Inuictissime Caesar, potentissimi Reges, claris­simi (que) Principes capita, lumina, decora (que) orbis Christiani.

IAmdudum miserabiles filiorum me­morum innumerabilium clamores in campo morientium audire potuistis. Audite jam, precor Europam ipsam & matrem, & senem, & oppressam. Pagana perdiù fui, Dei gratia jamdiù Christiana sum. Et hunc mihi hono­rem habitum à Deo, vt Ecclesia Christiana Dei filia ac haeres, & Christi cohaeres meum potissimum suo nobi­litaret hospitio, honorum omnium duco esse maximum. Multas temporum mutationes, varias Mundi & Eccle­siae vicissitudines obseruaui senex: & cum Europaei filij mei in dies oriantur atque occidant, Europa mater su­perstes semper maneo testis praeterinorum temporum,In Bohemia, Si­lesia. Morauia, Germania Pala­tinatu, Hessia, Valtolina, Gal­lia, Belgio, caete­ris (que) Europae par­tibus. Nuntia calamitatum. Sed, ne longè abeam, intra qua­driennium proximè elapsum quot centena hominum ci­uili bello in orbe meo consumpta sint millia faciliùs possum lugere, quàm dicere. pinguescere profectò campi mei, amnésque fluere sanguine Christiano, proh [Page 2] dolor, proh pudor▪ Christianorum manibus fuso vi­debantur.

Quae sit horum causa motuum, post videro: hoc tan­tùm in praesentia dico, nullam posse dari causam justam, cur homines professione saltem Christiani mutuo se eam crudeli marte conficiant, vt homines estis, si vlla vobis insit humanitas, mitiores hominibus esse debetis. Festi­uè laudat orator praetorem quendam,Cicero in ep. ad curionem. cujus in prouincia nullis est facta vis, nullis insidiae positae, nisi pantheris. & certè jucunda praemia pauidorum leporum ac ceruo­rum, noxiarum verò vulpium & luporum venatores v­tiles viciniae praedas captare ducuntur. hominum verò venatores & comestores cùm crudelem ipsi voluptatem capiunt, tum intolerabilem alijs miseriam inferunt. Iam percipio sensum fabulae, qua Prometheus defectum è varijs animalium particulis animum principi limo, in­didisse fingitur, & immundiciem à verre, vafriciem à vulpe, rabiem à lupo, iracundiam à leone sumptam ap­posuisle stomacho humano: alioqui certè nunquam ho­mo tam belluinam naturam ostenderet. Sed simul illud intelligo feroces principum animos ingenuis artibus e­molliri, vitiosósque humaniore disciplina, generosáquo educatione corrigi solitos, vt alios exemplo suo dirig [...] ­rent, suisque praesidium & solatium subditis afferent.

Audieram, cùm jam puella regia educarer in aula pa­tres mei, elegantem fabulam, qua propter Helenam len­to Barbariae collisa bello fingitur Graecia. In qua sapiens Poëta saeuum Bellodae ludum, stultósque regum & popu­li taxauit aestus, caeteráque principum deliria, subditorum infortunia notauit: praecipuè graues discordias leui de causa motas, quarum principia libidinem, auaritiam, am­bitionem, vindictae cupidinem, imperijsitim grauiter ex­agitauit: adul [...]erum paridem, calchantem sacerdotem belli farem, vafrum Vlyssem, furiosum Aiacem, saeuum Achillem, iracundum Agamemnonem, Lapithas ebrios scitè descripsit, vt mores Graecorum in alijs cautè repre­henderet. In hoc theatro Graeciae senem [...]am Europam [Page 3] actam fuisse planè sentio atque perspicio, quae principi­bus Europaeis propter Helenam Romanam inter se dissi­dentibus externo Barbariae consumpta bello quotannis expecto meum interitum, nisi malis domi gliscentibus quàm maturrimè occurratur.

Videram autem post in orbe meo, populo Romano tum rerum Domino, republica libera Romam factam saepè scenam plurimarum hujusmodi Tragoediarum. Ilias esset recensere ciuiles discordias omnes alias ex alijs satas, ciuilium bellorum consequentium semina ab hominibus dominandi cupidis occultè jacta, vt vrbs illa nobilis alia­rum victrix suis tandem attrita victáque viribus, vel ab externo hoste timeret exitium, vel à praepotente patricio seruitutem. quod timuit, tulit. Nam hisce suis discordijs intestinis inuexit Hannibalem, euexit Caesarem. Non deerant, alij qui libertatem suam honestè defenderent, v [...] Cato & Brutus; alius qui specie defensionis persidè pro­deret, vt C. Pompeius, qui parem ferre non poterat, alius, qui palàm inuaderet, vt C. Caesar, qui priorem non fe­rebat, sibíque subigebat omnia, praeter atrocem animum Catonis, qui suis manibus mori maluit, quàm seruire quòd more maluit, laudo, quòd suis manibus, condem­no. Sed ita nec viuere potuit Cato post libertatem, nec libertas post Catonem. Inde grauer sequutae virorum illustrium mutuaeqúe caedes. Caesarem occidit Brutus, Brutum Antonius; Antonium Octauius, Octauius factus jam populi Romani dominus dominatum ad successores suos Caesares transtulit: quem Aquila tamdiù tenuit, do­nec vel desidia, vel dissidio Caesarum ferocissimis genti­bus Gothis & Vandalis Italiam inuadentibus, Hunnisque vastantibus Europam, occidentali imp [...]rio jam collapso,Valentinian [...] terti [...] imperante. aues reliquae nobiles suam quaeque plumam repetentes Aquilam jam propè implumem reliquissent. Quo tem­pore etiam Cornix ipsa permultas Aquilae plumas surri­puit: & posteà regijs inter sese discordantibus auibus, astutia sua saepè commissis, regias etiam pennas suffurata est. Ita Cornix surreptit superba plumis, furtiuis armata [Page 4] pennis ijsdem ipsis, quos spoliauit, imperatoribus ac re­gibus valdè terribilis euasit.

In hoc etiam speculo viuam illorum imaginem tem­porum, quae consequuta sunt, intueri licet, si statum Chri­stianae spectemus Ecclesiae. Nam postquam Christus cum Euangelio sua veniens aliam libertatem aliam orbi pa­cem dedisset, id est, spiritualem & coelestem, ejusque non vnum aliquem Apostolum principem sibi vicarium, sed omnaes ex aequo, monarchiam sibi ipse retinens; aristo­craticos custodes reliquisset, populus suis addictus vitijs liberatori pacificare bellis, rectores Apostolorum succes­sores de dominio inter se contendentes, primò vnum ex­tulere pontificem, cujus successores discordijs suis intu­lere Mahumetum, vniuersalis propè episcopi synchro­non. Non deerant aliqui ex huius pontificis decessoribus, qui libertatem Euangelicam etiam ad mortem defende­rent, alij partim aliundè partim ex illius sucessoribus orti, qui deprauarit, & perfidiosissimè proderent, vt Haeretici Arrius, Marcion, Eutices, Nestorius, Pelagius: donec ex illis planè compositus omnibus libertatem Ecclesiae pa­làm muasit ille Antichristus. quem dum quidam chri­stiane nobiles Bruti spiritualitèr jugulant, ab codem cor­poralitèr jugulantur. Ipse regnat intereà, & in innocen­tium sauguine tripudiat, non vt Octauius, sed vt Anto­nius: quod vtut ille, dum sibi dominatum quaereret, in­uitus induxit Octauium: sic pontifex dum de dominio contendit, vnum inuitus sibi totique Europae dominum imponet, vel dissidijs suis Europae dominis vnum indu­cet dominum O [...]tomannum. quod vtrunque Dens cle­mentissimus omen auertat.

Ac saepè quidem antehac ciuiles discordiae vestrae Ot­tomannum in meos sines attraxerunt: qui maximam mei partem orientalem praereptam Christo nostro possi­dendam dedit suo Mahumeto. & nuper bellum ciuile Germanicum inter Caesarem ac suos principes infoelici­tèr excitatum Osmundum imperatorem Turcicum fu­riosum adolescentem cum ingenti exercitu poene ouan­tem [Page 5] intulit in munitissimum orbis Christiani Antemu­rale meam, Poloniam. Quae res imperatori Turcico do­mum reuerso statim exitio fuit mallem fuisset imperio. Non sic semper regiones meas sibi finitimas, quas arator solitus scindere vomere, bellator insolens premeret vn­gula, sererétque sulcos meos non semine, sed sanguine, &, quod maximé lamentor, Christiano: qui ab imma­nis homicidae manu fusus, sinu misericordi receptus meo, ad Deum justum clamare de terra, & vindictam poscere non destitit. Donec Osmundus ferox, velut alter Sena­charib, post Iudaeam frustrà attentatam, domum reuer­sus ‘sus à suis confossus interijt. Nihil est sanguinis clamore vocalius, qui ferit ense, feré perit ense, quòd expian­dam caede caedem, cruore cruorem diuina mundi mo­deratrix justitia censeat.’

Sed nihil me grauius angit, quàm quòd duo populi ambo Europaei, ambo Christiani, bis vterini, semelortu, iterùm spiritu, in opprobrium deitatis Christi sui in meo rursùm vtero colluctentur, & tanquàm cadmaei fratres metuis concidant vulneribus. vtinam vt Christi gerunt nomen, sic imitarentur mansuetudinem. vtinàm in Christo conuenirent, saltèm eatenùs, ne propter fidem ad mutuas caedes concurrerent. sed nunquàm conue­nient. Ita meo semper periculo tumultuantur. ego rin­gor intereà, ego laceror in dies. Nec in cujus post Deum sinu justissimas deponam querelas meas, nisi in vestro, clementissimi reges, non reperio. Nullus adhuc rex Eu­ropaeus cruentas hasce lites componere laborauit, nisi Britannicus. Cujus vtinam caeteri reges piam & prin­cipe verè Christiano dignam moderationem retinerent. Sed vereor ne pontifex, & belli potiùs quàm verbi tu­bae sanguinarij Iesuitae Christianum optimi regis Consi­lium clàm impediant. Hìc filio cuidam meo non tam ars, quàm dolor & indignatio versum expressit. tanta rei indignitas, tanta fundi mei calamitas videbatur, vt exclamaret cum poëta pauculis verbis immutatis: [Page 6]

Scribit author satis locuples meteranus longè jam antè inter pontificem conuenisse, & inter non imperatorem Germanicum, sed archiducem Gretsianum, ducémque Bauaricum, vt id facerem quod fecerunt, id est, vt co­pias suas vario praetextu ad reformatam Ecclesiam eradi­candam conuerterent: quemadmodùm antè Paulus tertius Carolum quintum magnis & equitum & pedi­tum copijs adjutum suis ad eandem actionem commo­uisset. At nunc quidem Bauaricus Palatinatum à Pon­tifice quasi sumptus & laboris sui praemium, vt feudum ab Ecclesia tenendum accepit.

Non mirabar certè, pagana cum essem, factióque ma­gna jam esset in coelo, dea cum dea, deus cum deo litiga­ret, sic vt Saturnum patrem Iupiter filius de regno de­turbare dictus sit, Graecos & Romanos ethnicos talium vel exemplo daemonum, vel studio partium capitalibus interse odijs dissensisse. Sed cum pax jam esset in coelo, [Page 7] eámque Christus seruator noster cum Patre & Spiritu suo non modò voluntate, sed natura consentiens secum in terram detulisset, & cum doctrina, tum exemplo suis praeijsset, vt pacem inter sese atque amorem firmissimè colerent: christiana jam facta mirabar discordias inter Christianos tam mortiferas serí potuisse ac foueri. Sed si populus insaniret, & fureret, sacerdotes tam furiosos & insanos minimè putabam fore. Non erat nouum cum adulter Iupiter, incesta Iuno, Venus meretrix, fur Mer­curius, Mars homicida, pro dijs in orbe colerentur: sacer­dotes & populū trāsfusis è coelo vitijs dearum deorum (que) extitisse imitatores suorum. Sed cum potentissimus Dei filius omnes illos improbissimos daemones è templis suis ejecisset, idémque sanctissimus omnis continentiae, patientiae, humilitatis, mansuetudinis discipulis suis per­fectissimus author atque exemplar praeluxisset, speratam fore, vt discipuli, praesertim sacerdotes diuinum magi­strum suum propius exprimere moribus conarentur at­que effingere. Sed inducor, vt credam daemones iratos, quod Christus eos expulisset è templis suis, in quorun­dam sacerdotum immigrasse animos Christi spiritu de­stitutos, vt illos facibus suis ad omne flagitium atque fa­cinus incenderem. vt rex sapientissimus in visione tur­barum eorum cum idololatriam, tum homicidia vene­ficia, fornicationem, & furta graphicè depinxit.

Noueram multos hujus pontificis decessores sanam si­dem, purúmque cultum, sanctis moribus exornasse: próque ea side mortem à paganis imperatoribus illatam patientèr tulisse, quam nunc in alijs ipsi jamdiú crudeli­tèr persequuntur. Vnde accidit, vt ego, cùm Romam, cui priùs adhaeseram, à fidei cultusque sui puritate pri­mitiua perspicerem discessisse, ne, eodem cum ipsa tan­dem implicarer exitio ab ejus societate in reformatae Ec­clesiae sinum secesserim. Nam vt siquis in sole cum alijs ambulet, etiamsi aliam ob causam ambulet, fit natura ta­men vt coleretur: sic cum in renati Euangelij sole cum meis filijs obitèr ambulo, sentio me ipsa Christi spiritu [Page 8] sensim quasi coloratam. & sum nonnunquam in specu­lis, obseruans differentias vtriusque Ecclesiae, Pontificiae & Reformatae. Reformata nihil curat, nisi quod scri­ptum est; Pontificia adjungit etiam scripto, quod tra­ditum est. illa quid verum, haec quid vsitatum. illa quid pium, ista quid commodum, illa quid hominem aedifi­cet internum, haec quid delectet atque ornet externum. illa quid salutare spiritui, haec quid plausibile sensui. Nisi quòd statis jejunijs, cilicijs, vigilijs, flagris, coelibatu in­ternam immundiciem tegere, fictámque sanctimoniam affectare conetur. sed attendit illa, quid Deus mandet: ista, quid homo decernat. Grauis homo, sed homo. Ni­hil enim in papam animo dicam inimico denique refor­mata contrarium sibi errorem vel mulcta pecuniaria ple­ctit, vel carcere, vel exilio, Nisi cum perduelliorum jun­gatur: pontificia repugnantem sibi sententiam, quam haeresim appellat, capite plectit, ferro flamáque perse­quitur. Non satis, vt ego arbitror, consideratè. Nam isto nimio rigore, & Martyrum illustrauit patientiam, & regum elicuit misericordiam, & multitudinis vrsit de­fectionem. Suspicabantur enim omnes boni, non esse veram illam religionem, quae nisi tantae sanguinis effu­sione constare non poterat.

Et cùm mores vtriusque Ecclesiae considero, non ne­go suos reformatis esse naeuos: vitia erunt, donec ho­mines, quae tamen pontificij in reformatis vehementiùs, quàm par est, exaggerant, sed vt in veste candida labes & macula faciliùs, quàm in nigra deprehenditur: sic in vita euangelici peccatum faciliùs notatur, quàm in vita hominis pontificij: nec inficias eo, in reformatis ecclesijs, quae parsequutionis metu tenentur, astrictiorem esse: quae persequutiones metu liberantur, vt in rebus prosperis accidit, solutiorem disciplinam.

Sed pontifex in illis non peccata persequitur, sed fi­dem. Hic ego paucis pontificem appello, personam te diuinam dicis, vicariam Dei. Túne igitur, ô pontifex, sic animas instruis, vt corpora destruas? Hoc non est [Page 9] diuinitatem induere, sed exuere humanitatem. Non pontificem agere, sed carnificem, nec vicarium Dei sed diaboli. pastor vniuersalis dici cupis. Non verba sed res oportet praestat istuc mihi. Tria sunt pastoris munera, pascere gregem, orare pro grege, mori pro grege. Gre­gem autem vel fame, vel veneno enecare, gregem exe­cra [...], gregem deglutire atque deglubere, vtrum vobis, ô reges, pastoris an lupi partes videntur? At haeresim morte mulctandam putat, in quo semper principium pe­tit, & sumit pro concesso, quod positum est in quae­stione. sed nunquam bonis viris in Catholica ecclesia placuit, vt haeretici morte mulctarentur.August. epist. [...]27▪ voluerunt vi­uere, vt resipiscerent, non trucidari, vt perirent. multae leges imperatoriae latae, vt castigarentur, nullae vt occide­rentur. Dominus ipse non vetuit conuentus haeretico­rum dissolui, ora ijs obstrui, sermonis libertatem ijs prae­cludi: sed vitam eripi vetuit, vt ait Chrisostomus.Chris homilia in Ma [...]. 47. Quo crudelius Lateranensis Concilij decretum semper mihi visum est haereticis comburendis: blasphemos, idolola­tras, homic [...]as, perduelles lex diuina, & patrum consti­tutio morte mulctauit, haereticos corrigendos censuit, non occidendos, nisi Arrianos, qui Christi diuinitatem oppugnarunt, nisi Manichaeos, qui daemonem pro Deo agnouerunt; & sacram eucharistiam foedissimè conspur­carunt. Sed quae tandem est ista tam grauis haeresis, quam pontifexferro flammáque persiquendam statuit. Nisi pa­nem consecratum, inquit, deum tuum esse credideres, vstuladerê. Itane? guito panem post consecrationem, post etiam video fractum, Scripturam audio fundamen­tum fidei meae, cum sacramentum post consecrationem saepius panem, semel fructum vitis appellet, intelligo causam cur post remancat substantia, vt seruetur analo­gia: & tamen vstulabòr, nisi credider [...] verum id esse, quod sensus abhorret, ratio refellit, fides respuit? Num aequum putaret pontifex; vt ipsum Turca combureret, quòd deum suum deuoret? Minimé, credo. & tamen ipso alijs, nisi portentosum dogma verum esse credide­rint, [Page 10] ferrum flammámqum minitatur. Dura lex, vt filij mei occidantur, suspendantur, exsecentur, exurantur, nisi crediderint viuificum Christi corpus ab impijs, a mu­ribus, à canibus, a porcis comedi? Haeccine vobis, ô re­ges, ratio satis idonea videtur, cur tot hominum myria­des tam immanitèr trucidentur? O spectaculum diabo­lis gratum, hominibus vero atque angelis luctuosum. Interea pontifex, vt Pilatus, lauat manus suas, dicítque à se neminem occidi, sed haereticos à se condemnatos brachio saeculari puniendos tradi. En, reges, ad vos va­ser homicida omnem cum conscientiam sceleris, tum inuidiam facti sui transtulit.

Nondum filios meos reformatos ex professo plenèque defendo: Rogo primùm vt pontifex parcat humano sanguini: secundò, vt Europaeo: tertiò, vt Christiano. quia filij mei credunt omnia, quae continentur tribus symbolis, & qüatuor primis concilijs Tumenicis. Quod si pontifex humanum sanguinem sitiat, fundat Turci­cum, ne fundat Europaeum: fundat Mahumeticum, ne fundat Christianum. Athenienses prude [...]issimos ho­mines, cum externus immineret hostis, domesticarum omnium injuriarum amnestiam induxisse accepimus, vt conjunctis animis atque armis hosti communise oppo­nerent. Quod idem exemplum Romani veteres simili tempore renouarunt, cum Hanibal esset ad portas, vt quas injurias partes diuisae altera alteri remittere non pos­set, easdem omnes periclitanti jam communi patriae condonarent. Narro vobis, ex domestica discordia ve­stra, vana vates sim, Europae certum auguror interit [...]m. ventura probentur praeteritis. Nonne Constantinopulis in varias factiones dissecta, eóque recusans gazas suas in vrbis defensionem tempestiuam impendere ab immi­nentibus Turcarum copijs occupata atque direpta est? Nonne discordiae vestrae barbaros in Graeciam à vobis neglectam attraxerunt? Nonne graues vestrae contentio­nes hostem in Pannoniam à vobis desertam inuitarunt, caeterásque partes mei orientales? Nonne nuper ciuile [Page 11] bellum Germanicum post pugnam à nostris in Dacia in­foelicitèr commissam superbum tyrannum induxit in Po­loniam? O Graecia, ô Pannonia amissae nostro dissidio & desertione, ô pudor, ô domus Ottomanica probrosis altior Europae ruinis. Nonne si vestrae discordiae, vt coe­perunt, inualuerint, hostem astutum & potentem, & omnes rerum gerendarum opportunitates obseruantem in Austriam, & in Italiam iterum inferent, atque adeò in Viennam & in Romam ipsam inducent? ô papa non modò haereticorum, vt vocat, sed catholicorum suorum sacra pernicies. Hìc alius mihi filius meus communis periculi timore & dolore commotus graues hos [...]e ver­sus effudit.

Pontificium animum non mouebunt tanta pericula vel publica velsua; at vestros, spero, regales animos com­mouebunt. Videtis & rempublicam & ecclesiam quot­annis [Page 13] in stiminum adductas esse discrimen. quae quasi duae pupillae a Deo commissae fidei vestrae misericordiam vestram implorant: ecclesia pro vobis Deo quotidié supplicat, quemadmodum monuit D. Paulus,2. Tim. vt impe­rio vestro subditi vitam pacatam & quietam agant cum omni pietate & honestate. Quo loco Apostolus pacem domesticam pietatis & honestatis optimam nutricem esse censuit. Non est dubium, quin sit aliquod bellum justum, quod cum externis hostibus geritur, vt pia pace domi pertruamur. ideò bellum justum fidei exercitium, quod píj reges cum hostibus ecclesiae reíque publ. gere­rent, idem Apostolus existimauit. Heb. 11. Nec inficias eo, reges jure posse etiam rebelles subditos armis coër­cere sed homines quietos Deo suo ex verbi sui praescri­pto humilitèr seruientes, neg [...]que suo fidelitèr obsequen­tes ex pontificis vel imperio vel rogatu bellis affligere, periniquum videtur. Non r [...]di [...]re tales est opprimere, quid est igitur innocentes diuexare? verum ecclesiae cau­sam adhuc non agam apud majestatem vestram, cujus sta­tum plenius postea filij mei demonstrabant in qua aeter­na quidem omnium nostrûm salu [...] agintur: Nunc agam causam reipublicae, in qua temporalis omnium nostrûm incolumitas decernit. ponite vobis ante oculos Europae flebilem speciem,Respublica cal [...] ­mitosa. & ad commouendos animos vestros necessariam: vrbes meas captas, domos direptas, templa spoliata, matronas & v [...]gines constupratas, parentes co­ram filijs, filios coram parentibus trucidatos: omnia mihi vitae subsidia eripi, rem pecuariam destrui, agricul­turam deseri, mercaturam tolli terra latrocinium, mari pyraticam exer [...]eri [...] grassari pen [...]am, famem, pest [...]m, belli tructus acerbiss [...]mos: silere [...]g [...]s, jacere scientias, pollui mores nec hominum curam, nec Dei metum esse vllum: sed & rempublicam & ecclesiam tam lamenta­bilitèr affligi, vt carum status sanè, calamitosissimus vix longa videatur pace recreari posse. Hic vosigitur, ô re­ges & principes, respublica primum implorat. Caesar Augustus. Viuit in memoria grata Europae, sempérque [Page 14] viuet corum imperatorum gloria quamuis ethnicorum, quibus id propositum fuit, vt rempublicam copijs diui­tem, opibus firmam, gloria amplam, virtute honestam efficerent. Inter quos Caesar Augustus eminet, quem maximum bellatorem fuisse accepimus, qui vindicatis patris interfectoribus, victórque ciuilibus bellis omni­bus, nouissimè Antonio ad actium nauali pugna supera­to, quocum duodecim annos rempublicam tenuerat, triumphator orbis totius, pacísque perpetuae restitutor, per quatuor & quadraginta annos rexit imperium, agris vbertarem, artibus nitorem reddidit, vrbémque Romam optimis institutis & legibus magnifieisque operibus ex­ornauit, & septuagesimo sexto aetatis anno, cum quin­quaginta sex imperasset, nolae obijt: eò foelicior, quòd Christus seruator orbis potiùs sub pacifico Augusto, quàm sub belligero Caesare volucrit nasci: atque hunc pacificum principem parentem patriae primùm atque Augustum nominatum legimus. Sequuti sunt illum multi tyranni, qui rempublicam miserè dissiparunt, quo­rum exosa mihi memoria est: donec ventum est ad Fla­uium Vespasianum,Vespasianum. qui fessam atque labentem rempu­blicam recreauit: nam per docem annos, quibus impe­rio praefuit, singulari studio ac prouicentia rempublicam administrauit: Hierosolymis expugnatis domi cum Tito filio triumphauit.Titus. Nulla re vtilior reipublicae quàm quòd Titum successorem reliquit, delicias generis humani: cujus breuius imperium vt putabatur, perfidia fratris Do­mitiani, patri fratríque dissimiles, caede multorum illu­strium virorum inuisi, & tandem conspiratione sublati. duos Flauia familia justor imperio dominos genuit: ter­tium Caligulae simillimum aut Neroni, de quo scitè scri­psit nescio quis,

Nerua.At Nerua statìm, sed non diù solabatur rempublicam quam rexit anno vno, mensibus quatuor. de quo verè Martialis, [Page 15]

Quod additum est, quia tum propè sexagenarius erat. Neruae quidem accommodari meliús poterant preces illae, quibus Poëta adulabatur Domitiano.

Porrò nerua successore foelicior Trajano,Traianus. quàm Au­gustus Tiberio. quem talem progenitum vxoris impulsu non inuitus tamen reliquisse creditur successorem, vt Ti­berius Augustum facerer desiderabiliorem. quanquam ne Trajanum quidem sine exceptione laudamus. Tibe­rius Christianis mitior, quàm Trajanus, sed suis Traja­nus aequior, quàm Tiberius. Quanta autem fuerît in Trajano bonitas acclamationes principibus exhiberi soli­tae testantur, cum illis foelicitatem Augusti, bonitatem Trajani adprecarentur. quem etiam epistolis Plinianis fa­ctum erga christianos legimus mitionem fuisse. Sed ni­hil Antonino lenius, qui pij cognomen meruit.Antoninus. Nam per annos tres & viginti nullum sub eo bellum fuisse scribi­tur. Amor & timor gentium in eo certare videbantur. timebant gentes illi bellum mouere, quem vt numen pla­cidum venerantur. amari etiam se putabant ab impera­tore, quem non aneò gloriae cupidum videbant,Iacobus Britan­nicus. vt per aliorum damna caedésque cum appeteret. verè pacificus princeps, regum pater, septuagenarius obijt. Haeredem [...]utem inuenit non in familia, sed in republica M. Aure­lium Antoninum, non minùs paci deditum,M. Aurelius. sed magis bello vtilem, vt tum tempora reipublicae requirebant. Nam omni tum septentrione saeuiente, persis vastantibus orientem postquam illos per verum principem generum & consortem imperij attriuisset, Marconiannos & Qua­dos ipse de [...]ic [...], Christianae legionis adjutus non armis [Page 16] modò,Legio fulmina­trix Christiano­rum. sed precibus, vt ad senatum scripsit ipse, vnde christiana legio dicta fulminatrix, quae pluuiam à Christo suis, fulmen hostibus impetrasset, desideratissimus prin­ceps mortuus, tam incommodum reipublicae relinquens filium commodum ipse tam bonus hoc vno patriae, quod genuit, nocuit. vt contrà Heliogabalus monstrum gene­ris humani profuit hoc vno moriens, quòd orbus adop­tauit consobrinum haeredem Alexandrum Seuerum.Alexander Se­uerus. justissimum principem, qui illud & ore & opere chri­stianum theorema vsurpauit, quod tibi fieri non vis, alte­ri ne feceris. & aulicum quendam suum, qui multos sub­ditos quaestuosis sibi mendacijs expilasset, fumo suffo­candum censuit, quòd fumum vendidisset. sensit nobi­lis imperator, quod princeps non modo seipsum populo suo justum, sed omnes etiam ministros suos praestare de­beret. qui hostibus externis debellatis domi pacem aluit. princeps summa in viros bonos beneuolentia, &, quae praecipua dos principum, singulari in omnes cle­mentia, vt ejus incruentum fuisse dicatur imperium, christianis etiam fauit, Christi cultor occultus essem im­proba,Probus Impera­tos. si probum imperatorem omitterem, vltimum, quem afferam, ethnicorum, sarmentarum victorem ho­stium externorum, domitorem tyrannorum domestico­rum, adeo tamen pacis domesticae studiosum, vt ei sua quaedam inuidiam pepererit apud milites audita vox, ne­cessarios ampliùs non fore milites, vbi hostes deessent, quos nusquam virtute sua futuros, propediem sibi pro­pediem sibi promittebat. rectius fecisset, si siluisset, re­ctissimè cognomen probi meruit, quem omnes norunt caeteram liberalissimum tantum ciuilis fuisse parcissi­mum sanguinis.

Proposui vobis, ô principes christiani, clarissima spe­cula, in quibus patres, aut decessores vestros, atque adeò vos etiam ipsam ipsos conspicere possitis: qui rempu­blicam: pace, ac omnium rerum opulentia, &, quod longè maximum est, justitia & honestate & artibus in­genuis florentem conseruarunt, domitis priùs externis [Page 17] hostibus, & perduellibus interdum bello repressis. vt imperium Augusti non minùs verè, quàm elegantèr ab Horatio depictum versibus pueri legistis.

Caeteráque ab eodem in odo altera de pacato Caesaris imperio scripta dulcissimé: ode 5. car. 4. ad Augustum vt tandem in vrbem rediret. quibus ego fideles Anglos nuper vsos credo versibus, vt peregrinantem suum desy­deratissimum Carolum dom [...]m reuocarent.

Caeteráque pacis domesticae commoda sub pacato Au­gusti Poëta venustissimè descripsit imperio cujus in curia floruerunt multi clarissimi doctissimique homines mae­cenas,Lollius. Pollio, Varius, Virgilius, Lollius vir excellens ne in caeteris magis notis insistam, cujus animus rerúmque prudens, & secundis temporibus dubijsque rectus, vin­dex auarae fraudis, & abstinens ducentis ad se cuncta pe­cuniae, confúlque non vnius anni, sed quoties bonus at­que fidus judex honestum praetulit vtili, & rejecit alto dona nocentium vultu. Quam vellem vestrae multos ha­berent curiae Lollios? non sic saepè justitia, non sic saepè bonus imperator venderetur. porro Lollius beatus habi­tus, non multa possidens, sed Deorum muneribus sa­pientèr vtens, durámque callens pauper [...]m pati, pejus­que letho flagitium timens. optimum sané, purpuratis aulicis exemplar, quise non suis bonis liberalitèr largien­dis, sed alienis injustè rapiendis beatos existimant, cum multi sapientes ethnici nummorum aceruos putarint esse nihil aliud, quàm fortunae ludibria & temporum mune­ra, nec tam eorum expet [...]erint abundantiant, quàm & in vtendo rationem, & in carendo patientiam. vnde Lol­lius [Page 19] vir integer & verè magnanimus, mori potuit ex tem­pore pro charis amicis, pro dulci patria. O doceat ethni­cus aulicus christianos aulicos. dignum vero Augusti curia curialem.

Quod de Domitiano Martialis elegantiùs scripsit, quàm veriùs. sed in Augustum quadrare optimè poterat: cu­jus longa foelicitas quibus est optata principibus, ijs illius egregia virtus imitanda. Possuntne Galli hoc speculum in manus sumere, & non statim in illo magnum illum Henricum quartum suum contueri? qui nunqu [...]m ciui­lem sanguinem fudit nisi inuitus & gemens, & in campo resistentem: qui constituto imperio protexit reforma­tos, quos sibi semper fidelissimos esse cognosset, quo­rum etiam fidem Ludouicus martis hujus dignissimus filius erga majestatem suam expertum syncerissimam vi­deo, & semper experturum elle non dubito: cujus te­gia clementia, quam nuper illis ostendit, cum ipsum om­nibus chariorem, tum regnum ipsi suum stabiliús, mul­tò firmiùsque dubioprocul efficiet. omnes in filio pa­trem, in patre filium amant, alterum cum patre speran­tes Augustum futurum, nisi fortè patrem Caesari similio­rem putent, quàm Augusto. Possuntne Angli hoc spe­culum tollere, & non statim Elizabetham magnam illam suam nunquam fatis laudatam principem contemplari, cujus quadraginta quatuor anni totidem Augusti paci­ficé imperantis annos exaequarunt? quae regina majora gessit sedens in cubiculo, quàm multi reges in campo bella gesserunt. Sed hanc aeterna dignam memoria prin­cipem alio & suo loco celebrandam censeo. Possuntne omnes Britanni hoc speculum capere, & non statim in illo magnum illum Iacobum suum pacificum principem intueri, qui tot annos in Scotia primùm, deinde in An­glia, pacis opulentiae, justitiae, literarum, patriae parens foelicissimé regnauit, vt Augusti annos excesserit. de quo etiam alio loco & suo plura mihi ad justam illius [Page 20] laudem statuo esse dicenda. Sed hìc videtis aliquot chri­stianos principes (ne caeteros, quos suo loco grata cele­brabo, praeteritos quisquam putet) veteres illos, quos dixi, paganos egregios principes, non exaequasse modò, verum etiam superaste; in ijs beneficijs temporalibus, quaem terrenam rempublicam contulerunt.

Ecclesia.Sed quanti ista sune, si comparentur cum illis aeternis beneficijs, quae christiani imperatores in coelestem rem­publicam, id est, ecclesiam congesserunt? Nam quid si frugibus, si mercibus abundarem, si vijs à latrocinio, ma­ribus a pytatica liberatis pace perfruerer opulentiae ma­tre, quid si magnificis aedificijs, bonis legibus, probis mo­ribus, ingenuis artibus exornarer, & intereà carerem sa­na fide, puro cultu, sanctis precibus, incorruptis Domini sacramentis, quibus mihi solatium viuae, tum gloria mortuae solo Christi merito parta communicetur? quid, inquam, illa mihi terrena beneficia prodessent omnia, hisce coelestibus destitutae? si hìc beata viuerem ad tem­pus, & post misera perirem in aeternum?

Itaque ne Dauidem, Iehosophatum, Asam, Eze­chiam, Iosiam, Iudaeae pijssimos principes commemo­rem, qui hostibus externis bello fusis vnà cum pace ve­rum Dei cultum restitutum domi conseruare studue­runt: relictis paganis christianos imperatores videamus.

Constantinus magnus.In quibus elucet Constantinus, qui meritò magnus dictus est: qui crudelissimis tyrannis, imprimisque Ma­xentio ciuium & christianorum oppressore sublato, inde abrogato idolorum cultu, Christum ab omnibus colen­dum praecepit, templáque illius sacratissimo numini ere­xit, Nicaenam coëgit Synodum, qua profligauit Arria­nam haeresim, Christíque Dei fidem constituit, Romani episcopi diócesin suis terminis circumscripsit, Can. 6. Constantinopolim extruxit, nouámque Romam appel­lari jussit, barbaris bello domitis domi pacem stabiliuit, vno parùm cautus, quòd moriens inter tres filios diuisit imperium, quod vni soli tutiùs commisisset. Ante Con­stantinum episcopi Romani persequutionem ipsi tule­runt, [Page 21] non alijs intulerunt: fidem christianam à Paulo re­lictam fideles maximam partem paranymphi vt castissi­mam virginem vel sanguine suo defenderunt: nondum insolens ille primatus, nondum imaginum adoratio, nondum angelorum & sanctorum inuocatio, nondum purgatorium commentum paganicum, nondum peregri­nationes religionis ergò susceptae, nondum indulgentiae, nondum monstrosa panis transubstantiatio, nondum car­nalis localisque Christi in sacramento praesentia & man­ducatio nondum impia missalis oblatio, nondum idolo­latrica sacramenti eleuatio atque adoratio, denique non­dum peccatoris justificatio per fidem & opera Romanam ecclesiam inuaserant, in sola Iesu Christi fidem à Paulo Apostolo fundatam: eam religionem, & politiam, quam apostoli reliquerunt, sacra synodus confirmauit, Romana ecclesia primò tenuit, post expulit, reformata retulit, Constantinus omnibus haeresibus ejectis solam authori­tate imperatoria propugnauit. Itaque edixit, vt haereti­corum templa euerterentur vniuersa: nullóque loco vel publico vel priuato conuentus haereticorum permitteren­tur. Ita non modò idola gentium, sed falsas illas de Chri­sto opiniones, quae erantidola haereticorum, Arrij,Euseb de vita Constan. lib. 3. cap. 63. Mar­cionis, caeterorúmque haereses profligauit. postea Con­stans ejus filius imperator occidentis solam religionem orthodoxam Arriana exacta penitus haeresi defendit:Constans impe­rator occiden­talis. & Constantio fratri suo Arriano imperatori bellum indixit,Socr. lib. 4. c. 16. nisi Athanasium restitueret.Soc. lib. 5.c.. 2. Iouianus recusauit ijs impe­rare,Iouinianus. qui fidem recusarent christianam integram profi­teri. Ego, qui sum christianus, inquit, non possum esse vobis imperator, qui estis discipuli Iuliani.Gratianus. Gratianus primo in imperium ingressu, cum omnia plena Arrianis videret, quibus leges Valentis patrui sui libertatem atque animos addidissent, generalem veritus tumultum, si tot statim & subitò depressisser, Necessario potiùs quàm li­bentér cuique religioni libertatem ad tempus atque im­munitatem permisit. Sed constituto post imperio, jun­ctus Theodosio mandauit, vt omnes perpetuo haereses [Page 22] obmutescerent,Odi. titulo 5. lege omnes. diuinis & humanis legibus interdictae, vt nemo diutiùs vel docere vel discere prophanam do­ctrinam praesumeret. venationibus vacans Gratianus, sic tamen vt reipublicae regendae, Ecclesiaeque moderandae curam non remitterer.Theodosius se­nior. Theodosius senior imperij con­sors, Gratiano dolis maximi sceleratè interempto, Valen­tinianum fratrem quamuis Iustinae matris instinctu Arria­nam haeresim amplexum Constantinopolim ad sese vnà cum matre, fugientem fidelissimè viuerem adjuuit, non fatis posteà gratum adeò saeuientem in Dei seruos frustrà eum exhortante Theodosio. qui tamen Valentiniano ju­niori imperium asseruit, Maximo Gratiani interfectore, Eugenio Valentiniani oppressore sublato, militante illi aethere, & conjuratis in ejus auxilium ventis, vt poêta elegantèr cecinit, victoriam adeptus, quemadmodùm Elizabetha regina similem victoriam consequuta ean­dem virtutem ostendit,Theodosij & E­lizabethae reginae comparatio. quam Theodosius, qui extermi­natis haeresibus vnam fidem orthodoxam, ejecta barbarie liberales disciplinas, externo hoste domito pacem dome­sticam coluit, & Damasum Syrisium, Anastasium episco­pos Romanos in causa Flauiani intercedentes rejecit, vt Elizabetha pluribus in causa Christi fortissimè restitit. Theodosij filij duo Arcadius & Honorius patris sui pie­tatem ac virtutem imitati eliminatis haeresibus religionis christianae veritatem in imperio solā legib. suis cōstitutam defenderunt. Sed quia magna jam de veritatis & ecclesiae possessione contentio ingrauissit: eam ego quaestionem doctissimis quibusdam filijs meis, quò majestati vestrae sa­tisfiat, solide disceptandam relinquam. Interea majesta­tem vestram supplicissimè demissimèque obsecro, vt huic sanguinario pontifici, & furijs belli Iesuitis tan­tispèr obstruatis aures vestras, dum illi causam suam ege­rint, & innocentiam declararint. Hìc me pontifex, vt anum querulam & satidicam incusauit, quae non solum illius scelera publicè perstringere, sed fata praecinere quo­dam modo ausa fuerim, praecipue verò, quod Iesuitas se­nis amores ac delicias acrius pupugerim. Inuehitur [Page 23] etiam in stultum illum oratorem & vanum poëtam Lu­theri aut Caluini Catulum, (vt ministros Euangelij vo­care solent) qui hauc personam imposuerit, Europae, vel vt terrae, rei insensatae, vel si viuam attulerit, petulanti illi foeminae quondam Tauri cujusdam concubinae, quem postea Iouem appellabant, vt authore crimen eleuaretur, à quo posteà secti nomen orbis scitè singebant indítum foeminae, vt probrum facti honore tituli tegeretur. Hìc silicernium clamabit, siccinè decrepitam & deliram anum quasi Sybillam induci querentem apud vos (ô reges & principes filij mei charissimi) patrem vestrum odiosissi­mis sanè conuitijs & contumelijs onerantem? primò me vetula vafrum homicidam vocat. quamobrem? quòd ex decreto sanctissimi Concilij. Lateranensis oecumenici haereticos igni, si fieri possit, si non possit, ferro brachij saecularis tollendos esse statuam, non igitur ego fundo sanguinem christianum, sed haereticum. & meos Iesuitas sanguinarios appellat. eadem ratione medicos suos san­guinarios appellet licet, qui quò febrem pestilentem pel­lant, plus putridi sanguinis interdum, quam ipsi vellent, mittere coguntur: crudeles autem medicos intemperans aeger facir. Ego verò grauissimos patres in extrema mun­disenecta à Iesu datos Iesuitas judico medicos peritissi­mos curandae ecclesiae tàm grauitèr aegrotanti: quae di­uinas apostolicas, ecclesiasticas traditiones superbè reji­cit, solo Dei verbo scripto à se exposito contenta, cum verbum Dei sit partim scriptum, partim traditum. Ita Scriptura non totalis fidei regula, sed partialis supplenda traditionibus, sine quibus ne Scripturae quidem ipse suam obtinent firmitatem. vnde fit, vt ecclesia prote­stantium teterrima laboret haeresi,Vt D. Giffardus. quam Calumo Tur­cismum meritò possumus dicere, verè gangraenam, quae tam latè scripsit, vt totum corpus in periculum adducat, ideoque exsecandam atque exurendam statuimus cum apostolo,Vt exponit le­cum Alanus Car­dinalis in Apo­logia. & haereticum hominum de vita esse tollen­dum, vt monuit D. Paulus, Haereticum hominem post vnam aut alteram admonitionem de vita, hoc est, de vita [Page 24] tolle: & vt angelus monuit D. Petrum in illo lintei viso animalium pleni,Vt Baronius in excommunica­tione Veneto­rum scribit. occide & manduca. Non est enim ista. occisio crudelitas, sed pietas atque synceritas. Quid? quod necessitas istam nobis extorserit seueritatem, exper­ti enim estis hanc sectam haereticam seditiosam esse & re­bellem. vnde copias Europaeas antea semper vnitas no­uis hisce opinionibus videtis esse destractas ac debilita­tas, vt mirer anum stolidam à quo laesa sit nescientem, crimen reformatorum, vt vocat, filiorum suorum, qui reuerà Turcis Europam prodiderunt, in me ac meos tam impudenti mendacio transtulisse. porrò vbi fuit, obse­cro, secta ista vestra ante Lutherum? quae cum Turcicas opes auxerit, & in Europam saepiùs inuexerit, excinden­da priùs nobis est, deinde Turca communibus catholi­corum armis aggrediundus. Doleo tantum expendi ca­tholici sanguinis, vt extirpetur haereticus: sed ita ne­cesse est, tantóque merito vobis, ô reges, in coelo major acquiritur gloria, quibuíscunque contigerit in campo contra tam obstinatos haereticos pro catholica ecclesia mortem oppetere. Mea catholica ecclesia est, mea igitur christiana, quam tu tam saepè jactas. filijs autem hisce tuis non christianis, quia non catholicis, sed haereticis & apo­statis idem regero,Tertullianus de praescriptione aduersus haere­ticos. quod olim antiquis haereticis Tertul­lianus, qui estis? aut vnde venistis? quid in meo agitis non mei? mea possessio est, prior possideo, diù possi­deo: haec à Christo in Petro fundata ecclesiia, Christi promissione munita, Christi prece firmata, ne vnquam a fide deficiat: quam Diuus Paulus toto orbe celebra­tam scribit fuisse. Haec visibilitate, vniuersalitate, vetu­state, vnitate, successione pontificum à Petro, & infalli­bilita [...]e cathedrae clarissimè discernenda ab obscuris, & inuisibilibus, nouis ac diffectis haereticorum coetibus. Ac, si altiùs libeat ascendere, meam ecclesiam esse assero se­men mulieris, quae contritura erat ex promissione caput serpentis,Versio vulgata. Lutheranam & Caluinianam esse semen ser­pentinum, quae calcancum mulieris mordeat. nos esse cultores deiparae virginis, Caluinistas sanctissimam vir­ginem, [Page 25] matrem Dei concuclare: meam esse arcam Noae, extrá quam nulla salus expectanda est: meam esse Abra­hae legitimam conjugem, Caluinianam vt pellicem ex Abrahae domo pellendam esse:Mariana lib. 3. de institutione Regis. Meam esse veram Iudai­cam, quae summo pontifici adhaereat, Caluinianam esse, Hieroboamiticam, vel Samaritanam,Rhem in Ioh. 4. quae sacerdotibus ducibus ex populi foece sumptis ad vitulos planè defece­rit: denique meam esse ecclesiam Christi, domum Dei, columna & firmamentum veritatis, apud me depositam sacram Dei veritatem,Rhem. in locum 2. Tim. 3. quae ab episcopo ad episcopum descendens velut à manu in manum mihi tandem tradi­ta est. Depositum hoc à vestris postulamus. quaerimus quorum episcoporum manibus tradita sit vobis veritas ista quam vos praetexitis. qui quasi per saltum supra an­num millesimum sexentesimum vigesimum tertium re­uehuntur, vt illam repetant scilicet ab apostolis. Mea sacerdotum ordinatio, mea injunctio, mea vocatio, mea missio: vestri ministelli non ordinati, non vncti: non vocati, non missi currunt, personae merè laicae, quae nec ligare, nec soluere conscientias peccatorum, nec coelum illis vel aperire possunt, vel claudere. mea clauis, meum coelum, meus denique Christus ipse, vester clauis abyssi,Vt Bellarmin. probat. vester puteus, vester antichristus, Lutherus ille apostata monachus, cujus tu mihi nomen impudentissimè affin­gis, stella illa, quae de coelo in stygium puteum deciderit, illa refuga, qui apostasiae ab apostolo Paulo memoratae dux antesignanus extiterit. Hìc ad extremùm praeterire non possum inscitiam ineptissimi rhetoris à quo anus in­ducitur poenam deprecans priùs, quàm culpam depel­lens; quam cum audio vestras misericordias imploran­tem, suauis mihi quaedam videtur scriptoris insania: sed cum sentio meo meósque jesuitas anili manu missis ab illo punctum aculeis, esfraenata videtur esse malitia, quam vel per aliquem meum jesuitam palàm, vel clàm fortassè commodiùs per aliquem jesuitam, vt loqui solent, po­tentem meum corde, suum specie vlciscendum censeo. Vobis autem, ô charissimi filij, authorsum, vt hujusmodi [Page 26] famosorum libellorum authores grauissimè puniatis: ne regium post nomen infament, vt nunc pontificium: fractisque jam Bohemicis, Germanicis, Gallicis haereti­cis, caeteros suo loco & ordine demetendos putecos. & ramis jam propè defractis, ad stirpem ipsam excinden­dam animum appellatis. Memineritis haereseos in An­glia, si à primo Elizabethae haereticorum patronae miser­rimae numeraueritis, praeterisse jam annum clymacteri­cum; Iacobum Regem acriorem fortiorémque haere­seos defensorum factum esse cum natura sua, tum etiam experientia mitiorem. Nec suos ferre posse tam multos in Anglia & in Scotia feruidiusculos puritanos, prote­stantes autem vt vocantur, homines ferè moderatiores esse, nec illos rigidiores caluinistas admodùm probare, vt solebant, esse nonnullos ibidem occultos, vt apertos in Belgio Arminianos, qui Caluinistas non ferunt, mul­tum vt commodi nobis ex illorum occulto dissidio pos­sit accrescere. Nihil autem à rege clementissimo & pru­dentissimo mali metuendum, nisi illum sui domini & populus Puritani in regni concilio congregati exacerba­uerint. Haec apud suos secretò ferè pontifex.

Quibus separatim singulis, vobis arbitris, ô potentis­simi sapientissimique reges, per doctores eruditos & pios breuitèr respondendum censeo: rogo, atque obsecro majestatem vestram, vt illos benignè audiatis. si priùs ego pro meipsa pauca respondero. Scitum est excurrere in personam, vt sophistae in scholis solent, cum causam probare non possint. Probabile videbatur Papam ea mihi objecturum, quae objecit: me personam ineptam esse, quae coram vestris excellentijs causam filiorum meo­rum agerim. praeuideram, fore, vt Europam illius pater­nitas, vel alius ejus nomine matrem suam terram stupi­dam diceret. eò credebam aptiorem vt illum terrae fi­lium admoneret, quemadmodum ipsum ortam de terra bestiam notar Apocalypsis: nec dubitabat apostolus Paulus diuina quadam prosopopeia terram sub onere peccatorum gementem inducere.R [...]. [...]. Nam cum adeò gran­des [Page 27] peccatores, vt est pontifex, non audiant coelum, au­dient terram: vt prophetae coelum & terram inducunt contra sceleratos hujusmodi contestantes, & multa qua­dam eloquentia conclamantes, & si homines obmute­scant, lapides loquentur, & immanem Apocalypticae bestiae crudelitatem coarguent. prospexeram etiam fore, vt facetus pater, & vt quidam ex eodem ordine nomi­nabatur bonus socius animum suum in senecture iuueni­lem vetere illa fabula oblectaret,Bon compagnion. quae fingit Europa re­giam & cum simplicem virginem tauri specie deceptam à Ioue vitiatam fuisse, eóque, secti nomen orbis acce­pisse. Quod si verum fuit, id tamen à te probro objici Europae minimè decuit, à te, inquam, qui senex forni­cator Mathilda & Lucretia testibus, alijsque multis saepè conuictus es.

Sed fuerit mater tua Magdalena, matrémne tuam senem jam & Deo deditam improbus filius infamares? falsúm­que ei Taurum verus saepè taurus objiceres? Sed ponti­ficis, vt Iouis latialis sanctitas, aut cardinalis aut jesuitae grauitas nullam hujusmodi suspicionem admittit. Nul­lus eorum vnquam tanquam falsus amphitrio indutus ve­sti famulari decepit maritum, vt permoleret vxorem; nullus eorum patrem delusit vigilantem filiae custodem Aerisium vt in gremium Danaes per impluuium conuer­sus in precium deus carnalis aureo velut imbre deplueret. Sed nolo istam coram tantis excellentijs mouere camari­nam, quam tamen à suis Mantuano, Palingenio, Vrsber­gensi, Platina, immo Bernardo etiam ipso sic motam vi­deo, vt pontifices omnibus putere videantur. verùm sa­cerdotis lutulenta vitia non excutio: truculenta exagito. Cum protestantes interrimit, haereticum sese ait sangui­nem fundere, non christianum. & Paulum allegat au­thorem saeuitiae, cujus est illud, haereticum hominem post vnam aut alteram admonitionem deuita, hoc est de vita tolle: vt interpretatur Alanus cardinalis. & Petrum, cui [Page 28] dictum est, occide & manduca, vt Baronius cardinalis exponit in gratiam Venetorum, confice Venetos atque disperde. O duos verè dignos diabolo sacellanos. & haere­sim pontificij gangraenam vocant. cui ne serpat longiùs, vstionem dicunt sectionémque adhibendam esse. & je­suitas aegrotae ecclesiae medicos appellant, quod vt fe­brem pestilentem pellant, multum putridi soleant mit­tere sanguinis. Haec causa est, cur me tam acerbè tradu­cat saeuus iste pontifex: & meum Amanuensem Lutheri & Caluini latulum appellet, nec immeritò, qui sacrile­gum furem allatret. cujus notat inscitiam quòd me priùs induxcrit deprecantem poenam, quàm culpam depulis­sem: perinde ac si multae protestantium apologiae non extarent, quibus suam fidem atque innocentiam defen­derunt. Sed grunnit bestia, quia se compunctum hisce sentit aculeis, & minatur id, quod multis fidelissimis ministirs intulit, quorum famam & vitam boni reges eò magis tuendam putabunt, talium conuitijs & insidijs appetitum.

Sed audite jam, precor, filios meos, qui totam cau­sam sustinebunt. Ego tam indocta sum, quàm ipse papa: sed illi ex clero Anglicano Romae domitore excitati cum Europae. tum ecclesiae matris vlciscentur injuriam, eòque magis, quia pontifex per suos emissarios jesuitas, multis nobilibus ecclesiae reformatae partibus, quasi ramis abscis­sis, nunc Britannicam quasi caput causae, & stirpem ex­cindere callidissimè conatur.

Detrabat, eccle­siae naturam, membra, partes distinctè descri­bens.Primus est D. Thomas Theogeometra, qui ad sacram Normam exigens omnia, Scripturam ita efferet, vt nihil de ecclesia detrahat: ecclesiam componens ad Scriptu­ram, vt horologium ad solem, non Scripturam ad eccle­siam, vt solem ad horologium. fidem vt rem mensura­tam mensurae, Scripturae adaequatam, eáque neque latio­rem, neque contractiorem defendens: Christúmque v­nicum ecclesiae cum fundatorem, tum fundamentum e­uinceus, cujus potentissimo spiritu ex judaismo, paganis­mo, haeresi, & cumprimis antichristianismo ecclesia ternata [Page 29] quodammodo, deinde renata Dei beneficio viuit multis in locis, & viget in magna Britannia: quae mul­tas alias ecclesias transmarinas jam afflictas efficacissimè consolatur, Deóque precibus suis ardentissimis supplicis­simè commendat.

Secundus est D. Daniel Filaretes, qui reti suo ex sacris literis sanctisque patribus affabrè concinnato, non mo­dò pisces, sed piscatorem ipsum capit, qui multos ante pisciculos inescasset: omnésque horum verborum ho­monymias, in quibus latent mortis insidiae, (ecclesia, ca­tholica, protestans, orthodoxa, haeretica, schismatica, vi­sibilitas, vniuersalitas, vetustas, vnitas, successio, infalli­bilitas) aptè enucleatèque distinguit atque dissoluit: acu­leata tractans omnia illustrique breuitate: Ita termino­rum hononymijs aptè dissolutis, vtri parti ecclesiae chri­stianae catholicae conueniat nomen, meliùs intelligetur. simulque via planior & facilior aperietur ad grauem tra­ctationem consequentem, in qua, postquam ecclesia Bri­tannica ad vicium versibus descripta est.

Tertius Doctor Franciscus Albio ecclesiae reformatae originem, seriem, fidem, cultum, modum originis, qua­litatem indolis, jus haereditatis, vicissitudinem condi­cionis, pulchritudiuem ordinis atque regiminis ab Ada­mo ad Christum, à Christo ad hunc diem vsque succin­ctè accuratèque deducet: quam poëta quidem christia­nus, quemadmodum prophetae veteres res graues & san­ctas versibus exprimere solebant, grauissimo carmine de­scribet.

Hinc aditus atque janua patefiet alteri tractationi ma­ximè necessariae, in qua particularis origo ecclesiae Ro­manae primitiuae ex diuinissima diui Pauli ad Romanos epistola, & quoad fidem, & quoad cultum, & quoad mores, presse dilucidèque explicatur: quas partes sumet quartus D. Richardus Lucetes, vt inde postea ecclesiae Romanae modernae à seipsa defectio juxta apostolicam commīnationem demonstretur: cujus caput à D. Paulo & D. Iohanne propheticè descriptus ad viuum grandis [Page 30] ille antichristus, viua Romani pontificis effigies, quem­admodum a doctore quodam Anglicano delineatur li­bro, qui papae speculum inscribitur: & à filio quodam meo ad extremum hoc loco versibus expingitur.

Ex praemissis quintus Doctor Iohannes Ipreduxes probat causas nostrae à Romana moderna ecclesia separa­tionis fuisse, primò justas, deindè necessarias, postremò nos non tam à Romana ecclesia, quàm à Papatu disces­sisse, ad Romanam verò ecclesiam primitiuam, a qua mo­derna, dijecerit, redijsse. Nec esse verbalem, vt putatur, sed realem inter pontificios & protestantes differentiam, sic, vt, qui eorum opiniones reconciliare conatur, perin­dè faciat, ac si reconciliare studeat Christum & Antichri­stum. Simul aetatem cujusque antichristianae haereseos, qua coeperit, notabit: & primarias aliquas haereses ex Scriptura subtilitate solida confutauit.

Hinc sextus Doctor Neouillus Aculeo neutralitatem exagitans, & duarum in eodem regno religionum sibi contradicentium permissionem solidè refellens induci­tur: primò gladium acuens spiritualem ad conuictam hanc antichristianam haeresim resecandam; nefas, enim esse, vt cum Christo cohabitet antichristus: secundò gladiū acuens ciuilem ad injustam antichristi violentiam propulsandam, periculosum enim esse ecclesijs reforma­tis, ne, dum pugnant singulae, vincantur vniuersae, id est, quam ad rem christianus poêta quidam afflictissimum Palatinatus deplorat statum, & regis reginae que Bohe­micae velut secundae Deborae virtutem justa laude cele­brat, & periculosissimum ecclesiae Belgicae vicinae sta­tum, vt armis suis Britanni subleuent, cohortatur.

Vt autem omnia agantur ordine, Exorat Europa re­uerendissimum & honoratissimum patrem, velùt alte­rum scaeuolam vt huic sermoni moderator interesse di­gnetur, qui reges primò pontificios gram [...]tèr modestè (que) commoneat, vt quamprimùm è Babylone discedant: aut, saltem à fundendo protestantium sanguine, quem ex superiore disputatione non haereticum & seditiosum, [Page 31] sed christianum & catholicum esse constiterit, mentes manusque cohibeant: deinde reges & principes prote­stantes, si pontifex & pontificij vim injustam facere per­seuerent, excitet, vt ad defensionem oppressae jam eccle­siae copias suas atque arma conjungant: vtrisque pro­ponat rempublicam & ecclesiam, quasi duas pupillas à Deo non permissas potestati, sed commissas fidei suae, quarum reges patres nutricios, & fideles tutores esse conuenit.

Necessitatem autem hujus tanti negotij nobis Europa demonstrat impositam esse à duplici hostium genere, qui jampridem in ecclesiae corde ac visceribus haeserunt, v­num genus est jesuitarum & sacerdotum, alterum lega­torum, quos cominaeus totidem exploratores recté esse dicebat.

Iesuitarum examina vetus amicus noster papa summi­sit nuper in Angliam, qui disputationis simulatione re­bellionis fauillas dolosis cineribus obtectas flabellis suis clàm identidem ventilarent. Inter quos eminent Pisca­tor quidam & dulcitius, alter Cantuariensis archiepi­scopus scilicet, alter Eboracensis à Romano pontifice praestitutus, nisi forsan ipsi commentitium diploma pro­tulerint, vt mulierculae simplici, quam ad monialis ve­lum suscipiendum incitabant, citiùs imponerent, duo egregij impostores, quorum alter multos, pisciculos & pisciculas omnium generum cepit:Teste Netlamo. Teste Domina. Read. Nec solùm viros & foeminas proselytos & proselytas, sed possessiones atque haereditates proselytas fecisset, nisi fraus illius bonis qui­busdam viris tempestiuè suboleuisset alter, cum data o­pera venisset ad doctum quendam & pium equitem per­uertendum, & eques cum eo de transubstantiationis ar­ticulo disserere voluisset, pugnam cum valente aduersa­rio palàm & turpitèr detrectauit, superbè rejiciens do­ctores suos objectos, Quid ego curo Scotos & Camera­censes? qui quamuis abeuus retractus ad equite redire noluit, ideòque etiam à suis, quos secum attulit, chole­ricus asinus meritò nominatus. Nimirùm se jactat in an­gulis [Page 32] iste Dulcitius dulci vino veneni guttulas instillans, & labra poculi melle illinens, vt a simplicibus imbiba­tur jucundiùs: sed cum in potentem fidem inciderit, contremescit. Vterque jesuita nostris crudelis satis: Au­ditus enim est vterque, saepè cum diceret, fore breui, vt fasces cariùs venderentur, intelligentes tantam eorum copiam necessariam futuram ad haereticos comburendos. O duos auarissimos & saeuissimos daemones. Habent illi multos alios socios, vt fabrum falsum, qui noricum pro­cudit ensem, quo grex Palatinus juguretur, hominem vanum & praefidentem, qui sex heroas ecclesiae reforma­tae D. I. Reynoldum, D. Whitakerum, D. Fieldum, D. Sparkum, D. Bilsonum, D. Fulconem vnus omnes debellandos sumpserit, cum ne vni quidem par esse po­tuerit docto ministro Euangelij, Ambuloni, verè perito peripaterico, quem tamen faber iste falsus ad certamen prouocauerat, clamans ante pugnam protestantes nec ec­clesiam habere nec fidem, in pugna tam hebes & plum­beus, vix vt in tota disputatione legitimum conficere syllogismum potuerit, ad eas redactus angustias, vt caput suum perfricans se planè confusum coram omnibus fate­retur. Et tamen iste Thraso non vt cautus Horatius ag­gredi voluit singulos ductores nostros, sed vt temerarius dares vniuersos. Adde Sclopetam qui cum pulueri suo tormentario ignem admouerit, totam inflammabit eccle­siam. Cujus calicem incantatum è diaboli manibus ere­ptum, Ioh. 6. tam multis & veris circumstantijs detexit, vt propter egregias imposturas dignus jesuitarum ordine censeatur. Praetereo, caeteros salios sacerdotes & jesuitas, regnum turmatìm subingreslos, quod propediem aureos sibi dies pollicerentur, vae autem Angliae vani augures praenunciarent. Sed his hij sophistae nihil proficere po­tuissent, nisi nigrum quendam synonem valdè pragma­ticum, habuissent, cujus gratia niterentur. Quò major ne­cessitas vobis incumbit, quibus Ecclesiae Anglicanae cu­ra commissa est, cum tot intus lupi sint, gregibus vestris diligentissimè prouidendi.

[Page 33]Potestis obliuisci quid jesuitae disseminauerint, id, cu­jus mentionem facit ipse pontifex, religionis in Anglia, si à primo Elizabeth numeretis praeterisse jam annum climactericum: ejus igitur interitum instare, vel certè jam appropinquare.

Haec quidam christianus Poëta, lamentabiles excel­lentissimorum patrum exitus, qui Anglicanae ecclesiae fidem sanguine suo consignarunt, animo contemplans, vix siccis oculis exarauit carmina. quae me certè vehe­mentèr commouerunt.

Nihil est, mei filij, quod ego magis exopto, quàm vt pax secura simul & religio pura, cum in orbe meo toto, tu in magna Britannia cumprimìs perpetuò floreant. vt Ecclesia sit firmamentum reipublicae, respublica propug­naculum ecclesiae. Sic dum respublica res terrenas com­modat ecclesiae, ab ea recipiens coelestes largissimè Deo soeneratur. rectè dicitur finis esse praestantior destinato, non ecclesia propter rempublicam, sed respublica pro­pter ecclesiam. Dicam ampliùs, & verè. Non ecclesia propter mundum, sed mundus propter ecclesiam. Deus [Page 37] vnus & trinus duas sibi domos condidit, in quibus ipsius gloria resplendesceret, mundum & ecclesiam. constan­tem ex membris duobus, angelis atque homine. mun­dum creauit speculum diuinitatis suae, gymnasium sa­pientiae, aerarium opulentiae, armamentarium potentiae, amphitheatrum gloriae nobilissimum. angelos antiquis­simos coeli municipes, quasi sibi seruos à latere, specta­tores praesentiae, participes beatitudinis, satellites pote­statis. hominem colonum terrae, sed candidatum coeli, epitomen mundi, consortem angeli, imaginem sui. vt si primam angelorum atque hominis consideremus origi­nem, angeli non carnati homines, homo incarnatus an­gelus dici rectè possit. Mundus igitur propter angelos atque hominem, id est, propter ecclesiam: angeli atque homo, id est, ecclesia propter Deum: quem & celebrare teneantur, vt principium primum à quo omnia, & glo­rificare, vt finem vltimum, ad quem omnia. Deus enim author omnis naturae, omnis veritatis, omnisque virtutis: radix essentiae, lux scientiae, fons disciplinae,: à quo for­mantur entia, informatur scientia, reformatur conscien­tia. vnde tres artes humanae, quibus schola tantoperè gloriatur, physicè, quae tractat naturas entium, logicè, quae format notiones mentium, ethicè, quae tradet nor­mas actionum. Hìc Deum parumpèr contemplemur, quatenus seipsum patefecit, vt principium entitatis, quo­modo sit operatus, certè, vt actor omnipotens, è con­trario producens contrarium, ex nihilo aliquid, ex tene­bris lucem, ex confusione ordinem, ex deformitate pul­chritudinem, ex imperfectione perfectionem. Deus au­tem vt creator naturae integrae, ita recreator corruptae. in cujus redemptione per Christum tota se Dei sapien­tia, potentia, justitia, veritas, misericordia, vno verbo, diuinitas pleniùs & illustriùs, quàm in creatione pate­fefecit. Nam cum quidam angeli primùm à Deo defe­cissent, facti jam diaboli malitia sua in suáque damna­tione justè relicti, inuidia moti hominem induxerunt in rebellionis suae societatem, quem quamuis voluntariè, ta­men [Page 38] non malitiosé peccantem Deus data promissione benedicti seminis caput serpentis contrituri admirabi­liter reparauit. Hinc, vt mundus ex nihilo, sic Adamus, antea factus à Deo, ex peccato post refictus, cujus perfe­ctio anima animae ratio, rationis religio, religionis fides, fidei Christus. In quo etiam boni angeli ministratorij spiritus constituti sunt ecclesiae, id est, ijs qui haeredes sa­lutis futuri sunt. Sic à Deo bis omnia, mundus & crea­tus & redemptus: quin igitur ad Deum multò magis referantur omnia? & cùm non modò mundus & angeli seruiant, sed Christus ipse mundi angelorum Deus se impēdat ecclesiae: quin igitur principes hominum primi seruire seséque totos impendere tuendae ecclesiae Christi summum esse honorem putent? qua collabente, decus reip. collabatur necesse est. Gloria decessit ab Israele, vt ait Phineae conjux. 1. Reg. 4. Nam arca domini capta est. Sic ego vobis inclamo mei filij, atque vtinam tam altè clamare possem, vt orbis exaudiat, si arca domini, id est, Euangelium Christi, si ecclesia Christi custos Euangelij, ab hisce vel intra latentibus, vel extrà grassantibus Phili­stinis propter Israëlis peccata capiatur, (quod autem fa­ctum est, id potest fieri) Israelis gloria discedet, majestas imperij dissoluctur. Respublica & ecclesia simùlstant & cadunt. vnum & commune periclum, vna salus amba­bus erit. Ruere ecclesia non potest, quin eodem respu­blica labefactata motu concidat. Libet igitur breuiter vos affari ijs versibus, quibus poëta palladium suis tuen­dum suasit.

Dei spiritus ex verbo vobis persuasit Euangelium per Christum caelitùs ad vos esse delatum: palladium caeli­tus delapsum humanus persuasit error. & tamen tuendi palladij sui quanto desyderio Romani veteres teneban­tur? Idem etiam error illos induxit, vt putarent de caelo Ancylia descendisse. Vobis autem arma spiritualia ex Dei armamentario sumpta, vera Ancylia, Dei spiritus è caelo [Page 39] subministrat. Cauete igitur ne veritatem & ecclesiam Dei vobis cognitam & concreditam vel timore deseruis­se, vel desidia perdidisse, vel perfidia prodidisse Dei ho­minumque judicio coarguamini. Vos scitis, vos, in­quam, scitis hanc esse veram ecclesiam Christi, quam ha­betis: sunt quidam principes, qui negent, ideóque à Romano pontifice instigati inscientesillam persequun­tur. Vos humilitèr docete reges, in quam exitiali cum sibi, tum vobis ipsis errore versentur. At jesuitae libris vestris aditus obstruent ad reges. At reges libros prohi­bitos si sapiant, & auidius quaerunt, & rectius legunt. At vos deterret regum majestas, at inuitet humanitas. Qua­rè, reuerendissime atque honoratissime praesul, te vehe­mentèr exoratum volumus, vt hanc causam tua cum au­thoritate promoueas, tum prudentia modereres. Nihil enim vel pietati, vel dignitati tuae congruentius facere potes. Hìc reuerendissimus pater, cum zelo gloriae Dei, tum fide erga regem Britannicum, ejusque progeniem singulari commotus, vt justo pióque satisfaciam Europae siue mandato, siue desyderio, facilè inducor, vt faueam instituto vestro; doctissimi viri. Author igitur vobis sum, vt apud reges non est contenta verbis, sed non pau­cis openbus: quae quoad theoriam est breuis & facilis, quoad praxim longa & difficilis: atque efficitur longior infinitis hominum traditionibus, & spissior intricatis scholasticorum argutijs. Sed minimè decet regias aures talibus minutijs distineri. veritatem autem è spinosis al­tercationum quasi dumetis ex [...]rahi cupio, & in aequa re­solutionis planiciè collocari: re [...]ecari superflua, proponi necessaria, immo vero dubia & probabilia praetermitti, certa & indubiaseligi, quae pietatem & sanctimoniam sa­piant. Nec, noua, sed noue tractetis omnia, sic vt Chri­stum apostoli, apostolos patres, patres scholastici sequan­tur: voi cum Christo & apostolis patres & scholastici concordant, recipiantur, vbi discordant, relinquantur: nec testimonia congeratis siue argumentis, nec vrgeatis argumenta sine testimonijs, religioni habentes egredi [Page 40] cancellis illis, quos Scriptura vobis ipsa circundedit. Ma­neat ecclesiae catholicae sua dignitas, maneat Scripturae sanctae sua majestas: Ecclesia est creatura Dei Christi spi­ritu regenita, & Scriptura est epistola Dei ad creaturam Christi spiritu inspirata: veritas Scripturae propheticae & apostolicae de Christo basis & fundamentum est eccle­siae catholicae: ecclesia catholica columna & firmamen­tum est propheticae ac apostolicae veritatis. Sustinetur autem non fundamentum columna, sed columna funda­mento. Sua igitur Scripturae firmitas priùs constet ne­cesse est, quàm extare incipiat ecclesia: qua de re, mi Theogeometra, tu, si me audies, breuitèr & plenè disse­res, vt huic toti sermoni vestro solidum jaciatur funda­mentum. Tu igitur, quem ego semper sacrae Geome­triae studiosissimum esse animaduerti, ordire pensum tuū. Tum theogeometra mihi quidem semper, inquit, res mensurata mensurae adaequari debere visa est. Fides est res mensurata, Scriptura mensura. Fides igitur Scriptu­rae adaequata esse debet, neque latior ea, neque contra­ctior. Itaque memini Paulum diuinum apostolum, qua­tuor aduerbijs sapientèr vsum, quibus fideles admoneret, vt fidem suam intrà Scripturae sanctae limites contine­rent: suprà,Suprà. plùs, contrà, praetèr. Monuit Corinthios, vt ne saperent Supra id quod scriptum est. orthodoxus igitur non sapit suprà id quod scriptum est, patet ex apo­stolo Paulo. episcopus Romanus sapit suprà id quod scriptum est, patet ex Concilio Tridentino, episcopus igitur Romanus non est orthodoxus. Monuit idem Thes­salonienses vt nec plùs,Plùs. nec minùs, ad Euangelium Chri­sti consummandum, quàm scriptum esset admitterent. Vae, inquit Christus illis qui libro Dei quicquam ad­dunt, vae illis, qui quicquam detrahunt. Ego, ô Deus, Scriptura duce, vsque ad Christum Iesum accedo, non vltrà pergo. Iudaeus non eousque pertingit, papista vltrà procedit. Quid est enim aliud papismus, quàm li­mitis à te in Christo praefixi transilitio? quid sunt enim papae, noua decreta, quàm mera additamenta? Iudaeus [Page 41] igitur minùs, papista plùs credit, quàm oportet. Hic limes, hic terminus sapientiae nostrae, fides in Christum Iesum. qui vel minùs, vel plùs quàm scriptum est siue de Christo, siue de ecclesia credunt, timeant vae illud ad­dentibus & dementibus destinatum. Quam rationem fidei suae à protestantibus Deo redditam christianus poë­ta quidam pauculis expressit versibus, vt memoriae tena­ciùs inhaereret.

Quod si Christus nihil apponi voluit Euangelio suo,Contra. vt imperfecto; certè nihil opponi voluit, vt falso: omnis enim additio imperfectionem infert, oppositio falsita­tem. Monuit igitur Apostolus Romanos, vt obseruarent & deuitarent haereseon & scismatum authores, qui con­tra doctrinam à se praesertim in illa diuinissima scriptam epistola quicquam inducerent. Verùm admonuit Gala­tas, eósque Anathemate confixit, non solúm qui contrà, sed qui praeter ea, quae ipse tradiderat,Praeter. & Galatae accepe­rant ab illo, quicquam docuissent: si non modò contra­riam & aduersam, sed aliam ac diuersam Euangelij do­ctrinam inuexissent. quod Augustinus sic exponit, siquid intulissent praeter ea quae in Scripturis legalibus & euan­gelicis tradebantur, adeò tremenda districtio, vt seipsum & omnes apostolos, immò ipsos angelos innodaret, si qui non modò contrà, sed praeter illud euangelium, quod Paulus scripto tradiderat, & Galatae acceperant, docere praesumeret. Quòd si nec suprà, nec plus, nec contrà, nec praeter id quod scriptum est admitti debet aliquid a [Page 42] nobis in causa fidei cultusque diuini, quamuìs ab aposto­lis, quamuìs ab angelis afferatur: certè Scripturam san­ctam non partialem, sed totalem fidei canonem & regu­lam esse necesse est, & hoc primum nobis esse creden­dum, nihil esse, quod extra Scripturam credere debea­mus. Non nego in externo ecclesiae regimine, in casu ordinis atque rituum, piae traditioni & consuetudini pa­trum acquiescendum esse: sed in interno ecclesiae regi­mine, in casu fidei cultusque diuini, soli Scripturae sanctae adhaerescendum esse contendo. Qua in parte argumen­tum à Scripturae authoritate negatiuè ductum valere de­bet. Non tale quicquam Scriptura docuit. Non est igi­tur credendum. Non tale quicquam Scriptura praecepit, non est igitur faciendum. Exempli causa. Cui vnquam angelorum dixit Deus, filius meus es tu, id est, filius na­turalis ab aeterno generatus. Non est igitur quisquam angelorum filius ejus naturalis. Sic negatiuè ab authori­tate Scripturae argumentatur Apostolus Heb. 1. vers. 5. Quando, inquit Deus Dauidi, tecum vel cum illis judi­cibus Israëlis ambulans, dixi, domum mihi cedrinam extruite, 1. Chron. 15. Non igitur à te, qualiscunque tua fuit intentio, cedrina domus extruenda fuit, quae fuit tum pars cultus diuini, juxta regulam Dei à Mose tradi­tam, quidcunque praecepero, id solum facito. Siquidem Scriptura sancta omnia cum principia fidei, tum praece­pta vitae continet. Itaque D. Paulus scripturis veteris Testamenti, quas Timotheus à puero norat, Timotheum sapientem ad salutem fieri posse disertè affirmat. vnde sic infero. In sapientia perfecta rei cujusque scientia verti­tur. At sacr [...] literae possunt Timotheum sapientem fa­cere ad salutem. perfectam igitur salutis scientiam con­tinent. & quidem tam exactè, vt neque aliam doctri­nam, quoad materiam tradi sinant, neque alitèr quoad formam. puram & purè. puram, quoad partes, & purè, quoad modum. Duplex est enim hujus salutaris sapien­tiae corruptela, vna directa, indirecta altera. directa, cum Dei doctrina hominum mendacijs mixta Dei doctrina [Page 43] esse definit, vt cum componitur vel ex philosophicis commentis, vel ex humanis traditionibus, vel ludaicis rudimentis. indirecta, cum retenta materiae puritate do­ctrinae forma corrumpitur ascititio fuco, vel logicalium argutiarum, vel rhetoricalium cincinnorum, qui graui­tati & majestati hujus salutaris sapientiae minimè conue­niunt: vbi non modò falsos, sed vanos doctores notat Apostolus. illos praedonibus comparans, qui gregem fraudulentèr à caulis abigunt: hos cauponibus, qui vi­num aqua miscent, vt illi venenatam, isti dilutam theo­giam propinantes vel multum obsint, vel parùm prosint. Vtrosque salutaris Scripturae sapientia rejicit, illos appel­lans impostores, qui vel philosophica figmenta, vel tra­ditiones humanas, vel judaica rudimenta cum euangelij substantia commiscent: hos verò tribus nos inurens, qui formam euangelicae sapientiae corrumpunt. 1. quòd ex­inanimant virtutem crucis, 2. quòd eneruent spiritus energiam. 3. quòd adulterent euangelij castitatem. quis igitur perfectionem salutis disciplinam, quam sacris lite­ris comprehensam postulet? praesertim quum omnem Scripturam affirmet Apostolus à perfectissimo Christi spiritu inspiratam. vnde [...]oncludit perfectissimam in ea salutis scientiam comprehensam. Nam cum primò di­xisset, Scripturae veteres Timotheum sapientem facere potuerunt ad salutem, quod aequipollet hijs verbis, ac si sufficientes esse dixisset: addit ex abundanti totam Scri­pturam diuinitùs inspiratam vtilem esse, id est, sufficien­tèr vtilem ad docendum, ad redarguendum, ad corrigen­dum, ad instituendum in justitia.Gal. 5. Iam omnis perfectio christiani fide constat, quae per charitatem operatur. Fi­des autem erit perfecta, si vera doceantur omnia, & falsa refutentur. Charitas integra, si vitia reprehendantur om­nia, & omnis justitia informetur. At Scripturae sanctae sunt non modo vtiles, sed sufficientèr vtiles ad haec om­nia, ad docendum, ad redarguendum, &c. Sunt igitur sufficientèr vtiles ad omnia in quibus christiani hominis perfectio continetur. Addit in extremo, vt homo Dei [Page 44] sit ad omne opus bonum perfectè instructus. exertisme­nos. Quasi diceret, possunt Scripturae sanctae Timothe­um virum Dei diuinae voluntatis intetpretem ad omne opus ministerij sui perpolire atque perficere. ergò mul­tò magis quemlibet discipulum christianum. Eadem enim est mensura fidei in populo, & doctrinae in mini­stro. Nihil tenetur populus discere & credere, quod mi­nister non tenetur docere & tradere. At Scripturae san­ctae possunt perficere doctorem. ergò multò magis disci­pulum christianum. Non me latet quas praestigias jesuitae nectant, vt hunc locum obscurent, & nobis primarium causae subsidium eripiant: vrgent personae circumstan­tiam. Aiunt Apostolum non dicere omnes homines ab­solutè sacris literis, sed te, te, inquam, Timothee, sa­pientem fieri posse ad salutem, te, inquam, quem priùs viua voce informaui, qui firmitèr credidisti omnia sub­stantialia capita doctrinae, & omnem necessariam praxi­mi disciplinae christianae. Secundò solas veteris testa­menti Scripturas intelligi dicunt, quas Timotheus a puero nosset, sufficientes fuisse non cuiuis homini, sed Timotheo: nec sufficientes Timotheo per se ipsas, sed perfidem Iesu Christi, id est, junctas cum doctrina chri­stianae fidei, quam Timotheus viua voce traditam, à Paulo audierat & crediderat. & si verbum, vtilis posteà sumatur pro sufficiens, tamen non sequitur, inquiunt, Scripturam solam esse sufficientem fidei regulam cuique homini sed Timotheo homini Dei, qui priús plenè in­structus & firmitér fundatus per traditionem in omni­bus substantialibus & fidei & vitae christianae partibus extitisset. vnde traditiones Scripturis adjunctas facere totalem fidei regulam concludunt, & non Scripturas so­las. Traditiones autem diuinas, apostolicas, & ecclesia­sticas faciunt, quas Scripturis non modo comparant, vt pares, sed componunt, vt partes: immò etiam antepo­nunt, vt sine quibus ne Scripturae quidem ipsae suam ob­tineant firmitatem. vnde conficiunt, Scripturam in tra­ditionem vltimò & finalitèr resoluendam esse. Respon­deat [Page 45] Apostolus, Scis, inquit, ô Timothee, à quo didice­ris, id est, à Paulo, qui nihil te docuit extrà ea, quae Mo­ses & prophetae praedixerunt.Solutio sophi­smatis. ergo traditio Pauli fuit scripta traditio, quam jesuitis fatentibus ex veteribus Scripturis Timotheo commendauit. & haec Paulina tra­ditio per Beraeenses ad scripturam Mosaicam & prophe­ticam exigenda fuit, id quod Spiritus sanctus laudat in Beraeensibus, quòd scrutarentur congrueret cum Scri­ptura, Necne. Ergo Paulina traditio vt ex Scriptura de­sumpta, sic ad Scripturam examinata. Quod si Paulina traditio ad Scripturam examināda fuit, quam Paulus im­mediato Spiritus inctinctu docuit: quanto magis traditio­nes pontificiae, quas papae Sp. sanctum ementientes suo tantùm spiritu fundunt, ad sacras literas exigēdae sunt? At vrgent personalem circūstantiam, quae si Pauli doctrinam restringat ad Timoth. certè illa personalis circumstantia, Vos recipite Sp. sanctum, restringit illam potestatem ad apostolos, non igitur extendit ad successores. & in loco illo ad Thessalonicēs. Tenete traditiones, quas vos didicistis, &c. illa personalis circumstantia traditiones restringit ad Thessalonic. non igitur jam extendit ad Romanenses. Ita isto nouo suo commento non modò scripturas, sed etiam traditiones perdiderunt. At loquitur Apostolus de Scri­ptura veteris Testamenti. fateor. sed non de sola loqui­tur. quia tum cum Paulus hanc epistolam scripsit paulò ante mortem, magna pars noui Testamenti tum extabat. Sed esto, loquutus sit de sola Scriptura veteris Testamen­ti. Vrgeo propiùs aduersarium & justo. Quòd si vete­res Scriptuae potuerunt facere Timotheum sapientem ad salutem, quantò magis nouae veteribus adjunctae verita­tem & exhibentes & explicantes potuerunt? At suffi­cientes esse non poterant ne Timotheo quidem ipsi per se, nisi per fidem Iesu Christi, id est, vt ipsi interpretan­tur, junctas cum doctrina christianae fidei quam Timo­theus viua voce traditam à Paulo accepisset & credidis­set. absurdè. fides in Christo Iesu, vel pro dono fidei sumitur, vt Heb. 4. verdum ijs non profuit, quia non erat [Page 46] mixtum cum fide, vel pro doctrina noui Testamenti, vt 1. Cor. 15. quae scripta est, nunquam autem pro tradi­titione non scripta. & hinc ex concessis argumentabor a fortiori, si vetus Scriptura sufficiens ad salutis sapien­tiam consequendam. multò magis noua veteris exhibi­tio atque explicatio sufficiens fidei regula censeri debet. id quod patres & scholastici saniores apertè docuerunt. Sed consultò patrum testimonia praetermitto, plenitu­dine lucis, quae in ipsa Scriptura inest. Contentus ad Scripturae plenitudinem demonstrandam. Neque tamen inficias eo, veritatem Dei priùs viua voce traditam fuisse, quàm literis consignatam. Eodem enim modo Deus & mundum illuminauit & ecclesiam. Triduò Deus mun­dum illummauit sine sole. Et Deus duobus annorum millibus eoque ampliùs ecclesiam docuit sine Scriptura. quarto die Deus lucem illam primogeniam & disper­sam in corpus solare collegit, vt orbem semper posteà per solem illuminaret. Sic lucem illam verbi sui, quam nouis subindé reuelationibus per patriarchas velut à ma­nu in manum traditam conseruauit, tandem Spiritus in­stinctu, Mosis manu Scripturae quasi globo solis inclusit, vt ecclesiae semper postea sola Scriptura ad beatam im­mortalitatem praeluceret, quae tota veteri Testamento comprehensa est. Eodémque modo Christus priùs, quam opus redemptionis peregisset in cruce, verbum re­demtionis ipsi caelesti voci Iudaeis promulgauit, nihil au­tem ipse scripsit, sed est vsus apostolis prius vt legatis ad gentes, deinde vt librarijs, qui summam Euangelij voce traditam praesenti ecclesiae, scripto commendarent futu­rae. Quid autem interest inter Christum scribentem, & apostolos vel euangelistas Christi spiritu scribentes, vt loquitur Augustinus? Summa. Quod si tota Scriptura a spiritu Christi authore perfectissimo inspirata est, si ple­nam salutis sapientiam continet, si sufficientèr est vtilis ad omne verum docendum, & omne falsum redarguen­dum, ad omne vitium corrigendum, & ad omnem justi­tiam informandam: Denique si potest Timotheum ho­minem [Page 47] Dei ad omne opus ministerij sui plenè instru­ctum absoluere & consummare: sequitur necessariò Scripturam esse fidei morúmque regulam & normam perfectissimam.

Posito igitur hoc prophetico & apostolico fundamen­to superstruitur ecclesia domus Dei, columna & firma­mentum veritatis, vt scribit apostolus. Nam si funda­mentum ecclesiae Scriptura, tum columna orbis ecclesia, vt rectè Chrisostomus. Hìc praestigiatores jesuitae con­trà disputant, Scripturam ex ecclesiae traditione pendere, suámque sumere firmitatem. Quòd si fides apostolica Scripturis, inquiunt, Scripturae verò perpetua ecclesiae traditione nitantur: finalis & vltima fidei resolutio in Traditionem facienda est. verum primum, verum igitur & secundum. Quod quàm futile sit argumentum ex ar­gumenti retortione constabit. Si fides apostolica eccle­siae traditione, & ecclesia ejusque traditio Scripturae au­thoritate nitatur, finalis & vltima fidei resolutio in Scri­pturam faciendam est. At secundum propositionis hypo­theticae membrum ipsi verum confitentur. Interroga, qua authoritate confirment traditiones suas, statìm illum locum ex secunda ad Thes. epistola proferunt. Tenete traditiones, &c. percontare quo testimonio ecclesiae in­fallibilitatem confirment, statim illum ex prima ad Ti­motheum epistola locum proferunt, ecclesia est columna & firmamentum veritatis. Ita cum ecclesiam, tum tradi­tionem Scripturae authoritate stabiliunt. ergò fatente aduersario non Scriptura in traditionem, sed traditio in Scripturam vltimò & finalitèr resoluenda est. Quatuor sunt officia ecclesiae circà Scripturas, primum, vindicis vt internoscat; secundum, interpretis vt exponat. ter­tium, custodis vt asseruet. quartum praeconis vt promul­get: vnde quoad officium rectè describitur, columna ve­ritatis. elogio monetur officij. Nec tam dicitur, quid semper faciat ecclesia, quàm quid semper facere debeat. quod apparet ex ipso contextu. De qua enim ecclesia lo­quitur apostolus? De Ephesina, in qua Timotheus ve­lut [Page 48] in specula constitutus est. At illa mortuo Timotheo amisso aureo suo candelabro, veritatis lucerna penitùs extincta, proh dolor, in Mahumeti damnabiles errores & miserrimam seruitutem delapsa est. O timeat Romana fatum Ephesinae, cujus apostasiam imitatur.

Ecclesiae membra personae sacrae. Ecclesiae partes res sacrae.Iam ecclesiae membra sacrae personae sunt, non do­ctores modo, sed discipuli. Res sacrae sunt partes eccle­siae, vt verbum Dei, mysteria, gratiae caelestes, fides, spes, charitas, poenitenita; noua obedientia. Non igitur vlli sunt ecclesia, quà homines, sed quà fideles. Corpora & animae nostrae non faciunt nos membra ecclesiae, sed fi­des & obedientia. Non sumus ecclesia ratione carnis & sanguinis, quae sunt de terra: sed ratione veritatis & gratiae, quae sunt è coelo. vnde Apostolus ecclesiam fa­miliam fidelium & sanctorum appellat. Fideles autem esse non possumus, nisi vocati, vnde ecclesia suum nomen accepit. vocati extrà per verbum Dei, inquam, non per verbum hominis: verbum autem Dei duplex, promis­sorium & mandatorium. promissorium, cui credamus: mandatorium, quod faciamus. Fides, inquit Apostolus, ex auditu, auditus autem per verbum Dei. Credi ver­bum Dei non potest nisi audiatur: nec audiri nisi praedi­cetur. praedicatio igitur & auditio verbi organa fidei. Verbum autem Dei triplicem rationem habet, seminis, alimenti, medicamenti. seminis, quo in peccato natu [...] regenerêre: alimenti, quo regenitus nutriare: medica­menti, quo aeger persanêre. verbo veritatis mysteria gra­tiae necessariò sunt annexa, baptismus & coena dominica, baptismus regenerationis, coena nutritionis sacramen­tum: vtraque sigilla fidei nostrae, tesserae professionis ex­ercitia sanctitatis. Sed frustrà verbum annunciatur, & sa­cramenta administrantur, nisi spiritus Christi intùs ope­retur, & per haec organa efficaci operatione sua fidem, spem, charitatem nobis ingeneret, fidem, qua fundetur ecclesia domus Dei, spem, qua erigatur, charitatem, qua consummetur: vt pie dixit Augustinus in hunc locum, domus Dei credendo fundatur, sperando erigitur, aman­do [Page 49] perficitur: quas ille praecipuas partes caelestis aedificij, id est, Ecclesiae Catholicae partes facit.

Hinc emergit Ecclesiam Christi respectu personarum,Triplex Ecclesiae distinctio respe­ctu personarum. qua talium, triplicem distinctionem habere: primi Ciues Ecclesiae, quam Apostolus ciuitatem Dei, caelestem Hie­rusalem appellat. Sunt electi Angeli atque homines, vnde Apostolus definit Ecclesiam conuentum vniuersalem An­gelorum & primogenitorum conscriptorum in Coelis. Ec­clesia sursum, Ecclesia deorsum, Ecclesia sursum in omni­bus Angelis Sanctisque defunctis triumphantibus in Coe­lo, Ecclesia deorsum in omnibus militantibus in terram, vt August. in Ps. 137. Igitur in Symbolo proximam Tri­nitati stare oportuit Ecclesiam, vt Domino domum, vt Deo Templum, vt aedificatori Ciuitatem, quae hic neces­sariò pro toto sumetur, vt ait Augustinus de Catechisan­des rudibus, cap. 30. Non pro parte, non solum pro illa parte, quae peregrinatur in terra, sed pro illa, quae perma­riens in Coelo ab eo tempore vsque, quo creata est, adhae­sit Deo. Simul addit cum Apostolo, nos qui peregri­namur in terris, vnam cum illis Ciuibus Angelicis facere Ciuitatem. Cum ipsis inquit, Angelis sumus vna Ciuitas Dei, cujus pars in nobis peregrinatur, pars in illis opitu­latur, Aug. de Ciuit. Dei lib. 10. cap. 7.

Secunda distinctio Ecclesiae est, quae censetur populos Dei, in toto orbe diffusus, omnes sanctos annumerans, qui ante Christi aduentum in orbe vixerunt, omnes qui fuerunt, sunt, futuri sunt, Ecclesia sunt, inquit, Corpus Christi, non quae hic aut illic, sed quae hic & vbique per totum mundum: neque quae est hoc tempore, sed quae ab Abele ad illos qui posthac nascentur & credent in Chri­stum vsque ad finem mundi totus Sanctorum coetus ad vnam Ciuitatem pertinens, quae est corpus Christi, & cujus Christus est caput, Psal. 62. quae Catholica dicitur.

Tertia distinctio Ecclesiae, quae tempore & loco circum­scribitur, vt particulares Ecclesiae, Hyrosolymitana,Aug de vnitate Eccles. cap. 11. An­tiochena, Corinthiaca, Ephesina, Romana, Ecce, inquit Augustinus, in Ecclesia sunt Ecclesiae, quae sunt membra [Page 50] illius vnius Ecclesiae per mundum vniuersum dispersi, multae sunt Ecclesiae, & tamen vna Ecclesia, & ita multae, vt sit nisi vna. Haec est triplex personarum distinctio, ex quibus Ecclesia consistit.

Distinctio Ec­clesiae respectu partium.Sed est alia distinctio rerum, sinè quibus personae Eccle­siae membra esse non possunt, immo siue quibus ipsa Ec­clesia non potest esse, quae Regnum Dei dicitur, Regnum autem Dei est justitia, pax, & gaudium in Spiritu Sancto, vt inquit Apostolus, intelligens hos esse fructus, haec, effe­cta Regna Dei: quod minatus est Christus, fore vt à Iu­daeis auferretur, Regnum Dei à vobis auferetur, inquit. Vnde constat cum verbum veritatis, & sigilla gratiae aufe­runtur ab vllo populo, populum, illum Ecclesiam Dei es­se desinere. Christus enim regnat in Ecclesia sua per spiri­tum sine quibus homines Ecclesiam esse non possunt. In corpore naturali quamuis spiritus & facultates membra non sint, sine illis tamen membra, nec vitam, nec motum, nec sensum habent, nec actionem erunt vllam. In corpore mystico bomines fideles membra sunt, sed media & orga­na quibus fiant & seruentur membra Christi, sunt pura verbi praedicatio, & recta Sacramentorum administratio, sine quibus nec vitam, nec motum, nec sensum spiritua­lem habemus vllum, nec actionem edere possumus. Nam membra sunt mortua nisi fide viuant, nisi gratia crescant, nisi amore capiti suo coalescant, nisi ad illius voluntatem per obedientiam moueantur, & quamuis membra non sint, at sunt compages & commissurae, sunt arteriae, ner­ui, venae, quae vitam, motum, sensum, sanguinem & ro­bur tribuunt corpori Christi, quod est Ecclesia, & nunc principales corporis facultates, & partes [...]censeri debent. Non sunt extrema solum ornamenta & gemmae, quibus Christi sponsa decoratur, sed sunt semen ipsum & alimen­tum, semen quo concipitur, alimentum quo nutritur, syncerum lac, è duobus testamentis tanquam vberibus profluens, quo Ecclesiae alitur infantia, solidus cibus, quo virilis aetas quotidiè roboratur: anima planè & forma Ec­clesiae, quae ad illius constituendam essentiam requi­runtur, [Page 51] non vt vestes quaedam splendidae, quae ad es­sentiam constitutam accedunt, vt illa pulchra acciden­tia vnitatis, vetustatis, vniuersalitatis, visibilitatis, suc­cessionis, caeterumque notarum, quae Ecclesiae non semper, non igitur essentialitèr, sed aliquando & acciden­talitèr, adjunguntur. Exempli causa. Adamus & Abel post veritatem promissionis fide receptam erant Ecclesia Christi, erat tamen eo tempore noua, non antiqua: erat posteà in Abrahami familia primùm, deinde in Iacobi eiusque posterorum gente inclusa, non per totum or­bem adhuc diffusa, non igitur Catholica, adhuc & vni­uersalis, erat tamen Ecclesia Christi: Erat in Elia tum cum totum Regnum Israeliticum Rex, Principes, Pro­phetae, Sacerdotes, viri, foeminae, senes, pueri, id quod conqueritur Hoseas, in cultum vitulorum & Baalis con­sperare omnes viderentur. Hìc nulla apparebat Dei Ec­clesia in maximo Regno praeter Eliam. Atqui erat Eccle­sia hominum 7000. praeter Eliam. Quaero visibilis an in­uisibilis? Certè hominum oculis cerni non poterat, ne Eliae quidem. Erat ergo Ecclesia tunc inuisibilis. Tamen erat Ecclesia. Post cum Leuiticae tribus successione cor­rupta & interrupta Christus de tribu Iuda cum suis A­postolis accessisset, Christus cum suis erat Ecclesia, Et tamen externa successione caruit. Post cum jam è Pales­tina exijsset Ecclesia per praedicationem Apostolicam, A­postoli inter se ante aduentum Spiritus dissenserunt, & post Paulus à Petro, Barnabas à Paulo grauitèr dissi­debat, erant tamen omnes Ecclesia Christi. Sunt ista quidem vetustas, vniversalitas, visibilitas, successio personalis, vnitas praeclara quidem ornamenta Ecclesiae Christianae, sed veritas, gratia, fides, spes, charitas, poenitentia, obedientia, Verbum Veritatis, & Sacra­menta gratiae, quibus vt inedijs excellentes ille dotes in animis hominum per Spiritum Sanctum generantur & conseruantur, sunt instar viscerum, & vitalium pla­nè partium, ex quibus illa consistit.

[Page 52]Ex praemissis emergit Ecclesiam esse vniuersalem & particularem vniuersalem, quae Angelos in Coelis, omnes­que sanctos & fideles in terris, qui fuerunt, sunt, & e­runt vna notione complectitur: quae creditur in Symbo­lo, quae necesse est esse inuisibilem. Fides enim est inuisi­biletur, vt dicit Apostolus.

Particularem, quae locis & temporibus terminatur, vt Hyerosolymitana, Antiochena, Alexandrina, Ephesina, Romana, quae visibiles sunt respectu hominum, qui ver­bum praedicant & audiuit, & Sacramenta percipiunt: & respectu ordinis, qui in Ecclesia foris exercetur, vnde il­lud, die Ecclesiae. Sed ratione fidei, spei, charitatis, reli­quarumque spiritualium gratiarum, quae sunt inuisibiles, imprimisque vocationis internae, & electionis aeternae, quae sunt harum origines gratiarum, inuisibiles eo nomine di­ci possunt.

Atque harum illa triumphans in Coelo dicitur, haec mi­litans in terris contra Diabolum, mundum, & carnem. Quam nunc, si vnquam, Draco, & Bestia per suos Emissa­rios crudelissimè persequuntur.

Iudaei primò Christum, caput Ecclesiae, immanissimè ad mortem vsque persequuti sunt, posteà Pagani Impera­tores Apostatos, caeteraque Ecclesiae membra lacerarunt ac discerpserunt: tandem haeretici, imprimisque compositus ex illis haereticissimus Antichristus, Ecclesiam ex nascon­tem & renascentem acerbissimè cruciarunt, & etiamnum cruciant: tamen viri Dei, vi verbi & virtute Spiritus Chri­sti Ecclesiam primùm ex Iudaismo, deindè ex Paganismo, tertiò ex haeresi & imprimis ex Antichristianismo etiam cum vitae suae dispendio extraxerunt, in lucemque reuoca­runt, fraementibus Phariseis, saeuientibus Imperatoribus & Regibus, haeretisis & imprimis Antichristo Lupinam ra­uicem cum Vulpina fraude iungentibus: vt vtrum Draco insidians, an Leo rugiens ortum priùs & progressum, de­inde Palingenisiae Ecclesiae Christianae magis impedierit, difficile dictum sit: Christus tamen eiusque serui Christi spiritu instructi, omnes difficultates omnia pericula supe­rarunt, [Page 53] &, invito Satana, Ecclesiam Christianam in pro­missa terrae possessione posuerunt.

Ac Christiana Ecclesia, qua nostri post multam lon­gamque noctem, è tenebris in lucem reduxerunt. Latuit primo sanè perdiu sub legis Mosaicae ceremonialis vmbris ac figuris &c.

Contentio Christi cum Pharisaeis de ceremonijs abro­gandis vt Ecclesiam Christianam ex illis vmbris & typis in lucem educeret, & Pharisaismi jugo liberavit.1. Ex Iudaismo extracta Christi­ana Ecclesia. Aiebant Pharisei Deum à se stare, qui Ceremonias illa praescripsis­set: Chrstum, qui illas rescinderet, Deo repugnare. Sed eum Christus illorum traditiones attingeret, cum vero in illum inuolabant, illum vt hostem Dei, vt hostem Caesa­ris cruci affigebant. Ita Christo prima. Ma. contentio magno constitit.

Secunda institutio leuior,2. Ex paganis­mo. quam Apostoli priùs ipsi cum Iudaeis deinde ipsi eorumque successores cum Gentilibus susceperunt. Regnarunt extra Iudaeam illa nullis jam sae­culis factiosa, quam dixi; Gentilium Deorum pluralitas,Pagani dij tres, Philoso­phici dij.Politici dij.Poetici dij. qui vel Dij Philosophici, vel Dij Politici, vel Dij Poetici dici possunt, at omnes opiniones falsae de Deo concepte Dij falsi & Idola rectè vocantur.

Prima Apostolis lucta suit cum Philosophis. Qui na­turam posuere loco Dei, creaturam loco creatoris. Nam vt minutos Philosophos mittam, principes Paeripatetici & Academici quantoponè delirarunt Aristotelij somnia­runt mundum aeternum esse, nec posse dari primum ho­minem, & cum mundum ex nihilo creatum audirent, vt principio suo contrarium exploserunt. Deum aeternum confessi sunt, vnde intulerunt mundum esse aeternum, ae­ternae causae aeternum effectum finxerunt enim aeterno Deo materiam coaeternam, ex qua mundus extitit non li­bera voluntate omnipotentèr agentis, qui mundum crea­uit & quando vellet, & quomodo: sed necessitate mate­riae quodammodo resultauit, vel vtradius è Sole, vel vt scintilla ex igne; vel vt vmbra ex corpore: nihilò sapien­tiores Platonici, qui quamuis mundum caepisse concede­rent, [Page 54] tamen per Angelos, conditum arbitrabantur. Vndè Angelorum cultus inualuit; quam paucis verbis Moses diluit multa deliria. In principio Elohim Bara, Dij crea­uit Coelum & terram. Pluralis numeri substantiuo Trini­tatem personarum singularis verbo vnitatem naturae in Deitate significans. Ita Christus in capite libri reperitur mundum creans, vt Dauides Mosem, Dauidem Aposto­lus eponit, Psal. 132. & Heb. 1.10. Sic, vbi desinit sapien­tia Gentilium, ibi incipit Religio Christianorum. Mag­num tamen opus fuit piscatoribus tam absurdas opiniones ex Philosophorum animis euellere, de creatione, nisi illis diuinus Christi spiritus subuenisset. Vnde rectè comes Mi­randulanus, veritatem creationis, inquit, Philosophia quae­rit, Theologia inuenit, sed deuotio possidet. De Redemp­tione verò, quam penitùs ignorarunt Philosophi, deque purgatione peccati acrior cum illis Apostolorum concerta­tio. Nam cum audirent Iesum quendam filium Virginis natum Iudaea, & à Iudaeis suis crucifixum atque occisum, deinde post triduum rediuivum fuos etiam à mortuis relu­cturum esse, Apostolos irriserunt, vt humanae ratione contraria planèque impossibilia docentes: & cum pec­cata crucifixi sanguine purgari dilerent, Platonici suum ignem purgatorium regesserunt eluendis animae maculis: vnde suum Pontificij purgatorium intulerunt, quemad­modum & Angelorum cultum in Ecclesiam: vt papis­mus nihil in eo, planè videatur esse aliud, quàm reco­ctus paganismus sed tantùm valuit in illis piscatoribus Christi Spiritus, vt falsos illos Deos, quos Philosophi­ca Schola produxit, id est, falsos de Creatione Re­demptioneque Opiniones ex multorum Philosopho­rum animis extraheret, illisque Christi fidem insereret.

Sequuta est altera cum Politicis luctu, qui non modò naturam, vt Philosophi, sed Imperatorem suum vt Deum colendum proposuerunt, cujus nomen multi assumpse­runt Imperatores, multis etiam viuis tribuerunt sui sub­diti, vt Horatius de Augusto loquitur.

Quod alijs post datum Imperatoribus, quibus quòd Ig­natius, Iustinus, Polycarpus, Cyprianus adolere incen­sum recusauerint, acerbissimam mortem pertulerunt. Sed in illorum morte, veritas vixit & vicit, & prophanas illas leges quas Curia contra Coeli & terrae Imperatorem Ie­sum Christum pro terrenis illis dijs, id est, Imperatoribus colendis induxit, tandem penitùs aboleuit. Et, quaeso, nonne Papa qui vt Deus colitur, & sic appellatur a'suis, paganicam istam idolomaniam in seipso renouavit? Res­tabat jam Apostolis virisque Apostolicis pugna cum dijs, de quibus dixi, Poeticis quos Scena finxit cum Ioue, cum Iunone, cum Minerua, cum Marte, cum Mercurio, cum Apolline caeterisque dijs deabusque theatralibus: quorum vitia in spectantium vitam Scaena transtulit. Quamuis prudentiores Ethnicie dicerent sese tamen-vnum Deum colere non plures, varijs nominibus vtentes, vt illius vnius Dei in Ioue bonitatem, in Iunone faecunditatem, in Mi­neruam sapientiam, in Mercurio eloquentiam, in Marte potentiae, in Apolline viuificatricem, & recreatricem quandam vim atque efficaciam colere sese profiterentur. Quod idem à Pontificijs in die suis Calendis dici solet, se Deum vnum in illis colere, praesertìm in beata virgine, quam vt Deo, Coeli Reginam, vt vetere pagani colunt Christo Regi Coeli proximam, vt hic Ioui Mineruam, nam cum ab illis omnia tribuichristo vidētur, vt Ioui à paganis.

tamen ad extremum idem tribuitur ab illis sanctae Mariae virginis, quod à paganis Mineruae,

Nimis ista certè nisi bene veterem paganismum viden­tur. Erat ista quidem mortifera Apostolorum eorumque qui illis snccesserunt patrum cruenta dimicatio cum Phi­losophis, cum Politicis, cum Poetis, vt falsos illorum Deos, id est, falsas de Deo opiniones inveteratas ac peni­tùs [Page 56] insitas ex illorum Scholis Curijs, Scaenis, adeoquè ex Templis, atque animis extirparent: vi tamen verbi, & vir­tute Spiritus Christi, id, libet ipsi plerunque in certamine caderent, effecerunt, vt Ecclesia Christiana ex ipsorum planè cineribus, quasi Phoenix revisceret.

Graues fuerunt istae duae Christi & Apostolorum, & patrum concertationes cum Iudaeis & Paganis: grauior autem fuit postea cum haereticis. Nam cum Christus Ecclesiam suam natam Hierosolymis, peregrinantem vero per Graeciam, tandem in Latium induxisset, eique Romam sedem ac domicilium statuislet, primi Pontifices sanctissimi Martyres eam perdiu conseruarunt, vt castis­simam Virginem, quemadmodum eam vocat Irenaeus: donec haeretici cum aliundè tum ex ipsorum snccessoribus exorti, quos ante attigi complures, Arrius, Marcion, Eu­tiches, Nestorius, Pelagius caelestem illam, ah nimis jam neglectam Virginem constuperarunt, id quod post obitum Apostolorum futurum praedixit Egesippus. Arrius qui Christum verum negabat esse Deum, Marcion qui verum negabat esse hominem, Eutiches qui naturam diuidebat, Nestorius qui vtramque confundebat, Pelagius qui Chri­sti, quem Deum & hominum confitebatur, saluificam gratiam obscurabat: quas haeresi Christi Spiritus in qua­tuor illis primis oecumenicis Concilijs Nicena prima, E­phesina prima Constantinopolitana, & Chalcedonensi, excepta Pelagiana haeresi quae nondum nata est, ita restrin­xit, vt earum tamen post Carbones molesti semper exis­terent.

Ex quibustandem grandis ille, compositam illam suam conflauit haeresin Antichristus, qui maligni aliquid sump­sit a singulis, & multum addidit de suo. Qui progressu temporis Episcopus primum, deinde Reges, postremò Concilia Majestati suae pastoritiae subjugavit, doctis & pijs palam vbique semper reclamantibus, quos ille conniven­te Regum lenitate maximam partem occidit, vt Hussium & Hieronymum in Constantiensi Concilio. Donec tan­dem, cum Leo decimus ruginet vt Leo Deus optimus [Page 57] maximus suo tempore Martinum Lutherum excitauit in quo Spiritus Christi, & vno & infirmo fraterculo totum Papatum oppugnauit, poene dixe [...]im, expugnauit, nisi quòd alijs suis seruis viris Dei praestantissimis Zuinglio, Caluino, Martyri, Bucero, Cranmero, Ridleio, Latymero, ceterisque Ducibus nostris perficiendum reliquit aliquid, quod ab altero est omissum. Iam verò ista Palingenisia Ecclesiae Christianae, & quaedam quasi è Sepulchro resur­rectio à Christi Spiritu promissa, Ap. 10. Christi Spiritu effecta est per hoste diuinissimos homines, qui partìm pre­cando, partìm concionando & scribendo, partìm fortitèr moriendo Ecclesiam Christi à Romano Antichristo jam­diù miserabiliter oppressam & sepultam resuscitarunt & in clarissimis Europae Regnis rebusque publicis florentem reliquerunt.

Iam vt Christus vnicus fundator Ecclesiae Christianae, sic Christus vnicum eius fundamentum vt D. Paulus do­cuit 1. Corin. 3. vers. 11. Non Petrus sed Christus. Petrus architectus & quidem praecipuus: sed Christus fundamen­tum. Christus in Prophetico atque Apostolico funda­mento fundauit Ecclesiam, in seipso igitur, quod Prophe­tae & Apostoli posuerunt, & in quo ipsi superstructi sunt, vt docet Paulus Ephes. 2.20. In seipso, inquam non in Pe­tro in seipso confesso, non in Petro confessorem, Christus solus est petra, Petrus quilibet Christianus, vt loquitur Augustinus: qui Christum inducit sic loquentem ad Pe­trum. Non ego me aedifiabo super te, sed te aedificabo su­per me, super me Dei filium aeternum: non super te ho­minem mortalem: super me sanctorum sanctissimum, non super hominem peccatorum, & à ne viri post Sathanam appellatur. Nam quod aiunt fundatam Ecclesiam in Apò­stolico fundamento Ephes. 2.20. ergo in Petri persona,Rhemenses in 2. Eph. vers. 20. non sequitur. Nam tum quot Apostoli, totidem personalia fundamenta. S. Iohannes vocat Apostolos fundamenta ra­tione doctrinae, cuius anteà rationem reddidi. Sunt igitur multa fundamenta, vt ita dicam, doctrinalia, vnicum per­sona [Page 58] sonalem quod jam positum est, vt ait Apostolus, Iesus Christus: cuius virtute solius falcitur Ecclesia, ideo vt lapjs summus in angulo, qui duos populos Iudaeos & Gēti­les, quasi duos parietes, conjungat, sic imus in fundamento dicitur, quod totum aedificium coagmentet atque sustentet: quatenùs adeo factus est crèdentibus sapientia, justitia, sanctificatio & redemptio, vt ante scripsit Apostolus 1. Co. vers. 30. quem locum Apostolus ex nono Ieremiae sumsit, vt omnes sapientes, diuites, & potentes à vana suae sapien­tiae opulentiae, potentiaeque opinione traduceret, quo om­nem fiduciam suam gloriandique materiam in Christo domino suo solo collocarent. Vt D. Petrus cap. 20. ex Esaiae vigesimo octauo sumit insigne illud suum de Christo testi­monium quod Deus pater dedit. Ecce pono in Sione la­pidem angularem electum, preciosum, fundamentum fun­datum, & quiscunque crediderit in eum non confundetur. Non se fundamentum, ne secundarium quidem praedicat, vt impiè Bellarminus: sed Christum fundamentum Ec­clesiae fundatum praedicat: se lapidem viuum in fundamen­to super structum Christum solum lapidem angularem preciosum, & fundamentalem in quo omnis nostra fidu­cia ponenda est.

Ergo ne falsum Christum pro vero, falsam Ecclesiam pro vera sumamus jubet ipse Christus, vt Scripturas scrute­mur Canonicas quae ideo Canonicae dicuntur, quia per­fectum Canonem fidei morumque, continent. Tradunt enim omnia cum principia doctrinae, tum precepta vitae Christianae. Scrutamini Scripturas, inquit ad populum Iu­daeum, eum cum ne litera quidem extaret Noui Testamen­ti: veteres igit [...]r intelligit. Nam in illis vitam aeternam putatis vos habere, & illae sunt quae testantur de me. Ille verum demonstram Christum; veram Ecclesiam. Quis vn­quam Apostolus Christi mortem magis depinxit ad vi­vum, quam Esaias Propheta cap. 53. Nos putauimus eum percussum à Deo, & humiliatum. Sed certè nostras ille infirmitates tulit; ille nostros portauit dolores, propter no­stras transgressiones vulneratus, fractus propter nostras ini­quitates, [Page 59] castigatio pacis nostrae super eum, & liuore eius sanati sumus. Deus posuit super eum iniquitates omnium nostrorum, ita domino placuit eum conterere: russus, in­quit, servus meus notitia sui justificabit multos. ô verè E­uangèlicam Prophetam. Nec minùs viues coloribus mor­tem Chrsti Propheta Daniel delineauit cap. 9. Messias oc­cidetur, & non propter seipsum, sed vt finiat impletatem, vt obsignet peccata, vt reconciliet iniquitatem, & vt justi­tiam inducat aeternam. Vndè etiam Propheta Ieremias eum non modo justum ex Dauidis familia germen, sed aeternam Iehouam nostram justitiam appellat, vt Paulus exponit omnes, Christum nobis factum esse justitiam à Deo. Chri­stus justitia nostra tripliciter, dicitur, efficienter, exempla­ritèr, imputatiuè; efficientèr quo spiritu suo in nobis, & nec nos justitiam operetur. Exemplaritèr, quòd & in vita & in morte sua perfectissimum omnis virtutis obedien­tiae (que) nobis exemplar proponitur: imputatiuè quod nobis suam & actiuam legis & passiuam crucis obedientiam co­ram Deo, ad justitiam & vitam aeternam gratis imputet, quam & Prophetae & Apostoli potissimum intelligunt. Est enim illa justitia quasi fons, vnde omnes sanctitatis ri­vuli dimanant. Quam si veteres Scripturae tam efficacitèr explicarent, veteres & noui quantò efficaciùs explicabunt. Quod Scripturae sanctae verum nobis demonstrent Chri­stum, veram certè demonstrant Ecclesiam. Christus autor Scripturae, Scriptura fundamentum Ecclesiae, vt docet Paulus. Quod autem constituit Ecclesiam, id verè de­monstrat Ecclesiam. Scriptura est Ecclesiae causa constitu­ens. Ergò nota demonstrans, vt praeclarus reuerendissi­mus pater ante disseruit. Scriptura sumit suam authorita­tem à spiritu, qui eam inspirauit: non ab Ecclesia, quae ac­cepit; sua igitur Scripture authoritas constet, necesse est priusquam extet Ecclesia: nam si ratio rectè ponat, fulciri à fundamento aedificium: Religio rectè inde concludit, quòd veritas constituat Ecclesiam, non Ecclesia veritatem. Nec tamen ergo, Ecclesiam Christi Spiritu è Scriptura se­mel instructam, vt mulierem Samaritanam posse Christo [Page 60] testimonium dare, aliosque ad Christum adducere. posse homini jam infideli sanctam de Christo eiusque Scriptura opinionem, magnamque reuerentiam inijcere, quae fides bonae aeducationis dici potest, & fides acquisita à Schola­sticis dicitur: sed plerophoriam illam, qua certè credas Christum esse Christum, & Scripturam eius esse Scriptu­ram, non habes nisi à Spiritu sancto, qui quemadmodum Paulo verbum reuelauit, vt scriberet, sic cor Lydiae purpu­rissae aperuit vt crederet, quae fides sanere inspirationis, & fides infusa appellatur. Quemadmodum Samaritani quam mulieres voce excitati venissent ad Christum, postea quam Christum audissent, responderunt, credimus iam, non quia mulier dixit nobis, sed quoniam audiuimus ipsum. At sensus Scripturae ab Ecclesia sumendus est. Minimè ve­rò canon est & textus & commentarius. Nec tamen infi­cias eo, Ecclesiam esse Scripturae interpretem, sed ex Scrip­tura, vt judex legem interpretatur, sed exlege. Sed male­dicta glossa quae corrumpit textum. Rectè Hilarius, refe­rendum è textu dixit esse fensum suum, non inferendum in textum alienum. Nec malè Cajetanus siquis, inquit, inciderit in sensum textui, consentandum quamuis à tor­rente doctorum alienum, ne repudiet. Sed castigatus à censoribus Cardinalis, quòd tam liberè pro Scriptura lo­queretur: cuius oracula non sunt aedita tanquam aenigma­ta, vt responsa daemonum esse solebant, quò nos vel ambi­guitate fallerent, vel obscuritate torquerent. Multa fateor in illis esse difficilia & obscura, vt nostrae satietati occurre­ret Deus. Multa facilia & perspicua, praesertìm ad salutem pertinentia, vt pijs votis satisfaceret: vno nec nimis citò inuenta vilesceret salus, nec animus nimis anxiè quaerendo languescerit. Sed Scriptura sancta, vt probaui supra; fi­dei morumque regula perfectissima: vt mirarer Cardina­lem Perronium emisisse libet, tum in vulgus inscriptum de insufficientia Scripturae sanctae. Rident Philosophi, si li­brum legerent in scriptum de insufficientia lucis in Soli. Doluerunt Theologi, cum librum legerent, inscriptum de insufficientia Scripturae sanctae. Ineptum est dicere esse [Page 61] penutiam lucis in globo solis, & non est impiam penuriam lucis Scripturae sanctae à Cardinali imputati? Est igitur Scripturae sanctae authoritas independens, sensus inherens, doctrina sufficiens. Loquitur Christus in Scriptura, loqui­tur etiam in Ecclesia. Sed sine errore semper in Scriptura, non sine errore semper in Ecclesia. At Ecclesia est colum­na veritatis, vt supra dictum certe, si Scripturae veritati fundetur. At promissus est Spiritus, vt ducat Ecclesiam in omnem veritatem, sed pro modulo recipientis. Porrò non vt aliam veritatem exprimeret; quam scriptam, sed vt illam omnium animis imprimeret ergo Scriptura prior tempore, clarior lumine, maior authoritate quam Ecclesia: quae cum à Scriptura suam naturam lumen praerogatiuam accepit, eum demum veritate quasi columna, praefere terreaequ [...] incolis ostendit. Sed cum Ecclesia fundamento suo semel exciderit, desinit esse Ecclesia, domus Dei, columna veri­tatis, sponsa Christi incipit esse domus idoli officina mendacij, meretrix Antichristi. Id quod eodem loco aper­tè praedixit Apostolus futurum, vt multi extremis tempo­ribus à fide, & à veritate deijcerent: attendentes spiritibus errorum & doctrinis daemoniorum, mendacia loquentium in hypocrysi, habentium cauteriatas conscientias prohi­bentium nuptias, & abstinentram a cibis imperantium, vt 1. Timoth. 4. vers 1.23. Divus Paulus 2. ad Th. 2. genera­lem Apostasiam fore pronuntiaret: hic seipsum exponit, & ait esse Apostasiam à fide, cuius dux & signifer Antichri­stus. Non igitur intelligit defectionem pronunciarum à Romano Imperio, sed Christianorum à side Iesu Christi: At haec est, inquiunt, Lutheranorum defectio ab Ecclesia Romana. Apostolum percontemur, & illic duabus notis Apostasiam insignit, prohibitione nuptiarum, & indictio­ne abstinentiae à cibes, quos Deus &c. quas ille doctrinas daemoniorum appellat. At Marcionem, & Tatianum A­postolus perstringit, qui nuptias vt immundas, vt cibos, vt malas creaturas condemnabant. At id illi fecerunt in aper­ta blasphemia: Apostolus eos attingit, qui in occultu hy­pocrisi, nuptias, cibosque vetuerunt. Vt Romanus Anti­christus [Page 62] qui nuptias quibusdam, vt Sacerdotibus omni tempore cibos omnibus aliquo tempore, Religionis & conscientiae causa interdicit. Egregius hypocrita, qui caeli­batu coacto infandam Cleri sui immundiliem tegit, vt vi­deatur modo venerabilior: & interdictis carnibus immen­sam deliciarum ingluviem occultat, vt putetur tantùm abstinentior. Omnino caelibatum Sacerdotibus suadet spiritus, non imponit, suadet ijs, quibus donum conti­nentiae datum est, non imponit omnibus, quibus non est datum: tyrannicam igitur legem Antichristus imponit Clero, dum illi negat legitimam coniugem: quam Pau­lus permittit: sed sentinam impuritatis infundit in Ec­clesiam, dum pecunia redemptam permittit Concubi­nam, vt solet, quam Scriptura condemnat. Vnde tot Papa­rum, Cardinalium, & Sacerdotum aliorum spurij orbem Christianum defaedarunt: vnde tot ingenuas & honestas familias inquinarunt: vt Pius secundus Pontifex Roma­nus mali experientia doctus palàm dixerit, multas se vi­dere causas, cur Sacerdotibus, vxores adimerentur, sed plures esse rationes, cur illis redderentur. Sed Apostolus diuina mente longè prospiciens prohibitionem nuptia­rum fore malorum scaturiginem, quae Ecclesiam detur­barent, spiritus errorum, & doctrina Daemoniorum vo­cauit, quae illas sub hypocritica specie sanctitatis inter­dicerent. Sic & abstinentiam à cibis omnibus tam pisci­bus delicatis, quam carnibus: & è vinis & dapibus omne genus opiparis suadet spiritus, vt orationi & mortificationi vacemus, sed non ita injungit, quasi esus piscium aut placentarum, sanctiores pureoresque homines faceret, quàm esus carnium moderatus: vi­dentur igitur hae duae Apostolicae notae ita clarè, ita manifeste Apostasiam Ecclesiae Romanae modernae ante omnium oculos proponere, vt suam defectionem ab antiqua fide, & à Primitiua veritate, quam Ecclesia Primitiua, quasi argentea columna sustinuit, negare non possit. Vnde sic ex Apostolo aduersus Ecclesiam mo­dernam argumentabor. Ecclesia domus Dei est colum­na [Page 63] veritatis Ecclesia Romana non est columna veritatis, sed erroris & daemoniacè doctrinae, non est igitur Ec­clesia, domus Dei.

Sed hanc ego causam Collegae meo Richardo Luceti fusciùs disceptandum relinquo, qui Romanae Ecclesiae & originem & defectionem dilucide demonstrabit. Inte­reà tot Ecclesias, Transmarinas ad Scripturae sanctae re­gulam reformatas, intra quas cienniam Romani Ponti­ficis astu & saeuitia miserè deformatas & euersas non de­plorare non possum. Nam si Ieremias oculos suos fon­tem esse lachrimarum optauit, quibus vnius vrbis Hierosolyme, excidium defleret: quos riuos non la­chrimarum, sed sanguinis profundere nos oportet, quibus tot Nobilium Ecclesiarum exequias & funera prosequamur? Quarè à nobis, qui adhuc in tuto scimus, ex Christiana sympathia cum efficacissimae consolationes adhibendae, tum ardentissimae preces ad Deum continuò fundendae sunt, vt Deus illas resti­tuat & recolligat ne nimium dolorem seruis suis, & saevum gaudium hostibus suis offerat. Quas consolatio­nes & preces Christianus quidam Poeta grauissimis ver­sibus expressit.

Sed nunc tempus est, vt Filaretem audiamus verborum ambiguitates, quibus haec de Ecclesia quaestio ad nostram perniciem involuta est, breuiter, vt soler, dissosuentem.

Tum Filaretes, omnes, inquit, terminos hujus quaestio­nis, quae nunc orbem perturbat, quos curiosa impietas fe­cit ambiguos, si placet, paucis, vt potero, enucleabo, Ec­clesia, catholica protestans, visibilis, successio orthodoxa, haretica, schismatica, caeterosque generis eiusdem. Verba sunt rerum nòtae, vt ait Philosophus. Ecclesia [...], quo verbo Demosthenes vsus est ad coetum ciuium experi­mendum, qui per cornicinem conuocabantur. Quod spi­ritus sanctus transtulit ad sacrum coetum, in quem homi­nes per praecones Euangelij quasi per cornicines euocantur è mundo in caelestem Rempub. quam Ecclesiam appellat, qua de nihil necesse est me plura dicere, cum collega meus Theogeometra rem illam omne accuratissimè dis­ceptarit.

Iam catholicum quid est aliud quam vniuersale, quod verbum nunquam in textu legimus vel Ecclesiae, vel fidei adjunctum: catholicas Epistolas legimus. Sed catholicam Ecclesiam, catholicam fidem non legimus. Adde quód in textu fideles Christiani vocantur, catholici nunquam. Pa­cianus qui fidelis cuiusque nomen Christianum dicit, ca­tholicum cognomen, prima Epistola ad symproneanum confitetur catholici vocabulum in textu non positum, sed post vsurpatum. Videlicet cum Apostoli ad summam fidei conficiendam conuenissent, & quisque suum articulum quasi Symbolum contulisset, vnde Ruffinus summam Illam fidei Apostolorum Symbolum appellat, tum Iacobus ap­posuit suum illum articulum, credo Ecclesiam Catholicam. [Page 69] Sed fatente paciano non inuenimus catholici vocabuntur in textu: at Protestantis nomen inuenimus. Acto. 20. vers. 21. vbi Paulus Apostolus sic affatur Ephesios, quos in sola Christi fidem fundauit, Eph. 2. vers. 8.9. Nihil a vobis de­tinui, sed vos publicè docui, Diamartyromenos etiam at­que etiam protestans Iudaeis & gentibus poenitentiam er­ga Deum & fidem erga Iesum Christum. Participium cum vehementem, tum publicam fidei testatione signifi­cat: vt post Paulus cap. 24.14. Profiteor tibi, foelicem al­loquens, juxta hanc viam, quam isti vocant haeresim, colo patrium Deum credens omnia quae scripta sunt in lege & Prophetis. Sic & nomen Diamartyromenos, Protestans & res protestata, id est, fides sola juxta Scripturam, quam Pontificij vocant haeresim, in textu ponitur. En D. Pau­lum primum protestantem à Spiritu sancto cognomina­tum. Ergo posthac fidelis cuiusque nomen Christianus, Protestans cognomen esto. Quod quidam in Conuentu Spirensi, Anno Dom. 1529. impositum reformates primùm non rectè existimant: erat enim impositum D. Paulo à Spiritu sancto, & ijs qui Apostolicam doctrinam nascen­tem fide amplexiore & opere coram hominibus Deo & Angelis impauidé protestati sunt, vt Germani renascentem non minùs intrepidè cum Gallis, & Britannis, & Danis, & Belgis protestantur. Certè huius loci vi & luce convicti duo magni Pontificij, alter Anglicanus, alter Lusitanus Divum Paulum fassi sunt este Protestantem, Petrum verò Catholicum, impiè. Perinde ac si duos diuinos Aposto­los contradictorius Spiritus inspirasset. Lusitanus verò ita feriò Paulum Protestantem & nomine & fide censuit, vt nullo modo legendum diceret sine. Papae commentario. Vbi jam sunt, qui nomen Protestantis quasi nouitium con­temnunt? & nobis primum in Conuentu Spirensi indi­tum esse arbitrantu [...]? Nos quidem Christiani sumus, nec Mariani, nec Petriani, nec Pauleni sumus: sed solum Chri­stiani sumus & Christi solius fidem & cultum cum Diuo Paulo coram hominibus, coram Deo atque hominibus, coram Deo atque Angelis protestamur. Concludo breui­ter [Page 70] protestans ponítur in textu, Catholicus non ponìtur: ergo Protestantis nomen cum antiquius tempore, tum au­gustius dignitate, quam Catholici. Neque tamen nomen Catholici improbamus, sed jure nobis asserimus, & Ca­tholicam Ecclesiam esse constantissimé credimus, id est, credimus Ecclesiam, quae particularis olim fuit Palestinae finibus conclusa, nunc esse vniuersalem, id est, Catholi­cam, totam orbem dilatam: protestamur etiam fidem Ca­tholicam, quae est Catolon secundum totum, id est, fidei Canonem & regulam vniuersalem, id est, Scrip­turam, quemadmodum diuinissimus Martyr Iohannes Philpottus ex Augustino vocabulum interpretatus est, quam idem pater Orthodoxam vocat, id est, veram, sanam & rectam, quemadmodum Orthodoxos vera, sana, & re­cta sectantes definiuit. Ecclesia autem Romana particula­ris est, non est igitur Orthodoxa, ergo nec Catholica quoad locum, nec quoad fidem. Vt Iohannes Reynoldus noster quinta thesi irrefragabilitèr confirmauit. Immo vt Vin­centius Lyrinensis Catholicam definiuit nihil esse, nisi quod duobus confirmatur modis primò diuinae legis au­thoritate, deinde Ecclesiae Catholicae traditione.Cap. 10. Vnde constat nullum dogma esse Catholicum aut Ecclesiasticum, nisi sit Propheticum aut Apostolicum, si Vincentio credi­mus. Et frustra in Ecclesia requiri Catholicum sensum eius dogmatis, quod ipsum nusquam in Scriptura reperitur. Vnde definit capi tertio, id esse Catholicum quod vbique, quod semper, quod ab omnibus creditum est, hoc esse ve­rè proprièque Catholicum. Qua regula quasi gladio Vin­centius multa nouitia fidei Tridentinae dogmata iugulauit, vt post liquido constabit.

Haeresis.Quid Catholicum & Orthodoxum sit, vidimus: quid Haereticum & Schismaticum,Schisma. videamus. Haeresis à Rober­to Capitone Episcopo Lincolniensi sic rectè definitur. Haeresis Graecè, electio Latinè est sententia humano sensu electa, sacrae Scripturae contraria, palàm docta, pertinaci­tèr defensa: propter duos finès, vt addit Augustini lucri aut dominij quaerendi gratia. Non me later haeresim à Ro­mano [Page 71] Pontifice definiri sententiam non Scripturae sanctae, sed Synodali, immo Papali decisioni contrariam. Vter rectius Episcopus an Pontifex definierit meliùs in tractati­one constabit.

Schisma est separatio, velscissio à recto ordine Ecclesia­stico, quo veritas Orthodoxa conseruatur. Duabus enim artibus Sathanas veritatem & ordinem Ecclesiae oppug­nat. Aut enim falsis dogmatibus puritatem Euangelij a­dulterando dissidia inter Doctores serit, aut vetere Eccle­siasticam disciplinam violando scandalis Ecclesiam-defor­mat: hoc est aut haereticos excitat, qui nouorum Dogma­tum, aut schismaticos qui publicorum scandalorum au­thores existunt, contrà vel praeter doctrinam, quam Apo­stolus Paulus scriptam reliquit. Rom. 10. haeresibus vnitas fidei scinditur, schismatibus pax Ecclesiae laceratur. Vtrius­que mali reus Pontifex Romanus, qui tot Nouitia dogmata procedit, adorationem Imaginum, Transubstantiationem, Realem praesentiam, Missaticum Sacrificium, panis adora­tionem, Sacramenti mutilationem, &c. Deinde vetus re­gimen in Nicaena Synodo praefinitum cap. 60. mutauit, & in manifestum tyrannidem cōuertit. Grandis igitur Haere­ticus Apostata, qui ab antiqua sede defecerit: & egregius qui Schismaticus veterem Ecclesiasticū ordinem violaret.

Iam visibilitas significat vel apparantem existentiam,Falsa Ecclesiae notae. 1. Visibilitas.2. Vniuersalitas.3. Vetustas.4. Vnitas.5. Successio per­sonalis.6. Infallibilitas. vel florentem eminentiam. Erat Ecclesia semper ita visibilis, vt existent: non semper ita visibilis, vt emineret. Non semper floruit, sed semper fuit. Erat enim tempus cum compulsa à Dracone fugeret in solitudinem. Ap. 12. & in speluncis ac cauernis delitesceret. Heb. 11. visibilitas igi­tur pertinet non ad essentiam Ecclesiae, sed ad ornatum. vt Collega meus Theobeometra prius obseruauit. Nam illae Prophetiae defuturo Ecclesiae splendore & pulchritudine, non externam & corporalem pulchritudinem intelligunt, quam Ecclesia interdum amittit: sed spiritualem & inter­nam, quam semper retinet. Nigra sum, inquit sponsa in Cantico, sed formosa, ô filiae Ierusalem: formosa sum intus, vt Tentoria Kedar aut aulaea Salomonis, quibus ver­bis [Page 72] significat, internam suam venustatem & pulchritudi­nem sponse sui gratia conseruari ne excidat, vt vt negligen­tia sua, & fratrum suorum injuria extrinsecus denigretur. Non est Ecclesia, perpetua comes externa prosperitas, ex­terna potius aduersitas illam saepe comitatur: afflictio il­lam excoquit, foelicitas corrumpit. Vnde vsu venit vt Ec­clesia Christi tanquam Luna nonnunquam pleno velut or­be refulgeat, vt in Dauidis Regno refulsit, saepe autem ob­nubiletur, vt loquitur Augustinus, multi udine scandalo­rum & persecutionum, vt sub Achabo contigit, cum Elias apud Deum Prophetas in Israele interfectos, destructa al­taria, & se solum relictum quereretur. Erat Ecclesia in v­no Abele, vt ait Augustinus, in vno Noah, in vno Abra­hamo, eiusque familia, in vno Elia visibilis, quamuis esset Ecclesia plurium electorum inuisibilis. Referuauit, inquit Deus, mihi septem millia qui non incuruarunt genu Baal. Quibus verbis Deus Eliam, & corrigit & consolatur. Re­seruaui mini &c. ex ijs erant sine dubio centum illi Pro­phetae, quos abdiderat Obadias: quod ex Obadia auditum Elias prae maerore oblitus, velforsitan occisos suspicatus est. Reliqui vel solum, vel fidem vertere cogebantur. Nam si­qui forte remanserunt, ijs aut Barbara Iesabelis subeunda fuit crudelitas: aut siquos Obadiae misericordia tectos ab authoritate mortis vindicasset, eadem eos esse funerum Ec­clesiae spectatores coegisset. Viua imago praesentium mul­tis in Ecclesijs calamitatum. Ac fieri potest vt aliqui Ni­codemitae illic extiterint. Nulli vspiam in amplissimo Regno apparebant veri Dei cultores, quia totum Regnum approbare cultum vitulorum & Baalis vno consensu vide­batur. Solus apparebat Elias verus Dei cultor: in vno igi­tur Elia videbatur esse Ecclesia. Tresfaciunt Collegium, vt dicitur, vbi autem duo aut tres in meo nomine congre­gantur, in eorum medio sum, ait Christus. Erat igitur Ecclesia, vbi duo in Christi nomme congregati. Dualitas igitur, aut Trialitas facit Ecclesiam. Est quaedam visibilitas, vbi dualitas, hic in vno Elia videtur Ecclesia, est quaedam igitur visibilitas, vbi vel vnitas. Iesabel ad vinum reprae­sentat [Page 73] Romanam Synagogam sanguinariam, & Saul atque Achabus Romanū Pontificem, qui sic veros Dei cultores afflixerunt, vt Ecclesiam ad miram paucitatem redigerint. Et vbi illos interemerint, quaerunt vbi iam est vestra Ec­clesia visibilis? vt probrum addant ad injuriam. Quid? num vmbras aut spectra occiderunt, an homines sanctos, non modo spectabiles, sed etiam passibiles. Nisi meliùs libeat distinguere fuisse tum Martyres persequutoribus suis visibilis, non quà sanctos, sed quà homin [...] Actiones Ecclesiae duae sunt internae, & externae. Internae, credero, paenitere, sperare, amara, & interna vocatio, & aeterna e­lectio, origines harum spiritualium actionum, externae, genu flectere ad Iesum crucifixum, oculos, manus eleuare, verbum praedicare & audire, Sacramenta & Claues ad­ministrare, illae sunt inuisibiles actiones quibus Ecclesia est & viuit internè, istae visibiles, quibus Ecclesia se ostendit atque agit externè. Sed quibus visibiles? Non Atheis & infidelibus, qui homines genua flectentes ad Christum crucifixum insanas arbitrantur, quemadmodum in exor­dio Ecclesiae, teste Chrysostomo, Asinina conclusio, ex par­ticulari facto atque extraordinario generalem & ordina­rium inferre. Oportet vnum mori pro populo, ne tota gens peccat. In propositione Caiphae duplex sensus conti­nebatur, vnus quem Caiphas intendit, expedire, vt Chri­stus occideretur à Iudaeis, ne tota natio destrueretur à Ro­manis. Falsus hic sensus atque impiùs ab improba Gai­phae intentione procedens. Alius eiusdem propositionis sensus à Spiritu sancto intendebatur, necessarium esse, vt Christus solus pro mundi salute moretur. Hoc Caiphas non intellexit, non intendit: tamen verba erant eiusmodi, vt aptè huic sancto Spiritus sensui conuenirent. Ita Deus Caiphae linguam contra Caiphae mentem gubernauit. Quidiam Romanus Caiphas inde concludit? se in cathe­dra esse judicem infallibilem, quia cum Diabolus cor Cai­phae possideret, Spiritus Sanctus linguam eius gubernaret, atque ordinaret? At hoc erat ordinarium in Caipham. Mi­nimè. Nam eodem anno teste Matth. 26. iudicialitèr pro [Page 74] Tribunali Christum blasphemum esse pronuntiauit, erra­uit igitur in Cathedra. Ergò Romanus Caiphas potest e­tiam errare in Cathedra. Quid dico, potest? Cum de fa­cto tam impiè, tamque crudelitèr errauerit Christum in suis, quasi Blasphemum Haereticum ad mortem mullies in illa pestilentiae Cathedra condemnando.

Horum igitur verborum, in quibus latent mortis infi­diae, varijs homonimijs distinctè dissolutis, facilior nobis cursus ostenditur ad soluendam illam importunam quae­stionem. Vbi fuit aliqua visibilis Ecclesia protestans in omni aetate, praesertim ijs saeculis, quae sunt Lutheri aetatem antegressa, adeò vt eius professores nominari possint ex bonis authoribus respondemus, fuit primùm ante Chri­stum incarnatum in Abele, in Enocho, in Noha, in Abrahamo, in Isaaco, in Iacobo, in Mose, & in Iudaica Ecclesia, in Dauide in Ezechia, in Iosia, im­mo in Israelitica Ecclesia, in Elia manifestè & visibiliter, vt occultè & inuisibiliter in illis 7000. qui non incur­narunt genua Baal, id quod collega meus Doctor Al­bio euidentissimè demonstrabit. Quemadmodum Ecclesia Romana corrupta, fuit in Caino, in Camo, in Ismaele, in Esauo, in Core, Dathano, & Abyramo, in Saule, in Acha­bo & Iesabele, & in tota illa Israelitica Ecclesia Apostati­ca, id quod ex illius disputatione constabit. Secundo post Christum incarnatum fuit in Christo & Apostolis Hiero­solymae fuit in Petro & Ignatio Antiochiae, fuit in Marco Alexandriae fuit post in Barnaba & Paulo Romae, fuit in Simone Zelote & in Iosepho Arimatheensi in Britannica, & si Paxonio credimus, fuit hìc in Petro & in Paulo, qui Euangelium in hac nobili insula seminarunt: fuit post in hac insula per annos plusquam quadragintos visibilis, vt Foxius in suo egregio, rumpantur Pontificij malitiam li­cet & nobili Chronico declarauit: vt vir vsquequaque doctissimus D. Bilsonus Episcopus. Wintoniensis seriem eius ad Bertramum vsque deduxit: vt reuerendissimus at­que eruditissimus Archiepiscopus D. Georgius Abbatus à Bertramo vsque ad Lutheri tempora Ecclesiae Reformatae [Page 75] propaginem accuratissimè deriuavit. Non libet hic im­mittere falcem in messem alienam: tantum mihi liceat pe­dem supplantarem huius procaculae quaestionis, vbi nomi­na, nomina professorum nostrorum importunè ex boni­authoribus exquirunt. Quae quod nostri doctissimi viri protulerunt, liberalitèr fecerunt potiús, quàm necessariò. Nam qui nostrorum decessorum corpora concremarint. non est dubium quin monumenta combusserint, vt om­nem, si fieri posset Ecclesiae nostrae quam tam capitalitèro [...] dissent, memoriam extinguerent. Quemadmodum expurgatorijs fuis judicibus, linguas plumnorum testium exci­derunt, qui singulis aetatibus Ecclesiae fideique nostrae gra­uissima testimonia reliquerunt. Et cum hoc tam crudeli­tèr egerint, nunc tam impudentèr à nobis. Nomina no­mina postulant, quae priùs ipsi ex historijs eraserunt? Sed frustra, frustra, memoriam Ecclesiae nostrae, & crudelitatis suae conatisunt extinguere: Deus illam conseruauit, sic, vt diuini homines plurimos nostrae Ecclesiae professores no­minare possint ex bonis authoribus. Sed quid non possent? Num igitur Ecclesia non erat, quia inquiunt nominari? Scribit Lucas Actorum primo tria millia animarum addi­ta Ecclesiae fuisse vna Petri concione, neminem nominat. Nactus sum hominem, qui audeat dicere Lucas, ego tibi non credam, hos esse Ecclesiam, nisi eorum nomina produ­xeris. Scribit idem Lucas cum D. Paulus Athenis Euan­gelium praedicasset, Dyonisium Areopagitam, & mulie­rem quandam nomine Damarim credidisse, aliosque cum illis. Habeo, qui clament, nomina, nomina, horum, quos non nominas, aliorum, aut ego Lucas tibi non credam, eos ad Ecclesiam pertinere. Quod si Ecclesia sine etiam ij, quorum nomina diuina celat historia: quid impedit, quo minùs illi Ecclesia nostra sint, de quorum nominibus hu­mana historia conticessit? Praesertim quam aduersarij no­stri, odio Ecclesiae nostrae, suaeque saeuitiae occultandae stu­dio, vt dixi supprimere, decurtare, corrumpere labora­rint. Quarè quod nostri homines professores fidei nostrae [Page 76] singulis aetatibus nominent, id ex liberalitate sua faciunt, quod illis aduersarij ex necessitate extorquere non pos­sunt.

Iam quod Pontifex in extremo glorietur apud te depo­sitam veritatem, eamque ab Episcopo ad Episcopum des­cendentem velut a manu in manum sibi traditam. Et de­positum hoc à vestris postulo Protestantes, quaero quo­rum Episcoporum manibus tradita sit vobis veritas ista quàm vos paetexitis. Qui quasi per saltum suprà-annum mellessimum sexcentessimum reuehamini, vt Manpetatis ab Apostolis. Respondemus, nostra non magnopore in­teresse, quorum Episcoporum manibus tradita sit, quum quorum Apostolorum manibus scripta sit, intelligamus, qui quod protestantes accuset, quod quasi per saltum su­prà annam sexcentessimum revoluantur, vt veritatem re­petant ab Apostolis, facit iniquè: qui sibi vult licere, vt scriptam veritatem de sua sede depelleret, Protestantibus vero non licere, vt pulsam loco, quasi postliminio reuoca­rent. Qui sibi probro non ducunt, quod ad originem sint reuersi, vt monuit Cyprianus: & reptanti Ponti­ficiorum haeresi saltantem veritatem Dei libentèr ante­ponunt.

Cicero de Arus. responsis.In Senatu Romano cum esset quaestio de reuocanda Religione Telluris inter patres orta, & quidam eam, vt obsoletam excluderent, respondit Cicero mortales à Dijs immortalibus nihil vsu capere potuissem. Non male, vt Ethnicus, qui ne Telluris quidem, Deae falsae Religioni intermissae, vllum tempus praescribere sensit oportere. Quod ille dixit pro restituenda Religio­ne Telluris, id nos multò justius dicere possumus pro Coeli Religione renouanda homines mortales ab immortali Deo nihil vsu capere posse. Huius autem Caelestis & Apostolicae veritatis fidele Depositorium Ecclesiam Protestantem jure possumus appellare vt ap­paret imprimis ex Ecclesia Britannica, quam Chri­stianus Poeta quidam graphicè depinxit homini ad [Page 77] Christum conuerso probrosè obijcerem solebant in­fideles affines aut cognati, quid? Tu credis cruci­fixo? Tantum abest, vt membram Ecclesiae putent. Ita ne secundum externas quidem illas actiones visibi­les quisquam potest Ecclesiam rectè discernere, nisi fidelis Nedum secundum internas, & quid igitur nos aliud docuit hìc Doctor Gentium, Rom. 11. Nisi, vt sicut sua tempora cum temporibus Eliae contulit, quò se & alios aduersus paucitatis scandalum muniret: sic nos statum praesentis Ecclesiae cum Eliae & Apo­stoli temporibus comparemus. Est enim eadam Dei nostri constansque in administratione Ecclesiae Politia. Obijciat igitur Pontifex reformatis inuisibilitatem & paucitatem suam. Vos inuisibiles Christiani vbi fu­istis Vos pauculi quid mundo obstatis vniuerso? A nobis Papa, Cardinales, Imperatores, Reges, Prin­cipes orbis vniuersus. Quibus respondemus, si paucio­res Euangelij professores essent, quam reuerà sunt, im­mò si vnus tantum Elias esset: & totus contrà mun­dus Idola Papae coleret: non plùs tamen multitudo Papistarum nostreae praejudicaret paucitati, quam mul­titudo Turcarum paucitati Christianorum praejudicat. Quid alij faciunt ipsi viderint: nos cum Ioshua re­spondemus, Ego & domus mea seruiemus Iehoue.

Non enim vniuersalitas magis est nota verae Ecclesiae,Vniuersalitas. quam visi [...]litas. Immò verò contrà, grex Christi parvus est: Ne time, parue grex, inquit Christus. Quia complacitum est patri dare vobis Regnum, & alibi, Lata est janua, & via, quae ducit ad exitium, & multi sunt, qui intrant per eam: sed angusta est porta & via, quae ducit ad vitam, & pauci sunt, qui inue­niunt eam, Matth. 7. Duas Ciuitates commemorat Scriptura vnam Dei: alteram Diaboli. Duas Ecclesias vo­cat Propheta, vnam fidelium, alteram malignantium. Odi, inquit Ecclesiam malignantium. Duae portae, duae viae, vna quae ducit ad mortem, altera, quae du­cit [Page 78] ad vitam, lata & angusta. Lata multi, angustam pauci ingrediuntur, vt ait Christus. Quaerenti mihi causas huius rei duae occurrunt, vna ex dispositione diuina, altera verò ex dispositione humana. Ex dispositione diuina, minor est electorum numerus quàm reproborum, vt gemmarum mi­nor est copia, quam lapidum. Hoc non miramur in terra, id cur miramur-in Coelo? Electio est origo verae Ecclesiae, Reprobatio falsae. Ab illa pietas & probitas procedit per viam efficientiae, ab hac impietas & improbitas per viam consequentiae. Ab illa fides per misericordem diuinae gra­tiae donationem, ab hac infidelitas per justam diuinae gra­tiae subtractionem. In vtroque opere Deus agens est liber­rimus. Author justitiae, ordinator peccati: illam decreuit, hoc permisit, nisi malis dicere, decreuit permissionem peccati. Vt igitur major est numerus Reproborum, quam Electorum: sic major est numerus infidelium & impio­rum, & improborum, ex quibus malignantium Ecclesia componitur: quàm fidelium, piorum, & bonorum, ex qui­bus sanctorum Ecclesia consistit. Adde ex dispositione hu­mana. Adamus diuina generatione rectus, voluntaria de­generatione distortus. Adamus igitur suis peccati radix, suis justitiae Christus. Radix peccati latior & diffusior, ju­stitiae vero altior & sublimior. Habet filios natura plures, sed gratia meliores. At tum maius Adarni maleficium, quàm Christi beneficium. Minimè, beneficium non nu­mero aestimandum, sed pondere. Maius est vnum seruare, quam omnes perdere. Donum Christi metiendum virtu­te, non mole. Vnde Ecclesia vera praestantior, falsa nu­merosior.

Hinc maior numerus Turcarum, quam Christianorum, & inter Christianos, maior papistarum copia, quàm pro­testantium. Eat jam igitur Pontifex, & sua, vt solet, vni­uersalitate glorietur.

Vetullas.At suam etiam jactat vetustatem. Ita Cainus jactauit se Abele seniorem. Ita Ismael se natu majorem Isaaco. Ita Esavus se Iacobo priorem. In junioribus tamen mansit [Page 79] Ecclesia. At errore veritas vetustior. Concedo. Ergo ve­ritas Ecclesiae vt causa constituens, sic nota demonstrans. Non tam, igitur veritas antiquitatis, quàm antiquitas veri­tatis consideranda nobis est. Quàm alteri Collega [...] meo Francisco Albioni disquirendam esse intelligo: Itaque paucis attingo.

At jactat Pontifex vnitatem, diceret conjurationem,Vnitas. quid enim aliud quàm conjurauit ipse cum suis contra. Christum, contra veritatem? Dulce est nomen vnitatis. Sed quis verè Christianus dubitet, veritatem Christi solum esse vinculum Christianae vnitatis. Non tam igitur veritas vnitatis, quàm vnitas veretatis quaerenda nobis est, vt in­ueniamus Ecclesiam.

Idemque de successione judicandum,Successio. quam duplicem esse didicimus ex Irenaeo, vnam doctrinae & veritatis, quam ille pater principalem successionem appellat. Per­sonae & Carhedrae alteram, minùs principalem. Vt rectë etiam Tertullianus non fidem ex personis, sed personas ex fide aestimandas esse dicebat. Sed hìc dubito, vtrum Papa Petro successerit in sede. Doceant me, ostendant ex Scrip­tura, Petrum vel Romae suisse, vel Romae saltem Episco­pum suisse. At neutrum, cum omnia peruestigarint, vn­quam ex textu probare po [...]ierunt. Nisi fortè ille: Bella [...]mi­ne locus accedat, ex ij Petri vltimo, Ecclesia, quae est Ba­bylone, vos salutat, id est Rom, vt Bellar. probat ex Apo­calip. 17. vbi Roma Babylon dicitur. Sed Imperialis, quae cum sanctos afflixit, vt exponit Bellarminus, non Pontifi­calis, vt nos probamus ex contextu, quod ea dicitur nega­tionem animarum exercere, quam Imperialem nunquam exercuit: At Bellarminus Romam vult esse Babylonem. Concedo, etinem est veritatis plena responsio. Sed pro­bationum, vt videtur in textu. Magna penuria, quibus p [...]obet Petrum Romae suisse, qui ad has redigitur angu­stias, vt Petri praesentiam Romae in de probare non possit, nisi Romam concedat elle Babylonem. At hìc succurrit vetus pater Irenaeus qui non modò Romae fuisse Petrum, sed Romae sedisse Episcopum affirmat. Non negabo, quia [Page 80] pater affirmat. Non affirmabo, quia Scriptura negat faltë in speciem. Octo sunt enim ad minimū testimonia Scripturae, quibus nostri probant Petrum Romae non fuisse, nedum Episcopum fuisse. Dubito igitur, vt dixi, eoque magis quia Irenaeus scribit Christum anno aetatis suae quinquagesimo mortuum. Qui annum mortis Christi praeter Scrpturam asseruit quidnè Petri praesentiae Romae praeter Scripturam asserere potuit? Bono patri reliqui credebant, & ex eius fide affirmabant. Sed fuerit illìc Petrus. Res est non fidei, sed facti: testante non Scriptura, sed historia. Sed fuit il­lìc etiam Episcopus inquiunt. Quin potuit? Fuit enim Apostolus, non vni astrictus Ecclesiae, sed cum reliquis praepositus vniuersae. Potuit Episcopum ordinare ipsi Apo­stolus, vt Paulus Timotheum & Titum: si igitur Papa succedit Petro, non succedit in munere. Aliud est enim Apostoli munus, aliud Episcopi. Petrus porrò docuit: Papa non docet. Non igitur succedit in Cura. Tonat in Consistorio, non sonat in Pulpito. Mutus est. Decet au­tem Episcopos non mutis similes esse, sed consonantibus: esse primò conchas, deinde canales, primò sibi ipsis a­quam viuam infundere, deinde refundere. Multa cum discere, tum docere. Sic Petrus, sic Paulus sactitarunt, Ad­de, quod multi Atheoi, multi Haeretici, multi Apostatae in illa cathedra sederunt, non igitur Papa Petro succedit in fide. Cuius rei probatio longior fratri meo Richardo Lu­ceti designata est. Quod si Petro Papa nec in sede, nec in munere, nec in cura, nec in fide succedat: qualis tandem ille Petri successor habendus est? Certè, certè, non ille Petri successor, sed Romuli: quem constat egregium la­tronem, raptorem virginium, foedifragum, fratricidam fu­isse: ijsquesceleribus vrbem, Romam fundauisse. In qui­bus Romulum Pontifex longè vicit. Nam ille latrocinijs, iste sacrilegijs creuit: ille se raptum virginium, iste cultu imaginum inquinauit. Ille foedus humanum saepius, iste diuinum violauit. Ille vnum fratrem, iste myriadas fratrum interemit. O dignum Romulo successorem, qui latro­nem rapacitate, raptorem virginum impudicitiae, foe­difragum [Page 81] persidia, fratricidam crudelitate superauit.

At ille credo, vt errare non potest, ita peccare non po­test. Habet enim affixam Cathedrae veritatem.6. Infallibilitas. Christus, ego pro te oraui (Petrum alloquens) (inquit) Ne deficiat fides tua, quid hoc ad Papam? Sed rem totam expenda­mus in Petro. Non dixit Christus, non negabis, Petre: sed oraui, ne deficiat fides tua, id est, ne omnino, id est, totalitér euanescat. Chrysost. in Matth. Hom 85. oraui ne deficiat fides tua, hoc est, ne in fine pereas. Chrysost. Hom. 72. in Iohan. id est, ne fides tua finalitèr extinguatur. Corde tenuit, inquit Gregorius, quem ore denegauit. Be­da in cap. 22. Lucae, orauit seruator noster pro Petro, non netentaretur, sed ne fides eius deficeret, id est, vt post­quam negatione cecidisset, ad priorem statum per poeni­tentiam resurgeret. Et Theophylactus ex Chrysostomo scripsit in Lucam 11. Petrum, etsi concussus esset, tamen reticuisse semina fidei: folia decussa esse, sed vixissit radi­cem. Et August. quaest. ex nouo Testamento quaestione 75. Christus pro Petro precans pro omnibus est precatus, inquit. Quid ambigitur? Pro Petro rogabat, pro Iacobo & Iohanne non rogabat, vt caeteros taceam? Manifestum est in Petro omnes contineri, quia & alio loco dicit, ego pro ijs rogo, quos mihi dedisti pater, Ioh. 17. Oratio igi­tur Christi non modò Petrum, sed reliquos Apostolos omnes, immò reliquos omnes Christianos à despera­tione & impoenitentia, non ab errore conseruauit. Praedi­cationem & Scripturam Petri reliquorumque Apostolo­rum postquam Spiritum Sanctum accepissent, liberos ab errore confitemur: quid num hoc priuilegium Pontifex vendicabit? Hoc priuilegium annexum personae Petri, non successori concessum. Dices, non personae annexum, sed officio ne successor erret in fide, ridiculè. Cum non mi­nùs de successore Pontifice, quam de immunitate ab er­rore dubitatur.

At Christus vicarij sui Cathedram infallibilem voluit esse, vt Cathedram Mosis sub lege veteri: vt Malachiae 2. Labia Sacerdotis custodirent scientiam, & legem ex eius [Page 82] ore requirent. Respondetur, non dicit, custodirent, sed custodient. Nec requiretur, sed requirent. Promissio est, non mandatum. Immò verò mandatum est, non promis­sio, vt constat ex consequentibus. Sed vos Sacerdotes, ab­errastis à via & multos per legem cadere fecistis: & foedus ictum cum leui violastis, aut Dominus exercituum. Ergò Mosis cathedra errauit: & Papae cathedra non errabit. At facta est Petro promissio, non Moisi. At promissio facta Petro non plus conuenit Papae, quam alijs Christianis, vt anteà confirmaui: & propriè Papae conueniret, non tamen ab errore Papam immunem efficeret. At non est possibi­le, vt electi seducantur. Non est possibile, vt à Deo defi­ciant, vt in errore suo pereant. Sed quid hoc ad Papani, quod de electis dicitur? quid? an qui errant seruari pos­sunt? quidni? si retineant fundamentum, & ex humana infirmitate potius errent, quam obstinatione voluntaria. Si vllus decessorum nostrorum vel ignorantia vel simpli­citate non obseruauerit illud, quod Dominus exemplo suo & authoritate mandauit, eius simplicitati per bonitatem Dei potest ignosci, vt rectè Cyp. lib. 2. Epist. 3. At ma­litiosè, obstinatè, errantibus ignosci non potest, id est, Papis Mitra contra exitialem errorem clypeus esse non po­test: Ingenui Pontificij confitentur multos Pontifices apo­stasse à fide, vt Lyra, Alfonsus, Panormitanus, Gerson, Ba­siliense concilium, Pius secundus, Aeneas Syluius, Inno­centius quartus, & tamen viles assentatores Iesuitae id prae­fractè negant. Immò multi Papae de facto à fide defece­runt. Vt Clementius jus Marcellinus, Liberius, Honorius, Anastasius, Vigilius haeretici extiterunt. At non cathedra errauit, quamuis personae errauerunt, aut si personae, non errauerunt, vt Papae, aut si vt Papae, non in Cathedra, in Tribunali & Consistorio. Nugae. Perinde ac si virtus Ca­thedrae posset vel stultitiam hominis, vel malitiam immu­tare. Personalitèr errare possunt, judicialitèr non possunt: possunt in priuato scripto, non in definitiua sententia. Pos­sunt in cubiculo, non possunt in Consistorio. Absurdè, qui probant? Caiphas, inquiunt, juxta priuilegium offi­cij [Page 83] de Christo verum prophetabar, quamuis secundum suam ipsius scientiam & fidem, Christum ignoraret. Et cur non Papa idem priuilegium haberet, quod Cai­phas & Anas. Balaami Asinus Domini sui reprehendit in­saniam: & cur non Asinus Papae idem priuilegium obti­neret? Caiphas semel verum insciens loquutus in Cathe­dra: ergo Papa successor Caiphae, vt Rhemenses cum fa­ciunt, nunquam potestsciens in Cathedra falsam senten­tiam dicere?

Proximum est nunc, vt Franciscum Albionem audia­mus Ecclesiae Christianae Reformatae originem & seriem pertexentem.

Tum Albio, quoniam ita vultis. Iam, si placet (inquit) Ecclesiae Christianae originem, seriem, doctrinam, cultum, indolem, conditionem, ordinem indagemus. Rectum erit index & sui & obliqui. Aqua aquae similior no [...] erit, quam Protestans Christianus. Iesus Christus heri, & hodie & i­dem in saecula. Heri sub vetere testamento, hodie sub no­uo. Heri promissus, hodiè exhibitus, heri relatus, hodiè reuelatus sed semper idem Iesus Christus occisus, agnus ab origine mundi decreto Dei, occisus sub mundi finem executione decreti: profuit Christus ante quam fuit. Vt scite Bernardus, Ecclesia igitur Christiana conjuncta Chri­sto, coaeua mundo, electa ante tempus in consilio aeterno, seperata in tempore in promisso reuelato, in fine temporis separanda in judicio extremo. In Euangelio fundata, quod ab ipso Deo annuntiatum est in Paradiso, quod erat in le­ge, vt granum in spica, vt rota Ezechielis in rota. Quid est enim lex? Euangelium praenuntiatum, quid est Euange­lium? Lex impleta, quae illìc facienda praedicuntur, hic facta praedicantur, vt D. Angelus dixit. Nec plus differunt duo testamenta, quoad subitantiam, quàm haec duo verba, veniet & venit, vt breuitèr & acutè Augustinus. Nec ali­tèr differunt vtriusque testamenti fideles, quam duo Che­rubini, qui super Propitiatorum ponebantur, mutuò seip­sos aspicientes, alius repraesentans veteres Christianos, qui [Page 86] Prospectiua fide Christum venturum prospexerunt, alius nouos, qui respectiua Christum exhibitum respiciunt: ea­dem igitur fide seruabantur, qua nos vt copiose disputat Augustinus ex Paulo, eandem escam spritualem nobiscum manducarunt, eandem potum spiritualem biberunt, bibe­bant enim ex petra, quae illos consequebatur, Petra autem erat Christus. Nec tamen in Christum versa est, habebant igitur eundem Christum, sed alijs signis & sacramentis, il­lis in manna & rupe, nobis in baptismo & coena proposi­tum. Vt paulum exponit Augustinus. Res Sacramenti il­lis & nobis eadem, sed non eadem Sacramenta quemad­modum igitur illi fideles in Sacramentis suis Christum spiritualitèr & mysticè ad vitam receperunt nondum in­carnatum, sic nunc incarnatum fideles in suis Sacramentis spiritualitèr & mysticè recipiunt, vt ex Paulo nobiscum an­tiquissimus pater ille concludit. Illorum Sacramenta Christi passuri figurae & vmbrae, quas cedere veritati & corpori oportebat, vt ait Paulus: nostra iam memorialia possi. Ita vetus testamentum fundamentum noui, novum veteris complementum. Nulla inter vetus & novum, inter veteris & noui fideles differentia, quoniam substantiam: tactum quoad accidentia differunt claritatis & latitudinis quòd Sol justitiae nobis ortus Iesus Christus clariùs afful­serit, radiosque Majestatis & misericordiae suae latiùs dif­fuderit.

Iam hoc posito fundamento inueniemus originem Ec­clesiae Christianae in Christo ter separatam à Deo ex foece generis humani, primum ante tempus in aeterno consilio, Ephes. 1.4. vt crederet sanctaque esset, non quia crederet, sed vt crederet: non quia sanctum esset, sed vt esset sancta, quemadmodum Paulum exponit Augustinus. Deus enim non dignos eligit, sed eligendo dignos facit. Non igitur fides & sanctitas causae electionis, sed electio fidei & san­ctitatis. At nemo electus nisi in Christo: nemo autem in Christo, nisi quà fidelis. Certè, Nemo electu, nisi in Chri­sto: & fidelis electus in Christo, non quia tum fidelis ex­isteret, sed vt existeret: erat tum quiuis fidelis in Christo, [Page 87] sed vt arbor in semine, non actualitèr, sed virtualitèr: virtualitèr tum per praedestinationem., actualitèr post per fidem. Non igitur nostra fides & sanctitas, quae sunt electi­onis effecta, causae mouentes cur nos Deus eligeret in Christo: ne conditiones quidem praeuise, vt quidam ex Diuo Paulo perperam colligunt, cum dicit Thessalon. à Domino electos ad salutem in sanctificatione Spiritus & fide veritatis. Non enim ponit sanctificationem & fidem vt conditiones praeuisas electionis antecedentis, sed vt prae­ordinata media salutis consequentis: vt occultae praedesti­nationis indicia & futurae foelicitatis praesagia, vt acutè pièque Bernardus. Electa igitur Ecclesia vt ab Apostolo definitur, Heb. 12. profert opera sancta, non vt causas reg­nandi, aut precia Coeli, aut merita salutis, sed vt vias Reg­ni, prooernià Coeli, electionis germina, salutis sigilla, & gradus quosdam & scalas, sine quibus nemò vnquam po­test ad Coeli gloriam ascendere. Quarè qui sancta opera negligentes tamen sese electos sommarent, perinde face­rent acsi suasu Diaboli sese proijcerent à templi pinnaculo per praesumptionem, expectantes, vt Angelorum mani­bus subleuentur per praedestinationem, vt piè Iohannes Philpottus.

Haec est à Deo primá Ecclesiae separatio in Christo fa­cta in arcano Ioh. & aeterno consilio: quae primò fit, sed postremò patefit, vt rectè Bradford sequitur. Secunda in promisso reuelato; quae nihil est aliud quam electionis re­uelatio & exequutio, cum illa promissio primaria in Christo facta, Semen mulieris conteret Serpentis caput, fide recipitur. Erat autem Euaefacta, vt typo Ecclesiae, non vt vni, sed vt vnitati. Non vt matri viuentium, sed vt matri credentium: non vt mulierem speciali aliquo priuilegio supra virum inflaret, sed vt illam primam peccatricem ne­cessario solatio à desperatione retineret. Facta, inquam, Ecclesiae Christianae, non illimitatae vniuersalitati omnium hominum sed limitatae vniuersalitati omnium credentium. Non in mulierem, sed in semen mulieris, fore, non vt ipsa, sed ipsum Serpentis caput contereret, vt Divus Paulus ex­ponit, [Page 88] Rom. 16. & Gal. 3. Christus est semen mulieris, qui per se & sua virtute contriuit Serpentis caput, id est, Diaboli opera destruxit, vt Ioh. & omnes qui credentes in eum illius virtute per fidem caput Serpentis, id est, vim peccati mortisque conterunt, in sancto censentur semine, reliqui omnes in Serpentino. Non est nobis in muliere fa­cta promissio, sed in semine mulieris: non in Maria quam­uis deipara virgine, sed in semine, id est, Christo, vt Pau­lus exponit, Gal. 3. Qui nobis solus in Scriptura proponitur adorandus.

Beatam virginem vasculum benedictionis agnoscimus, fontem non agnoscimus: hunc honorem soli nos Dei & virginis filio vendicamus, & Tursellinum Iesuitam blas­phemiae condemnamus, qui lac matris cum sanguine filij in salutis nostrae negotio commiscendum censuit: & Bernar­dinum in Mariali suo anathemate configimus, qui filium in throno justitiae administratorem diuini iudicij, matrem autem in throno gratiae diriuitricem diuinae misericordiae collocauit: & Psalterium beatae Mariae, quod expuncto filio matri & nomina, & priuilegia, & acta Christi pro­pria vendicamur, vt impium detestamur. Nos non Maria­ni, sed Christianissimus. Nos illam excellentissimam vir­ginem non adoramus propter Religionem, quamuis ho­noramus propter imitationem. Non enim ipsa salua facta est, quia peperit, sed quia credidit, non quia Christum ge­stauit in vtero, sed quia Christum gestauit in corde, vt di­xit Augustinus, Cuius anima Christum Dominum suum solum coluit, cuius spiritus in Christo solo suo seruatore laetatus est: in hoc nos beatissimam virginem libentèr imitamur: sed illam vel dulcia, vel hyperdulcia colere non audemus; ne Christo Dei & virginis filio gloriam dero­gemus. In hac igitur promissione de semine mulieris Ser­pentis caput contrituro Ecclesia Christiana fundata est: & pugnat aduersus se [...]nen Serpentinum siue sit extra fami­liam Adami, vt Mahumetus: siue intra familiam, vt Anti­christus, [Page 89] quamuis suum ab eo saepe calcaneum morderi sentiat. Haec promissio anima Ecclesiae. Tolle promissio­nem, tollis Ecclesiam. Corrumpe promissionem, corrum­pis Ecclesiam. Quò certè execrabilior Romanae Ecclesiae perfidia videri debet, qui promissionem corrupit, & pro ipso, substituit ipsam, & vt in internecino bello fieri solet, fontem ipsum infecit. Ipsa, inquiens, conteret Serpentis caput, intelligens beatem Mariam. Cui Iesuita Costerus trophaeum erexit conculcandi, conterendique Serpentis cum hoc emblemate, Conteret caput tuum, & quamuis fons Hebraicus, Chaldaica, Paraphrasis, Septuaginta in­terpretatum translatio, Hieronymi versio. Quamuis Leo Pontifex, multique Pontificij veritatem Hebraicam appro­bent, & ipsum vel ipse ponant: & Ribera fateatur ipsa non profectum à translatore, sed culpa scribae in textum irrepsis­se, tamen Ecclesia Romana corruptionem in textu retinet, vt Sixtus quintus in authentica editione vulgatae versionis publicata anno 1590. & sic Canonica authoritate sua con­firmat errorem scribae: & Clemens Octavus in sua post e­ditionem, ipsa retinuit, in textu: vt egregios sese diuini testamenti corruptores moderni Pontifices ostenderint, qui nomen Filij Dei raserint è testamento, & matris no­men substituerint. Perinde ac si Deus Ecclesiae non Re­demptorem, sed Redemptricem constituerit, eamque non Christianam, sed Marianam voluerit appellari. Nos qui­dem certè in hoc verbo promissorio, Ipse conteret Ser­pentis caput, vel ipsum semen conteret, toti recumbimus: nec in Paradiso viuere vellemus sine hoc verbo promisso­rio, quod Romanus Antichristus tàm imbrobè, sceleratè­que corrupit, vt Christum de throno Ecclesiae suae detur­baret, quocum tamen vt familiares exerceat inimicitias, ambire gratiam Mariae matris honoratum famulitium in opprobrium filij videtur ostendere. Erat jam Pontifex & se Mariae cultorem esse glorietur. Porro vt Deus in Chri­sto primum ab aeterno electos à reprobis separauit in arca­no consilio, deinde in semine mulieris post creationem & lapsum in tempore separauit semen sanctum à semine Ser­pentino [Page 90] in promisso reuelato, sic idem Christus homo ju­dex in exitu mundi oues ab haedis separabit, dicens ouibus à dextris, venite benedicti patris mei, haereditatem cernite Regni vobis praeparati ab origine mundi. Nam vt gratis e­legit Ecclesia Deus sic gratis coronabit. Regnum Coeli Dei misericordia praeparatum suis ab aeterno, non in tempore hominum meritis acquisitum. Ne time, inquit Christus, parue grex, quia cōplacuit patri dare vobis Regnum. Illìc benedictis à patre Regnum, ouibus praeparatum dicitur: Hìc ex beneplacito patris dono datum. Ideoque vocat Regnum: non stipem seruorum, sed haereditatem Filio­rum, non stipendium, sed patrimonium, non spirituali o­bedientiae debitum, sed datum spirituali geniturae, vt Christo consentiens Augustinus quemadmodum Divus Paulus illi praeierat, qui cum de peccato & justitia disseru­isset, argumentum illud à contrarijs elisit, propter mala opera damnamur, ergo proptèr bona opera seruamur. Sic enim breuiter Apostolus; peccati stipendium mors. Quid? Num justitiae stipendium vitam dixit? Minimè sed Logica multò meliore vita aeterna donum Dei est per Dominum nostrum Iesum Christum. At idem Apostolus inquies, Cum bonum certamen certauisset, fidem seruasset, cursum consummasset dixit, Nunc reposita est mihi corona justi­tiae, quam mihi iustus iudex dabit, nec mihi solùm, sed ijs etiam omnibus, qui Christi aduentum diligunt. En vita aeterna corona justitiae dicitur certè respectu Christi, qui meruit, sed corona misericordiae, respectu nostri, quibus meruit, vt seipsum exponit Apostolus non propter opera justitiae, quae nos fecimus jam vocati, quia fidelem Titum, ad quem tum scripsit secum inclusit, sed per misericordiam suam Deus seruauit nos, ita semper misericordia Dei ho­minum meritis opponitur. At justus judex dare dicitur re­ctè. Nam promiserat, & ita fidem seruantibus se fecit de­bitorem, esto fidelis, inquit, ad mortem, & dabo tibi co­ronam vitae, & vtrobique dicitur non soluet aut soluam: sed dabit, & dabo coronam vitae. Non igitur ex valore hu­mani meriti, sed ex virtute promissi diuini corona donatur. [Page 91] Quibus autem? Non haedis sed ouibus, non hominibus im­misericordibus, sed opera misericordiae facientibus, vt Christus: non otiantibus, aut malum perfidiae certanti­bus, sed bonum fidei certamen certantibus, & cursum consummantibus, vt Paulus: operantibus igitur, sed non propter opera: laborantibus, sed non proptèr labores. Quomodo igitur, inquies, illud celebre dictum Augusti­ni cum hisce quae dicis reconcilias? qui te fecit sine te, non te seruabit sine te. Ita nimirum, salus in Scriptura duplici sensu vsurpatur, vel pro Redemptionis initio, vel pro Re­demptionis complemento. Pro redemptionis initio, vt Ephes. 2. vers. 8. Gratia seruati estis per fidem, idque non ex vobis donum Dei est. Non ex operibus, nequis glorie­tur. Sed ne quis opera Regenerationis tincta sanguine Christi, vt dicuntur, excipiat, Apostolus exclusit opera à negotio salutis, id est, justificationis, qua salus nostra in­choatur, etiam ea, ad quae nos jam creatura Dei in Chris­to Iesu facti atque instituti sumus, quaeque Deus ordinauit, vt viam, in qua ambulemus ad vitam aeternam, vers. 10. Salus autem pro Redemptionis complemento sumitur, Rom. 10. Corde creditur ad justitiam, ore fit confessio ad salutem. 10. Praecedit fidos, confessio sequitur. Vtraque necessaria, fides ad justitiam, confessio ad salutem. Con­fessio autem est & oris, & operis. Suprà salutem fidei con­fessionique tribuebat. Nunc diuidit effectum, non secun­dum partes, sed secundùm gradus. Iustitia enim est salutis principium, eam fidei proprijssimè tribuit, quia fide sola justificamur, hoc est remissionē peccatorum, Christi merit cōsequimur qui primus est salutis gradꝰ. Cōfessioni tribuit salutem, non qum fidei salus tribuenda sit, sed quia fide justificati confessione oris & operis gloriam caelestem ob­tinemus, quae est salutis complemētum. Quo sensu salutem accepit Augustinus, & rectè. Nam inter justificationem & glorificationem bona sanctificationis opera interce­dunt, quae quamuis necessaria non fuerunt ad salutem in­choandam, quae nostra justificatio dicitur, at necessaria sunt ad salutem consummandam, non vt causae, sed vt viae, [Page 92] quemadmodum Augustinum Bernardus exponit, quae nostra glorificatio est. Et ita verum est, quod Augustinus dixit, qui te fecit sine te, non te seruabit sine te. Quamuis alijlegunt cum interrogatione, qui te fecit sine te, non te seruabit sine te? Sed perperam, vt ego judico. Qua in parte, si quisquam Paulinam rectè mentem expressit Bea­tus Augustinus, qui neque homini. Non renato dedit li­bertatem arbitrij ad benè operandum, ne hominem face­ret sacrilegum, neque renato libertatem adimit, ne ho­minem faceret ignauum. Cauendum cum Apostolo pu­tauit, vt nec diuinae gloriam gratiae minueremus, nec se­curitatis humanae torporem aleremus. Ne dum plumas humanae decurtamus superbiae, Christianae neruos incida­mus industriae. Sed hinc satis emergit, vt Deus pater in Christo & ante tempus, & in tempore preciosum separa­uit à vili, quemadmodum loquitur Ieremias, sic Dei filium in fine temporis separaturum, vt decretali patris sententiae in mundi principio judicatis filij sententia in mundi fine respondeat. Quis vt suum venit consonabilitèr insonabit pijs omnibus & Regibus & populis qui Christum in mem­bris suis famelicum cibo sitibundum potu suo refecerunt: peregrinum exceperunt, vestituerunt, aegrum visitarunt, in carceratum releuarunt: sic suum Ite, terribilitèr intona­bit, maledictis omnibus magnis & parus, Regibus aequè ac populis, Ite maledicti in ignem aeternum praeparatum Diabolo & Angelis eius, qui non aluerunt, non excepe­runt, non visitarunt, non subleuarunt patientem in mem­bris suis oppresserunt, spoliarunt, fame, ferro, flamma cru­delissimè atque immanissimè cruciatum occiderunt? Non­netum potentes tyrannos potentèr puniet, quibus To­phet Propheta ab initio praeparatum praedicat profundum & latum, in quo cadente ignis lignique plurimum, quod Domini Spiritus, quasi amnis sulphuris inflammabit. Cui consentit Christus, Ite maledicti in ignem aeternum prae­paratum Diabolo & Angelis eius, Diabolo tragoediae co­riphaeo, & Angelis eius, primum Antichristo Diaboli filio natu maximo, vt illum Apocalypsis describit, deindè [Page 93] principibus, qui instinctu bestiae ac pseudoprophetae in­ducti, & Babyloniae meretricis poculo dementati eius sanguinolenta decreta exequuntur, quos Deus bonos An­gelos rerum publicarum, nutritios Ecclesiarum constituit, quid igitur illis accidet, qui cum ex mandato Dei boni Regnorum Angeli, & Fideles Ecclesiarum nutritij posse deberent, ex Imperio Antichristi quasi mali Angeli, nefarijque praedones Respublicae pessundant, Ecclesiasque populantur. Summa, triplex à Deo hominum separatio fit,Vere Ethnicus, Regum timendo­rum in proprios greges, Reges in ipsos Imperium est Iouis. Si pro Ioue, Dei nomen posuisset. Reges in ipsos Impe­rium est Dei. prima ante tempus in consilio arcano, secunda in tempore in promisso reuelato, tertia in fine temporis in iudi cio ex­tremo. Habetis Ecclesiae Christianae Originem & Finem.

Nunc Ecclesiae seriem inquiramus, ingredientesque il­la intermedia volumina saeculorum inter principium fi­nemque mundi varias Ecclesiae aetates & status euoluamus. Hic quemadmodum Nubem accepimus praeisie Israelitis, cuius ductu in promissam terram properarunt: sic densam Nubem testium nos circumstantem proponit Apostolus, qui nobis in hoc deserto, quasi duces praeant promissum tendentibus in Coelum,

En primùm in Adami domo distinctio sancti seminis in Abele, in Caino Serpentini. Non igitur tam extrà Ec­clesiam, qàm intrà Ecclesiam Moses semen statuit Serpen­tinum. Sed hic iam quaestio est, cum duplex in orbe Chris­tiana vocetur Ecclesia, vtra sit sanctum semen, vtra Serpen­tinum.

Intueamur in Nubem testium nobis circumseptam. Nubem dictam propter doctrinae faecunditatem, propter consolationis vbertatem, propter caelestem conuersatio­nem, vt rectè Aquinas obseruat: Nubem testium, id est, Martyrum, qui diuini veritati testimonium dederunt du­plici Martyrio, Martyrio vitae, & Martyrio sanguinis, vt obseruat Cyprianus: Nubem testium nos circumstantem, quòd quocunque oculos conuertimus. Siue tempora ante [Page 94] diluvium, siue post diluvium, siue Patriarchas, siue Iudices, Reges, siue Prophetas contemplamur, testes fidei reformatae maiores reformatae Ecclesiae certos & multos habemus. In­finitum esset omnes numerare, certos aliquos ex Nube su­mamus.

Primus in Nube testis, non Adamus peccator, sed Abel justus. Adamus proponitur in Scriptura non exemplum fidei, sed causa peccati, ideoque peccatorum expiatori Christo secundo Adamo opponitur. Primus fuit in solatio fidei, sed non primus in triūpho fidei. Primus in triumphi catalogo fidei & Ecclesiae testis ponitur Abel justus. Hìc harmoniam inter Mosem & Apostolum obseruo. Vterque Cainus & Abel Sacrificium offerunt. Deus Abelem ac­ceptat, eiusque sacrificium. Non prius Sacrificium, dein­de Abelem. Sed Abelem primò, deinde Sacrificium. Non Abelem propter Sacrificium, sed Sacrificium propter A­belem. Non personam propter opus, sed opus propter personam, quae fide priùs, qua promissum semen Chris­tum amplexus, iusta extitisset, vt exponit Apostolus: vnde Gregorius magnus, non respexit, inquit, offerentem Deus propter oblationem, sed oblationem propter offerentem. Cainus Agricola quamuis vilissimas ex frugibus tumore primogeniturae inflatus obtulit, infidelitate tamen faciens viliores ipse cum Sacrificio suo reiectus est cum Abel Pas­tor ex primitijs & ex adipe gregis offerens Fide, qua obtu­lit, hostiam reddidit gratiorem, quam Deus igni caelitùs immisso absumpsisse creditur: quod cum Cainus videret, odisse fratrem, quòd eius opera essent bona, vt interpreta­tur S. Iohannes, odioque pietatis occidisse scribitur. Mos. 4. En primum maiorem Reformatae Ecclesiae Abelem ius­tum fide factum persequutionem eo nomine patientem. Et postumus dubitare Cainum opere fidentem suo, odio­que pietatis fratrum iustum occidentem Romanae paren­tem Ecclesiae fuisse?

Secundus in Nube testis fidei nostrae & Ecclesiae Enoch eminet. Nam vt Abel fide justitiam, sic Enoch fide vi­tam aeternam affequutus est. Per fidem translatus est E­noch, [Page 95] ne videret mortem quem Tertullianus vocat candi­datum aeternitatis, Epiphamus primogenitum Resurrecti­onis, Hieronymus colonum Paradisi, municipem Coeli, vt significent, sicut Enoch per fidem in Coelum cum Elia est translatus, sic omnes credentes per fidem non solum a­nimabus, sed etiam corporibus transferendor. Nam quem­admodum in illis, vt inquit Athanasius, mutauit legem naturae dignitas gratiae, sic in alijs Fidelibus & Sanctis im­mutabit. Quorum animos triplicem statum constitutum legimus, primum in terrenis tabernaculis, secundum in coelestibus atris statìm à morte, tertium in domo Dei post Resurrectionem. Nam illae iam coelestes animae sanctorum, quae nunc in coelestibus illis receptaculis cum Deo viuunt, & requie sua perfruuntur, nondum perfectam gloriam as­sequutae sunt, sed sunt tanquam in speculis, eòque forsitan à Tertulliano dicuntur candidatae immortalitatis Resurre­ctionem suorum corporum praestolantes, quae non perfici­entur sine nobis, nec sine nobis suas coronas accipient, vt Patres, Apostolis congruentèr docent.

Tertius in Nube fidei nostrae testis inducitur Noachus fi­nis mundi veteris & principium noui, praeco iustitiae, vt ait Moses, haeres iustitiae, vt ait Paulus, qui inuenit gratiam in oculis Iehouae, vt ait Moses, id est, sola gratia seruatus est fa­ctus haeres justitiae, non quae est per opera, sed eius quae est per fidem, vt clarè distinguit Apostolus. Quomodo igitur Romana Ecclesia sit Arca Nohae, vt ait Pontifex, extra quam nulla sit salus expectanda, non intelligo: cum fidem No­hae reijciat, nisi fortè Camum maledictum parentem ascis­cat, maiorem Cananitarum. Cui falso reformatos assimi­lant, quasi patris Nohae, Papaescilicet, pudenda retexissent cum nemo magis qnàm ipse pudenda sua perpetuò Coelo terraeque senex impudens, denudarit. Nisi forte idcircò suam Ecclesiam constantem ex electis & reprobis, vt as­truit Bellarminus arcae comparent munda simul & im­munda animalia continentibus vt Ecclesiam Romanam harae iamdiu, vel naui piraticae, quam Arcae Noae similio­rem effecerint. Nam Reformata Ecclesia manifestè impios [Page 96] atque improbos homines à societate secludit sua: occultos & non conuictos fert illa quidem, vt potest sed viua Ec­clesiae membram non agnoscit, in Ecclesia esse concedit, sed de Ecclesiae esse pernegat, non plus quàm corruptos hu­mores in corpore senset esse de corpore, quamuis ad tem­pus in corpore maneant quos etiam ipsa semper eijcere contendit. Nec intereà negat in Ecclesia visibili malos bo­nis impios pijs esse permixtor: sed Ecclesiam ex parte me­liori atque genuina, non ex deteriore atque exatica cum Apostolo definit.

Sequitur quartus in Nube fidei atque Ecclesiae Refor­matae testis atque author grauissimus Abrahamus: qui cre­didit Deo & imputatum est ei ad iustitiam: vnde S. Paulus discrimen imputatae & inhaerentis justitiae deduxit, qua­rum illa tantum fideles coram Deo iustos facit, vt ait Pau­lus, haec coram hominibus iustos esse demonstrat, vt ait Iacobus, Sicut Oecumenius & Aquinas ipse distinguit. Quemadmodum autem pater Fidelium coram Deo iusti­ficatus est, ita & filij. Pater Abrahamus iustificatus fuit ius­titia Christi imputata apprehensa per fidem, ergo filij fide­les omnes imputata Christi iustitia per fidem apprehensa iustificantur coram Deo. Vr S. Paulus ad Romanas & Ga­latas ipse conclusit. Vbi inducuntur duae vxores Abraha­mi Agar serua, & Sara libera significantes duo testamenta, Agar vetus, Sara novum. Duo filij Ismael & Isaac reprae­sentantes duas Ecclesias, spurius Ismael falsam, Isaac legi­timus veram. Quorum tres ponuntur differentiae, Prima quoad modum originis. Secunda quoad affectum cordis, Tertia, quoad jus haereditatis. Vt Aquinus obseruat ex ser­ua servus, ex libera liber ortus est: servus seruiles, liber in­genuos habet affectus: ex libertate generationis atque in dolis jus haereditatis ac possessionis Coelestis deducitur. Ismael ortus ex serua servus vi carnis, carnalique consilio sine promisso natus: Isaac liber ex libera non carnis vi, sed virtute promissi, quod ante fecit Deus, Haec Paulo diuino Apostolo admiranda gratuitae salutisimago videbatur quā soboles Christi Spiritu regenita laetatur, in quam vi verbi [Page 97] & fidei diuina gratia fulgentes radios suos plenè refuderit, vt obseruat Augustinꝰ illos cum Apostolo filios promissio­nis appellans: Agarina verò propago spuria carnalis po­puli viua etiam imago ponitur, quae freta viribus arbitrij sui, siue virtute gratuitè promissionis salutem ex meritis expectat suis. Sed meritis, vt fingunt, Christi sanguine tinctis scilicet. Absurdè. Opera autem Abrahae, vt patris fidelium, remouentur à justificatione. Ergò opera tincta Christi sanguine à justificatione remouentur. Nullius rei cōscius in Apostolatu suo fuit Apostolus, tamen eo justifi­catus non fuit. Seclusit Paulus omnia sua opera à sui jus­tificatione, quae fecit non modò, vt Christianus, sed vt A­postolus. Erant autem illa Apostoli opera, si cuiusquam, tincta Christi sanguine iam passi. Opera igitur Apostolus Christi sanguine tincta à justificatione seclusit. Errāt, errant nescientes vim gratuitꝰ foederis. Quod Sara vxor Abrahae le­gitima adūbrauit. Non ijs operibꝰ, quae vt spiritꝰ & sanguinis sui producit in nobis, sed ijs tantum operibus quae Chri­stus in sese praestitit ipse pro nobis, nos ab i [...] Dei, à morte, atque inferno liberauit: & quidem ex foedere. Nam vbi non est foedus, ibi non est fides. Vbi non est fides, ibi non est salus. Duplex foedus Deus cum Adamo pepigit, alte­rum cum Adamo iam integro, cum lapso alterum. Primi formula foederis est, hoc fac & viues. Secundi formula, crede & salvus eris. Pater excidit primo foedere, soboles cum parentibus secundo foedere seruanda est. Ego verò, inquies, & credendo seruabor & agendo. Quid igitur a­liud facis, quàm tertium foedus inducis, quod Theologia non admittit, aut igitur perfectè impleas oportet,Quoad origi­nem, &c. Germani Abra­bae fil [...] triplici­tèr dicuntur, prima per viam generationis, quia cum Isa [...]co promissionis fide generantu [...]: Se­cundò per viam successionis, quia Abrabae benedictionibus iure succedunt: tertio per viam imi­tationis quia Abrabae, vt fidem sic virtutes imitantur. Habetis &c. quod mandauit: Deus aut syncerè credas, quod promisit. Si fer­uari velis ex foedere gratuiro, quod cum Abrahamo reno­uatum vxor Abrahami legitima Sara Apostolo interprete, representat: vt Isaac per fidem filius gratuitae promissio­nis factus justitiam & salutem obtinuit. Nisi malis esse Is­mael, Agarinus, spurius, & ex foedere legali, quod est ictum in monte Syna, frustrà salutem expectare.

[Page 98]Eat iam Pontifex & suam Ecclesiam iactet esse legiti­mam Abrahae coniugem, nostram Ecclesiam vt Pellicem, esse p [...]llendam.

Habens primam differentiam Ismaelis & Isaaci, quoad modum originis.

Habete secundam differentiam, quoad affectum cordis.

Ismael promissum semen irridet Isaacum, quod Apo­stolus persequutionem appellat. Et quidem Ismael dupli­citèr persequitur Isaacum, spiritualiter propter pro missi­onem, corporalitèr propter possessionem. Et vt ante Cai­nus Abelem occidit: sic Ismael Isaacum vellet occidere, si posset, & mendacijs opprimere, vt in occisi possessionem inuadat sacrae saeuitiae mater auaritia. Cainum & Ismae­lem Pont [...]fex & Iesuitae peruenustè videntur imitari: qui non solum Abelem occidunt, & Ismaelem irrident sed ir­risos & occisos mendacijs ouerant, & possessionibus in­hiant mortuorum. At saeculari brachio puniendos trade­re. En Reges quos ille censurae suae exequendae ministros adhibet: quid aliud quam suos carnifices reuera facit. Quemadmodum etiam Iesuitae seipsos excusant, neminem se vnquam occidisse, quem aliena manu occiderint. Non patrat caedem Iesuita, sed jubet: doctor in arte necandi peritissimus, promptissimos actores discipulos inuenit. Non ille sed Gulielmum nobilissimum Principem Auriacum de medio sustulit. Cuius ab insidijs, precor Deum vt Mauritium Principem paternae virtutis haere­dem vnà cum Henrico fratre defendat. Non ille, sed Par­raeus pugionem, Squirus veneno Elizabetham omnium quisunt, fuerunt, erunt praestantissimam Principem inter­ficiendam suscepit. Non ille, sed Clement post Henricum tertium Galliae Regem interemit. Cuius factum scelestis­simum impius Pontifex pro concione laudauit. Non ille, sed Fauxus, verè fax Iacobum omnium non modo Re­gum, sed hominum optimum cum tota stirpe, Regno, gente nitrato, vel Stygio puluere parum abfuit, quin pe­nitùs extinxerit. Non ille, sed Chattel Henrico quarto dentem excusit, non ille, sed Rauiliam post vitam, proh [Page 99] scelus, eripuit. Magne Henrice, iaces? Molire terras Hercules vt hoc monstrum domes, vel vmbra satis es. Deus Lodouicum Regem Martis huius dignissimum filium ab huius monstri genti Burboniae fatalis praestigijs tueatur. Manus aliena vestri ministra semper furoris adhibetur, ô scelerata societas Iesuitarum, inferni proles, ordo dam­nabilis, Regum pernicies, gregum laniena, genuina Is­maeli. & Cai propago, Sathanae viua in terris effigies, qui fuit homicida & mendax ab initio: in vtroque egregiè pa­trizas; insignis homicida; Iam gaudes intus quod timea­ris tanquam homicida, ita paruos animos magno conster­nas metu, vt quibus scholae iam obtusa argumenta persua­dere non possunt, eos officinae vestrae per peracutu argu­menta sicae, incendia, venena, conterreant. Intereà falsis laudibus dealbari perfidiam, & falsis criminationibus de­nigrare innocentiam didicistis: vt quosdam pios Euange­lij ministros in Gallia, quod gladios gestarent, quibus se aduersus vestrorum violentiam defenderent, traduxistis: quibus viris bonis vel à magistratu, vel à Deo ipso iustae defensibus suae causa porrecto Bausim dicere.

Quantum verò vos scelus admisistis cum D. Antonium Bassum eximium Valtoniensis Ecclesiae lumen jugulastis, & jugulatum irrisistis, vestram crudelitatem exercentes, non solum in viuo, sod etiam in mortuo. Quod idem in multis innocentissimis sanctissimisque viris & foeminis in Galia fecistis: vt humani & ingenuij papistae tantas & tam barbaras injurias viuis mortuisque à vestris praecipuè dis­cipulis illatas aegerrimè tulerint. O vos in morte foelicissi­mos, quos isti Iesuitae miserrimos esse voluerunt. O vos verè miserrimos, qui foelicissimi vobis ipsis esse videmini. Vstio, sectio, membrorum mutilatio, tractio per compi­tu, suspensio, aliaque vestra cruciatuum instrumenta mise­rum videntur facere patientem, sed non faciunt. Alia, alia sunt, ô viri crudelissimi ac superbissimi, multò miseriora. Nam quò maior vis est animorum quàm corporum, eò grauiora sunt ea, ouae animis, quam quae corporibus sen­tiuntur: [Page 100] miseriores igitur qui suscipiunt in se scelus, quiij, qui alterius facinus subire coguntur. Neque solum inno­centes Dei sanctos interemistis, sed interemptos spoliastis in bonum societatis, vt Martyrum funera, totidem foenera vobis vestrisque palam accreuerin, vt non iam homines, sed sundi vobis essent Hugonoti. In eo veri Ismaelitae, qui per­sequuti estis Isaacum spiritualitèr propter pietatem, cor­poralitèr propter haereditatem.

Neque solum auaritiam vestram, sed malitiam satiare voluistis, in sanctis, mortuis infamandis, quos occisos perduellionis insimulastis. Ita nimirum Gracchi Nasicas, & Catilinae, vel Antonis, Cicerones fidelissimos Patriot­tas accusare potuissent. Vt insanum quendam C. Fim­briam f [...]runt, viro clarissimo atque integerrimo Scaeuo­lae, quem pugionem percusserat, diem posteà dixisse, quod totum telum corpore non recipisset. Ita Iesuitae sanctissimos homines quod illis iugulum suum tradere re­cusarent, mortuos rebellionis accusarunt. Aggrauabat in­iustam mendax caedem infamia, piosque inhumanitèr la­cerabant mendacia manes, generosisque leonibus pauidi lepores insultare, & in sanctos cineres meiere quodammo­do cane videbantur. Quis quaeretur? Quis horum exe­quias prosequetur? Si mater terra per me non queratur, Si mater terra non prosequatur quae innocentium sangui­nem combiberint, quem vestrum clamosum etiam in si­lentio accusatorem ad Dei Tribunal fidelissima custos re­seruabit. Ite iam Iesuitae & vos medicos aegrotae Ecclesiae dicitur, cuius venas inciditis, vt mittatis quicquid pura re­manet in corpore sanguinis. Sed me authore sanguinarium Caini, & scurrille Ismaelis relinquetis ingenium, si de Adami aut Abrahami familia esse velitis. Habetis secūdam differentiam Ismaeli & Isaaci, quoad affectum cordis.

Habete tertiam, quoad jus haereditatis. Vt Abrahami soboles ortu differt & indole: sic successu differre debet atque exitu. Nam Dei ipsius iussu serua concubina cum sua prole spuria ex Abrahae domo eijcienda est. Solus promis­sionis [Page 101] filius haeres in domo retinundus: vna domus semen & coniugis & concubini tenere non potest. Dixit Sara, nec plus quam Deus ipse posteà confirmauit. Eijce ancillam hanc cum filio suo: nam illius filius non erit haeres cum I­saaco meo. Abraham Sacerdos & Princeps familiae suae Deo mandanti statim obediuit: vt doceat quid Sacerdotes, quid Principes in eo casu facere debeant, Sacerdotes vt spi­rituali, Principes ciuili potestate ex Ecclesia Ismaelitas eli­minent. Post Deus Israelitis mandauit vt Cananitas exter­minarent: ne spinae lateri sanctae gentis inhaererent. Sed genssancta gentem prophanam non eiecit, perpetuam er­go sib [...] [...]pinam illam esse persensit. Capite nobis vulpes & vulpeculas, inquit Dominus, & Sceptrigeris & Clauige­ris, vt obseruat Chrysostomus, ne demoliantur vineas, ne Ecclesia tenerae vitis deuastent germina, non bene conue­niunt, nec in vna gente morantur Ismael atque Isaacus, vir sanguinarius & quietus.

Iam Abrahamus fide imputatam iustitiam assequutus, signum postea circumcisionis accepit, sigillum iustitiae fi­dei, vt Divus Paulus noster interpretatur. Non igitur Sa­cramenta causas obtinendae iustitiae, sed obtentae sigilla sancti homines statuerunt. Ac ne Anabaptistis Abrahae iam adulti & priùs credentis circumcisio fauere videatur, Respondet ex hoc loco Augustinus fidem in adultis praece­dere baptismum, in infantibus sequi. Nam sicut in Isaac,August. lib. 4. de bap, cap. 24. inquit, qui octauo die est circumcisus, praecessit signacu­lum iustitiae fidei: & quoniam patris fidem imitatus est, sequuta est in crescente ipsa iustitia, cuius signaculum in infante praecesserat: ita & in baptizatis infantibus praecedit regenerationis Sacramentum, &, si Christianam tenuerint pietatem, etiam conuersio sequitur in corde, cuius myste­rium praecessit in corpore.

Hic Europa nunc si placet, rogemus (inquit) Docto­rem Albionem vt telam, quàm exorsus est, de Ecclesiae Christianae originè, serié doctrina, cultu, de modo gene­rationis de qualitate indolis, de statu haereditatis, deque il­lius conditione praetexat.

Scribit porrò Melchisedechum Abrahamo à quinque Regum victoria reuertenti protulisse panem & vinum, non obtulisse, protulisse Abrahae in commeatum, non obtulis­se Deo in Sacrificium, vt scribit Iosephus: nam si obtu­lisset Deo in Sacrificium, Apostolus 7. ad Hebreos vbi ple­nissimam Melchisedechi & Christi Sacerdotis compara­tionem instituit, nunquam illud Sacrificium in gratiam missae praeterire voluisset. Quò magis miror à Pontificijs [Page 109] hunc locum allatum ad defensionem missae suae: nec mi­nùs illum ex Propheta Malachia, cap. 1. vers. 11. Vbi Deus ab ortu Solis, inquit, vsque ad occasum eius magnum erit nomen meum in gentibus, & in omni loco incensum of­feretur nomini meo & munus purum, siue oblatio mun­da. Quo loco Deus ne verbum quidem de missa fecit, id est, de oblatione ad Altare aut facta per Sacerdotem, aut sub accidentibus panis & vini, sed in omni loco pura obla­tio offeretur nomini meo. Legali phrasi, vt solent Prophe­tae, designat cultum spiritualem & Euangelicum, oblatio­nem nostri, Rom. 12. Oblationem precum & laudum, & gratiarum. At Propheta loquitur de oblatione munda, si­ue pura. At nostrae preces, & gratiarum actiones non sunt purae sic, vt omni macula careant. Verè id quidem. At tegi­tur à Deo illa immundities, & Christi sanguine abluitur. Mundus est autem, quem Deus abluit. Quod se facturum spondet Ezech. 37. & hostias nostras spirituales, quae in fide per Iesum Christum offeruntur, acceptabiles sunt, 1. Pet. 2. ver. 5. At novum, inquies, Sacrificij genus illo tex­tu probatur futurum sub nouo testamento: at spiritualia Sacrificia non sunt noua, quia erant etiam sub veteri testa­mento. At non erant in omni loco, vt sub nouo futurum praedixit Malachias. Porrò fideles Iudaei ita spiritualem cultum praestiterunt, vt ceremonialem adjungerent. In hisce duobus nouitas Euangelici Sacrificij cernitur, quòd in omni loco, non solum Hierosolymis: quod in spiritu, sed non sine legalibus ceremonijs offeratur. Neque verò loquitur hìc de oblatione per Sacerdotem specialitèr vo­catum, sed per quemlibet Christianum, qui vocatione ge­nerali Sacerdos ad Sacrificium purum, sed non purissi­mum offerendum constituitur. Nam purissimum illud of­ferendum est, vt post clariùs apparebit, & ab vno, & se­mel tantum, nec sine sanguine, cuius merito nostrorum Sacrificorum mundicies depuratur.

De Isaaco suprà satis, sequitur quintus in nube testis fi­dei nostrae Iacobus. Gratuitae electionis specimen exi­mium, quam etsi Bellarminus, & ante eum Thomas A­quinas [Page 110] nobiscum negant ex praeuisis operibus esse factam, tamen sunt inter Pontifices, qui affirment adeo repug­nantem tenent de Ecclesiae Christianae origine tituban­temque sententiam: nos autem exemplo Iacobi & Esaui electionem quorundam absolutam, reiectionem aliorum non absolutam esse defendimus. Erat enim peccatum pro­pinqua causa reprobationis, quia reperimur omnes in A­damo maledicti, erant Iacobus & Esauus ambo peccatores in Adamo: ex illa corrupta massa Iacobum extraxit Deus ex Eudochia sua, in qua reliquit Esauum ex justitia, alteri suum peccatum remisit, alteri non remisit. Odit igitur E­sauum, sed non odit Esau hominem, sed Esau peccatorem, vt exponit Augustinus, non peccatorem actu, sed ortu: priusquam mali aliquid fecisset, in se, sed non priusquam in Adamo peccauisset. Deus deserit deserentes: quia tu rejecisti me, ideò ego reijciam te, manifesta Dei sententia. Vnde Apostolus ipse distinguit, v. 22. inter vasa irae & vasa misericordiae: cum loquitur de vasis irae, loquitur passiuè, quae conglutinata erant ad interitum, reputa, à Diabolo & à seipsis: sed cum loquitur de vasis misericordiae, loqui­tur actiuè, quae Deus preparauit ad gloriam. Vt tota ele­ctionis nostrae gloria Dei gratiae vendicetur. Est igitur Ec­clesiae Reformatae sententia, praedestinationem esse specu­lum non absoluti Imperij Dei, sed ordinatae eius justitiae & misericordiae, absolutum Dei Imperium trementes ado­ramus, sed libentèr sequimur ordinatum. Potuit Deus ex absoluto Imperio annihilare creaturam, ante peccatum, sed ex justitia non potuit condemnandam decernere. Fuit igitur in Deo prior peccati consideratio, quam decreta cu­iusquam hominis condemnatio, fuit etiam prior in Deo miseriae contemplatio, quàm decreta cuiusquam hominis liberatio. Vt & iusta esset reprobatio, & misericors electio. Quarè vt illi videntur truculentam sententiam defendere, qui reprobationem ex absoluto Dei Imperio factam sta­tuunt: sic qui ex conditione humanae voluntatis electio­nem suspendunt, caueant ne sacrilegum tueantur. Iam­dudum miserabiles filiorum meorum innumerabiliū voces in campo morientium, audite iam matrem ipsam.

Liber secundus.

HIc Albio, sequitur, inquit, vt Lucetem at­tendamus originem & Apostasiam Eccle­siae Romanae breuitèr apperientem.

Tum Lucetes, D. Paulus (inquit) Ro­manam Ecclesiam Primitiuam in sola Iesu Christi fide fundauit, qua justitiam Iesu Christi peccator poenitens à Deo imputatam ad vitam ae­ternam apprehenderet sibique applicaret. Vt Apostolum exponunt quatuor patres, duo Graeci Chrysostomus & Basilius, ac duo Latiui Hieronymus & Ambrosius. Qui omnes hominem fide sola cum Neotericis iustificatum esse concludunt. Quicquid enim excludit omnia opera, id ipsum solum remanet in negotio iustificationis ex nostra parte. Nam ex parte Dei gratia patris, meritum filij, spiri­tus operatio cum fide coniunguntur in justificatione nostri coram Deo. Sed fides excludit nostra opera omnia. Mini­mè, inquiuunt, excludit tantùm ceremonialia, de quibus instituta, est quaestio. Sed Apostolus vtitur argumento [Page 112] ducto à genere negatiuè. Nullis, inquit, homo justifica­tur operibus. Ergò non ceremonialibus. Negato genere species tollitur. Et quidē adeò vehementer in ceremonialē Mosis legē inuehitur, vt quiscun (que) illā cum Euangelio cō ­jungit, illi Christum nihil profuturum pronuntiet Paulus eum ad totam legem implendam obstrictum esse, eum a­bolitum à Christo esse, & à gratia excidisse: adeò damno­sum, onerosum, perniciosum seruitutis iugum Mosis le­gem existimat. Quaestio tum erat, an cum Euangelio cere­moniae legis puta circumcisio, Sacrificia, purgationes ci­borum ac dierum delectus & obseruatio coniungi in ho­minis iustificatione deberent. Et quaestio nunc est, an doctrina de justificatione gratuita per fidem ceremonias Pontificias, puta missaticum Sacrificium, purgatorium, indulgentias, peregrinationes Religionis ergò, aquam lu­stralem, ciborum dierumque delectum caeterasque eorum traditiunculas admittat. Respondet Apostolus rotundè, non, non, & hanc doctrinam peregrinam vocat. Heb. 13. & has ceremonias juga seruitutis appellat. At Romana Ecclesia non conjungit Mosaicas ceremonias. Esto. At coniungit Pontificias & multas, partìm vanas, partìm im­pias. Sancte Deus, te appello: Tunè tuas ceremonias ab­rogasti, vt Papa reponeret suas? Tu remouisti paucas, vt ille plures induceret? Tu sustulisti graues, vt ille stabili­ret l [...]ues? Mosaicae ceremoniae vtiles ad tempus & piae à Deo ipso institutae, quae multos ad Christum promissum adduxissent, consistere cum Euangelij gloria minimè po­tuerunt: & Pontificiae à Deo nunquam ordinatae, partìm absurdae, partìm impiae, quae à Christo jam exhibito ho­mines abducunt, cum Christi fide in justificationis nego­tio coalescent? Minimè verò, minimè: quas dum mo­derna Ecclesia Romana cum Christi fide commiscet, Chri­stum sibi inutilem reddidit, ad totam legem implendam obligata est, abolita est à Christo, excidit à gratia. Vt è Coelo tonat Apostolus. Ac vt verba Apostoli pressiús vr­geam, sibi & alijs damnosum, onerosum, perniciosum ser­uitutis jugum imposuit. Abolita est à Christo, abolita igi­tur [Page 113] à fundamento. Excidit à gratia, excidit igitur à salute. Respondeat mihi tota Iesuitarum natio docta, si possit, ad hoc Apostolicum argumentum. Reformata Ecclesia certè hisce fulminibus exterrita, à moderna sese Romana Syna­goga segregauit salutis suae causa, eò quòd Romana à seip­sa discessisset. Redeat igitur adse, ne nos abstrahat à salu­te. Ne nobis tam grauia iuga seruitutis imponat. Si faciat, respondebimus, vt Lacaedemonij Atheniensibus, si duriora morte nobis imperaueritis moriemur potiùs quàm patie­mur respōdebimus vt patres nostri Carolo Quinto respon­derunt, si iuga nobis tam contumeliosa Christo, tam dam­nosa, onerosa, perniciosa conscientijs nostris imposueris, loquendum est libere, moriemur. Ne iam mihi friuolas Illas responsiones obtrudas, Ecclesia etrare non-potest, ego sum Apostolicae sedis successor: mea successo, mea posses­sio est: prior possideo, diu possideo: quid ego longam suc­cessionem personarum, si principalem, vt vocat, Irenaeus doctrinae successionem amiseris, non sunt semper sancto­rum haeredes, qui tenent loca sanctorum, sed qui exercent opera. Si Papa doceat Petri & Pauli fidem, sit Petri Pauli­que successor, sin aliam doctrinam docet. Non plùs Petro succedit Romae, quem Turca succedit Iacobo Hierosoly­mis aut Caiphas successit Moysi, cuius in cathedra s [...]dit, cum filium Dei cruci affigeret.

Sed quoniam hic Paulinus, articulus est fundamentum Ecclesiae, sine quo stare Ecclesia non potest, breuiter expli­cemus terminos omnes huius propositionis peccator poe­nitens iustificatur coram Deo fide sola. Non dicit Paulus quemuis peccatorem iustificari, sed poenitentem. Deus cum iustificat hominem inuenit impium, sed impium non relinquit. Hoc enim esset sancta Chlamide sua tegere pec­catum, non sancto spiritu suo vincere peccatum. Itaque pium ei dolorem indit, sanctumque propositum. Primus gradus poenitentiae admissa deflere, secundus deflenda non admittere. Deus enim promittit veniam peccatori, non peccaturo. Subiectum igitur huius enuntiationis pecca­tor, sed poenitens praedicatum enucleemus, quod duabus [Page 114] constat terminis, iustificari & fide sola. Iustificatio est actus Dei, non qno Deus iustum facit, sed quo Deus iustum reputat peccatorem. Non quo Deus iustitiam homini ha­bitualitèr infundit, sed quo justitiam ei liberalitèr impu­tat: vt Paulus Dauidis testimonio confirmat. Non qua Deus hominem imbuit, sed qua Deus hominem in duit, vt Pau­lum exponit Augustinus. Quod non ita intelligendum est, ac si Deus iustitiam fidelibus non infunderet suam, quibus imputat alienam, sed quoniam illa infusa iustitia semper in huius vitae curriculo imperfecta est, ideò illa coram Deo stare non potest, imputata Christi iustitia sola potest, quae omnibus numeris absolutissima est. Quare nulla nos o­pera iustificant coram Deo, nisi sola Christi opera, sola Christi iustitia natiua, actiua, passiua, quam in se praestitit ipse pro nobis, non quam operatur in nobis, quae nostro semper vitio manca & mutila est: nec tamen dubitandum, qum opera sanctorum in Christo quamuis imperfecta pla­ceant Deo, sed non placant Deū, nihil placare Deū potest, nisi purissimum & perfectissimum sacrificium Iesu Christi a seipso semel oblatum in cruce, vt patris iram placaret pro nobis ac iudicio satisfaceret. Iam fides est verbum relati­vum, quae nobis infusa per spiritum sola nos iustificat non vt opus, sed vt instrumentum: non enim dignitate actus sui, sed virtute obiecti sui nos iustificat, & si propriè loqui cum Apostolo volumus, non tam fides nos iustificat, quam fide iustificamur. Vt manus nos non propriè nutrit, sed cibus manu sumptus, ita fides nos non propriè iustificat, sed Christus fide sumptus. Vt annulus includit gemmam, & testacea continet olla the saurum, sic fides vera, quarhuis infirma Christum. Gemma non annulus, thesaurus non olla propriè locupletat possessorem: ita proprié Christus, non fides iustificat poenitentem. Sed vt olla est vasculum, quo thesaurus continetur: sic fides est vnicum instrumen­tum, quo Christus comprehenditur, vel apprehenditur potiùs. Non enim notitia Christi tam in plena Christi comprehensione, quàm in certa apprehensione consistit. Quod Christus ipse elegantissimè explicauit Iob. 3. ducta [Page 115] ab aeneo Serpente similitudine. Nam vt aeneo Serpenti promissio sanitatis est annexa, vt quiscunque Israelita ab igneo Serpente laesus rectò solùm in aeneum intueretur, conualesceret: ita Christo promissio salutis annexa est, vt quiscunque Christianus peccati morsu vulneratus, rectè modò in Christum crederet, seruaretur. Vt illìc ex parte Israelitae nihil requirebatur, nisi rectus in Serpentem intui­tus: vt sanaretur: sic ex parte Christiani nihil requiritur, Nisi recta in Christum fides, vt iustificetur. Itaque cum Christus ipse rogatus à Iairo, vt filiam illius parvulam a­nimam iam agentem valetudini restitueret, audito virgi­nem expirasse, patrem maerentem, hisce verbis est conso­latus, Crede tantum, Marcae 5. vers. 36. Cuius filiam post excitauit. Sed si Christus fidem solam requisiuit a Iairo, vt vitam temporalem filiae suae virtute Christi restitutum iri confideret: Certè fidem solam à peccatore postulat qua vitā aeternā animae suae merito Christi recuperatū iri certò sibi persuadeat. Neque solùm fidē postulat, sed & donat: requirit vt credamus, & facit vt credamꝰ, requirit vt resipis­camus, & facit vt resipiscamus: ita Dei dona fides & resi­piscentia, ita duas hasce conditiones salutis non tam exi­git à nobis, quàm implet in nobis, vt cum principium, tum instrumentum salutis vnicum ab eo profectum intelligi possit. Itaque Paulus Christi optimus interpres, Ephes. 2. vers. 8. Gratia seruati sumus, inquit, per fidem, nou ex nobis, Dei donum est, non ex operibus, nequis glorietur, quo loco operâ secundae nostrae creationis excludit, vers. 10. & in Epistola ad Rom. Sic totius causae suae fundamen­tum posuit in Syllogismo disiunctiuo, quod constat ex im­mediatè contrarijs. Aut fide, inquit, iustificamur, aut operibus. Non operibus, vt 1.2.3. cap. conclusit vers. 20. Ergo fide sine operibus, vers. 28. id est, fide sola. Vt patres Graeci & Latini cum Noetericis exposucrunt. At nunquam dixit Apostolus fide sola. Ne Moyses quidem cum diceret, diliges Deum tuum tota anima, toto corde, totis viribus, hac voce solum addidit, sed Chris­tus, expositionis loco addidit, Dominum Deum tuum a­dorabis, & ei soli seruies, quamuis Moses voculam non habe [Page 116] ret.' Sic cum Apostolus conclusisset hominem iustifica­ri fide sine operibus legis patres inde necessariò intule­runt. Ergò fide sola; cum Christo statuentes Scripturam sanctam non in superficie, sed in medulla, non in verbo­rum folijs, sed in rationis radice consistere, vt scite Hiero­nymus dixit. Nam quod Divus Iacobus cap. 2. vers. 24. contra concludit in speciem, hominem iustificari operi­bus & non fide sola, cum spiritus Dei in Iacobo scribens spiritui in Paulo, scribenti contradicere non possit: intel­ligere debemus. Nec idem subjectum, nec idem praedica­tum, id est, nec eandem fidem, nec eandem iustificationem ab vtroque Apostolo positam. Paulus veram fidem in cor­de fixam requirit, Iacobus falsam in lingua volitante ex­cludit: Paulus viuam ponit, Iacobus mortuam remouet. Paulus foecundam admittit, Iacobus sterilem explodit. Paulus assumit Christianā, Iacobus reijcit Diabolicā. Por­ro alitèr iustificationē sumit Paulus, alitèr Iacobus. Paulus pro imputatione iustitiae coram Deo. Iacobus pro osten­sione justitiae coram hominibus, ostende mihi fidem tuam ex operibus tuis, inquit Iacobus, vt ex Abrahami exemplo ibidem allato Ocumenius & Aquinas ipse obseruauit. ho­mines enim non ex fide sola de altero, sed ex eius operi­ribus iudicant. Haeccine pugna? Haeccine contradictio est? At fides sine operibus, vt corpus sine spiritu mortuum est. Sanè promissio Christi est forma atque anima fidei, fides forma atque anima Charitatis. Fides animata per verbum & spiritum duplicem vitam agit, vnam, qua vi­vit apud Deum per apprehensionem Christi, Gal. 2. alte­ram qua viuit apud homines per exercitium charitatis, Gal. 5. & per bonorum operum functiones. Fides igitur vitam suam non sumit ab operibus, sed ostendit in operibus: vt Quod si opera nostra nihil conferant ad iustitiam coram Deo consequendam, quomodo, inquies, illud celebre di­ctum Augustini cum hiscè tuis reconcilias, Qui te fecit si­ne te, non te seruabit sine te. Ita nimirum, salus in Scrip­tura duplici sensu vsurpatur, vel pro redemptionis initio, vel pro redemptionis cōplemento, pro redēptionis initio, [Page 117] fides tua te salvum fecit, inquit Christus & Apostolus, gratia seruati estis per fidem, Ephes. 2. Pro redemptionis complemento, Rom. 10. Corde creditur ad iustitiam, ore fit confessio ad salutem. Praecedit fides, confessio sequitur. Vtraque necessaria, fides est cordis, confessio oris & ope­ris. Fides ad iustitiam, confessio ad salutem. Suprà salutem fidei confessionique tribuebat. Nunc diuidit effectum non secundúm partes, sed secundúm gradus. Iustitia enim est salutis principium, eam fidei proprijssime tribuit, quia fide sola iustificamur, vt ante conclusit, hoc est remissionem peccatorum Christi merito consequimur: qui primus est salutis gradus. Confessioni tribuit & orali & actuali salu­tem, quia fide priùs iustificati confessione oris & operis gloriam coelestem obtinemus, quae est salutis complemen­tum, quo sensu Augustinus salutem accepit. Et recté. Nam inter iustificationem & glorificationem bona sanctificatio­nis opera intercedunt, quae quamuis necessaria non fue­runt ad nostram salutem inchoandam, quae nostra iustifi­catio dicitur, at necessaria sunt ad salutem consumman­dam, non vt causae, sed vt viae, vt Augustinum Bernardus exponit, quae nostra glorificatio est. Et ita verum est, quod scripsit Augustinus, Qui te fecit sine te, non te seruabit si­ne te. Quamuis alij legunt cum interrogatione, qui te fecit sine te, non te seruabit sine te? Sed perperam, vt ego iudi­co. Qua in parte, si quisquam, beatus Augustinus, S. Pauli mentem rectè expressit, qui neque homini non renato de­dit libertatem arbitrij ad bene operandum, ne hominem faceret sacrilegum, neque renato libertatem ademit, ne hominem faceret ignavum. Cauendum cum Aposto pu­tauit, vt nec diuinae gloriam gratiae minueremus, nec secu­ritatis humanae torporem aleremus: ne dum plumas hu­manae decurtamus superbiae, Christianae neruos incidamus industriae. Solam igitur fidem in iustificatione requirit Au­gustinus, nam quae possunt esse bona opera hominis ad­huc non iustificati? Itaque illud non est minùs celebre di­ctum Augustini, opera non proecedunt iustificandum, sed sequuntur iustificatum. Igitur semper cum fide in conuer­satione Christiani hominis coniunguntur. Vt Iudith cum [Page 118] Bethuliae suae liberandae causa procederet ad occidendum Holophernem, ancilla sua fuit in itinere comitata, sed in actu liberationis fuit sola: sic fides, cum vt animam liberet, virtute Christi Diabolum aggreditur, pedissequis suis semper est bonis operibus in itinere comitata, sed in actu liberationis sola versatur. Est certè fides omnium Regina virtutum, Deoque licet absurda, & iudicio carnis impos­sibilia promittenti firmitèr assentiens dat maximam Deo gloriam suae veritatis, sapientiae, potentiae, misericordiae. Quam copiosè, quàm magnificè, quàm vehementer diui­tias divinae gratiae in hominis salute procuranda grataitae divinus ebuccinant Apostolus in suis illis sanctis Epistolis: quibus summam totius Christianae doctrinae breuitèr cō ­plexus est. Quatuor enim effecta producit illa, vbicunque purè sata est: corruptam hominis naturam abijcit, diuinae gratiae gloriam effert, concupiscentiae vim eneruat, con­scientiae pacem parit. Nam peccatori humilitatem inserit, humilifidem ergà Deum, fideli sanctimoniam, sanctose­curitatem. Dum verè poenitens, rectèque credens, pièque viuens in vita certus, in morte laetus exultat. Antichris­tianà doctrina quatuor contrarios edit effectus. Depraua­tam hominis naturam extollit, diuinae laudem gratiae mi­nuit, concupiscentiae fomitem addit, conscientiae pacem detrahit. Dum hominem opinione suarum virium infla­tum, imminutione diuinae gratiae ingratum: intrà turpem, extrà speciosum, in via dubium, in fin [...] timidum facit: vt nec verè resipiscere, nec rectè credere, nec piè viuere, nec beatè mori, nisi mutata sententia, possit. Fons autem il­lorum bonorum quae dixi omnium, est fides, quae Christo tàm arctè copulat animam, quàm sponsam sponso suo, vt iure clamet in Cantico, Dilecte, tu meus es, & ego tua sum. Et quemadmodum Regina nunquam procedit foràs sine honorato seruorum ancillarumque comitatu, sed actu­ra cum Rege sponso suo de reconciliatione, si, vt fit, inci­derit offensio, vel de amore coniugali, vel de donis spon­salibus, comitatum relinquit foris, ipsa sola thalamum sponsi Regis ingreditur: ita fides quocunque progreditur sempersibi socias & comites habet adiunctas egregias ani­mi [Page 119] virtutes Spem, Charitatem, Patientiam, Temperan­tiam, &, quae familiam ducit, pietatem, sed actura cum Christo sponso suo de reconciliatione remissioneque pec­cati, de justitia, de vita aeterna alijsque donis sponsalibus, comitatum suum relinquit foris, ipsa cubiculum coelestis sponsi sui, thorumque nuptialem intrat sola. Ex qua bona opera necessariò nascuntur, non vt causae regnandi, aut precia Coeli, aut merita salutis, sed vt viae Regni, vt praesa­gia Coeli, vt electionis germina, vt salutis sigilla; vt gra­dus scali (que) per quas ad coelestem gloriam nobis est ascen­dendum. Et vt fides iustificat personam coram Deo, sic opera iustificant fidem coram hominibus. Ita quamuis bo­na opera non sunt causae iustificationis, tamen iustificatio cit causa bonorum operum: & licet non per virtutes ad fi­dem, at per fidem ad virtutes pervenimus, vt venerabilis Beda doctè pièque dicebat. Non est dubium, quin quo tempore spiritus Christi fidem ignenerat animae, eodem etiam tempore ingeneret poenitentiam, quae tres in nobis edit effectus, luctum pro peccato, luctam cum peccato, victoriam posteà fugamque peccati: sed cum odio peccati amor iustitiae iungitur, ex quo bonorum operum studium enascatur necesse est. Poenitentia igitur in justificatione peccatoris, vt dixi per necessaria est, vt praeparatio perso­sonae ad iustitiam recipiendam, quam Deus gratis donat. Fides autem est iustitiae recipiendae vnicum instrumentū vt docet Apostolus: per fidem enim promissionem spiritus re­cipimus. Gal. 3. Quod idem docuit Iohannes praecursor Christi, quotquot Christum, inquit, receperunt, ijs dedit praerogatiuam, vt fierent filij Dei, qui crediderunt in no­men eius. Sic Christum recipere & in Christum credere synonima sunt. Quod si poenitentia cum fide contendat, quasi simùl ipsa cum fide iustitiam recuperet amissam, vt Salinator qui Tarentum amiserat, & Fabio qui recupera­uit, dixisse dicitur, mea opera, & Fabi Tarentum recepis­ti, idem fides poenitentiae commodè respondere possit, quod Fabius Salinatori, certè, nisi tu Salinator Tarentum perdidisses, ego nunquam recuperassem, sic fides, nisi tu [Page 120] poenitentia doleas iustitiam amissam, ergo nunquam tibi restituam. Indicat peccatum praecessisse poenitentia, non tollit: & est non causa consequendae iustitiae, sed praepa­ratio necessaria ad eam consequendam, vt acus inducit fi­lum gratiae, id est, fidem, qua Christo alligamur. Quòd si poenitentia non sit coniungenda cum fide, vt iustitiae re­cipiendae instrumentum, certè nec spes, nec charitas, quae ab illa fide necessariò nascuntur, vt Apostolus docuit.

Quarum differentiae homini in sacris literis, & in ago­ne conscientiae exercitato facilé noscuntur. Fides veritatem promissionis spectat, spes fructum promissionis expectat, charitas mandatum legis obseruat. Fides est certa divinae benevolentiae apprehensio, spes est firma divinae gloriae expectatio. Charitas est syncera divinae sanctitatis imitatio. Fide nos amari à Deo propter Christum certò scimus. Spet nos à Deo coronatum iri, confidimus. Amore Deum, vt patrem, qui nos in praesens amat, & in poste­rum coronabit, syncerè redamamus. Fides est vita atque anima spei, spes est robur & sanguis fidei, vt eam Cle­mens Alexandrinus appellat: charitas est vtriusque proba­tio, & cum pluribus prodest, tum lingiùs durat, quàm fides, aut spes, vt docet Apostolus. Fides est spiritualis nostra prudentia, qua profligamus errores. Spes est spiri­tualis nostra fortitudo, qua perferimus aerumnas. Charitas est spiritualis nostra obedientia, qua vitia fugimus, & vir­tutes exercemus. Fides est vnicum instrumentrum iustifica­tionis nostrae, spes est praesagium glorificationis, charitas sanctificationis nostrae symbolum. Spes est character ele­ctionis nostrae, spes est obsces coronationis, charitas tessera regenerationis, quas Apostolus & subiecto, & obiecto, & officio suo sic distinguit, vt homo spiritualis non plus vi­vere possit sine fide, spe, charitate, quàm sine corde, cere­bro, jecore, naturalis. Cor est principium vitae, cerebrum est radix sensus at (que) motus, jecur fons sanguinis. Quae quidem omnia Christus homini spirituali censendus est. Fides est coelestis arteria, quae spiritum vitae in animam de­ducit à corde & capite suo Iesu Christo. Spes est quasi [Page 121] coelestis nervus, per quem sensus futurae gloriae anticipa­tur, & in hac miseriae valle praecipitur. Charitas est quasi vena jecoris, qua sanguis ad omnes mystic [...] corporis partes roborandas distribuitur, & derivatur. Haec est doctrina verè Apostolica, in qua primitiua Ecclesia Romana fun­data est.

Sed fidem solam in Christum ponit Apostolus iustitiae instrumentum. Concludimus, inquit, justificari hominem fide sine operibus legis, id est, fide sola, vt Chrysostomus, Basilius, Hieronymus, Ambrosius locum exponunt. Nam quod hìc Pontificij distingunt, fidei soli primam iustifi­cationem assignantes, quam definiunt esse translationem hominis à statu peccati ad statum gratiae & iustitiae, secun­dam autem justificationem fidei & operibus, quam dicunt esse translationem hominis à statu justitiae ad statum vitae & gloriae, in eo quidem splendidè mentiuntur. Nam Christus ipse docuit Iohannis 5. credentem transisse jam à morte ad vitam, non dicit modo à peccato ad just [...]tiam & gratiam, sed à justitia ad vitam & gloriam. Vt post, magis ex Apostolo constabit. Qui 1. Rom. ver. 17. docet justitiam in Euangelio reuelatam à fide in fidem. Non à fide in o­pera, quasi fides justitiam inchoet, & opera perficiant. Vt Synodus Tridentina censuit, sed à fide in fidem, fidei tri­buens justificationis & initium & finem: operis & fastigium & complementum. Ideòque post cap. 5. manifesté de­monstrat hominem iustificatum per fidem habuisse acces­sum in gratiam, per fidem stare in gratia, per fidem etiam gloriari sub spe gloriae Dei. Ita principium, medium, & fi­nem salutis fidei soli assignauit. Vbi igitur illa vestra se­cunda justificatio, quam in fide & operibus constituitis? cum fides sola nos non solum à [...]atu peccati ad statum iu­stitiae & gratiae, sed à statu iustitiae & gratiae ad statum glo­riae, vitae (que) transtulerit? vt Apostolus 8. ad Romanos eos, quos Deus ju [...]ficauit, non glorificandos, sed iam glorifi­catos esse declaret. Adeò vt eos 2. ad Ephes. cum Christo, & in Christo iam in coelestibus considere, coelique muni­cipes esse apertè pronuntiet. Reformata igitur Ecclesia sic [Page 122] definit justificationem ex D. Paulo esse aeternum actum Dei, quo fideli omnia sua peccata condonat, Christi justi­tiam imputat, & vna cum sanctificationis spiritu vitam do­nat aeternam. Omnes autem Bellarminianas, aut Staple­toni [...]nas argutias, quibus hanc gratuitam solius fide [...] justi­ficationem oppugnant, ita enucleatè clarèque dissoluit, vt solaribus prope radijs Apostolica veritas ad consolatio­nem oppres [...]ae conscientiae scripta, Ecclesiae restituta esse videatur.

Quamuis autem in casu iustificationis bona opera à fi­de disiungat, vt ipse Paulus, tamen incursu conuersationis cum eodem opera bona cum fide conjungit. Ideòque & doctrina & exemplo populum ad omne genus virtutis & rectè factorum cohortatur, vt Dei gloriam illustret, suam salutem confirmet, & alienam procuret, & cum omnium hominum, tum praecipuè sanctorum viscera refocillet at­que reficiat. Ita curam bonorum operum premit, sed fi­duciam tollit, studium vrget, sed meritum eneruat. Nec minùs à malefactis dehortatur, quòd homines licet prop­ter bona opera non seruentur, tamen propter mala opera damnantur, vt distinguit Apostolus, mortem peccati sti­pendium esse, sed non addit iustitiae vitam stipendium es­se, verùm Logica multò meliore, vitam aeternam esse do­num Dei per Christum Iesum Dominum nostrum. Rom. 6. Ex quibus principijs Apostolicis concludit Ecclesia, virum vere poenitentem & pium de salute sua certum & esse posse, & esse debere, quoad praesentem gratiam & quoad finalem perseuerantiam. Vocationem enim & dona Dei esse sine poenitentia, vt docet Apostolus: iustificationem esse aeternum actum Dei qui rescindi non possit: fidem Dei donum esse semen incorruptibile, quod semper ma­neat: spiritum Dei dari fideli, non solùm vt pignus, sed vt arrham, coelestis haereditatis, vt dicit Apostolus, & quem­admodum Aquinas obseruat, vt partem precij, quod non est auferendum, sed complendum. Quòd si fidelis in gra­uem lapsum inciderit, vt Dauid, vt Ionas, vt Petrus, eum non deiectum à statu gratiae, sed suspensum ab vsu gratiae, [Page 123] tantispèr, donec nouo actu poenitentiae novum illum rea­tum aboleuerit. Priuatum interea spiritus libertate, non spiritu, spoliatum gaudiosalutis, non salute, esse membrum Christi iuxta vnionem spiritus & vitae, non iuxta commu­nionem virtutis & efficaciae, eousque, vt sensu suo ad tem­pus videatur emortuum, quemadmodum Regi Dauidi ac­cidit, cum sic precaretur, Cor mundum crea in me Deus, & spiritum renoua rectum in me, suit igitur non reuera nouae fidei creatio, sed veteris renouatio, sic enim sequitur, spiritum tuum ne auferas à me, habuit igitur. Nam cum Rex esset à Nathane Propheta, reprehensus ita, vir mortis es, statim Dauid respondit ingenuè, peccaui. Vnde con­stat fuisse in Dauide compressum spiritū, non extinctum. Vnde etiam Augustinus fidem Regis non fractam, sed cur­uatam esse dicebat, & Bernardus, fuit, inquit, in Dauide fidei non abolitio, sed soporatio: quemadmodum etiam Imperator Theodosius, cum septem millia Christianorum interfici Thessalonicae, temerè mandauit, reprehensus ab Ambrosio peccatum humilitèr confessus est. Neuter Rex adversus suum reprehensorem excanduit, sed vterque re­prehensus suam poenitentiam declaravit. Sed tantàm esse voluit Apostolus, verè poenitentium certitudinem fidei, qua cum praesentem gratiam tum futuram gloriam appre­henderent, vt nullam inde carnalem, sed spiritualem secu­ritatem oriri manifestè scribat Ambrosius in hunc locum, Nulla est ijs cōdemnatio, qui sunt in Christo Iesu qui am­bulant non secundum carnem, sed secundum spiritum. Habent enim electionis arcanae suae indicem spiritum, vt loquitur Bernardus, testem vt ait Paulus, qui spiritus ad­optionis appellatur, contestans spiritui nostro nos esse filios Dei & haeredes, & cohaeredes Christi. Quod si nobis An­gelus aut Archangelus testaretur à Deo missus, vt est mis­sus ad Manoam, crederemus: quantò magis cum spiritus, Angelorum Deus nostro id spiritui contestetur in corda nostra à Deo missus, credere debemus? Angelus quam­vis sit excellens creatura tamen creatura, gutta huius oce­ani, [Page 124] scintilla huius ignis, radius huius solis, qui nostris ani­mis illuxit: porrò Angelus tantummodò loquitur exter­nis auribus spiritus testatur spiritibus nostris: Angelus testatur, sed non persauadeat, spiritus ita testatur, vt persuadeat, nam eius instinctu clamamus Abba pa­ter. Angelus nuntium tradit, & evanescet: at spiritus habitat in cordibus nostris, velut in Templis suis. Dum Deum in Christo patrem fidelitèr, ferventèr, humilitèr invocamus vt neque tepidae, neque timidae, neque tumidae sint preces nostrae, sed zelo ardeant, fide audeant, metu modestae sint, profectae cum ab amore, tum à timore filia­li, quorum vterque certam salutis fiduciam parit. Quae si nobis Angeli testimonio confirmari potest, quanto ma­gis spiritus testimonio, qui profunda Dei perscrutatur, quò filijs illa Dei revelet, vt docet Apostolus. Cuius metho­dum nos cum Augusti [...]o sequimur. Qui aguntur spiritu Dei, ij sunt filij Dei: ijs spiritus adoptionis contestatur fi­liationem suam. Nemini spiritus Dei gratiam solaminis impertit, nisi cui gratiam regiminis largitur. Nemini pa­racletus, nisi cui Dux est: nemini dat testimonium adop­tionis, nisi cui studium obedientiae dederit: neminem eri­git, nisi quem dirigit. Remouet exanimis nostris seruilem m [...]tum, sed retinet filialem: & castum timorem semper cum certa fiducia conjungit. Nam territi, praecavemus, pracaventes, securi sumus. Ita timor cautionem, cautio securitatem parit. Tridentini vanam haereticorum confi­dentiam taxant, praesumptionem traducunt. Quos feriunt? Non est nostra vana, sed pia confidentia: non praesump­tio, sed devotio. Haec est enim nostra doctrina Apo [...]ioli­cae consanguinea. Caueant igitur Tridentini, ne per no­strū latus Apostolum vulnerent. Habemus porrò Cathari­num, Nazinarium in Concilio nobis suffragantes. Nam quod peccata videntur fidem sanctorum ad tempus inter­cidere, certè cum Dei promissione, tum Christi prece ita muniti sunt, vt fidei vivae licet actum interdum intermit­tant, habitum tamen nunquam amittant: peccata fateor, gravia tollunt gratiam meritoriè, sed non tollunt effectiuè, [Page 125] vt sanior schola concedit: & actum Regenerationis indiui­duum ponit, renovationis dividuum, quòd vt semel gene­ramur ad vitam temporalem, ita semel regeneramur ad vi­tana aeternam, quam gratiam regenerationis quisquis ite­randam esse dicat, non video sanè cur sigillum gratiae bap­tismum iterandum neget. Quod quam absurdum sit, vi­dent: absurdum igitur illud, ex quo consequitur, fatean­tur necesse est.

Quarè mihi quidem confessio Anglicanae Ecclesiae ma­ximè placuit, articulo decimo, quo fideles dicuntur à gra­tia posse recedere, quod non idem esse ac excidere ex gra­tia doctissimus Rex vnà cum Clero suo in Hamptoniensi colloquio luculentèr exposuit. Et improbissimum illum Petri Pertij libellum de Apostasia sanctorum inscriptum, missum ad Reuerendissimum Archiepiscopum Cantuari­ensem, quasi cum Anglicana confessione congruentem vehementèr improbavit. In quo quidem dogmate, Armi­niani videntur cum Pontificijs quasi Sampsonis vulpes ca­pitibus divisi caudis colligari ad instammandam Ecclesiam. Nos verò cum nostris viribus renuntiamus, tum Dei po­tentia planè confidimus nos custoditum iri per fidem ad salutem aeternam, vt docet Petrus: quod si nos potentia sua custodict per fidem, certè custodier fidem: & si ceci­derimus, manum supponet, ne collidamur, vt loquitur Propheta, & salubrem poenitentiam dabit, vt ex peccato resurgamus: & juxtà promissionem, talem timorem in­det animis nostris, ne ab eo vnquam recedamus; sed ei perseuerantèr adhaereamus, vt locum exponit Augustinus, quam sanctam fidelium plerophoriam Pontificij penitùs e­verterunt, & Epochera illam carnificinam conscientiae in­duxerunt. Quo dogmate Sathanas nullum vnquàm pe­stilentius excogitavit: hoc enim commento fidem & con­solationem omnem penitus elisit: Christianismum in me­rum paganismum convertit: Quid enim, quaeso, promis­siones Euangelij à sigmentis Mahumetis, fides & spes Christiana ab opinatione & superstitione Paganica diffe­rent, [Page 126] si non major ex illis quàm ex istis certirudo salutis o­riatur? conscientiae perpetuò fluctuabunt instar fluctuum Marinorum, qui ventis agitantur: tandemquè necessariò in desperationem demergentur, siquidem frustrà existi­mat homo se quicquam accepturum à Domino, qui dis­ceptat, vt ait Iacob. 1.6. Ita vel hoc vnico impio dogmate, si nullum aliud haberet, apertè se prodit Pontifex esse gran­dem illum Apostatam Antichristum. Erat enim in hoc Apostolico fundmento extructa Romana Ecclesia Primiti­ua: à quo [...]amdiù penitùs excidit. Nihil vt moderna ha­beat causae cur se ab Apostolo laudari, suamque fidem ce­lebrari censeat. Nàm illam Ecclesiam, non istam, illam non istam fidem commendavit Apostolus. Cum Piso vir ex nobilissima familia natus,Cicero in Piso­nem. sibi consulatum à populo Ro­mano delatum gloriaretur, dictum hoc à Cicerone meri­tò retulit, non homini delatus est honos, sed nomini: Piso est Consul à populo Romano factus, non iste Piso: sic cum moderna Ecclesia Romana sibi laudem ab Aposto­lo tributam, suam fidem celebratam esse jactet, responde­mus & jure quidem, quidem Apostolus non istam, sed illam Ecclesiam, non istam, sed illam fidem commendavit. Te, te, Christe, judicem appello: cuius Apostoli Paulus & Iohannes Apostasiam Romani Pontificis, & Romanae Ecclesiae vivis coloribus depictam praedixerunt, (alter e­nim scripsit mysterium, alter commentarium) vterque tuo spiritu, vix vt clariùs potuisses loqui, si Papam Romanum nominasses. Habeo fratres varijs in Academijs qui versi­bus vt antiquitùs Prophetae res sanctas & graves carmini­bus ex primere solebant, grandem hunc Apostatam, & Apostaticam Ecclesiam, in qua sedet, expresserunt: quos proponam vobis, ô Reges, si placet, vt animi vestri grata quadam varietate recreentur. In quibus Christum ipsum alloquitur.

Quid mirum igitur si Ecclesia Romana ab antiqua fide sua defecerit,Plures noui do­ctores, qui cuen­tum Pro [...]hetiae melius intellexe­runt. 1. I. Wiclesus, Anglus.2. I. Hussius Boemus.3. M. Luthe [...]us, Germanus.4. Cranmerus & Ridlerus, marty [...]es Angli.5. I. Iuellus, 2. Th.6. I. Foxius in Apocalyp­sim.7. Guilielmus Fulco in resp [...]n. ad Test. Rhem.8. Franciscus Iun. in Apoc.9. Guili [...]l­mus Whitakerus in Comitijs.10. Robertus Abbatus.11. D. Downamus.12. Brightman­nus.13. Napperus Scotus.14. Arthurus Dent & Gifferdus.15. Serenissmus magnae Bri­tanniae Rex.16. D. Andreas.17. Is, qui Papae speculum scripsit. quum tot Pontifices Romanos Apostasiae du­ces atque antesignanos habuerit. Nam quòd promissio­nem Christi allegat, sese nunquam defecturam, vbi, quae­so, est illa promissio scripta? quàm aliam habuit promis­sionem, quàm Ephesina, quam Antiochena, quarum vt illa Timotheus, in hac Petrus sedi [...]le perhibetur: quàm Hierosolymitana, in qua Christus ipse docuit, & quam [Page 130] suo sanguine, vt matrem caeterarum Ecclesiarum conse­cravit. Illae tamen à Christo atque à fide defecerunt, & in Turcarum potestatem, proh dolor, devenerunt. Pro­missionem non lego, comminationem lego factam Roma­nae Ecclesiae, fore, vt excideretur, nisi in bonitate Domini perstitisset, quemadmodum Hierosolyma excisa est. Ca­ue ne tu quoque excidare, inquit Apostolus. Commina­tioni terribili lugubris respondit euentus, vt orbis videt.

Piè docteque potentissimus serenissimusque magnae Britanniae Rex in Epistola sua Monitoria ad Caesarem, Re­ges, & Principes Christianos, ego, inquit, imaginum ado­rationem pro intolerabili Idololatria habeo atque abomi­nor. Quae tamen excusatur argutis hoc genus effugijs, & sophisticis distinctiunculis, Idolum scilicet nihil esse, se au­tem rerum, quae sunt, & veri Dei imagines reverari. A­stipulatur optimo Regi doctissimus Episcopus lumen Ec­clesiae suae, qui aliam Bellarmini futilem distinctionem fu­stulit, qua distinguit, suos non adorare imagines pro Deo, sed cum Deo: non pro creatore, sed cum creatore: nec terminare cultum suum in imagine, sed honorem imagi­ni delatum ad prototypum redire. Caeterasque huiusmo­di distinctionum quisquilias. Meditentur itaque, Rex in­quit, qui sic in Religione sentiunt, defensionem aliquam, qua se in vltimo iudicio Idololatriam exprobrante Christo [Page 131] probent, quīan tum temporis istius modi excusationes ex illis argutiarum ineptijs petitus in solutum accepturus sit, vehementèr ambigo. Cuius in gratiam excusationes Ro­mae versibus expressas, versibus refello.

Sed ne furore potiùs Poetico, vt fortasse dicet, quàm [Page 132] divina ratione Romae Apostaticae idololatriam convicisse videamur, age verò secundam legem Mosis proponamus atque exponamus, quam ipsa tam impudentèr è Decalo­go ausa eit expungere; non facies tibi similitudinem vllius rei vel in coelo vel in terra, necte coram illis incurvabis, necseruies eis.

At haec lex imaginem prohibet, inquies, non veri, sed falsi dei. Audiamus igitur Mosem legis interpretē. At enim (inquiunt) nos Iacobum Mose antiquiorem pro adoratio­ne imaginum allegamus, qui dicitur adorasse aut sceptri fastigium Hebraicesic, super caput lecti, vel virgae, vtrum­que enim verbum significat. Atque hinc sensus facilè eli­citur, more Orientalium obseruat. Nam hij, cum conve­nirent, beneuolentiam capitis flexione declarabant, vt Eu­ropeei dexterae porrectione. Vide Gen. 32. Iacob igitur lo­sepho ingrediente vt auditam filijs suis ab eo benedictio­nem acciperet, incurvavit se, ciuili nimirum gestu, & quia grandaevus baculo nitebatur, caput super virgam aut ba­culum incurvavit. Nihil igitur hic textus facit ad cultum imaginum astruendum vt perineptè Pōtificij sentiunt. Re­vocandi sunt igitur ad legem Dei disertè prohibentem, non facies tibi similitudinem vllius rei in Coelo vel in ter­ra, nec te coram illis incurvabis, nec servies eis.

Mosem igitur velitis nolitis audiatis oportet legis opti­mum interpretem, Deut. 4. Deus tibi ex medio igni lo­quutus est (inquit) & vocem verborum audistis, sed nul­lam vidistis similitudinem. Cavete igitur vobis ipsis nul­lam vidistis imaginem (Dei) eo die, quo Deus tibi ex igne medio est loquutus, ne vos ipsos polluatis, faciendo vobis imaginem (Dei) sculptilem aut similitudinem vllius figu­rae, masculinae, vel foemininae, vel belluinae, vel vllius rei quae est super terram. Non viderunt, inquít, vllam simili­tudinem Dei verì, nullam igitur Dei veri imaginem face­re debebant. Hoc praecepto Esaias probat. 40. cap. Deum verum non esse figurandum. Cui Deum vestrum assimi­labitis? aut quam illi similitudinem statuetis? nihil ne [Page 133] scitis? non audistis? non dictum fuit vobis ab initio? non mandatum aliquod occultum, sed apertum Dei praecep­tum intelligens, non facietis vobis similitudinem Dei ve­stri. Sic Moses optimus divinae legis, Esaias Mosis inter­pres. Nullam igitur similitudinem, nullam imaginem ve­ri Dei vel sculptilem vel fictilem facere debetis, quia nulla huiusimodi similitudo vel imago, potest illius gloriae spen­dorem repraesentare, sed nostrae tantùm vilis phantasiae impiam stultitiam ostendere. Quarè cum nulla possit veri Dei similitudo exprimi, nulla debet adorari. Incurvatio igitur imagini, non est Dei cultus, sed idoli, quod aversa­tur Deus. Iam prima pars praecepti, non facies tibi ima­ginem, aut similitudinem vllius rei, qua Deum verum re­presentes vt Moses & Esaias exponunt: secundam partem necessariò non ducit, non te illis incurvabis, aut seruies eis, id est, ijs similitudinibus aut imaginibus, quae sunt prius, ne fierent, interdictae, Nam si vlla veri Dei imago adoran­da est, facienda est: facienda non est, non estigitur adoran­da Ideò Deus apud Esaiam ipse protestans inducitur,Esay 42. meam gloriam alteri non dabo, nec laudem meam sculp­tis imaginibus, intelligens nullam se partem cultus, vel honoris ac servitij sui, nec latriae, nec duliae Deo debitae missurum siue spiritualis sit, vt timor, amor, sides, obedi­entia, invocatio, gratiarum actio, siue corporalis vt corpo­ris incurvatio, genuflexio, manuum aut oculorum eleva­tio, incensi adolitio, caeteraeque externae corporis actiones, quae sunt idololatriae, cum imaginibus exhibentur, vt su­periores internae & spirituales actiones idololatrice quem­admodum Christus & Mosem & Esaiam interpretatur, Dominum Deum tuum adorabis & ei soli servies. Mat. 4. Dices, idololatriae sunt, cum imaginibus falsorum deorum exhibentur, quae sunt idola non aliter. Itanè? Falsi dij natura nulli sunt, novimus, inquit, Apostolus ido­lum nihil esse in mundo, nec esse alium vllum Deum, nisi vnum, eumque solum esse veritatem: imago autem vel fi­gura manibus facta ad effingendum verum Deum, idolun [...] [Page 134] est, Dei lege prohibitum: fictio est nostrae stolidissimae phantasiae, Chimera est, non ens, planè nihil. Ergonè, propter nihil, inquis, puniemur? hoc ipsum nihil, non ens, quod tu ipse tibi fingis, vt Deus ipsissima veritas, & ens, quod tu ipse tibi fingis, vt Deus ipsissima veritas, & ens entium tibi repraesentetur, idolum est, cuius adoratio enti tuo, nisi resipiscas, aeterno erit exitio. Imago veri dei manibus facta est falsus deus, nulla eius vera repraesenta­tio, sed tui cordis ficta imaginatio erecta, vt duos pascat oculos contemptu voluntatis, contumeli nominis, iniuria naturae divinae facta manifesto: cuius sculptorem aversatur Deus Deut. 27. Quantò gravius cultorem aversatur? At durum est vocare imaginem veri Dei idolum. Durum? Vocare illud idolum, quod homo fingit pro imagine Dei, & similitudine, quam Deus respuit, ac maledictam & ab hominabilem esse pronuntiat, Deut. 27. Nemini duravox videri debet. Immo verò aliud ijs imaginibus tribuere no­men, quid esset aliud, quam Deum facere mendacem, & invito sancto spiritu, Iudaeos & Gentes ab idololatriae cri­mine absoluere, quo passim illos Scriptura condemnat, id enim ipsum quod adorabant, imaginem Dei iudicabant, nec tam imaginem, quàm Deum in imagine adorabant. At Iudaei & Gentiles falsos deos adorabant: non imagines veri Dei. Iudaei Idololatrici non falsum deum, sed verum adorabant in vitulo. Non enim vitulum suum liberatorem tum à se factum, sed verum deum iudicabant: sed cum ve­ri Dei monumentum sibi semper ob oculos propositum ad suam excitandam devotionem habere decressent, vitulum elegerunt, quia tales in Aegypto vidissent Deo erectas ima­gines, vbi populum Deo sub ijs imaginibus servientem o­pulentum & potentem reliquissent, ex quibus externis be­nedictionibus placere Deo cultum Aegyptiacum consecra­bant. Ideoque vt gratos deo se ostenderent liberatori suo, & imaginem erexerunt: & festum diem proclama­runt, non vitulo sed domino, Exod. 32. Mater Micheae vovit argentum Domino, Iud. 17. ex quo fictilis & fusilis imago fieret, quod postea praestitit, & Teraphim vocavit [Page 135] facellum ei extruxit, & Levitam constituit in honorem Domini, cui priùs argentū dedicaverat, Iudaei posteà nun­quam alium Deum, nisi vnum agnoverunt, sed cum vide­rent Paganos omnes in circuitu Deum in similitudine ho­minis, vel alterius creaturae adorantes divitijs atque opi­bus abundare, ac saepe etiam populi Dei Dominos fieri, moribus sese gentium accommodaverunt, Iud. 2. coluc­runtque, vt ipsi putabant verum Deum Israelis in corpo­reis similitudinibus ac figuris. Cum Deus per Prophetas, quamvis bonas intentiones praetexerent, eos vt cultores pe­regrinorum Deorum atque Idolorum gravitèr increparet. Immò Baal, quem Scriptura vt famosissimum Idolum de­testatur, nihil aliud fuit quàm corporea quaedam imago e­recta Deo: per quam populus servire se ac placere Deo somniabat, vt ex Osea colligere licet, vbi Deus promittit sese Israelitas in gratiam recepturum, & effecturum,Ose 2. ne ampliùs ipsum Baalis nomine colerent, illo die, inquit Dominus, non me ampliùs Baalim appellabis. Quid? quòd ne pagani quidem tàm coeci fuerunt, vt crederent illud esse, quod ipsi fecissent, Deum, nec illud erigerent,Pagani. vt Deum, sed vt imaginem Deo, quem eo genere visibilis & voluntarij cultus delectatum esse arbitrarentur.

Memini Numam Pompilium dicere solitum, vt est a­pud Plutarchum, metum diuini numinis é Romanorum a­nimis excidisse, quòd Dei naturam incorruptibilem, aeter­nam & inuisibilem, corruptibili & visibili forma, & figura expressissent. Quod idem vereor, ne Romanis, iam eorum posteris acciderit. Sed certè Pagani idcircò lignum ado­rabant, quod Dei imaginem putarent,Amb. in Psal. 118. Ser. 10. vt scribit Ambro­sius: & ipsi Christianis responderunt, non nos timemus si­mulachra, sed Deos, ad quorum imaginem ficta, & quo­rum nominibus consecrata sunt, vt scribit Lactantius. Sed eorum verba in recognitionibus Clementis clariora sunt,Lact. de fal. relig. lib. 2. c. 20. Aug. in Psal. 113. con. 2. nos ad honorem inu [...]sibilis Dei visibiles imagines adora­mus, nec simulachrum, nec daemonium colo, sed per ef­figiem corporalem eius rei signum intueor, quam colere [Page 136] debeo, & non hoc est papistarum subterfugium? Ergo Divus Paulus vtrosque condemnat, non quod habeant no­uos aut alios deos, sed quod vertant Dei veritatem in men­dacium, id est, gloriam incorruptibilis Dei, in similitudi­nem siue imaginem corruptibils hominis, quam finxerunt primò, deinde coluerunt, vt imagines veri Dei. Adorare creaturam, opus Dei, est idololatria: multò magis adorare imaginem, opus hominis. At Pagani, inquies, Deum non nouerunt, ideò vero Deo imaginem erigere minime po­tuerunt: & vestri, qui Deum verum norunt, si ei imagi­nem erigunt vt Pagani, grauiores illis idololatrae estis. Non enim minuit peccatum scientia vestra, sed aggrauat. At haec omnia Pontifices, inquis, adhuc non attingunt. Non enim figurant Deum. Non? Non figurarunt imaginem beatissimae & gloriosissimae Trinitatis, interdum tribus faciebus, vt in vestra Lyturgia impressa sub Regno Mariae Angliae Reginae, patrem vt senem cum cana promissaque barba, filiumque patri cum columba media assidentem, vt in plerisque vestris Ecclesijs & oratorijs: quam tam impiae potestis idolomaniae defensionem offerre? Non solum ado­ratio, sed fictio eiusmodi picturarum abhominanda est: non minor phrenesis, quam Deus in Iudaeis ac Gentilibus horribilibus plagis vindicauit. At contra imagines Christi & sanctorum inquies, nulla huiusmodi exceptio est: cur igitur illarum adorationem reprehenditis? Respondemus primò certè si divinae Christi naturae imago non est ado­randa, humanae naturae imago multò minùs. Porrò ho­mo ipse perfectior & vereor imago Christi, quàm vlla ho­minum manibus effecta, tamen vos nec hominē quemuis adoratis, nec quenquam adorare debetis. Tertiò, si quid in fictis pictisue imaginibus adorandum, vel materia, vel forma est. Materia lignum est, lapis, aes, argentum, aurum, vel aliud eiusmodi, in quo nulla religio est. Forma est conceptus artificis, qui speciem dedit, non similem Chri­sto, quem nunquam vidit, sed placentem conceptui, quem ipse produxit: & tum adoratis non similitudinem seruato­ris, [Page 137] sed conceptum artificis. Quartò opifex est semper o­pere praestantior: quia nihil est in imagine gratiae, quod non in illam pictor fictorum contulerit. Et cum nemo pi­ctori seu fictori se incurvet, cur picturae se vel statuae quisquam incuruaret? Postremò nonne vides quàm ab­surdum sit, vt homo rationis, sensus, vitae particeps, rem ra­tionis, sensus, vitae expertem adoraret? Ne dubites igitur, nullam ibi religionem esse vt ait Lactantius, vbi est, multò magis vbi colitur simulachrum. Vndè concludit Romanam Ecclesiam vacuam esse omni religione, quia est plena si­mulachris. At nos non ipsa simulachra colimus, non ip­sas imagines adoramus: sed illas Christo & Sanctis, me­moriae & representationis ergò, tantùm ereximus, quós in illis adoramus. Fama fidem fecit, cum nobilissimus Wal­liae Princeps, nuper in Hispaniam profectus ipse Mariam Regiam virginem dignissimus procus ambire dignaretur, Comitatus fideli Paranimpho incidisse questionem inter Ducem Buckingamum, & Comitem Oliuarem de religi­one. Quid tu Comes inquit, in nostra Ecclesia reprehen­dis? Reprehendo, inquit Dux, cultum imaginum. Quasi vero nostri, inquit Oliuaris, ipsas imagines colerent, & non sanctos in imaginibus quas memoriae & repraesenta­tionis ergò nobis ereximus. Experiamur inquit Buckinga­mius & videbimus vestros cultum suum terminantes in imagine. Quid multa? sponsionem dant, templum in­trant, vitulam inueniunt coram imagine procumbentem, interrogant illam, quid colat? hunc sanctum respondet illa, quem cernitis. Iterum rogant, quis ille sanctus siet, & illa, nescio, inquit. Hoc scio, quod vir meus moriens mihi mandauit, vt hunc sanctum familiae nostrae propitium sem­per adorarem. Vici, inquit Buckingamius, en sanctum sa­xeum, aut ligneum. Vbi est vestra memoria, quam dicis? vbi representatio? non enim anus tua sanctum distinguit à forma, quam adorat. Delirat, inquit Comes, & talem esse alteram in tota Hispania stultam aniculam credo ne­minem. Quàm multos deliros huiusmodi, respondit in­trepidè Buckingamius, alit Hispania, qui cultum suum in imagine terminant? Annon satius esset imaginem do­ctorem [Page 138] erroris, inquit, penitus tollere, quàm plebeculam imperitam distinguere nescientem in tam certum anima­rum exitium conijcere? ô verè dignum tali Rege praecep­tore Discipulum. ô dignum tali Principe proco Paranym­phum. At honos imaginis inquies, in ipsum prototypum redit. Ita nimirum sanctos coram suis imaginibus inuo­camus: quemadmodum inter Carolum Principem & Confessorem Regium ea de re memorant etiam incidisse controuersiam; ferunt enim Confessorem à Duce petijsse, vt sibi audientìam impetraret a Principe. Quorsum, inquit Dux? si vt fidem eius attentes, frustrà facies. Rem indi­cat Principi, qui audientiam sponte concedit. Tum Con­fessor, Maria nostra, quam petis, inquit, est Angela, cho­risque supplicat atque interest Angelicis. Cui lepidé Princeps, sancta est, inquit, credo, sed non Angela, nam li esset Angela, mortali mihi non esset idonea coniux. Sancta modo sit, vt dicis Confessor, inquit, sanctā illa Mariam in­volvat. Et Tu cum sancta, si non Angelica virgine ma­trem Dei virginem invocabis? Cedam tibi, pater, inquit Princeps, si ex toto sacro Canone genuino factum id esse potes euincere, si non potes, tu mihi cedas necesse est. A­braham non nouit nos ait sanctus Israel: & ego Mariam vestram, Mariae Deiparae iam mortuae notam putabo? Christus noster, vt virginis sic Dei filius sempèr viuens & me novit & illam: huic ergo Deo nostro meque vestram dominam soli commendabo. Tum Confessori Dux, non dixi tibi, pater, quòd frustra tam valentem oppugnares fidem. Non tu illum, sed te ille convertet, si modo princi­pe aurem commodaris. O verè divinum Principem, cui coniux charior vita, religio coniuge. Qui duram condi­tionem censuit, vt dum acciperet sponsam, deciperet a­nimam. O sapientem Procum, qui dum dulcia nuptiarum vincula peteret, exitiosa haeresum retia dissolueret: quip­pe qui nulla mercede iacturam salutis suae redimi posse iudicaret. Hunc Europa promittit sibi Caroli magni simi­lem futurum ei atque ipso gloriosissimi nominis omi ne lae­tatur. Nullam optat meliorem disciplinam, quàm infor­mationem [Page 139] atque imitationem patris sui. Cuius in libris, omnis, vt audio, Christiana sic ad vivum expressa religio est, vt doleant exteri caeteras illius doctissimas & pijssimas commentationes, non similitèr latinè versas, vt illa erudi­tissima & sanctissima ad Caesarem & Principes Christia­nos praefatio monitoria traducta est. In qua de Sanctis & Sanctorum imaginibus qua de causa nunc agitur di­uinissimè scripsit. Ac primùm de beata virgine. Primum id, inquit, beatae virgini tribuo, quod de ea Gabriel asse­ruit, & in suo Cantico de se ipsa praedixit, Benedictam esse in mulieribus, & benedictam eam omnes generationes esse dicturas: Hanc ego Christi matrem veneror, ex qua humanum sibi corpus assumere saluatori nostro visum: at (que) adeò Dei matrem, cum in Christo non possit à diuinitate humana natura separari. Illam ego suprà omnes beatorum hominum ac spirituū ordines ad caelestem gloriam elatam, excepto illo vno Deo simul & homine, eius filio, piè inge­nneque fateor constanterque contendo. Sed nec ipsam de ridiculo ausim habere, nec impias in Deum voces emitte­re, non illi diuae modo, sed & deae nomen tribuens, ob­testansque vt filio illi quidem, sed & Deo & saluatori suo imperet & dominetur. Ne illud quidem in animum in­duco tam otiosè in coelis eam degere, vt absurdis cuiusli­bet ineptè hominis orationibus pateat, seseque eius rebus ac negotijs immisceat; nunc precibus, nunc imperio cum filio suo agens: modò in terras ad Sacerdotum oscula & amplexus descendens. Modò cum Daemonibus acri ac pertinaci altercatione contendens. In Coelis in aeter­no sanctorum animarum receptaculo in aeternam est foe­licitatem collata, nunquam a tantis gaudijs vlla terrena­rum rerum cura aut solicitudine auocanda. Sit ibi sane cum charissimo filio suo nostroque redemptore, in peren­ni beatudine & omnibus saeculis duratura. Quod ad sanctorum suffragia, scio ego Christum praecepisse, vt ad ipsum veniamus, quicunque peccatis oneramur: illum quippe nos refecturum & leuaturum. Scio Paulum A­postolum [Page 140] humilitatem & religionem Angelorum prohi­buisse, omnemque huiusmodi venerationis cultum in su­perstitione & humilitate, non ad parcendum corpori, non in honore aliquo ad saturitatem carnis: sed qua fiducia, quoue authore decurratur ad deos Penates istos, siue tute­lares, quasi aulicos ac familiares Dei optimi maximi, equi­dem nescio. Id illis probandum reliquerem, qui noua disputandi, ac philosophandi ratione Theolegiam corru­perunt. Mihi satis est Deum per Iesum Christum, prout iubemur, invocare, & hanc vitam tutiorem: ideòque in rebus ad aeternam salutem spectantibus potiorem insi­stere.

Sed reliquiarum & imaginum adorationem pro into­lerabili idololatria habeo atque abominor. Iconomachus sane non sum. Non arguo, siquis aut fingere statuas, aut imagines pingere, siue ad publicum splendorem, siue ad priuatorum hominum domesticos vsus volet. Sed quòd illas adorari, quod illis supplicari, quòd aliquam sanctita­tis opinionem affingi illis oporteat, id quidem antiquis in­auditum: Scripturis verò in contrarium apertissimè atque ex diametro pugnantibus ita est oppositum, vt mirari non desinam quod hominum ingenium, quae sathanae fraus, hoc tam audax commentum Ecclesiae Christianae obtrudere at­tentarit. Quae tamen omnia excusantur argutis, hoc ge­nus effugijs, & sophisticis distinctiunculis: idolum scililet, nihil esse: se autem rerum quae sunt, & veri Dei imagines venerari. At Scriptura omnis rei à Deo conditae similitu­dinem coli vetat. Non igitur nihil fuit, cui Deus cultum deferri interdixit. Sed nec Serpens aeneus, nec corpus Mosis, nihil erant: ille tamen contritus est, hoc abscondi­tum, ne idololatriae materiam causamque praeberent. Quin & Dei imaginem, non venerari tantùm, sed & effingere prohibentur. Additaque ratio, Deum sub nullius vnquam aspectum cecidisse. Sanè quin deliniemus eius faciem, si Moysi, quo nemo mortalium Deo familiarior, tantum eius posteriora licuit contemplari. Cum igitur Deus ad vivum exprimi non possit, superuacaneus est labour, conatusque [Page 141] inanis, id falsa adumbratione corrumpere, quod imitare non possis. Quod nemo, non dico Princeps, sed vel quis­quam homo plebeius in sua effigiè ferre sustineat. Medi­tentur itaque qui sic in religione sentiunt, defensionem a­liquam, qua fe in vltimo iudicio idololatriam exprobranti Christo, probent: qui an tum temporis istiusmodi excu­sationes exillis argutiarum ineptijs petitas, in solutum ac­cepturus ambigo. Sed huius criminis Pontificem & Pon­tificios Apostolus Paulus reos peraget. Rom. 1.22.23. Vani facti sunt in quit in ratiocinationibꝰ suis, & obtenebratū sit desipiens cor eorum, & cum se sapientes dictitarent, stulti facti sint. Quamobrem? quia mutarunt gloriam incor­ruptibilis Dei in efformatam imaginem corruptibilis ho­minis, &c. Quamvis etiam tradidit eos Deus in cupidita­tibus cordium ipsorum ad impuritatem, vt foedarent cor­pora sua inter se: vt qui Dei veritatem commutarint in mendacium, & coluerint ac seruiuerint rebus creatis, prae­terito creatore, qui est benedictus in saecula. Amen. Et non contremiscit Apostata, cum audit haec Apostoli non tam verba, quàm tonitrua, illius idololatricam percellen­tia Synagogam? Quae, cum Deum non modo per libros illos duos naturae & creaturae, vt Gentiles, sed per alios li­bros duos, Scripturae videlicet & gratiae cognovisset, ta­men hanc sanctiorem clarioremque Euangelij veritatem in injustitia, tanquam in carcere captivam detinens, primò Deum ita cognitum non glorificauerit vt Deum, id est, non rectè agnoverit, id est, conuenientèr de Dei natura, attributis, operibus, beneficijs senserit, eumque cultu, quem ipse suo verbo praescripserit, sit prosequuta: sic enim [...], non est opinari, sed glorificare Deum; deinde quod Deum cognitum non rectè celebrarit, Id est, ope­ra & beneficia Dei Creatoris ac Redemptoris grato acce­perit animo, & sermone ac vita praedicaret. [...]. In hijs enim duobus verus Dei cultus vertitur.

Glorificandus est Deus vt finis vltimus, in quem omnia: celebrandus, vt principium primum à quo omnia. Cui vt primo bono omnia referantur accepta per Iesum Chri­stum, [Page 142] & à quo solo cuncta petantur atque expectentur in fide Iesu Christi. Sed Pontifex cum Synagoga sua tantū ab­est, vt gloriam suam Deo dederit, vt summam ei contu­meliam irrogarit. Nam falsos ei cultus attribuit, id est, a­lienos & à Deo minimè praescriptos, cum Socrates ipse v­numquemque Deum sic coli diceret oportere, quomodo ipse se colendum esse praeceperit,Aug. de conseu. Enangel. l. 1. c. 18 vt obseruat Augustinus. Non enim Pontifex Scripturam Dei, hanc enim spernit at­que contemnit, non veritatem Euangelij, non conscientiae notitiam, saepiùs illi suam idolomoniam exprobrantis, quam tanquam in ergastulo injustissimè detinet, sed vanos ingenij sui Dialogismos, speciosas ratio cinationes, argutas conclusiunculas consulens & retinens, dum sapiens sibi vi­detur esse, planè stultescit. Mutavit enim gloriam Dei incorrutibilis, in efformatam imaginem corruptibilis ho­minis, sed quomodo, inquies, si Deus incorruptibilis, mu­tare potuit? Mutavit non quoad Deum, sed quoad se: non rei veritate, sed sua fictione, non fecit in Deo muta­tionem, quod homo non potest. Sed in suo cerebro & fa­ctis aberrationem. Ideo dicit Apostolus, mutarunt, non Deum, sed gloriam Dei. Est autem gloria Dei duplex, ab­soluta & relata. Absoluta qua in se Deus est quod est. Haec mutari non potest. Relata ad nos mutatur non Dei im­minutione, sed hominum errore & scelere. Idque du­plicitèr dum rebus quae non sunt Deus, divinitatem & cultum affingunt. Sic mutarunt gloriam Dei crassissi­mi idololatrae: elegantiores autem & politiores idololatrae. Vt videre volunt, mutant gloriam incorruptibilis Dei cum Deum simulachris hominum praecipuè, vel quadru­pedum repraesentant & colunt. Haec posterior idololatriae species olim vexavit Ecclesiam, vt & hodiè vexat. Israe­litae in deserto (vt ostendi) Aegyptiorum ritu Deum figu­rabant, colebant in vitulo: Israelitae in vaccis aureis in Dan & Bethel. Hoc erat mutare gloriam Dei incorruptibilis in imaginem quadrupedis, comedentis herbam vt salsè Propheta dixit: qui tamen non vitulum, sed Deum (vt ostendi) adorabant in vitulo. Et non Romanus iste vitulus [Page 143] aureus, non modo patris gloriam mutat in imaginem ve­tuli senis: & gloriam Spiritum sanctum in speciem Co­lumbae, sed seipsum adorandum proponit, vt Deum, quemadmodum a suis parasitis vocatur? Nonne veritatem Dei convertit in mendacium, id est, imaginem, simula­chrum, idolum, quibus Deus mendacitèr repraesentatur, & mendax cultus Deo tribuitur? Quam ob rem Deus cum in reprobam mentem tradidit, vt sese spurcè, foede­que pollueret, quod Pontificibus Sanctus Bernardus obie­cit: & in reformatam Ecclesiam saeuissimè fureret: sic ad impietatem in Deum, in Sanctos adiunxit injuriam. Quemadmodum Pontifex & Pontificij, pristinam fidem & cultum Romanae Ecclesiae primitiuae penitùs corruperint, satis constat: quid mirum igitur, si mores pristinos depra­varint? Erat in veteribus Romanis fidelibus singularis Sanctimonia, Charitas, Humilitas, Temperantia, Man­suetudo. Virtutes Apostoli ore laudatae. quarum nulla sa­nè remanent in modernis hisce Romanis, vel perexigua certè vestigia, qui foeditatem be Iluinam, odium erga Dei seruos Vatinianum, fastum Tarquinianum, luxum Persi­cum, crudelitatem Phalericam exercent, nisi quòd vitijs suis insignem hypocrysin praestruant, & Zelum gloriae Dei callidissimè praetexant: id quod ipsorum historici testan­tur. Nihil vt habeant causae, cur me mendacij arguant, quod ipsi nunquam benè agendo refutabunt. Sed nunc tempus est, vt collegam meum Doctorem Ipreduxem au­diamus, de causis nostrae separationis à Papatu breuitèr dis­ser entem. Si prius nostras opini ones irreconciliabiles esse succinctè ac dilucidé demonstrarit. Sed hanc dissertatio­nem in alium librum conferemus.

NVnc à vobis (ô Reges & Principes Christiani) si me­as preces, si meos gemitus & lachrimas reieceritis, quòd nunquam vos pro regia vestra bonitate, & Christia­na misericordia facturos esse confidam, ad Iesum Chri­stum, Dominum vestrum & nostrum, cui non ita [Page 144] multò post rationem facti, dicti, cogitati quisque sui, red­diturus est, me conuertam, eique humillimè & demississi­mè supplicabo. Auxilium enim ibi divinum incipit, vbi humanum desinit.

Misererê, misererê terrae tuae, clementissime Deus, quam Ecclesiae tuae Sanctuarium iamdiu & propugnacu­lum esse voluisti. Misererê Ecclesiolae tuae, quae à tot & tantis hostibus circumsepta in parvum orbis angulum cō ­pingitur. Nolito pati, vt haereditas tua à prophanis homi­nibus conculcetur; & quamvis sancti tui te grauitèr of­fenderint, paterna potiùs manu tua, quàm Turcica vel Papali mann castiga & corrige: excita bonos & pios Prin­cipes, qui causam tuam agant, confirma eos, quos excita­sti, vt sicut semper antehac Ecclesiae tuae defensores extite­runt: sic eam constanter ad mortem vsque defendant. In eoque tam pio, tam honorato, tam necessario munere sa­cram eorum Maiestàtem cum ab aperta violentia, tum à clandestinis insidijs defende & protege: vt & hic in terris nobiscum vivant diutissimè, & post decursum huius vitae spacium in Coelo, beatarum animarum sede, viuant cum Deo semper.

Hìc filij mei docti & pij, vehementi zelo divinae gloriae, & communis salutis incensi, ad extremum preces suas cum meis precibus coniunxerunt, & illas quidem ardentissi­mas, quas quasi iacula quaedam versibus velut amentis contorta, Prophetarum more lugubritèr mecum emise­runt, atque adeò, identidem emittunt, nec priùs certe de­sinent, quam Deum suum sibi in causa tam iusta, tàm humi­liteèr & feruentèr, & syncere supplicantibus gratiose re­spōdentem senserint; quod illum certè iuxtà verbum suum breui facturum esse confidunt.