coronam in coelo futuram, quae gaudij essentialis typosignatur: gaudiū accidentale pro meritorū differētia prefixit, ut ibi Paulus edocet Stella differt a stella in claritate,1. Corī. 15. sic et resurrectio mortuorū. Ergo uirginū erit hoc magnū et singulare gaudiū ꝙ simplicissime castitatis florida uita resplēdeant, cādidissimū sanctispiritus fructū producētes, quibus ꝓpterea quadrat quod inijtio diximus Regnum dei dabit facienti fructus eius. quod nobis concedat oīpotens deus, qui ineternum et ultra uiuit et regnat trinus et unus. Amen. Deo gr̄as.

¶Impressum per Richardum Pynson.