The Works of William Herebert, OFM, ed. Stephen R. Reimer, and the copyright (c) 1987 is held by The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto.!> Poem 1: Hostis Herodes impie; Fol. 205r HErodes, ou wykked fo, wharof ys y dredinge? And why art ou so sore agast of Cristes tocominge? Ne reueth he nouth erthlich god at maketh ous heuene kynges. e kynges wenden here way and foleweden e sterre, And sothfast lyth wyth sterre lyth souhten vrom so verre, And sheuden wel at he ys God in gold and stor and mirre. Crist, ycleped "heuene lomb," so com to seynt Ion, And of hym was ywase at sunne nadde non, To halewen oure vollouth water, at sunne hauet uordon. A newe myhte he cudde er he was at a feste: He made vulle wyth shyr water six cannes by e leste; Bote e water turnde into wyn orou Crystes oune heste. Wele, Louerd, b myd e, at shewedest e today, Wyth e uader and e holy gost wythouten endeday. Poem 2: Vexilla regis prodeunt; Fol. 205r-v e kynges baneres beth forth ylad; e rode tokne ys nou tosprad Whar he, at wrouth hauet al monkunne, Anhonged was uor oure sunne. er he was wounded and vurst yswonge, Wyth sharpe spere to herte ystonge; To wassen ous of sunne clene, Water and blod er ronne at ene. Yvoluuld ys Dauides sawe, at soth was prophete of e olde lawe, at sayde: "Men, e mowen yse Hou Godes trone ys rode tre." HA tr, at art so vayr ykud, And wyth kynges pourpre yshrud, Of woury stok ykore ou were, at so holy limes opbere; Blessed be ou, at hauest ybore e wordles raunsoun, at was uorlore: ou art ymaked Crystes weye; orou e he tok of helle preye. Ha croyz, myn hope, onliche my trust, e noue ich grete wyth al my lust. e mylde sped in rithfolnesse, To sunfole men sheu mylsfolnesse. A God, e heye Trinite, Alle gostes herye e. Hoem at ou bouhtest on rode tr, Hre wyssere euermore ou boe. Amen. Poem 3: Gloria, Laus, et Honor; Fol. 205v Wele, heriyng, and worshype boe to Crist, at dre ous bouhte, To wham gradden "Osanna!" chyldren clene of oute. ou art kyng of Israel and of Davides kunne, Blessed kyng, at comest tyl ous wyoute wem of sunne. Wele, heriyng. Al at ys in heuene e heryeth under on, And al yn ouwe hondewerk, and euch dedlych mon. Wle, heriying. e volk of Gywes, wyth bowes, comen aeynest e, And w wyht bdes and wyth song mketh ous to e. Wle, heriying. H kepten e wyth worsyping aeynst ou shuldest deye, And w syngeth to y worshipe in trone at sittest heye. Wle, heriying. Hoere wyl and here mkynge ou nome o to onk; Queme e, nne, mylsful kyng, oure ofringe of ys song. Wele, heriing, and worshipe b, etc. Poem 4: Popule meus, quid feci tibi?; Fol. 206r My volk, what habbe y do e? Oer in what yng toened e? Gyn noue and onswere ou me. Vor vrom Egypte ich ladde e, ou me ledest to rode tr? My volk what habbe y do e? etc. orou wyldernesse ich ladde e, And uourty er bihedde e, And aungeles bred ich af to e, And into reste ich brouhte e. My volk what habbe y do e? etc. What more shulde ich hauen ydon at ou ne hauest nouth underuon? My volk what habbe y do e? Ich e vedde and shrudde e, And ou wyth eysyl drinkst to me? And wyth spere styngest me? My volk what etc. Ich Egypte bth uor e And hre tem yshlou uor e. My volk what habbe y do e? Ich delede e see uor e, And dreynte Pharaon uor e, And ou to princes sullest me? My volk what habbe y do e? etc. In bem of cloude ich ladde e, And to Pylat ou ledest me? My volk what habbe y do e? etc. Wyth aungeles mete ich uedde e, And ou bufetest and scourgest me? My uolk what etc. Of e ston ich dronk to e, And ou wyth galle drincst to me? My volk what etc. Kynges of Chanaan ich uor e bt, And ou betest myn heued wyth rd? My volk what etc. Ich af e croune of kynedom, And ou me yfst a croune of orn? My volk what etc. Ich muchel worshype dde to e, And ou me hongest on rode tr? My volk what etc. Poem 5: Libera me, Domine; Fol. 206v Louerd, shyld me vrom helle deth at ylke gryslich stounde, When heuene and re shulle quake and al at ys on grounde, When ou shalt demen al wyth fur at ys on re yuounde. Ich am ouergard agast and quake al in my speche Aa e day of rykenyng and ylke gryslych wreche: When heuene and re shulle quake and al at ys on grounde. at day ys day of wrethe, of wo and soroufolnesse; at day shal b e grete day, and vol of bytternesse: When ou shalt demen al wyth fur at ys on re yuounde. ylke reste, at euer last, Louerd, ou hm sende, And lyht of huene blysse hm shyne wythouten ende: Crist shyld me vrom deth endeles, etc. What, ich uol of wrechenesse, hou shal ich take opon, When ich no god ne bringe touore e domes mon? Poem 6: ou wommon boute uere; Fol. 206v-207r ou wommon boute uere yn oune uader bere. Gret wonder ys was: at on wommon was moder To uader and hyre broer, So neuer oer nas. ou my suster and moder, And y sone my broer; Who shulde nne drede? Who hauet e kyng to broder And ek e quene to moder Wel auhte uor to spede. Dame, suster and moder, Say y sone, my broer, at ys domes mon, at uor e at hym bere To me b debonere; My robe he haueth opon. Sthe he my robe tok, Also ich finde in bok, He ys to me ybounde. And helpe he wole ich wot, Vor loue e chartre wrot, e enke orn of hys wounde. Ich take to wytnessinge e spere and e crounynge, e nayles and e rode, at he at ys so cunde ys euer haueth in munde, at bouhte ous wyth hys blode. When ou eue hym my wede, Dame, help at e nde. Ich wot ou myth uol wel, at uor no wreched gult Ich b to helle ypult; To e ich make apel. Nou, Dame, ich e byseche, At ylke day of wreche B by y sones trone, When sunne shal bn souht In werk, in word, in ouht, And spek vor me, ou one. (In the bottom margin:) When ich mot nede apere Vor mine gultes here Touore e domes mon, er, Suster, b my uere And make hym debonere at mi robe haueth opon. Vor habbe ich e and hym, at markes ber wy hym, at charite him tok (e woundes al blody, e toknes of mercy, Ase techeth holy bok), arf me noing drede; Sathan shal nout spede Wy wrenches ne wy crok. AmeN. Poem 7: Ave maris stella; Fol. 207r-v Hayl, Leuedy, se-strre bryht, Godes moder, edy wyht, Mayden euer vurst and late, Of heueneriche sely ate. ylk "Aue" at ou vonge in spel Of e aungeles mouh kald Gabriel; In gryht ous sette and shyld vrom shome, at turnst abakward Eues nome. Gulty monnes bond vnbynd, Bryng lyht tyl hm at bth blynd. Put vrom ous oure sunne And ern ous alle wynne. Shou at ou art moder one, And he vor e take oure bone, at vor ous y chyld by com, And of e oure kunde nom. Mayde one, ou were myd chylde, Among alle so mylde; Of sinne ous quite on haste, And make ous meoke and chaste. Lyf ou yf ous clene; Wey syker ous arke and lene at we Iesus ys, And euer blye b. To Uader, Cryst, and Holy Gost beo onk and heryinge; To reo persones and o God, o menske and worshypinge. Poem 8: Veni Creator Spiritus; Fol. 207v Com, Shuppere, Holy Gost, ofsech oure ouhtes; Vul wyth grace of heuene heortes at ou wrouhtest. ou, at art cleped uorspekere and yft vrom God ysend, Welle of lyf, vur, charite, and gostlych oynement, ou yfst e seuene yftes, ou vinger of Godes honde, ou makest tonge of vlese speke leodene of uche londe. Tend lyht in oure wyttes, in oure heortes loue, er oure body is leoewok yf strenge vrom aboue. Shyld ous vrom e veonde, and yf ous gryth anon, at w wyten ous vrom sunne orou e lodesmon. Of e Uader and e Sone ou yf ous knoulechinge, To leue at of boe ou euer boe Louinge. Wle to e Uader and to e Sone, at vrom deth aros, And also to e Holy Gost ay boe worshipe and los. Poem 9: Alma redemptoris Mater; Fol. 207v Holy moder, at bere Cryst, buggere of monkunde, ou art at of heuene blisse at prest wey yfst and bunde. ou sterre of se, rer op e uolk at rysing haueht in munde. In e ou bere yn holy uader, at mayden were after and raer, Wharof so wondreth kunde. Of Gabrieles moue ou uonge ylke "Aue"; Lesne ous of sunne noue, so w bisecheth e. AmeN. Poem 10: Conditor alme siderum; Fol. 208r Holy wrouhte of sterres brryht, Of ryht byleue ay-lastyng lyht, Crist, at bouhtest mon wyth fyht, Her e bone of mke wyht. ou hedest rue of wordl vorlore orou deth of sunfol rote; ou sauuedest monkun eruore; to gulty eue bote. Toward e wordles ende y wylle was t'alende In on maydenes bour. Ase spouse of chaumbre alone, Out of at clene wone ou come t'oure honour. To whas stronge myhte Knn of alle wyhtes Bendeth hm ymone, Of heuene and ek of eore, And knoulecheth hym woure Vor bouwen to hym one. Holy God, w byddeth e, at shalt ys wordle deme, Vrom oure fykel fohes spere ou ylke tyme ous eme. Herying, worshype, myhte, and weole, to Uader and e Sone, And also to e Holy Gost, and euer myd heom wone. Poem 11: Christe redemptor omnium; Fol. 208r-v Cryst, buggere of alle ycoren, e Uadres olpy Sone, On touoren ey gynnyng boren ouer alle speche and wone. ou lyht, ou Uadres bryhtnesse, ou trust and hope of alle, Lust what y volk orou-out e wordl to e byddeth and kallet. Wrouhte of oure hele, nou haue in yne munde at of o mayde wemles ou toke oure kunde. ys day berth wytnesse, at nweth uche er, at on alyhtest vrom e Uader; of sunne make ous sker. Hym huene and re and wylde se and al at ys eron, Wrouhte, of y comynge, hereth wyth blisfol ron. And w, nomliche, at bth bouht wyth yn holy blod Vor ys day singeth a neowe song and make blisfol mod. Weole, Louerd, beo wyth e, yboren of o may, Wyth Uader and e Holy Gost wiouten endeday. AmeN. Poem 12: Tu rex glorie Christe; Fol. 208v ou kyng of wle and blisse, Louerd Iesu Crist, ou Vaderes Sone of heuene, at neuer ende bist: ou, uor to sauue monkunne at ou haddest whrout, A mke maydes wombe ou ne shonedest nouht. ou at ouercome e bitter dethes stunchg, ou openedest huene ryche to ryth byleues runchg. ou sist in Godes ryth hond in y Uaderes blisse; ou shalt comen to demen ous, w leueth al-to wysse. e, nne, w byddeth help ous, wham ou hauest ywrouth, Whom wy y drewoure blod on rode hauest ybouth. Aliter sic: e, nne, w bysecheth: help ous, yn oune hyne, Whom wyth y derewoure blod hast bouth vrom helle pyne. Amen. Poem 13: Vous purueez en cete vye; Fol. 208v-209r Bysth ou in ysylke lyf of lyflode in at oer lyf. Sthe mon shal hnne wende And nede deen at en ende And wonyen he not whare, God ys at he trusse hys pak, And tymliche pute hys stor in sak, at not when hnne vare. uch mon enche uor to spede at he ne lse e grete mede at God ous dythte are. ys lyf nys bote sorewe away, Ounnee ys mon gladuol o day Vor sorewe and tne and kare; Mon wyth sorewe is uurst ybore, And eft wyth sorewe rend and tore, yf he ryth enc of hys ware. uch mon enche uor to spede, etc., sicut prius. What ys lordshype and heynesse, What helpth katel and rychesse? Gold and sluer awey shal uare. y gost shal wonye ou ne wost nout where, y body worth wounde in grete oer here; Of oer yng ou worst al bare. uch mon enche uor to spede, etc. Byench, mon, rne on uche wyse Er ou b brouht to ylke asyse, On what ou shalt truste are. What god ou hauest, mon, here ydon Prest er ou shalt ounderuon Elles euer ou worst in kare. uch mon enche nou to spede, etc. B mon ong oer b he old, Non so strong ne wel ytold at hnnes ne mot fare. Deth is hud, mon, in y gloue, Wyth derne dunt at shal he proue And smyte ou nost whare. uch mon enche uor to spede, etc. Touore e deth ys betere o dede en after tene, and more of mede And more quencheth kare. B monnes wyttes hym byreued, Hys een blynd, hys eren deued, e cofres bth al bare. uch mon enche uor to spede, etc. B e gost urom body reued, e bernes sone shulle bn sheued, Ne shal me noyng spare. B e body wyth grth byweued, e soule sone shal b leued, Alas, of froendes bare. uch mon enche uor to spede, etc. Poem 14: Iesu nostra redemptio; Fol. 209v Iesu, oure raunsoun, loue, and longynge, Louerd God almyhti, Whrouhte of alle inge: Vlesh ou nome and mon bicome in times endinge. What milsfolnesse awalde e at oure sunnes bere, So bitter deth to olien, urom sunne ous uor t'arere? Helle clos ou orledest and bouhtest ine of bondes; Wyht gret nobleye ou opsteye to y Uader ryhthonde. ylke mylse nede e t'awelde oure wyckenesse Wyth y mercy, and vul ous ay wyth y nebshaftes blisse. ou b nou oure ioie, at shalt bn oure mede, And oure wle ay b in e at shalt ous wyth e nede. Poem 15: Eterne rex altissime; Fol. 209v-210r Kyng hexst of alle kynges, at hauest non endynge, Buggere of Cristenemen at bth of ryth leuynge, orou e deth ys uordon and brouth to 'endinge, And yuen ys ous e ouere hond of graces vindinge. ou styinge op to trone in y Uadres ryhthond, Hauest, Iesu, uonge mythte at neuer shaft ne vond. Vor huene and re and helle, and al at rinne bn, To e shullen bouwen hm and benden hre knn. Aungles at in heuene bth quaketh uor wondringe, at abouten dedlich mon sth so gret chaunginge, Vor vlesh sunneth and vlesh beteth and vlesh ys God regnine. ou, Crist, b oure blisse and oure gladiing, at wyoute misse in huene hast wonyng, at al ys ylke myddelerd hauest to emyng, And al ys wordles ioye hast in vorhowyng. ereuore w byddeth e oure gultes ou deface, And oure hrtes rer to e orouh y grete grace. at when ou shalt uerlich comen ous to deme, Comen yne cloudebryth wyth blowinde beme, Vrom e pyne of helle, Iesu, ou ous eme. And eld e lorene crounes, God w to e reme. Louerd at boue e strre steye, to e b wle and blisse, Wyth e Uader and Holy Gost, euer boute misse. AmeN. Poem 16: Quis est iste qui uenit de Edom?; Fol. 210r Questio angelorum: What ys he, ys lordling, at cometh vrom e vyht, Wyth blodrede wede so grysliche ydyht, So vayre ycoyntised, so semlich in syht, So styflyche onge, so douhti a knyht? Responsio Christi: Ich hyt am, Ich hyt am, at ne speke bote ryht, Chaunpyoun to helen monkunde in vyht. Questio angelorum: Why, nne, ys y shroud red wyth blod al ymeind, Ase troddares in wrynge wyth most al byspreynd? Responsio Christi: e wrynge ich habbe ytrodded, al mysulf on, And of al monkunde ne was non oer won. Ich hm habbe ytrodded in wree and in grome, And al my wede ys byspreynd wyth hre blod ysome, And al my robe yuuled to hre grete shome. e day of 'ylke wreche leueth in my ouht; e er of medes eldyng ne uoret ich nouht. Ich loked al aboute som helpynge mon, Ich souhte al e route bote help nas er non. Hyt was myn oune strenge at ys bote wrouhte, Myn owe douhtynesse at help er me brouhte. Ich habbe ytrodded e volk in wrethe and in grome, Adreynt al wyth shennesse, ydrawe doun wyth shome. Ista sunt uerba Iudeorum penitenciam agencium: On Godes mylsfolnesse ich wole byenche me, And heryen hym in alle yng at he eldeth me. Poem 17: Crucem sanctam subiit; Fol. 210v He sthey opon e rode, at barst helle clos; Ygurd he was wyth strenge, e rydde day aros. Poem 18: Audi benigne conditor; Fol. 210v Lustne, mylde Wrouhte, oure bones wyth wpinge In ys holy uastinge, vourti dawes lestynge. Holy secher of monnes ouht, ou wost oure brotelnesse; To hm at bth yturnd to e graunte voryfnesse. Mche, vorsoht, w habbeht agult; voryf hm at knoulecheth. To worshype of yn oune nome, to sunvol mon b leche. Graunte ous pyne wyouteuorth e body wyth vastinge, at oure gost wyynneuorth veste vrom sunnynge. Graunte ous, Holy Trinite, at in Godhede art on, at e yft of leyntes vast notfol boe to mon. AmeN. Poem 19: Euangelium: Missus est angelus Gabriel; Fol. 211r-v Prologus: SEynt Luk, in hys godspel, bryngeth ous to munde Hou Godes Sone of huene com tok oure kunde, And sayth who was messager and of whom ysend, Into whuch lond, to what wymman, and yn whuch toun alend. Of Luk leche, oure leuedy prst, lofsom in apryse, Lustneth lye oure leuedy lay at gynth in isse wyse. Missus est. Ysend was 'aungel Gabriel vrom God e Trinite Into e lond of Galilee, to Nazareth cite, To a mayde at hedde o mon ykald Ioseph to spouse, at was of grete kunne, of kyng Dauides house. e mayde to whom Gabriel ysend was on hye, H rediliche to wysse ynemned was Marie. And when 'aungel was in-wend to speke wyth e mayde, Hendeliche he grette hyre on ys wyse and sayde: "Hayle b ou, vol of grace, oure Louerd ys wyth e; Among alle wymmen ou yblessed b." When h ys herde, a was ystured in 'aungles spekynge, And inwardlyche outhte whuch was ys gretynge. nne sayde 'aungel bryht, "Marye, dred ou nouht. ou hauest yuounde grace touore God ysouht. Lo, in e conceyue ou shalt and sone bere, Whom ou shalt 'Iesu' nemnen, at Englys ys 'helere.' es shal b muchel, and nemned 'worth,' 'e alre hextes Sone,' And oure Louerd hym shal eue hey stoede uor to wone. Hys oune uadres see, Dauid, and he shal b regnynge In Iacobes house wythouten ey endynge, And hys kyneryche shal boen aylastinge." nne spak Marie to 'aungel anon, "Hou may ys bn? uor knoulechyng haue ich of no wepmon." 'aungel hyre onsuerede and sayde to ryhte, "e Holy Gost vrom bouenuorth in e shal alihte, And e shal byshadewen e alre hextes myhte. And loo er Elyzabeth, y cosyne on e heelde, Haueth conceyued ane sone in dawes of hyre eelde, Vor noyng impossible nys to God at al may welde." nne spak Marye and mkelyche sayde, "Loo me her alredy my Lordes hondmayde. To me b do, vollyche also, ase ou raer saydest." Who so nule nouht lye at maketh trwe asay, Of oure leuedy Marie ys ys seynt Lukes lay, To huene h make ous stye at oure endeday. AmeN. Poem 20: ys nome ys also on honikomb; Fol. 161r ys nome ys also on honikomb at yf ous sauour and swetnesse, And hyt ys a seollich nome at maketh ous wondren hys heynesse, And hyt ys on holsom nome at bryngh ous bote of wykkenesse, And hyt ys a nome of lyf at bryng ous ioie and gladsomnesse. Poem 21: Hic que uita?; Fol. 179v What lyf ys er her? e lyf her ys deye. What hope ys er her? Of lyf, uor deth dreye. What lawe ys er her? Euer woep in eye. What skyl ys er her? at shal prute wreye. Poem 22: Quomodo se habet homo?; Fol. 204v Also e lanterne in e wynd at sone is aqueynt, Ase sparkle in e se at sone is adreynt, Ase vom in e strem at sone is tothwith, Ase smoke in e lift at passet oure sith. Poem 23: Vour ynges e ofte ysth; Fol. 85r Vour ynges e ofte ysth Whareorou monye onknowe bth: Vretebde, Byrinekoc, Whystlebone, and Shorelok.  The Works of William Herebert, OFM, ed. Stephen R. Reimer, and the copyright (c) 1987 is held by The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto.!> Sermo 1: Fols. 159r-162v Sermo Fratris Willelmi Herebert in Ecclesia Beate Marie Virginis Oxonie . "DIxit Mater Iesu ad eum: 'Vinum non habent,'" Io. 2. In hiis uerbis introducitur Regina Clemencie uelut pie compaciens uerecundie nubencium pro uini carencia in conuiuio nupciali. "Nupcie," inquit Euangelista, "facte sunt in Chana Galilee, et erat Mater Iesu ibi. Vocatus est autem Iesus et discipuli eius ad nupcias. Et deficiente uino, dixit Mater Iesu ad eum: 'Vinum non habent.'" In quibus uerbis, si, secundum Bedam, super Ex. 30, per uinum "doctrine poculum" intelligamus, describit Euangelista suggestionem de presenti sermone ut uiscerosam et querulosam. Viscerosam, inquam, pro mera pietate, quia "dixit Mater Iesu ad eum"; querulosam pro uestra dignitate: "Vinum non habent." Notatur ergo pietas cum premittitur: "Dixit Mater Iesu ad eum." Super quo uerbo dicit Beatus Bernardus in sermone Euangelii hodierni: "Quid," inquit, "de fonte pietatis procederet, nisi pietas? Quid, inquam, mirum, si pietatem exhibent uiscera pietatis? Nonne qui pomum tenuerit in manu sua dimidia die, reliqua diei parte pomi seruabit odorem? Quantum ergo uiscera illa uirtus pietatis affecit in quibus nouem mensibus requieuit?" "Nupcie" igitur, id est, concursus et aliquantula cohabitatio ex mutuo consensu, hodierna die "facte sunt in Chana Galilee," id est, in uentre presentis Ecclesie. Nam Chana Galilee "zelus transmigrationis" interpretatur. Et certe isti Ecclesie zelum debetis reuerencie in qua ut pro multis uestrum loquar, percipitis et impenditis salutaria sacramenta, spiritalia documenta, corporalia iuramenta et magistralia ornamenta; hic migratis etiam de solo ad solium, ad pallium et pillium magistratus. "Et erat Mater Iesu ibi": Mater in themate, Mater in opere, Mater in ymagine, et Mater ex nomine Maria. Quid ergo restat nisi Iesu et discipulos eius ad nupcias uocare? Nam hoc nomen, "Iesus," "lucet predicatum, pascit recogitatum, lenit et ungit inuocatum," sicut dicit Beatus Bernardus, Omelia 15 super Canticum. Restat etiam erigere mentales oculos ad Matrem Virginem Mariam, ad stellam enigmatum, ad cellam aromatum, ad aram karismatum, ut scilicet vnigenitum suum, Iesum, pro nobis interpellet, quia tunc instat pietas, "dixit Mater"; astat pietas, quia "Iesus"; et artat neccesitas, quia "vinum non habent." Dignetur igitur dulcis Iesus, qui potens est, pro Matris clemencia sex ydrias positas aqua repletas, quinque scilicet sensus meos et intellectum, sua gracia uisitare et aquam in vinum commutare, vt igitur illa dicere ualeam que tam proli quam Matri cedant ad laudem et commendationem. Vtrumque deuote salutemus. "Dixit Mater Iesu ad eum: 'Vinum non habent,'" Io. 2. Sicut scribit Beatus Bernardus, Omelia 15 super Canticum: "Aridus est omnis anime cibus, si non oleo nominis Iesu perfundatur. Insipidus est, si non hoc sale condiatur. Si scribas, non sapit michi nisi legero Iesu. Si disputes aut conferas, non sapit michi nisi sonuerit ibi Iesus. Iesus mel in ore, in aure melos, iubilus in corde." Hic igitur ad nupcias, sicut hodiernum Euangelium declarat, nouo miraculo, aque scilicet in vinum conuersione, diuinitatis sue potentiam declarauit. "Hoc," inquit Euangelista, "fecit inicium signorum Iesus in Chana Galilee et manifestauit gloriam suam." In quibus uerbis Beatus Euangelista predictum miraculum innuit tripliciter extollendum, scilicet quantum ad scrinium prudencie singularis, surculum memorie paternalis, et poculum leticie nupcialis. Describit, inquam, scrinium singularis prudencie, sed reseratum: "Dixit," inquit, "Mater"; subdit surculum paternalis memorie, sed incarnatum: "Iesu"; subnectit poculum nupcialis leticie, sed relegatum, sed abnegatum, sed non oblatum ibi: "Vinum non habent." Dicit ergo pro primo, "dixit Mater," ubi notatur scrinium prudencie sed reseratum. "Conseruabat enim omnia uerba" pastorum, magorum, angelorum, prudenter "conferens in corde suo." Vnde de ipsa dicit Beatus Ambrosius, libro De uirginitate, quod erat "corde humilis, uerbis grauis, animo prudens, loquendi parcior, legendi studiosior." Denique salutata obmutuit et appellata respondit. De hoc scrinio dicit Salomon, Prou. 31: "Verba Lamuelis regis, visio qua erudiuit eum mater sua: 'Quid, dilecte mi? Quid, dilecte uteri mei? Quid, dilecte uotorum meorum?'" "Lamuel" interpretatur "in quo est Deus"; hic est Iesus qui personaliter est Deus et Verbum Patris. Littera tamen Hebraica est datiui casus, sicut docet Glossa Hebraica sic: "Verba Lamueli regi," id est, "uerba Deo regi." "Visio qua erudiuit eum mater sua": hoc est qua Mater Iesu ipsum erudita suggestione ad vini miraculosam productionem inclinauit. Et ait: "Quid, dilecte mi?": Ecce uinculum communis nature; "Quid, dilecte uteri mei?": Ecce uinculum materne geniture; "Quid, dilecte uotorum meorum?": Ecce uinculum singularis unigeniture. Hic est funiculus triplex qui difficile rumpitur. "Quid," inquit, "dilecte uteri mei?" Hic enim uirtus uirginalis dicitur solarium in quo propheta per quem instruimur, erarium in quo moneta per quam redimimur, armarium in quo athleta per quem eripimur, cellarium in quo dieta per quam reficimur. Est, inquam, solarium in quo propheta per quem instruimur; est igitur scrinium prudencie singularis. "Ne ergo dimittas legem matris tue," Prou. 1. Secundo, notatur surculus memorie paternalis cum dicitur: "Iesus," cui etiam demones attestantur quod Filius quod Verbum quod Surculus sit Dei Patris. Matt. 8: "Quid," inquiunt, "nobis, et tibi, Iesu Fili Dei? Venisti huc ante tempus torquere nos?" Qui etiam Io. 16 de seipso dicit: "Exiui a Patre et ueni in mundum; iterum relinquo mundum et uado ad Patrem," quasi diceret: "Exiui a Patre" per eternalem emanationem, et "ueni in mundum" per temporalem propagationem, "iterum relinquo mundum" per corporalem afflictionem, et "uado ad Patrem" per uirtualem ascensionem. Tertio, subdit poculum leticie nupcialis, sed relegatum, cum dicitur: "Vinum non habent." Nam, pre omnibus liquoribus, vinum moderate sumptum corpora plus confortat, corda letificat, morbos euacuat, et uulnera sanat, propter quod, Thren. 2, "Matribus suis dixerunt: 'Vbi est triticum et vinum?' cum deficerent quasi uulnerati in plateis ciuitatis, cum exhalarent animas suas in sinu matrum suarum." "Vbi," inquam, "est triticum" seu panis cor hominis confirmans et "uinum" letificans? Inter omnes namque liquores et succos arborum, uinum quodammodo uendicat principatum, secundum Augustinum, De ciuitate Dei, Libro 7, Capitulo 26. Merito ergo "dixit Mater Iesu ad eum: 'Vinum non habent,'" ubi considerari possunt sex virginis eloquia quantum ad primum, sex huius nominis Iesu preconia quo ad secundum, sex uini genera quo ad tertium, quibus etiam ministrant sex ydriarum uascula, que in Euangelio tanguntur: "Erant autem ibi lapidee ydrie sex posite," etc. Sed, primo, de nomine Iesu aliqua preconia perstringamus. Considero siquidem in scriptura nomen Iesu eternaliter predestinatum, prophetaliter prenunciatum, figuraliter preexemplatum, supernaliter preconizatum, uirtualiter interpretatum, et singulariter exaratum. Lego igitur nomen Iesu eternaliter predestinatum. Nempe hoc ei nomen est "ab eterno," dicit Bernardus in sermone primo de circumcisione. Hoc idem dicit Glossa, Matt. 1 F. Vnde dicit super isto uerbo, "Vocabis nomen eius Iesu": "Non impones, quod ab eterno impositum est." Sicut enim eterne mentis oculo precognitus fuit humani generis lapsus, sic precognita fuit eius per Iesu procuranda salus, de quo dicitur, Ad Rom. 1, quod Iesus "predestinatus est Filius Dei," Dei "in uirtute," id est, in eadem potentia cum Patre. "Qui" etiam, sicut dicitur, Eph. 1: "Predestinauit nos in adoptionem filiorum per Iesum Christum in idipsum," id est, sola gracia nos preelegit ad bona que filiis preparantur. Sed notandum diligenter quia, sicut dicitur, Rom. 8: "Quos presciuit, et predestinauit conformes fieri ymaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus." Glossa: "Quos presciuit conformes fieri ymaginis Filii sui," id est, Filii sui "qui est ymago vsquequaque idem cum Patre, hos predestinauit," id est, ad gloriam preelegit. Est enim Iesus Filius, Verbum, Candor, et Speculum Dei Patris. Est et Liber Vite, de quo Ps.: "Et in libro tuo omnes scribentur." Nam in ipso describitur omnis forma iuste viuendi quia ad formam uite Christi potest quilibet corrigere uitam sui. Glossa: "In me" quem dedisti formam iusticie hominibus, vnde verba sunt Christi ad Patrem secundum Glossam; "scribentur," id est, "instruentur et nominabuntur." "In quo sunt omnes thesauri sapientie et scientie absconditi," Col. 2. Est, inquam, liber scriptus intus et foris. Est, inquam, liber duas habens paginas. Immensissimus quantum ad paginam diuinitatis in qua relucent omnes rationes ydeales, breuissimus quantum ad paginam humanitatis in qua relucent omnes perfectiones morales. Nam prima pagina est expressiua omnium fiendorum per potentiam, regendorum per prouidentiam, dampnandorum per prescienciam, saluandorum per predestinationis graciam. In humanitatis pagina scripte sunt morales regule omnium uirtutum; habemus enim exemplar et regulam paupertatis in paruulis, exemplar humilitatis in cunabulis, exemplar temperancie in ieiuniis, exemplar prudencie in responsis, exemplar constancie in aduersis, et sic de ceteris. Respice ergo et fac secundum exemplar quod tibi in monte monstratum est, quia hos predestinauit, "quos presciuit conformes fieri ymaginis Filii sui." Qualiter ergo predestinantur qui in nullo predictorum Christo Iesu conformantur? Reuera "popule meus, qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt," Ysa. 3. Dicit enim Apostolus, II Cor. 8: "Scitis enim graciam Domini nostri Iesu Christi, quoniam propter nos egenus factus est, cum esset diues." Vbi dicit Augustinus, et est in Glossa (et est Augustinus, prima parte sermonum, Sermone 34, post principium): "Nemo igitur se contempnat quia pauper, pauper in cella, diues in conscientia. Securior pauper dormit in terra, quam auro diues in purpura. Non ergo expauescas cum tua mendicitate ad illum accedere, qui indutus est nostra paupertate. Vbi se pauperauit, pauperes ditauit." Hec ille. Sit ergo nomini Iesu eternaliter predestinato laus et gloria. Secundo, lego nomen Iesu prophetaliter prenunciatum. Quem enim ab antiquis patribus intueor ardentibus desideriis expectatum, frequentibus suspiriis inuocatum, fulgentibus misteriis declaratum, hunc intueor euidentibus in testimoniis prophetiis prenunciatum. "Testimonium enim Iesu est spiritus prophetie," Apoc. 19. Vnde Abac. 3: "Ego," inquit, "in Domino gaudebo et exultabo in Deo Iesu meo." Item, in Apocalypsis Esdre: Vox Patris intonuit: "Reuelabitur Filius meus Iesus cum hiis qui cum eo iocundabuntur qui relicti sunt in annis quadringentis. Et erit: Post hos annos et morietur Filius meus Iesus, et conuertetur seculum." Gaudium est mentis leticia, exultatio uero in uerbis est et membris. Hoc attendens, Apostolus dicit, Ad Phil. 2: "In nomine Iesu omne genu flectatur celestium, terrestrium, et infernorum." Quod reuerenter pertractans, uir apostolicus, Gregorius X, extrauagans "De immu--nitate Ecclesiarum," "Decet domum Dei sanctitudo": "Conuenientes," inquit, "in Ecclesia fideles nomen Iesu, quod est super omne nomen, exhibitione reuerencie specialis attollant, et quod generaliter scribitur, ut 'in nomine Iesu omne genu flectatur,' singuli singulariter in seipsis implentes, precipue dum aguntur Missarum sacra misteria, gloriosum illud nomen quandocumque recolitur, flectant genua cordis sui, quod uel capitis inclinatione testentur." Hec ille. Sit igitur nomini Iesu prophetaliter prenunciato honor et latria. Tertio, considero nomen tuum, Iesu, exemplariter prefiguratum, non solum in Scripturis Sacris, sed etiam in poeticis et astrologicis. Multiplici siquidem titulo signorum premonstratus est sanctus sanctorum, habuit et Iudea quosdam "Iesous," quorum uacuis gloriatur uocabulis. Et illi quidem premissi sunt tanquam baculus ad mortuum prophetam preueniens, et sua interpretari nomina nequiuerunt, vacua quippe erant. "Nichil enim ad perfectum adduxit lex," Hebr. 7. Non tamen in uanum quia rem per figuram et ueritatem per umbram Scriptura designauit, premisit namque Iesum filium Naue, Iesum filium Iosedech, Iesum filium Syrach, Iesum Filium Virginis figurantes. Prefiguratus est enim noster Iesus ut propugnator strenuus per Iesum Naue, ut reparator sedulus per Iesum Iosedech, ut informator sobrius per Iesum Syrach. Quis enim fortiter in stadio mundum expugnauit? Quis potenter in patibulo dyabolum superauit? Quis ualenter in triduo limbum spoliauit? Quis clementer ab opprobrio hominem liberauit, nisi noster Iesus Naue quem Deus Pater misit in mundum "ut saluetur mundus per ipsum" (Io. 1)? "Fortis enim in bello Iesus Naue, successor Moysi in prophetis, qui fuit magnus secundum nomen suum, maximus in salutem electorum Dei, expugnare insurgentes hostes, ut consequeremur hereditatem Israel," Eccli. 46. Miranda magnalia tanti ducis, "Naue" quidem "pulcritudo" interpretatur et "Nun" "Patrem" designans, qui dicit in Ps.: "Pulcritudo agri mecum est." Igitur Iesus Naue significat Iesus Filius eterni Patris. Iste fuit fortis in bello quod commisit cum hoste antiquo, quem excecauit in incarnatione, relegauit in triplici temptatione, et incarcerauit in passione. Hic dicitur successor Moysi quia legem per Moysen datam uenit adimplere. "Lex enim per Moysen data est, gracia et ueritas per Iesum Christum facta est," Io. 1. Vnde Ieronymus, in Epistola ad Paulinum: "Iesus Naue, typum Domini non solum in gestis, uerum etiam in nomine prefert, Iordanem transit, hostium regna subuertit, diuidit terram uictori populo, et Ecclesie celestisque Ierusalem spiritualia regna describit." Figuratur etiam per Iesum filium Iosedech, Sacerdotem Magnum, propter populi reuocationem, propter ciuitatis Ierusalem reedificationem, et propter templi restaurationem, de quibus legitur I Esdre 3. Figuratur etiam per Iesum filium Syrach propter moralem informationem, de quo dicitur in Eccli. 50, quem ipse scripsit: "Doctrinam sapientie et discipline scripsit in codice isto Iesus, filius Syrac, Ierosolimita, qui renouauit sapientiam de corde suo." Et certe in doctrina nostri Iesu tamquam in omnium moralium compendio, tamquam in omnium sapientialium epilogo, tamquam in omnium uirtutum sacrario, tamquam in omnium aromatum cellario, omnis uite spiritualis perfectio continetur. Sit igitur nomini Iesu figuraliter preexemplato laus et uictoria. Quarto, reperio nomen Iesu uirtualiter interpretatum. Nam sicut dicit Beatus Ieronymus, super illud Ps. 97, "Notum fecit Dominus salutare suum": "Vbicumque nos habemus 'Salutare,' in Hebraico habetur 'Iesus.'" Et merito, salutare nomen Iesu. "Notum sit omnibus uobis et omni plebi Israel quia in nomine Iesu Christi Nazareni," etc., "iste astat coram uobis sanus," Act. 4; uerba sunt Petri. "Nec enim est aliud nomen sub celo datum hominibus, in quo oportet nos saluos fieri," Act. 4. Nam secundum Beatum Bernardum, Omelia 15 super Canticum: Hoc nomen Iesus "confectionem" quamdam in se claudit "cui similem medicorum nemo facere possit. Hoc tibi electuarium habes, O anima mea, reconditum in uasculo nominis huius, quod est Iesus, salutiferum certe, quodque nulli umquam pesti tue inueniatur inefficax. Semper tibi in sinu sit, semper in manu, quo tui omnes in Iesum et sensus dirigantur et actus." Quod etiam nomen gloriosum, cum Sanctum Franciscum proferre contingeret "labia sua pre dulcedine quasi lingere uidebatur." Nec mirum, est enim nomen Iesu mellificum, dans saporis suauitatem: ys nome ys also on honikomb at yf ous sauour and swetnesse, And hyt ys a seollich nome at maketh ous wondren hys heynesse, And hyt ys on holsom nome at bryngh ous bote of wykkenesse, And hyt ys a nome of lyf at bryng ous ioie and gladsomnesse; mirificum, dans stuporis immensitatem, in Ps.: "Domine, Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum in vniuersa terra"; saluificum, dans curationis remedium, Matt. 1: "Vocabis nomen eius Iesum, ipse enim saluum faciet populum suum," etc.; viuificum, dans fruitionis tripudium, Apoc. 2: "Vincenti dabo manna absconditum et dabo ei calculum candidum, et in calculo nomen nouum scriptum, quod nemo scit, nisi qui accipit." "Si quis igitur non amat Dominum nostrum, Iesum Christum, sit anathema maranatha"; I Cor., ultimum: "Anathema," id est, "separatus a Deo" uel "condempnatus"; "maranatha," id est, "in aduentu Domini." Sit igitur nomini Iesu tam uirtualiter interpretato theosebia. Quinto, reperio nomen Iesu supernaturaliter preconizatum quia ab archangelo Gabriele. Qui enim ab archangelo debuit preconizari, debuit merito predestinari, prenunciari, prefigurari, et debuit interpretari salutaris, propter quod dicit angelus Marie, Luc. 1: "Ecce concipies in utero, et paries filium, et uocabis nomen eius Iesum." Nam hoc nomen precise est uotis amabile, donis laudabile, signis mirabile, et scriptis notabile. Quid eque mentem cogitantis impingat? Quid ita exercitatos reparat sensus, uirtutes roborat, uegetat mores bonos atque honestos, castas fouet affectiones? Igitur glorioso nomini Iesu supernaliter preconizato sit yperdulia. Sexto, reperio nomen Iesu singulariter exaratum. Nam hoc solum nomen, Iesus Christus, in Scriptura Sacra conspicio Grecis litteris conscriptum. Non enim, ut falso multi putant, scribitur hoc nomen "IHS" litteris Latinis "I," "H," "S," sed Grecis "I," "H," et "S." Nec "XPS" scribitur per "X," "P," "S" litteras Latinas, sed per "X," "P," "S" mere Grecas. Et hoc est quod dicit Beda, in principio Artis metrice: Latini "post perceptionem Dominice fidei, 'H' et 'S' admiserunt propter auctoritatem nominis Iesu, 'X' et 'P' propter nomen Christi, 'a' et 'w' propter Dominici sermonis auctoritatem." Grece uero est hoc nomen Iesus trissillabum et triplex "i" ponitur, quia prima sillaba est ex "i," iota, secunda ex "H," ita, tertia ex "S," "O," "V," "S," ac si Latinis litteris diceremus "iisus," ut duo "ii" faciant duas sillabas primas et tertiam faciant quatuor sequentes. Sed hoc est aput eos, quia iota semper est uocalis et numquam consonans. Oportet igitur quod apud eos sit hoc nomen trissillabum sed apud nos potest "I" esse consonans sequente uocali; et ideo cum "H," quod est uocalis, sillabicatur "i" apud nos in hoc nomine Iesus quasi diceremus "iisus"; sed quoniam pro "ita" Latini semper sonant "e," ideo dicimus "Iesus." Et quia hoc solum nomen, Iesus Christus, in tota sacra pagina litteris scribitur peregrinis, id est, Grecis, ideo merito dicit Apostolus, I Cor. 3: "Fundamentum aliud nemo potest ponere preter id, quod positum est, quod est Christus Iesus." Nam in hoc solo nomine, Iesus, clauditur fundamentum omnium credendorum, complementum omnium preceptorum, fulcimentum omnium meritorum, condimentum omnium premiorum. Exprimit enim pulcherrime primum articulum fidei, scilicet articulum Trinitatis, eadem uocalis "i" ter figurata, sicut in diuinis una et eadem est esse in tribus personata. Premittit etiam complementum omnium preceptorum decalogi. Nam, sicut dicit Beda, super 30 Capitulo Ex.: "Nomen Iesu apud Hebreos et Grecos, a ioth et iota incipit, quod utrumque nota est denarii numeri." Et addit: "Forte ideo dictum est: Vnum iota de lege non posse preterire, quia uirtus decalogi qui ibi continetur, et fides nominis quod ibi signatur, nulla potest infidelium perturbatione corrumpi." Ecce quam firmum fundamentum. Continet etiam hoc nomen in Scriptura fulcimentum omnium meritorum, scilicet "humilitatem sine qua qui uirtutes reliquas congregat, quasi puluerem in uentum portat," secundum Gregorium, Moralia. Omnis enim usus laboris perditur, si in humilitate non figitur, dicit Gregorius, Moralia 34. Nam per "i" litteram, que in omni lingua huius nominis capud est, apud Latinos humilitas intelligitur; et quia tertio in hoc nomine apud Grecos ponitur, triplex gradus in scala humilitatis designatur, scilicet Spernere mundum, spernere nullum, spernere sese. Nam spernere se seipsum sub tertio gradu collocatur. Huiusmodi est igitur qui merito de se dicit, Matt. 11: "Discite a me, quia mitis sum et humilis corde." "Discite," inquit, "a me," id est, a meo nomine et a meo opere. Qui in Ps. dicit: "Ego autem sum uermis et non homo, opprobrium hominum et abiectio plebis." Nomen uero Christi Greci scribunt quandoque per vnam litteram tantum que pulcherrima est et misteriis plena et uocatur "Monogramma," sicut docet Victorinus, Primasius et Ticonius. Vnde illud Apoc. 13: "Hic est sapientia," et intellectus de Christi nomine exponunt, humiliemus igitur animas nostras dulcissimo nomini Iesu quoniam, secundum Apostolum, Ad Phil. 3: "Saluatorem expectamus Dominum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostre, configuratum corpori claritatis sue." Cui nomini, sic eternaliter predestinato, sic prophetaliter prenunciato, sic exemplariter prefigurato, sic uirtualiter interpretato, sic supernaliter preconizato, sic singulariter exarato, sit laus et gloria. Item, in Matre Iesu notatur scrinium prudencie. Hec est enim apis prudens et celici mellis mater. Nam sicut apis, mire ingeniata, domum exagonam construit quam melle replet que etiam figura uacuum non relinquit, sicut dicitur tertio De celo et mundo, sic huius uirginis tantum sex uerba reperio non superuacua, sed celico melle plena mortisque amaritudinem pellentia, sicut egregius uersificator, ipsam breuiter alloquens, testatur, dicens: Mortis amara rapis, Imperialis apis. Quod enim fuerit alium uerbum, quo scilicet salutauit Elizabet, scriptum non habemus. Igitur in primo uerbo fulget pudor uirginitatis: "Quomodo fiet istud," etc.; in secundo, tenor humilitatis: "Ecce ancilla Domini"; in tertio, honor diuinitatis: "Magnificat anima mea Dominum"; in quarto, feruor caritatis: "Fili, quid fecisti nobis sic?"; in quinto, dulcor pietatis: "Vinum non habent"; in sexto, ualor strenuitatis: "Quodcumque dixerit uobis, facite." Et ista in se claudunt apicem tocius moralis perfectionis, videlicet si ex uoto virgo et castus, si pauper et modicus, si deuotus, si feruidus, si pie compaciens, si prompte obediens. Ponuntur autem sex ydrie secundum modum Iudeorum. Et sunt fluens luxuria, tumens superbia, repens auaricia, furens iracundia, liuens inuidia, et torpens accidia. Et uide quia ad quodlibet uerbum Marie, si indigeas, precipiet Iesus unam ydriam rorari et lauari aqua contricionis et confessionis quam mutabit in vinum compunctionis. Hiis autem sex uerbis uirginis, sex uini genera correspondent. Ad litteram enim inuenio uinum quod altario offertur, et hoc uocatur infertum uel oblatum, defecatum, gariofilatum, rosatum, conditum, salgiatum. Vinum oblatum est castitas renouata; vinum defecatum est transquillitas pacata; vinum gariofilatum, fragrans deuotio; vinum rosatum, flagrans dilectio; vinum conditum, pia compassio; vinum salgiatum, prompta subiectio. Salgia enim, nisi transplantetur, arescit; et nisi flos amputetur, resiluescit. Sunt autem sex alia uini genera, scilicet spurcum, turbidum, acetosum, crudum, limphatum, et saccatum. Igitur in primo Marie uerbo lucet pudor uirginitatis, quia dixit ad Angelum: "Quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco?" Super quo uerbo dicit Bernardus, Omelia 3 super "Missus est": "O Virgo prudens, O Virgo deuota, quis te docuit Deo placere uirginitatem? Que lex, que iusticia, que pagina Veteris Testamenti uel precipit, uel consulit, uel hortatur in carne non carnaliter uiuere et in terris angelicam uitam ducere?" Dixerat siquidem Salomon, quasi ad improperium mulierum, Eccl. 7: "Virum de mille unum reperi, mulierem ex omnibus non inueni." Sed habemus pro eis responsum in Maria. Vnde super eodem uerbo sic respondet Alexander, dicens: "Mulierem non reperisti, O Salomon, omnibus aliis preferendam? Virginem inuenire poteris. Hec est uirginum aureola, martyrum gloria, peccatorum refugium, solacium miserorum, delicie angelorum. Hec prima virginitatem uouit primaque dixit in terris: 'Quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco?'" Hanc non solum predixerunt sancti prophete, sed etiam astrologi et poete. Vnde Albumasar, Libro 6, Maioris introductorii, Differentia 1, Capitulo 7, dicit quod signum uirginis, ut dicunt Indi, habet "tres facies, et ascendit in prima facie illius puella, et est uirgo pulcra atque honesta prolixi capilli et pulcra facie, habens in manu sua duas spicas, et mittit puerum dans ei ius ad comedendum; et uocant ipsum puerum quedam gentes Iesu, quem nos Grece 'Christum' dicimus." Cui per omnia concordat Ouidius, libro De mutacione uite. Hec igitur est omnium continentium et precipue uirginum ducissa. O karissimi, quicumque hanc margaritam, virginitatem, inquam, adhuc tenetis, ne eam pro uili delectatione proiciatis in lutum; nam semel proiectam, si totum daretis mundum, non eam uenalem inuenietis quia, sicut dicit Hyldebertus, Epistola 38: "Virginitatis reflorationem sperare, nature obliuio est." Est igitur uirginitas, sicut ipse dicit, "curarum silencium, pax carnis, uiciorum redemptio, uirtutum principatus." Si igitur uirgo es, hoc a Maria exemplariter habes. Nam primus discendi ardor, nobilitas est magistri. Quod si sigillum pudicicie ruptum est, si baratro desperationis incipias absorberi, dicat pro te iudici Maria, sed lacrimis inuocata. "Quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco?" Laues ydriam primam aqua contricionis et confessionis offerasque causam Christo dicens: "Potabimus nos uino compunctionis"; dicetque pro te Matri: "Lauabit in vino stolam suam"; "stolam," inquam, deturpatam per corruptionem, "lauabit in uino" per feditatis deplorationem, per castitatis amplexationem. Dicitur enim, Zach. 9: "Quid enim bonum est aut quid pulcrum eius, nisi frumentum, oleum, et uinum germinans uirgines?" Est enim uirginitas inuiolata per innocenciam, reparata per penitentiam, reprobata per negligentiam. Sed aliud est uinum spurcum dictum, quasi spurcum, id est, immundum, quod offerri non licet. Et de hoc exponi potest illud Sap. 19: "Vinum et mulieres apostatare faciunt etiam sapientes." De vino dicit Boecius, De disciplina, Libro 1, Capitulo 8: "Vinum modice sumptum intellectui conferre uidetur acumen, non modice autem sumptum rationem perturbat, intellectum ebetat, memoriam eneruat, obliuionem immittit, errorem infundit, ignoranciam producit. Vbi enim ebrietas, ibi furor dominatur; vbi furor, ibi nulla sapientia, sed desipiencia peruagatur." De qua dicit Petrus Rauennas, Sermone 12: "Ebrietatem nullus agnoscit Christianus et subdit rationem." Sermone 26: "Ebrietas," inquit, est "mater cedis, genitrix furoris, petulancie magistra deformis. Hanc qui habet, non est homo. Est enim demon blandus, dulce uenenum, honestatis illecebra et iniuria pudoris." Hec ille. Qualiter autem "mulieres apostatare" faciant "sapientes," tangit Rufinus ad Valerianum: "Optima femina, que rarior est fenice, amari non potest sine amaritudine metus et frequentis infortunii. Male autem quarum tam copiosa sunt examina ut nullus locus expers sit malignitatis earum, cum amantur amare pungunt et afflictioni uacant usque ad diuisionem corporis et spiritus. Amice," inquit, "ethicum est videto cui des. Ethica est videto cui te des. Si alleges pudiciciam Sabine, Lucrecie, et Penolope, respondeo tibi quia nulla est Sabina, nulla Lucrecia, nulla Penolope, time omnes." "Ne intenderis fallacie mulieris," dicit expertus Salomon, Prou. 5. Cuius fallacia consistit in uultus specie, uerborum blandicie, et tactus mollicie, quibus fallit hominem ut auem decipula, murem muscipula, et piscem reticula. Propter que Secundus Philosophus ipsam sic describit: "Mulier est hominis confusio, insaturabilis bestia, continua sollicitudo, indeficiens pugna, dampnum cotidianum, domus tempestatis, salutis impedimentum, viri incontinentis naufragium, adulterii uas, preciosum prelium, animal pessimum, pondus grauissimum, aspis insanabilis, humanum mancipium." Qui sic incipit in lectione: "Compassa est enim eorum uerecundie, sicut misericors, sicut benignissima." Ieronymus, Epistola 90: "Mater et filia sunt nomina pietatis, officiorum uocabula, uincula nature secundaque post Deum federatio." Hec ille. Potissime uero de Matre Virgine et eius Filio, magis quam de quacumque alia matre et sua filia, uerificantur predicta. Et subaudiendum est in omnibus tribus interrogationibus, "quid" scilicet est faciendum. Bernardus, super Canticum, Omelia 35: "Cognosce, pecus, quem non cognouisti homo; adora in stabulo quem fugiebas in Paradiso; honora presepium, cuius contempsisti imperium; comede fenum, quem panem et panem angelicum fastidisti." Verbum enim caro factum est, et "omnis caro fenum." Bernardus, super Canticum, Omelia 43: "Hec michi mundi conciliant Iudicem, dum tremendum potestatibus mitem humilemque figurant; dum non solum placabilem, sed et imitabilem representant eum, qui inaccessibilis est principatibus, terribilis apud reges terre. Propterea hec michi in ore frequenter, sicut uos scitis; hec in corde semper, sicut scit Deus; hec stilo meo admodum familiaria, sicut apparet; hec mea subtilior interiorque philosophia, 'scire Iesum, et hunc crucifixum.'" Vnde, de isto nomine loquens, Salomon, Can. 1, dicit: "Oleum effusum nomen tuum," plane effusum primo in omnium redemptionem et consolationem, effusum secundo per orbem contra tocius mundi impugnationem ad omnium restorationem, effusum tertio ad humilium informationem, effusum quarto in terram ad illuminationem, in celum ad fruitionem. Pro quibus omnibus dicitur, I Cor. 1: "Ex ipso autem uos estis in Christo Iesu, qui factus est nobis sapientia a Deo et iusticia et sanctificatio et redemptio." IV Reg. 4, de Heliseo. Vel ut fortis propugnator, ut iustus reperator, ut doctus legislator. Bernardus, super Canticum, Omelia 15: "Tristatur aliquis uestrum, ueniat in cor Iesus, et inde saliat in os; et ecce ad exortum nominis lumen, nubilum omne diffugit, et redit serenum. Labitur quis in crimen, currit insuper ad laqueum mortis desperando, et nonne si inuocet nomen uite, confestim respirabit ad uitam? Cui aliquando stetit ante faciem salutaris nominis duricia, ut assolet, cordis, ignauie torpor, rancor animi, languor accidie, cui fons forte siccatus lacrimarum, inuocato Iesu, non continuo erupit uberior, fluxit suauior? Cui, queso, in dubiis estuanti et fluctuanti, non ad inuocationem clari nominis subito emicuit certitudo? Cui in aduersis diffidenti, iamiamque deficienti, si nomen adiutorii sonuit, defuit fortitudo? Nimirum morbi et languores anime isti sunt, illud medicina. Denique et probare licet: 'Inuoca me,' inquit, 'in die tribulationis; eruam te, et honorificabis me.' Nichil ita ire impetum cohibet, superbie tumorem sedat, sanat liuoris uulnus, restingit luxurie fluxum, extinguit libidinis flammam, sitim temperat auaricie, ac tocius indecoris fugat pruriginem," etc. "Hec omnia simul michi sonant, cum sonuerit Iesus." Ex. 16: "Appelauit domus Israel nomen eius Man." Item, Rabanus super illud Matt. 1, "Vocabis nomen eius Iesu": "'Iesus' Hebreo sermone 'Saluator' dicitur." Item, quod hoc nomen Iesus conuenit Filio Dei essentialiter sicut Deus et "potens saluare. Christus autem est nomen officii sacerdotalis quia unctus est ad interpellandum pro nobis"; in Glossa, Matt. 1 A et infra F dicitur quod "ab eterno fuit ei impositum." Item, quod "Iesus" fuit eius "proprium," "Christus" "commune nomen dignitatis," Glossa, Matt. 16 G. Vt "sit societas nostra cum Patre et Filio eius Iesu Christo," I Io. 1. Falsa est igitur grammaticorum regula que dicit quod nullum proprium nomen recipit comparationem excepto hoc nomine Codrus, et nemo codrior illo, etc. Nota. Luc. 2: "Vocatum est nomen eius Iesus, quod uocatum est ab angelo prius quam in utero conciperetur." Item, I Cor. 12: "Nemo potest dicere: 'Dominus Iesus,' nisi in Spiritu Sancto." Glossa: "Dicere cogitatione, uerbo, et opere, Iesus est Dominus et ego seruus eius sum, nisi a Spiritu Sancto quia omne uerum est a Spiritu." Non enim pondero ad presens siue dicatur vnum nomen uel duo, uel vnum proprium et aliud quasi commune uel cognomen. Distinctio 35: "In principio generis humani, ignorabatur ebrietas; primus Noe uineam plantauit, dedit naturam, sed ignorauit potentiam. Itaque vinum non suo pepercit auctori. Manebat autem antequam uinum inueniretur, omnibus inconcussa libertas; nemo sciebat a consorte sue nature obsequia seruitutis exigere. Non esset hodie seruitus, si ebrietas non fuisset." In Decretis, Distinctio 35.  The Works of William Herebert, OFM, ed. Stephen R. Reimer, and the copyright (c) 1987 is held by The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto.!> Sermo 2: Fols. 165r-167v "VIdimus stellam eius in oriente et uenimus adorare eum," Matt. 2. Secundum quod docet Beatus Augustinus, De doctrina Christiana, Libro 4, Capitulo 4: "Diuinarum Scripturarum tractator et doctor, defensor recte fidei ac debellator erroris, debet et bona docere et mala dedocere atque in hoc opere sermonis consiliare auersos, remissos erigere, nescientibus quod agatur, quid exspectare debeant intimare. Vbi autem beniuolos, intentos, dociles aut inuenerit aut ipse fecerit, cetera peragenda sunt, sicut expostulat causa." Consistunt igitur conditiones boni auditoris, secundum Augustinum ibidem, et expressius secundum Boecium, primo libro, De disciplina scolarium, "in attentione, beniuolentia, et docilitate"; ut scilicet sit "docilis ingenio, beniuolus animo, attentus exercicio. Attentus, inquam, ad audiendum, docilis ad intelligendum, beniuolus ad retinendum. Ista uero tria ad perfectionem currunt permutatim." Si igitur, ut spero, uos omnes uere dicere potestis uerba premissa, "uenimus adorare eum," uere estis beniuoli, dociles, et attenti. Docilitas notatur in uenientibus, beniuolentia in adorantibus, sed attentio maxima debet esse in Deo famulantibus. "Venimus," inquiunt, "adorare eum," scilicet Deum. Pro quibus tribus simul mutuo nos exhortemur cum Psalmista: "Venite, adoremus et procidamus ante Dominum." Et causam quare hoc sit faciendum reddit Beatus Augustinus ubi supra, Libro 4, quoniam, ut dicit, "ipsis quoque ministris sanctis hominibus uel etiam sanctis angelis operantibus, nemo recte discit que pertinent ad recte uiuendum cum Deo, nisi fiat docilis a Deo, cui dicitur in Ps.: 'Doce me facere uoluntatem tuam, quia tu es Deus meus.'" Hec quantum ad auditores. Quantum uero ad predicationem, dicit Beatus Augustinus ubi supra, quarto libro, Capitulo 4, et 11 de paruis. Recitando enim dicta cuiusdam alterius et eadem approbando, sic ait: "Dixit quidam eloquens, et uerum dixit, ita dicere debere eloquentem, 'ut doceat, ut delectet, ut flectat.' Deinde addidit: 'Docere necessitatis est, delectare suauitatis, flectere uictorie.'" Et plus, Capitulo 6, 15 de paruis: "Agit igitur quantum potest, cum ista dicit, ut diligenter, ut libenter, ut obedienter audiatur; et hec se posse, si potuerit et in quantum potuerit, pietate magis orationum quam oratorum facultate non dubitet, ut orando pro se ac pro illis, quos est allocuturus, sit orator antequam doctor. Ipsa hora iam ut dicat accedens, priusquam exerat proferentem linguam, ad Deum leuet animam sicientem, ut eructet quod biberit, uel quod impleuerit, fundat." Et subdit Augustinus: "Et quis facit ut, quod oportet et quemadmodum oportet, dicatur a nobis, nisi 'in cuius manu sunt et nos et sermones nostri'?" Cum igitur nec uos conuenienter audire possitis, nec ego utiliter proferre ualeam, nisi Domino coadiuuante, rogabimus eum quatinus pro sua clemencia uobis et michi dignetur graciam suam impartiri, ut scilicet dicere ualeam et uos audire que sibi cedant ad laudem et commendationem, et nobis ipsis ad edificationem et consolationem. "Vidimus stellam eius in oriente et uenimus adorare eum," Matt. 2. "Si linguis hominum loquerer et angelorum," non sufficerem laudes et preconia presentis festiuitatis ad plenum explicare. Nam idem ipse Christus personaliter, qui ab eterno fuit Verbum latens in Patris utero, quem ipse Pater alloquitur in Ps.: "Ex utero ante luciferum genui te," hodie factus est Verbum patens in Matris gremio, Verbum fulgens in stelle radio, Verbum splendens in mentis scrinio, Verbum iacens in presepio, Verbum frigens in diuersorio, Verbum aquas mundans in aquefluuio, Verbum aquas mutans in triclinio. Et ex istis hoc presens festum tria nomina sortitur, sicut et triplici miraculo decoratur. "Hodie namque Magus Christum adorat, Iohannes Christum baptizat, et aquam in uinum Christus mutat"; eodem, inquam, die, sed annis reuolutis. "Cum enim esset tredecim dierum, Magi ad eum stella duce peruenerunt, et inde dicitur 'Epiphania' ab 'epi,' quod est 'supra,' et 'phanos,' 'apparitio,' quia tunc stella in aere desuper apparuit. Eodem etiam die reuolutis uiginti nouem annis in Iordane a Iohanne baptizari uoluit, et ideo dicitur 'Theophania' a 'Theos,' quod est 'Deus,' et 'phanos,' 'apparitio,' quia tunc Deus Trinitas apparuit, Pater in uoce, Filius in carne, et Spiritus Sanctus in columbe specie. Et eodem die postea reuoluto anno, scilicet cum esset triginta annorum complete et insuper tredecim dierum, aquas in uinum mutauit. Et ob hoc uocatur 'Betphania,' 'beth,' interpretatur 'domus,' 'phanos,' 'apparitio,' ut prius, quasi apparitio facta in domo, quia in illo miraculo in domo facto uerus Deus apparuit." Ista ergo triplex apparitio hodie facta est, sicut manifeste declarant tres uersus ympni, scilicet, secundus, tertius, et quartus: "Ibant Magi quam uiderant," etc. Sed solum de prima prosequi propono de qua ad litteram dicta sunt uerba pro themate assumpta, "Vidimus," etc. In uerbis igitur propositis hodierne festiuitatis preconium describitur quantum ad prepositum presagium et dispositum homagium: Premittitur presagium, cum dicitur: "Vidimus stellam eius in oriente"; disponitur homagium, cum subditur: "Venimus adorare eum." In presagio, relucet certitudo; in homagio, patet gratitudo. Est ergo presagium diligenter accendendum sed homagium est reuerenter impendendum. Igitur certitudo presagii notatur cum dicitur: "Vidimus stellam eius." Cuius eius? Quis est aut quantus cuius stellam uiderunt? Numquid ipse est Dauid (II Reg.), animosus in preliis; Salamon (III Reg.), copiosus in diuiciis; Iosaphat, famosus in uictoriis (II Paral.); Ezechias (IV Reg.), gloriosus in prodigiis? Certe nullius istorum stellam fatentur se uidisse, sed stellam illius pueri qui creauit stellas, et ideo dicitur ubi thema: "Videntes autem stellam gauisi sunt gaudio magno ualde." Et hoc certe quia, uisa stella, sciebant se, per eam tamquam per certum presagium, ad puerum peruenturos, vnde sequitur ibidem: "Et intrantes domum, inuenerunt puerum cum Maria matre eius." Gratitudo seu promptitudo homagii notatur cum subditur: "Venimus adorare eum," vnde dicitur in Ps., secundum translationem Ieronymi: "Venite, adoremus et curuemur, flectamus genua ante faciem Domini factoris nostri." Vnde prophetia uidetur expressa de Magis istis, nam in Matt. dicitur ubi thema: "Procidentes adorauerunt eum; et apertis thesauris suis optulerunt ei munera, aurum, thus, et mirram." Sileant igitur anseres, poete, aurea secula Saturno tribuentes, quorum unus dixit: Primus Creteis Saturnus uenit ab horis, Aurea per cunctas disponens secula terras. Loquatur immo canat cignus noster, Beatus Euangelista, Mattheus, qui uere non fabulose aurea immo super aurea secula describit, dicens: "Cum," inquit, "natus esset Iesus in Bethlehem Iude, ecce Magi ab oriente uenerunt Ierosolymam, dicentes: 'Vbi est qui natus est Rex Iudeorum?'" et deinceps. Vnde iam uere dicere possumus quod dixit Virgilius fabulose, in Bucolicis, Egloga 4: Iam redit et uirgo, redeunt Saturnia regna, Iam noua progenies celo demittitur alto. "Saturnia regna" dicuntur "regna aurea," que a poetis Saturno falso attribuuntur, sed uere Christo. Hodierna namque die Magi in oriente constituti cernunt noua lumina siderea celi, fundunt pocula nectarea; in stabulo fragrant thuris aromata, in diuersorio manant diuina carismata; paruulo flectuntur genua regia, et pannoso offeruntur auri munera. Dicatur igitur: "Vidimus stellam eius in oriente," vbi notatur ratum et uerum presagium, cuius ueritas manifestatur eminenter per sensum noticie certioris, per signum substancie clarioris, per situm uel locum differentie dignioris. Sensus certior notatur cum premittitur: "Vidimus"; substancia clarior, "stellam"; differentia dignior, "in oriente." Ista diuisio de se patet. Condiuidendo etiam secundum membrum principale, scilicet gratum seu promptum homagium quod notatur ibi: "Et uenimus adorare eum," dico quod hic promptitudo insinuatur in motu, in cultu, in fructu; in motu concorditer processiuo, ibi: "Venimus"; in cultu humiliter subiectiuo, ibi: "Adorare" (nam adorare, secundum Tullium, prima Rethorica, est reuerenciam exhibere cum corporis inclinatione); in fructu dulciter allectiuo: "Iesum," uel "Regem Iudeorum," ponendo substantiuum proprium pro suo adiectiuo. Relictis igitur extremis, media pertractabo que magis huic festo propria uidentur. Dico igitur quod hec stella Magis ipsis fuit signum clarum signumque conueniens Verbi incarnati. Nam, secundum Beatum Gregorium, in omelia hodierni Euangelii, hoc "rationis ordo poscebat, ut loquentem iam Dominum loquentes nobis predicatores innotescerent, et nondum loquentem elementa muta predicarent." Hec autem stella non fuit aliqua de stellis fixis, nec de planetis, nec de cometis. Differebat enim, secundum Glossam Matt. 2 et secundum Magistrum Hystoriarum, tam a stellis fixis quam planetis sex modis, scilicet in situ, in motu, in fulgore, in duratione, in significatione, et in origine. In situ, quia non erat localiter sita in firmamento, sed pendebat in meditullio aeris proxima terre. In motu, quia precedebat Magos quasi motu processiuo. In fulgore, quia ceteris erat splendidior, quod patet quia splendorem eius non potuit splendor solis obscurare, immo in meridie lucidissima apparebat. In duratione, quia alie sunt perpetue, sed hec, completo officio suo, secundum Magistrum Hystoriarum, rediit "in materiam preiacentem." In significatione, quia alie facte sunt ut "sint in signa et tempora et dies et annos," Gen. 1, hec autem ut Christi nati esset signum, et ipsis Magis preberet ducatum. Item in origine, quia alie facte sunt in mundi principio, sed hoc Christo nato. Nec erat hec de cometis, quia stella comata signat pestilenciam, aut bellum, aut uentos, aut estum, aut regum mortem et occasum. Hec autem eterni regis temporalem ortum, secundum Damascenum, libro Sententiarum, Capitulo 21. Vt autem ad mores sermonem magis conuertamus, considerandum quod, secundum Lincolniensem in suo Exameron (et accipit a Boecio): "mores nostri et tocius uite ratio ad celestis ordinis exemplar formantur." Nunc autem omnes stelle sapientibus note, que apparent a Septentrione usque ad ultimam que apparet in tercio climate, sunt 1022, quarum omnium sunt sex gradus uel differencie magnitudinum, secundum Ptholomeum, octava distinctione Almagesti, et secundum Thebit, in libro suo qui intitulatur De hiis que indigent expositione antequam legatur Almagesti, et secundum Alfraganum, de quibus usque ad quintam differenciam inclusiue loquitur Ieronymus, super Ysaie, Libro 6. Primo ergo, de celo, sole, luna, et stellis allegorice uideamus. Celum est sacra Scriptura, de quo celo dicit Ysa. 34: "Complicabuntur sicut libri celi." In hoc celo "continetur sol iusticie et intelligencie, Christus." Est enim sol, materialiter, fons caloris, dux laboris, pater nitoris, et iubar splendoris, sic Christus, spiritualiter loquendo, est fons et principium caritatis, dux penalitatis, pater ueritatis, immo ipsa ueritas, et iubar exemplaritatis. In eodem celo continetur Ecclesia, siue Beata Maria, que illuminatur a Christo sicut luna a sole, ut sol Pater eternus, eius radius Filius, luna Maria. Nam sicut sol radium a se genitum transmittit in lunam, quem, a sole receptum, luna transmittit in terram noctisque tenebras illustrat, verumptamen radius a sole ad lunam manet in uirtute solari nichil adhuc participans de debilitate lunari, sic Pater Filium, in uirtute diuinitatis sibi equalem, misit incarnandum in Beatam Virginem, qui ab ipsa per partum in mundum editus, in uirtute diuinitatis fuit occultus, in infirmitate humanitatis assumpte ex Matre manifestus. Stelle in hoc celo, secundum sex differentias magnitudinum, sunt Apostoli et principales patriarche prime magnitudinis, Euangeliste et prophete secunde, martyres tertie, doctores quarte, confessores quinte, virgines sexte. Stelle minores extra istas magnitudines sunt alii theologi et expositores, iuxta illud Dan. 12: "Qui ad iusticiam erudiunt plurimos, quasi stelle in perpetuas eternitates." Isti instar luminarium celestium diuidere debent inter diem et noctem, discernere lucem ueritatis a tenebris falsitatis, lucem uirtutis a tenebris uitiorum, lucem sancte conuersationis a tenebris praue operationis. "Fiant," inquit Deus, "luminaria in firmamento celi, et diuidant diem ac noctem et sint in signa et tempora, ut luceant in firmamento celi et illuminent terram," solem in potestatem diei, lunam et stellas in potestatem nocti. Sed heu, Domine Iesu, timeo ne signa lucis conuersa sint in signa tenebrarum, et quod iam uerificata sit in eis prophetia Christi, Luc. 21: "Erunt signa in sole et luna et stellis." Sed signa in sole gloriosam habent admirationem, signa uero in stellis terrificam afferunt lacrimationem. Signa uero in sole, Christo, que uiderunt hodie, scilicet Magi, partim mentaliter et partim corporaliter sunt ista quia uiderunt duas uel tres naturas coniunctas, scilicet suppremum cum infimo sine depressione, primum cum ultimo sine innouatione, simplex cum composito sine compositione, et in hiis tribus omnia mirabilia radicantur. Signa uero Christi, que etiam in suis relucere debent, sunt penuria paupertatis, angustia penalitatis, abiectio humilitatis; Luc. 2 dicitur: "Hoc uobis signum: Inuenietis infantem pannis inuolutum et positum in presepio." "Hoc," inquit, "uobis signum." Sed uidete quid dicat Symeon de Christo, Luc. 2: "Ecce positus est hic in ruinam et in resurrectionem multorum in Israel et in signum, cui contradicetur ut reuelentur de multis cordibus cogitationes." Nonne uita Christi, uita Euangelica, posita est quasi signum ad sagittam, quod signum quasi omnes impetunt lacerant et rodunt? Nonne illi precipue, qui deberent esse stelle et celi luminaria et diuidere noctem ac diem et illuminare terram, precipue contra signa Christi predicta latrant? Sunt enim quidam in maioribus Ecclesiis, oculis sublimes, ocio uacantes, saccum Iohannis odientes, tunicam Benedecti, mattulam Eulalii, lacrimas Arsenii, nuditatem Apostoli, ollam Helysei, cordulam Francisci, baculum et librum Dominici deprauantes, ab hiis toe longe facti. Hii sunt qui iuniores informant contra paupertatem, et retrahunt ad uanitatem, et pertrahunt ad uoluptatem, dicentes mendacium esse ueritatem, et uicium uirtutem, uitam Christi esse uanam, et mundanorum esse sanam. "Stelle namque retraxerunt splendorem suum," Ioel 2. Quibus Ysayas imprecatur: Ve hiis qui confundunt diem et noctem, dicentes mendacium esse ueritatem, quos eterna dampnatio expectat. Luc. 6: "Numquid potest cecus cecum ducere? Nonne ambo in foueam cadunt?" Sed quid? "Sinite eos; ceci sunt duces cecorum," dicit Saluator. Ideo "uenient super eos omnes maledictiones scripte," Deut. 28. "Maledictus homo qui non honorat patrem suum et matrem. Et dicet omnis populus: 'Amen,'" Amen. Pater noster Christus est. Tunc autem aliquis patrem non honorat, immo inhonorat, quando contra uitam patris latrat. "Maledictus qui transfert terminos proximi sui. Et dicet omnis populus: 'Amen,'" Amen. Termini nostri a Patre, Christo, et ab Apostolis constituti sunt; sunt humilitas, penalitas et paupertas. Ille autem terminos transfert qui humilitati pompam, qui penalitati et paupertati copiam prefert. "Maledictus qui errare facit cecum in itinere. Et dicet omnis populus: 'Amen.'" Cecus dici potest respectu aliorum qui Scripturam non nouit, quidquid cui preferre debeat nescit. Ille ergo hunc cecum errare facit, qui consultus quid melius sit, peiorem partem pro meliori ostendit. Et sic exponi possent omnes maledictiones que sequuntur. "Maledictus qui peruertit iudicium aduene et pupilli et uidue. Et dicet omnis populus: 'Amen.'" "Maledictus qui clam percusserit proximum suum. Et dicet omnis populus: 'Amen.'" Et hoc est quod concluditur ibidem "Maledictus qui non permanet in sermonibus legis huius, nec eos opere perficit. Et dicet omnis populus: 'Amen.'" Moraliter, celum est mentis constantia uirtusque discretionis et uigor discipline. In hoc celo sunt sol et luna uirtus contemplatiua et uirtus actiua, stelle uero uirtutes particulares. Vel sol ratio superior, luna ratio inferior, stelle uirtutes sensitiue, cum refulgent luce ueritatis et mouentur secundum ordinem rectitudinis. Sed Matt. 24 dicitur: "Stelle cadent de celo"; stelle iste de celo cadunt quando non secundum ordinem rectitudinis sed pocius contra dictum ordinem mouere permittuntur a ratione. Item, in hoc celo, possunt assignari sex differentie magnitudinum in stellis incipiendo a minima magnitudine ascendendo, et sunt potencie rationales, habitus scientiales, uirtutes morales, uirtutes theologice siue supernaturales, dona, et beatitudines; quantum ad tria ultima, ista in nobis causare est solius Dei, propter quod Iob 38, scilicet ipse Dominus, dicit: "Numquid coniungere ualebis micantes stellas Pliades, aut gyrum Arcturi poteris dissipare?" Per Plyades intelliguntur septem dona Spiritus Sancti, sicut expresse exponit Beatus Gregorius, Moralia 29, prope finem; per Arcturum, septem uirtutes. Arturus enim "in septem stellis uoluitur," secundum Gregorium ibidem, et sunt septem stelle clare iuxta polum, per quas conuenienter intelligere possumus septem uirtutes, tres theologicas et quatuor cardinales. Non ergo in hominis potestate est coniungere dona Spiritus Sancti uel Plyades, aut Arturum, id est, uirtutes, dissipare sic, scilicet quod una ablata, alia possit remanere, sed solius Dei, de quo dicitur, Iob 9: "Qui facit Arturum et Orionas et Hyades et interiora austri" ("interiora austri" sunt beatitudines). Item septem uirtutes possunt dici in hoc celo septem planete: sol, caritas; luna, fides. Nam sicut presente sole illuminatur luna et absente eo manet obscura, sic presente caritate est fides formata, absente uero manet informis. De quo sole dicit Tullius, De amicicia: "Solem e mundo tollere uidentur, qui amiciciam e uita tollunt." Sed et hic sunt signa in sole et luna et stellis. Quis enim non diceret terribile et flebile signum factum in hoc uisibili sole, si presens nullum calorem gigneret? Destituto enim sole caloris beneficio, omnia gelu frigescerent, terra nil uiride germinaret, animalia nullos fetus procrearent, immo pocius omnia uiuentia in corruptionem uerterentur. Vbi igitur nulla patent caritatis opera, restat ut caritas sit ablata, quia, secundum Gregorium, operatur magna si est, si autem operari renuit, amor non est. Dicit autem Tullius ubi supra: "Hec prima lex amicicie sancciatur, ut ab amicis honesta petamus, amicorum causa honesta faciamus, ne expectemus quidem dum rogemur, studium semper assit, cunctatio absit, consilium uerum dare gaudeamus libere." Item celum presens vniuersitas dici potest, septem planete septem scientie, que in ea uigent: Theologia, sol; Ius canonicum, luna quia, sicut luna recipit a sole lumen suum, item Ius canonicum a Theologia; Ius ciuile, Mercurius pro sua eloquencia; Medicina, Iupiter amicus nature et beniuolus; Mars, deus belli, Philosophia; Saturnus senex, primus inter planetas, Grammatica, de quo etiam Saturno ipsa maxime fabulatur; Venus, Musica practica, que non numquam ut Venus homines reddit effeminatos. Sed obscuratus est "sol, et luna non dat lumen suum, et stelle de celo cadunt," iuxta hoc quod dicitur Matt. 24. "Sol" obscuratur, quando in Theologia plus queritur quid dicat Aueroyz uel Philosophus, quam canon Biblie uel Ieronymus. "Luna non dat lumen suum," quando Ius canonicum prefert ea que habet a iuristis illis que habet a sanctis et conciliis. "Stelle cadunt de celo," quando iuriste uel medici lucrum preferunt ueritati uel sanitati, et sic de ceteris. Non sic, karissimi, sed ad condescendendum per humilitatem misericordis moueant nos exempla nostri Redemptoris, qui de sinu omnipotentis Patris descendit in sinum paupercule uirginis, quem non claudit amplitudo poli, clausit artus thalamus uirginalis uteri. Nascitur in domo publica, cui per uerum dominium cuncta sunt propria. Amictum luce inacessibili, inuoluunt obscuri uilesque panniculi; ei, qui terram replet et celi palacia, satis ampla est presepis angustia; lac sugit uberum maternorum, qui solidus est cibus angelorum. Qui celum palmo concludit, qui terram tribus digitis appendit, nutricis manu uersatur in cunis. Fabrum, et fabrum lignarium, habet preceptorem, qui fabricatus est auroram et solem. "Venimus adorare eum," scilicet Iesum uel Regem Iudeorum. Hec ultima pars thematis pro antethemate potest ministrare. Leo papa, in sermone quodam tertio in doctrina natiuitatis Domini: "Excedit quidem, dilectissimi, multumque supereminet humani eloquii facultatem diuini operis magnitudo, et inde oritur difficultas fandi, unde adest ratio non tacendi, quia in Iesu Christo, Filio Dei, non solum ad diuinam essentiam, sed etiam ad humanam spectat naturam quod dictum est per Prophetam: 'Generationem eius quis enarrabit?' Vtramque enim naturam in vnam conuenisse personam, nisi fides credat, sermo non explicat, et ideo numquam deficit materia laudis, quia numquam sufficit copia laudatoris." Et uere aurea uerba sunt ista, ubi Magi introducuntur ut patenter confitentes articulum natiuitatis cum dicunt "natus est"; ut constanter asserentes titulum diuinitatis cum addunt "Rex Iudeorum" (constanter enim, in presencia Regis Herodis, natum regem alium predicauerunt); ut sollerter requirentes presepium humanitatis, "dicentes: 'Vbi est . . . ?'" Est enim stella celi pictor, noctis decor, naute ductor. Est enim uisus, inter omnes sensus corporis, certior et plures rerum differentias ostendit. Sunt etiam oculi, prout dicit Secundus Philosophus, "Duces corporum, uasa luminum, et indices mencium"; vnde, propter uisus certitudinem, dicit Saluator in Io. 3: "Quod scimus loquimur, et quod uidimus testamur." Et quamuis communiter ponatur triplex uisio, scilicet corporalis, ymaginaria, et intellectualis, tamen due prime nichil ualent sine tercia; unde parum ualuit Balthasar uisio corporalis in uisione manus scribentis, vel uisio ymaginaria Pharaoni dum uidit spicas et boues, sed uisiones ualuerunt Ioseph et Danieli qui intellexerunt eas, et in Nouo Testamento Iohanni et Paulo que eis correspondent. Ideo, dico quod est uisio intelligencie, per naturam innate, per fidem subleuate, per Scripturam informate, per contemplationem suspense, per prophetiam illustrate, et per raptum absorpte. Et quatuor primas habuerunt Magi ad quas omnes clerici et maxime curati et religiosi niti debent. Nam cum ad quartam perueneris, "uidebis et afflues, et mirabitur et dilatabitur cor tuum," Ysa. 60, quia in contemplatione est admiratio, dilatatio, alienatio, et refectio. Propter quod dicitur de talibus, Ex. 24: "Ascenderunt et uiderunt Deum Israel," et in Matt. vbi thema: "Ecce stella, quam uiderant Magi in oriente, antecedebat eos," etc. Sed certe considera quod contemplationem precedit "leccio, meditatio, oratio, et operatio, et deinde quinto loco sequitur contemplatio"; Didascalicon, Libro 5, Capitulo 9. Sunt enim stelle quedam humoris, quedam caloris, quedam uaporis, quedam roris, quedam algoris, quedam teporis causatiue. In Apoc., Capitulo 9, dicitur: "Vidi stellam cecidisse de celo in terram et data est illi clauis putei abyssi, et aperuit puteum abyssi"; Capitulo 8: "Et nomen stelle dicitur 'Absinthium.'" "Stella enim a stella differt in claritate alia. Est enim claritas solis alia, alia lune, alia stellarum," I Cor. 15.  The Works of William Herebert, OFM, ed. Stephen R. Reimer, and the copyright (c) 1987 is held by The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto.!> Sermo 3: Fols. 169r-172v Sermo Fratris W. Herebert in Ecclesia Beate Marie Virginis Oxonie, in Translatione Sancti Edmundi, Cantuariensis archiepiscopi, quod tunc cecidit in Dominica. "HOmo quidam erat diues et induebatur purpura et bisso et epulabatur cotidie splendide," Luc. 16. Sicut docet Beatus Gregorius Nazanzenus, in principio sui Apologetici: "Optimus ordo est, ut tocius, uel uerbi uel operis, et a Deo nobis origo sumatur, et in Deum consummatio referatur." Et ideo merito, Libro 3, De consolatione, querit a Boecio Philosophia, sic inquirens: "Cum in minimis rebus diuinum presidium debeat implorari, quid nam faciendum censes ut illius summi boni sedem reperire mereamur?" Et respondet Boecius: "Inuocandum, inquam, omnium rerum patrem"--suple "censeo"--"quo pretermisso nullum rite fundatur exordium." Cuius dictum approbans et confirmans, Philosophia in metro statim sequente ponit diuinam laudationem, deuotam orationem, et intentam conclusionem. Quantum ad primum dicit: "O qui perpetua mundum ratione gubernas," etc. Quantum ad secundum dicit: Da, Pater, augustam menti conscendere sedem, Da fontem lustrare boni, da luce reperta In te conspicuos animi defigere uisus. Que demum sic concludit: Tu requies transquilla piis; te cernere finis, Principium, uector, dux, semita, terminus idem. Vt igitur nostri sermonis dignetur esse "principium," "dux," et "finis," ipsum cum matre Virgine deuote salutemus. "Homo quidam erat diues," etc. Secundum Beatum Ambrosium super uerbo thematis, et est in originali suo super Lucam, Libro 7, Omelia 2, Euangelium hodiernum "narratio magis quam parabola uidetur, quando etiam nomen exprimitur mendici" cum dicitur: "Et erat quidam mendicus, nomine Lazarus," etc. Quia tamen, secundum eundem Ambrosium, Libro 1, Ad uiduas: "Boni doctoris est, materiam arcere peccati. Prima enim," ut ait, "institutionis est disciplina culpam auertere, secunda uirtutem infundere"; ideo secundum dictam duplicem uiam prosequendo, thema propositum tangam, primo, qualiter uerba predicta describunt hystorice mundi ciuem, patrie exulem et inferni presulem, ut pateat quid fugiendum. Secundo, tangam qualiter eadem uerba thematis describunt allegorice mundi contemptorem, cleri directorem, celi conscensorem, Christi confessorem, beatum uidelicet Edmundum archipresulem, cuius hodie translatio memoratur, ut sic pateat quid appetendum. Nomine enim diuitis dupliciter utitur Scriptura in bonum et in malum, sicut patet per Beatum Augustinum, septimo De ciuitate Dei, Capitulo 18, et prima parte sermonum, Sermone 32. Describit igitur Saluator in uerbis istis mundi ciuem ut in censu questuosum, in cultu fastuosum, in uictu sumptuosum; ex censu cupidum, in cultu tumidum, in gustu auidum. Hec est enim triplex illa uorago de qua dicit Beatus Iohannes, epistola sua prima: "Omne quod in mundo est, concupiscencia carnis est, et concupiscencia oculorum et superbia uite." "Quibus uitiorum uocabulis omnia uitiorum genera comprehendit," sicut dicit Rabanus, libro De mistica rerum significatione, Capitulo 1. Describitur, inquam, ut in censu cupidus, quia "homo quidam erat diues"; ex cultu tumidus, quia "induebatur purpura et bisso"; in gustu auidus, quia "epulabatur cotidie splendide." Describitur, inquam, ciuis mundi ex censu cupidus cum dicitur: "Homo quidam erat diues," quod attendens Beatus Ambrosius, libro De Nabute, dicit: "Quousque tenditis, diuites, insanas cupiditates?" Ipsum nomen considerate, quid inde dicant gentiles: inferni presulem, arbitrum mortis, Ditem appellant et Diuitem, quod non nisi mortem inferre nouerit, cui regnum de morte, cui sedes inferna sint. Quid est enim diues nisi inexplebilis auri fames ac sitis? Quo plus hauserit, plus inardescit, propter quod dicitur Prou. 13: "Est quasi diues, cum nichil habeat, et est quasi pauper, cum in multis diuiciis sit." Est enim "quasi diues," scilicet temporalium, "cum nichil habeat" sed pocius habeatur ut diues auarus, cui propter auariciam tam deest quod habet quam quod non habet. Vnde Ambrosius, libro De Nabute, super illud Ps., "Dormierunt sompnum suum, et nichil inuenerunt omnes uiri diuiciarum in manibus suis": "Bene 'uiros diuiciarum' appellauit, non 'diuicias uirorum'; ut ostenderet eos non possessores diuiciarum esse, sed a suis diuiciis possideri." "Et est quasi pauper," scilicet temporalium, "cum in multis diuiciis sit," quia, sicut dicit Seneca, Epistola Quarta: "Magne diuicie lege nature composita paupertas." Que uero sit paupertas "lege nature composita" declarat Lucanus, describendo gentem que secundum dictam regulam uictitabat, sic inquirens: Discite quam paruo liceat producere uitam Et quantum natura petat, non erigit egros Nobilis ignoto diffusus consule Bachus, Non auro murraque bibunt, sed gurgite puro Vita redit, satis est populis fluuiusque Ceresque. Igitur optime dicit Seneca, Epistola Secunda: "Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est. 'Honesta,' inquit, 'res est leta paupertas.' Illa uero paupertas non est, que leta non est." "Cui ergo cum paupertate bene conuenit diues est." Quos alloquens, Saluator in Luc. dicit: "Beati pauperes, quia uestrum est regnum Dei." Secundo, describitur ex cultu tumidus cum dicitur: "Et induebatur purpura et bisso"; Glossa interlinearis: "Hoc non nisi ad inanem gloriam." Vnde glossa marginalis: "Si cultus preciosarum uestium culpa non esset, sermo Domini non tam uigilanter exprimeret quod diues, purpura et bisso indutus, apud inferos irremediabiliter torqueretur." Vnde de talibus dicitur, Ier. 10: "Iacinctus et purpura indumentum eorum; opus artificum vniuersa hec." Est enim purpura color regii habitus e conchis marinis ferro circumcisa. In libro qui Paradisus dicitur: O fastus uitanda lues, fugienda Caribdis, Culpa grauis, morbus communis, publica pestis, Ianua peccati, uiciorum mater, origo Nequicie, semen odii, uenatio pugne! Et post dicit: Hec pestis rectum uiciat, deturpat honestum, Fermentat mores, usum fugat, utile perdit. Hec saliunca rosas, hec nubes nubilat astra Virtutum, cuius tenebris paciuntur eclipsim. Igitur in purpura panditur mens superba. Vnde sequitur: "Opus artificum uniuersa hec." Que hec? Tam preciose tincture, tam monstruose texture, tam uiciose scissure, tam curiose suture. Iam enim in tantum creuerunt homini insollencia, quod in robis eorum texuntur uolatilia, suuntur natatilia, pinguntur reptilia, chimere, monstra friuola et inutilia; quidquid repit in rupibus, quicquid serpit in sepibus, quicquid uolat ex auibus, quicquid natat sub nauibus. Iam uestes etiam nostrorum clericorum tam monstruose scinduntur ut habeant quasi quilibet indumentum attingens solum usque ad nates, ita quod turpiora eorum magis nudantur que magis operiri deberent, quasi ignorent quod huiusmodi scissure in derisionem et ignominiam sint inuente. Vnde dicitur II Reg. 10: "Factum est ut moreretur rex filiorum Amon, et regnauerat Amon filius eius pro eo. Dixitque Dauid: 'Faciam misericordiam cum Amon filio Naas, sicut fecit pater eius mecum misericordiam.' Misit ergo Dauid consolans eum per seruos suos super patris interitu." Sed ille, credens stultis consiliariis suggerentibus sibi, quod misisset Dauid nuncios non ad consolandum sed ad explorandum terram, derisit eos. Vnde sequitur ibidem: "Tulit itaque Amon seruos Dauid rasitque dimidiam partem barbe eorum et prescidit uestes eorum medias usque ad nates et dimisit eos. Quod cum nunciatum esset Dauid, misit in occursum eorum, erant enim confusi turpiter ualde, et mandauit eis Dauid: 'Manete in Iericho, donec crescat barba uestra, et tunc reuertimini.'" (Vestes enim cito poterant mutari.) Merito ergo superbia diuitis notatur cum dicitur quod "purpura et bisso induebatur." Vnde de taliter superbientibus dicit Gregorius, Moralia 20, super illud Iob, "Squalentes calamitate et miseria": "Cumque tegendis membris uestimenta querunt, non solum que tegant, sed etiam que extollant appetunt, non solum que per molliciem tactum mulceant, sed etiam que per colorem oculos seducant." "Iacinctus," inquit, "et purpura indumentum eorum." Tertio, describitur in gustu auidus cum dicitur: "Epulabatur cotidie splendide." Vnde de ista auiditate in epulis dicitur, Prou. 21: "Qui diligit epulas in egestate erit; qui autem amat vinum et pinguia non ditabitur." Et signanter dicit, "qui diligit epulas," non qui epulatur, et "qui amat uinum," non qui bibit. Nam sicut dicit Gregorius, Moralia 30: "Antiquus hostis non cibum, sed cibi concupiscenciam esse causam dampnationis intelligit"; quam concupiscenciam uel edacitatem ebrietas comitatur, quam describit Petrus Rauennatensis, Omelia 5: "Ebrietas cedis mater, parens licium, furoris genitrix, petulancie depositorium est magistra erroris. Hanc qui habet, se non habet; hanc qui habet, homo non est; hanc qui habet, peccatum non facit, sed est ipse peccatum. Ebrietas est demon blandus, uenenum dulce, rabies uoluntaria, inuitatus hostis, illecebra honestatis et pudoris iniuria." De cibo uero dicit Ambrosius, Libro 3, De uirginitate: "Escis quoque omnibus que gignant membris calorem; parce utendum puto. Carnes enim etiam uolantes aquilas deponunt." Merito ergo dicitur, Eccli. 29, quod "melior est uictus pauperis sub tegumento asserum quam epule splendide in peregre sine domicilio." "In peregre et sine domicilio" sumus in hoc mundo, quia "non habemus hic manentem ciuitatem, sed futuram inquirimus." Sufficiat ergo uictus tenuis iuxta sententiam Boecii, Libro 2, De consolatione, Prosa 5: "Paucis enim," inquit, "minimisque natura contenta est; cuius sacietatem si superfluus urgere uelis, aut iniocundum quod infuderis fiet aut noxium." Oracius, libro Sermonum: Ieiunus raro stomachus uulgaria tempnit. Dicatur igitur in hoc sensu: "Homo quidam erat diues." "Beatus diues qui inuentus est," etc. Vere beatus est diues quem locupletat sufficiencia, quem non inflammat concupiscencia, quem non accusat consciencia, unde solum talis diues beatus. Tullius, De paradoxis: "Soli prediti uirtute diuites sunt"; alioquin, si concupiscencia extenditur, fructus diuiciarum inopia est. Secundo, in uerbis propositis allegorice acceptis, describit Saluator gloriosum Pontificem Edmundum quantum ad cognomentum paternale, ornamentum presulare, et sacramentum salutare. Ponit enim cognomentum generis cum dicitur: "Homo quidam erat diues"; ornamentum presulis ibi: "induebatur purpura et bisso"; sacramentum corporis ibi: "epulabatur cotidie splendide." Describitur, inquam, Beatus Edmundus quantum ad cognomentum paternale cum dicitur: "Homo quidam erat diues." Nam pater eius dicebatur Edwardus, cognomento Diues. Cum ergo homo quidam mundus sit (quia dicitur microcosmus, id est, minor mundus), si primam sillabam paterni nominis addideris ad hoc quod dico "mundus," habebis hoc nomen "Edmundus." Quis est ergo "Homo quidam erat diues" nisi Edmundus Diues? Diues, inquam, ex proprietate cognominis, diues ex sublimitate pontificis uel presulis, diues ex integritate uirtutis seu corporis. De quo pulcre dicitur, Eccli. 31: "Beatus diues qui inuentus est sine macula et qui post aurum non abiit, nec sperauit in pecunia et thesauris. Quis est hic, et laudabimus eum? Fecit enim mirabilia in uita sua." "Beatus" idem est quod "edi" in Anglico, "sine macula" uere est "mundus." Igitur hoc quod dicitur: "Beatus diues qui inuentus est sine macula," idem est quod Edmundus Diues. Dicit igitur Beatus Ambrosius, super auctoritate premissa, libro De Nabute: "Benedicitur," inquit, "diues 'qui inuentus est sine macula et qui post aurum non abiit, nec sperauit in pecunia et thesauris.' Sed quasi is cognitus esse non possit, eum sibi desiderat demonstrari: 'Quis est hic,' inquit, 'et laudabimus eum?' Fecit enim quod mirari magis quasi nouum, quam quasi usitatum recognoscere debeamus. Itaque qui in diuiciis potuerit comprobari, is uere perfectus et dignus est gloria." Hec ille. Hic est Edmundus, diues re, nomine, et uirtute, in cuius uita legimus quod denarios quos, dum in artibus regeret, "a scolaribus suis recipiebat, in fenestra sua reponere consueuit. Et cooperiens eos puluere, dum quasi sepeliret eos, eorum celebrauit exequias hoc sermone: 'Terra terre, cinis cineri, puluis pulueri debet non immerito commendari.' Et sepius asportabantur clanculo, uel per iocum a sociis, uel a furibus malo modo." Progrediens autem ad theologiam audiendam, "beneficium ecclesiasticum preter unicum tantum, quamquam plura pluries sibi fuissent oblata, numquam tenere uoluit nec hoc etiam nisi cum onere residencie, quod, quociens lectionibus uacare disposuit, solebat nullius expectato consilio resignare." Vtinam uel hunc attenderent proci nostri, "qui omnes sedes et dignitates olfaciunt, attencius quidem et curiosius quam 'odora uis aut sagacitas canum' formellas leporum aut ferarum latebras deprehendat. Inde est quod omnes, quasi in agone, contendunt, anhelantibus singulis, ne dignitatem uel episcopatum accipiat alter. Nusquam ergo illud Apostoli: 'Non multi prophete, non multi sapientes.' Omnes enim prophete et magistri sunt. Ita ut secundum antiquum prouerbium merito dicatur, quod 'et Saul inter prophetas.'" Quam parum uero de dignitate curauerit noster Edmundus ex hoc luculenter apparet, quod, dum a quodam familiari suo confidenter argueretur, "quod uidelicet Ecclesie sue iniurias plus debito tolerauit. Non enim, ut ille asseruit, debebat sustinere Ecclesiam suam sic deprimi, etiam si oporteret eum Archiepiscopatus cedere dignitati," respondit uerbum memoria dig--num: "'Si,' inquit, 'archiepiscopatum pluris ducerem quam lutum quod calco pedibus, eum ante uesperam proculdubio dimitterem non inuitus.'" Non ergo ex auaricia, sed ex quadam animi lenitate et paciencia, quandoque dissimulauit iniurias irrogatas. Secundo, describitur Beatus Edmundus quantum ad ornamentum presulare cum dicitur quod "induebatur purpura et bisso," de quibus ad litteram in lege uestes summi pontificis parabantur, quod patet Ex. 28 ubi, sic dicitur, de iacincto uero et purpura uermiculo ac bisso, fecit uestes quibus indueretur Aaron quando ministrabat in sanctis sicut precepit Dominus Moysi. Et considera quod in purpura caritas, in bisso castitas, designatur. Quantum uero dilexerit noster pontifex castitatem patet cum iste sit qui "uirginitatem perpetuam coram quadam Virginis inuiolate uouens ymagine, eidem se Virgini uelut domine commendauit, et copulauit perhenniter uelut sponse. In signum uero, seu pocius in firmamentum federis irrefragabilis et mutue dilectionis, eam suo subarrauit anulo, nouo more. Anulo, inquam, quem ad hoc fecerat, digitum ipsius ymaginis insigniuit, et ut amice karissime sua salutatio non deesset, in eodem anulo litteraliter insculptum fuit illud 'Aue' nectareum, quo Gabriel Archangelus Virginem salutauit. Quociens autem prout ipse confessus est in morte sua, Virginis eiusdem, quam sponsam uocare solebat et amicam, uero corde presidium implorabat, ipsa Virgo clementissima in temptatione prouentum, in persecutione solacium, in tribulatione remedium, in dolore gaudium celeriter impetrauit. Vt autem eadem sponsa sua federis inter eos initi recordaretur sponsumque dignaretur agnoscere, qui eam in sua desponsarat ymagine, in anulo cum quo post mortem more presulum sepultus extitit, inuentum fuit insculptum cunctis mirantibus illud 'Aue.'" O uernans uirginitas, O floridus et mutuus aspectus castitatis! O utinam nostri scolares diligerent, non in cenum proiicerent, hoc lilium castitatis! Est enim "uirginitas curarum silentium, pax carnis, uiciorum redemptio, uirtutum principatus." Et cum tantum bonum sit, tamen uirginitatis perdite "reflorationem sperare, obliuio est nature," sicut dicit Hyldebertus, Epistola 38. Ad hanc seruandam, mouere deberent infortunia coniugum et exempla philosophorum. Vide librum Valerii ad Rufinum. Item Ieronymus, Contra Iouinianum, Capitulo 20, dicit sic: "Doctissimi uiri uox est, pudiciciam in primis esse retinendam, qua amissa, omnis uirtus ruit. In hac muliebrium uirtutum principatus est. Hec pauperem commendat, diuitem extollit, deformem redimit, exornat pulcram." Et post: "Captiuitatis nulla maior calamitas est quam ad alienam libidinem trahi." Tanta uero dilectione feruebat erga Christum Sanctus noster quod Psalterium suum glosatum cum Prophetis et Decretales suas uenderet et "scolaribus egenis Parisius erogaret." Super quo facto sociis admirantibus, sic respondit: Simpliciter omnimode "pro Christo studentes perfectioni debemus nostra uendere, et sapienter uendita pro eius amore pauperibus erogare." Sic igitur, pro feruore caritatis et candore castitatis, uere de eo dici potest illud, Prou. 31: "Bissus et purpura indumentum eius." Inuenio namque in Scriptura indumentum dealbatum, indumentum deauratum, indumentum purpuratum, indumentum stragulatum. Habuit igitur iste Sanctus indumentum dealbatum candore castitatis, deauratum splendore ueritatis, purpuratum feruore caritatis, stragulatum tenore probitatis. Tertio, describitur quantum ad sacramentum salutare cum dicitur: "Epulabatur cotidie splendide." Quam uero splendide epulabatur cum sacramento Dominici corporis reficiebatur patet precipue ex gestis ante mortem eius. Cum enim ipso presule iubente sibi deferretur illud precipuum amoris sacramentum, manum "dexteram ad ipsum corpus Dominicum extendit, et cum ingenti fiducia dixit ei: 'Tu es, Domine, in quem credidi, quem predicaui, quem ueraciter docui, et tu michi testis es quod in terra positus aliud quam te non quesiui.' Post perceptionem uero Viatici, inestimabili gaudio perfusus, iubilum quem in corde habuit sermone materno designans, et Anglico uelut alludens prouerbio ita dixit: 'Men sayth at game goth on wombe, ac ich segge noue at game goth on herte.' Quod sic exprimitur in Latino: 'Dicitur quod ludus in uentrem uadit, sed ego dico modo, quod ludus in cor tendit.'" Sic enim dicitur, Eccli. 30: "Splendidum cor bonum in epulis." Splendor enim et leticia mentis inexplicabiliter, quam ex tunc in corde sensit, sic in facie refulsit quod "tota die illa tam iocundus permansit et hylaris, ac si ab omni egritudine fuisset immunis." Dicatur ergo: "Homo quidam erat diues," etc. Circa primum principale, secundum primam diuisionem, considerandum quod diues in Sacra Scriptura reprehenditur ut uiator deuius, ut mercator inscius, et ut uenator anxius; uiator, inquam, deuius in mundi stadio, mercator inscius in cursus brauio, uenator anxius pro uili spolio. Est, inquam, diues uiator deuius qui, quanto magis ambulat, tanto magis deuiat a uite tramite. Scitis enim quod linea recta est cuius medium non exit ab extremis. Omnes autem nos hoc exilium, hoc uite stadium, pauperes ingredimur et omnes ut pauperes moriemur; medium ergo non distans ab extremis est quod in hac uita nichil queramus, nisi unde ad necessitatem hec uita transigamur. Sed, quia mundi diuites ab hoc compendio declinant, ideo dicitur, Prou. 22: "Diues et pauper obuiauerunt sibi utriusque operator est Dominus." Motus semper est a termino opposito ad terminum oppositum, vnde proprietas obuiationis est quod unus transmittitur ad locum unde alius uenit, et econuerso. Pau--per autem uenit de miseriis, diues autem de deliciis. Restat igitur ut transitus pauperis sit ad delicias, transitus diuitis ad miserias, propter quod dicitur ubi thema: "Factum est autem ut moreretur mendicus, et portaretur ab angelis in sinum Abrahe. Mortuus est autem et diues, et sepultus est in inferno." Et huic alludit Ieronymus, Epistola 77, dicens: "Miserie," inquit, commutantur "deliciis et delicie commutantur miseriis. In nostro arbitrio est sequi uel cupidum diuitem uel Lazarum pauperem. Habebitne idem premium fames et ingluuies, saccus et sericum?" quasi diceret: "Non." Et hoc est quod diuiti respondit Abraham: "Fili, recordare quia recepisti bona in uita tua, et Lazarus similiter mala. Nunc autem hic consolatur, tu uero cruciaris." Parum sibi ualuit suum miserere: "Pater Abraham," inquit, miserere mei." Propter hoc, Epistola 110, dicit Beatus Ieronymus: "Diuitem purpuratum Gehenne flamma suscepit; Lazarus pauper et plenus ulceribus, cuius carnes putridas lambebant canes et uix de micis mense locupletis miseram sustentabat animam, in sinu Abrahe recipitur et tanto patriarcha parente letatur. Difficile, immo impossibile, est ut et presentibus et futuris quis fruatur bonis, ut et hic uentrem et ibi mentem impleat, ut de deliciis ad delicias transeat, ut in utroque seculo sit primus, ut in celo et in terra appareat gloriosus." Hec ille ibidem. Vnde Matt. 19: "Amen dico uobis quia diues difficile intrabit regnum celorum. Iterum dico uobis: Facilius est camelum per foramen acus intrare quam diuitem intrare in regnum celorum." Glossa ibidem: Notandum quod hic diues accipitur possidens diuicias "cum amore." Multi enim possident qui non amant, "de omnibus tucius est nec habere nec amare diuicias." Vnde Seneca, Epistola 21: "Multum est non corrumpi diuiciarum contubernio; magnus ille est qui in diuiciis pauper est." Sed iam tangamus et pauperes. Dicit Augustinus, prima parte sermonum, Sermone 11, super illud Ps., "Tibi derelictus est pauper": "Dicit michi quisque mendicus, debilitate fessus, pannis obsitus, fame languidus, dicit michi: 'Michi debetur regnum celorum. Ego enim similis sum illi Lazaro,'" etc. "'Nostrum genus est, cui debetur regnum celorum, non illi generi qui induuntur purpura et bisso et epulabantur cotidie splendide.' Audi ergo me de hoc quod proposuisti, Domine Pauper. Cum illum sanctum ulcerosum te esse dicis, timeo ne superbiendo non sis quod dicis. Noli contempnere diuites misericordes, diuites humiles; immo diuites pauperes noli contempnere. O Pauper, esto et tu pauper, id est, humilis. Si enim diues factus est humilis, quanto magis pauper debet esse humilis? Pauper non habet unde infletur, diues habet cum quo luctetur. Lege Scripturas, inuenies quod Lazarus pauper fuit; in cuius sinum leuatus est, diues fuit. Et tamen diues iste pauper fuit, quia humilis fuit. Tu dicis: 'Pauper sum sicut Lazarus'; diues iste meus humilis non dicit: 'Diues sum sicut Abraham.' Ergo tu te extollis, ille se humiliat. Quid inflaris, et non imitaris? 'Ego,' inquit, 'pauper leuor in sinum Abrahe.' Non uides quia pauperem diues suscepit? Si superbis contra eos qui habent peccuniam, negas eos ad regnum celorum pertinere, cum fortasse in eis inueniatur humilitas, que in te non inuenitur. Non times ne tibi, cum mortuus fueris, dicat Abraham: 'Recede a me, blasphemasti me'? Admoneamus ergo diuites nostros, quod Apostolus admonuit: 'Non superbe sapere, neque sperare in incerto diuiciarum.'" Hec ille ibidem, sed sparsim. Vide ibi multa de hac materia. Secundo, dico quod diues auarus est mercator inscius, quia totum amorem cordis, totum laborem corporis commutat pro diuiciis que tamen transeunt in momento. Et hoc est quod dicitur, Iob 28: "Diues, cum dormierit, nichil secum auferet; aperiet oculos suos et nichil inueniet." "Diues, cum dormierit," id est, cum mors eius aduenerit; "nichil secum auferet," hoc est nichil asportabit de hoc mundo, quia nichil thesaurizauit in celo; "aperiet oculos suos, et nichil inueniet," hoc est in resurrectione non inueniet ipsum diuitem quod putauerat. Petrus Blesensis, archidyaconus Batoniensis: Bene igitur diues auarus dicitur mercator inscius, quia et "ambitio est tantum symia caritatis. 'Caritas enim paciens est' pro eternis; ambitio patitur omnia pro caducis. 'Caritas benigna est' pauperibus; ambitio diuitibus. Caritas 'omnia suffert' pro ueritate; ambitio pro uanitate. Vtraque 'omnia credit, omnia sperat' sed dissimili modo: Hec ad gloriam huius uite, illa ad gloriam sine fine." Hec ille. Sed dicis: Saltem delectat diuitem quod "magnam pecuniam habet"; et respondet Seneca, libro De remediis fortuitorum: "Hominem illum iudicas? Archa est. Quis erario, quis plenis inuidet loculis? Et iste, quem dominum existimas pecunie, loculus est." Callio: "Multum habet." Seneca: "Vtrum auarus an prodigus sit, nescis. Si prodigus, non habebit; si auarus, non habet. Iste, quem tu felicem admirantibus credis, sepe dolet, sepe suspirat." Callio: "Multi illum comitantur." Seneca: "Mel musce secuntur, cadauera lupi, frumenta formice. Predam sequitur ista turba, non hominem." Hec ille. Tertio, mundi diues est anxius uenator. Ideo dicitur, Eccli. 13: "Sicut lupus communicabit agno aliquando, sic peccator iusto. Que communicatio sancto homini ad canem? Aut que pax bona homini diuiti ad pauperem? Venatio leonis onager in heremo, sic pascua diuitum sunt pauperes." Ecce quod diuitem comparat Scriptura lupo, cani, leoni, pauperem uero agno, homini sancto, et onagro. Diuitem comparauit lupo propter rapacitatem et famem auaricie; cani, propter gulositatem et fetorem luxurie; leoni, propter crudelitatem et tumorem superbie. Pauperem uero comparauit agno propter mansuetudinem et innocentiam; homini sancto, propter uite mundiciam; onagro, propter humilitatem et obedientiam. Karissimi, diuicie sunt que Abraham et Loth diuiserunt (Gen. 13), que Balaam cecauerunt (Num. 24), que Saul inflauerunt (I Reg. 15), que Naboth (III Reg. 21) occiderunt, que Christum prodiderunt (Matt. 26), Ananiam et Saphiram extinxerunt, Symonem Magum perdiderunt (Act. 6 et 8). Et ideo Boecius, immo Philosophia, Libro 2, De consolatione, Metrum 5, exclamat: Heu, primus quis fuit ille, Auri qui pondera tecti Gemmasque latere uolentes, Preciosa pericula fodit? Vnde Augustinus, prima parte sermonum, Sermone 37: "Graue enim pondus illum diuitem ad inferna perduxit, et sarcina grauis usque ad ima depressit. Non enim audierat, 'Venite ad me qui laboratis, iugum meum leue, et sarcina mea leuis est.' Sarcina Christi penne sunt. Hiis pennis ille pauper in sinum Abrahe uolauit." Sed quid? Numquid et tu cupis in sinum Abrahe transuolare? Ecce quid dicit Petrus Rauennatensis, Omelia 8: "Manus pauperis Abrahe sinus est, ubi quicquid pauper accipit, mox reponit. Thesaurus celi est manus pauperis; quod suscipit, ne in terra pereat, reponit in celum. 'Thesaurizate,' inquit, 'uobis thesaurum in celo.' Manus pauperis est gazophilacium Christi, quia quicquid pauper accipit, Christus acceptat. Da igitur, homo, pauperi terram, ut accipias celum; da nummum, ut accipias regnum; da micam, ut accipias totum. Da pauperi, ut des tibi, quia quicquid pauperi dederis, habebis; quicquid pauperi non dederis, habebit alter." Et Omelia 9: "Homo, da in terra pauperi, que tibi uis manere in celo," quo nos perducat. Iuuenalis: Nullum crimen abest facinusque libidinis, ex quo Paupertas antiqua perit. Nota quod istos uersus ponit Augustinus, Epistola 5, uersus finem, et est ad Marcellinum. Ex. 28: "Facient autem uestimenta sancta Aaron fratri tuo et filiis eius, ut sacerdocio fungantur michi." Et cito post: "Facient autem superhumerale de auro et iacincto ac purpura, coccoque bis tincto, et bisso retorta, opere polimito." Item uide pulcras narrationes de castis mulieribus in Ieronymo, Contra Iouinianum, Capitulo 19. Psalmista: "Sedet in insidiis cum diuitibus in occultis, ut interficiat innocentem."  The Works of William Herebert, OFM, ed. Stephen R. Reimer, and the copyright (c) 1987 is held by The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto.!> Sermo 4: Fols. 173r-178r Sermo Fratris W. Herebert in Cena Domini, Oxonie in pulpito Fratrum Minorum. "LAuentur pedes uestri et requiescite sub arbore. Ponamque buccellam panis, et confortate cor uestrum," Gen. 18. Verba sunt ipsius Abraham, patriarche diuinissimi, prophete fidelissimi, hospitis curialissimi, angelos ad conuiuium liberaliter inuitantis. Potest autem pars dictorum uerborum nobis pro antethemate ministrare, hec scilicet: "Requiescite sub arbore. Ponamque buccellam panis, et confortate cor uestrum." Sicut docet Beatus Augustinus, quarto De doctrina Christiana, et Tullius, Rhetorica Secunda, in principio: Conueniens auditorum dispositio consistit in tribus, scilicet in hoc quod sint beniuoli, dociles, et attenti. "Dociles, inquam, ad intelligendum, beniuoli ad audiendum, attenti ad retinendum. Ista uero tria ad perfectionem concurrunt permutatim," sicut dicit Boecius, Libro primo, De disciplina scolarium. Dictis autem modis non sunt dispositi communiter, labore seu uigiliis fatigati, langore seu ieiuniis macerati, torpore seu deliciis occupati. Ne qui igitur dictis modis prepediantur, talibus si qui sint, tria remedia proponuntur in hiis uerbis. Proponuntur, inquam, laboris reclinatorium, amoris inclinatorium, torporis declinatorium. Laboris reclinatorium notatur cum dicitur: "Requiescite sub arbore." Hec arbor crux est. "Crux enim inuenit centrum circuli propositi, et in centro quies. Sic non inuenitur Deus, qui est centrum et quies iustorum, nisi per crucem." Et ideo, quasi de hac arbore, clamat Christus: "Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis," ad uerum scilicet reclinatorium ut sitis dociles auditores. Amoris inclinatorium tangitur cum uobis promittitur: "Ponam buccellam panis." Amor enim et beniuolentia auditorum septima clauis scientie ponitur a Quintiliano, Libro 5, De institutione oratoris. Karissimi, tota die nocteque nisus sum compingere buccellam istam panis, sed reuera incocta et cruda proferetur nisi aduenerit pistor supernus, Spiritus Sanctus, qui eam in clibano cordis et oris coquat igne caritatis; insipida manet nisi condescendat coquus internus, qui eam liniat oleo pietatis; furfurea et tetra manet nisi affuerit Pater eternus, qui eam irradiet lumine ueritatis. Torporis declinatorium indicitur ibi: "Confortate cor uestrum." Torpens enim et tepidus non est aptus auditor doctrine salutaris. Pro uobis igitur et meipso dicam cum diuinissimo Dyonisio, in principio libri De mistica theologia: "Trinitas supersubstancialis et superdea et superbona eiusque Christianorum inspectrix diuine sapientie, dirige nos ad misticorum eloquiorum superincognitum et superlucidum et supremum uerticem," ut scilicet dicam que tibi cedant ad laudem et honorem. "LAuentur pedes uestri," etc., Gen. 18. "Si linguis hominum loquerer et angelorum," immo si cuncta corporis mei membra uerterentur in linguas, non sufficerem ad plenum reuoluere ueneranda misteria, predicanda preconia, presentis sollempnitatis. Attamen, ut summarie colligere ualeo, presentis diei sollempnitas ex quatuor potissime decoratur. Hodie namque fit pedum ablutio, penitentum reconciliatio, Eukaristie institutio, et crismatis consecratio. Et quoniam hodie institutum est sacramentum sacramentorum, ideo, ob sollempnitatem noui sacrificii et propter penitentum reconciliationem, cantat Ecclesia in Missa diei cantica leticie preter "Alleluia," et "Missa sollempnis" dicitur in ministrorum ornatu et concentu. In uerbis igitur propositis presens sollempnitas quadruplici priuilegio figuraliter et allegorice describitur singulariter insignita, que sunt: Documentum exemplaris perfectionis, complementum singularis processionis, sacramentum salutaris refectionis, et hortamentum pugillaris congressionis. Documentum exemplaris perfectionis probat ablutio spiritualis cum dicitur: "Lauentur pedes uestri." Complementum singularis processionis probat pausatio corporalis ibi: "requiescite sub arbore." Sacramentum salutaris refectionis ostendit cibatio liberalis ibi: "ponam buccellam panis." Fulcimentum pugillaris congressionis indicat hortatio uirtualis ibi: "confortate cor uestrum." Et, secundum quatuor predicta, presens festum quatuor nomina sortitur. Vocatur enim "mandatum," propter pedum ablutionem; vocatur "dies remissionis," propter penitentum reconciliationem; vocatur "Cena Domini," propter agni paschalis comestionem et propter Eukaristie institutionem; et uocatur "capitilauium," propter crismatis et olei consecrationem. Nam hodie infancium capita, qui ungendi sunt, lauantur ne obseruatione Quadragesime sordidata ad unctionem accedant. Primo ergo premittitur documentum exemplaris perfectionis cum dicitur: "Lauentur pedes uestri," id est, affectus mentales penitentie lacrimis pro satisfactione, uel pedes corporales pro sancti Christi recordatione, propter quod ipse dicit, Io. 13: "Si ego laui pedes uestros, Dominus et Magister, et uos debetis alter alterius lauare pedes. Exemplum enim dedi uobis, ut quemadmodum ego feci uobis, ita et uos faciatis." "Si ego laui pedes uestros," prebens exemplum me, Deum, humiliando, "et uos," homines fragiles, "debetis alter alterius lauare pedes," uestrum exemplar imitando. Hodie namque lauit Christus pedes discipulorum in exemplum caritatis: "Cum dilexisset," inquit, "suos in finem dilexit eos," Io. 13; in exemplum familiaritatis: "Si non lauero te," inquit, "non habebis partem mecum." In exemplum humilitatis: "Si ego laui pedes uestros, Dominus et Magister," etc. Augustinus, super Io., Omelia 55: "Tanta quippe est humane humilitatis utilitas ut eam suo commendaret exemplo etiam diuina sublimitas, quia homo superbus in eternum periret nisi eum Deus humilis inueniret." Hec ille, et est super hodierno Euangelio. Recte igitur hoc factum antonomastice uocatur "mandatum," quoniam Christus inter omnia sua mandata fortiori inuectione et duriori comminatione precepit hoc obseruari; fortiori inuectione cum dixit: "Si ego laui pedes uestros, et uos debetis," etc.; duriori comminatione cum dixit Petro: "Si non lauero te, non habebis partem mecum." Complementum singularis processionis notatur cum subditur: "Requiescite sub arbore," quod dicitur penitentibus hodie reconciliatis, forma namque reconciliationis hec est: Exit enim pontifex ad ianuas Ecclesie patentes ubi iacent in terra prostrati penitentes, et eos uice Christi uocat ad Domini timorem, ter dicens: "Venite, uenite, uenite, filii, audite me, timorem Domini docebo uos." Proinde genua flectit, eos admonet, eosque reconcilians in Ecclesiam introducit. Arbor autem sub qua requiescere debent penitentes crux est. Et ideo in eorum persona in introitu Misse decantatur: "Nos autem gloriari oportet in cruce Domini nostri Iesu Christi." Tales enim possunt et debent in cruce gloriari quiescereque sub cruce qui penitentiam suam fideliter peregerunt. Sic etiam omne naturaliter motum cum loco suo in quo naturaliter quiescit per uiam incessus sui naturalis facit figuram crucis, propter quod hic dicitur: "Requiescite sub arbore." Crux est granum illud synapis "quod acceptum homo misit in ortum suum, et creuit et factum est in arborem magnam, et uolucres celi requieuerunt in ramis eius," Luc. 13. "Granum synapis," secundum Glossam, "res uilis est et simplex et amari saporis, sed si teritur, uim suam diffundit." Sic crux Christi "primo humilis et abiecta est et, propter scandalum, amari saporis." "Verbum enim crucis pereuntibus stulticia est," I Cor. 1. Sed certe iam creuit in arborem magnam, iam per totum mundum eius uirtus et honor predicatur. Vnde Augustinus, De uerbis Apostoli, Sermone 8: Crux "in fronte figitur ubi sedes est uerecundie ut nullus Christum confiteri erubescat." "In ramis" etiam huius arboris "uolucres celi" requiescunt, uirtuosi scilicet qui uirtutum alis transuolant in celum. Criminaliter autem lapsi, sed iam penitentes, sub hac arbore requiescunt. Est igitur hec arbor magna immo maxima quia, secundum Lincolniensem, De cruce, Sermone 119, "lignum crucis quod sursum tendit columpna est que sustinet Ecclesiam, scilicet triumphantem. Lignum transuersale quasi duobus brachiis sursum leuat penitentes immo totam Ecclesiam militantem. Lignum quod deorsum tendit quasi ueru est quod transfigit et confodit tortuosum serpentem, et predam quam deuorarat euomere et refundere compellit. Arbor ergo crucis Christi sustentat celestia, sursum leuat terrestria, deorsum premit infera. Non est benedictio nisi per crucem; non est uictoria nisi per crucem; nil fugat angelum exterminatorem nisi uirtus crucis." Hec ille. Crux igitur est scala qua lapsus erigitur. Crux est uirga qua uanus corrigitur. Crux est claua qua hostis prosternitur. Crux est carta qua uita describitur: "Iesus Nazarenus, Rex Iudeorum." Crux est tabula qua salus depingitur. Crux est uia qua celum attingitur. Merito ergo penitentibus dicitur: "Requiescite sub arbore"; "sub arbore," inquam, crucis. Sacramentum salutaris refectionis notatur cum subditur: "Ponam buccellam panis." Hic est panis igne Spiritus Sancti coctus in clibano uteri uirginalis. De hoc dicitur in figura, Ruth 2: "Quando hora uescendi fuerit: 'Veni huc, et comede panem, et intinge buccellam tuam in aceto.'" "Veni huc" gressu feruide deuotionis; "comede panem" sacramentalis refectionis; "intinge buccellam tuam in aceto" per recordationem scilicet Dominice passionis. Et hoc est quod clarius tradit Apostolus, I Cor. 11: "Dominus Iesus, in qua nocte tradebatur, accepit panem et gracias agens fregit et dixit: 'Accipite, et manducate; hoc est corpus meum, quod pro uobis tradetur; hoc facite in meam commemorationem,'" Luc. 22. "Accipite," inquit: Ecce liberalem oblationem; "et manducate": Ecce spiritualem coniunctionem. "Hoc est corpus meum, quod pro uobis tradetur": Ecce salutarem redemptionem. "Hoc facite in meam commemorationem": Ecce precordialem impressionem. Qui ergo seipsum nobis ex dilectione contulit a nobis dilectionem requiret. Namque per dilectionem datum est nec melius nec decentius quam per dilectionem rependi potest. Dicit Hugo, De laude caritatis, sententialiter: "O caritas admiranda, tu mediatrix es, auersos concilians, disiunctos socians, Deum humilians, nos exaltans, illum ad ima trahens, nos ad summa erigens. Magnam certe uim habes, O caritas, que de celo Deum ad terras trahere potuisti. Considero Deum ex femina natum, uagientem, in cunis recli--natum," quem hodierna die contueor piscatorum immo peccatorum pedibus incuruatum, Deum hominem nobis in cibum ministratum, Christi sanguinem nobis in poculum propinatum. "Considero tandem osculo traditum, comprehensum, ligatum, flagellatum, spinis coronatum, cruci conclauatum, lancea perforatum. Et tamen cur uel tam indigna uel tam aspera pateretur, si causam querimus, aliam preter solam caritatem non inuenimus. O caritas, humiliasti insuperabilem, inclinasti incommutabilem, ligasti inuincibilem, uulnerasti impassibilem." Mundi Dominum fecisti piscatorum mancipium. Deum nobis in ferculum dedisti. O caritas, quid fecisti? O amor, uicisti. Hodie ergo Christus Dominus consecrauit mensam, celebrauit Missam, dispensauit cenam, sub speciebus sacramentalibus seipso cibans Apostolos et seipsum. Iuxta quod uersus illi dicunt: Rex sedet in cena, turba cinctus duodena, Se tenet in manibus, se cibat ipse cibum. Hodie Christus, geometra peroptimus, dictum illud geometricum uerificauit, scilicet quod duodecim spere tantum nec plures nec pauciores, unam tangunt et includunt. Et hoc est quod dicit sancte memorie Pecham sic inquirens: Unam tangunt bis sex spere. Spera Deus, sic fuere Sperales Apostoli. Partes mundi laterales Lustrant solis uerticales Totidem radioli. Hortamentum seu fulcimentum pugillaris congressionis notatur cum dicitur: "Confortate cor uestrum." Hodie namque mater Ecclesia celitus edocta instituit consecrationem unctionis, uidelicet crismatis consignandorum, olei cathecumenorum, et olei infirmorum. Crismate namque renati confortantur in mundicie nouitate, confirmati in constancie firmitate, ordinati in perseuerancie dignitate. Quibus merito dicitur: "Confortate cor uestrum," quia iam sunt inuncti pugiles ad bellandum. Propter quod Apostolus, II Tim. 2, scribens eidem, dicit: "Tu ergo, fili mi, confortare in gracia, que est in Christo Iesu." "Christus" enim interpretatur "unctus," a quo "Christiani," id est, "uncti," quibus, in confirmationis unctione, Sancti Spiritus septiformis gracia confertur ad robur in pugna. Propter quod sequitur: "Labora sicut bonus miles Christi." Dicatur igitur "lauentur," etc. Et uide quod hec uerba sunt exprobratoria contra sordescentes, et ideo dicitur: "Lauentur pedes uestri." Sunt exclamatoria contra insolentes seu discurrentes: "Requiescite sub arbore." Sunt consolatoria quo ad promerentes: "Ponam buccellam panis"; sunt excitatoria quo ad torpescentes, unde dicitur eis: "Confortate cor uestrum." Circa primum considerandum est quod pedes nostri, id est, mentis affectus et operum effectus, lauandi sunt; ita, quod generalitati criminum correspondeat generalitas locionum, et quia generalitas criminum comprehendit numerum septenarium, ideo adaptare sibi possumus septenarium lauacrum, qui quidem septenarius in Scriptura pulcherrime continetur. In qua fit mentio de locione flaminis, fluminis, sanguinis, lactis, vini, nitri, et butiri, vt scilicet locio flaminis fiat contra fastum superbie, locio fluminis contra estum inuidie, locio sanguinis contra motum iracundie, locio lactis contra nubilum accidie, locio uini contra castrimargiam, locio nitri contra luxuriam, locio butiri contra auariciam. Hec est septenaria locio qua mundatur Naaman leprosus et sic demum perfecte redditur sanitati, IV Reg. 5. Est ergo prima locio flaminis, que facienda est contra spiritum superbie. Nam sicut dicit Gregorius Nazanzenus, in libello De luminibus, siue secundis epiphaniis: "Sicut est Christus et Antichristus, ita--si dici potest--et Antispiritus." Antispiritus dyabolus est qui "rex" dicitur "super omnes filios superbie," Iob 41. Vel etiam ipsa superbia uiciorum omnium regina, de qua dicit Gregorius, Moralia 31: "Ipsa namque uitiorum regina superbia cum deuictum plene cor ceperit, mox illud septem principalibus uiciis, quasi quibusdam suis ducibus, tradit." Hanc describens Hyldebertus, Epistola 33, dicit: "Superbia natione celestis, sublimes appetit mentes, et uelud ad proprios ortus reuolans, in gloriam et puritatem irrumpit hominum, que a gloria et puritate prorupit angelorum. Ea prius in celis, dehinc in terra triumphans, sic angelis innata est, ut ab eis non recederet; sic homines infecit, ut a Deo separaret. Et quasi modicum profecerit, cum angelum deiecit et hominem, adiecit temptare Deum et hominem, ut quem uidebat similis consortem nature, consortem faceret et ruine. Prima hec et ultima pernicies ante omnia uicia superauit, post omnia superatur. Nam postquam fidelis anima de abisso uitiorum emergens salutare uirtutum culmen ascendit, uelut ex insidiis prosilit et occursat elatio, totum domus Domini edificium concussura ad ruinam, quod surrexerat ad consummationem." Hec ille. Contra hanc pestem tam ualidam necessario locio flaminis adhibetur, de qua Ysa. 4: "Omnis qui scriptus est in uita in Ierusalem sanctus uocabitur"; et sequitur: "Si sordem Ierusalem lauerit de medio eius, in spiritu iudicii." Hec est littera Hebreorum. "Scriptus in uita," uel in libro uite, dicitur predestinatus ad uitam. Cum enim tres sint libri, secundum Hugonem, De archa sapientie, liber humane scripture, liber mundane creature, liber eterne geniture, uerbum scilicet Dei Patris et sapientia per quam secundum librum condidit, hoc est totum mundum; hic ultimus singulariter dicitur liber uite, "cuius origo eterna, cuius incorruptibilis essentia, cuius cognitio est uita, cuius scriptura indelebilis, cuius inspectus desiderabilis, cuius doctrina facilis, cuius scientia dulcis, cuius profunditas imperscrutabilis, cuius uerba innumerabilia, et tamen unum uerbum omnia," secundum Hugonem, ubi supra. In hoc libro quicumque scriptus fuerit per eternam predestinationem "sanctus uocabitur," sub hac conditione, scilicet "si sordem Ierusalem," id est, superbiam que uigere solebat in Ierusalem, "lauerit de medio eius," id est, de corde suo, et hoc "in spiritu iudicii," id est, humilitatis. "Spiritu" namque "iudicii" caret omnis superbus. Nam secundum Gregorium, Moralia 34: "Quisquis in se superbie tyrannidem captiua mente susceperit, hoc primum dampnum patitur, quod, clauso cordis oculo, iudicii equitatem perdit." Oritur autem superbia occasionaliter: Quandoque de prosapia, quandoque de scientia, quandoque de collata gracia. Qui autem de gracia superbit, uitam anime in mortem conuertit cum uirtus et gracia sint anime uita. Quando uero de scientia superbia succrescit, tunc lux in tenebras euanescit. Nam pauca nouimus nichilque perfecte scimus, quia nec vnius culicis uel athomi nouimus naturam, cuius probatio est ista: Quia, cum athomus sit corpus dimensionatum, potens est supra se recipere circulum. In circulo autem omnes figure rectilinee describi possunt, et ita sunt in eo infinita subiecta et infinite passiones et infinite conclusiones et, per consequens, scibilia infinita. Item homo ignorans nascitur et quandoque ignorans moritur, puta, si perdat scientiam per infirmitatem. Item qualiter dampnat superba scientia, nota de magistro Parysiensi. Item qui de prosapia superbit de nichilo se extollit, cum de nichilo sit parentum anima et fortassis in inferno dampnata; corpus uero de terra que semper de nichilo est producta, quod etiam corpus iam est putridum uel a uermibus consumptum. Contra superbiam de genere dicit Gregorius Nazanzenus, libro suo De semetipso de agro regresso: "Triplici namque differentia constare ego prosapiam generis puto. Nam illud unum est commune omnium hominum genus, quo ex supernis esse cepimus, secundum quod omnes ex equo nobiles sumus, quoniam quidem ad ymaginem Dei facti sumus; aliud genus est ex carne originem ducens, in quo nescio que aut quanta nobilitatis habenda sit differentia, cuius una est omnibus eademque corruptio; tercium est quod uel uirtute uel nequicia queritur, in quo tanto, ut opinor, quis uel nobilior uel ignobilior erit, quanto aut offuscauerit in se aut excoluerit ymaginem Dei. Huic nobilitati studebit omnis qui uere sapiens est et uere philosophus." Qui ergo in alico predictorum deformis es, "uade in domum tuam, et laua pedes tuos," sicut dixit Dauid ad Vriam, II Reg. 11. "Vade in domum tuam," id est, redi ad conscientiam, et "laua pedes tuos," id est, affectus qui sunt discalciandi per culpe detestationem, lauandi per lacrimosam confessionem, ungendi per uiscerosam deuotionem, et sic uere eris Vrias qui interpretatur "lumen Deum," seu "Dominus incendium meum." Huic locioni correspondet locio que a medicis "pyria" nominatur, et est balneum igneum quo ydropisis curatur. Sic ergo locione flaminis curatur tumor elationis, de qua dicit Iohannes Baptista, Matt. 3: "Qui post me uenit, ipse uos baptizabit in Spiritu Sancto et igni." Antitodum autem contrarium tumori superbie est humilitas que mater est uirtutum sicut econtrario superbia radix uitiorum, vnde Gregorius, Moralia 27: "Quia origo uirtutis humilitas est, illa in nobis uirtus ueraciter pululat, que in radice propria, id est, in humilitate perdurat. A qua nimirum si abscindatur arescit, quia uiuificantem se in intimis humorem caritatis perdit." Huic autem humilitati contra spiritum tumoris spiritualiter suffragatur donum timoris. Sequitur de locione fluminis que sit contra estum inuidie. Et de hac locione dicitur, Io. 13: "Sciens Iesus quia omnia dedit ei Pater in manus et quia a Deo exiuit et ad Deum uadit, surgit a cena et ponit uestimenta." Vbi Augustinus, et est Omelia 55 super Io.: "Locuturus Euangelista de tanta Domini humilitate, prius eius celsitudinem uoluit commendare. Ad hoc pertinet quod ait: 'Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus et quia a Deo exiuit et ad Deum uadit.' Cum illi ergo Pater omnia dedisset in manus, ille discipulorum non manus, set pedes lauit; et cum se sciret a Deo exisse, et ad Deum pergere, non Dei Domini, sed hominis serui impleuit officium." Vnde sequitur: "Et cum accepisset lintheum, precinxit se. Deinde misit aquam in peluim et cepit lauare pedes discipulorum" suorum. "Passurus igitur exicia, premisit obsequia." Quibus suos discipulos docuit inuidiam declinare, contra quam ualent benefica obsequialitas, cautissima humilitas, solidissima ueritas, et perfecta caritas. De obsequio dicit quidam sapiens: "Expeditissima uia ad graciam sine inuidia est omnibus obsequi et neminem ledere." De humilitate et ueritate dicit Augustinus, secundo De trinitate: "Dentem caninum uel euitabit cautissima humilitas uel retundet solidissima ueritas." De perfecta caritate dicit Gregorius, Moralia 5: "Plena mors liuoris est, perfectus amor eternitatis." Celebre tamen prouerbium est, quia "sola miseria nescit inuidiam." Fertur namque Plato, cum ei condiscipuli inuiderent, Socratem interrogasse qua ratione posset inuidiam hominum declinare. Cui Socrates: "Esto," inquit, "Tersites," quasi diceret: "Esto miserrimus et despectissimus sicut fuit Tersites, et sic hominum inuidiam effugies." Signa uero inuidie ponit Gregorius, Moralia 5: "Color quippe pallore afficitur, oculi deprimuntur, mens accenditur et membra frigescunt, fit in cogitatione rabies, in dentibus stridor." Quoniam inuidia est arbor cuius radix est superbia, truncus maliuolencia; rami, rancor et odium; folia, detractio et mendacium; fructus, dolor et gaudium quod non prouocat nisi dolor alienus. Contra huiusmodi incendium ualet aqueum, id est, mite refrigerium pietatis. Tercia locio est sanguinis et habet fieri contra motum iracundie. De hac locione dicitur, Apoc. 1: "Dilexit nos et lauit nos a peccatis nostris in sanguine suo," vbi "haymo," id est, sanguinem sue passionis, uertit in misterium ablutionis. Et secundum Hugonem Expositorem ibidem: Vt perfecta foret ablutio, sanguinem fudit sub numero senario. In circumcisione enim fudit sanguinem germinalem; in sudatione, sanguinem uisceralem; in flagellatione, sanguinem intercutaneum seu superficialem; in coronatione capitis ubi uigent sensus, sanguinem animalem; in terebratione manuum et pedum, sanguinem naturalem; in lanceatione, sanguinem uitalem, de quo in Io.: "Vnus militum lancea latus eius aperuit, et continuo exiuit sanguis." Et quia sanguis de se est calidus et aqua de se est frigida, ut balneum nostre ablutionis foret temperatum, exiuit simul et aqua. Vnde ibi dicitur: "Exiuit sanguis et aqua"; unde, quia macula sanguinis optime sanguine mundatur, secundum illos uersus: Stillas ymbre laues, oleumque liquore fabarum, Atque cruore cruor. Sequitur quod ira, que maxime sitit sanguinem, conuenientissime Christi sanguine mundatur. Qualiter autem ira pro nichilo sanguinem fundere siciat, Seneca declarat per exemplum, vnde refert quod quidam iudex condempnauit militem accusatum de morte commilitonis eo quod essent duo in uia et vnus rediit altero moram faciente, vnde putabatur quod rediens socium occidisset. Et cum centurio, post latam sententiam, uideret illum militem redire pro quo fuerat alter iudicatus, ambos ad iudicem reduxit. Iudex, uero iratus, primo dixit: "Iubeo te interfici, quia dampnatus es." Secundo dixit: "Et te similiter, quia causa mortis commilitonis fuisti." Tercio dixit: "Et te iubeo similiter interfici, quia occidere militem minime obedisti." Vnde secundum Gregorium, libro Moralia 5: "Per iram sapientia perditur, ut quid quoue ordine agendum sit omnino nesciatur, sicut scriptum, Eccl. 7: 'Ira in sinu stulti requiescit.'" Sed contra effrenatum motum iracundie iuuat scientiale studium uel donum scientie. Et nota quod iracundus dici potest "dyaboli caminus." In isto camino ignis ire operantur tres fabri. Primus est superbia que exsufflat folles tumidorum uerborum. Secundus iracundia que tenet ferrum duricie cordis forcipe inueterati rancoris. Tercius est contumelia que assidue cudit minis, opprobriis, et contumeliis. Qui omnes uno uersu continentur: Flat Steropes, Brontesque tenet, cuditque Piragmon. De quolibet illorum potest dici illud Eccli. 11: "Attende tibi a pestifero, fabricat enim iniqua." Contra autem effrenatum ire impetum. Quarta locio est lactis que fieri habet contra nubilum accidie. Nam per "lac" intelligitur "doctrina legis," secundum Rabanum, De naturis rerum, Libro 1, Capitulo 2. Vnde de illo qui hac doctrina imbuitur dicitur, Can. 5: "Oculi eius sicut columbe super riuos aquarum, que lacte sunt lote et resident iuxta fluenta plenissima." "Columbe super riuos aquarum" residentes, et in eis umbras auium rapacium desuper uolitancium contuentes, diligenter et fortiter precauent insidias earundem. Sic certe mentes fidelium in doctrina legis et fidei solidate in aqua (hoc est in Scriptura Sacra) temptationes et astucias precauent inimici. Significat enim aqua Scripturam Sacram, quia aqua abluit immundos, reficit sitibundos, reficit uisuales radiolos, et sine labore deducit fatigatos. Sed accidia, secundum Gregorium, Moralia 31, est tristicia anime qua non inuenit nec in alio quo gaudeat. Vnde nichil sibi spirituale sapit, sed tristis et frigida torpescit; hanc autem expellit lacteum studium Scripture. "Qui enim addit scientiam, addit et laborem," quem accidia recusat. Confert autem plurimum donum fortitudinis taliter laboranti. Quinta locio est butiri que habet referri contra auariciam ut, scilicet contra ariditatem temporalis affectionis, correspondeat pinguedo superne deuotionis. Dicat igitur auarus, aliqualiter suam uirtutum penuriam recognoscens; dicat illud Iob 29: "Quis michi tribuat, ut sim iuxta menses pristinos quando erat Omnipotens mecum, et in circuitu meo pueri mei; quando lauabam pedes butiro, et petra fundebat michi riuos olei?" Quis michi det, inquit, "ut sim iuxta dies" anti, scilicet in quibus habui temporalium prosperitatem cum uite innocentia et protectione diuina, qua carent auari. Vnde subditur: "Quando erat Omnipotens mecum, quando lauabam pedes meos butiro," scilicet quando, frequencia bonorum operum, mundaui omnem tortuositatem cogitationum quando opera misericordie affectum auaricie superabant. Et considera quod "amator mundialium assimilatur esurienti qui, querens saturari dulcedine suauissimi fructus, intrat ortum in quo sunt arbores fructus optimos in cacuminibus ferentes, quorum fructuum umbre proiciuntur inferius super spinas, et tribulos, et urticas. Ingressus autem in ortum, uidens has umbras, inani manus apprehensione et oris morsu nititur umbram apprehendere et deglutire, suamque esuriem inde saturare, reperitque in apprehendendo et mordendo, pro suauitate, dolores et punctiones. Sic omnes transitorie dulcedines et suauitates umbre sunt bonorum permanencium, que bona stabilia sunt sicut fructus in arboris summitate; dumque has transitorias suauitates sectamur, pro eis punctiones apprehendimus. Et si aliquid rationis in nobis uigeret, deberemus per umbram reminisci rei cuius est umbra, et excitari ad sectandam rei solidam suauitatem, non umbre pungentem inanitatem." Hec ille. Et tamen mundi sapientes stultos eos iudicant qui umbram hanc paruipendunt. Sed quid Paulus? "Stultam," inquit, "fecit Deus sapientiam huius mundi." "Quia nec prius potest quis sapiens effici apud Deum, nisi stultus fiat in hoc mundo," sicut dicit Gregorius Nazanzenus, in libro De semetipso de agro regresso. Et addit statim: "Sed paupertatem et penuriam exprobrabunt" scilicet mundi sapientes. "Iste sunt diuicie mee, istud me non solum gloriantem, sed et arrogantem me facit. Videor enim michi hoc audire ab inimicis quia uestigiis illius incedam, qui propter nos pauper factus est cum diues esset. Atque utinam exuere me possem etiam istis pannulis, quibus circumdari uideor, ut nudus effugerem spinas seculi, que retinent et reuocant pergentes ad Dominum. Vtinam autem graue, graue etiam istud corporis indumentum cicius deponerem, ut leuiori induerer et puriori. Patria ac domo fugitiuos uocabunt: Parua de nobis senciunt, uere iniuriosi sunt." Hec ille. "O igitur angustas inopesque diuicias, quas nec habere totas pluribus licet et ad quemlibet sine ceterorum paupertate non ueniunt," dicit Boecius, secundo De consolatione, et addit in fine eiusdem Prose: "Tu igitur, qui nunc contum gladiumque sollicitus pertimescis, si uite huius callem intrasses uacuus uiator coram latrone cantares. O preclara opum mortalium beatitudo, quam cum adeptus fueris securus esse desistis." Nam sicut dicit Gregorius, Moralia 15: Auarus "hinc inde insidiatores metuit atque hoc se perpeti quod ipse fecit aliis pertimescit. Formidat potenciorem alterum ne sustineat uiolentum; pauperem uero cum conspicit, suspicatur furem. In hiis itaque omnibus quia timor ipse pena est, tanta infelix patitur quanta pati timet." Hanc iuuat donum sapientie. Sexta locio est vini que habet referri contra castrimargiam vt, scilicet contra precipicium sue improuisionis, correspondeat deliberatum moderamen discretionis. Vinum enim moderate sumptum temperatiuum et moderatiuum est passionum. Vnde Lincolniensis, Sermone 73, et capit ab Ambrosio: "'Vinum sobrie potatum sanitatem dat et auget prudenciam.' Vnde Eccli. 31: 'Equa uita hominibus uinum; si bibas illud moderate, sobrius eris.'" Qui uero sobrius est cum Iuda "lauabit in vino stolam suam et in sanguine uue pallium suum." "'Pallium' enim omnia reliqua uestimenta includens est iusticia que omnes continet uirtutes cuius quasi penula suauis et delicata est hylaritas bene operandi," secundum Lincolniensem, Sermone 40. Hec ergo stola, hoc "pallium," in vino illo mitti debet de quo Saluator, Marc. 2: "Vinum nouum in utres nouos mitti debet," per quod vinum gracia Spiritus Sancti accipitur. Iuuat igitur spiritualiter donum consilii, quia "nullus palmam certaminis apprehendit," nisi qui prius gulam uicit, dicit Gregorius, Moralia 21. Inmoderacio cibi et potus dispensatricem omnium officiorum, temperanciam, abigit. Ea impellente, fit homo ad audiendum tardus, uelox ad loquendum, et uelox ad iram; fit ad libidinem pronus et ad queuis flagicia preceps. Potus enim animum a curis redimit, soluit mentem, conceptam leticiam dissimulare non potest, prorumpit in cantica, et ab eis in libidinem uergit. Hanc iuuat donum sapientie. Septima locio est nitri et habet referri contra luxuriam, ut contra eius putredinem correspondeat salsedo afflictionis. "Natura enim nitri non multum distat a sale, habet enim uirtutem salis et similiter oritur canescentibus siccitate litoribus," secundum Ysidorum, Libro 16, Capitulo 2. Sic et corpore siccato per abstinenciam, luxuria marcescit. Verum quamuis locione nitri materialiter albescant panni, non tamen mens per hoc interius mundatur nisi adhibeatur nitrum spirituale, salsedo uidelicet interne compunctionis. Ideo dicitur Ier. 2: "Si laueris te nitro," scilicet corporali, "et multiplicaueris tibi herbam borith," que habet uim eandem quam habet nitrum, "maculata es in iniquitate tua coram me, dicit Dominus." Sensus est, licet hominibus munda uidearis sicut uestimenta que nitro et borith lauantur, in meo tamen conspectu non es immaculata, qui noui conscientias singulorum, donec nitro mentali a spurcitia libidinis abluaris, de qua scribit Aristotiles in Epistola ad Alexandrum: Luxuria "proprietas est porcorum a qua, si caueris, grandis erit tibi gloria; si exerceas, bestiarum imitator es." Sequitur: "Crede," inquit, "michi indubitanter quod libido destructio est corporis, abreuiatio uite, corruptio uirtutis, legis transgressio, et mores generat femineos." Hec ille. Vnde Valerius ad Rufinum narrat quod "Patuuius quidam nomine flens ait Arrio uicino suo: 'Amice, arborem habeo infelicem in orto meo, de qua se prima uxor mea suspendit, et postmodum secunda, et iam nunc tercia.' Cui Arrius: 'Miror te in tantis successibus lacrimas inuenisse.' Et iterum: 'Dii boni, quot dispendia ter arbor illa suspendit.' Et tercio: 'Amice, dede michi de arbore surculos quos seram.'" Quantum autem castitas ad sapientiam disponat patet in Gregorio Nazanzeno, de quo narrat Rufinus in Prologo Apologetici eiusdem Gregorii, quod "cum philosophie studiis apud Athenas floreret, uidit per soporem sedenti sibi et legenti duas decoras satis dextra leuaque feminas consedisse. Quas ille castitatis instinctu oculi uigore respiciens que nam essent et quid sibi uellent percunctabatur. At ille eum familiarius et ambiciosius conplectentes aiunt: 'Ne moleste accipias, iuuenis, note tibi satis et familiares sumus--altera enim ex nobis Sapientia, altera Castitas dicitur--et misse sumus a Domino tecum habitare, quia iocundum nobis et satis mundum in corde tuo habitaculum preparasti.'" Vnde de uirginitate sic scribit Hyldebertus, Epistola 38: "Virginitas, curarum silencium, pax carnis, uitiorum redemptio, uirtutum principatus. Virginitas maritalis ignara negocii, non labores puerpere, non noui partus spurcicias experitur. Virginitatis autem reflorationem sperare, nature obliuio est." Nulla igitur nitri locio uirginitatem reformat, et si reddat sanctitatem. Et hanc iuuat donum purificantis intellectus. "Sedendo namque et quiescendo fit anima sapiens et prudens," septimo Phisicorum. Pedes subditorum a prelato, pedes auditorum a magistro, pedes laycorum a presbitero. Augustinus, prima parte sermonum, Sermone 3, et habet hec scala quatuor gradus ibidem. In Ps.: "Reges eos in uirga." Hoc igitur sacramentum est "lignum uite in medio Paradysi." Et considera quod tres sunt Paradysi, et tria ligna uite ita quod in singulo singulum, secundum Hugonem, De archa sapientie. "Primum lignum est arbor illa materialis, quam produxit Deus de humo, cuius fructum ne post peccatum tangeret homo, eiectus est de Paradyso. Secundum est Dominus Iesus Christus, qui secundum formam assumpte humanitatis in medio Ecclesie sue, quasi 'lignum uite in medio Paradysi' plantatus est, et perseuerat in sacramento, de cuius fructu quisquis digne manducare meruerit, uiuet in eternum. Tertium est lignum uite, quod plantatum est in illo inuisibili Paradyso (sapientia Dei), cuius fructus cibus est beatorum angelorum. Secundum et tertium unum est lignum uite. Sed ad tertium creatus fuit homo, a primo eiectus est homo, per secundum reuocatur homo." Item de superbia dicit Hyldebertus, Epistola 38, prope finem: "In celo nimirum nata est superbia, sed uelud immemor qua inde uia ceciderit, illuc ultra redire non nouit. Ea de supernis corruens, et parentans in terris, omnibus suis apud inferos eternam pepigit mansionem. Ipsa ex purissimis et simplicibus orta substanciis, puros adhuc animos inquietat, ausa uictoriam sperare de homine, que de angelo triumphauit." Lauit ergo discipulorum pedes in exemplum humilitatis. Augustinus, secunda parte sermonum, Sermone 23, et est de penitencia: "In rebus quippe uisibilibus, ut excelsa quisque contingat, in excelsum erigitur: Deus autem cum omnium sit excellentissimus, non elatione, sed humilitate contingitur." Item Augustinus, Epistola 38, scilicet in rescripto ad Dyoscorum, sic ait: "Vicia quippe cetera in peccatis, superbia uero etiam in rectis timenda est, ne illa, que laudabiliter facta sunt, ipsius laudis cupiditate perdantur." Alanus, De planctu nature, in metrico "Ne te gulose": Calcare si uis colla superbie, Flatus tumoris, fulmina spiritus, Pensa caduce pondus originis, Vite labores, mortis apocopam. Vnde in ympno presentis temporis dicitur: Vt nos lauaret crimine Manauit unda sanguine.  The Works of William Herebert, OFM, ed. Stephen R. Reimer, and the copyright (c) 1987 is held by The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto.!> Sermo 5: Fols. 178v-179v "HOmo, cum in honore esset, non intellexit. Comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis," Ps. 48. Sicut dicitur, in Prologo Almagesti: "Qui in dignitate sua multum extollitur, in amissione sua multum deprimitur." Istud manifestum est, et per Sacram Scripturam et per notam figuram. Per Scripturam, primo, sic Prou. 16 dicitur: "Contritionem precedit superbia, et ante ruinam exaltabitur spiritus." Et ratio est, nam qui humilis est deprimi non potest; qui iacet in terra non habet unde cadat. Item in Anglico prouerbialiter dicitur: "Prute geth to uore and shome cometh after." Item ad hoc habemus apertam figuram de Lucifero, Ysa. 14: "Quomodo cecidisti, Lucifer, de celo qui mane oriebaris? Corruisti in terram, qui uulnerabas gentes? Qui dixisti in corde tuo: 'In celum conscendam, super astra celi exaltabo solium meum,'" etc. "Verumptamen ad infernum detraheris, in profundum laci." Sic primus parens noster, extra Paradysum creatus, in Paradisum translatus, et cunctis animantibus prelatus, cicius intumescens et inflatus ab honore primario, turpiter deiectus est. Et hoc est quod in themate declaratur cum dicitur: "Homo, cum in honore esset, non intellexit," etc. Super quo uerbo dicit Crisostomus, in sermone quodam de Ascensione, sic: "Peius est hominem iumentis comparari, quam iumentum nasci." Et hoc probat sic: "Nam naturaliter non habere rationem tolerabile est. Sed uerum hominem ueraque ratione decoratum irrationali nature comparari uoluntatis crimen est." In quibus uerbis humani generis per lapsum primi parentis monstruosa transformatio, luctuosa degradatio, et uitiosa deformatio, describitur manifeste; quam probant dignitas primaria, orbitas nepharia, et uilitas plenaria. Dignitas enim primarie institutionis notatur cum premittitur: "Homo, cum in honore esset"; orbitas nepharie excecationis, cum additur: "Non intellexit." Glossa: Id est, "non intelligibiliter egit." Vilitas plenarie prostitutionis seu deformationis notatur cum subditur: "Comparatus est iumentis," etc. Vel reducendo hec tria membra ad duo: Dignior sublimatio in creatione notatur cum dicitur: "Homo, cum in honore esset"; et uilior degradatio in deformatione cum additur: "Non intellexit. Comparatus est iumentis," etc. Circa primum principale, sciendum quod dignitas creationis relucet in quatuor, scilicet quod primus homo fuit indeceptibilis cognitione, indissolubilis corruptione, indepressibilis afflictione, insubicibilis prelatione. Sed quia, in tanto honore constitutus, "non intellexit," id est, "non intelligibiliter egit" dum peccato consensit, iumentis insipientibus similis est effectus. Nam factus est ad modum iumentorum: Cognitione deceptibilis, desitione corruptibilis, afflictione depressibilis, et subiectione contemptibilis. Igitur, primo, creatus est homo indeceptibilis ratione. Nam Gen. 1 dicitur, in persona Patris ad Filium et Spiritum Sanctum, "Faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram." Hec autem consignatio ymaginis non attenditur in membris, lineamentis, coloribus, et figuris, sed in trinitate memorie, intelligencie, et uoluntatis, que sunt tres potencie unius anime sicut tres persone, Pater, Filius, et Spiritus Sanctus, sunt uel una essentie diuinitatis. Habebat igitur homo in intellectu limpitudinem, in affectu rectitudinem, et in memoria firmitudinem. Sed statim cum peccauit, uulneratus est in tantum quod intellectus factus est umbratilis, affectus curuabilis, et memoria labilis. Item ante peccatum potens erat non deici siue non decipi, potens non subici, et potens non mori. Sed per peccatum addictus est necessitati deceptionis, pronitati transgressionis, necessitati corruptionis, et calamitati subiectionis, non solum creaturis sed etiam peccato, "quia qui facit peccatum, seruus est peccati," Io. 8. Magnus igitur honor fuit homini collatus cum sigillo trinitatis sic fuit consignatus. Sed "heu, heu, diruptum est sigillum," sicut dicit Bernardus in sermone de Natali, "Magna opera Domini," etc. Accessit enim fur et "latro fregitque recens adhuc sigillum. Mutata est similitudo diuina; 'comparatus est miser homo iumentis insipientibus, et similis factus est illis.' Superuenit enim falsarius, qui inexpertis sigillum promittens melius, ue, ue! fregit quod erat manu diuinitatis impressum. 'Eritis,' inquit, 'sicut dii, scientes bonum et malum.' O maliuole, O maligne! ad quid eis huius similitudo scientie? Sint certe sicut dii, recti, iusti; ueraces sint, sicut Deus, in quem peccatum cadere non potest. Hoc quippe sigillo stante, stabit hec similitudo. Iam experimur miseri, quid nobis persuaserit uersucia dyabolice fraudis. Fracto namque sigillo," hoc ipso uulneratus est miser homo et semiuiuus relictus, iuxta parabolam Saluatoris, Luc. 10. Ante enim habebat duplicem uitam, scilicet nature et gracie; duplicem ymaginem, scilicet creationis et gratificationis; duplicem immortalitatem, scilicet anime et corporis, saltem posse non mori; duplex dominium, scilicet super se et super cuncta animalia. Sed per peccatum amisit uitam gracie, relicta uita nature; amisit ymaginem gratificationis, relicta ymagine creationis; amisit immortalitatem corporis, relicta immortalitate anime; amisit dominium super animalia, relicto multum imperfecto dominio sui, quia adhuc sensualitas repugnat. Ve ergo misero iumento, homini dico, quod iam prius non erat qui diceret ei: Quid superbis, terra et cinis? Vnde in vituperium hominis stolidi dicitur, Iob 12: "Interroga iumenta, et docebunt te." Quomodo autem doceant, dicitur Ysa. 1: "Cognouit bos possessorem suum, et asinus presepe domini sui; Israel autem non me cognouit," id est, michi non obediuit, quasi diceret: Bruta animalia consuetudine uel natura absque ductore ad suos dominos redeunt, miserum uero hominem iam iumento peiorem, nec ratio, nec natura, nec consuetudo, nec beneficia ad Dominum Deum suum attrahere possunt. (Hic introducatur hystoria de Nabugodonosor et de transformacione sua, sicut habetur Dan. 4, et tractetur hystoria seriose. Homini igitur in iumentum deformato debet adhiberi frenum.) Sunt autem duodecim que ipsum refrenant a peccato que in hiis uersibus continentur: Dogmate, laude, minis, donis, ratione, flagellis, Claustro, pauperie, uirtute, labore, pudore, Exemplis socii, frenamur ne pereamur. Secundo, fuit homo creatus in magno honore quia indissolubilis corruptione. "Inspirauit enim Deus in faciem eius spiraculum uite, et factus est homo in animam uiuentem." Ex hac autem immortalitate potens erat homo non mori, non corrumpi, non perire, non infici, non interfici. Si enim homo non peccasset, nullum uenenum nociuum fuisset. Nichil enim amisisset, nisi prius Deum perdidisset. Si enim anima Deo perfecte adhesisset, numquam pena separationis ei infuisset. Nisi precessisset culpa transgressionis, numquam intrasset angustam portam corruptionis, sed post terminos decretos a Dei prescientia, uirtute diuina transisset ad brauium fruitionis. Quia igitur, O miser homo, cum in honore esses, honorem tuum non intellexisti? Secuta est corporis et anime separatio, mortis afflictio, subita et improuisa consumptio, putrefactio, incineratio, et resolutio more iumentorum. Vnde Eccl. 3 dicitur: "Vnus interitus est hominis et iumentorum, et equa utriusque conditio. Sicut moritur homo, sic et illa moriuntur." Atque utinam non peius quam iumenta homo miserrimus moreretur. Pecus quippe, quod iudicium non habet, ad Iudicium non ueniet, et per consequens ad supplicium non descendet. Homo uero, hic uiuens ut iumentum, ad sempiternum descendet tormentum ubi sine fine denuo morietur. Vnde quidam sapiens in Inferni pictura hos uersus patenter exarauit: Hic que uita? mori. Que spes? superesse dolori. Que lex? flere licet. Que causa? superbia dicet. Anglice sic: What lyf ys er her? e lyf her ys deye. What hope ys er her? Of lyf, uor deth dreye. What lawe ys er her? Euer woep in eye. What skyl ys er her? at shal prute wreye. Et nota quod, cum triplex sit uita, scilicet nature, gracie, et glorie, tamen, prothdolor, natiuitatis nature comes, est originalis culpa, adeo ut non nascatur quis natiuitate naturali nisi cum morte spirituali. Nec obicias michi Iacob et Iohannem Baptistam et Mariam, Nicholaum, et Remigium, quia priuilegia paucorum communem legem non faciunt. Mortem, prothdolor, incurrit anima antequam corpus nascatur. Cum enim creatur anima et infunditur corpori, reatum incurrit originalis culpe, et dum incipit esse, moritur. Cum autem nascitur quis gracie, moritur in ipso reatus mortalis culpe. Natiuitatis uero glorie comes est mors naturalis, et sanctorum obitus natalicia sunt eorundem.  The Works of William Herebert, OFM, ed. Stephen R. Reimer, and the copyright (c) 1987 is held by The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto.!> Sermo 6: Fols. 181v-184v "In carne sua stare fecit testamentum," Eccli. 44. Fructuosa diuini uerbi predicatio a duobus describitur in clausula premissa que sunt ueritatis documentum et probitatis fulcimentum. Veritatis documentum notatur ibi "testamentum." Ideo dicitur, Eccli. 11: "Sta in testamento tuo et in illo colloquere et in opere mandatorum tuorum ueterasce." Probitatis fulcimentum notatur ibi "stare fecit in carne sua," vbi consideretur quod, inter auditores uerbi Dei, quidam faciunt illud stare tantum in aure, quidam interius tantum in mente, et quidam in carne quia, quod mente conceperunt, opere perficiunt. Isti dicere possunt cum Apostolo, Ad Gal. 2 F: "Quod autem nunc uiuo in carne, in fide uiuo Filii Dei, qui dilexit me et tradidit semetipsum pro me. Non abicio graciam Dei." "IN carne sua stare fecit testamentum," Eccli. 44. Quoniam celebritas huius uenerande solempnitatis ex quatuor integratur, que sunt Octauus Dominice "Natiuitatis, effusio sacrati sanguinis, impositio noui et salutiferi nominis, et signaculum circumcisionis," conueniens fuit ut hec tam preclara festiuitas in anni primordio poneretur. Nam ex hoc accidit quod sicut, considerantes temporis inicium, cernimus mirandum spectaculum creationis, sic etiam, contuentes mentaliter anni principium, multo mirabilius, iocundius, et utilius habemus spectaculum nostre recreationis. Lincolniensis, in collatione quam fecit fratribus Oxonie in Vigilia Natiuitatis Domini: "In spectaculo namque creationis conspicitur Creator faciens creaturam; in spectaculo uero recreationis conspicitur Creator factus creatura. Ibi conspicitur Deus faciens hominem, hic conspicitur Deus factus homo; ibi faciens omnem carnem incircumscriptus et indiuisus, hic factus caro circumcisus." Nempe quem uidemus in inicio mundi loco incircumscriptum, sua immensitate cuncta continentem, celi potestatibus imperantem, celum rapido turbine uersantem illudque palmo ponderantem, terram tribus digitis appendentem, elementa numeris colligantem, auroram et solem fabricantem, se cibo solido angelos pascentem, speculamur hodie in anni principio carne circumcisum, pre paruitate contentum presepis angustia, imperatum humili puella, huc illucque versatum cunarum rotamine, ponderatum palmo inbecillis femine, et digitorum eius suspensum leui molimine, panniculorum et fasciarum colligatum uolumine, hominis fabri subditum tutele, et uirginis premodico saciatum lacte. Quamuis igitur uerba thematis, secundum sensum hystoricum, dicta sint de fideli Abraham quantum ad circumcisionis inchoationem quia sibi primo datum est preceptum circumcisionis, secundum tamen sensum allegoricum conuenienter dici possit de persona nostri redemptoris quantum ad eiusdem ritus cessationem et legis gracie inceptionem. Nam sicut ait Damascenus, libro suo Sententiarum, Capitulo 97: "Dominus ut impleret legem, uoluit circumcidi, et omnem legem et Sabbatum obseruauit, ut legem sisteret et impleret." Hunc igitur, mediatorem nostrum, nobis commendant in uerbis propositis, incentiuum amoris uiscerosi et exclusiuum timoris onerosi. Amoris incentiuum ostendit germanitas nature, quod notatur cum premittitur: "In carne sua." De hoc exponi potest dictum Dauid Regis, II Reg. 19: "Hec," inquit, "dicetis populo: 'Fratres mei uos, os meum et caro mea uos.'" "Fratres" dicitur quasi "fere alter," uel quasi "ferens alterum," quod est indicium amoris. Vnde sequitur: "Et inclinauit cor omnium uirorum Iuda quasi uiri unius." Timoris exclusiuum portendit austeritas figure, figure, inquam, cessantis, quod notatur cum subditur: "Stare fecit testamentum." Vnde Ad Gal. 4: "Scriptum est enim quoniam Abraham duos filios habuit: Vnum de ancilla et unum de libera. Sed qui de ancilla, secundum carnem natus est"; Glossa: Quia "iuuencula de sene solet concipere." "Qui autem de libera, per repromissionem"; Glossa: Et "non secundum uim carnis," scilicet "ut uetula" et "sterilis de uetulo" conciperet "sed per operationem Dei, qui promisit." Sequitur: "Hec enim," scilicet ancilla et libera, "sunt duo testamenta: Vnum quidem in Monte Syna, in seruitutem generans"; Glossa: "Quia pro timore seruiebant" Iudei. Sequitur: "Illa autem, que sursum est Ierusalem, libera est, que est mater nostra," quasi diceret: "Hec," id est, "synagoga timore uel sub peccato seruit," sed illa "que sursum est," id est, "Ecclesia de gentibus congregata que cum Domino gaudet in spe," "libera est" "quia diligit et ex amore seruit." Circa primum, est aduertendum quod ad amorem nostri medici maxime nos allicit conformitas nature, que notatur cum dicitur: "In carne sua," quoniam in ea et de ea nostram confecit medicinam; et planum est quod ille medicus merito pacientis amorem sibi maxime uendicaret, qui de proprio corpore medicine uasculum et de proprio cruore antidotum languido prepararet, verum quia "omnis curatio aut ex contrariis aut ex similibus adhibetur," sicut dicit Ysidorus, Ethimologiis, Libro 4, Capitulo 9. "Ex similibus, sicut ligamentum rotundum rotundo uulneri, et oblongum oblongo coaptatur. Ex contrariis uero sicut frigidum calido, et siccum humido curatur." Vt medicus noster apciori ligamine uulnera nostra alligaret, uniuit sibi habitum nostre humanitatis; et ut efficacius uirus nostrarum cupidinum a nobis expelleret, gustare uoluit antitodum dure penalitatis. "Antitodum enim Grece, Latine dicitur ex contrario datum." Vnde bone memorie Pecham: Hic lupinis morsibus, Propriis doloribus, Adhibens tutelam, De cruore proprio Morbidis opilio Preparat medelam. Hic autem est aduertendum quod omnis morborum curatio sub triplici genere continetur, que sunt "dieticum, farmaticum, et cyrurgicum," sicut dicit Ysidorus, Libro 4, Capitulo 9, et Iohannicius in Ysagogis suis. "Dieta enim," sicut dicunt, "est legis et uite obseruatio, farmatica est medicamentorum curatio, et cyrurgia est ossis consolidatio uel carnis incisio." Has autem tres partes medicine Christus in suo corpore pro nobis pertulit, ut nos a nostris doloribus plenissime curaret, et sic amorem nostrum sibi totaliter uendicaret. Nam cyrurgie acerbitatem expertus est in circumcisione, diete tenuitatem in temptatione, scilicet in deserto ieiunans, farmacie asperitatem in expiratione, quando scilicet dederunt ei acetum cum felle mixtum. O bone Iesu, quis tibi, sic mutilato, sic dietato, sic potato, rependit uicissitudinem amoris et compassionis? Certe, dulcissime Iesu, omnis, ut ita dixerim, creatura aut tibi congaudet nascenti aut tibi compatitur pacienti, excepto solo homine ingrato pro quo hec omnia pertulisti, etc. Considerandum ergo quod cyrurgia quam pertulit Christus hodierna die resecare debet in nobis gibbum superfluarum diuiciarum, gibbum furentis auaricie; sua dieta tenuis curat luxum castrimargie seu fetentis luxurie; sua farmacia curat fumum tumentis superbie. De primo dicitur, Gen. 17: "Masculus, cuius prepucii caro circumcisa non fuerit, delebitur anima illa de populo suo, quia pactum meum irritum fecit." Glossa, super illud Io. 7, "et in Sabbato circumciditis hominem," dicit: Circumcisio "signat baptisma, quo peccata dimittuntur, et cor a cupiditatibus spoliatur." Sicut igitur Christus in carne, ita et nos in spiritu necesse est circumcidi, "radix enim omnium malorum est cupiditas," sicut dicitur I ad Thim. 6, super quo uerbo dicit Gregorius, Moralia 15: "Cui ergo dominari cupiditas dicitur, subiectus proculdubio malis omnibus demonstratur," propter quod dicit Apostolus, ubi prius: "Qui uolunt diuites fieri, incidunt in temptationem et in laqueum dyaboli et desideria multa inutilia et nociua, que mergunt homines in interitum et perditionem." Vnde sequitur: "Tu autem, O homo Dei, hec fuge," non solum propter mala predicta, sed etiam quia quisquis es qui sectaris auariciam, consequi non poteris ueram sapientiam. Est enim paupertas una de clauibus que ad scientiam nos introducit. Vnde Hugo de Sancto Victore in suo Didascalicon, Libro 3, et Policraticon, Libro 7, Capitulo 14: Mens humilis, studium querendi, uita quieta, Scrutinium tacitum, paupertas, terra aliena, Hec reserare solent multis obscura legendi. "Quibus Quintilianus, De institutione oratoris, septimam clauem adicit, scilicet amorem discencium, quo preceptores ut parentes amandi sunt et colendi. Sicut enim illi corporum, ita et isti sunt quidam genitores animorum, non quidem de se spiritus propagando substanciam, sed quasi sapientiam in auditorum mentibus gignunt, in melius reformando naturam. Et 'hec quidem pietas studio plurimum confert. Nam et libenter audiunt quos amant, et dictis credunt, et eis esse similes concupiscunt, et pio faciente affectu, in ipsos cetus scolarium leti alacresque conueniunt. Emendati non irascuntur, laudati non erubescunt, ut sint et ipsi karissimi studio merebuntur. Nam ut doctorum officium est docere, sic auditorum prebere se dociles. Alioquin neutrum sine altero sufficit.'" Hec ille. "Vna tamen est et singularis, quasi clauium clauis, clauis illa 'que aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit' (Apoc. 3) et sine qua ad intelligenciam ueri nullus accedit, quam quisquis non apprehendit aut non tenet, pocius insanire crediderim quam philosophari." Sed heu, "domesticas calamitates clericorum, dico, et thalamum sapientie expositum fornicatoribus, et sanctuarii interioris recessum in prostibulum permutatum, quis deflere sufficiet? Domus namque orationis, Domino prohibente, domus negociationis facta est; et templum fundatum in lapide adiutorii, in latronum speluncam uersum est. Siquidem Ecclesia data est in direptionem, aliis palam, aliis clam occupantibus eam. Non est enim inuentus, nisi perrarus, qui accingatur gladio super femur suum, ad presumptionem ambitionis reprimendam. Alius enim de nobilitate confisus, aut uiribus potestatum, uiolenter in sancta irruit. Alius, sperans in multitudine diuiciarum, Symone ducente ingreditur, non inueniens ibi Petrum qui eum et pecuniam suam ire iubeat in perditionem. Alius obsequio quasi muneris ignarus adest, ac si obsequia non cedant in muneris rationem; profecto malum maius est munus, quantum homo seipsum hominis deuouet seruituti. Alium collusione quadam uocantis liberalitas preuenit; sed postmodum collatam graciam suo Giezi plenius compensabit." Policraticon, Libro 7, Capitulo 19: "Nusquam ergo illud Apostoli: 'Non multi prophete' inter uos, 'non multi magistri'; omnes enim prophete et magistri sunt. Ita ut secundum antiquum prouerbium merito dicatur, 'et Saul inter prophetas.' Omnes itaque currunt, sed cum eo uentum est, unus accipit brauium--ille qui in cursu ambitionis uelocior extitit, et qui precucurrit citius Petro, et quouis discipulorum Christi." "Vtinam" alter Phinees et Petrus obuiaret "procis istis qui omnes sedes olfaciunt, attencius quidem et curiosius, quam 'odora uis et sagacitas canum' formellas leporum, aut ferarum latebras deprehendit." "Frustra enim, ut quemquam eorum excipias, aliquem oppones titulum, quia clamore conducticio preualente delebitur, concurrentibus exemplis et sanctionibus patrum. Si dicas ignobilis est; sed nec Petrus patricius extitit, aut alicubi de sanguinis claritate gloriatur. Puer est; et seniores a Daniele puero nouimus condempnatos. Illiteratus est; nec scolas frequentasse leguntur Apostoli. Scorta sectatus est; sed Osee, mandante Domino, amplexibus meretricis adhesit. Insipiens est; sed per insipientiam mundi decreuit Deus saluare credentes. Percussor est; sed Petrus, gladium exerens, serui principis sacerdotum auriculam amputauit. Meticulosus est; sed Ionas ad Niniuitas ueritus est accedere, et Thomas ad Indos. Tenetur functionibus publicis alligatus; sed Matheus de theloneo assumptus est. Vinolentus est, et deditus gule; sed Dominus ipse dictus est potator uini et carnium uorator. Non adquiescit maioribus; sed et Paulus in facie restitit Petro. Contentiosus est; et inter discipulos facta contentio memoratur. Miliciam armatam exercuit; sed Martinus Iuliano legitur militasse. Vir sanguinum est; sed et Moyses Egypcium interfecit, et abscondit in sabulo. Perfidus et periurus est; sed Petrus perfidiam periurio cumulauit. Mutus est; sed hoc Zachariam a sacerdocio non exclusit. Cecus est; sed et Paulus uidere non possit, quando Ananias eum Domino consecrauit. Vt paucis vniuersa complectar, ad omnia ineptus est; sed Sampson in mandibula asini Philistiim expugnauit. 'Potens est et nunc Deus de lapidibus suscitare filios Abrahe.' Heu, heu, lex et prophete, Euangelium, et omnes patrum regule, illorum detestantur audaciam. Et nichilominus aduersus Dominum eriguntur. 'Erubesce, Sydon, ait mare.' Et tu, clerice, quid sentis, cum laicus fere legis ignarus ambitionem tuam arguit et compescit? Obstupesce, propheta, cum asina te sessorem suum reuocat, et tuos conuincit errores." Hec est sapientia et prudencia huius mundi, de qua Ad Rom. 8: "Nam prudencia carnis, mors est; prudencia autem spiritus, uita et pax, quoniam sapientia carnis inimica est Deo." Glossa: "Prudencia carnis" est mors "eterna," id est, dignus est morte eterna qui habet prudenciam carnis, quod est cum studiosius implet que carnis sunt, appetendo bona temporalia, et fugiendo mala. Prudencia autem ideo dicitur cum res stulta sit, quia ita uidetur secularibus hominibus. Lincolniensis: "Amator autem mundialium assimilatur esurienti qui, querens saturari dulcedine suauissimi fructus, intrat ortum in quo sunt arbores optimos fructus in cacuminibus ferentes, quorum fructuum umbre proiciuntur inferius super spinas et tribulos et urticas. Ingressus autem in ortum uidens has umbras, inani manus apprehensione et oris morsu nititur umbram apprehendere et deglutire suamque esuriem inde saturare, reperitque in apprehendendo et mordendo pro suauitate dolores et punctiones. Sic omnes transitorie dulcedines et suauitates umbre sunt bonorum permanencium, que bona stabilia sunt sicut in arboris cacumine fructus; dumque has transitorias suauitates sectamur, pro eis punctiones apprehendimus. Et si aliquid rationis in nobis uigeret, deberemus per umbram reminisci rei cuius est umbra, et excitari ad sectandam et apprehendendam rei solidam suauitatem, non umbre pungentem inanitatem." Altera clauis scientie est terra aliena. Philosophia enim numquam aliquo "grauatur exilio quia terram suam alienam facit, immo alienam facit suam." "Omnis enim mundus philosophantibus exilium est, quia tamen, ut ait quidam: Nescio qua natale solum dulcedine cunctos Ducit, et immemores non sinit esse sui. Magnum uirtutis principium est, ut discat paulatim exercitatus animus hec uisibilia et transitoria primum commutare, ut postmodum possit etiam derelinquere. Delicatus ille est cui adhuc propria patria dulcis est; fortis autem iam, cui omne solum patria est; perfectus uero, cui totus mundus exilium est. Ille mundo amorem fixit, iste sparsit, hic extinxit. Ego a puero exulaui, et scio quo merore animus artum aliquando pauperis tugurii fundum deserat, qua libertate postea marmoreos lares et tecta laqueata despiciat." Hec Hugo, tertio libro, Didascalicon, in fine. Huic conuenienter dici potest illud Matt. 16: "Caro et sanguis non reuelauit tibi, sed Pater meus, qui est in celis," qui etiam dudum Abraham patriarcham ad relinquendam patriam et cognationem propriam inuitauit, ut eum in gentem magnam dilataret, Gen. Secunda species medicine est dietica, vbi considerandum quod Christi dieta tenuis refrenare debet in nobis excessum gule et fluxum luxurie. Vnde Glossa super illud Luc. 4, "Iesus autem agebatur a Spiritu in desertum diebus quadraginta et temptabatur a dyablo": "Ieiunat Christus ante mortem carnis, quasi clamet: 'Abstinete a desideriis seculi dum estis in agone.'" Vnde bene dicitur, Prima ad Thim. 3: "Manifeste magnum pietatis est sacramentum, quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu, apparuit angelis, predicatum est gentibus, creditum est in mundo, assumptum est in gloria." "Manifestatum est," inquit, "in carne," id est, "operibus et uirtute in carne Christi ostensis claruit quis esset qui erat in carne." "Obsecro" ergo "uos" cum bono Petro "abstinete uos a carnalibus desideriis, que militant aduersus animam," I Pet. 2. Dicit enim Ambrosius, in libro De ieiunio: "Certamen nostrum ieiunium est. Denique ieiunauit Saluator, et sic temptator ad eum accessit. Et primum gule direxit spiculum dicens, 'si Filius Dei es, dic lapidi huic ut panis fiat.' Magna uirtus ieiunii, denique tam speciosa milicia est, ut ieiunare delectaret et Christum, tam ualida, ut homines leuaret ad celum. Ieiunus Helyas filium uidue ab inferis suscitauit, ieiunus pluuias ore deposuit; ieiunus ignes eduxit de celo; ieiunus curru est raptus ad celum; et quadraginta dierum ieiunio diuinam adquisiuit presenciam. Ieiuno ore statuit fluenta Iordanis, et redundantem fluminis alueum repente siccatum puluerulento transiuit uestigio. Quid est ieiunium nisi substancia et ymago celestis? Ieiunium refectio anime, cibus mentis est. Ieiunium culpe mors, excidium delictorum, remedium salutis, radix gracie, fundamentum est castitatis. Hoc ad Deum gradu cicius peruenitur; hoc gradu Helyas ascendit antequam curru." Ac contra: "Ebrietas fomentum libidinis, incentiuum insanie, ue--nenum insipiencie. Hec sensus hominum mutat et formas, per hanc fiunt ex hominibus equi ad lasciuiam hinnientes. Vocem amittunt, colore uariantur, oculis ignescunt, ore anhelant, fremunt naribus, sensu excedunt, in furorem inardescunt," etc. Cum hac uita quieta, que clauis est scientie, stare nequit. Nam "si luxuriat anima in deliciis, rerum affluentia lumen rationis extinguit." Item hec scrutinium tacitum non permittit. Nam ebriis, "hinc frenesis periculosa, hinc calculi grauis pena, hinc exicialis crudelitas, hinc uomitus fremens epulas cum internorum uiscerum cruore refundens." "Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum uiciis et concupiscenciis," Ad Gal. 5. Glossa: Id est, carnem suam "macerauerunt" et subdit: "Congruit enim nostre deuotioni, ut qui Domini crucifixi passionem celebramus, reprimandarum carnalium uoluptatum crucem nobis faciamus. In hac quidem cruce semper in hac uita debet pendere Christianus, ut sit fixus clauis," id est, "preceptis iusticie, ut Christus in cruce clauis confixus fuit." In cruce namque Christi, "nobis innuitur quod omnes creature exceptis demonibus et hominibus perpetuo dampnatis per eam renouantur et meliorantur, quia quelibet creatura gerit in se figuram crucis corporalem, aut spiritualem, aut utramque. Amor enim trinitatis in Christo homine est sicut linea crucis que a medio puncto uoluntatis sursum tendit," etc. Item "omnis creatura corporalis quam patenter secundum figuram crucis formetur, patet si animaduertamus quod corporeitas est potencia suscipiendi trinam dimensionem: Hoc est, tres lineas intersecantes se ad angulos rectos. Tres autem linee intersecantes se ad angulos rectos trinam crucem faciunt. Cuiuslibet igitur corporalis formatio in trina cruce consistit." Item "omnia creauit Deus in numero, pondere, et mensura. Numerum autem, uocat Augustinus, formam et speciem. Cum igitur omnis forma et species numerus sit, omnis autem numerus, ut patet peritis in arismetrica, figurabilis est secundum aliquam figuram geometricam regularem, omnis forma et species, utpote que numerus est figurabilis, est secundum figuram regularem. Nulla est autem figura una regularis secundum quam potest omnis numerus a binario usque in infinitum regulariter figurari, preter figuram crucis. Secundum figuram autem crucis, omnis numerus a binario sursum, potest regulariter figurari. Ternarius enim, qui est primus numerus perfectus, figuratur in crucem carentem brachio superiori, qualis est figura tau ('T') littere Grece." Quere ibi. I Pet. 4: "Christo igitur passo in carne, et uos eadem cogitatione armamini, quoniam qui passus est in carne, desiit a peccatis, ut iam non hominum desideriis, sed uoluntati Dei quod reliquum est in carne uiuat temporis." Gal. 2: "Christo confixus sum cruci." "Studium querendi," secunda clauis, "ad exercicium pertinet, in quo plus exhortatione lector indiget quam informatione. Qui enim diligenter inspicere uoluerit quid antiqui propter amorem sapientie pertulerunt, quam memoranda posteris uirtutis sue monimenta reliquerint, quamlibet suam diligentiam inferiorem esse uidebit. Alii calcabant honores, alii proiecerunt diuicias, alii acceptis iniuriis gaudebant, alii penas spreuerunt, alii contubernia hominum deserentes, ultimos secessus et heremi secreta penetrantes, soli se philosophie dedicabant, ut eo contemplationi uacarent liberius, quo nullis que uirtutis iter impedire solent cupiditatibus animum subiecissent. Parmenides philosophus quindecim annis in rupe Egypcia consedisse legitur." "Solon philosophus qui summo semper sapientie feruore 'flagrauerat, suppremo die, assidentibus amicis et conferentibus, iam fere mersum capud erexit interrogatusque cur hoc fecisset, respondit: "Vt, cum illud, quicquid est de quo disputatis percepero, moriar." Migrasset profecto de scolaribus inercia, si eo animo uitam ingrederentur, quo iam Solon egressus est.'" "Hanc igitur diligenciam in nostris clericis esse uellem, ut numquam in eis senesceret sapientia. 'Omnes pene uirtutes corporis mutantur in senibus, et crescente sola sapientia decrescunt cetera. Vnde et sapiens uir ille Grecie, Temostecles, cum expletis centum septem annis se mori cerneret, dixisse fertur se dolere quod tunc egrederetur e uita quando sapere cepisset. Cato etiam censorius et Romani generis disertissimus, iam senex Grecas litteras discere nec erubuit nec desperauit.'" Tales igitur si qui sint dicere possunt illud Apostoli, II Cor. 10: "In carne enim ambulantes, non secundum carnem militamus." Vnde dicit Augustinus, in quodam sermone ad iuuenes: "Daniel ab angelo 'uir desideriorum' appellatus est. Que erant illa eius desideria, nisi quibus in sapientie pulcritudinem ar--denter inhiabat? Qui et iuuenili etate calcauit lasciuiam, et regum superbiam pressit captiuus, et ora leonum clausit inclusus." Tercio, Christi farmacia dissipare debet in nobis fumum tumentis superbie. Vnde Ad Rom. 8: "Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, de peccato dampnauit peccatum in carne, ut iustificatio legis impleretur in nobis, qui non secundum carnem ambulamus, sed secundum spiritum." "De peccato," inquit, "dampnauit peccatum in carne," id est, "pro peccato quod" fecerunt ministri dyaboli "in carne Christi," scilicet crucifigendo et felle potando et uilificando, "dampnauit peccatum," id est, superbiam nostram. Moralia 27: "Quia enim origo uirtutis humilitas est, illa in nobis uirtus ueraciter pululat, que in radice propria, id est, in humilitate perdurat. A qua nimirum si abscinditur arescit, quia uiuificantem se in intimis humorem caritatis perdit." Hec est prima clauis scientie, scilicet et "principium discipline cuius cum multa sint documenta, hec tria precipue ad lectorem pertinent: Primum, ut nullam scientiam, nullam scripturam uilem reputet; secundum, ut a nemine discere erubescat; tercium, ut cum scientiam adeptus fuerit, ceteros non contempnat. Multos hoc decipit, quod ante tempus sapientes uideri uolunt. Hinc namque in quemdam elationis tumorem prorumpunt, ut iam et simulare incipiant quod non sunt et quod sunt erubescere, eo quod longius a uera sapientia recedunt, quod non esse sapientes sed putari incipiunt. 'Nos,' inquiunt, 'uidimus illos. Nos ab illis legimus. Sepe nobis illi loqui solebant. Illi summi, illi famosi, cognouerunt nos.' Sed utinam me nemo agnoscat et ego cuncta nouerim. Platonem uidisse, non intellexisse gloriamini. Sufficit uobis: Ipsum philosophie fontem, sed adhuc sitiretis. Rex post aurea pocula de uase bibit testeo. Platonem audistis, audistis et Crisippum. In prouerbio dicitur: 'Quod tu non nosti, fortassis nouit Ofellus.' Nemo est cui omnia scire datum sit, neque quisquam rursum cui aliquid speciale a natura accepisse non contigerit. Prudens igitur lector omnes libenter audit, omnia legit, non scripturam, non personam, non doctrinam cuiusquam spernit. Indifferenter ab omnibus quod sibi deesse uidet querit, nec quantum sciat, sed quantum ignorat, considerat." Bernardus, Libro 2, Ad Eugenium: "Bonus fundus est humilitas, in quo omne edificium spirituale constructum alcius crescit. Cum enim omni indifferenter persone humilitas sit quedam turris fortitudinis a facie inimici, nescio quo pacto tamen uis eius maior in maioribus, et in clarioribus clarior comprobatur. Nulla splendidior gemma, in omni precipue clericali ornamento." "Stare fecit testamentum." Notandum quod, sicut dicit Ysidorus, Ethimologiis, Libro 5, Capitulo 24: Testamentum tripliciter dicitur, scilicet ciuium, pretorum, et holographum. "Testamentum iuris ciuilis est quinque testium subscriptione firmatum. Testamentum iuris pretorii est septem testium signis signatum. Testamentum holographum est manu auctoris totum conscriptum atque subscriptum." Sic in Christo triplex stetit testamentum: Primum est diuinitatis confessione, secundum in humanitatis expressione, et tercium in utriusque connexione. Diuinitatis confessio signatum est quintupliciter, et sunt angelorum decantatio, celorum illustratio, magorum ueneratio, pastorum preparatio, et brutorum recognitio; de hoc testamento accipitur illud Mal. 3: "Ecce ego mitto angelum meum, et preparabit uiam tuam ante faciem tuam et statim ueniet ad templum suum Dominator Dominus quem uos queritis, et angelus testamenti quem uos uultis. Ecce uenit et quis poterit cogitare diem aduentus eius?" Humanitatis expressio patet in septem sigillis, que patent in eius septena eiusdem sanguinis effusione. Prima fuit hodierna die in circumcisione, secunda in oratione, tercia in flagellatione, quarta in coronatione, quinta et sexta in manuum et pedum perforatione, septima in lateris apertione; de hoc testamento dicitur, Zach. 9: "Tu quoque in sanguine testamenti tui emisisti uinctos tuos de lacu in quo non erat aqua." Vtriusque, scilicet diuinitatis et humanitatis coniunctio, patet in subscriptione, nam Apoc. 19 dicitur: "Et uidi celum apertum, et ecce equus albus, et qui sedebat super eum, uocatur Fidelis, et Verax. Et uestitus erat ueste aspersa sanguine, et uocabant nomen eius Verbum Dei. Et habet in uestimento et in femore suo scriptum: Rex regum et Dominus dominancium." Sed et Pilatus concordat in hoc, nam in titulo scripsit: "Iesus Nazarenus," etc. Nam de isto testamento dicit Psalmista: "Redemptionem misit populo suo; mandauit in eternum testamentum suum." "Vt sic sit ipse primogenitus in multis fratribus," Rom. 8. Dicitur autem ipse "fere alter" propter nature conformitatem, sed "ferens alterum" propter pene acerbitatem. Paupertas, etc.: Hec necessaria est ad scientiam. Nam "si luxuriat animus in deliciis, rerum affluentia lumen rationis extinguit. Hec est uere humilitatis custos" et camus uiciorum per quam tam gula quam luxuria infrenatur. O felices pauperes, qui uestre peregrinationis exemplum habetis, ducem, et patronum! Boecius, De disciplina: "Felicis autem discipuli discretio magistratu gaudeat eumque metuendo diligat fidelisque existat. Nec ei, sub picturate dilectionis obtentu Albinus existat detrahendo. Quid enim detractore nequius? Ve magistratus detractori." De "epieikeia," Libro 5, Capitulo 17. Sed "deinotica" dici potest, quam diffinit Aristotiles et Commentator, sexto Ethicorum, commento Capitulis 16 et 17, quod est "potencia adinuentiua ad intentionem conferencium." Boecius, De disciplina scolarium: "Vinum modice sumptum intellectui multum uidetur conferre acumen; non modice autem sumptum rationem perturbat, intellectum dissipat et ebetat, memoriam eneruat, obliuionem immittit, errorem infundit, ignoranciam producit. Vbi enim ebrietas, ibi furor dominatur; vbi furor, ibi nulla sapientia, sed desipiencia peruagatur. Que consorte uinoso pestis deterior, quia si nequeat studere, ceteros gignalio corrodit inhyare uel horrorem litis sonat uel pugnis cesus opem orat." "Quod autem turba ueritatis lumen impediat, cecus Euangelicus docet quem turbe precedentes et sequentes 'increpabant pariter ut taceret.' Siquidem, teste Domino, qui uersatur in turbis turbatur erga plurima." Et septimo Phisicorum: "In quiescendo enim et sedando anima sciens fit et prudens. Sicut igitur neque cum dormiens surgat aliquis aut ebrius pauset aut infirmus ordinetur factus est sciens et ideo non poterat uti scientia et secundum scientiam agere. Sed mutata perturbatione et in statum ueniente intellectu, inerat potencia ad scientie congruitatem. Turbationis enim quies est restitutio scientie. Neque igitur infantes possunt addiscere; multa enim perturbatio circa eos et motus." Augustinus ibi: "Ad uos michi sermo est, O iuuenes, flos etatis, periculum mentis." Huguccio: "Pretores sunt qui presint ut torqueant." Dicit Deus Pater.  The Works of William Herebert, OFM, ed. Stephen R. Reimer, and the copyright (c) 1987 is held by The Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto.!> Sermon Outline 1: Fol. 164v "Quatuor facies vni," Eze. Sicut colligi potest ex Boecio, De disciplina scolarium, Capitulo 6, secundum Introductorium, debet esse stabiliter collocatus, utiliter compilatus, faciliter explicatus. In uerbis premissis describitur Beatus Lucas Euangelista quantum ad duo que sunt multiplicitas perfectionis uirtualis et singularitas discretionis personalis; primum ibi "quatuor facies," secundum ibi "vni." Circa primum sciendum quod Beatus Lucas habuit faciem hominis in natura, et ideo fuit animal amicabile et domesticum; habuit faciem bouis in figura, et ideo fuit animal immotabile et typicum; habuit faciem leonis in statura, et ideo fuit animal prospiciens contra seuicias Temptatoris; habuit faciem aquile in censura, et ideo fuit animal inspiciens delicias Saluatoris. Sermon Outline 2: Fol. 164v "Non est mortua puella, sed dormit," Matt. 9, Marc. 5, Luc. 8, ad uerbum. In quibus uerbis notare possumus Marie habitum meritorium ibi "puella," obitum transitorium, "non est mortua," cubitum reclinatorium sequitur "sed dormit." Quantum ad habitum meritorium, describitur ut incorrupta mentaliter puritate conscientie, et ideo "puella." Secundo, quantum ad eius obitum transitorium, describitur ut incorrupta corporaliter perpetuitate eterne uite. Habet tamen usus ecclesie quod mortem subiit temporalem, sed sequitur nec tamen mortis nexibus deprimi potuit. Tertio, quantum ad cubitum reclinatorium bene conuenit dormitio, nam dormitio est exteriorum quietatio cum incensione actionum interiorum, et hec est dispositio contemplatiuorum. Talem "soporem misit Dominus in Adam," Gen. 2. Circa primum, est aduertendum quod erat puella puritate sanctificationis originalis, conuersationis uirginalis, desponsationis seu confirmationis coniugalis, obseruationis legalis, et consummationis uidualis. Et quia ista solempnitas conclusio est omnium solempnitatum de ipsa, ideo congruum est ut hec omnium precedencium perfectiones includat, sicut ultima forma, ultima differencia, et ultima gracia agit in uirtute omnium priorum. Puritas ergo originalis competit conceptioni, puritas virginalis natiuitati, puritas coniugalis annunciationi, puritas legalis purificatione, et puritas uidualis assumptioni. Sermon Outline 3: Fol. 204v "Introduxit me rex in cellaria sua; exultabimus et letabimur in te, memores uberum tuorum super uinum. Recti diligunt te," Can. 1. In qua particula summatim introducuntur quinque, scilicet eminencie spectaculum, sanctimonie sacrarium, opulencie promptuarium, iocunditatis solacium, caritatis incendium. In Rege, Prole, habet notari eminencia; in Virgine Maria, sanctimonia; in cellariis, opulencia; in exultatione, iocunditas; in dilectione, caritas. Pro introducentis eminencia, premittitur "rex," secundum ordinem constructionis, que eminencia in Virginis Prole cernitur, et hic per Anselmum sic conuincitur in quadam Oratione sua. Ipse est enim super cuncta, subter cuncta, extra cuncta, intra cuncta: super cuncta, nec elatus; subter cuncta, nec substratus; extra cuncta, nec exclusus; intra cuncta, nec inclusus; super, totus presidendo; subter, totus sustinendo; intra, totus amplectendo; extra, totus complectendo, vt merito in eius femore scribatur: "Rex regum et Dominus dominantium." Perspecta Regis magnificencia, sequitur Virginis Matris sanctimonia. "Rex," inquit, "introduxit me." "Me," inquit, non uagam, non uanam, sed sacram et tanquam sanctissimam ordinatam, ad id quod est supra, intra, iuxta, et infra: ad id quod est supra, per desiderii suspendium; ad id quod intra, per continencie cinctorium; ad id quod iuxta, scilicet proximum, per nectentis concordie vinculum; ad id quod infra, scilicet mundum, per labentis substancie repudium.