\id41 Hanga MARK \mt Yeesu yaseesi Maaki n daa n sebi n qa \c1 \s Jon Baatisi yela \r (Matiyu 3:1-12, Luuka 3:1-18, Jon 1:19-28) \p \v1 M ya n yeli ya ni Naawun Bii Yeesu Kristu baarusuma la, ya wumi. \p \v2 Kusu zaa Naawunni daa n ti o chaame Azaya sebi, a yeli, Nyaasi, m ni tumi m tumu, o pa yiya, a maali soori, e ta. \p \v3 Niso ni ba dalimpii paaligu, a tasi n yetira, ya maali soya, a tooli, ti duuma o ta. \p \v4-6 Seema kusu zaa ba n daa n sebi la, dabso n daa n ta, o yuuri niqi Jon Baatisi, ka o daa n ba dalimpii paaligu puwa. O bindira n daa n niqi lutiya, a ni sikpaam. Nyogimasi koba ba daa n naa n wogi o bimpinna, ka o yi naa gbandeerigu kirisi o see. \p Niqi n na, o daa n chaqqi n wusira, ni niriba ba sagi maa, ba saamiya, o su ba koom, Naawunni o che ba yabeeri paqqi ba. Ka nivudamta daa n yi Jiruusilim tiqqa puwa, a ni Judiya paaligu zaa, a wara o saani, ka ba dee n saamiya, ka o su ba koom, a yi mogiso ba n boona Jooda la. \p \v7 Ka o mi daa n wusira ba, a yeli, Dabyindaana ya n tani, ka mari daama gaari ma, m ki daga maa, m dobi n pirigi o sabtaasi. \v8 Mani n su ya koom, wune ni naa Naawun sii ti ya.<#ppi#5G41 John the Baptist teaching^#5#L#L#caJon Baatisi daa n wusira niriba \s Jon Baatisi n daa n su Yeesu koom \r (Matiyu 3:13-4:11, Luuka 3:21-22, 4:1-13) \p \v9 A jemani maa, Yeesu daa n yi Nazire n ba Galili paaligu puwa, ka Jon su u koom, a yi mogiso ba n boona Jooda la. \v10 O n si n yi koom maa niqi, o nye saazu n yoo, ka Naawun sii qmaani kili sigi n dobi o niqi, \v11 ka goo yi saazu, a yeli, Nyini n niqi m bikpabirigu, ka peri ma ga. \p \v12 Niqi n na, Naawun sii maa ti Yeesu gaari dalimpii paaligu puwa, \v13 o ba nisaaniqi dapisinaasi, ka moo puu buqkobiri mi ba niqi. \p Niqi n na, Sitaana daa n niqi u nyaasira, ka malakisi gba tumina u. \s Yeesu booli dabsi banaasi \r (Matiyu 4:12-22, Luuka 4:14-15, 5:1-11) \p \v14 Dindaso ba daa n gbaa Jon yo dii, poin ka Yeesu ta Galili paaligu, a ti wusira Naawun baarusuma, \v15 ka yetira, Jemani paaya, niriba ya n kpeni Naawun naalim puwa. A zu, ya sagi maa ya saamiya, ka deeg o baarusuma maa. \p \v16 Niqi n na, Yeesu paa Galili beeqkarigu noori, ka nye Simon, a ni o sunzo Andiru, ba n tumina ba tuma, a lobira kisiwusi. \v17 Ka Yeesu yeli ba, Ya pa m zu, ka m ti ya nyaara niriba ba paara Naawun zu, a maa ya n nyaara korotosi seema la. \p \v18 O n si yeli lala, ba cheli ba kisiwusi maa, ka pa o zu. \p \v19 Niqi n na, o we yii beela, ka nye Zebidi biisi Jeemsi ni Jon, n ba ba qariqu puwa, a maana ba awulesi. \v20 O n si nye ba, o booli ba, ka ba yi qariqu maa puu pa o zu, ka che ba ba Zebidi, a ni o tumtuminiba. \s Yeesu tibi kikpaarigusi daana \r (Luuka 4:31-37) \p \v21 Niqi n na, ba daa n paa Kapaanim tiqqa puwa. \p Daborigu n ti paa, Yeesu kpe laqsigu dii, a wusira ba, \v22 ka o wusigu maa ku ba noya, a kpali bo, o mari daama, ka bi wusira seema zaaliguwusiriba n wusira la. \p \v23 A jemani maa dabso n mari kikpaarigusi kpe laqsigu dii maa, ka tasi n yeli, \v24 Ee, Yeesu n yi Nazire, bo n na e ya n ti niqi m kikpaarigusi? E ya n ti kari a ni? M baqqi niso n niqi i, e niqini Naawun nivusuqqu. \p \v25 Ka Yeesu yeli kikpaarigusi maa, ni a muuri, ka yi daba maa niqi. \p \v26 Niqi n na, kikpaarigusi maa tasira, ka damtira u, ka yi o niqi, \v27 a ku niriba maa zaa noya, ba yeli taaba, Ee, nyaasi n nye. Yapaali n na, o mari daama katira kikpaarigusi gba, a yi. \p \v28 Yeesu n niqi yela maa, yela maa yeligi n gaa tiqsi zaa n leeli nisaaniqi, a yi Galili paaligu puwa. \s Yeesu tibi niriba \r (Matiyu 8:14-17, Luuka 4:38-41) \p \v29 Yeesu n niqi yela maa, o ni Simon ni Andiru ni Jeemsi ni Jon yi laqsigu dii maa, a we Simon ni Andiru yiri, \v30 ka Simon deempoga niqa bii, o do n beera, ba yeli Yeesu o yela, \v31 o we o saani, a wa ti gbaag o nuwa, o nyisigi n za, o toora maa yi o niqi, ka o tumina ba. \p \v32 Wuluqu n ti li, ba mari baaradima, a ni kikpaarigusi dima zaa, ta Yeesu saani, \v33 ka tiqqa maa niriba zaa laqsi n za yiri maa dinoori. \v34 Ka Yeesu tibi nivudamta toorasi, ka kari kikpaarigusi ga, ka bi sagi kikpaarigusi maa yeli yela zaa, a kpali bo, a baqqi u. \s Yeesu wusi Galili paaligu puwa \r (Luuka 4:42-44) \p \v35 A n di n kaa bee, nodakpagu, Yeesu daa n nyisigi n yi n we seela niriba n ka niqi, a wa ti togsira Naawun saani. \p \v36 A n ti niqi beela, Simon ni seesi n ba o saani la wa ti kpabira u, ka nye u, ka yeli u, \v37 ni so zaa kpabira u. \p \v38 Yeesu yeli ba, Ya cheli ti gaari tiqseesi n leeli kpe, m wa ti wusi ba gba, a kpali bo, lala zu ma ta durinye qa puwa. \p \v39 Niqi n na, o chaqqi Galili paaligu zaa, a wusira ba yi laqsigu diisi, ka katira kikpaarigusi. #C \s Yeesu tibi koritedaana \r (Matiyu 8:1-4, Luuka 5:12-16) \p \v40 Dindaso koritedaana daa n ta Yeesu saani, ka gba tiqqa, ka suusi u, a yeli, Ka e kpabira, e ni tee n tibi ma. \p \v41 Niqi n na, nimbaa gbaa Yeesu, o teeg o nuwa, ka siisi daba maa, ka yeli u, M kpabira, e tibiya. \p \v42 A puli maa niqi, korite maa yi o niqi, o nye kpeequ. \v43-44 Ka Yeesu yeli u nimbirimoo tiri, Da naa yela maa yeli nira zaa. Wa ti gaa buqkobkuura saani, o nyaasi e niqa, ka a kpali e tibirisim maa zu, e kpabi bunso kusu zaa Musa n daa n yeli, ba ku n ti Naawunni la, niriba ba baqqi maa, toora maa yi e niqi. \p \v45 Niqi n na, daba maa yi, a wa ti togsi yela maa wusi niriba zaa. A zu, nivudamta wara Yeesu saani, o ki lee n tee n kpe tiqqa zaa niriba nufu niqi, ka ba moo puwa, ka niriba wara o saani, a yi seela zaa. \c2 \X Yeesu tibi boobi \r (Matiyu 9:1-8, Luuka 5:17-26) \p \v1 A n daa n niqi daba ayi, Yeesu daa n lee n we Kapaanim tiqqa puwa, niriba pa ti baqqi maa, o ba niqi. \v2 Ka nivudamta laqsi nisaaniqi, zii zaa lee n ka niqi, halli yaqqa dinoori gba, ka Yeesu wusira ba. \p \v3 Niqi n na, dabsi banaasi mari boobi ta niqi, \v4 ka bi tee n paa Yeesu, a kpali zamu maa zu. A zu, ba du pii maa zu chibi voori, ka naag o ni bundoori maa zaa turi voori maa niqi, o sigi. \v5 Yeesu n nye seema ba n niqi u yeride la, o yeli boobi maa, M biya, e yabeeri che n paqqi i. \p \v6 Niqi n na, zaaliguwusiriba ba n zi niqi, ka feera ba sufusi niqi, \v7 ni seema Yeesu n yeli la bi veela. Naawunni ko ni tee n che yabeeri paqqi. \p \v8 Niqi n na, Yeesu baqqi seema ba n feera maa, ka yeli ba, Ya da feera lala. \v9 Wumbo n ba toom, m ni yeli boobi qa, o yabeeri che n paqqi u, a ni, m ni ti o nyisigi n chaqqi? \v10 Ya nye, m ni wusi ya ya baqqi maa, mani Naawun Nisaala mari daama m che yabeeri paqqi, a yi durinye qa puwa. Ka yeli boobi maa, \v11 M yeli i ni, nyisigi n naag e bundoori kunna. \p \v12 Niqi n na, a yi ba zaa nufu niqi, o nyisigi, ka naag o bundoori maa, ka yi n gaari, a ku ba zaa noya, ba kpeesira Naawunni, ka yetira, Ti na bi nye n qa zaa. \s Yeesu booli Liivai \r (Matiyu 9:9-13, Luuka 5:27-32) \p \v13 Niqi n na, Yeesu daa n lee n yi n we Galili beeqkarigu noori, ka zamu maa zaa we o saani, ka o wusi ba. \p \v14 O n yi nisaaniqi, o chaqqi n wara, ka nye lampoo deegira n zi seela o n deegira ligiri maa, ba boona u Liivai, o ba mi niqi Alifiisi. Yeesu yeli u, Pa m zu. Ka daba maa nyisigi n pa o zu. \p \v15 Niqi n na, Yeesu ni o nyaaqpaariba we daba maa yiri, ba wa ti di, ka lampoo deegiriba ni yabeniqiniba laqsi n paasi ba dira. Ba niqi zoogirisim, ka paara o zu. \p \v16 Niqi n na, zaaliguwusiriba ni Farisii dima nye Yeesu ni yabeniqiniba ni lampoo deegiriba maa n dira, ka ba boosi o nyaaqpaariba maa, Bo zu n na o dira ba saani? \p \v17 Yeesu wumi, ka yeli ba, Niseesi n mari alaanfiya bi wara dokita saani, ka pa seesi n beera ko. M bi tani m ti booli nivusuma, m tani m ti booli yabeniqiniba. \s Naqgbanleebu yela \r (Matiyu 9:14-17, Luuka 5:33-39) \p \v18 A jemani maa Jon Baatisi nyaaqpaariba ni Farisii dima daa n leera noori. A zu, niriba ti boosi Yeesu, Wula n na Jon nyaaqpaariba ni Farisii dima nyaaqpaariba leera noori, ka e nyaaqpaariba bi leera? \p \v19 Yeesu bo kiqaasa yeli ba, Ka daba yi naa pogipaali, o zodima ni le noori? Akayi. Ka daba maa ba niqi, ba ki le noori. \v20 Ama, dindaso ba ni naa daba maa yi o zodima maa saani. A jemani maa n na, ba n pa n le noori. \p \v21 Yeesu lee n bo kiqaasasi yeli ba, Ya nyaasi, nivu zaa ki sagi n naa kparichepaali ligi o tagitekurigu. Ka o niqi lala, kparichepaali maa ni chee tagitekurigu maa, a taasi vokarigu gaari so n piili n ba niqi maa. \p \v22 Ya lee n nyaasi, ti kaari n na, ti qoo dapaala niqi kolipaala niqi. So zaa ki qoo dapaala niqi kolikurigu niqi. Ka o niqi lala, dapaala maa ni chee kolikurigu maa, ka daam maa zaa, a kpaa n basi, ka koligu maa gba saami. #C \s Daborigu yela \r (Matiyu 12:1-8, Luuka 6:1-5) \p \v23 Dindaso, daborigu daari, Yeesu daa n chaqina puuri, ka o nyaaqpaariba pa o zu, ka ba kabi chi burimi n qobira. \v24 Niqi n na, Farisii dimseesi yeli Yeesu, Nyaasi, ba n saamini ti daborigu, lala veela? \p \v25 Yeesu yeli Farisii dima maa, Ya nyaasi seema kusu zaa Dawuda n daa n niqi, kom n daa n gbaag o ni o taaba la. \v26 A jemani maa buqkobkuuriba zudaana n niqi Abiyata, ka Dawuda kpe Naawun tanti dii, a wa ti qobi paanuseesi ba n naa n ti Naawunni, seesi buqkobkuuriba koluqko n mari daama ba qobira la, ka o mi naa n ti o taaba la. \v27 Ka Yeesu lee n yeli ba, A kpali niriba zu n na Naawunni zaali dabora, Naawunni bi maali niriba a kpali dabora zu. \v28 A zu, mani Naawun Nisaala n niqi dabora zudaana. \c3 \s Nukpiiqu daana yela \r (Matiyu 12:9-14, Luuka 6:6-11) \p \v1 Dindaso daborigu, Yeesu daa n kpe laqsigu dii yi Kapaanim. Niqi n na, o nye nukpiiqu daana dii maa puwa, \v2 ka niseesi nyaasira Yeesu, ba di nye o n tibi u daborigu daari maa, ba di yeli maa, o niqi yabee. \p \v3 Niqi n na, Yeesu yeli nukpiiqu maa daana, Nyisigi n ta kpe. \v4 Ka o boosi zamu maa, Wula n na ti daborigu zaaligu yeli ti niqina? Ti niqina yasuma, koo, yabeeri? Ti moligira niriba, koo, ti kuura ba? Ba zaa zi surim.<#ppi#10G82 Man with withered hand^#10#L#L#L#caNukpiiqu daana \p \v5 Niqi n na, Yeesu nyaasi ba poli n jili, a ni suuri, a ni sufusaaqu, a kpali ba zagsigu la zu. Ka o yeli daba maa, Teeg e nuu maa. Daba maa n teeg o nuu maa, o nye kpeequ. \p \v6 Niqi n na, Farisii dima maa yi dii maa puwa, ba ni Herodi dima ba wa ti to jina seema ba n di n niqi n ku Yeesu. \s Yeesu ba Galili beeqkarigu noori \p \v7 A jemani maa Yeesu ni o nyaaqpaariba daa n we Galili beeqkarigu noori, ka zamutintaa pa o zu. Ba yini Galili paaligu ni Judiya paaligu, \v8 a ni Jiruusilim ni Idumiya paaligu, a ni paaligu n ba mogiso ba n boona Jooda la duyindaana, a ni paaligu seela Taya ni Sidon tiqsi n be la, a ta Yeesu saani, a kpali ba n wumi seema o n niqina la. \v9 Ka Yeesu yeli o nyaaqpaariba, ba naa qariqu niqi siriya, zamu maa ba da daagira u. \v10 Ama a kpali o tee n tibi ba nivudamta zu, seesi zaa na n bi tibi la daagira taaba, ba ti siisi u. \v11 Ka seesi zaa n mari kikpaarigusi n ti nye u, ba fa n li o yiya, a tasi n yeli, Nyini n niqi Naawun biya. \v12 Ka Yeesu kpaasi ba tuba ba da wusi niso n niqi u. \s Yeesu nyisi niriba pii ni bayi \r (Matiyu 10:1-4, Luuka 6:12-16) \p \v13 Niqi n na, Yeesu daa n wa ti du zotintaa, ka booli niseesi o n kpabira, ba naa n we o saani. \v14 Ka o nyisi ba pii ni bayi, ba ba o saani, o tee n tumina ba ba wusira Naawun yela, \v15 ka tee n ti ba daama ba katira kikpaarigusi. \p \v16-19 Niriba pii ni bayi maa n qa, Simon, so Yeesu n boona Piita la, a ni Jeemsi ni o sunzo Jon, Zebidi biisi, a ni Andiru, a ni Filipi, a ni Baatolimi, a ni Matiyu, a ni Tomasi, a ni Jeemsi, Alifiisi biya, a ni Tadiya, a ni Simon so n gamsira la, a ni Juudasi Ikaroti, so n ya n koosi Yeesu la. Ka Yeesu digili Jeemsi ni o sunzo Jon yuuri Bowanaaji, yuuri maa gbinni n niqi maa, ba yaniqisa qmaani maa, saa n kumina. #C \S Yeesu yeli Sitaana yela \r (Matiyu 12:22-32, Luuka 11:14-23, 12:10) \p \v20 Niqi n na, Yeesu daa n we yiri, ka zamu laqsi, a zu, ba bi nye daama ba di. \v21 Ka Yeesu dogiriba wumi, ni niriba n yetira, ni Yeesu kpeerini yinyaari. A zu ba wa ti gbaag u. \v22 Ka zaaliguwusiriba seesi n yi Jiruusilim mi yetira, ni kikpaarigusi naaba Beezibu n kpe Yeesu niqi, o naag o daama katira kikpaarigusi. \p \v23 Niqi n na, Yeesu booli ba ba ta, o bo ba kiqaasasi, a yeli, Ya nyaasi, Sitaana ki tee n kari o gbagba, \v24 a kpali bo, ka paaligu luqko barigi taaba, ka loobi n zabi taaba, ba paaligu maa ni qma. \v25 Koo, ka baligu luqko barigi n zabi taaba, baligu maa ya n qmani. \v26 A zu, ka Sitaana yiri barigiya, a zabi taaba, Sitaana yiri maa ya n qmani. \p \v27 Ya lee n nyaasi. Ka ba bi le kpeequ daana, nira zaa ki tee n kpe o yiri zu bini. \p \v28 Yamonsi ma yeli ya, Naawunni ni tee n che nisaala yabeeri zaa paqqi ba, a ni ba yabeseesi zaa ba n yetira. \v29 Ama niso zaa n togsi yabee niqi Naawun siya, o yabeeri maa ka cheebu zaa. \p \v30 Yeesu yelini n qa, a kpali bo, ba yelini o marini kikpaarigusi. \s Yeesu ma ni o sunzoba yela \r (Matiyu 12:46-50, Luuka 8:19-21) \p \v31 Niqi n na, Yeesu ma ni o sunzoba daa n ta, a wa ti za yaqqa, ka tumi nira, o booli Yeesu. \v32 Zamu maa n poli n jili Yeesu la yeli u, ni o ma ni o sunzoba za yaqqa kpabira u. \p \v33 Ka Yeesu yeli ba, M ya n yeli ya ni niseesi n niqi m ma ni m sunzoba, \v34 ka loobi n nyaasi seesi n poli n jili u maa, ka yeli, Ya nyaasi, yarima n niqi m ma ni m sunzoba. \v35 Niso zaa n niqina bunso Naawunni n kpabira, wune n niqi m sunzo, a ni m sunzopoga, a ni m ma. \c4 \s Yeesu naa bumbura yela bo kiqaasa \r (Matiyu 13:1-9, Luuka 8:4-8) \p \v1 Dindaso Yeesu daa n wusira, a yi Galili beeqkarigu noori, ka zamutintaa laqsi n poli n jili u. A zu, o wa ti kpe qariqu puu zi, ka qariqu maa barigi kuqkunni maa beela, ka zamu maa zaa za kuqkunni. \p \v2 Niqi n na, Yeesu naa kiqaasasi wusi ba yadamta, ka yeli, \v3 Ya wumi. Dabso nyisigi, a niqi kokpaara, ka wa ti yaatira o bumbura. \v4 O n yaatira maa, seesi fa n li soori puwa, niinsi ti naag a di. \v5 Seesi mi fa n li kparibunyena niqi, seela tanni n bi zoo, a zu, a buli yoom, \v6 ka, a kpali a nyaga maa na n bi kpe limsim la zu, wuluqu gbaag a, a kpi. \v7 Seesi mi li goosi puwa, goosi maa karigi n nyaqqi a, a bi wali. \v8 Seesi mi li tansuqqu puwa, a buli, a karigi nene, a wali biisi. Seesi wali biisi pisita, seesi wali biisi pisiyoobu, ka seesi wali biisi koowa. \p \v9 Yeesu n ti bo kiqaasa maa baasi, o yeli, So n niqi wumina, o wumi. \s Kiqaasasi yela \r (Matiyu 13:10-17, Luuka 8:9-10) \p \v10 A n daa n ti niqi beela, ka zamu maa lee n ka, o nyaaqpaariba pii ni bayi maa, a ni niseesi daa n ti boosi Yeesu kiqaasasi maa gbina. \p \v11 Yeesu yeli ba, Naawunni sagi ya baqqi o naalim yaseesi niriba n bi baqqi. Ama seesi zaa n che la wumina kiqaasasi maa, ka ki baqqi a gbina. \v12 A kpali bo, ba ni nye, ka ki nye a gbina, ba ni wumi, ka ki baqqi a gbina, ka ki cherigi ba sufusi, ka Naawunni ki che ba yabeeri paqqi ba. \X Yeesu yeli kiqaasa maa gbinni \r (Matiyu 13:18-23, Luuka 8:11-15) \p \v13 Niqi n na, Yeesu daa n yeli ba, ka ya bi baqqi kiqaasa qa gbinni, wula n na ya ni niqi n baqqi kiqaasasi zaa n che la gbina? \p \v14 Ya nyaasi, kiqaasa qa gbinni n qa. Niso n yaatira bumbura maa niqini maa so n wusira Naawun yela, ba wumina. \v15 Ba seesi n wumina la seesi niqini maa bumbura seesi n li soori puu la, ka Sitaana ta yoom, ka nyisi yela maa, a yi ba sufusi niqi. \v16 Ka ba seesi n wumina la seesi niqini maa bumbura seesi n li kparibunyena niqi, ba yi wumi, ka deeg a, a ni pupeelim, \v17 ba mi ka nyaga, ka deeg a daba ayi ko. Dindaso, ka ba yi ti ba toom puwa, a kpali yela maa zu, ba zagsi a. \v18 Ka ba seesi n wumina la seesi niqini maa bumbura seesi n li goosi puwa, ba yi wumi, \v19 ka ti nyisigi n wara, ka feera ba nam ni bini yela ni kiperi yaniqisa, a nyaqqi Naawun kiperi, Naawunni bi nye tono, a yi ba puwa. \v20 Ka ba seesi n wumina la seesi niqi maa bumbura seesi n li tansuqqu puwa, ba deeg a, Naawunni nye tono yi ba puwa, a maa seema waliseesi n moogira, seesi nye biisi pisita, seesi pisiyoobu, seesi koowa. \s Yeesu naa katulli yela bo kiqaasa \r (Luuka 8:16-18) \p \v21 Niqi n na, Yeesu daa n lee n bo ba kiqaasa yeli, Niso zaa ki kusi katulli, ka naa qmamini pili o niqi, koo, a naa n niqi gideu gbinniqi, ama o naa n zaali seela n tira paaligu. \v22 Yaseesi zaa n sogi, ba ni nye a, ka yaseesi zaa n pili, ba ni piligi a. \v23 So n niqi wumina, o wumi. \p \v24 Ka Yeesu lee n yeli ba, Ya chisi tuba, ka wumi. Seema e n bugsi n tira niriba, lala n na Naawunni ni bugsi n ti i, ka lee n naa n paasi i. \v25 So n mari ni nye n paasi, ka so n bi mari, ba ni deeg o bini zaa. \s Naawun naalim yela \r (Matiyu 13:31-34, Luuka 13:18-19) \p \v26 Ka Yeesu daa n bo kiqaasa yeli, Naawun naalim niqini maa dabso n buri bini, \v27 ka yiiqu zaa o gbisira, ka nyisigira taaru zaa, ka bumbura maa bunna, ka karigira, ka daba maa bi baqqi seema a n niqi n bunna, ka karigira. \v28 Tanni maa yi ti a buli, ka karigi, ka wali. \v29 Wala maa n ti moo, ba qma a, a kpali a jemani n paa. \p \v30 Ka Yeesu yeli ba, Ya nyaasi, m ya n yeli ya ni Naawun naalim kiqaasa. \v31 Naawun naalim maa niqini maa bumburiso n niqi bimbila durinye qa puwa, \v32 ba buri u, o buli, a karigi n loobi titintaa, a ni o wulikara, seela niinsi n nye maasim, ka maali a sona. \p \v33 Niqi n na, Yeesu bo kiqaasadamta wusira ba Naawun yela, a sagi seema ba n di n tee n baqqi a gbina. \v34 O n wusira ba maa, o yi boni kiqaasasi wusira ba. Ama o ni o nyaaqpaariba yi ti ba niqi, o wusira ba a gbina zaa. #C \s Yeesu kari sautintaa \r (Matiyu 8:23-27, Luuka 8:22-25) \p \v35 A dindaari, zaanoori, Yeesu daa n yeli o nyaaqpaariba, Ya cheli ti du beeqkarigaa. \p \v36 Niqi n na, ba naa qariqu so Yeesu n be maa, a gaari, ka che zamu maa, ka qarima seesi mi ba niqi. \p \v37 Ba n wara maa, sautintaa ti vaara, koom damtira, ka kpeera qariqu maa puwa, o ya n muri. \v38 Ka Yeesu ba qariqu maa nyaaqa, a kogi zukogu gbisira, ba wa ti nyisigi u, ka yeli, Karichi, ti ya n dini koom, o bi tiri i? \p \v39 Niqi n na, Yeesu nyisigi, ka kari sauwa maa, ka yeli koom maa, ni a cheli vu, ka da lee n damtira. Zii zaa niqi surim. \v40 Ka o yeli o nyaaqpaariba maa, Wula n na ya zora dabeem? Ya na bi niqi ma yeride? \p \v41 Dabeem gbaa ba ga, ba yeli taaba, Ee, wula daba n qa, halli sauwa ni koom zaa wumi n ti u? \c5 \s Yeesu tibi kikpaarigusi daana \r (Matiyu 8:28-34, Luuka 8:26-39) \p \v1 A n daa n ti niqi beela, ba paa duuri maa n niqi Gerasa dima paaligu. \p \v2 Yeesu n yi qariqu maa puwa, o nye dabyindaana n yi kaasi ziya, ka niqi kikpaarigusi daana. \p \v3 Daba maa yi wa ti doorini kaasi ziya, ka niso zaa ki lee n tee n le u. \v4 Ba daa n leera u abanasi, ka o yi kasigira a, so zaa ka kpeequ di n tee n gbaag u. \v5 Yiiqu ni wuntooqu zaa o yi bani kaasi maa ziya, koo, zotintaasi ziya, a tasira, ka qmaara o maqqa ni kuga. \p \v6 Daba maa n ti nye Yeesu la, ka o na ba wogilim, o chee n ti tuusi u, ka puusi u, \v7-8 ka Yeesu yeli kikpaarigusi maa, ni a yi o niqi. \p A zu daba maa tasi n yeli, Yeesu Naawunborigu biya, da kpeera m yela niqi. M suusira i ni, e da namsi ma. \p \v9 Niqi n na, Yeesu boosi u, E yuuri? \p O yeli, M yuuri niqi Zamu, a kpali bo, m kikpaarigusi maa zooni. \p \v10 Ka daba maa suusi Yeesu ga, ni o da kari kikpaarigusi maa yi paaligu maa puwa. \p \v11 Niqi n na, pireekusi mi ba n zoo, a za zoo zu, a dira. \v12 Ka kikpaarigusi maa suusi Yeesu, ni o ti a wa ti kpe pireekusi maa niqi. \v13 Yeesu sagi, ka kikpaarigusi maa yi daba maa niqi, a wa ti kpe pireekusi la niqi, pireekusi maa chee n sigi zoo maa zu, a wa ti li beeqkarigu maa puwa, a zaa di koom. Pireekusi maa zaa mi daa n niqini tusa ayi. \p \v14 Pireekukpagiriba maa n ti nye n qa, ba zo, a wa ti yeli tiqqa maa dima, a ni paaligu maa dima. \v15 Niqi n na, ba yi, a ta Yeesu saani, ka nye dabso kikpaarigusi maa n yi o niqi la ba n zi, a pili bini, a ni alaanfiya. Dabeem gbaa ba. \v16 Ka seesi n nye yela maa yeli ba daba maa ni pireekusi maa yela, \v17 ka ba suusi Yeesu o gaari paaligu yindaana. \p \v18 A zu, Yeesu wa ti kpe qariqu maa, ka dabso Yeesu n tibi maa suusi u, o paag u gaari. \v19 Yeesu zagsi, ka yeli u, Kulima, a wa ti yeli e zodima seema ti duuma Naawunni n moligi i, ka zo i nimbaa. \p \v20 Niqi n na, daba maa we, a wa ti yeli paaligu maa tiqsi piiya seema Yeesu n moligi u maa. Yela maa ku ba zaa noya. #C \s Yeesu tibi bipuqqu, a ni pogiyindaana \r (Matiyu 9:18-26, Luuka 8:40-56) \p \v21 Yeesu n daa n kpe qariqu maa, ba pori n gaari beeqkarigu maa duyindaana, ka zamutintaa tuusi u, ka poli n jili u beeqkarigu maa duuri niqi. \p \v22 Niqi n na, dabyindaana ba boona Jaarisa ta, o niqini laqsigu dii kpemba yindaana, ka nye Yeesu, ka wa ti li o noba niqi, \v23 ka suusi u, a yeli, M bipuqqu ya n kpini. A zu, ti naag e nuusi pa o niqi, o nye alaanfiya, ka da kpi. \p \v24 Niqi n na, Yeesu pa o zu gaari, ka zamutintaa pa Yeesu zu, a daagira u. \p \v25 Ba n wara maa, pogso ba niqi, a niqi dagiri yuma pii ni ayi. \v26 O daa n nyeni nam ga, a yi dokitasi saani, ba deeg o ligiri zaa, ka tibi u je, ka toora maa maali n paasi. \v27-28 Ka niriba yeli u Yeesu yela, o fe maa, ka o yi tee n siisi Yeesu kpariga gba, o n di n nye alaanfiya. \p A zu, Yeesu n wara maa, poga maa chaqqi n pa o nyaaqa, ka siisi o kpariga. \v29 A puli maa niqi, dagiri maa qma, o baqqi maa, o niqa nyeni kpeequ. \p \v30 Niqi n na, Yeesu baqqi o sufu niqi, ni kpeequ yi o niqi, o loobi zamu maa puwa, ka boosi, Qani n siisi m kpariga? \p \v31 O nyaaqpaariba yeli u, Nyaasi seema zamu maa daagira i, ka wula n na e boosi so n siisi i? \v32 Ka Yeesu na nyaasi n kpabira so n siisi u maa. \p \v33 Poga maa n ti baqqi yaso n niqi u la, dabeem gbaag u, o chirimi n ti li Yeesu yiya, ka yeli u yela maa zaa. \p \v34 Yeesu yeli u, Bipuqqu, yeride niqinisim zu, e nye kpeequ. Wara, a ni niqgbirimaasim, a ni alaanfiya. \p \v35 Yeesu na n togsira maa, niseesi yi laqsigu dii kpeema maa yiri ta, ka yeli kpeema maa, ni o bii maa kpiya, o da lee n mari Yeesu ta. \p \v36 Yeesu n wumi n qa, o yeli kpeema maa, ni o da zora dabeem, ka niqi u yeride. \p \v37 Niqi n na, ba we laqsigu dii kpeema maa yiri, Yeesu bi sagi nira zaa o pa ba zu, ama Piita ni Jeemsi ni o sunzo Jon. \p \v38 Ba n ti paa yiri maa, Yeesu nye zamu n ba niqi, a kumina, ka chaatira kpeeqtiri. \v39 O kpe yiri maa, ka yeli ba, Ya da chaatira, koo a kumina, a kpali bo, bii maa bi kpi, o gbisirini. \p \v40 Ba laara u, o kari ba zaa yi, ka mari bii maa ba, a ni o ma, a ni seesi n pa o zu ta la, ba kpe n gaari bii maa saani. \p \v41 Niqi n na, Yeesu naa bii maa nuwa, ka yeli u, Talita kumi. O gbinni n niqi, Bipuqbila, nyisigima. \p \v42-43 A puli maa niqi, bii maa nyisigi n chaqina, a ku ba noya. Yeesu kpaasi ba tuba ba da yeli nira zaa yela qa, ka yeli ba, ba naa bindira ti u, o di. Bii maa yuma niqini pii ni ayi. \c6 \s Yeesu gaari o yiri \r (Matiyu 13:53-58, Luuka 4:16-30) \p \v1 Niqi n na, Yeesu daa n yi n gaari o gbagba paaligu, ka o nyaaqpaariba pa o zu gaari. \p \v2 Daborigu n ti paa, o wa ti wusi ba laqsigu dii puwa, a ku ba nivudamta noya, ba yetira, Ee, dabaa mari yam, a ni yatintaasi, wula n na o niqi n nye a? \v3 Ka ba lee n yeli, O niqini dimeera, so Mariama n daa n dogi, ka o sunzoba n niqi Jeemsi ni Joozi ni Juudasi ni Simon, ka o sunzopogiba mi ba kpe. A zu n na, ba bi deeg o yela maa di. \p \v4 Ka Yeesu yeli ba, Seela zaa Naawun chaame yuuri duura, ama o gbagba paaligu, a ni o dogim puwa, a ni o yiri, o yuuri ki du. \p \v5-6 Niqi n na, tiqqa maa dima bi niqina u yeride, a ku o noori, o bi tee n niqi mamaachi yela zaa, ama o naag o nuusi pa baaradimseesi niqi, a tibi ba. \s Yeesu tumi o nyaaqpaariba pii ni bayi maa \r (Matiyu 10:5-15, Luuka 9:1-6) \p Niqi n na, Yeesu daa n chaqina tiqsi wusira niriba. \v7 Ka o booli o nyaaqpaariba pii ni bayi maa ba laqsi, ka tumi ba ba bayaayi, ka ti ba daama ba katira kikpaarigusi, \v8 ka yeli ba, ba da naa buq zaa mari, halli bindira, koo koligu, koo ligiri, ama daqkpalli ko, \v9 ni ba piri sabtaasi, ka da pili tagitesi ayi. \v10 Ka o lee n yeli ba, seela zaa yiri ya n wa ti kpe, ya ba niqi, ama ya yini tiqqa maa puwa. \v11 Ka seela zaa ba n bi dee ya, ka zagsi wuminisim, ka ya ti yi nisaaniqi, ya pisigi ya noba tana basi, ba baqqi ba n bi niqi nene. \p \v12 Niqi n na, ba yi n gaari, a wa ti wusira niriba, ni ba dee n saamiya. \v13 Ka ba katira kikpaarigusi ga, ka naa kpaam sarigira nivudamta, ka tibira ba. \S Jon Baatisi kum yela \r (Matiyu 14:1-12, Luuka 9:7-9) \p \v14 A jemani maa Yeesu yuuri daa n du, ka naaba Herodi wumi maa, Yeesu ni o nyaaqpaariba wusirini niriba. Ka niseesi daa n yetira, ni Yeesu n niqi Jon Baatisi n nyisigi kum puwa, ni lala zu Yeesu niqina mamaachi yela maa. \v15 Ka seesi mi yetira, ni Yeesu n niqi Naawun chaame Alayija. Ka seesi mi yetira, ni Yeesu n niqi Naawun chaamesi yindaana, a maa Naawun chaamesi n daa n ba niqi kusu zaa la. \p \v16 Ama naaba Herodi gbagba n daa n ti ba qma Jon Baatisi zu. A zu, o n ti wumi n qa, o yeli, ni o nyisigini kum puwa, a loobi n niqi Yeesu. \p \v17-19 Seema naaba Herodi n daa n ku Jon Baatisi la n qa. \p Naaba Herodi sunzo Filipi ni o poga Heroodiya daa n ba niqi, ka naaba maa fa poga maa, a yi o sunzo maa saani. A zu, Jon Baatisi yeli naaba maa, E n fa e sunzo maa poga maa bi veela. \p A kpali n qa zu, poga maa chisi daba maa, ka kpabira ba ku u, ka wa ti suusi naaba maa, ka naaba maa ti ba gbaag u, a le n digili dii. Ka naaba maa bi ti o poga daama o niqi daba maa daaqu zaa. \v20 A kpali bo, naaba maa baqiya maa, o niqini nivusuqqu, a ni Naawun nira, ka o zora u dabeem, ka bi ti ba niqi u daaqu. \p Niqi n na, naaba maa kpabira daba maa o wusira u, ka jemanso zaa o yi n ti wusira u, naaba maa sufu yi damtira u ni. \p \v21 Dindaso naaba maa poga, so ba n boona Heroodiya la daa n nye daama o ku daba maa. Dindaari maa n niqi naaba Herodi maa yuma daborigu, o ti o tumtuminiba dugi bindira ga, ka booli nadima, a ni o toozabiriba kpemba, a ni Galili paaligu kpemba, ba ti di. \p \v22 Niqi n na, o poga maa bipuqqu kpe n ti wa waa, o waabu maa peri naaba maa, a ni seesi o n booli maa ga. Naaba maa yeli bipuqqu maa, M ni ti i bunso zaa e n kpabira. \v23 Ka o ti u noori, ka yeli, Halli ka e kpabira m naalim maa barigito gba, m ni ti i. \p \v24 Niqi n na, bii maa yi, a wa ti boosi o ma, Bo n na ma ya n yeli m kpabira? O ma yeli u, Wa ti yeli maa, e kpabirini Jon Baatisi zu. \p \v25 A puli maa niqi, bii maa pori n we naaba maa saani yoom, a wa ti yeli u, ni o kpabirini Jon Baatisi zu pireete niqi. \p \v26 Naaba maa n wumi n qa, o sufu saami u ga, ama o ki tee n zagsi, a kpali o tee n ti u noori niriba maa nufu niqi la zu. \v27 A zu, a puli maa niqi, o tumi sooja, o wa ti qma o zu ta. \p Niqi n na, sooja maa we, a wa ti qma daba maa zu, a yi dii puwa, \v28 ka naa n niqi pireete niqi, a wa ti ti bipuqqu maa, bipuqqu maa naa n ti o ma. \p \v29 Daba maa nyaaqpaariba n ti wumi yela maa, ba ti naag o kpiiqu maa, a pi. \p Lala n na, naaba Herodi maa daa n ku Jon Baatisi. \s Yeesu guuli niriba tusa anu \r (Matiyu 14:13-21, Luuka 9:10-17, Jon 6:1-14) \p \v30 A n daa n ti niqi daba ayi, niseesi Yeesu n tumi maa pori n ta o saani, a ti yeli u yaseesi zaa ba n niqi, ka wusi. \p \v31 Niqi n na, nivudamta chena ba saani, ba bi nye daama gba ba di. A zu, Yeesu yeli ba, ni o mari ba gaa seela niriba n ka niqi, ba vuusi beela. \p \v32 Niqi n na, ba kpe qariqu gaa seela niriba n ka niqi. \v33 Ka nivudamta nye ba n wara la, ka baqqi maa, Yeesu ni o nyaaqpaariba n na. A zu, ba yi tiqsi zaa cheegira duuri maa niqi, a gaari Yeesu ni o nyaaqpaariba yiya. \p \v34 Yeesu n yi qariqu maa puwa, ka nye zamutintaa maa, o zo ba nimbaa. A kpali bo, ba niqini maa peeri n ka pekpagira, ka o wusi ba yadamta. \p \v35 Wuluqu n ti liira, o nyaaqpaariba ti yeli u, Kpe ka bindira, ka wuluqu mi liira, a zu, \v36 cheli ba pisimi, a gaari puuri ni tiqsi n leeli kpe, a wa ti da bindira di. \p \v37 Ka Yeesu yeli ba, Ya gbagba, ya ti ba bunso ba di. \p Ba yeli u, Ee, wula n na ti ya n niqi n nye qmerisi anii sanyoobu, a da paanu ti niribaa, ba di? \p \v38 Yeesu boosi ba, Paanusi ala n na ya mari? Ya wa ti nyaasi. \p Ba we, ka ti yeli, ni paanusi anu ni korotosi ayi n ba niqi. \p \v39 Niqi n na, Yeesu yeli zamu maa, ni ba barigi n zi momaasa niqi. \p \v40 Niqi n na, ba barigi n zi, seesi koowa, seesi pisinu. \v41 Ka Yeesu naa paanusi anu maa ni korotosi ayi la, a nyaasi saazu, ka suusi Naawunni, ka qmaasi paanusi maa, a naa n ti o nyaaqpaariba la, ba naa n tori zamu maa, ka lee n barigi korotosi ayi la ti ba zaa. \v42 Ka ba zaa di n piri. \p \v43 Niqi n na, ba piisi paanusi maa ni korotosi la bincheesi, a paali peeri pii ni ayi. \p \v44 Dabseesi n qobi a maa ba tusa anu. \s Yeesu chaqqi koom zu \r (Matiyu 14:22-33, Jon 6:15-21) \p \v45 Qama n daa n ti niqi n baasi, Yeesu ti o nyaaqpaariba maa kpe qariqu maa, a pa o yii gaari Beseeda n ba beeqkarigu maa duyindaana. \p Niqi n na, ba we, ka che Yeesu, ka o ti zamu maa pisimi. \p \v46 Ba n ti pisimi maa, Yeesu du n gaari zoori zu, o wa ti togsi Naawun saani. \p \v47-48 Yiiqu n ti vibi, qariqu maa ba beeqkarigu maa sunsuu niqi, ba duusira, ka Yeesu mi ba kuqkunni la, ka nye o nyaaqpaariba n ba toom puwa, a kpali sauwa n laqina ba nyaaqa zu. \p Nodakpaqqu n ti paa, Yeesu wa ti chaqina koom zu, ka ya n ti saa ba. \v49 Ba n nye u, o n chaqina la, ba fe maa, kogibee n na, ka tasi vu, \v50 a kpali bo, ba zaa nye u, dabeem gbaa ba. \p A jemani maa Yeesu togsi ba saani, a yeli, Ya niqi aniya, mani n na, ya da zora dabeem. \p \v51 Niqi n na, Yeesu kpe qariqu maa puwa, ka sauwa maa cheli vaabu, a ku ba noya ga. \v52 A kpali bo, ba sufusi na bi yoo, ba n di n baqqi paanusi la yela gbina. \s Yeesu tibi niriba \r (Matiyu 14:34-36) \p \v53 Niqi n na, ba paa duuri so ba n boona Genesare, ka naa ba qariqu maa le niqi, \v54 ka yi o puwa. Ka niseesi n ba niqi maa baqqi Yeesu, \v55 ka chee n yetira niriba zaa, ba naa ba baaradima yi ba bundoorisi niqi, a chena seela zaa Yeesu n be. \p \v56 Ka seela zaa o n be, halli tiqbilisi, koo tiqkara, ba naa ba baaradima ta, a digili kulonni zu, ka suusi u, ni o ti ba siisi o kpariga noori gba. Ka seesi zaa n siisi u maa nye alaanfiya. \c7 \s Nisaala yaayela \r (Matiyu 15:1-9) \p \v1 Dindaso Farisii dabseesi ni zaaliguwusiriba n yi Jiruusilim daa n ti laqsi Yeesu saani, \v2 ka nye Yeesu nyaaqpaariba seesi n bi pegi ba nuusi poin, ka dira. \p \v3 Farisii dima ni Juusi dima zaa yi pegini ba nuusi poin, ka dira, a kpali bo, ba yaayela n na. \v4 A zu, ka ba yi yi kulonni zu ta, ka na bi pegi ba nuusi, ba ki sagi n di. Ka ba yaayadamta seesi na ba niqi, ba niqina a, a maa seema ba n pegira kopusi ni duguri ni katisasi la. \p \v5 Lala zu, Farisii dabsi maa ni zaaliguwusiriba maa boosi Yeesu, Wula n na e nyaaqpaariba maa bi pa ti yaayela zu, ka naa nudagiri dira? \p \v6 Yeesu yeli ba, ya niqini yomsiriba. Seema Naawun chaame Azaya kusu zaa n daa n yeli ya yela digili la niqini yamonsi. O yeli, Niriba qa kpeesira Naawunni, a ni naqgbana, ama ba sufusi niqi ba bi kpabira u. \v7 A kpali bo, ba naa nisaala yaayela wusira niriba, ka bi wusira ba Naawun zaaligu. A zu, ba kpeesigu maa bi peri Naawunni. \p \v8 Ka Yeesu lee n yeli ba, ya yi niqini ya yaayela, ka zagsi Naawun zaaligu, \v9 ka fe maa, seema ya n zagsi Naawun zaaligu maa, ka niqi ya gbagba yaayela, niqi yam yela. \v10 Ya nyaasi, Naawun chaame Musa daa n yeli kusu zaa, ni niriba ba niqina ba ba ni ba ma jilima. Ka lee n yeli, ni so zaa n togsi yabee qmeqsi o ba, koo, o ma, cheli ba ku u. \v11 Ka ya wune, ka niso yeli o ba, koo o ma, ni tonoso ba n di n ya n nye o saani maa o naa n ti Naawunni, \v12 ya ki lee n sagi o naa n tira ba. \v13 Lala n na, ya zagsi Naawun zaaligu, ka niqina ya yaayela. Ka n qa yadamta mi ba niqi, ya niqina a. \s Yaseesi n ti nivu niqi bimbee \r (Matiyu 15:10-20) \p \v14 Niqi n na, Yeesu daa n booli zamu ba ta, ka yeli ba, Ya zaa, ya chisi tuba wumi, ka baqqi a. \v15 Bunso zaa n yi yaqqa kpe nivu niqi, ki tee n loobi u nivubee, ama binseesi n yi nivu niqi yiira n loobira u nivubee. \v16 So n niqi wumina, o wumi. \p \v17 Niqi n na, Yeesu cheli zamu maa, ka kpe dii, ka o nyaaqpaariba boosi u kiqaasa maa gbinni. \v18 Yeesu yeli ba, Ya gbagba bi baqqi o gbinni? Ya nyaasi, bunso zaa n yi yaqqa kpe nivu niqi ki tee n loobi u nivubee. \v19 A kpali bo, o bi kpe o sufu niqi, ka kpe o puu niqi, ka mari o niqa niqi yi. Lala n na Yeesu yeli, ni bindira zaa veelini ba dira. \v20 Ka o lee n yeli, ni binseesi n yi nivu niqi loobira u nivubee, \v21 a kpali bo, feribeeri yiirini sufu niqi, ka ti seesi saamina diisi, seesi mi zuura, seesi mi kuura, seesi mi kpabira ba taaba pogiba, \v22 seesi mi kpabira ba taaba bini, seesi mi mari halibee, seesi mi qmaara jiri, seesi mi niqina yabeeri ga, seesi mari pubeerim, seesi tuura taaba, seesi mi poo, seesi bi kpabira yasuma. \v23 Yabeeri qa zaa yini sufu niqi, ka tira nivu niqi nivubee. \s Pogso yeride niqinisim \r (Matiyu 15:21-28) \p \v24 Niqi n na, Yeesu daa n nyisigi n we tiqseesi ba n boona Taya ni Sidon la paaligu, ka wa ti kpe diyindaana, ka bi kpabira nira zaa ba baqqi o yela, ka sogi n je. \p \v25-26 Niqi n na, pogso wumi Yeesu yela, o bi niqi Juusi poga, ama ba daa n dogi u ni Foniisiya paaligu puwa, ka o bipuqbila mari kikpaarigusi. \p O n wumi Yeesu yela maa, o we o saani, a wa ti fa n li o noba niqi, ka suusi u o kari kikpaarigusi maa, a yi bipuqqu maa niqi. \p \v27 Yeesu yeli u, Cheli biisi ba di poin. A bi veela m naa biisi maa bindira ti baasi. \p \v28 Poga maa yeli u, M duuma, yamonsi n na, ama baasi ba teebul gbinniqi, a dira biisi bindira seesi n fa n liira la. \p \v29 Yeesu yeli u, A kpali e n yeli n qa zu, kunna, kikpaarigusi maa yi e bii maa niqi. \p \v30 Niqi n na, poga maa kuli, ka wa ti nye o bii n do gideu zu, ka kikpaarigusi maa lee n ka o niqi. #C \s Yeesu tibi tikpiri \p \v31 Niqi n na, Yeesu daa n yi paaliguso Taya n be la, ka dee Sidon, a we paaliguso tiqsi pii n be la, ka pori n gaa Galili beeqkarigu. \p \v32 Niqi n na, ba mari tikpiriso n bi wumina, ka bi togsira nene ta, ka suusi Yeesu, ni o naag o nuu pa o niqi, a tibi u. \p \v33 Niqi n na, Yeesu mari u yi zamu maa niqi, a gaari o ko, ka naag o nubilisi niqi o tuba niqi, ka tusi nuntoori siisi o zulimini, \v34 ka nyaasi saazu, ka siimi, ka yeli daba maa, ni o tuba a yoo. \p \v35 A puli maa niqi, o tuba yoo, ka o togsira nene. \v36 Ka Yeesu kpaasi ba tuba, ni ba da yeli nira zaa. Ka seema o n kpaasi ba tuba, ba da yeli yela maa, ba zagsi, ka yeli yela maa ga. \v37 Ka seesi zaa n wumi yela maa, a ku ba noya ga, ba yetira, ya nyaasi, o niqina yaso zaa nene. Halli o ti tikpiri wumina, ka togsira. \c8 \X Yeesu guuli niriba tusa anaasi \r (Matiyu 15:32-39) \p \v1 Dindaso zamutintaa daa n laqsi Yeesu saani, ba mi daa n ka bunso zaa ba di. Yeesu booli o nyaaqpaariba, ka yeli ba, \v2 Ya nyaasi, zamu qa ba m saani daba ata, ka ba bindira lee n ka, ba di. A zu, ba yela mari ma nimbaa. \v3 A koo, ka ba na bi di, ka ma yeli ba ba gaa ba yiyasi, ba ni see soori, a kpali seesi yiyasi ba wogilim. \p \v4 O nyaaqpaariba boosi u, Wula n na ti ya n niqi n nye bindira, a yi zikuuqaa, a ti niribaa, ba di n piri? \p \v5 Yeesu boosi ba, Paanusi ala n na ya mari? Ba yeli u, paanusi ayapoin. \p \v6 Niqi n na, Yeesu ti zamu maa zi tiqqa, ka o naa paanusi ayapoin maa kpeesi Naawunni, ka qma a, a ti o nyaaqpaariba, ba naa n tori zamu maa. \v7 Ka ba mi mari korotobilisi, Yeesu suusi Naawunni, a niqi a niqi, ka yeli o nyaaqpaariba ba naa n tori ba paasi. \p \v8 Niqi n na, so zaa di, a piri. Ka ba piisi bincheesi, a paali peeri ayapoin. \v9 Niriba maa zaa daa n paa tusa anaasi. \p \v10 Niqi n na, Yeesu ti zamu maa pisimi, ka o ni o nyaaqpaariba kpe qariqu gaari Dalimanuta paaligu. \X Yeesu zagsi mamaachi niqinisim \r (Matiyu 16:1-4) \p \v11 Niqi n na, Farisii dabseesi daa n ti zabi Yeesu, a kpali bo, ba kpabira ba niqi u nyaasi, o niqi mamaachi yela. \p \v12 Niqi n na, Yeesu siimi ga, ka yeli, Wula n na ya pimpariqa dima kpabira m niqi mamaachi yela? Yamonsi ma yeli ya, ya pimpariqa dima ki nye mamaachi yela. \p \v13 Niqi n na, Yeesu che ba, ka wa ti kpe qariqu maa, ka wa ti du n gaa beeqkarigu maa #Bduuri. \s Yiisi kiqaasa yela \r (Matiyu 16:5-12) \p \v14 Ba n duusira qariqu maa, ba pa baqqi maa, ba bi da bindira, ka paanu luqko ko n ba niqi. \p \v15 Ka Yeesu kpaasi ba tuba, a naa yiisi seesi n ti paanu fuqsira la loobi kiqaasa, a yeli, Ya dasi Farisii dima yiisi, a ni naaba Herodi yiisi niqi. \p \v16 O nyaaqpaariba maa n wumi kiqaasa maa, ba togsira taaba saani yetira, O yelini n qa, a kpali bindira n ka niqi. \p \v17 Yeesu baqqi seema ba n yetira, ka yeli ba, Ee, ya na bi baqqi kiqaasasi gbina. Ya da ti bindira yela qa tiri ya. \v18 Ya mari nufu, ka bi nyaara. Ya mari tuba, ka bi wumina. \v19 Ya teesi. Ni daa n naa paanusi anu, ka qma a ti niriba tusa anu la, peeri ala n na bincheesi maa daa n paali? \p O nyaaqpaariba maa yeli u, ni peeri pii ni ayi. \p \v20 Yeesu lee n maali n boosi ba, Ni daa n naa paanusi ayapoin la, a qma n ti niriba tusa anaasi la, peeri ala n na bincheesi maa daa n lee n paali? \p Ba yeli u, ni peeri ayapoin. \p \v21 Yeesu boosi ba, Ka ya na bi baqqi a gbina? \s Yeesu tibi zooma \p \v22 A n daa n ti niqi beela, ba paa Beseeda, ka yi qariqu maa puwa, ka ba mari zooma ta Yeesu saani, ka suusi u, o tibi u. \p \v23 Niqi n na, Yeesu gbaa zooma maa nuwa, a mari u yi n gaari tiqqa maa puwa, ka tusi nuntoori niqi o nufu niqi, ka naag o nuusi pa o niqi, ka boosi u, E ni tee n nye? \p \v24 Zooma maa nyaasi paaligu, ka yeli, M nye niriba, a maa tiisi n chaqina. \p \v25 Ka Yeesu lee n naag o nuusi pa zooma maa nufu, ka zooma maa nyaasira zii kpeequtiri, ka nyaara nene. \v26 Ka Yeesu yeli u, Kulima, ka da dee tiqqa maa puwa. #C \s Qani n niqi Yeesu? \r (Matiyu 16:13-20, Luuka 9:18-21) \p \v27 Niqi n na, Yeesu ni o nyaaqpaariba daa n we tiqsi n leeli Siiziriya Filipai. \p Ba n wara maa, Yeesu boosi ba yeli, Qani n na niriba yeli m niqiya? \p \v28 Ba yeli u, Seesi yeli e niqini Jon Baatisi, ka seesi mi yeli Alayija, ka seesi mi yeli Naawun chaamesi la yindaana. \p \v29 Ka Yeesu boosi ba, Qani n na ya mi yeli m niqiya? \p Piita yeli u, E niqini Kristu, so Naawunni n daa n nyisi la. \p \v30 Ka Yeesu kpaasi ba tuba ba da yeli nira zaa n qa. \X Yeesu nyaaqpaariba yela \r (Matiyu 16:21-28, Luuka 9:22-27) \p \v31 Niqi n na, Yeesu daa n wusi ba, ni wune Naawun Nisaala ni nye nam ga, ka kpemba ni buqkobkuuriba kpemba ni zaaliguwusiriba la ba zagsi u, ka ti ba ku u, ka o daba ata daari Naawunni o nyisigi u. \p \v32 Lala n na Yeesu piligi n yeli ba, ka Piita mari u gaa seela, a kpaasira o tubiri, \v33 ka Yeesu loobi n nyaasi o nyaaqpaariba, ka kpaasi Piita tubiri, a yeli, Sitaana, wara, ka che ma, e bi kpabira Naawun yela, nisaaldima yela n na e kpabira. \p \v34 Niqi n na, Yeesu booli o nyaaqpaariba ni zamuso n pa o zu, ka yeli ba, Ka nira zaa ya n pa m zu, o da lee n niqina o kiperi, o yi niqini Naawun kiperi, a paara m zu. \v35 Ka so zaa n kpabira o moligi o nyevuri ni koqqi u, ka so zaa n koqqi o nyevuri, a kpali m ni m baarusuma la zu ni moligi u. \v36 Bo tono n na nisaala ya n nye, ka o su durinye zaa, ka koqqi o nyevuri? \v37 Bunso zaa ka niqi di n tee n tagi nyevuri. \v38 Ya nyaasi, pimpariqa dima niqina yabeeri ga, ama so zaa n zagsira m yela, a yi ba nufu niqi, ka mani Naawun Nisaala pa lee n ta, a ni m ba Naawunni ni o malakisi kpeequ, m gba ni zagsi u. \c9 \p \v1 Ka Yeesu lee n yeli ba, Yamonsi ma yeli ya, niseesi n za kpe qa seesi ki kpi, halli ka ti nye Naawun naalim kpeequ poin. \s Yeesu niqa cherigiya \r (Matiyu 17:1-13, Luuka 9:28-36) \p \v2 A n daa n ti niqi daba ayoobu, Yeesu daa n mari o nyaaqpaariba bata, Piita ni Jeemsi ni Jon ko, a wa ti du zotintaa. \p Niqi n na, o niqa zaa cherigi, \v3 ka o bimpinna mi loobi n peligi n nyagsira, a gaari seema durinye puu funfanso zaa n peligira. \v4 Ka dabsi bayi paasi Yeesu niqi, barima n niqi Naawun chaamesi Alayija ni Musa, ka ba togsira Yeesu saani. \p \v5 Niqi n na, Piita yeli Yeesu, M duuma, yasuqqu n na ti ba kpe, cheli ti ti suga ata, nyini n su yindaana, Musa n su yindaana, Alayija n su yindaana. \v6 O yeli n qa, a kpali dabeem n gbaa ba, ka o bi baqqi seema o n di n yeli. \p \v7 Niqi n na, sagbaqqu pili ba, ka goo yi sagbaqqu maa niqi, a yeli, M bikpabirigu n na la, ya wumi n ti u. \p \v8 A jemani maa ba nyaasi, ba bi lee n nye dabsi bayi la, ama Yeesu ko n che. \p \v9 Ba n sigira zotintaa maa, Yeesu kpaasi ba tuba, a yeli, Ya da pa ti yeli nivu zaa bunso ya n nye la, ka pa mani Naawun Nisaala nyisigi kum puwa. \p \v10 A zu, ba muuri, ka bi yeli nira zaa, ama ka togsira kum nyisigirisim maa gbinni taaba saani, \v11 ka ba boosi Yeesu, Wula n na zaaliguwusiriba yi yeli, ni Alayija ni ta poin? \p \v12-13 Ka Yeesu yeli ba, Yamonsi n na ba yetira. Ama seema Naawun buku n daa n yeli, ni Alayija ni ta poin, a ti maali zii la, m yeli ya ni, o tee n ta, ka ba daa n niqi u seema ba n kpabira. Ka Naawun buku gba mi daa n lee n yeli, ni mani Naawun Nisaala ni nye nam ga, ka niriba ba nyaasi ma jaga. \s Yeesu kari kikpaarigusi \r (Matiyu 17:14-21, Luuka 9:37-43) \p \v14 Ba n daa n ti sigi n baasi, ba paa ba taaba nyaaqpaariba, ka ba ba zamutintaa sunsuu niqi, ka zaaliguwusiriba zabira ba. \p \v15 Zamu maa n ti nye Yeesu, a ku ba noya, ba chee n ti puusi u, \v16 ka Yeesu boosi o nyaaqpaariba maa, Wula n na ya ni niribaa dira amore. \p \v17-18 Zamu maa yindaana yeli u, Karichi, m bii yela n na, o mari kikpaarigusi, ka bi tee n togsira. Kikpaarigusi maa yi ti nyisigi o niqi, o yi fani li, ka nuntoori funfugsi yi ba o noori, ka o yi qobira o nyina, ka o yi kuu. A zu, ma mari u ta e saani, ka suusi e nyaaqpaariba ba kari a, ba kari a je. \p \v19 Yeesu yeli ba, Ya pimpariqa dima ka yeride. M tee n yuu ya saani, a ni kenyiti, ka ya na bi niqi ma yeride nene. Lala veela? Ya mari bii maa ta. \v20 Ba mari u gaa Yeesu saani. Kikpaarigusi maa n si n nye Yeesu, a damtira bii maa, o fa n li tiqqa, a bilimina, ka funfugsi ba o noori. \v21 Ka Yeesu boosi bii maa ba, Sambo n na toora maa gbaag u? \p Bii maa ba yeli, O n niqi bibila zaa. \v22 Kikpaarigusi maa daa n yi tini o fa n li bugum niqi, koo koom niqi, a ya n ku u. A zu, ka e ni tee n tibi u, zo ti nimbaa, ka moligi ti. \p \v23 Yeesu yeli u, Da yetira lala, so zaa n niqina Naawunni yeride ni tee n niqi bunso zaa. \p \v24 Bii maa ba tasi n yeli, M niqina u yeride, ama m yeride niqinisim bi zoo. E paasi m niqi. \p \v25 Niqi n na, nivudamta chee n ti laqsi. Yeesu n nye ba n laqsira maa, o kari kikpaarigusi maa, a yeli, Ya kikpaarigusi n ti bii qa kpiri, m yeli ya, ya yi bii qa, ka da lee n ti kpe o niqi. \p \v26 Niqi n na, kikpaarigusi maa ti bii maa tasira, ka damtira u ga, ka yi, ka bii maa qmaani kpiiqu, ba zaa yeli, o kpiya. \v27 Ka Yeesu gbaag o nuwa, a paasi o niqi, o nyisigi saa. \p \v28 A n ti niqi beela, Yeesu kpe dii, ka o nyaaqpaariba ko wa ti boosi u, Wula n na ti bi tee n kari kikpaarigusi qa? \p \v29 Yeesu yeli ba, Naawun suusigu ko ni tee n kari kikpaarigusi qa basi.<#ppi#10G114b Jesus takes child by the hand^#10#L#L#L#L#caYeesu daa n paasi bii maa niqi, o nyisigi saa \s Yeesu yeli o kum yela \r (Matiyu 17:22-23, Luuka 9:43-45) \p \v30-31 Niqi n na, Yeesu daa n yi n chaqina Galili paaligu, ka wusira o nyaaqpaariba, ka bi kpabira niriba ba baqqi seela o n be. Ka o yeli o nyaaqpaariba maa, Dindaso ba ni ti ba gbaa mani Naawun Nisaala, ka ku ma. M daba ata daari m ni nyisigi. \p \v32 Nyaaqpaariba maa mi bi baqqi o gbinni, ka mi zora dabeem ba boosi Yeesu. \s So n mari daama ga \r (Matiyu 18:1-5, Luuka 9:46-48) \p \v33 Niqi n na, ba daa n paa Kapaanim, ka kpe dii, ka Yeesu boosi o nyaaqpaariba, Ti n chena maa, bo yela n na ya togsira la? \p \v34 Ba za surim, a kpali bo, ba n chena maa, ba dira amore, ba so n mari daama ga. \p \v35 Niqi n na, Yeesu zi, ka booli o nyaaqpaariba pii ni bayi maa, ka yeli ba, So n kpabira o niqi yipaara, cheli o loobi nyaaqpaara, ka tumina so zaa. \p \v36 Ka Yeesu naa bii zaali ba yiya, ka naag u pa o nuusi niqi, ka yeli ba, \v37 So zaa n ti dee bii zaa, a kpali m yuuri zu, mani n na o dee. Ka so zaa n ti dee ma, pa m ko n na o dee, so n tumi ma la n na o dee. #C \S Summa yela \r (Luuka 9:49-50) \p \v38 Niqi n na, Jon daa n yeli Yeesu, Karichi, ti nyeni dabyindaana naag e yuuri katira kikpaarigusi, ka bi paara ti zu. A zu, ti kari u. \p \v39 Yeesu yeli, Ya da kari u, a kpali bo, ka so n naa m yuuri niqi yatintaa, o ki tee n loobi yoom togsi yabee qmeqsi ma. \v40 So n bi niqi ti dimma, wune n niqi ti summa. \v41 Yamonsi n na, ka so zaa n ti ya koom ya qu, a kpali ya n paara mani Kristu zu, o ni nye o laada. \s Yabeeri yela \r (Matiyu 18:6-9, Luuka 17:1-2) \p \v42 Yeesu daa n lee n yeli, Ka biso niqina ma yeride, ka niso ti o niqi yabee, a daana niqi yabee ga. Ka ba naa kugtimsigu le o nuqgori lobi n niqi koom niqi, o di, lala n so o n ba niqi, a wusira bii maa yabeeri. \p \v43 Ya nyaasi, ka e nuu ti e niqina yabeeri, qma u basi, a kpali bo, e n mari nuluqko kpe nyevuriso n ka baasigu la ziya, wune n so e n mari nuusi ayi kpe bugum so n ka baasigu la ziya. \p \v45 Koo, ka e nobiri ti e niqina yabeeri, qma u basi, a kpali bo, e n mari nobiluqko kpe nyevuriso n ka baasigu la ziya, wune n so e n mari noba ayi kpe bugum ziya. \p \v47 Ya lee n nyaasi. Ka e nimbiri ti e niqina yabeeri, nyisi u basi, a kpali bo, e n mari nimbiriluqko kpe Naawun naalim, wune n so e n mari nimbiisi ayi kpe bugum ziya. \v48 Nisaaniqi binseesi n taasira beerim ba niqi saqa ni saqa zaa, ka bugum maa mi bi kpisira. \v49 Ka bugum ni niqi niriba zaa nyaasi, a maa seema ba n naa yaarim niqi bindira niqi, ka tagsi n nyaasi. \v50 Yaarim veela, ama ka a mi ti borigi a meesim, a ki lee n tee n nye meesim maa. Ya ti yaarim ba ya niqi, ka mari niqgbirimaasim taaba saani. \c10 \X Dabsi ni pogiba yela \r (Matiyu 19:1-12, Luuka 16:18) \p \v1 Niqi n na, Yeesu daa n yi nisaaniqi we Judiya paaligu, a ni paaligu n ba mogso ba n boona Jooda la duyindaana, ka zamusi laqsi o saani, ka seema o n yi n wusira ba maa, o wusira ba. \p \v2 Niqi n na, Farisii dimseesi daa n ti niqi u nyaasi, a boosi u, O veela nivu n kari o poga? \p \v3 Yeesu boosi ba, Wula n na Musa daa n yeli? \p \v4 Ba yeli, Musa daa n sagi ba katira pogiba, ama poin ka e kari u e sebi gbaqqu ti u, ni o lee n ka sira. \p \v5 Yeesu yeli ba, Musa daa n yelini n qa, a kpali niriba bi kpabira Naawun yela. \v6 Ama jemanso Naawunni n daa n piili n maali niriba, o maalini daba ni poga. \v7 A zu, daba yi cheli o ma ni o ba, ka naa poga, o ni nu ba ba niqi, \v8 ba loobi luqko. Ba bi lee n niqi bayi, ba niqi luqko. \v9 A zu, da ti niriba barigi bunso Naawunni n naa n loobi luqko. \p \v10 A n daa n ti niqi beela, ba kpe dii, ka Yeesu nyaaqpaariba boosi u yela maa. \v11 O yeli ba, So zaa n kari o poga, ka lee n naa yindaana niqi yabee, a maa o do so n bi niqi o poga saani. \v12 Ka so zaa n zagsi o sira, ka lee n kulisi yindaana niqi yabee, a maa o saami o sira dii. \s Yeesu ni biisi yela \r (Matiyu 19:13-15, Luuka 18:15-17) \p \v13 Niqi n na, ba daa n mari biisi ta Yeesu saani, o ti siisi ba, ka o nyaaqpaariba katira ba. \p \v14 Yeesu n ti nye n qa, o je suuri, ka yeli o nyaaqpaariba maa, Ya cheli biisaa ba ta m saani, ka da kari ba. A kpali bo, Naawun naalim niqini ba toori. \v15 Yamonsi n na, so zaa n bi dee Naawun naalim yela, a maa biya, o ki tee n kpe u. \p \v16 Ka Yeesu dee biisi maa, ka gbaa ba pobira o nuusi niqi, ka naag o nuusi pa ba zuuri, a suusi Naawunni tira ba. \X Bindaandima yela \r (Matiyu 19:16-30, Luuka 18:18-30) \p \v17 Niqi n na, Yeesu daa n yi n wara seela, ka dabyindaana chee n ti gba o yiya, ka boosi u, Karichisuqqu, wula ma ya n niqi n nye nyevuriso n ka baasigu? \p \v18 Yeesu yeli u, Bo n na e booli ma nivusuqqu? Nyaasi, Naawunni ko n niqina yasuma. \v19 E tee n baqqi Naawun zaaligusi la, da kuura, da kpabi e todaana poga, da zuura, da qmaara jiri, da puntira, niqina e ba ni e ma jilima. \p \v20 Daba maa yeli Yeesu, Karichi, ni niqi bii zaa, m bi niqina a so zaa. \p \v21 Ka Yeesu nyaasira u, a ni kpabirisim, ka yeli, A kpari n che yaluqko, e niqi. Wa ti koosi bunso zaa e n mari, a tori nandaandima, a nye tono yi Alizaana, ka ti pa m zu. \p \v22 Daba maa n wumi n qa, o sufu saami, a kpali bo, o niqini bindaana. Ka o loobi n gaari, a ni o sufusaaqu. \p \v23 Niqi n na, Yeesu nyaasi n poli n jili, ka yeli o nyaaqpaariba, O ba toom ga, ka bindaandima ba kpe Naawun naalim puwa. \p \v24 Yela maa ku nyaaqpaariba maa noya, ka Yeesu lee n yeli ba, M biisi, o ba toom ga, ka nivu kpe Naawun naalim puwa. \v25 Bindaana ya n kpe Naawun naalim puu ba toom ga, a gaari nyogima di n dee seerigu voori puu yi. \p \v26 Yela maa ku ba noya ga, ba yeli taaba, Ee, lala wune, so zaa ki nye moligirisim. \p \v27 Yeesu nyaasi ba, ka yeli, Nisaaldima ki tee n ti nira kpe, ka pa Naawunni, a kpali bo, Naawunni ni tee n niqi bunso zaa. \p \v28 Piita yeli Yeesu, Nyaasi, ti cheli bunso zaa, ka pa e zu. \p \v29 Yeesu yeli, Yamonsi n na, so zaa n che o diisi, koo o mabiisi, koo o ma, koo o ba, koo o biisi, koo o puuri, a kpali m ni m baarusuma la zu, \v30 wune ni nye tono ga durinye puwa, a lee n nye diisi ni mabiisi ni madima ni biisi ni puuri ga, a ni nam, ka soosa zu o ni nye nyevuriso n ka baasigu la. \v31 Ka nivudamta n pa yii pimpariqa ni loobi n pa nyaaqa, ka seesi n pa nyaaqa ni loobi n pa yiya. \s Yeesu yeli o kum yela butadaana \r (Matiyu 20:17-19, Luuka 18:31-34) \p \v32 Dindaso Yeesu ni o nyaaqpaariba daa n ba soori, a wara Jiruusilim, ka Yeesu pa yiya, o yela ku ba noya, dabeem gbaa ba, ba paara nyaaqa. Ka Yeesu loobi n togsi o nyaaqpaariba pii ni bayi maa, ka yeli ba bunso n ya n niqi u, \v33 a yeli, Ya nyaasi, ti warini Jiruusilim. Nisaaniqi n na ba ni gbaa mani Naawun Nisaala gaari buqkobkuuriba kpemba ni zaaliguwusiriba saani, ba yeli, ni a veela ba n ku ma. A zu, ba ni naa ma ti Aroom dima, \v34 ba niqi ma siya, ka tusi nuntoori wuri ma, ka feebi ma, ka ku ma, ka m daba ata daari m ni lee n nyisigi. #C \s Bunso nyaaqpaariba bayi n kpabira \r (Matiyu 20:20-28) \p \v35 Niqi n na, Jeemsi ni o sunzo Jon, Zebidi biisi, daa n we Yeesu saani, ka yeli u, Karichi, bunso n na ti kpabira e niqi ti ti. \p \v36 Yeesu boosi ba, Bo n na ya kpabira m niqi ti ya? \p \v37 Ba yeli, Ka e pa ti zi e naam la puwa, a yi Alizaana, ti kpabira ti zi e saani, luqko e nudiya, luqko e nuzaa. \p \v38 Yeesu yeli ba, Ya bi baqqi bunso ya n suusira n qa gbinni. Ya ni tee n di wahaala so ni ya n di? \p \v39 Ba yeli Yeesu, Ti ni tee n di. \p Yeesu yeli ba, Wahaala so ni ya n di, ya ni di u, \v40 ama m ki tee n nyisi niso n di n zi m nudiya, a ni m nuzaa. Naawunni ni naa ziisi maa ti niseesi o n nyisi. \p \v41 O nyaaqpaariba piiseesi n che maa n wumi n qa, ba je suuri niqi Jeemsi ni Jon. \v42 Ka Yeesu booli ba zaa laqsi, ka yeli ba, Ya wumi, ba seesi ba n boona paaligusi zudaandima ni nadima mari daama gaari niriba zaa, ka yi bobira ba seema ba n di n niqi, \v43-44 ama, a yi ya saani, ya ki niqi lala, so n ya n niqi yipaara, cheli o tumina o taaba zaa. \v45 A kpali bo, mani Naawun Nisaala bi ta, ba ti tumina ma, m tani m ti tumina ba, ka ti naa m nyevuri tagi nivudamta ba nye nyevuri. \s Yeesu tibi zooma Jeriko soori \r (Matiyu 20:29-34, Luuka 18:35-43) \p \v46 A jemani maa Yeesu ni o nyaaqpaariba daa n dee Jeriko, ka yi n wara, ba ni zamutintaa, ka zooma ba n zi sogbarimini, a dibira, ba boona u Baatimiya, a ni Timiya biya. \p \v47 O n ti baqqi maa, Yeesu n yi Nazire la n na, o tasi n yetira, Yeesu, naaba Dawuda yaqqu, zo ma nimbaa. \p \v48 Ka nivudamta zabi u, ni o cheli vu. Ka o lee n maali n tasi ga, a yeli, Naaba Dawuda yaqqu, zo ma nimbaa. \p \v49 Niqi n na, Yeesu za, ni ba booli u. Ba wa ti yeli u, ni Yeesu booli u, o nyisigi n ta, a ni sufumaagirisim. \p \v50 A puli maa niqi, o gbari n nyisigi, ka che o waje, ka we Yeesu saani. \v51 Yeesu yeli u, Bo n na e kpabira m niqi n ti i? \p Zooma maa yeli u, M duuma, m kpabira m nyaara. \p \v52 Yeesu yeli u, Wara, e yeride niqinisim zu e nye alaanfiya. \p A puli maa niqi, zooma maa nyaara, ka beeli Yeesu soori. \c11 \X Yeesu kpe Jiruusilim \r (Matiyu 21:1-11, Luuka 19:28-40, Jon 12:12-19) \p \v1 Ba n daa n wara maa, ba leena Jiruusilim, ka wa ti paa Befeegi ni Befani tiqsi n ba zoyindaana zu ba n boona Olivi la, ka o tumi o nyaaqpaariba bayi, a yeli ba, \v2 Ya gaa tiqso n ba yiya, a wa ti kpe. Ya si n kpe, ya ni nye binduurigubila n le n za, nira zaa na bi ba u. Ya lerigi u ti ti ma. \v3 Ka nira zaa boosi bunso zu ya n lerigira u, ya yeli, Ti duuma n kpabira u pimpariqa, o ni ti ba lee n mari u ta yoom. \p \v4 Niqi n na, ba we, ka wa ti nye binduurigubila n le kukuluq za sogbarimini, ba lerigira u. \v5 Ka niseesi n za niqi boosi ba, Wula zu n na ya lerigira u? \p \v6 Ba yeli ba seema Yeesu n yeli ba maa, ka ba ti ba gaari. \p \v7 Niqi n na, ba mari binduurigubila maa we Yeesu saani, ka wa ti naa ba bimpinna pa o niqi, ka Yeesu ba u wara. \p \v8 O n wara maa, seesi yerigi ba wajaasi digili soori, ka seesi mi qma vaari digili soori. \v9 Ka seesi ba Yeesu yiya, ka seesi mi ba o nyaaqa, ba tasi n yetira, Ya kpeesira Naawunni. Naawunni tini so o n tumi la barika. \v10 Seema kusu zaa ti yaa Dawuda n daa n di o naalim maa, lala n na o yaqqu maa ni lee n di, a ni barika. Cheli ba kpeesira Naawunni, a yi Alizaana puwa. \p \v11 Niqi n na, Yeesu kpe Jiruusilim, ka we Naawun dii laanta, a wa ti nyaasi bunso zaa. Ka, a kpali wuluqu n liira zu, o ni o nyaaqpaariba pii ni bayi maa yi n gaari Befani. \X Yeesu kpabi wala je \r (Matiyu 21:18-19) \p \v12 A n daa n lee n chee bee, Yeesu ni o nyaaqpaariba yi Befani wara Jiruusilim, ka kom gbaa Yeesu. \p \v13 Niqi n na, o nyaasi wogilim, ka nye tiso ba n boona figi, a ni o vaari. O we niqi, a wa ti nyaasi n kpabi wala je, o vaari ko n ba niqi, a kpali bo, o wanisim na bi paa. \v14 Ka Yeesu yeli tii maa, Niso zaa ki lee n di e wala. \p O n yeli lala maa, o nyaaqpaariba wumi. #C \X Yeesu we Naawun dii \r (Matiyu 21:12-17, Luuka 19:45-48, Jon 2:13-22) \p \v15 Ba n daa n ta Jiruusilim, Yeesu daa n wa ti kpe Naawun dii laanta, ka katira seesi n koosira bini nisaaniqi, a ni seesi n daara, ka turi cheenji qmaariba teebulsi ni qmena koosiriba kogusi basi, \v16 ka bi sagi niso zaa zi bunso zaa pulli laanta maa. \v17 Ka o wusi ba, a yeli, Kusu zaa ba daa n sebi n digili Naawun buku puwa, ni Naawun dii ni niqi seela baligusi zaa n togsira Naawun saani. Ama ya wune loobi u tayugsi dii. \p \v18 Niqi n na, buqkobkuuriba kpemba ni zaaliguwusiriba wumi yela maa, ka Yeesu wusigu maa ku niriba zaa noya. A zu, dabeem gbaa kpemba maa ni zaaliguwusiriba maa, ba kpabira soori ba ku Yeesu. \p \v19 Wuluqu n ti li, Yeesu ni o nyaaqpaariba yi tiqqa maa puwa. \s Yeride niqinisim yela \r (Matiyu 21:20-22) \p \v20 A n daa n chee bee, Yeesu ni o nyaaqpaariba daa n lee n wara Jiruusilim, ka ba nye tiso Yeesu si n kpabi wala je la, o ni o nyaga zaa n kuu, a kpi. \v21 Ka Piita teesi yaso si n niqi maa, ka yeli Yeesu, M duuma, nyaasi, tiso e n si n si noori la kpiya. \p \v22 Yeesu yeli ba, Ya niqina Naawunni yeride. \v23 Yamonsi n na, ka niso zaa yeli zotintaagaa, ni o nyisigi n li teeku puwa, ka mari tama, ni yaso o n yeli maa ni niqi, ka bi sinsiqina o sufu niqi, o ni niqi. \v24 A zu, ka e suusira Naawunni bunso zaa, niqi yeride maa e ni nye u, e ni nye u. \v25 Ka e za n suusira Naawunni, ka niso niqi i ni yabee, che n paqqi u, e ba Naawunni, so n ba Alizaana puwa, o gba ni che n paqqi i. \S Yeesu daama yela \r (Matiyu 21:23-27, Luuka 20:1-8) \p \v27 Yeesu ni o nyaaqpaariba n daa n ti paa Jiruusilim, ba we Naawun dii laanta. \p Niqi n na, Yeesu ba niqi, ka chaqina, ka buqkobkuuriba kpemba ni zaaliguwusiriba ni kpemba ta o saani, \v28 a ti boosi u, Qani daama n na e ma n niqina yela qa? \p \v29 Yeesu yeli ba, M gba ni boosi ya yaluqko. Ka ya yeli ma, m gba ni wusi ya so n ti ma daama m niqina yela qa. \v30 Qani n ti Jon Baatisi daama o suura niriba koom, Naawunni koo nisaaldima? \p \v31 Niqi n na, ba dira amore, a yeli, Ka ti yeli, ni Naawunni n ti u daama, o ni yeli ti, ka wula zu ya bi deeg o yela. \v32 Ti mi ki tee n yeli, ni nisaaldima n ti u daama, a kpali niriba zaa baqqi maa, Jon Baatisi daa n niqi Naawun chaame gbagba, ka ti zora ba dabeem. \v33 A zu, ba yeli Yeesu, ni ba bi baqqi so n ti Jon Baatisi daama. \p Yeesu yeli ba, Lala n na, m gba ki yeli ya so n ti ma daama ma niqina yela qa. \c12 \S Tiisi daana ni seesi n nyaasira a yela \r (Matiyu 21:33-46, Luuka 20:9-19) \p \v1 Niqi n na, Yeesu daa n bo kiqaasasi wusira ba, a yeli, Dabso n nyisigi, ka buri tiisi, a yi o pu, ka sabi daari kogi, ka gbi bogiri seela ba n di n togi tiisi maa wala koom, ka me jirambisa. \p Dindaso o ti niriba ba nyaasira o pu maa, ka o we paaligu yindaana. \p \v2 Wala maa naagirisim n ti paa, o tumi o tumtumina o wa ti dee wala maa seesi, a yi seesi n nyaasira o pu maa saani, \v3 ka niriba maa moqqi u, ka bu u, ka kari u, o mari nuyoosi gaari. \p \v4 Niqi n na, daba maa lee n tumi tumtumina yindaana, ba chibi o zu, ka namsi u ga. \p \v5 Niqi n na, daba maa lee n tumi yindaana, ba ku u. Ka o lee n tumi seesi, ka ba bu seesi, ka ku seesi, \v6 ka a ti che o bikpabirigu ko, o tumi, ka feera maa, dabsi maa ni ti u jilima. \p \v7 Niriba maa n ti nye u, ba yeli taaba, ni wune niqi kapitedira, ni ba ku u, ka dee kapitesi maa. \v8 A zu, ba gbaag u, ka ku u, ka naag o kpiiqu maa, a yi pu maa basi. \p \v9 Wula n na pu maa daana ya n niqi ba? O ni ti ku niriba maa, ka lee n naa pu maa ti seesi. \p \v10 Ya teesi seema ba n daa n sebi n digili Naawun buku puwa, a yeli, \q Kugiso dimeeriba n naa n meera, ka nyisi n basi, \q wune n loobi n niqi kuga maa zaa zudaana. \q \v11 Ti duuma niqi n qa, a ku ti noya. \p \v12 Niqi n na, Juusi dima kpemba kpabira ba gbaa Yeesu, a kpali bo, ba baqiya maa o kiqaasa maa barima n na o yeli. Ka ba mi zora zamu maa, a zu, ba cheli u, ka gaari. \s Lampoo yoobu yela \r (Matiyu 22:15-22, Luuka 20:20-26) \p \v13 Niqi n na, ba daa n nyisi Farisii dimseesi, a ni Herodi dimseesi, ka tumi ba, ba wa ti niqi mbara wumi seema Yeesu di n togsi n kpe ba niqi. \p \v14 Lala n na, ba ti yeli Yeesu, Karichi ti baqqi e n togsira yamonsi, ka bi gamsira, ka bi nyaasira niriba daamasi, ka yi togsira Naawun yamonsi. Wumbo n veela, ti yo lampoo tira Aroom naaba, koo ti da yoora? \p \v15 Yeesu baqqi seema ba n kpabira ba yomsi u, ka yeli, Ya niqi ma nyaasira n qa, ya bi niqina nene. Naa ligibaala luqko ta m nye u. \p \v16 Ba naa n ta, ka Yeesu boosi ba, Qani nufusee ni yuuri n do o niqi? \p Ba yeli, Aroom naaba n na. \p \v17 Yeesu yeli ba, A zu, ya naa Aroom naaba toori ti Aroom naaba, ka naa Naawun toori ti Naawunni. \p O n yeli lala maa, o ku ba zaa noya. \s Kum nyisigirisim yela \r (Matiyu 22:23-33, Luuka 20:27-40) \p \v18 Niqi n na, Sajusii dimseesi daa n ta Yeesu saani. Sajusii dima yi yeli, ka nira kpiya, o ki lee n nyisigi. A zu, ba yeli Yeesu, \v19 Karichi, kusu zaa Musa daa n sebiya, ni ka dabso beeri yi kpi, ka che o poga, ka ka biya, o sunzo maa, o naa poga maa dogi biisi ti o beso n kpi la. \p \v20 Ka ti buq n qa? Dabso nyisigi, ka mari sunzoba bayoobu. Dindaso daba maa naa poga, ka kpi, ka bi nye biya. \v21 A zu, niso n pa o zu mi naag u, o gbagba kpi, ka bi nye biya. O mi sunzo mi naag u, ka kpi, ka bi nye biya. \v22 Lala n na ba bayapoin maa zaa niqi, ka bi nye bii zaa. A ni a baasigu zaa poga maa gba kpi. \p \v23 Nyaasi, ba bayapoin maa zaa naag u, ka kpi la, a zu, ka ba pa ti nyisigi kum puwa, wumbo daana n su poga maa? \p \v24 Yeesu yeli ba, Ya bi fe nene, a kpali bo, ya bi baqqi Naawun buku nene, ka mi bi baqqi seema Naawun daama n be. \v25 Niriba n ti nyisigi kum puwa, ba ki naagira pogiba, koo, a kulisira dabsi, ama ba ni qmaani malakisi n ba Alizaana puwa. \p \v26 Ya lee n nyaasi kum nyisigirisim yela, a ni seema kusu zaa Musa n daa n sebi, a yi Naawun buku puwa. Wune Musa n daa n ti paa tiso n leegira la, Naawunni yeli u niseesi n kpi la yela, a yeli, Mani n niqi Naawunni so Ibrahim ni Isaaka ni Yakubu n tumina. \v27 Pa kpiinsi n tumina u, ama nyevuya dima. A zu, pa yamonsi n na ya yetira, ni niriba bi nyisigira, a yi kum puwa. \s Zaaliguseesi n daga ga \r (Matiyu 22:34-40, Luuka 10:25-28) \p \v28 Niqi n na, zaaliguwusiriba yindaana daa n ta Yeesu saani, ka wumi seema niriba ni Yeesu n dira amore, ka seema Yeesu n di ba, ka o boosi Yeesu, Naawun zaaligusi puwa, wumbo n daga ga? \p \v29 Yeesu yeli, zaaligusi ayi n daga ga, piiligu buq maa n qa, Ya Juusi dima, ya wumi, ti duuma Naawunni n niqi duumaluqko, \v30 so zaa o naag o sufu zaa, a ni o sii zaa, a ni o kpeequ zaa, a kpabira u. \v31 So n che la n qa, so zaa o kpabira o taaba seema o n kpabira o gbagba la. Zaaliguseesi n che la zaa bi lee n daga, a maa qama. \p \v32 Zaaliguwusira maa yeli Yeesu, Karichi, yamonsi n na e yeli, ni ti duuma niqini luqko, ka o ko niqi Naawunni, \v33 so zaa o kpabira u, a ni o sufu zaa, a ni o sii zaa, a ni o kpeequ zaa, ka kpabira o taaba seema o n kpabira o gbagba la. Qama tiri n gaari buqkobiri zaa ba n ku n tira Naawunni. \p \v34 Yeesu n ti nye seema zaaliguwusira maa n sagi la, a ni yam, o yeli u, E ni Naawun naalim kpeebu lee n ka wogilim. \p Qama nyaaqa nira zaa lee n ka dabilim o boosi Yeesu yatogiri zaa. \S Kristu yela \r (Matiyu 22:41-46, Luuka 20:41-44) \p \v35 Yeesu n daa n wusira Naawun dii puu la, o yeli, ni zaaliguwusiriba yi yeli, ni Kristu ni niqi naaba Dawuda yaqqu, \v36 ama kusu zaa Naawun sii daa n ti naaba Dawuda yeli, \q Ti duuma yeli m duuma, Zi m nudiya, \q m ti nyaqqi e dindima zaa ti i. \m \v37 Lala n na naaba Dawuda boona Kristu o duuma, ka wula n na Kristu maa niqi o yaqqu? \s Yeesu zabi zaaliguwusiriba \r (Matiyu 23:1-36, Luuka 20:45-47) \p Niqi n na, zamutintaa maa daa n wumi Yeesu yela maa, a ni sufupeeli. \p \v38 O n wusira ba maa, o yeli, Ya dasi zaaliguwusiriba niqi. Ba yi pili wajesuma, ka kpabira niriba puusira ba ga, a yi kulona zu, \v39 ka kpabira zisuma ziisi yi laqsigu diisi puwa, koo, a yi bindira ziya, \v40 ka mi zuura pogkooba bini, ka wusira ba maqqa togsira Naawun saani yuugira ga. Lala zu, Naawunni ni darigi ba tuba ga. #C \S Pogkoori naa kobu ayi ti \r (Luuka 21:1-4) \p \v41 Niqi n na, Yeesu daa n zi n nyaasira niriba, ka ba naa ligiri niqi Naawun dii daka puwa, ka bindaandimseesi naa ligiri ga niqi o puwa. \p \v42 Niqi n na, pogkoori nandaana ta, a ti naa kobu ayi niqi daka maa puwa. \p \v43 Yeesu n ti nye u, o booli o nyaaqpaariba, ka yeli ba, Yamonsi n na, pogkoori nandaana qa lobi n gaari ba zaa, \v44 a kpali bo, ba nyisini beela yi ba ligidamta puu lobi, ka qu wune nandaana naa bunso zaa o n mari niqi o puwa. \c13 \s Yeesu yeli Naawun dii qmaabu yela \r (Matiyu 24:1-2, Luuka 21:5-6) \p \v1 Yeesu n daa n yiira Naawun dii laanta maa puwa, o nyaaqpaariba yindaana togsi Naawun dii yela, ni o mari birikisi suma, a ni disuma. \p \v2 Yeesu yeli u, Nyaasi a seema a n veela. Jemanso ni ta ba qma kpe zaa, ka ki ti biriki zaa o pa o todaana zu. \s Yeesu yeli yaseesi n ya n wumi niriba \r (Matiyu 24:3-14, Luuka 21:7-19) \p \v3 Yeesu n daa n ti yi Naawun dii laanta la, o wa ti du zoso ba n boona Olivi la, ka zi seela o n di n tee n nye Naawun dii maa, ka o nyaaqpaariba banaasi ti boosi u bunso. Barima n niqi Piita ni Jeemsi ni Jon ni Andiru, ka ba yeli Yeesu, \v4 Jemambo n na yaseesi e n yeli maa ya n niqi? Ka wula n na ti ni niqi n baqqi a n pa n ya n ti niqi? \p \v5 Yeesu yeli ba, Ya dasi, niriba ba da yomsira ya, \v6 a kpali bo, nivudamta ni naa m yuuri ta, a ti yeli, ni barima n niqi so n ya n ta la, ka yomsi nivudamta ga. \p \v7 Ya pa ti wumi towusi ni zabiri yela, ya da zora dabeem, a kpali bo, a zaa ni niqi poin, ka baasigu maa na bi paa. \v8 Baligusi ni zabira taaba, ka paaligusi dima gba ba zabira taaba. Seelasi tiqqa ni yigsira, ka kom o li. Yela qa ni niqi beerim maa piiligu. \p \v9 Ya gbagba ya dasi ya maqsi niqi, a kpali bo, ba ni gbaa ya gaa kuwati, ka bu ya yi laqsigu diisi puwa, ka gominasi ni nadima di ya seriya, a kpali ya n paara m zu, ka ya yeli ba m yela. \p \v10 Poin, ka bunso zaa baasigu paa, baligusi zaa ni wumi m baarusuma. \p \v11 Ba ti ya n di ya seriya, koo, ba ti niqi ya bunso, ya da ti yaso ya n di n yeli maa tiri ya. A jemani paaya, ya ni yeli bunso zaa Naawun sii n ti ya yetira, a kpali bo, pa yarima ni togsi, Naawun sii ni togsi. \p \v12 A jemani maa daba ni ti ba ku o beeri, koo o sunzo, koo o biya, ka biisi gba ba zagsi ba niriba, ka ti ba ku ba, \v13 ka so zaa ba chisi ya yela, a kpali m zu. Ama ka so n bi zagsi ma, a ti paag a baasigu, o ni nye moligirisim. \s Yeesu yeli namseesi n ya n niqi \r (Matiyu 24:15-28, Luuka 21:20-24) \p \v14 Yeesu daa n lee n yeli, Dindaso ya ni nye ba naa bimbee zaali seela o n bi daga o ba niqi, a saamina yela. Cheli so n karimina baqqi o gbinni. \p A jemani maa ti paa, seesi n ba Judiya paaligu ba zo n gaari zoori zuuri. \v15 So n ba pii zu, o da sigi n kpe dii kaasi o bini gaari. \v16 Ka so n ba pu, o da kuli, a wa ti naag o waje. \v17 Ka seesi n mari puusi, a ni seesi ba n nyisimina ni nye nam. \v18 Ya suusi Naawunni yela qa o da niqi waari jemani. \p \v19 A jemani maa ba ni nye nam ga, a gaari nam zaa n ba niqi, a yi a piiligu, Naawunni daa n maali durinye la, a ti paa zinni. Ka ba ki nye nam qa zaa, ama jemani maa ko. \p \v20 Lala n na, ka nam maa ti yuu, nisaala zaa ki nye moligirisim, ama Naawunni booni daasi maa, a kpali niseesi o n nyisi la zu. \p \v21 Ya lee n nyaasi, ka niso yeli ya, ni ya nyaasi Kristu la, ni o bani kpe, koo nisaaniqi, ya da niqi u yeride. \v22 A kpali bo, niseesi ni nyisigi, ka qmaara jiri, ni ba niqini Kristu, koo Naawun chaame, ka ba niqi mamaachi yela, a kpabira ba yomsira seesi Naawunni n nyisi la gba. \p \v23 A zu n na, ma yeli ya yela qa poin, ya dasi ya maqsi niqi. #C \s Naawun Nisaala pori n taabu yela \r (Matiyu 24:29-44, Luuka 21:25-33) \p \v24 Ka Yeesu daa n lee n yeli, Nam maa ti baasi, wuluqu ni qmeriga ki ti paaligu, \v25 ka qmeribiisi a dammi saazu liira. \p \v26 A jemani maa ba ni nye mani Naawun Nisaala n chena, a yi sagbana puwa, a ni daama ga, a ni kpeequ. \v27 Ka m ni tumi malakisi ba ti laqsi niseesi Naawunni n nyisi la, a yi durinye seela zaa, ba mari ba gaari Alizaana. \p \v28 Ya nyaasi tiso ba n boona figi la yela. O si n ti bosi, ya baqqi maa, see ya n see. \v29 Lala n na, ka ya nye yaqama qa, ya baqqi maa, mani Naawun Nisaala potirisim paagira yoom. \v30 Yamonsi ma yeli ya, pimpariqa dima zaa ki kpi, ka yela qa zaa niqi. \v31 Saazu ni tiqqa zaa ni baasi, ka m wusigu ka baasigu. \p \v32 Jemanso yela maa ya n niqi so zaa ka a baqinisim, halli malakisi n ba Alizaana puwa, koo mani Naawun biya. Ti ba Naawunni ko n baqqi. \v33 Ka a kpali ya n bi baqqi jemani maa zu, ya dasi ya maqsi niqi, ka nyaasira. \v34 O niqini maa dabso n wara seela, ka che o tumtuminiba, ka ti ba zaa tuma ba tumina, ka yeli so n nyaasira o dinoori maa o nyaasira nene. \v35 Lala n na ya gba ya nyaasira nene, a kpali bo, ya bi baqqi jemanso mani ya yidaana di n ta, halli yiiqu, koo tunsuwa, koo nodakpaqqu, koo bogufifi. \v36 Ya nyaasira nene, m da ta, ka ya gbisira. \v37 Ka seema ni yeli ya n qa, lala ma yetira so zaa, ba nyaasira. \c14 \s Ba kpabira ba ku Yeesu \r (Matiyu 26:1-5, Luuka 22:1-2, Jon 11:45-53) \p \v1 A jemani maa, a n daa n che daba ayi, ka ba daborigu so ba n boona Galingaari la, ka ba ya n qobini paanu so n ka yiisi la daa n ti paa, buqkobkuuriba kpemba ni zaaliguwusiriba kpabira ba gbaa Yeesu birikonsitiri, ka ku u. \v2 Ka ba mi yeli, ni ba da niqi n qa Galingaari maa daari, zamusi maa ba da zabira. \X Pogso ni o tulale yela \r (Matiyu 26:6-13, Jon 12:1-8) \p \v3 A jemani maa Yeesu daa n bani Befani, a yi Simon n daa n niqi korite daana la yiri, a dira, ka pogso naa koliba so ba n naa kpaasigu maali la kpe, ka koliba maa paali tulaleso ba n boona naadi la, ka a mari ligiri ga. \p Niqi n na, poga maa qma koliba maa, ka kpaa tulale maa wuri Yeesu zu. \v4 Ka niseesi n ba niqi maa je suuri, ka yeli taaba, ni o saami a putoom, \v5 a kpali bo, ka o di bi niqi n qa, o n di n tee n koosi a nye botesi ata, a tori nandaandima. Lala n na ba zabi u. \p \v6 Yeesu yeli ba, Ya da damtira poga maa, o niqi ma ni yasuqqu, \v7 a kpali bo, nandaandima ba niqi taaru, ka jemanso zaa ya n kpabira ya ni tee n moligi ba, ama ma wune ki ba niqi. \v8 Pogaa niqi bunso o n too, a kpaa tulale qa wuri m niqa, o niqi ma siriya m piibu daari. \v9 Yamonsi n na, ka ba togsira m baarusuma durinye seela zaa, ba ni yeli yaso o n niqi qa, a teesira u. \S Juudasi Ikaroti koosi Yeesu \r (Matiyu 26:14-16, Luuka 22:3-6) \p \v10 Niqi n na, Yeesu nyaaqpaariba pii ni bayi maa yindaana, so ba n boona Juudasi Ikaroti la we buqkobkuuriba kpemba saani, a wa ti koosi Yeesu ti ba. \p \v11 O n yeli ba maa, ba puusi peligi, ka ba ti u noori, ni ba ni ti u ligiri. A zu, o wa ti nye daama ba ti gbaa Yeesu.<#ppi#10G171 Judas with chief priest^#5#L#L#caJuudasi daa n wa ti koosi Yeesu \s Yeesu ni o nyaaqpaariba di Galingaari \r (Matiyu 26:17-25, Luuka 22:7-14, 21-23, Jon 13:21-30) \p \v12 Dindaso ba n daa n kuura pebilisi, ka o yiiqu ba n di n ya n naag a di Galingaari, a ni paanu so n ka yiisi la, o wuntooqu, Yeesu nyaaqpaariba boosi u, Ya n na e kpabira ti wa ti niqi siriya, a ti di Galingaari qa. \p \v13 Niqi n na, Yeesu tumi o nyaaqpaariba bayi, ka yeli ba, Ya wa ti kpe tiqqa puwa, ya ni nye dabso n ziira koom, ya pa o zu, \v14 ka wa ti kpe jirimbisa so o n kpeera, ka boosi jirimbisa maa daana, Ti karichi yeli, ni ya n na o ni o nyaaqpaariba ya n di Galingaari qa? \v15 O ni du n wusi ya jirimbisa maa ditintaa yindaana n mari kogusi. Nisaaniqi ya niqi siriya. \p \v16 Niqi n na, ba wa ti kpe tiqqa maa puwa, ka nye seema o n yeli ba maa, ka niqi siriya ba ti di Galingaari maa. \p \v17 Yiiqu n ti vibi, Yeesu ni o nyaaqpaariba pii ni bayi we niqi, a wa ti di. \p \v18 Ba n dira maa, Yeesu yeli, Yamonsi ma yeli ya, niso n ya n ti ba gbaa ma ba kpe, m ni nu n dira. \p \v19 Ba sufusi saami, ba boosi u liqaliqa, Mani n na? \p \v20 Yeesu yeli ba, Ya pii ni bayi qa yindaana n na, m ni nu naa paanu sugira katisaluqko qa puwa. \v21 Mani Naawun Nisaala ni yi durinye puu seema kusu zaa ba n daa n sebi n digili Naawun buku puwa. Ka so n ya n ti ba gbaa ma qa ni nye nam ga. A yi o saani, ka ba di daa n bi dogi u n so. \X Yeesu niqa ni zeem yela \r (Matiyu 26:26-30, Luuka 22:14-20, 1 Korinti 11:23-25) \p \v22 Ba n daa n dira maa, Yeesu naa paanu suusi Naawunni, ka qma u ti ba, ka yeli, Ya dee, m niqa n na la. \v23 Ka naa kopu kpeesi Naawunni, ka naa n ti ba zaa qu, \v24 ka yeli ba, M zeem n na la, seesi n ya n yi n moligi nivudamta, bunso Naawunni n daa n ti noori la o niqi. \v25 Yamonsi ma yeli ya, m ki lee n qu daam zaa, ama m bani Naawun naalim puwa, ka qu dapaala. \p \v26 Niqi n na, ba yiimi Naawun yiimini, ka yi n gaari zoso ba n boona Olivi la zu. \X Yeesu yeli, ni Piita ni chisi u \r (Matiyu 26:31-35, Luuka 22:31-34, Jon 13:36-38) \p \v27 Niqi n na, Yeesu daa n yeli ba, Ya zaa ni zo, ka che ma, a maa seema kusu zaa ba n daa n sebi n digili Naawun buku puwa, ni Naawunni ni ku pekpagira, ka peeri maa zaa pisimi. \v28 Ama ka m lee n ti nyisigi kum puwa, m ni pa ya yii gaa Galili paaligu. \p \v29 Piita yeli u, Halli ka ba zaa zo n gaari, ma wune ki zo n gaari. \p \v30 Yeesu yeli u, Yamonsi ma yeli i, yiiqaa e ni chisi ma buta poin, ka nodaasi kumi buyidaana. \p \v31 Piita yeli u kpeeqtiri, Halli ka m paasi i kpi, m ki chisi i. Ka nyaaqpaariba maa zaa yeli #Blala. \s Yeesu suusi Naawunni \r (Matiyu 26:36-46, Luuka 22:39-46) \p \v32 Niqi n na, ba daa n paa seela ba n boona Gesemani, ka Yeesu yeli o nyaaqpaariba, Ya zi kpe, ka m wa ti suusi Naawunni. \v33 Ka o mari Piita ni Jeemsi ni Jon gaari, ka o sufu saami, ka damtira u ga, \v34 o yeli ba, M sufu damtira ma ga, a maa ni kpiira. Ya ba kpe, ka nyaasira. \p \v35 Niqi n na, Yeesu we yii beela, a wa ti li tiqqa suusi Naawunni, ni ka o sagiya, o nyisi u yi yaso n ya n niqi u qa puwa. \v36 Ka o yeli, M ba Naawunni, ka e kpabira, e ni tee n niqi bunso zaa, a zu, nyisi ma yi namso ni ya n nye qa puwa. A ni lala zaa, da niqi seema ni kpabira, ka pa e toori. \p \v37 Niqi n na, Yeesu pori n we o nyaaqpaariba maa saani, ka ba gbisira, o yeli Piita, Simon, e gbisirini? Halli karifiluqko e nyaasi n je. \v38 Ya nyaasira, ka suusira Naawunni, ni Sitaana o da yomsira ya. Ya sufusi kpabira yasuma, ama ya niqasi beligiya. \p \v39 Ka Yeesu lee n we yiya, ka suusira Naawunni seema o n daqqi n suusira la. \v40 Ka o lee n pori n we o nyaaqpaariba maa saani, ka ba lee n gbisira, a kpali gbeem gbaa ba ga, ka ba bi baqqi seema ba n di n yeli u. \p \v41 Yeesu n ti ta ba saani butadaana, o yeli ba, Ya na doni, ka gbisira? Yela zaa maaliya. Jemanso nivu n ti nivubeeri gbaa mani Naawun Nisaala la paaya. \v42 Ya nyisigi, ti gaari. Ya nyaasi, so n ya n ti ba gbaa ma la leeliya. \s Ba gbaa Yeesu \r (Matiyu 26:47-56, Luuka 22:47-53, Jon 18:3-12) \p \v43 Niqi n na, Yeesu na n togsira maa, Juudasi Ikaroti so n niqi Yeesu nyaaqpaariba pii ni bayi maa yindaana ta, ka mari zamu ta, a ni suusi ni daari. Buqkobkuuriba kpemba ni zaaliguwusiriba ni kpemba n tumi ba. \v44 Ka Juudasi yeli zamu maa poin, ka ba ta la, ni dabso o ni puusi, ka mugsi u, wune ba gbaa, ka mari u gaari. \p \v45 A zu, Juudasi n si n ti paa niqi, o we Yeesu saani, ka yeli, Karichi, ka mugsi u, \v46 ka zamu maa gbaag u. \p \v47 Niqi n na, niseesi n za Yeesu saani la yindaana voog o suwa, a qma buqkobkuuriba zudaana tumtumina tubiri basi. \v48-49 Ka Yeesu yeli ba, Taaru zaa m yi ba Naawun dii wusira niriba, ka ya bi gbaagira ma. Ama pimpariqa ya taya, ya ti gbaa ma maa tayugu, a ni suusi ni daari. O niqini n qa, yaseesi ba n daa n sebi n digili Naawun buku puu kusu zaa la loobi yamonsi. \p \v50 Niqi n na, Yeesu nyaaqpaariba maa zaa zo n gaari, ka che u, ka ba mari u gaari. \v51 Ka bipoliso n pili wajepeeli ko pa o zu, ba gbaag u, \v52 o fa n gaari, ka che o waje maa. \s Seema ba n di Yeesu seriya \r (Matiyu 25:57-68, Luuka 22:54-71, Jon 18:13-24) \p \v53 Niqi n na, ba daa n mari Yeesu gaari buqkobkuuriba zudaana saani, ka buqkobkuuriba kpemba ni zaaliguwusiriba ni kpemba zaa laqsi n zi. \v54 Ka Piita larimi n pa Yeesu zu, a wa ti kpe buqkobkuuriba zudaana maa laanta, ka o ni seesi n gbaa Yeesu la zi n wunna bugum. \p \v55 Niqi n na, buqkobkuuriba zudaana maa ni zamu maa zaa kpabira ba nye dansiyasi, a nye daama ku Yeesu, ka bi nye daama zaa. \v56 Halli dansiyasi maa nivudamta qma jiri pa Yeesu, ba yatoga daa n bi niqi luqko. \v57 Ka dansiyasi maa seesi qma jiri yeli, \v58 Ti wumi o n yeli, ni o ni qma ti Naawun dii, niriba n daa n maali la, ka o daba ata daari o n di n lee n me so niriba n ki tee n me. \v59 Halli ba n yeli lala, ba bi sagi n pa. \p \v60 Buqkobkuuriba zudaana maa nyisigi n za ba sunsuu niqi, ka boosi Yeesu, Nyaasi seema niribaa n yeli e yela, nyini wune ki yeli seq? \v61 Yeesu muuri, ka za surim. \p Ka buqkobkuuriba zudaana maa lee n boosi Yeesu, E niqini Kristu, so n niqi Naawun biya, ka ya n ta la? \p \v62 Yeesu yeli, Mani n niqi u, ka ya ni nye mani Naawun Nisaala n zi Naawun nudiya, ka lee n chena sagbana puwa. \p \v63 Buqkobkuuriba zudaana n wumi n qa, o cheeg o waje, ka yeli, Ti bi lee n kpabira dansiyasi, \v64 a kpali ya n wumi seema o n togsi yabeegaa. Wula n na ya nye? \p Ba zaa yeli, ni o liya, ni o daga ba n ku u. \v65 Ka ba seesi tusi nuntoori wutira u, ka seesi pobi o nufu, ka qmeera u, ka boosi u, Qani n qme i? Ka seesi n gbaag u la buura u. #C \s Piita chisi Yeesu buta \r (Matiyu 26:69-75, Luuka 22:56-62, Jon 18:15-27) \p \v66 Niqi n na, Piita daa n na ba laanta puwa, ka pogso n tumina buqkobkuuriba zudaana maa saani la kpe, \v67 ka nye Piita n wunna bugum, ka nyaasi u, ka yeli, E gba daa n ba Yeesu so n yi Nazire la saani. \p \v68 Piita chisi, ka yeli, M bi baqqi yaso e n yetira n qa. \p Niqi n na, Piita yi n we begu maa, \v69 ka poga maa lee n nye u, ka yetira seesi n ba nisaaniqi, ni o niqini Yeesu nyaaqpaariba yindaana. \v70 Piita lee n chisi. \p A n ti niqi beela, seesi n za nisaaniqi yeli Piita, Yamonsi n na, e niqini ba yindaana, a kpali bo, e yini Galili paaligu. \p \v71 Piita pe kpeeqtiri, ka yeli, M bi baqqi dabso yela ya n yetira n qa. \p \v72 A puli maa niqi, nodaa kumi buyidaana, ka Piita teesi seema Yeesu n yeli u, ni poin ka nodaa kumi buyidaana e ni chisi buta, ni e bi baqqi ma. O n fe n qa feri, o kumina. \c15 \s Ba mari Yeesu gaa gomina saani \r (Matiyu 27:1-14, Luuka 23:1-5, Jon 18:28-38) \p \v1 Boguu niqi n daa n ti paa, buqkobkuuriba kpemba maa ni kpemba maa ni zaaliguwusiriba maa ni seriya diriba maa zaa laqsi n to jina, ba le Yeesu, ka mari u gaari gomina so ba n boona Pailati la saani, o ti di o seriya. \p \v2 Niqi n na, gomina maa boosi u, E niqini Juusi dima naaba? \p Yeesu yeli u, Nyini n yeli. \p \v3 Ka buqkobkuuriba kpemba maa zabi Yeesu ga. \v4 Ka gomina maa lee n boosi u, E bi nye seema ba n zabira i? E ki yeli seq? \v5 Ka Yeesu muuri, a ku gomina maa noori. \s Gomina maa di Yeesu seriya \r (Matiyu 27:15-26, Luuka 23:13-25, Jon 18:39-19:16) \p \v6 Yumini zaa, ka Galingaari diibu maa daa n yi ti paa, gomina so ba n boona Pailati la yi ti nyisini diyooriba nivuluqko so ba n kpabira la basi. \v7 A saqa maa, toozabira ba n boona Baraba ba niqi, o ni o taaba daa n zabira Aroom dima, ka kuura niriba, ka ba yo ba dii. \p \v8 A zu, zamu maa wa ti suusi gomina maa, ni o nyisi diyooriba nivuluqko ti ba. \v9-10 Ka gomina maa mi baqqi maa, pubeerim zu n na buqkobkuuriba kpemba maa gbaa Yeesu mari u ta o saani, a zu, o boosi zamu maa, So ba n boona Juusi dima naaba la n na ya kpabira ma nyisi n ti ya? \p \v11 Ka buqkobkuuriba kpemba maa ti zamu maa yeli, ni ba kpabirini o nyisi Baraba ti ba. \v12 Gomina maa boosi ba, Wula n na ma ya n niqi dabso ya n boona Juusi dima naaba la? \p \v13 Ba tasi n yeli, Kpa u tabi daa, o kpi. \p \v14 Gomina maa boosi ba, Wula? Bo yabee n na o n niqi? \p Ba tasi ga yeli, Kpa u tabi daa. \p \v15 Niqi n na, gomina maa kpabira o maa ba sufusi, a zu, o nyisi dabso ba n boona Baraba la ti ba, ka ti soojisi feebi Yeesu, ka mari u gaari, ba wa ti kpa u tabi daa. \s Soojisi niqi Yeesu siya \r (Matiyu 27:27-31, Jon 19:2-3) \p \v16 Niqi n na, soojisi maa daa n mari Yeesu kpe gomina maa yiri, ka booli ba taaba soojisi zaa, \v17 ka ba naa wajezee pili u, ka naa goosi maali zupiligu, a maa nadima zupiligu, a pili u, \v18 ka ba puusira u, a yetira, Ansa, ansa, Juusi dima naaba. \v19 Ka naa daa qme o zu, ka tusi nuntoori wuri u, ka gba tiqqa puusira u, seema ba n puusira nadima. \p \v20 Ba n niqi u siya qa baasi, ba piligi wajezee maa, ka naa o gbagba bimpinna pili u, ka mari u yi, ba wa ti kpa u tabi daa, o kpi. \s Ba kpa Yeesu tabi daa \r (Matiyu 27:32-44, Luuka 23:26-43, Jon 19:17-27) \p \v21 Ba n daa n wara maa, ba tuusi dabyindaana n kpeera tiqqa maa, soojisi maa ti o bugi Yeesu kuubu daa gaari. Daba maa niqi Simon n yi Sariini, o biisi mi niqi Alisaanda ni Aruufusi. \p \v22 Niqi n na, ba mari Yeesu paa seela ba n boona Goligofa, o gbinni n niqi zukoori la, \v23 ka ba naa daam n jebi tiim ti u, o zagsi. \p \v24-25 A jemani maa boguu niqi karifisi awai, soojisi maa naa Yeesu kpa n tabi daa maa, ka damsi u sabi, ka naa kuga lobi, ba baqqi seema ba n di n tori o bimpinna. \v26 Ka ba sebi n digili daa maa zu bunso zu ba n kpa u tabi la, ni Juusi dima naaba n qa. \p \v27 Ba n kpa Yeesu maa, ba kpa tayugsi bayi paasi o niqi, ka damsi daari maa sabi. Yindaana za o nudiya, ka yindaana mi za o nuzaa. \p \v29 Niqi n na, niriba gaatira nisaaniqi, ka tuura Yeesu, ka yetira, Ee, nyini n yeli, ni ka e di qma Naawun dii maa, e n di n lee n tee n me u daba ata, \v30 a zu sigi daa maa niqi, a moligi e maqqa. \p \v31 Lala n na buqkobkuuriba kpemba ni zaaliguwusiriba gba niqina Yeesu siya, a yetira taaba, Nyaasi, o moligira#ppi#10G211 Jesus and 2 thieves on crosses^#10#L#L#L#caBa daa n ku Yeesu ni tayugsi bayi#ce#L#Cniriba, ka ki tee n moligi o maqqa. \v32 Ka wune n niqi Kristu so n niqi ti Juusi dima naaba la, o sigi daa maa niqi, ti nye u, ka niqi u yeride. \p Ka seesi ba n kpa n tabi n paasi o niqi la mi tuura u. \s Yeesu kum yela \r (Matiyu 27:45-56, Luuka 23:44-49, Jon 19:28-30) \p \v33 Wuntooqu n daa n ti paa, wuluqu pili, paaligu maa puu zaa loobi ligu, zaanoori ti paagira. \p \v34 A jemani maa Yeesu tasi n yeli, Aloi, aloi, lama sabatani. O gbinni niqi, Naawunni, Naawunni, wula n na e zagsi ma? \p \v35 Niseesi n ba niqi, ka wumi seema o n yeli maa yeli, Ya nyaasi, o boona Alayija. \v36 Ka ba yindaana chee n ti naa gbaari sugi daam, a kusi daa, ka naa n ti Yeesu o qu, ka yeli, Ya cheli ti nyaasi, a koo Alayija ni ti sigi u. \p \v37 Ka Yeesu tasi kpeeqtiri, ka kpi. \p \v38 A jemani n na, a yi Naawun dii, Naawun patisa cheeg ayi, a yi saazu ti sigi. \p \v39 Ka, a yi Yeesu saani, soojisi maa kpeema za n nyaasi seema Yeesu n kpi maa, ka yeli, Yamonsi n na, dabaa niqini Naawun biya. \v40-41 Ka pogidamta n daa n paa Yeesu we Jiruusilim tiqqa puu la mi larimi n nyaasira. Ba seesi daa n pa Yeesu zu, ka tumina u, a yi Galili paaligu puwa, ba yuya niqi Mariama Magiliini, a ni Saloomi, a ni Mariama yindaana, so biisi n niqi Jeemsibila ni Joozi. \s Yeesu piibu yela \r (Matiyu 27:57-61, Luuka 23:50-56, Jon 19:38-42) \p \v42 Zaanoori n daa n ti paa, ka daborigu paagira, \v43 dabso mari dabilim we gomina so ba n boona Pailati maa saani, a wa ti suusi Yeesu kpiiqu. Daba maa niqi Joosefi n yi Arimatiya, o niqini seriya diriba yindaana, ka ba tira u jilima, ka o kpabira Naawun naalim yela. \p \v44 Gomina maa n ti baqqi bunso o n suusira u maa, a ku o noori, ni Yeesu tee n kpi. A zu, o booli soojisi kpeema so n di n ba niqi maa, ka boosi u, ni Yeesu tee n kpi? \p \v45 Soojisi kpeema maa sagi, gomina maa yeli daba maa o wa ti sigi Yeesu kpiiqu maa. \p \v46 Niqi n na, daba maa wa ti da wajepeeli, ka wa ti sigi Yeesu, a yi daa maa zu, ka pili u wajepeeli maa, ka naag u wa ti digili voso ba n daa n chibi kugiri niqi, ka bilimi kugtintaa nyeri o noori. \v47 Ka Mariama Magiliini ni Joozi ma Mariama nye seela ba n naag o kpiiqu maa digili. \c16 \X Yeesu nyisigi kum puwa \r (Matiyu 28:1-8, Luuka 24:1-12, Jon 20:1-10) \p \v1 Daborigu maa n daa n ti baasi, o yiiqu, Mariama Magiliini, a ni Jeemsi ma Mariama, a ni Saloomi da tulalesi, ba wa ti sarigi Yeesu niqa. \p \v2 A n lee n chee bee, Aleedi, ka wuluqu ya n pusi, ba nyisigi n we kaa maa see. \p \v3 Ba n wara maa, ba boosi taaba, Qani ni bilimi kugtintaa maa yi voori maa noori ti ti? \p \v4 Ba n ti paa kaa maa see, ba nyaasi, ka kugtintaa maa bilimiya, \v5 ka ba kpe kaa maa puwa, ka nye bipolli n zi kaa maa nudii zu, a ni o wajepeeli, a ku ba noya.<#ppi#10G224 Stone rolled back^#10#L#L#L#caBa daa n nyaasi, ka kugtintaa maa bilimiya#L \p \v6 Bipolli maa yeli ba, Ya da ti a ku ya noya. Ya kpabirini Yeesu n yi Nazire, so ba n kpa n tabi daa, o kpi la, o lee n ka kpe, o nyisigiya. Ya nyaasi seela ba n naag u digili. \v7 A zu, ya wa ti yeli o nyaaqpaariba, a ni Piita, ni o ni pa ya yii gaa Galili paaligu. Nisaaniqi ya ni nye u, seema o n daa n yeli ya la. \p \v8 Niqi n na, ba yi kaa maa niqi, ka chee, a kpali dabeem ni mamaachi yela maa zu, ka bi yeli nira zaa seq, a kpali dabeem maa zu.<#B