Mosella, from the edition of Carolus Schenkl 'Opuscula Decimi Magni Ausonii' (Berlin, 1883) Transieram celerem nebuloso flumine Navam addita miratus veteri nova moenia Vingo, aequavit Latias ubi quondam Gallia Cannas, infletaeque iacent inopes super arva catervae. unde iter ingrediens nemorosa per avia solum et nulli humani spectans vestigia cultus praetereo arentem sitientibus undique terris Dumnissum riguasque perenni fonte Tabernas arvaque Sauromatum nuper metata colonis, et tandem primis Belgarum conspicor oris Noiomagum, divi castra inclita Constantini. purior hic campis aer Phoebusque sereno lumine purpureum reserat iam sudus Olympum, nec iam consertis per mutua vincula ramis quaeritur exclusum viridi caligine caelum, sed liquidum iubar et rutilam visentibus aethram libera perspicui non invidet aura diei. in speciem tum me patriae cultumque nitentis Burdigalae blando pepulerunt omni visu: culmina villarum pendentibus edita ripis et virides baccho colles et amoena fluenta subterlabentis tacito rumore Mosellae. Salve amnis laudate agris, laudate colonis, dignata imperio debent cui moenia Belgae, amnis odorifero iuga vitea consite baccho, consite gramineas amnis viridissime ripas! naviger ut pelagus, devexas pronus in undas ut fluvius, vitreoque lacus imitate profundo, et rivos trepido potis aequiperare meatu, et liquido gelidos fontes praecellere potu: omnia solus habes, quae fons, quae rivus et amnis et lacus et bivio refluus manamine pontus. tu placidis praelapsus aquis nec murmura venti ulla nec occulti pateris luctamina saxi: non spirante vado rapidos properare meatus cogeris, extantes medio non aequore terras interceptus habes, iusti ne demat honorem nominis, exclusum si dividat insula flumen. tu duplices sortite vias et cum amne secundo defluis, ut celeres feriant vada concita remi, et cum per ripas nusquam cessante remulco intendunt collo mulorum vincula nautae, ipse tuos quotiens miraris in amne recursus legitimosque putas prope segnius ire meatus! tu neque limigenis ripam praetexeris ulvis nec piger inmundo perfundis litora caeno: sicca in primores pergunt vestigia lymphas. I nunc et Phrygiis sola levia consere crustis tendens marmoreum laqueata per atria campum: ast ego despectis quae census opesque dederunt naturae mirabor opus non cura nepotum laetaque iacturis ubi luxuriatur egestas. hic solidae sternunt umentia litora harenae, nec retinent memores vestigia pressa figuras. spectaris vitreo per levia terga profundo, secreti nihil amnis habens: utque almus aperto panditur intuitu liquidis optentibus aer nec placidi prohibent oculos per inania venti, sic demersa procul durante per intima visu cernimus arcanique patet penetrale profundi, cum vada lene meant liquidarum et lapsus aquarum prodit caerulea dispersas luce figuras: quod sulcata levi crispatur harena meatu, inclinata tremunt viridi quod gramina fundo, usque sub ingenuis agitatae fontibus herbae vibrantes patiuntur aquas lucetque latetque calculus et viridem distinguit glarea muscum. tota Caledoniis talis pictura Britannis, cum virides algas et rubra corallia nudat aestus et albentes, concharum germina, bacas, delicias hominum, locupletibus atque sub undis adsimulant nostros imitata monilia cultus. haud aliter placidae subter vada laeta Mosellae detegit admixtos non concolor herba lapillos. Intentos tamen usque oculos errore fatigant interludentes, examina lubrica, pisces sed neque tot species obliquatosque natatus, quaeque per adversum succedunt agmina flumen, nominaque et cunctos numerosae stirpis alumnos edere fas aut ille sinit, cui cura secundae sortis et aequorei cessit tutela tridentis. tu mihi flumineis habitatrix Nais in oris squamigeri gregis ede choros liquidoque sub alveo dissere caeruleo fluitantes amne catervas. Squameus herbosas capito inter lucet harenas viscere praetenero, fartim congestus aristis, nec duraturus post bina trihoria mensis: purpureisque salar stellatus tergora guttis, et nullo spinae nociturus acumine rhedo, effugiensque oculos celeri levis umbra natatu. tuque per obliqui fauces vexate Saravi, qua bis terna fremunt scopulosis ostia pilis, cum defluxisti famae maioris in amnem, liberior laxos exerces, barbe, natatus: tu melior peiore aevo, tibi contigit omni spirantum ex numero non inlaudata senectus. nec te puniceo rutilantem viscere, salmo, transierim, latae cuius vaga verbera caudae gurgite de medio summas referuntur in undas, occultus placido cum proditur aequore pulsus. tu loricato squamosus pectore, frontem lubricus et dubiae facturus ferculus cenae, tempora longarum fers incorrupte morarum, praesignis maculis capitis, cui prodiga nutat alvus opimatoque fluens abdomine venter. quaeque per Illyricum, per stagna binominis Histri spumarum indiciis caperis, mustela, natantum, in nostrum subvecta fretum, ne lata Mosellae flumina tam celebri defrudarentur alumno. quis te naturae pinxit color! atra superne puncta notant tergum, qua lutea circuit iris, lubrica caeruleus perducit tergora fucus: corporis ad medium fartim pinguescis, at illinc usque sub extremam squalet cutis arida caudam. nec te, delicias mensarum, perca, silebo, amnigenos inter pisces dignande marinis, solus puniceis facilis contendere mullis: nam neque gustus iners, solidoque in corpore partes segmentis coeunt, sed dissociantur aristis. hic etiam Latio risus praenomine cultor stagnorum, querulis vis infestissima ranis, lucius, obscuras ulva caenoque lacunas obsidet. hic nullos mensarum lectus ad usus fervet fumosis olido nidore popinis. quis non et virides, volgi solacia, tineas norit et alburnos, praedam puerilibus hamis, stridentesque focis, opsonia plebis, alausas, teque inter species geminas neutrumque et utrumque, qui nec dum salmo nec iam salar, ambiguusque amborum medio sario intercepte sub aevo? tu quoque flumineas inter memorande cohortes, gobio, non geminis maior sine pollice palmis, praepinguis, teres, ovipara congestior alvo, propexique iubas imitatus, gobio, barbi. nunc, pecus aequoreum, celebrabere, magne silure, quem velut Actaeo perductum tergora olivo amnicolam delphina reor: sic per freta magnum laberis et longi vix corporis agmina solvis aut brevibus deprensa vadis aut fluminis ulvis. at cum tranquillos moliris in amne meatus, te virides ripae, te caerula turba natantum, te liquidae mirantur aquae: diffunditur alveo aestus et extremi procurrunt margine fluctus. talis Atlantiaco quondam balaena profundo cum vento motuve suo telluris ad oras pellitur, exclusum fundit mare, magnaque surgunt aequora vicinique timent decrescere montes. hic tamen, hic nostrae mitis balaena Mosellae exitio procul est magnusque honor additus amni. Iam liquidas spectasse vias et lubrica pisces agmina multiplicesque satis numerasse catervas. inducant aliam spectacula vitea pompam sollicitentque vagos baccheia munera visus, qua sublimis apex longo super ardua tractu et rupes et aprica iugi flexusque sinusque vitibus adsurgunt naturalique theatro. Gauranum sic alma iugum vindemia vestit et Rhodopen proprioque nitent Pangaea Lyaeo: sic viret Ismarius super aequora Thracia collis, sic mea flaventem pingunt vineta Garumnam. summis quippe iugis tendentis in ultima clivi conseritur viridi fluvialis margo Lyaeo. laeta operum plebes festinantesque coloni vertice nunc summo properant, nunc deiuge dorso, certantes stolidis clamoribus. inde viator riparum subiecta terens, hinc navita labens probra canunt seris cultoribus: adstrepit ollis et rupes et silva tremens et concavus amnis. Nec solos homines delectat scaena locorum: hic ego et agrestes Satyros et glauca tuentes Naidas extremis credam concurrere ripis, capripedes agitat cum laeta protervia Panas insultantque vadis trepidasque sub amne sorores terrent, indocii pulsantes verbere fluctum. saepe etiam mediis furata e collibus uvas inter Oreiadas Panope fluvialis amicas fugit lascivos, paganica numina, Faunos. dicitur et medio cum sol stetit aureus orbe, ad commune fretum Satyros vitreasque sorores consortes celebrare choros, cum praebuit horas secretas hominum coetu flagrantior aestus: tunc insultantes sua per freta ludere Nymphas et Satyros mersare vadis rudibusque natandi per medias exire manus, dum lubrica falsi membra petunt liquidosque fovent pro corpore fluctus. Sed non haec spectata ulli nec cognita visu fas mihi sit pro parte loqui: secreta tegatur et commissa suis lateat reverentia rivis. illa fruenda palam species cum glaucus opaco respondet colli fluvius, frondere videntur fluminei latices et palmite consitus amnis. quis color ille vadis, seras cum propulit umbras Hesperus et viridi perfudit monte Mosellam! tota natant crispis iuga motibus et tremit absens pampinus et vitreis vindemia turget in undis. adnumerat virides derisus navita vites, navita caudiceo fluitans super aequora lembo, per medium, qua sese amni confundit imago collis et umbrarum confinia conserit amnis. Haec quoque quam dulces celebrant spectacula pompas, remipedes medio certant cum flumine lembi et varios ineunt flexus viridesque per oras stringunt attonsis pubentia germina pratis! puppibus et proris alacres gestire magistros impubemque manum super amnica terga vagantem dum spectat ................................. .......... transire diem, sua seria ludo posthabet: excludit veteres nova gratia curas. tales Cumano despectat in aequore ludos Liber, sulphurei dum per iuga consita Gauri perque vaporiferi graditur vineta Vesevi, cum Venus Actiacis Augusti laeta triumphis ludere lascivos fera proelia iussit Amores, qualia Niliacae classes Latiaeque triremes subter Apollineae gesserunt Leucados arces, aut Pompeiani Mylasena pericula belli Euboicae referunt per Averna sonantia cumbae: innocuos ratium pulsus pugnasque iocantes naumachiae Siculo quales spectante Peloro caeruleus viridi reparat sub imagine pontus, non aliam speciem petulantibus addit ephebis pubertasque amnisque et picti rostra phaseli. hos Hyperionio cum sol perfuderit aestu, reddit nautales vitreo sub gurgite formas et redigit pandas inversi corporis umbras. utque agiles motus dextra laevaque frequentant, et commutatis alternant pondera remis, unda refert alios, simulacra umentia, nautas. ipsa suo gaudet simulamine nautica pubes, fallaces fluvio mirata redire figuras. sicuti compositos ostentatura capillos candentem late speculi explorantis honorem cum primum carae nutrix admovit alumnae, laeta ignorato fruitur virguncula ludo germanaeque putat formam spectare puellae: oscula fulgenti dat non referenda metallo aut fixas praetemptat acus aut frontis ad oram vibratos captat digitis extendere crines: talis ad umbrarum ludibria nautica pubes ambiguis fruitur veri falsique figuris. Iam vero accessus faciles qua ripa ministrat scrutatur toto populatrix turba profundo heu male defensos penetrali flumine pisces. hic medio procul amne trahens umentia lina nodosis decepta plagis examina verrit: ast hic, tranquillo qua labitur agmine flumen, ducit corticeis fluitantia retia signis: ille autem scopulis deiectas pronus in undas, inclinat lentae convexa cacumina virgae, inductos escis iaciens letalibus hamos. quos ignara doli postquam vaga turba natantum rictibus invasit patulaeque per intima fauces sera occultati senserunt vulnera ferri, dum trepidant, subit indicium crispoque tremori vibrantis saetae nutans consentit harundo: nec mora et excussam stridenti verbere praedam dexter in obliquum raptat puer: excipit ictum spiritus, ut tractis quondam per inane flagellis aura crepat motoque adsibilat aere ventus. exultant udae super arida saxa rapinae quoique sub amne suo mansit vigor, aere nostro segnis anhelatis vitam consumit in auris. iam piger invalido vibratur corpore plausus, torpida supremos patitur iam cauda tremores, nec coeunt rictus, haustas sed hiatibus auras reddit mortiferos expirans branchia flatus. sic, ubi fabriles exercet spiritus ignes, accipit alterno cohibetque foramine ventos lanea fagineis alludens parma cavernis. vidi egomet quosdam leti sub fine trementes collegisse animas mox in sublime citatos cernua subiectum praeceps dare corpora in amnem, desperatarum potientes rursus aquarum. quos impos damni puer inconsultus ab alto impetit et stolido captat prensare natatu. sic Anthedonius Boeotia per freta Glaucus gramina gustatu postquam exitialia Circes expertus carptas moribundis piscibus herbas sumpsit, Carpathium subiit novus accola pontum. ille hamis et rete potens, scrutator operti Nereos, aequoream solitus converrere Tethyn, inter captivas fluitavit praedo catervas. talia despectant longo per caerula tractu pendentes saxis instanti culmine villae, quas medius dirimit sinuosis flexibus errans amnis et alternas comunt praetoria ripas. Quis modo Sestiacum pelagus, Nepheleidos Helles aequor, Abydeni freta quis miretur ephebi? quis Chalcedonio constratum ab litore pontum, regis opus magni, mediis euripus ubi undis Europaeque Asiaeque vetat concurrere terras? non hic dira freti rabies, non saeva furentum proelia caurorum: licet hic commercia linguae iungere et alterno sermonem texere pulsu. blanda salutiferas permiscent litora voces, et voces et paene manus: resonantia utrimque verba refert mediis concurrens fluctibus echo. Quis potis innumeros cultusque habitusque retexens pandere tectonicas per singula praedia formas? non hoc spernat opus Gortynius aliger, aedis conditor Euboicae, casus quem fingere in auro conantem Icarios patrii pepulere dolores: non Philo Cecropius, non qui laudatas ab hoste clara Syracosii traxit certamina belli. forsan et insignes hominumque operumque labores hic habuit decimo celebrata volumine Marcei hebdomas, hic clari viguere Menecratis artes atque Ephesi spectata manus vel in arce Minervae Ictinus, magico cui noctua perlita fuco allicit omne genus volucres perimitque tuendo. conditor hic forsan fuerit Ptolomaidos aulae Dinochares, quadro cuii in fastigia cono surgit et ipsa suas consumit pyramis umbras, iussus ob incesti qui quondam foedus amoris Arsinoen Pharii suspendit in aere templi. spirat enim tecti testudine corus achates afflatamque trahit ferrato crine puellam. hos ergo aut horum similes est credere dignum Belgarum in terris scaenas posuisse domorum, molitos celsas, fluvii decoramina, villas. haec est nativi sublimis in aggere saxi, haec procurrentis fundata crepidine ripae, haec refugit captumque sinu sibi vindicat amnem. illa tenens collem, qui plurimus imminet amni, usurpat faciles per culta, per aspera visus utque suis fruitur felix speculatio terris. quin etiam riguis humili pede condita pratis conpensat celsi bona naturalia montis sublimique minans irrumpit in aethera tecto, ostentans altam Pharos ut Memphitica turrim. huic proprium est clausos consaepto gurgite pisces apricas scopulorum inter captare novales, haec summis innixa iugis labentia subter flumina despectu iam caligante tuetur. atria quid memorem viridantibus adsita pratis innumerisque super nitentia tecta columnis? quid quae fluminea substructa crepidine fumant balnea, ferventi cum Mulciber haustus operto volvit anhelatas tectoria per cava flammas, inclusum glomerans aestu expirante vaporem? vidi ego defessos multo sudore lavacri fastidisse lacus et frigora piscinarum, ut vivis fruerentur aquis, mox amne refotos plaudenti gelidum flumen pepulisse natatu. quod si Cumanis huc afforet hospes ab oris, crederet Euboicas simulacra exilia Baias his donasse locis: tantum cultusque nitorque allicit et nullum parit oblectatio luxum. Sed mihi qui tandem finis tua glauca fluenta dicere dignandumque mari memorare Mosellam, innumeri quod te diversa per ostia late incurrunt amnes? quamquam differre meatus possent, sed celerant in te consumere nomen. namque et Promeae Nemesaeque adiuta meatu Sura tuas properat non degener ire sub undas, Sura interceptis tibi gratificata fluentis: nobilius permixta tuo sub nomine, quam si ignoranda patri confunderet ostia Ponto. te rapidus Celbis, te marmore clarus Erubris festinant famulis quam primum adlambere lymphis: nobilibus Celbis celebratur piscibus, ille praecipiti torquens cerealia saxa rotatu stridentesque trahens per levia marmora serras audit perpetuos ripa ex utraque tumultus. praetereo exilem Lesuram tenuemque Drahonum, nec fastiditos Salmonae usurpo fluores. naviger undisona dudum me mole Saravus tota veste vocat, longum qui distulit amnem, fessa sub Augustis ut volveret ostia muris. nec minor hoc tacitum qui per sola pinguia labens stringit frugiferas felix Alisontia ripas. mille alii, prout quemque suus magis impetus urget, esse tui cupiunt: tantus properantibus undis ambitus aut mores. quod si tibi, dia Mosella, Smyrna suum vatem vel Mantua clara dedisset, cederet Iliacis Simois memoratus in oris nec praeferre suos auderet Thybris honores. da veniam, da, Roma potens! pulsa, oro, facessat invidia et Latiae Nemesis non cognita linguae: ........................................ imperii sedem Romae tenuere parentes. Salve, magne parens frugumque virumque, Mosella: te clari proceres, te bello exercita pubes, aemula te Latiae decorat facundia linguae. quin etiam mores et laetum fronte serena ingenium natura tuis concessit alumnis. nec sola antiquos ostentat Roma Catones, aut unus tantum iusti spectator et aequi pollet Aristides veteresque illustrat Athenas. Verum ego quid laxis nimium spatiatus habenis victus amore tui praeconia detero? conde, Musa, chelyn, pulsis extremo carmine netis. tempus erit, cum me studiis ignobilis oti mulcentem curas seniique aprica foventem materiae commendet honos: cum facta viritim Belgarum patriosque canam, decora inclita, mores, mollia subtili nebunt mihi carmina filo Pierides tenuique aptas subtemine telas percurrent: dabitur nostris quoque purpura fusis. quis mihi tum non dictus erit? memorabo quietos agricolas, legumque catos fandique potentes, praesidium sublime reis: quos curia summos municipum vidit proceres propriumque senatum: quos praetextati celebris facundia ludi contulit ad veteris praeconia Quintiliani: quique suas rexere urbes purumque tribunal sanguine et innocuas illustravere secures: aut Italum populos aquilonigenasque Britannos praefecturarum titulo tenuere secundo: quique caput rerum Romam, populumque patresque, tantum non primo rexit sub nomine, quamvis par fuerit primis - festinet solvere tandem errorem Fortuna suum libataque supplens praemia iam veri fastigia reddat honoris nobilibus repetenda nepotibus. at modo coeptum detexatur opus dilata et laude virorum, dicamus laeto per rura virentia tractu felicem fluvium Rhenique sacremus in undas. Caeruleos nunc, Rhene, sinus hyaloque virentem pande peplum spatiumque novi metare fluenti, fraternis cumulandus aquis: nec praemia in undis sola, sed Augustae veniens quod moenibus urbis spectavit iunctos natique patrisque triumphos, hostibus exactis Nicrum super et Lupodunum et fontem Latiis ignotum annalibus Histri. haec profligati venit modo laurea belli: hinc alias aliasque feret. vos pergite iuncti et mare purpureum gemino propellite tractu. neu vereare minor, pulcherrime Rhene, videri: invidiae nihil hospes habet: potiere perenni nomine: tu fratrem famae securus adopta. dives aquis, dives Nymphis, largitor utrique alveus extendet geminis divortia ripis communesque vias diversa per ostia fundet. accedent vires, quas Francia quasque Chamaves Germanique tremant: tunc verus habebere limes. accedet tanto geminum tibi nomen ab amni, cumque unus de fonte fluas, dicere bicornis. Haec ego, Vivisca ducens ab origine gentem, Belgarum hospitiis non per nova foedera notus, Ausonius, nomen Latium, patriaque domoque Gallorum extremos inter celsamque Pyrenen, temperat ingenuos qua laeta Aquitanica mores, audax exigua fide concino. fas mihi sacrum perstrinxisse amnem tenui libamine Musae. nec laudem affecto, veniam peto: sunt tibi multi, alme amnis, sacros qui sollicitare fluores Aonidum totamque solent haurire Aganippen. ast ego, quanta mei dederit se vena liquoris, Burdigalam cum me in patriam nidumque senectae Augustus pater et nati, mea maxima cura, fascibus Ausoniis decoratum et honore curuli mittent, emeritae post munera disciplinae, latius arctoi praeconia persequar amnis. addam urbes, tactio quas subterlaberis alveo, moeniaque antiquis te prospectantia muris: addam praesidiis dubiarum condita rerum, sed modo securis non castram, sed horrea Belgis: addm felices ripa ex utraque colonos teque inter medios hominumque boumque labores stringentem ripas et pinguia culta secantem. non tibi se Liger anteferet, non Axona praeceps, Matrona non, Gallis Belgisque intersita finis, Santonico refluus non ipse Carantonus aestu. concedet gelido Durani de monte volutus amnis et auriferum postponet Gallia Tarnen insanumque ruens per saxa rotantia late in mare purpureum, dominae tamen ante Mosellae numine adorato, Tarbellicus ibit Aturrus. Corniger externas celebrande Mosella per oras, nec solis celebrande locis, ubi fonte supremo exeris auratum taurinae frontis honorem, quave trahis placidos sinuosa per arva meatus vel qua Germanis sub portibus ostia solvis: si quis honos tenui volet aspirare camenae, perdere si quis in his dignabitur otia musis, ibis in ora hominum laetoque fovebere cantu. te fontes vivique lacus, te caerula noscent flumina, te veteres, pagorum gloria, luci: te Druna, te sparsis incerta Druentia ripis Alpinique colent fluvii, duplicemque per urbem qui meat et Dextrae Rhodanus dat nomina ripae: te stagnis ego caeruleis magnumque sonoris amnibus, aequoreae te commendabo Garumnae.