-[PALEA.+ <4 55> -C. LV.+ Item ex Concilio apud Tansiacum c. 2. Iniustum uidetur et inpium, ut mancipia, que fideles uiri seu feminae pro redemptione animae suae Deo et sanctis eius consecrauerint, cuiuscumque muneris precio uel conmutationis commercio iterum in secularem seruitutem redigantur, cum canonica auctoritas seruos fugitiuos tantummodo distrahi permittat. Et ideo omnes rectores -705+ ecclesiarum summopere caueant, ne unius elemosina alterius peccatum fiat, et est absurdum, ut ecclesiastica dignitate seruus decedens humanae obnoxius sit seruituti. -]+

-+ -VII. Pars.+ -Gratian.+ Item si rectores ecclesiae de rebus propriis tantumdem ecclesiae restituere uoluerint, ecclesiasticas facultates libere dare possunt, et constabunt his, quibus datae fuerint, perpetua firmitate. Unde in Agatensi Concilio -[c. 49.]+ legitur: <4 56> -C. LVI.+ Alienatio de rebus ecclesiae quomodo rata esse poterit. Si quis qualibet conditione de rebus ecclesiae aliquid alienare presumpserit, si de suo proprio tantum ecclesiae contulerit, quantum uisus est abstulisse, tunc demum istud stare licebit. -VIII. Pars.+ -Gratian.+ Item si seruos ecclesiae libertati episcopus donauerit, ea, que in manumissione data illis fuerant perpetua firmitate tenebunt, si tamen quantitatem canonibus prefixam data non excesserint. Unde in eodem Concilio -[c. 7.]+ legitur: <4 57> -C. LVII.+ De eodem. Si quos de seruis ecclesiae bene meritos sibi episcopus libertati donauerit, collatam libertatem a successoribus custodiri cum hoc, quod manumissor eis in libertatem contulerat placuit. Quod tamen iubemus uiginti solidorum numerum et modum in terrula, uineola uel hospitiolo tenere. Quod autem amplius datum fuerit post manumissoris mortem ecclesiae reuocetur. -+ -Gratian.+ Sed notandum est, quod serui ecclesiarum manumitti non possunt, non retento ecclesiastico patrocinio, nisi forte manumissor duos eiusdem meriti et eiusdem peculii ecclesiae conferre uoluerit. Unde in Concilio Tolletano IV. -[c. 86.]+ legitur: <4 58> -C. LVIII.+ De episcopo, qui non retento patrocinio seruos ecclesiae manumittit. Episcopus, qui mancipium iuris ecclesiae, non retento ecclesiastico patrocinio, manumitti desiderat, duos eiusdem meriti et peculii coram concilio ecclesiae, cui preminet, per conmutationem subscribentibus sacerdotibus offerat, ut rata et iusta inueniatur diffinitio conmutantis. Tunc enim liberam manumissionem sine patrocinio ecclesiae concedere poterit, quia eum, quem libertati tradere disposuit, iam iuri proprio adquisiuit. -@. 1.+ Huiusmodi autem liberto aduersus ecclesiam, cuius iuris extitit, accusandi uel testificandi denegetur licentia. Quod si presumpserit, placet, ut stante conmutatione in seruitutem propriae ecclesiae reuocetur, quam nocere conatur. -Gratian.+ Libertus enim (nisi uenia inpetrata) patronum -706+ in ius uocare non permittitur. Unde in libro 2. Digestorum, titulo de in ius uocando: -[l. fin.]+ "Si sine uenia edicti inpetrata libertus patronum in ius uocauerit, ex querela patroni uel supradictam penam, id est quinquaginta aureos, dat, uel a prefecto urbis quasi inofficiosus castigatur, si inopia dinoscitur laborare." -@. 1.+ Si uero a collegio quis manumissus fuerit, non singulis, sed uniuersitati reuerentiam debet. Unde in eodem libro, titulo eodem: -[l. Sed si hac]+ "Qui manumittatur a corpore aliquo, uel collegio, uel ciuitate, singulos in ius uocabit. Nam non est illorum libertus, sed reipublicae honorem habere debet. Et si aduersus rempublicam uel uniuersitatem uelit experiri, ueniam edicti petere debet, quamuis actorem eorum constitutum in ius sit uocaturus." -@. 2.+ Si uero ingenuum princeps facit, patrono reuerentiam non debet. -@. 3.+ In criminali uero, si patronum in ius uocauerit, caput eius et fortunas petiturus, ante litis exordium capite puniendus est. Crimen maiestatis excipitur, uel si patronam illicito serui concubitu uti deprehenderit, quo casu etiam seruo cum munere libertatis dominam accusare permittitur, sicut in 9. libro Codicis titulo de mulieribus, que seruis propriis, -[l. unica]+ inperator Constantinus constituisse legitur: "Si qua cum seruo suo occulte rem habere detegitur, capitali sententiae subiugetur, tradendo ignibus uerberone. Sitque omnibus facultas crimen publicum arguendi, sit offitio copia nunciandi, sit etiam seruo licentia deferendi, cui probato crimine libertas dabitur." -@. 4.+ In patronos etiam testificari non possunt, nisi in quibusdam casibus, in quibus etiam serui in dominos torqueri iubentur. Unde in libro Codicis, titulo de questionibus, -[l. prima]+ Inp. Antoninus: <4 59> -[C. LIX.]+ "Questionem de seruis contra dominos haberi non oportet, exceptis adulterii criminibus, item fraudati census accusationibus, et crimine maiestatis, quod ad salutem principis pertinet. -@. 1.+ In ceteris autem, quamquam ea, que seruus contra dominum dixit, iudicaturi sententiam formare non debeant tamen, si aliis quoque probationibus fides ueritatis inuestigetur, prescriptionis inuidia euanescit. -@. 2.+ In pecuniariis uero causis nec inopia probationum seruos contra dominum interrogari posse manifestum est." <4 60> -[C. LX.]+ Idem. "Insolitum est et graue exemplo, audiri seruos aduersus tutores uel matrem dominorum suorum, nisi tutelae agatur." -[Gratian.]+ Si uero libertus sua auctoritate a patrocinio ecclesiae recesserit, si admonitus redire contempserit, in seruitutem reuocabitur. Unde in eodem Concilio legitur: <4 61> -C. LXI.+ De libertis ecclesiae, qui ab eius patrocinio discedunt. Liberti ecclesiae, qui a patrocinio eius discedentes quibuscumque -707+ personis adheserint, si admoniti redire contempserint, manumissio eorum irrita sit, quia per in obedientiae contemptum ingrati actione tenentur. <4 62> -C. LXII.+ Reuocentur in seruitutem ecclesiarum liberti, qui contra eas superbiunt. Item ex Concilio Spalensi. -[II., c. 8.]+ Octaua discussio agitata est de quodam Elisep ex familia Egabrensis ecclesiae, qui ab episcopo suo traditus libertati de libertate confestim ad contumaciae morbum transsiliit, sicque per superbiam non solum eiusdem episcopi malis uel insidiosis artibus salutem ledere uoluit, sed etiam patronam ecclesiam libertatis inmemor predampnauit. Aduersus quem ingrati actio canonum ac legum auctoritate iuste dirigitur, scilicet, ut inmeritae libertatis dampno mulctatus ad seruitutis nexum coactus reuocetur. Talium enim status, qui contra episcopum suum uel patronam ecclesiam nituntur, decidi potius quam conseruari conuenit, ut quorum libertas perniciosa est sit salutifera seruitus, et qui superbire nouerint adepta libertate, proditi discant obedire subiecti. <4 63> -C. LXIII.+ A patrocinio non discedant ecclesiae liberti ad sacros ordines promoti. Item ex Concilio Tolletano III. -[c. 6.]+ De libertis autem hoc precepit sancta sinodus, ut, si qui presbiteri uel diaconi ab episcopis facti sunt secundum modum, quo canones antiqui dant licentiam, sint liberi, et tamen a patrocinio ecclesiae tam ipsi quam ab eis progeniti non recedant. -@. 1.+ Ab aliis quoque libertati traditi et ecclesiis conmendati patrocinio episcopi colligantur, et ne cuiquam donentur hoc a principe episcopus postulet. -Gratian.+ Ne uero longinquitate temporis obscuretur conditio originis, tempore suae manumissionis scribant liberti professionem, qua se profiteantur de familia esse ecclesiae, et ab eis obsequio se numquam recessuros. Unde in eodem Concilio legitur: <4 64> -C. LXIV.+ Professionem suae conditionis liberti ecclesiae faciant. Longinquitate sepe fit temporis, ut non pateat conditio originis. Unde iam decretum est in anteriori uniuersalis concilii canone, ut professionem suam liberti ecclesiae debeant facere, qua profiteantur se et de familia ecclesiae esse, et eius obsequium numquam relicturos. Unde his quoque nos adicimus, ut quociens cursum uitae sacerdos -708+ inpleuerit, et de hac uita migrauerit, mox, cum successor eius aduenerit, omnes liberti ecclesiae, uel ab eis progeniti cartulas suas in conspectu omnium debent ipsi qui substituitur pontifici publicare, et professionem in conspectu ecclesiae renouare, quatinus status sui uigorem et illi obtineant et obedientia eorum ecclesia non careat. Si autem scripturas libertatis suae intra annum ordinationis noui pontificis manifestare contempserint, aut professiones renouare noluerint, uacuae et inanes cartulae ipsae remaneant, et illi origini suae redditi sint perpetuo serui. <4 65> -C. LXV.+ Nec liberti, nec eorum posteri a patrocinio discedant ecclesiae. Item ex eodem. Liberti ecclesiae, quia numquam eorum moritur patrona, a patrocinio ecclesiae numquam discedant, nec posteritas quidem eorum, sicut priores canones decreuerunt. Ac ne forte libertas eorum in futura prole non pateat, ipsaque posteritas sese ab ecclesiae patrocinio non subtrahat, necesse est, ut tam idem liberti, quam ab eis progeniti professionem episcopo suo faciant, per quam ex familia ecclesiae libertos effectos se esse fateantur, eiusque patrocinium non relinquant, sed iuxta uirtutem suam obsequium ei uel obedientiam prebeant. -Gratian.+ Pro remuneratione etiam inpensi obsequii res ecclesiasticae utiliter possunt donari. Unde in IV. Concilio Tolletano -[c. 36.]+ legitur: <1 C> <4 66> -C. LXVI.+ Que de rebus ecclesiae in remuneratione obsequii prestantur rata permanebunt. Quicumque suffragio cuiuslibet aliquid ecclesiasticae utilitatis prouiderint, et pro eo quodcumque commodum in remuneratione promiserint, promissi solutionem eos absoluere oportebit, ita ut ad concilium conprouinciale deferatur, ut eorum conuentu confirmetur, quia (sicut Paulus ait) dignus est mercenarius mercede sua. <4 67> -C. LXVII.+ Serui ecclesiarum in eorum dominium transferri possunt, qui ecclesiasticis deseruiunt utilitatibus. Item Gregorius. -[lib. II. Indict. 11. epist. 18. Theodoro Conciliario]+ Ecclesiasticis utilitatibus desudantes ecclesiastica dignum est remuneratione gaudere, ut qui se uoluntariis obsequiorum necessitatibus sponte subiciunt digne nostris prouisionibus consolentur. Quia igitur Theodorum -709+ uirum eloquentissimum, consiliarium nostrum, mancipiorum cognouimus ministerio destitutum ideo puerum nomine Acosimum, natione Siculum, iuri dominioque suo dari tradique precipimus, quem quoniam traditum ex nostra uoluntate iam possidet, huius necesse fuit pro futuri testimonio ac robore largitatis auctoritate fulciri, quatinus Domino protegente secure eum semper sine ullius retractationis suspicione, ut dominus, ualeat possidere. -Gratian.+ Miserationis quoque intuitu serui ecclesiarum libertati donari possunt. Unde Gregorius Montanae et Thomae: -[lib. V. epist. 12.]+ <4 68> -C. LXVIII.+ Miserationis et pietatis intuitu serui ecclesiarum possunt manumitti. Cum redemptor noster, totius conditor creaturae, ad hoc propiciatus humanam uoluit carnem assumere, ut diuinitatis suae gratia dirupto, quo tenebamur captiui, uinculo seruitutis, pristinae nos restitueret libertati, salubriter agitur, si homines, quos ab initio natura liberos protulit, et ius gentium iugo substituit seruitutis, in ea, qua nati fuerant, manumittentis beneficio libertati reddantur. Atque ideo pietatis intuitu, et huius rei consideratione permotus, uos, Montanam atque Thomam, famulos sanctae Romanae ecclesiae, cui Deo auctore deseruimus, liberos ex hac die ciuesque Romanos efficimus, omneque uestrum uobis relaxamus seruitutis peculium. -@. 1.+ Hanc autem manumissionis paginam Paterio notario scribendam dictauimus, et propria manu una cum tribus presbiteris prioribus et tribus diaconibus pro plenissima firmitate subscripsimus, uobisque tradidimus. Actum in urbe Roma. -Gratian.+ Item serui ecclesiarum publicis angariis fatigari non debent. Unde in III. Tolletano Concilio -[c. 21.]+ legitur: <4 69> -C. LXIX.+ Serui ecclesiarum publicis angariis non fatigentur. Ecclesiarum seruos, et episcoporum, uel omnium clericorum, a iudicibus uel actoribus publicis in diuersis angariis fatigari dolemus. Propter quod omne concilium a pietate gloriosissimi domini nostri poposcit, ut tales usus deinceps inhibeat, sed serui suprascriptorum offitiorum in eorum usibus uel ecclesiae laborent. Si quis uero iudicum uel actorum clericum aut seruum clerici uel ecclesiae in publicis ac priuatis negotiis occupare uoluerit, a communione ecclesiastica, cui inpedimentum facit, efficiatur extraneus. -Gratian.+ Item pro alimonia pauperum, pro redemptione captiuorum res sacras distrahi licet. -710+ Unde Ambrosius ait in libro -[II.]+ de offitiis: -[c. 28]+ <4 70> -C. LXX.+ Res sacrae quibus ex causis alienari debeant. Aurum ecclesia habet, non ut seruet, sed ut eroget et subueniat in necessitatibus. Quid est opus custodire quod nihil adiuuat? An ignoramus, quantum auri atque argenti de templo Domini Assirii sustulerunt? Nonne melius conflat sacerdos propter alimoniam pauperum, si aliqua subsidia desunt, quam si sacrilegus contaminat et asportat hostis? Nonne dicturus est Dominus: Cur passus es tot inopes fame mori? Et certe habebas aurum, ministrasses alimoniam. Cur tot captiui in commercium ducti nec redempti, ab hoste occisi sunt? Melius fuerat, ut uasa uiuentium seruares quam metallorum. His non posset responsum referri. Quid enim diceres? Timui, ne templo Dei ornatus deesset? Respondet: Aurum sacramenta non querunt, neque auro placent que auro non emuntur. Ornatus sacrorum redemptio captiuorum est, et uere illa sunt uasa preciosa, que redimunt animas a morte. Ille uerus est thesaurus Domini, qui operatur quod sanguis eius operatus est. Et post pauca: -@. 1.+ Nemo potest dicere, cur pauper uiuit? Nemo potest queri, quia captiui redempti sunt. Nemo potest accusare, quia templum Dei edificatum est. Nemo potest indignari, quia humandis fidelium reliquiis spatia laxata sunt. Nemo potest dolere, quia in sepulcris Christianorum requies defunctorum est. In his tribus generibus uasa ecclesiae etiam initiata confringere, conflare, uendere licet. Opus est, ut de ecclesia mistici populi forma non exeat, nec ad usus nefarios sacri calicis ministerium transferatur. Ideo primum intra ecclesiam quesita sunt uasa, que initiata non essent, denique conminuta, postremo conflata, per minutas erogationes dispensata egentibus captiuorum quoque preciis profecerunt. Quod si desunt noua et que nequaquam initiata uideantur, in huiusmodi, quos supra dixi usus, arbitror omnia pie posse conuerti. <4 71> -C. LXXI.+ Non parietes ornare templi, sed pauperibus prouidere gloria episcopi est. Item Ieronimus. -[ad Nepotianum de uita clericorum]+ Gloria episcopi est pauperum opibus prouidere; ignominia sacerdotis est propriis studere diuiciis. Natus in paupere domo et in tugurio rusticano, qui uix milio et cibario pane rugientem uentrem saturare poteram, nunc similam et mella fastidio. Eiusdem: -@. 1.+ Multi edificant parietes, et columpnas ecclesiae subtrahunt, marmora nitent, auro splendent laquearia, gemmis altare distinguitur, et ministrorum Christi nulla est electio. Neque uero michi aliquis obponat diues in Iudea templum, mensam, lucernas, turibula, patellas, cyphos, mortariola, et cetera ex auro fabrefacta. -711+ Tunc hec probabantur a Domino, quando sacerdotes hostias inmolabant, et sanguis pecudum erat remissio peccatorum, quamquam hec omnia precesserint in figuram; scripta sunt autem propter nos, in quos fines seculorum deuenerunt. Nunc uero, cum paupertatem domus suae pauper Dominus dedicauit, portemus crucem et delicias lutum putemus. Eiusdem: -@. 2.+ Amico rapere quippiam furtum est, ecclesiam fraudare sacrilegium est; accepisse pauperibus erogandum et esurientibus plurimis illud reseruare, uel cautum uel timidum est aut, quod apertissimi sceleris est, exinde aliquid subtrahere, omnium predonum crudelitatem superat. Item eiusdem: -[ad Paulinum, de institutione monachi]+ -@. 3.+ Crates ille Thebanus, homo quondam ditissimus, cum ad philosophandum Athenas pergeret, magnum auri pondus abiecit, nec putauit, se posse et uirtutes simul et diuicias possidere. Nos suffarcinati auro Christum pauperem sequimur, et, sub pretextu elemosinae pristinis incubantes opibus, quomodo possumus aliena fideliter distribuere qui nostra timide reseruamus? Plenus uenter de ieiuniis facile disputat. Non Ierosolimis fuisse, sed Ierosolimis bene uixisse laudandum est. -Gratian.+ Item largitate etiam episcopi stipendium de rebus ecclesiae clericis dare licet, cuius professio sub precariae nomine fieri debet. Unde in VII. Concilio Tolletano legitur: <4 72> -C. LXXII.+ Qui beneficium ab ecclesia accepit, eius professionem nomine precariae faciat. Sepe fit, ut proprietati originis obsistat longinquitas temporis. Quapropter prouidentes decernimus, ut si quis clericorum stipendium de rebus ecclesiae cuiuscumque episcopi percipit largitate, sub precariae nomine debeat professionem scribere, ne per retentionem diuturnam preiudicium afferat ecclesiae, et quecumque in usu perceperit debet utiliter laborare, ut nec res diuini iuris uideantur aliqua occasione negligi, et subsidium ab ecclesia, cui deseruiunt, percipere possint clerici. Quod si quis eorum contempserit facere, ipse se stipendio suo uidebitur priuare. -Gratian.+ Religionis quoque intuitu ea, in quibus ecclesia detrimentum non patitur, monasteriis tradi possunt. Unde in Tolletano Concilio I. -[c. 4.]+ legitur: <4 73> -C. LXXIII.+ Licet religionis intuitu res ecclesiae alienare. Si episcopus unam de parrochitanis ecclesiis suis monasterium dicare uoluerit, ut in ea monachorum -712+ congregatio regulariter uiuat, hoc de consensu concilii sui licentiam habeat faciendi. Qui etiam, si de rebus ecclesiae pro eorum substantia aliquid, quod detrimentum ecclesiae non exhibeat, eidem loco donauerit, sit stabile. Rei enim bonae statuendae sanctum concilium dat consensum. <4 74> -C. LXXIV.+ Non ultra quinquagesimam partem rerum ecclesiae monasterio, quod construit, episcopo licet conferre. Item in eodem concilio Tolletano X. -[c. 5.]+ Bonae rei dare consultum et presentis habetur uitae subsidium, et eternae remunerationis expectare cernitur premium. Quisquis itaque episcoporum in parrochia sua monasterium constituere forte uoluerit, et hoc ex rebus ecclesiae, cui presidet, ditare decreuerit, non amplius ibidem quam quinquagesimam partem dare debebit, ut, hac temperamenti equitate seruata, et cui tribuit conpetens subsidium conferat, et cui tollit dampna grauia non infligat. Ecclesiam uero, que monasticis non informabitur regulis, aut quam pro suis magnificare uoluerit sepulturis, non amplius quam centesimam partem census ecclesiae, cui presidet, ibidem conferre licebit, ea tamen cautela seruata, ut unam tantummodo, que placuerit, ex his duabus remunerationem assumat. <4 75> -C. LXXV.+ Iure proprietatis res ecclesiae monasteriorum edificiis tradere licet. Item Gregorius. -[lib. II. Indict. 11. epist. 17. Gratioso Subdiacono]+ Religiosam uitam eligentibus nos oportet congrua consideratione prospicere, ne cuiusdam necessitatis occasio aut desides faciat, aut robur (quod absit) conuersationis infringat. Idcirco presenti tibi auctoritate precipimus, quatinus domum positam in hac urbe, regione quarta, iuxta locum, qui appellatur gallinas albas, uel ortum iuris sanctae Romanae, cui auctore Deo presidemus ecclesiae, in qua Campana quondam Patricii mansisse dinoscitur, simul et ortum atque hospitia, que intra eandem domum ianua conclusit, eidem debeas tradere proprietatis iure proculdubio possidendam, in qua domo monasterium ubi cum congregatione sua habitare possit, Christo adiuuante construere, et tam ipsa quam que in eius honore locoque successerit predictam domum et ortum cum omnibus ad se pertinentibus (sicut diximus) quieto et inconcusso iure a nobis pietatis consideratione concessam ualeat possidere. -Gratian.+ Ecce ostensum est, quomodo res ecclesiae sine culpa dari possunt, et constare his, quibus datae fuerint. -713+ <3 2> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Nunc queritur, si ante tempus suae ordinationis nichil habere uidebantur, quid de his fieri debeat, que post ordinationem suam inuenisse noscuntur. De his ita statutum est in Concilio Cartaginensi III.: -[c. 49]+ <4 1> -C. I.+ De his qui, primum nichil habentes, tempore suae administrationis aliqua adquirunt. Placuit, ut episcopi, presbiteri, diaconi, uel quicumque clerici, qui nichil habentes ordinantur, et tempore episcopatus uel clericatus sui agros uel quecumque predia suo nomine conparant, tamquam rerum dominicarum inuasionis crimine teneantur, nisi ammoniti ecclesiae eadem contulerint. Si autem ipsis proprie aliquid liberalitate alicuius uel successione cognationis euenerit, faciant inde quod eorum proposito congruit. Quod si a suo proposito retrorsum exorbitauerint, honore ecclesiastico indigni tanquam reprobi iudicentur. <4 2> -C. II.+ De ministris, qui nulla ecclesiae occasione, sed utilitate sui aliqua adquirunt. Item ex Concilio Tolletano XI. Quicumque de sacerdotibus uel ministris pro sui utilitate atque amicitia, quocumque modo, aut per scripturae seriem aliquid meruerint ab aliquo percipere, in rebus ecclesiae non poterit numerari, sed quod exinde uoluerint facere ipsorum uoluntatis arbitrio subiacebit. Quod si hoc post eorum mortem inordinatum fortasse remanserit, ecclesia, cui prefuit uel minister extitit, hoc sibi in perpetuum uendicabit. -Gratian.+ Ecce quod illa, que non ex offitio ecclesiastico, sed ex aliqua prestatione suae utilitatis lucratus est, potest dare quibus uoluerit. -II. Pars.+ -@. 1.+ Sed queritur de his, que sibi communiter cum ecclesia uel sequestratim pro remedio animae offeruntur, uel de tertia parte, quam de rebus parrochialium ecclesiarum sibi debitam accipit, si ea potuerit dimittere quibus uoluerit. De his ita diffinitur in Concilio Agatensi: -[c. 6.]+ <4 3> -C. III.+ De pontificibus, quibus ab extraneis uel cum ecclesia, uel sequestratim aliquid dimittitur. Pontifices, quibus in summo sacerdotio constitutis aliquid ab extraneis aut cum ecclesia, aut sequestratim dimittitur, aut donatur, (quia hoc ille, qui donat, pro redemptione animae suae, non pro commodo sacerdotis offerre probatur), non quasi suum proprium, sed quasi dimissum ecclesiae inter facultates ecclesiae conputabunt, quia iustum est, ut sicut sacerdos habet quod ecclesiae dimissum -714+ est, ita et ecclesia habeat quod relinquitur sacerdoti. -@. 1.+ Sane quicquid per fidei commissum aut sacerdoti, aut ecclesiae fortasse dimittitur, cuicumque alii postmodum profuturum, id inter facultates suas ecclesia conputare aut retinere non poterit. <4 4> -C. IV.+ Episcopus tertiam partem sibi debitam ecclesiae relinquere poterit. Item ex Concilio Tolletano. -[IX., c. 6.]+ Episcopus, si tertiam partem, quam de rebus parrochialium ecclesiarum sibi debitam nouit, ecclesiae, cuius res esse patebit, aut alteri ecclesiae, conferre decreuerit, licitum maneat, et inreuocabile robur eius sententia ferat. <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Quod autem queritur, si de suis et ecclesiae rebus aliqua acquisisse noscuntur, cui proueniant? ita diffinitur in eodem Concilio. <4 1> -C. I.+ De his, qui de suis et ecclesiae rebus aliqua adquisisse noscuntur. Sacerdotes, uel quilibet quibus ecclesiasticarum rerum cura conmissa est, quecumque amministrationis suae tempore emerint, si de rebus propriis uel uile uel karum habuerint, ad ecclesiae nomen, cui presunt, cartarum conficere instrumenta procurent, non enim iustum est, ut ecclesia quem suscepit externum efficiat in alieno diuitem, et in suo retineat fraudatorem. -@. 1.+ Hii uero, qui suarum rerum noscuntur habere conpendium, ex omni re, quam post ordinationis suae diem uisi sunt conquisisse, siue nulla siue aliqua sint instrumenta confecta, conpensatione tam sui iuris quam ecclesiasticarum rerum habita, si se utriusque rei quantitas exequauerit, inter ecclesiam et decedentis heredes equo iure conquisitio pertinebit. -Gratian.+ Si quis uero pro conpendio suarum rerum ecclesiae rebus detrimentum intulerit, uel si occasione rerum ecclesiasticarum in rebus propriis detrimentum passus fuerit, uicissim que lucrum sentiunt detrimenta patientibus resarcient. Unde in Bracarensi Concilio -[III. c. 8.]+ legitur: <4 2> -C. II.+ Resarciantur detrimenta sacerdoti uel ecclesiae, que alterius occasione alter senserit. Quicumque sub hoc neglectu res diuinas laborare distulerit, speciali placito distringendus est, ut si de rebus seu augmentis ecclesiae questum laboribus suis proprie auxit, et ex hoc ecclesiasticis rebus aut neglectum laboris exhibuit, aut minorationem uel perditionem induxit, quicquid in rebus ecclesiae minuit illi restituat, ex cuius rebus -715+ atque suffragiis suos conuictus fuerit ampliasse labores. Quod si aliquid pro utilitatibus ecclesiae aut substantiae expendit, aut dispendii uel perditionis quippiam pertulerit, si hoc conprobare potuerit, totum illi a rebus ecclesiae eiusdem reformabitur, pro cuius utilitate id expendisse probatur. -Gratian.+ Si uero de rebus ecclesiae tantummodo aliqua adquisisse noscuntur, et ad nomen ecclesiae instrumenta debent conponere, nec aliquibus poterunt illa donare. Unde in Agatensi Concilio -[c. 54.]+ legitur: <4 3> -C. III.+ De hiis, que sacerdotes emunt, ad ecclesiae nomen faciant scripturam. Presbiter, cum diocesim tenet, de his, que emerit, ad ecclesiae nomen scripturam faciat, aut ab eius, quam tenet, ecclesiae ordinatione discedat. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Testamenta uero non licet eis conficere, nisi de propriis rebus. Unde Gregorius scribit Lucido Episcopo: -[lib. X. epist. 42.]+ <4 1> -C. I.+ Quomodo de rebus ecclesiae sacerdotibus testari liceat. Nulli dubium est, quod sicut sacerdotibus res in episcopatu acquisitas nulla est alienandi licentia, ita de eis, quas ante habuerint, quicquid iudicare uoluerint non uetentur. Itaque fraternitatem tuam tempore, quo ad nos fuit, conquestam esse recolimus, quod quedam mobilia, que Constantius decessor uester Luminosae ancillae Dei, et fratribus suis, testamenti serie legati titulo dereliquit, iam episcopus adquisisset, decreuissetque nos, ut, si hoc constat, nullum ex his ecclesia uestra preiudicium pateretur. Quod et uos oportet recolere, et molestiam aliquam predictae ancillae Dei non facere, nec ei sine cognitione de his, que possidet, quicquam auferre. <4 2> -C. II.+ De eodem. Idem. -[lib. IV. epist. 22. Cypriano Diacono]+ Obitum Theodori episcopi dilectionem tuam iam credimus cognouisse. Sed quia testamentum dicitur condidisse, subtiliter te ne quid de rebus ecclesiae suae consumpsisset oportet inquirere. Et siquidem eum exinde aliquid incongrue minuisse didiceris, ita age, ut res ab eo, cuius interest, modis omnibus reparentur. -716+ <4 3> -C. III.+ Que monasteriis ab episcopo conferuntur reuocari non debent. Item Gregorius Mariniano Episcopo Rauennati. -[lib. V. epist. 1.]+ Quia Iohannes quondam decessor tuus sepius a nobis expetiit, ut ea, que in monasterio illo contulerat, quod iuxta ecclesiam S. Apollinaris ipse construxerat, nostra debuissemus auctoritate firmare, et hec facturos nos esse promisimus, fraternitatem uestram necessarium preuidimus adhortandam, ut nichil de his, que illic contulit atque constituit, aliquo modo patiatur inminui, sed omnia firma stabilitate studeat seruari. Huius igitur monasterii et collectarum illic rerum quia in testamento, quod condidit, fecisse noscitur mentionem, sciendum uobis est, non nos ideo ea confirmasse, quoniam suppremam eius sequimur uoluntatem, sed quia hoc ei (sicut diximus) uiuenti promisimus. Hec itaque omnia sic sollicite fraternitas uestra inplere festinet, quatinus et que in suprascripto monasterio constituit et a nobis sunt firmata seruentur, et illa, que in dampno dari uel fieri per testamentum suae decreuerit ecclesiae, nullam, prohibente lege, obtineant firmitatem. <4 4> -C. IV.+ Que ante suam ordinationem, uel post, hereditaria successione quesiuit episcopus, cui uult derelinquat. Item ex Concilio Spalensi. Fixum abhinc et perpetuo mansurum esse decreuimus, ut episcopus res sui iuris, quas aut ante episcopatum, aut certe in episcopatu hereditaria successione acquisiuit, secundum auctoritatem canonicam cui uult conferat et quicquid de eis uult, faciat. Postquam autem episcopus factus est, quascumque res de facultatibus ecclesiae aut suo, aut alterius nomine conparauerit, decreuimus, ut non in propinquorum suorum, sed ecclesiae, cui preest, iura deueniant. -+ -Gratian.+ De rebus uero ecclesiasticis testari licet episcopo, si tantumdem de propriis restituat. Unde in Agatensi Concilio -[c. 51.]+ statutum est: <4 5> -C. V.+ Quomodo possint esse rata que de ecclesiae proprietate testamento legantur. Si episcopus condito testamento aliquid de ecclesiastici iuris proprietate legauerit, aliter non ualebit, nisi tantum de proprii iuris facultate suppleuerit. -II. Pars.+ -Gratian.+ Sed si episcopus uel quilibet ex gradu ecclesiastico intestatus defunctus fuerit, nec aliqui inuenti fuerint, qui iure cognationis ei succedant, ecclesia ei succedat in integrum, nec licebit alicui aliqua ex rebus eius presumere. -717+ Unde in Terraconensi Concilio -[c. 12.]+ statutum est: <4 6> -C. VI.+ Episcopo intestato ecclesia succedat ex integro. Sicubi defunctus fuerit episcopus intestatus, post hanc diffinitionem a presbiteris eius et diaconibus de rebus ipsius breuis conscriptio fiat a minimo usque ad maximum, id est de utensilibus et omni supellectile, ita tamen, ut si quis exinde uel presumpsisse aliquid, uel occulte tulisse fuerit conuictus, secundum furti tenorem restituat uniuersa. <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item ex Concilio Triburiensi. Quicumque ex gradu ecclesiastico sine testamento et sine cognatione decesserit, hereditas eius ad ecclesiam, ubi deseruiuit, euoluatur. Similiter de sanctimonialibus. -+ <1 C> <2 13> -CAUSA XIII.+ -GRATIANUS.+ Diocesiani cuiusdam baptismalis ecclesiae, cladibus bellorum pressi, hostili metu conpulsi domicilia sua transtulerunt in aliam diocesim, predia tamen antiqua non desierunt colere; ceperunt persoluere decimas illi ecclesiae, in cuius diocesim transierunt, et apud eam sibi elegerunt sepulturas. Transactis quinquaginta annis clerici, quibus quondam persoluerant decimas, ceperunt mouere questionem in eos, qui ab istis accipiunt primicias et decimas; ueniunt ad causam. -(Qu. I.)+ Modo primum queritur, si illi, quorum domicilia sunt in diocesi huius baptismalis ecclesiae, an debeant persoluere decimas, et celebrare suas exequias apud eam ecclesiam, in qua quondam hec fiebant a parentibus eorum? -(Qu. II.)+ Secundo, an prescriptione temporis ius percipiendi decimas et funerandi tollatur? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod priori ecclesiae hec omnia iure persoluenda sint, actores his argumentis probare contendunt. Constat unamquamque baptismalem ecclesiam habere diocesim sibi legitime assignatam, sicut et parrochiales ecclesiae habent parrochias distributas. Unde Dionisius Episcopus Seuero Episcopo: -[ep. II.]+ <4 1> -C. I.+ Singuli sacerdotes proprios debent habere ecclesias. Ecclesias singulas singulis presbiteris dedimus; parrochias et cimiteria eis diuisimus, et unicuique ius proprium habere statuimus, ita uidelicet, ut nullus alterius parrochiae terminos aut ius inuadat, sed unusquisque terminis suis sit contentus, et taliter ecclesiam et plebem sibi conmissam -718+ custodiat, ut ante tribunal eterni iudicis ex omnibus sibi conmissis rationem reddat, et non iudicium, sed gloriam pro suis actibus percipiat. -Gratian.+ In diocesi autem designata quecumque predia coluntur, prouentus decimationum baptismali ecclesiae assignatus debet persolui. Quia ergo predia hec intra terminos nostrae diocesis continentur, et prouentus decimationum nobis legitime assignatus nostrae persoluendus est ecclesiae. -II. Pars.+ -@. 1.+ His ita respondetur: Decimae a Deo constitutae sunt per Moysen, ut persoluerentur a populo filiis Leui pro ministerio, in quo deseruiebant ei in tabernaculo. Non accipiebant filii Leui decimas, nisi ab eis, pro quibus offerebant preces et sacrificia. Quia ergo nos seruimus Domino in tabernaculo, offerendo pro istis preces et sacrificia, et ipsi debent nobis persoluere decimas et primicias. -@. 2.+ Item, cum decimae darentur filiis Leui, non electione offerentis persoluebantur, ut contempto Leuita, qui secum erat, ipse eligeret cui uellet decimas dare. Nam dictum est; "Leuita, qui tecum moratur et intra muros urbis tuae habitat, comedet eas." Ideo etiam ex singulis tribubus ciuitates ad habitandum acceperunt, ut unaqueque tribus illis persolueret decimas, qui secum erant. Nam Moyses precepit filiis Israel, (sicut legitur in Deuteronomio): "In loco, quem elegerit dominus Deus uester, ut sit nomen eius in eo, illuc omnia, quae precipio, conferetis holocausta, et hostias, et decimas, et primicias manuum uestrarum, et quicquid precipuum est in muneribus que uouistis Domino. Ibi epulabimini coram Domino Deo uestro uos et filii ac filiae uestrae famuli et famulae uestrae, atque Leuites, qui in uestris urbibus conmorantur. Neque enim habet aliam partem atque possessionem inter uos." Et infra: -@. 3.+ "Decimam frumenti et uini et olei primogenita armentorum et pecorum, et omnia, que uoueris, et sponte offerre uolueris, et primicias manuum tuarum coram Domino Deo tuo comedes ea in loco, quem elegerit Dominus Deus tuus, tu, et filius tuus, et filia tua, seruus et ancilla, atque Leuites, qui manent in urbibus tuis." -@. 4.+ Quia ergo nos intra muros urbis istorum sedemus, et eis habitatione iuncti sumus, rite ab eis decimas accipimus. Item ait Propheta: "Producens fenum iumentis, et herbam seruituti hominum." Fenum et herba ex terra producitur: sed quibus? iumentis rigantibus eam, hominibus colentibus eam, et in hoc seruientibus ipsi. Item Apostolus: "Communicet autem is, qui cathezizatur uerbo, ei, qui se cathezizat." Hoc Galatis. Corinthiis autem probat specialiter sibi deberi sumptus, quia eis spiritualia ministrauit, dicens: "Si seminauimus uobis spiritualia, magnum est si uestra carnalia metamus?" Item: "Si alii participes uestrae potestatis facti sunt, cur non magis et nos?" Item: "Quis plantat uineam, et de fructu eius non edit?" Nos plantauimus uineam, et uos uultis edere fructus eius? Item precepit Dominus Moysi, ut nemo mittat falcem in alienam messem. Nec messis nostra est, et uos uultis in eam falcem mittere? Item: "Non alligabis os boui trituranti." Nos sumus boues triturantes: queritis uos alligare os nostrum, et de nostra tritura uictum uobis queritis? Item Apostolus: "Qui -719+ altario seruiunt de altario uiuant." Sed numquid de eo, cui non seruiunt? Item: "Qui in sacrario operantur cum sacrario participant." Sed numquid cum illo, in quo non operantur? Nos seruimus altario, uos ei participare uultis, nos uero uacuos et inanes dimittere queritis? Item Apostolus: "Laborantem agricolam prius oportet suscipere de fructibus suis:" uos autem econtra queritis? Nos sumus agricolae laborantes, uos primum uultis percipere de fructibus nostris? immo non primum, quia nec ultimum nobis relinquere uultis. A prioribus enim incipientes paullatim serpitis, et totum usurpare contenditis, ut pro uobis uideatur dictum: "frustatim lupus comedit agnum." Item: "Quis umquam suis militat stipendiis? quis pascit gregem, et de lacte eius non edit?" Nos militamus: et uos stipendia nostrae miliciae uobis queritis? Nos gregem pascimus: et uos lac eius et lanam accipere uobis uultis? Sapere est de alieno labore uictum querere, si sapere est uelle quod non possis. -@. 5.+ Item Dominus dixit discipulis suis: "In quamcumque domum intraueritis, in eadem manete, edentes et bibentes que apud illos sunt. Cum autem intraueritis, primum dicite: pax huic domui." Nos domum hanc ingressi sumus, ei pacem obtulimus: uos autem alieno cibo quasi otiosi pasci gaudetis? Videte, ne in uobis uertatur illud: "Videte quid faciat otium et alienus cibus." -@. 6.+ Item Propheta: "Sumite psalmum et date tympanum." Isti a nobis sumunt psalmum: et uos ab eis queritis tympanum? -@. 7.+ Item Leo IV.: "De decimis non tantum nobis, sed etiam maioribus iusto ordine uisum est plebibus tantum, ubi sacrosancta baptismata dantur, debere dari." -@. 8.+ Quibus autem plebibus debentur? illis, a quibus baptisma accipiunt an aliis? Nos eos baptizamus, et uos ab eis decimas sumitis? Honesta interpretatio est: utinam inueniatis qui sic pro uobis interpretentur. Quia nos ergo rigamus populum hunc, imbrem doctrinae ei ministrantes, quia colimus eum uomere predicationis, corda eius ad fidem aperientes, si non uultis sinere, uel patimini eum nobis fructificare, et qualia uobis fieri non uultis nobis inferre cauete, ne, si pergitis dicere que uultis, audiatis que non uultis. -III. Pars.+ -@. 9.+ Ad hec: Callida quidem et multiplici argumentatione nostra iura auferre contenditis, ita ut, si fides uerbis adhiberetur; non uerba pro uerbis, sed res pro uerbis reportaretis. Sed Deo propicio, si uerba dedistis, uerba recipietis. -@. 10.+ Arguitis nos, quod ea, que uobis debentur, subripere querimus, quia nostra persequimur. Sapientis quidem et philosophico ore prolata sententia; suum persequi est aliena rapere? Unde ad uos hec sententia manauit, nisi quia tanto ardore nostra concupiscitis, ut uestra putetis uobis auferri, cum nos nostra consequimur? Unde, cum causa nostra debitum finem sortita fuerit, exclamabitis: "Ah miser, crucior tantum bolum esse ereptum ex faucibus." Sed uidete, ne dampnum effusi unguenti uobis recompensare queratis. Constituistis uos plantatores uinearum, fossores agrorum, trituratores arearum, rigatores camporum, multa alia offitia huiusmodi uobis assumpsistis, et debita uobis obsequia a nobis subtrahi conquesti estis. Sed non negamus quod uestrum est. Boui trituranti paleae et integumenta seruantur. Sint hec uobis, et grana nobis relinquite. Pastinatores uinearum, fossores agrorum, rigatores camporum, diurna mercede accepta, prouenientes fructus dominis relinquunt. Vos ergo recepta mercede uestri operis in cottidianis oblationibus, et aliis obsequiis, que pro spiritualibus, que a uobis accipiunt, cottidie deferuntur prouenientes fructus decimationum et primiciarum nobis relinquite. -@. 11.+ Item precepit Dominus discipulis suis, ut comederent et biberent ea, que apud auditores suos erant, sed non iussit eis, ut dominos de domibus suis eicerent, -720+ et rebus suis expoliarent. Non facile inuenies qui tales hospites libenter suscipiant. Mus in pera, ignis in sinu, serpens in gremio male suos remunerant hospites. Unde in prouerbiis dicitur: "Qui serpentem in sinu suo nutrit, percutietur ab eo." Tales inueniatis uobis hospites, quales nobis esse uultis. Non sufficit uobis edere et bibere que in domo nostra sunt, dum cottidianos fructus oblationum percipitis, ex quibus uictum et uestitum habeatis, quibus cum Apostolo deberetis esse contenti; sed non uultis, quia imitatores eius non estis; potius de domo nostra expellere, et rebus nostris nos penitus expoliare contenditis, dum nec etiam horum decimationes nobis relinquere uultis, -@. 12.+ Ut autem uniuersaliter omnia colligantur, cuncta, que pro uobis inducta sunt, siue de laborante agricola, siue de eo, qui suis stipendiis non militat, ad hunc articulum deferimus, ut fructum uestri operis, quem adeo recipere contenditis, in oblationibus et cottidianis obsequiis istorum recipiatis, decimationes uero eorum, que nobis debentur, intactas nobis relinquite, ne, dum queritis usurpare quod uestrum non est, iusta animaduersione etiam illud cogamini amitterre, quod uobis aliquo modo uidebatur conpetere. -@. 13.+ Quod autem hae decimationes nullo iure uobis debeantur, facile probabimus. Dicitur enim in quodam concilio: "Si quis laicus, uel clericus, seu utriusque sexus persona proprietatis suae loca etc." sicut in eodem capitulo in causa monachorum notata inueniuntur. Si ergo laicus, uel clericus, uel quelibet persona, loca suae proprietatis uendens aut donans, prouentum decimationum ab ecclesia, cui legitime assignatus est, nullo modo potest abstrahere, nec isti de diocesi transeuntes ad diocesim decimas suorum prediorum, que intra terminos nostrae parrochiae continentur, nobis auferre possunt. Quantum enim ad ius percipiendarum decimarum attinet, idem est possessorem de diocesi ad diocesim transire, quod possessionem de diocesiano ad diocesianum transferre. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Ad hec: Decimationes istae, etsi uobis iure deberentur, ut asseritis, tamen tricennalis obiectio uobis silentium inponit. Omnis enim possessio tricennaria prescriptione tollitur, uel quadragenaria (sicut possessiones religiosarum domorum) uel centenaria, sicut predia sanctae Romanae ecclesiae. Unde Gelasius Papa ait: -[Episcopis Siciliae. ep. II. c. 2.]+ <4 1> -C. I.+ Que triginta annis ab episcopis possidentur iure ab eis uendicantur. Facultates ecclesiae, nec non et dioceses, que ab aliquibus possidentur episcopis, iure sibi uendicent, quod tricennalis lex conclusit, quia et filiorum nostrorum principum ita emanauit auctoritas, ut ultra XXX. annos nulli liceat pro eo appellare, quod legum tempus exclusit. -Gratian.+ At illi econtra: Cuius auctoritate nobis silentium inponitis, eius auctoritate claudimus uestra ora. Ait enim idem Gelasius: "Nulla presumptione statum parrochiarum etc." Si ergo temporalis obiectio diocesim semel constitutam diuellere non potest, patet, quod nec uobis patrocinabitur, ut, statum nostrae parrochiae mutantes, decimationes quondam nobis legitime assignatas uindicabili usurpatione uobis uendicetis. Quomodo autem distinguendae sint hae auctoritates, in causa monachorum inuenietur. -II. Pars.+ -@. 1.+ Nunc queritur de iure funerandi, que harum ecclesiarum habeat ius tumulandi istos? Sicut Ieronimus -721+ scribit, coniugati in uno sepulcro uidentur esse ponendi. Ait enim: <4 2> -C. II.+ In sepulcro parentum filii sunt collocandi. Ebron dicitur esse ciuitas trium uirorum, quia in ea sepulti sunt tres patriarchae, in spelunca duplici cum tribus uxoribus suis, id est Abraham et Sara, Ysaac et Rebecca, Iacob et Lia, preter ipsum Adam et Euam uxorem suam. Tobias dicit ad filium suum: "Cum acceperit Deus animam meam, corpus meum sepelies, et honorem habebis matri tuae omnibus diebus, et cum ipsa conpleuerit tempus suum, sepelies eam iuxta me in uno sepulcro." Idem: -@. 1.+ Quos coniunxit unum coniugium coniungat unum sepulcrum, quia una caro sunt, et quos Deus coniunxit homo non separet. <4 3> -[C. III.]+ Item Augustinus. -III. Pars.+ Unaqueque mulier sequatur uirum suum, siue in uita siue in morte. Item Gregorius: -@. 1.+ Soror sancti Benedicti sepulta est in sepulcro, quod ipse sibi preparauerat, ut quorum mens una fuit semper in Domino, eorum quoque corpora sepultura non separaret. -Gratian.+ Item Ioseph, moriens in Egypto, rogauit fratres suos, ut tempore suae uisitationis ossa sua secum deferrent, et in sepulcro patrum suorum ea collocarent. -@. 1.+ Item, dictum est Prophetae, qui contra preceptum Domini prohibitus comederat in Bethel: "Non inferetur cadauer tuum in sepulcro patrum tuorum." -@. 2.+ Item. De nonnullis legitur in libro Regum: "Obiit et appositus est ad patres suos," hoc est in sepulcro patrum suorum. -@. 3.+ Item. In nouo testamento legitur B. Philippus edificasse sibi sepulcrum, in quo ipse et filiae eius quieuerunt. -@. 4.+ Item. B. Seuerus Rauennatum archiepiscopus tumulum fieri iussit, in quo se, et uxorem, et filiam collocauit. -@. 5.+ His omnibus exemplis colligitur, quod in sepultura parentum corpora filiorum collocanda sunt. Quia ergo parentes istorum apud priores ecclesias sepulti sunt, et hi apud easdem debent tumulari. -@. 6.+ Econtra Adam, ut asseritis, in ciuitate Arbeae tumulatus est. Sed numquid omnes filii eius sepulti sunt ibi? tanta multitudo humani generis tam breui tumulo non tam facile posset includi. -@. 7.+ Item Abraham ibi sepultus est. Sed numquid Ismahel, et Madai, et alii, quos de Cethura genuit, ibi sepulti sunt? -@. 8.+ Item Ysaac ibi positus est. Sed numquid Esau cum eo tumulatus est? -@. 9.+ Item Iacob ibi collocatus est. Sed numquid aliquis filiorum eius preter Ioseph cum eo sepultus est? Rachel quoque non in Ebron, sed iuxta Bethleem tumulata legitur. Exemplo igitur istorum liquet, quod liberum est filiis sepeliri in sepulcris patrum suorum, et liberum est eis alibi pro locorum et temporum oportunitate corpori suo hospitium inuenire. Non ergo hoc exemplo isti coguntur sepeliri in sepulcris patrum suorum. -@. 10.+ Item, que legibus diffinita sunt mutare non licet. Que autem legibus expressa non sunt arbitrium secuntur humanae uoluntatis. At legibus diffinitum est, quibus decimae -722+ sint persoluendae, et ideo danti mutare non licet. Ubi autem quisque tumulandus sit, legibus expressum non est, et ideo in uoluntate tumulandi consistit. Unde B. Gregorius ait: <4 4> -C. IV.+ Ultima uoluntas defuncti seruari debet. Ultima uoluntas defuncti modis omnibus conseruetur. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Quod de libero et non de seruo intelligendum est. Seruus enim testamenti paginam condere non potest. Unde Gelasius Papa scribit Honorio Episcopo: <4 5> -C. V.+ Seruus testamentum facere non potest. Illud etiam sinceritatem tuam uolumus non latere, ad nos fuisse perlatum, quod Ampliatus conductor, quem non solum seruum constat esse ecclesiae, sed ita rationibus a multis temporibus inplicatum, ut, etiam si esset ingenuus, donec ratiocinia cuncta deduceret, modis omnibus obnoxius haberetur, ausu temerario molitus fuerit paginam condere testamenti, cuius omne peculium ecclesiastico iuri legibus non dubitetur obstrictum. Quapropter his presumptionibus uice nostra tua fraternitas contradicat, nec fieri prorsus aliqua subreptione permittat. Ac si eidem quicquam humanitus forte contigerit, quia grandeuus esse memoratur mox eius sine dilatione substantiam precipiat unanimitas tua filiis eius dumtaxat, quibus patrimonium probatur esse conmissum, sub fideli descriptione contradi, donec temporibus uniuersis, quibus hoc patrimonium gubernasse cognoscitur, partes dominicas reddere cogatur indempnes. -V. Pars.+ -Gratian.+ Quia ergo secundum Gregorium ultima uoluntas defuncti conseruanda est, pro istorum uoluntate corpora eorum sunt tumulanda, non pro arbitrio uestrae dispositionis. -+ Item in Triburiensi Concilio legitur: <4 6> -C. VI.+ Ubi quisque eligere sepulturam sibi debet. Ubicumque temporum uel locorum facultas tulerit, apud maiorem ecclesiam, ubi sedes est episcopi, sepulturae celebrentur. Si autem propter temporis uel loci asperitatem hoc difficile uisum fuerit, apud ecclesiam, quo religiosorum canonicorum, uel monachorum, uel sanctimonialium religiosa congregatio communiter degerit, sepeliatur. Si autem et hoc ineptum uisum fuerit, ubi quis decimas persoluebat uiuus, ibi sepeliatur mortuus. -Gratian.+ Quia ergo decimam nobis persoluebat uiuus, et apud nos sepeliendus est mortuus. Item, si quis de prouincias ad prouinciam transiret, et ibi domicilium sibi collocaret, liber factus a ditione prioris iudicis, iurisdictioni illius iudicis subiceretur, in cuius prouincia sedem sibi eligeret. Quia ergo isti a uestra diocesi in nostram transierunt, liberi a uestra -723+ ditione nostro iuri subiciuntur. Nostrum ergo est ius funerandi eos. Sed obicitur illud Melciadis Papae: <4 7> -C. VII.+ Propria temeritate sepulturam parentum relinquere non licet. Placuit per omnia magno concilio, ut nullus proprii arbitrii temeritate aliam ecclesiam, nisi cui usus antiquorum parentum canonica institutione subiacere perhibetur, sepulturae causa adire procuret, nisi infirmitatis causa prepeditus in aliam fuerit regionem quolibet negotio progressus. Ad hec, si quis prelatus contra hec agere sategerit, ecclesiastico uinculo se subdi cognoscat. -Gratian.+ Sed aliud est ex temeritatis superbia usum antiquorum parentum non sequi, atque aliud rationabili occasione nouam sibi sepulturam eligere. Contra Melciadis Papae auctoritatem nititur qui superbia uel odio ductus, siue uanis persuasionibus aut uariis munusculis illectus, sepulturam suorum parentum sequi contempnit. Secundum Gregorium autem liberam habet ultimam uoluntatem qui certae rationis causa nouum suo corpori querit hospitium. -@. 1.+ Vel, ut quidam distinguunt, libera est ultima uoluntas cuiusque, non in sepultura sibi eligenda, sed in testamento conficiendo. Unde et testamentum appellatur, quia eo libere quisque testatur quid post suum decessum de propriis rebus fieri uelit. -@. 2.+ Sed non uidetur libera testatoris uoluntas, cum secundum Augustinum pro numero filiorum debeat fieri testamentaria distributio facultatum, ueluti, si quis habet unum filium, Christum putet alterum; si uero duos, Christum faciat tertium, et sic per ordinem. Et secundum Leonem quisque medietatem eorum, que Christo testatur, ecclesiae iubetur relinquere, apud quam fidei sacramenta suscepit. Sed illud Augustini non est iubentis, sed dehortantis, ne quis iratus filium suum exheredaret, atque totum Christo relinqueret. Ait enim in II. sermone de uita clericorum: <4 8> -C. VIII.+ Pro numero filiorum pars hereditatis Deo offeratur. Si quis irascitur filio suo, et moriens exheredat eum, si uiueret, non eum placarem? non ei filium reconciliare deberem? Quomodo ergo uolo ut cum filio suo habeat pacem, cuius appeto hereditatem? Sed plane sic faciat quod sepe hortatus sum. Unum filium habet: putet Christum alterum; duos habet: putet Christum tertium; decem habet: faciat Christum undecimum, et suscipio. -Gratian.+ Hac nimirum auctoritate mensura testatori prefigitur, non quam cogatur exsoluere, sed quam prohibetur transscendere. -+ -VI. Pars.+ -@. 1.+ Oblationes uero defunctorum qui reddere noluerint excommunicentur. -724+ Unde in Cartaginensi Concilio IV.: -[c. 95.]+ <4 9> -C. IX.+ Excommunicentur qui defunctorum oblationes ecclesiis negant. Qui oblationes defunctorum aut negant ecclesiis, aut difficulter reddunt, tanquam egentium necatores excommunicentur. -+ <4 10> -C. X.+ Ut infideles eiciantur ab ecclesiis, qui oblationes retinent defunctorum. Item ex Concilio Varensi. -[I., c. 4.]+ Qui oblationes defunctorum retinent, et ecclesiis tradere demorantur, ut infideles sunt ab ecclesia abiciendi, quia usque ad exinanitionem fidei peruenire certum est hanc pietatis diuinae exacerbationem, quia et fideles de corpore recedentes uotorum plenitudine et pauperes consolatu alimoniae et necessaria sustentatione fraudantur. Hii ergo tales quasi egentium necatores, nec credentes iudicium Dei habendi sunt. Unde et quidam Patrum hoc scriptis suis inseruit, congruente sententia, qua ait: "Amico quippiam rapere furtum est, ecclesiae uero fraudare sacrilegium est." <1 C> <4 11> -C. XI.+ Qui oblata ecclesiis aut testamento relicta retinere presumpserint excommunicentur. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 4.]+ Clerici uel seculares, qui oblationes parentum aut donatas, aut testamento relictas retinere perstiterint, aut id, quod ipsi donauerint ecclesiis uel monasteriis, crediderint auferendum, sicut sinodus sancta constituit, uelut necatores pauperum quousque reddant ab ecclesiis excludantur. -@. 1.+ Si quis autem clericus furtum ecclesiae fecerit, peregrina ei tribuatur conmunio. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Item queritur, an pro sepultura mortuorum aliquid sit exigendum? De his ita scribit Gregorius in Registro, Ianuario, Episcopo Sardiniae: <4 12> -C. XII.+ Pro sepultura nichil muneris exigendum est. Questa est nobis Nereida clarissima femina, quod ab ea solidos pro filiae suae sepultura fraternitas uestra exigere uelit. Hoc autem uicium et nos, postquam, Deo auctore ad episcopatus honorem accessimus, de ecclesia nostra omnino uetuimus, et per prauam denuo consuetudinem nequaquam usurpari permisimus, memores, quia dum Abraham a filiis Ephron, hoc est a filiis Seor, sepulcrum precio ad humandum corpus coniugis -725+ postularet, premium accipere rennuit, ne commodum uideretur de cadauere consecutus. Si ergo tantae considerationis paganus uir fuit, quanto magis nos, qui sacerdotes dicimur, hoc facere non debemus? Unde hoc auaritiae uicium ne in alienis denuo temptari presumatur, ammoneo. -@. 1.+ Sed si quando aliquem in ecclesia uestra sepeliri conceditis, siquidem parentes ipsius, proximi uel heredes pro luminaribus sponte quid offerre uoluerint, accipere non uetamus. Peti uero aut aliquid exigi omnino prohibemus, ne (quod ualde irreligiosum est) aut uenalis (quod absit) dicatur ecclesia, aut uos de humanis uideamini mortibus gratulari, si ex eorum cadaueribus studetis querere quolibet modo conpendium. <4 13> -C. XIII.+ Etiam coacti de sepultura precium accipere non debemus. Item Ieronimus super Genesim. Postquam precio uictus est Ephron, ut sepulcrum uenderet et acciperet argentum, licet cogente Abraham, uau littera, que apud illos pro o legitur, ablata est de eius nomine, et pro Ephron appellatus est Ephran, significante scriptura, non eum fuisse consummatae perfectaeque uirtutis, qui potuerit uendere memoriam mortuorum. -@. 1.+ Sciant igitur qui sepulcra uendunt uoluntarie, nec coguntur ut accipiant precium, sed a nolentibus quicquam extorquent, mutari nomen suum, et perire quiddam de merito eorum, cum etiam ille reprehendatur occulte, qui inuitus accepit. <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item ex Concilio Triburiensi. -[c. 16.]+ In ecclesiastico namque libro scriptum est: "Mortuo non prohibeas gratiam, sciens, quia omnes moriemur." Et item: "Omnia, que de terra orta sunt, in terram conuertentur." Quid terra terram uendis? memento, quod terra es, et in terram reuerteris, et quoniam mors tibi futura est, et appropiat, et si tardat. Recordare, quia non hominis terra est, sed, ut Psalmista conmemorat: "Domini est terra, et plenitudo eius." Si terram uendis, inuasione rei reus teneberis. Gratis -726+ accepisti a Deo, gratis da pro eo. Quare interdictum sit omnibus omnino Christianis terram mortuis uendere, et debitam sepulturam denegare, nisi forte proximi et amici defuncti propter nomen et redemptionem animae uiri gratis aliquid dare uelint. <4 15> -C. XV.+ De eodem. Item ex Concilio Varensi. Precipiendum est secundum canonum auctoritatem, ut de sepulcris et hominibus sepeliendis nichil muneris exigant, nisi forte qui sepelitur uiuens iusserit ecclesiae, in cuius atrio sepelitur, aliquid de suis rebus tribuere, aut etiam post mortem illius, quibus conmissum est eius elemosinam facere, de rebus illius aliquid sponte dare uoluerint; et tamen nullatenus a presbiteris illis aliquid exigatur, siue ab illis, qui locis et uillis presunt. -@. 1.+ Prohibendum est etiam secundum maiorum instituta, ut in ecclesia nullatenus sepeliantur, sed in atrio, aut in porticu, aut in exedris ecclesiae. Infra ecclesiam uero, aut prope altare, ubi corpus Domini et sanguis conficitur, nullatenus sepeliantur. <4 16> -C. XVI.+ A sacris locis non iuuantur post mortem, quibus peccata dimissa non sunt. Item Augustinus. -VIII. Pars.+ Quibus peccata dimissa non sunt, a sacris locis post mortem adiuuari non possunt, quia quos peccata grauiora deprimunt, si in sacris locis se sepelire faciunt, restat, ut de sua presumptione iudicentur, quatinus eos sacra loca non liberant, sed culpa temeritatis accusat. <4 17> -C. XVII.+ Quibus prosit in ecclesia sepeliri. Item Gregorius. -[lib. IV. Dial. c. 50.]+ Cum grauia peccata non deprimunt, tunc prodest mortuis, si in ecclesiis sepeliantur, quia eorum proximi, quociens ad eadem sacra loca ueniunt, suorum quoque sepulturam aspiciunt, recordantur et preces pro eis Domino fundunt. Nam quos peccata grauia -727+ deprimunt ad maiorem cumulum dampnationis potius quam ad solutionem eorum corpora in ecclesiis ponuntur. <4 18> -C. XVIII.+ Qui sepeliantur in ecclesia. Item ex Concilio Magunciensi. -[I. c. 52.]+ Nullus mortuus infra ecclesiam sepeliatur, nisi episcopi, aut abbates, aut digni presbiteri, uel fideles laici. -Gratian.+ Quid uero mortuis prosit iuxta ecclesiam sepeliri quidue ad eos perueniat, Augustinus in libro de agenda cura pro mortuis -[cap. ult.]+ ostendit, dicens. <4 19> -C. XIX.+ Quare mortui iuxta ecclesiam sepeliantur. Non estimemus ad mortuos, pro quibus curam gerimus, peruenire, nisi quod pro eis siue altaris, siue orationum, siue elemosinarum sacrificiis solempniter supplicamus, quamuis non omnibus prosint pro quibus fiunt, sed his tantum, pro quibus dum uiuunt, cooperantur ut prosint. Sed quia non discernimus, qui sint, oportet ea pro regeneratis omnibus facere, ut nullus eorum pretermittatur, ad quos hec beneficia possint et debeant peruenire. Melius enim supererunt ista his, quibus nec obsunt, nec prosunt, quam eis deerunt, quibus prosunt. -@. 1.+ Diligentius tamen facit quisque pro necessariis suis, quo pro illo fiat similiter a suis. -@. 2.+ Corpori autem humando quicquid inpenditur non est presidium salutis, sed humanitatis offitium, secundum affectum, quo nemo umquam carnem suam odio habet. Unde opportet, ut quam potest pro carne proximi curam gerat, cum ille in de recesserit, qui gerebat. Et si hec faciunt qui carnis resurrectionem non credunt, quanto magis debent facere qui credunt? ut corpori, sed tamen ut resurrecturo et in eternitate mansuro, inpensum huiusmodi offitium sit etiam quodammodo eiusdem fidei testimonium. -@. 3.+ Quod uero quisque apud memorias martirum sepelitur, hoc tantum michi uidetur prodesse defuncto, ut conmendans eum etiam martirum patrocinio affectus supplicationis pro illo augeatur. -Gratian.+ Contra Ieronimus: -[in epistolam ad Galat. c. 6. ad ea uerba: Unusquisque onus suum.]+ <4 20> -C. XX.+ Post mortem orationes non prosunt uiuentium. In presenti seculo scimus siue orationibus siue consiliis inuicem posse nos adiuuari. Cum autem ante tribunal Christi uenerimus, nec Iob, nec Daniel, nec Noe rogare posse pro quoquam, sed unumquemque portare onus suum. -Gratian.+ Verum hoc de inpenitentibus accipiendum est, de quibus propheta: "Non dabit Deo placationem suam, nec precium redemptionis animae suae, et ideo frater non redimet eum, sed laborabit in eternum, et uiuet in finem." De aliis autem intelligi non potest. -728+ Unde Gregorius Bonifatio Archiepiscopo: <4 21> -C. XXI.+ In penitencia defunctis bona prosunt uiuentium. Pro obeuntibus quippe consuluisse cognosceris, si liceat pro eis oblationes offerri. Sancta sic tenet ecclesia, ut quisque pro mortuis uere Christianis offerat oblationes, atque presbiter eorum faciat memoriam, et quamuis peccatis omnes subiaceamus, congruit, ut sacerdos pro mortuis catholicis memoriam faciat et intercedat; non tamen pro inpiis (quamuis Christiani fuerint) tale quid agere licebit. <4 22> -C. XXII.+ Quatuor modis soluuntur animae mortuorum. Idem. Animae defunctorum quatuor modis soluuntur, aut oblationibus sacerdotum, aut precibus sanctorum, aut karorum elemosinis, aut ieiunio cognatorum. -@. 1.+ Curatio uero funeris, conditio sepulturae, pompa exequiarum, magis sunt uiuorum solatia quam subsidia mortuorum. Si aliquid prodest inpio sepultura preciosa, oberit pio uilis aut nulla. -@. 2.+ Nec ideo tamen contempnenda sunt corpora et abicienda defunctorum, maximeque iustorum. -@. 3.+ Ubi et illud salubriter discitur, quanta possit esse remuneratio pro elemosinis, quas uiuentibus et sentientibus exhibemus si neque hoc apud Deum perit, quod examinis hominum membris offitii diligentia persoluitur. <4 23> -C. XXIII.+ Ante diem iudicii sacrificiis et elemosinis mortui iuuantur. Item Augustinus in Enchiridion. -[c. 109. et 110.]+ Tempus, quod inter hominis mortem et ultimam resurrectionem interpositum est, animas abditis receptaculis continet, sicut queque digna est uel requie, uel erumpna, pro eo quod sortita est in carne dum uiueret. Neque negandum est, defunctorum animas pietate suorum uiuentium releuari, cum pro illis sacrificium mediatoris offertur, uel elemosinae fiunt in ecclesia. Sed eis hec prosunt, qui, cum uiuerent, hec sibi ut postea possent prodesse meruerunt. -@. 1.+ Est enim quidam uiuendi modus, nec tam bonus, ut non requirat ista post mortem, nec tam malus, ut ei ista post mortem non prosint. Est uero talis in bono, ut hec non requirat, et est rursus talis in malo, ut nec his ualeat, cum hec uita transierit, adiuuari. Quocirca omne hic meritum conparatur, quo possit post uitam releuari quispiam uel grauari. Et post pauca: -@. 2.+ Cum sacrificia altaris siue quarumcumque elemosinarum pro baptizatis omnibus offeruntur, pro ualde bonis gratiarum actiones sunt, pro non ualde malis propiciationes sunt, pro ualde malis, etiam si nulla sunt adiumenta mortuorum, tamen uiuorum consolationes sunt. Quibus autem prosunt aut ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, aut certe, ut tollerabilior fiat ipsa dampnatio. -729+ -IX. Pars.+ -Gratian.+ De obseruatione autem tertii, septimi, tricesimi uel quadragesimi diei queritur, unde exordium sumpserit? Ambrosius in libro de obitu Theodosii Inperatoris: <4 24> -C. XXIV.+ Quare certi dies in mortuorum conmemoratione seruentur. Quia alii tertium diem, alii septimum, alii tricesimum, alii quadragesimum obseruare consueuerunt in offitiis mortuorum, quid doceat lectio consideremus. "Defuncto, inquit, Iacob, precepit Ioseph pueris suis sepultoribus, ut sepelirent eum, et sepelierunt sepultores Israel, et repleti sunt quadraginta dies. Sic enim dinumerantur dies sepulturae. Et luxit eum septem diebus." Hec ergo sequenda sollempnitas, quam prescribit lectio. Sed etiam in Deuteronomio scriptum est: "Quia planxerunt filii Israel Moysen triginta diebus, et consummati sunt dies luctus." Utraque ergo obseruatio habet auctoritatem, qua necessarium pietatis inpletur offitium. -X. Pars.+ -Gratian.+ Lugere autem et tristari tam pro nostra quam pro aliorum morte Ciprianus prohibet dicens. <4 25> -C. XXV.+ Nec pro nostra, nec pro morte aliorum tristari debemus. Quam preposterum est quamque peruersum, ut cum Dei uoluntatem fieri postulemus, quando euocat nos et accersit de hoc mundo, non statim uoluntatis eius inperio pareamus, obnitimur et reluctamur, et peruicacium more seruorum ad conspectum Domini cum tristitia et merore perducimur, exeuntes istinc necessitatis uinculo, non uoluntatis obsequio, et uolumus ab eo premiis celestibus honorari, ad quem uenimus inuiti. Idem: -@. 1.+ Nobis quoque ipsis minimis et extremis quociens reuelatum est, quam frequenter atque manifeste de Dei dignatione preceptum est, ut contestarer assidue, ut publice predicarem, fratres non esse lugendos accersione dominica de seculo liberatos, cum sciamus non amitti, sed premitti, recedentes precedere, ut proficiscentes, ut nauigantes solent. <4 26> -C. XXVI.+ Ex pusillanimitate mortuos lugere contingit. Item Iohannes Crisostomus, in epistola ad Ebreos. Ubicumque sepeliamur, Domini est terra et plenitudo eius. Scilicet quod oportet fieri efficiatur. Lugere autem et deplorare et lamentari eos, qui de hac uita decedunt, ex pusillanimitate contingit. -730+ -Gratian.+ Hoc autem ex desperatione futurae resurrectionis intelligitur. Unde et Apostolus non simpliciter ait: "Nolumus uos ignorare de dormientibus, ut non contristemini," sed addidit: "sicut et ceteri, qui spem non habent." Pietatis namque affectu et humanitatis intuitu mortuos lugere non prohibemur, sicut nonnullos sanctorum aliorum exequiis pias lacrimas inpendisse legimus. Hinc etiam Anastasius Papa: -[ep. II. ad Nerianum]+ <4 27> -C. XXVII.+ Qui spem futurae resurrectionis habent de mortuis nimium tristari non debent. Habent forsitan illi iustam longi doloris excusationem, qui uitam alteram nesciunt, qui de hoc seculo ad melius esse transitum non confidunt. Nos autem, qui hoc credimus et docemus, contristari nimium de obeuntibus non debemus, ne quod apud alios pietatis tenet speciem, hoc magis nobis in culpa sit. Nam diffidentiae quodammodo genus est contra hoc, quod quisque predicat, querere, iustitiam amans, dicente Apostolo: "Nolumus autem uos ignorare de dormientibus, ut non contristemini, sicut et ceteri, qui spem non habent." <4 28> -C. XXVIII.+ De eodem. Item ex Concilio Tolletano III. -[c. 22.]+ Qui diuina uocatione ab hac uita recedunt, cum psalmis tantummodo et psallentium uocibus debent ad sepulcrum deferri. Sufficiat autem, quod in spe resurrectionis Christianorum corporibus famulatus diuinorum inpenditur canticorum. Prohibet nos sanctus Apostolus lugere defunctos, dicens: "De dormientibus autem nolo uos contristari, sicut et ceteri, qui spem non habent." Et Dominus non fleuit mortuum Lazarum, sed ad huius uitae erumpnas plorauit resuscitandum. Si autem potest hoc episcopus omnibus Christianis prohibere, non moretur agere. Religiosis tamen omnino aliter fieri non debere censemus. Sic enim Christianorum per omnem mundum humari oportet corpora defunctorum. -XI. Pars.+ -Gratian.+ De mortuis etiam queritur, utrum sciant ea, que hic a uiuis geruntur? Ysaias ex persona populi afflicti ait: "Abraham pater noster nesciuit." Augustinus quoque in libro de agenda cura pro mortuis illud idem testatur, dicens: -[c. 15.]+ <4 29> -C. XXIX.+ Mortui ex se nesciunt que hic geruntur. Fatendum est, nescire quidem mortuos quid hic agatur, sed dum hic agitur; postea uero audire ab eis, qui -731+ hinc ad eos moriendo pergunt, non quidem omnia, sed que sinuntur etiam isti meminisse et que illos quibus hec indicant, oportet audire. Possunt et ab angelis, qui rebus, que hic aguntur, presto sunt, audire aliquid mortui, quod unumquemque illorum audire debere iudicat cui cuncta subiecta sunt. -@. 1.+ Multi quoque ad uiuos aliquos ex mortuis uenire credunt, sicut e contrario Paulum ex uiuis in paradisum raptum esse diuina scriptura testatur. -XII. Pars.+ -Gratian.+ De his autem, qui in patibulis suspenduntur, queritur, an iuxta ecclesiam sint sepeliendi? De quibus in Magonciensi Concilio -[II. sub Rab ano, c. 27.,]+ ita statutum est: <4 30> -C. XXX.+ Non est deneganda communio his, qui in patibulis suspenduntur. Quesitum est ab aliquibus fratribus de his, qui in patibulis suspenduntur pro suis sceleribus post confessionem Deo peractam, utrum cadauera eorum ad ecclesias deferenda sint, et oblationes pro eis offerendae, et missae celebrandae, an non? Quibus respondemus, si omnibus de peccatis suis puram confessionem agentibus et digne penitentibus communio in fine secundum canonum precepta danda est, cur canones communionem uel sepulturam eis interdicunt, qui pro peccatis suis penam extremam persoluerunt et confitentur, uel confiteri desiderant? Scriptum est enim: "Non iudicat Deus bis in id ipsum."

-[PALEA.+ <4 31> -C. XXXI.+ Fures et latrones, si in furando aut depredando occidantur, uisum est pro eis non orandum. Si conprehensi aut uulnerati presbitero uel diacono confessi fuerint, communionem eis non negamus. -]+

-[PALEA.+ <4 32> -C. XXXII.+ De eodem. Item ex Concilio Aurelianensi. Si fur aut latro captus in preda absque occisione potest conprehendi, et tamen interficitur, quia ad imaginem Dei creati et in nomine eius baptizati sunt, interfectores eorum quadraginta diebus non intrent ecclesiam. Lanea ueste induti ab escis et potibus, qui interdicti sunt, a toro, a gladio, ab equitatu se abstineant. In tertia, quinta feria et sabbato aliquo genere leguminum uel olerum, et pomis, paruisque pisciculis, cum mediocri cereuisia uicissim utantur et temperate. -732+ Sin autem a ueridicis conprobatur testibus, quod sine odii meditatione se suaque liberando diaboli membra interfecerint, et capi non poterant, penitenciam pro homicidio eis non iniungimus, nisi ipsi uoluerint aliquid quod humanitatis est facere. At si presbiter est, non deponatur; cunctis tamen diebus uitae suae penitenciam agat. -]+

<1 C> <2 14> -CAUSA XIV.+ -GRATIANUS.+ Canonici cuiusdam ecclesiae questionem mouent de prediis; testes ex fratribus suis producunt; negociatoribus pecuniam crediderunt, ut ex eorum mercibus emolumenta acciperent. -(Qu. I.)+ Queritur, an liceat eis repetere sua? -(Qu. II.)+ Secundo, an illi testes sint audiendi? -(Qu. III.)+ Tertio, an illud sit usuras exigere? -(Qu. IV.)+ Quarto, an liceat clericis uel laicis a quolibet usuras expetere? -(Qu. V.)+ Quinto, an elemosinae de usuris fieri possint? -(Qu. VI.)+ Sexto, an usurarii penitenciam agere ualeant, nisi quod male acceperunt restituant. <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ Quod sua repetere non possint, facile posse probari uidetur. Ait enim Dominus in euangelio: "Si uis perfectus esse, uade, et uende omnia, que habes, et da pauperibus." Quia ergo isti iter perfectionis arripiunt, non licet eis sua habere. Multo ergo minus licet eis repetere, quia non debet repeti quod possideri non licet. -@. 1.+ Item: "Si quis uoluerit tunicam tuam tollere, et in iudicio tecum contendere, dimitte ei et pallium." -@. 2.+ Item Apostolus in epistola ad Corinthios: "Secularia igitur iudicia si habueritis, omnino peccatum est in uobis." -@. 3.+ Item Gregorius exponens: "Omnia mihi licent, sed ego sub nullius redigar potestate," inquit: "Cum mens concepta desideria sequitur, seruire rebus conuincitur, quarum amore superatur." <4 1> -C. I.+ Pro rebus transitoriis episcopus prouocatus non litiget. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 19.]+ Episcopus nec prouocatus pro rebus transitoriis litiget. -Gratian.+ Quia ergo generaliter perfectis prohibetur in iudicio contendere, patet, quod istis non licet stare coram iudice. -@. 1.+ His ita respondetur: prohibetur perfecto in iudicio stare captando lucrum, sed non euitando dampnum. Vel aliter: Aliud est sua -733+ possidere, aliud est communium procuratorem esse. Canonici. non possident sua, quia res Deo oblatae non sunt alicuius. Utuntur enim rebus ecclesiae, non ut suis, sed tamquam ad dispensandum sibi creditis. Unde Prosper in libro de uita contemplatiua: "Sacerdos, cui dispensationis cura conmissa est, etc." require in causa eius, a quo pro ingressu monasterii pecunia exigebatur. Sicut ergo isti non sua possident, ita nec sua repetunt, sed res ecclesiae, quarum procurationem gerunt. Similiter quod in iudicio prohibentur contendere sic intelligendum est, uidelicet, ut non sibi stent coram iudice, sed aliis. Aliis autem coram iudice astitisse, et pro eis iudicem interpellasse nonnullos sanctorum legimus. Hi autem non sibi stant, sed pauperibus, quorum necessitatibus profutura repetunt, et ita non prohibentur stare coram iudice. -@. 2.+ Illud uero euangelii: "Si quis abstulerit tibi tunicam, etc." non precipientis est, sed exhortantis. Unde Augustinus ait: -[lib. XIX. contra Faustum, c. 25.]+ <4 2> -C. II.+ Peccat, qui ultra debitum exigit, non qui sibi debita reposcit. Quod debetur, etsi benigne remittitur, non tamen inique repetitur. Peccat autem qui exigit ultra debitum, ideoque lex modum figens penam talionis instituit. Sed tu eo longe es a peccato iniusti exactoris, quo omnino non exigis debitum, ideoque bonus magister ait: "Qui te percutit in maxillam, prebe ei et alteram," presertim ne cogamur et ipsi reddere debitum ab eo, qui nullum habet debitum. -[Gratian.]+ Sic et cetera accipies. <4 3> -[C. III.]+ Idem de sermone domini in monte. Quisquis preceptis non obtemperat, reus est et debitor penae. Et paulo post: -@. 1.+ Precepto Domini non obedire peccatum est; et consilio si uti nolueris, minus boni adipisceris. Item Gregorius in epistola ad Iouinianum: -@. 2.+ Quod precipitur inperatur; quod inperatur necesse est fieri; si non fiat, penam habet. -@. 3.+ Ubi consilium datur, offerentis arbitrium est; ubi preceptum, necessitas seruientis. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ De eo autem, quod queritur, an de suis fratribus testes possint producere, multis auctoritatibus uidetur esse prohibitum. Leges enim tam sacrorum canonum quam secularium principum prohibent aduersus alium testem de sua domo produci. Contra se enim quisque testari potest, pro se uero minime. Quia ergo isti producuntur, ut pro se ipsis testimonium ferant, (non enim suae utilitatis ecclesiae se penitus inmunes arbitrantur futuros, patet, quod eorum uox in talibus non est audienda. Sed distinctio -734+ hec et testium examinatio in criminalibus causis seruanda est; in ciuilibus autem non usquequaque. In criminali enim causa non licet testem de domo propria produci, in ciuili autem prelatis ecclesiae licet. Unde Pascalis II. Guidoni, Archiepiscopo Viennensi, apostolicae sedis Legato scribit, dicens: <4 1> -C. I.+ Clerici pro sua ecclesia testimonium ferre possunt. Super prudentia tua plurimum admiramur, quod in negocio B. Stephani clericorum ipsorum acceptare nolueris testimonium. Diuersae sunt namque species causarum, nec in omnibus causis crimina agitantur. In criminibus siquidem accusatorum et testium illa districtio obseruanda est, que in canonibus continetur, ne qui ad probationem domestici assumantur. Ceterum in possessionum uel huiusmodi negociis hi potissimum assumendi sunt, qui eadem negocia tractauerunt, de quorum auditu et uisu hesitatio esse non debeat. Si ergo idem clerici idonei sunt ad assertionem causae illius, nullatenus remoueantur, sed, sicut aliis litteris deliberatum est, inter S. Iohannis et S. Stephani canonicos lis illa plenius decidatur. -Gratian.+ Potest etiam intelligi aliter. Domestici ad probationem non admittantur, ut pro his uidelicet, quorum sunt domestici, testimonium ferant. Hii autem (sicut supra de actoribus dictum est) non pro domesticis, sed pro ecclesia, que mater est omnium pauperum, testimonium dicant. In conficiendis autem instrumentis secularium negociorum presbiteri non uocentur ad testimonium, sed, si casu contractui eos interfuisse acciderit, iubente episcopo testimonium dicant. Unde in Sinodo habita Romae ab Eugenio Papa -[II.]+ statutum est: -[cap. 13.]+ <4 2> -C. II.+ In conficiendis instrumentis sacerdotes ad testimonium non uocentur. Quamquam sacerdotum testimonium credibile habeatur, tamen in ipsis secularibus negociis pro conficiendis instrumentis ad testimonium non rogentur, quia eos talibus rebus interesse non conuenit. Si autem euentu aliquo causae interfuerint, et aliquid uiderint uel audierint, ubi nullae idoneae secularium personae inueniantur, ne ueritas occultetur, et malus ut bonus estimetur, in prouidentia proprii sit episcopi, ut aut coram se et conpetentibus iudicibus, aut aliter ueritatem honorifice testificentur. -+ <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Quod autem preter summam emolumenta sectari sit usuras exigere, auctoritate Augustini probatur, qui in psalmo XXXVI. -[ad. uers. "Tota die"]+ scribit, dicens: -735+ <4 1> -C. I.+ Qui plus quam dederit expetit usuras accipit. Si feneraueris hominem, id est si tu mutuum dederis pecuniam tuam, a quo plus quam dedisti expectes, non pecuniam solam, sed aliquid plus quam dedisti, siue illud triticum sit, siue uinum, siue oleum, siue quodlibet aliud, si plus quam dedisti expectes accipere, fenerator es, et in hoc inprobandus, non laudandus. <4 2> -C. II.+ Quicquid supra datum exigitur, usura est. Item Ieronimus super Ezechielem, libro VI. -[ad. c. 18.]+ Putant quidam usuras tantum esse in pecunia. Quod prouidens diuina scriptura omnis rei superhabundantiam aufert, ut plus non recipias quam dedisti. Item: -@. 1.+ Alii pro pecunia fenerata solent munuscula diuersi generis accipere, et non intelligunt scripturam usuram appellare et superhabundantiam quicquid illud est, si ab eo, quod dederint, plus acceperint. <4 3> -C. III.+ Quicquid sorti accidit usura est. Item Ambrosius de Nabuthe. Plerique refugientes precepta legis cum dederint pecuniam negotiatoribus, non in pecunia usuras exigunt, sed de mercibus eorum tamquam usurarum emolumenta percipiunt. Ideo audiant quid lex dicat: "Neque," inquit, "usuram, escarum accipies, neque omnium rerum." Item: -@. 1.+ Esca usura est, et uestis usura est, et quodcumque sorti accidit usura est; et quodcumque uelis ei nomen inponas, usura est. Item: -@. 2.+ Si quis instaurandum conuiuium putet, ad negociatorem mittit, ut absinthiati cupellam sibi gratis deferat, ad cauponem dirigit, ut Picenum uinum aut Tiriacum requirat; ad lanium, ut uuluam sibi procuret; ad alium, ut sibi poma adornet. <4 4> -C. IV.+ Quando amplius exigitur quam detur, usura accipitur. Item ex Concilio Agatensi. Usura est, ubi amplius requiritur quam quod datur. Verbi gratia, si solidos decem dederis, et amplius quesieris, uel dederis frumenti modium unum, et super aliquid exegeris. -Gratian.+ Ecce euidenter ostenditur, quod quicquid ultra sortem exigitur usura est. -736+ <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Quod uero nec clericis, nec laicis liceat usuras exigere, probatur auctoritate Gelasii et aliorum. Ait enim Gelasius Papa, scribens clericis per Lucaniam et Siciliam: -[c. 17.]+ <4 1> -C. I.+ A questibus negociationis clerici abstineant. Clerici ab indignis questibus nouerint abstinendum, et ab omni cuiuslibet negociationis ingenio uel cupiditate cessandum. In quocumque uero gradu sint, si cessare noluerint, mox a clericalibus offitiis abstinere cogantur. <4 2> -C. II.+ Excommunicentur ministri, qui fenerantur. Item ex Concilio Arelatensi I., quod confirmauit Siluester Papa. -[c. 12.]+ Ministri, qui fenerantur, placuit iuxta formam diuinitus datam eos a communione abstinere. <4 3> -C. III.+ Qui uolunt esse in clero a studio negociationis abstineant. Item ex Concilio Terraconensi. -[c. 2.]+ Canonum statutis firmatum est, ut quicumque in clero esse uoluerit emendi uilius et uendendi karius studio non utatur. Quod si exercere uoluerit, cohibeatur a clero. <4 4> -C. IV.+ Alienetur a clero usuras aut superhabundantiam exigens. Item ex Concilio Martini papae. -[c. 62.]+ Si quis oblitus timorem Domini, et sacrarum scripturarum, que dicunt: "Pecuniam suam non dedit ad usuram, post hanc cognicionem magni concilii fenerauerit uel centesimam exegerit, aut ex quolibet negocio turpis lucri quesierit, aut per diuersas species uini, uel frugis, uel cuiuslibet rei, emendo uel uendendo aliqua incrementa susceperit, de gradu suo deiectus alienus habeatur a clero. <4 5> -C. V.+ Pro pecunia, quam dedit mutuo clericus, iusto precio species recipiat. Item ex eodem. Si quis clericus in necessitate solidum prestiterit, hoc de uino uel frumento accipiat, quod mercandi causa tempore -737+ statuto decretum fuerit uenundare. Ceterum si speciem non habuerit necessariam, ipsum quod dedit, ullo augmento recipiat. <4 6> -C. VI.+ Clericus non plus accipiat quam conmodauit. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 16.]+ Nullus clericorum amplius accipiat quam conmodauit; si pecuniam, pecuniam accipiat, si speciem, eandem speciem, quam dedit, accipiat, et quicquid aliud tantum, quantum dedit, accipiat. <4 7> -C. VII.+ -[VIII.]+ De eodem. Item ex Niceno Concilio. -[c. 17.]+ Quoniam multi clerici, auaritiae causa turpia lucra sectantes, obliti sunt diuini precepti, quo dictum est: "Qui pecuniam suam non dedit ad usuram," statuit hoc sanctum concilium, ut, si quis inuentus fuerit post hanc diffinitionem usuras accipere, uel ex quolibet tali negotio turpia lucra sectari, uel etiam species frumentorum ad sescuplum dare, omnis, qui tale aliquid conatus fuerit ad questum, deiciatur a clero, et alienus habeatur ab ecclesiastico gradu. <4 8> -C. VIII.+ -[VII.]+ Etiam laicis usura dampnabilis est. Item Leo Papa. -[epist. I. c. 3.]+ Nec hoc quoque pretereundum duximus, esse quosdam turpis lucri cupiditate captos qui usurariam exercent pecuniam, et fenore uolunt ditescere. Quod nos ut non dicamus in eos, qui sunt in clericali ordine constituti, sed etiam in laicos cadere, qui se Christianos dici capiunt, condolemus. Quod uindicari acrius in eos, qui fuerint confutati, decernimus, ut omnis peccandi oportunitas adimatur. <4 9> -C. IX.+ Turpe lucrum sequitur, qui minus emit, ut plus uendat. Item Iulius Papa. Quicumque tempore messis uel uindemiae non necessitate, sed propter cupiditatem conparat annonam uel uinum, uerbi gratia de duobus denariis conparat modium unum, et seruat, usque dum uendatur denariis quatuor aut sex, aut amplius, hoc turpe lucrum dicimus. -738+ <4 10> -C. X.+ Rapinam facit qui usuram accipit. Item Ambrosius in libro de bono mortis. -[c. 12.]+ Si quis usuram accipit, rapinam facit, uita non uiuit. <4 11> -C. XI.+ Non minus crudelis est qui pauperem trucidat fenore, quam qui diuiti aliqua rapit. Item Augustinus ad Macedonium. -[ep. LIV.]+ Quid dicam de usuris, quas etiam ipsae leges et iudices reddi iubent? An crudelior est qui subtrahit aliquid uel eripit diuiti, quam qui trucidat pauperem fenore? Hec utique atque huiusmodi male utique possidentur, et uellem ut restituerentur, sed non est quo iudice repetantur. Iam uero prudenter intueamur quod scriptum est: "Fideli homini totus mundus diuitiarum est: infideli autem nec obolus," nonne omnes, qui uidentur sibi gaudere conquisitis, eisque uti nesciunt, alienum possidere conuincimus? Hoc enim certe alienum non est, quod iure possidetur, hoc autem iure, quod iuste, et hoc iuste, quod bene. Omne igitur, quod male possidetur, alienum est; male autem possidet qui male utitur. -Gratian.+ Porro, a quo usurae exigendae sint, Ambrosius testatur, dicens: -[in libro de Tobia, c. 15.]+ <4 12> -C. XII.+ Ab illo usuram exigere possumus, cui iure nocemus. Ab illo exige usuram, cui nocere merito desideras; cui iure inferuntur arma, huic legitime inferuntur usurae; quem bello uincere non potes, ab hoc usuram exige, quem non sit crimen occidere. Sine ferro dimicat qui usuras flagitat, sine gladio se de hoste ulciscitur qui fuerit usurarius exactor inimici. Ergo ubi ius belli, ibi ius usurae. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero elemosinae non sint faciendae ex fenore uel usuris, nec ex quolibet male acquisito, Augustinus testatur in libro de uerbis Domini tractatu XXXV.: <4 1> -C. I.+ De usuris elemosinae fieri non possunt. Nolite uelle elemosinas facere de fenore et usuris. -739+ <4 2> -C. II.+ Oblatis de rapina reprobatur a Deo. Item Augustinus. Inmolans ex iniquo oblatio est maculata. Dona iniquorum non probat altissimus, nec respicit in oblationibus iniquorum, nec in multitudine sacrificiorum eorum propitiabitur peccatis. Qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui uictimat filium in conspectu patris sui. Panis egentium uita pauperis est. Qui defraudat illum homo sanguinis est. Qui effundit sanguinem, et qui fraudem facit necessario, fratres sunt. <4 3> -C. III.+ Non est aliquid rapiendum diuitibus, ut detur egenis. Item Augustinus in Omelia. Forte aliquis cogitat et dicit: Multi sunt Christiani diuites, auari, cupidi; non habeo peccatum, si illis abstulero, et pauperibus dedero. Unde enim illi nil boni agunt, mercedem habere potero. Sed huiusmodi cogitatio ei Diaboli calliditate suggeritur. Nam si totum tribuat quod abstulerit, potius peccatum addit quam minuat.

-[PALEA.+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Ieronimus. Nemo, qui rapit, moriens, si habet unde reddat, saluatur. Si eos, quorum fuit, inuenire non poterit, ecclesiae uel pauperibus tribuat. -]+

-[PALEA.+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Ambrosius. Rapinam emere non licet, nisi ea intentione, ut cui est ablata reddatur. -]+

<4 6> -C. VI.+ Furtum conmittit qui inuentum non reddit. Item eiusdem. Si quid inuenisti, et non reddidisti, rapuisti; quantum potuisti fecisti. Quia plus non inuenisti. Qui alienum negat, si posset et tolleret. -@. 1.+ Deus cor interrogat, non manum. <4 7> -C. VII.+ Qui de rebus concessis et bene quesitis elemosinam inpendit, illa placet Deo. Item Gregorius. -[lib. VII. epist. 110. ad Syagrium.]+ Elemosina redemptoris nostri oculis illa placet, que non ex illicitis et iniquitate congeritur, sed que de rebus concessis et bene acquisitis inpenditur. -740+ <4 8> -C. VIII.+ Peccat qui rem inuentam non reddit. Item Ieronimus in libro Leuitici. Multi sine peccato putant esse, si alienum, quod inuenerint, teneant, et dicunt, Deus michi dedit, cui habeo reddere? Discant hoc peccatum simile esse rapinae, si quis inuenta non reddat. <4 9> -C. IX.+ Bonus usus non iustificat iniuste quesita. Item Augustinus. -[lib. de bono coniugali, c. 14.]+ Neque enim si agris inique ac perperam inuasis ita quisque utatur, ut ex eorum fructibus elemosinas largas faciat, ideo rapinam iustificat. -@. 1.+ Neque si alius ruri paterno, uel iuste quesito auarus incumbat, ideo culpanda est iuris ciuilis regula, qua possessor legitimus factus est. -@. 2.+ Nec tirannicae factionis peruersitas laudabilis erit, si regia clementia tirannos subditos tractet. -@. 3.+ Nec uituperetur ordo regiae potestatis, si rex tirannica crudelitate seuiat. Aliud namque est iniusta potestate iuste uelle uti, et aliud est iusta potestate iniuste uelle uti. <4 10> -C. X.+ Cum alterius detrimento alteri subuenire non licet. Item Ambrosius in libro -[III.]+ de offitiis. -[c. 9.]+ Denique, si non potest alteri subueniri, nisi alter ledatur, commodius est neutrum iuuari quam alterum grauari. Ideoque in causis pecuniariis interuenire non est sacerdotale in quibus non potest fieri, quin frequenter alter ledatur, qui uincitur, quoniam intercessoris beneficio se uictum arbitratur. Sacerdotis igitur est nulli nocere, prodesse uelle omnibus; posse autem solius Dei est. <4 11> -C. XI.+ Elemosinae et sacrificia non placent Deo, que offeruntur ex scelere. Item Gregorius in Registro. -[lib. VII. Indict. 2. epist. 126. Reccaredo Regi.]+ Scriptum est: "Victimae inpiorum abhominabiles sunt Deo: uota iustorum placabilia;" neque enim in omnipotentis Dei iudicio quid, sed a quo detur inspicitur. Hinc est enim quod scriptum est: "Respexit Deus ad Abel, et ad munera eius; ad Cain autem et ad munera eius non respexit." Dicturus quippe, quia Dominus respexit ad munera, premisit sollicite, quia respexit ad Abel. Ex qua re patenter ostenditur, quia non offerens a muneribus, sed munera ab offerente placuerunt. "Dona quippe iniquorum non probat altissimus, nec respicit in oblationibus eorum, nec in multitudine sacrificiorum propiciabitur peccatis eorum." Idem: "Longe est Dominus ab inpiis, et orationes iustorum exaudiet." -II. Pars.+ -Gratian.+ Contra in Exodo legitur, quod filii Israel, exituri de Egypto, a uicinis suis acceperunt mutuo -741+ uasa aurea et argentea, ex quibus postea edificauerunt tabernaculum Domino. His respondet Augustinus in libro questionum Exodi: -[quest. 39.]+ <4 12> -C. XII.+ Non licet aliena rapere exemplo Israelitarum spoliantium Egyptios. Dixit Dominus ad Moysen: "Petat uir a proximo, et mulier a proxima, uasa aurea et argentea, et uestem." Non hinc quisque sumendum exemplum putare debet ad exspoliandum isto modo proximum. Hoc enim Deus iussit, qui nouerat quid quemque pati oporteat. Nec Israelitae furtum fecerunt, sed Deo iubenti ministerium prebuerunt. -III. Pars.+ -Gratian.+ Item obicitur: Aliena rapere non est contra preceptum: nullo siquidem Dei mandato rapina uidetur prohibita. Sed nomine furti omnis illicita usurpatio rei alienae intelligitur. Unde Augustinus in eodem libro: -[quest. 71.]+ <4 13> -C. XIII.+ Maioris penae est uiolenter aliquid eripere, quam furari. Penale est occulte auferre: multo maioris penae est uisibiliter eripere. Auferre ergo nolenti, siue occulte siue palam, habet preceptum suum. Furti enim nomine bene intelligitur omnis illicita usurpatio rei alienae. Non enim rapinam permisit qui furtum prohibuit, sed utique furti nomine in lege ueteris testamenti et rapinam intelligi uoluit. A parte enim totum significauit, quicquid illicite rerum proximi aufertur. -Gratian.+ His auctoritatibus probatur, quod neque ex rebus inuentis, neque ex male conquisitis elemosinam quisquam facere potest. -IV. Pars.+ -@. 1.+ Sed Augustinus contra testatur -[serm. XXXV. de uerbis Domini]+ dicens: <4 14> -C. XIV.+ De male adquisitis bonum fieri potest. Qui habetis aliquid de malo, facite inde bonum. Qui non habetis de malo, nolite acquirere de malo. Esto tu bonus, qui facis de malo bonum, et cum ceperis aliquid boni facere de malo, noli remanere tu malus. Nummi tui conuertuntur in bonum, et tu remanes malus? -Gratian.+ Sed hoc multipliciter intelligitur. Facit enim de malo bonum qui reddit quod illicite abstulit. Nomine etiam mali cura et sollicitudo mortalium exprimitur. De malo ergo bonum facit qui pauperibus dispensat quod cum labore et sollicitudine acquisiuit, iuxta illud euangelii: "Facite uobis amicos de mammona iniquitatis." Vel ex malo acquiritur quod ex turpi causa possidetur, ueluti cum mathematicus ex arte, quam docet, uel ex futuris, que pronunciat, nonnulla lucratur. Que uero de malo sic acquiruntur in bonum possunt conuerti. De peccato etiam aliqua nonnumquam acquiruntur, que pauperibus iuste erogantur. -742+ Unde Augustinus ad Macedonium: -[epist. LIV.]+ <4 15> -C. XV.+ Que male acquiruntur aliquando bene possunt expendi. Non sane quicquid ab inuito sumitur iniuriose aufertur. Nam plerique nec medico uolunt reddere honorem suum, nec operario mercedem; nec tamen hec qui ab inuito accipiunt, per iniuriam accipiunt, que potius per iniuriam non darentur. -@. 1.+ Sed non ideo debet iudex uendere iustum iudicium, aut testis uerum testimonium, quia uendit aduocatus iustum patrocinium et iurisperitus uerum consilium. Illi enim inter utramque partem ad examen adhibentur: isti ex una parte consistunt. Cum autem iudicia et testimonia, que nec iusta et uera uendenda sunt, iniqua et falsa uenduntur, multo sceleratius utique pecunia sumitur, quia scelerate etiam, quamuis a uolentibus, datur. Ille tamen solet male sibi ablatam pecuniam repetere, qui iustum iudicium emit, quoniam uenale esse non debuit. Qui uero pro iniquo iudicio dedit, uellet quidem repetere, nisi timeret uel puderet emisse. -@. 2.+ Sunt aliae personae inferioris loci, que ab utraque parte non insolenter accipiunt, sicut offitialis, et qui amouetur, et cui admouetur offitium. Ab his extorta per inmoderatam inprobitatem repeti solent; magisque reprehendimus qui talia inusitate repetiuerunt, quam qui ea de more sumpserunt, quoniam multae necessariae personae rebus humanis uel inuitantur huiusmodi commodis, uel tenentur. -@. 3.+ Isti, si uiam uitae mutauerint, aut excellentioris conscenderint sanctitatis gradum, facilius ea, que hoc modo acquisierunt, tanquam sua pauperibus largiuntur, quam eis, a quibus accepta sunt, tamquam aliena restituant. -@. 4.+ Qui uero contra ius societatis humanae furtis, rapinis, calumpniis, obpressionibus, inuasionibus aliqua abstulerit, reddenda potius quam donanda censemus, Zachei publicani exemplo. <3 6> -QUESTIO VI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero penitencia agi non possit, nisi res aliena reddatur, testatur Augustinus in epistola -[LIV.]+ ad Macedonium. -+ <4 1> -C. I.+ Penitencia non agitur, si res aliena non restituitur. Si res aliena, propter quam peccatum est, reddi possit, et non redditur, penitencia non agitur, sed simulatur. Si autem ueraciter agitur, non remittetur peccatum, nisi restituatur ablatum; si, ut dixi, restitui potest. Plerumque enim qui aufert amittit, siue alios patiendo malos siue ipse male uiuendo, nec aliud habet unde restituat. -@. 1.+ Huic certe non possumus dicere, redde quod abstulisti, nisi cum habere credimus et negare. Ubi quidem si -743+ aliquos sustinet cruciatus repente, dum existimatur habere quod reddat, non est iniquitas, quia, si non est unde reddat ablatam pecuniam, tamen, dum eam per molestias corporales reddere conpellitur, peccati quo male ablata est, penas luit. -@. 2.+ Sed non inhumanum est etiam pro talibus intercedere non ad hoc ut minime restituantur aliena, sed ne frustra homo in hominem seuiat. Et paulo post: -@. 3.+ Illud uero fidentissime dixerim, eum, qui pro homine ad hoc interuenit, ne male ablata restituat, et qui ad se confugientem (quantum honeste potest) ad reddendum non conpellit, socium esse fraudis et criminis. Nam misericordius opem nostram talibus subtrahimus quam inpendimus. Non enim opem fert qui ad peccandum adiuuat, ac non potius adiuuat sed obuiat subuertendo atque obprimendo. -@. 4.+ Sed numquid nos ideo aut exigere aut exigendum tradere uel possumus uel debemus? Agimus, quantum episcopalis facultas dat, et humanum quidem nonnumquam, sed maxime ac semper diuinum iudicium comminantes. Nolentes autem reddere, quos nouimus et male abstulisse, et unde reddant habere, arguimus, increpamus, obtestamur, quosdam clam, quosdam palam, sicut diuersitas personarum diuersam uidetur posse uel accipere medicinam. -II. Pars.+ -Gratian.+ Si uero rem alienam quis consecrauerit, non eandem, sed estimationem eius restituere debet. Unde Gregorius: -[lib. VII. Indict. 2. epist. 58. Fantino Defensori]+ <4 2> -C. II.+ Qui rem alienam consecrat, eius estimationem restituat. Conperimus, nullam extitisse causam, pro qua res eorum potuissent rationabiliter occupari, atque eas inconsulte ac temere consecrari. Idcirco experientiae tuae precipimus, ut, quia quod semel consecratum est eis non ualet ultra restitui, studii tui sit ut ipse episcopus debeat precium dare. -III. Pars.+ -Gratian.+ Pro malis autem apud principes ecclesia debet intercedere, non eos temerario ausu defendere. Unde Gregorius Romano Defensori: -[lib. VII. Indict. 2. epist. 24.]+ <4 3> -C. III.+ Ecclesia pro malis intercedat non eos temere defendat. Hii, qui in furtis publicis inplicati sunt, a nobis non uideantur iniuste defendi, ne opinionem male agentium ex indiscretae defensionis ausu in nos ullo modo transferamus; sed quantum decet ecclesiam ammonendo, uerbum intercessionis adhibendo quibus ualetis succurrite, ut et aliis opem feratis, et opinionem sanctae ecclesiae non inquinetis. -744+ -IV. Pars.+ -Gratian.+ Furtum autem non tam in quantitate rei quam in affectu furantis consideratur. Unde Ieronimus in epistola ad Titum: -[ad c. 2.]+ <4 4> -C. IV.+ Non solum in maioribus sed etiam in minoribus furtum conmittitur. Fur autem non solum in maioribus, sed in minoribus etiam iudicatur. Non enim, quod furto ablatum est, sed mens furantis attenditur. Quomodo in fornicatione non idcirco diuersa sit fornicatio si mulier pulcra aut deformis, ancilla aut ingenua, paupera aut opulenta sed qualiscumque illa fuerit, una est fornicatio ita in furto, quantumcumque quis abstulerit, furti crimen incurrit. <1 C> <2 15> -CAUSA XV.+ -GRATIANUS.+ Clericus quidam crimine carnis lapsus esse perhibetur ante, quam sacerdotalem benedictionem consequeretur. Postquam uero sacerdotium adeptus est, in furorem uersus quendam interfecit. Recuperata uero sanitate apud episcopum accusatur ab ea, cum qua lapsus esse dicitur. Episcopus autem die dominico causam examinat. Sacerdos inficiatur crimen sibi illatum; quorundam clericorum sibi patrocinia querit; illi uero non sine precio sibi patrocinantur; tandem episcopus questionibus confessionem extorquet; demum solus et absque sinodali audientia illum sententia ferit. -(Qu. I.)+ Queritur autem, an ea, que mente alienata fiunt, sint inputanda? -(Qu. II.)+ Secundo, an pro inpensis patrociniis liceat clericis munera exigere? -(Qu. III.)+ Tertio, an ex mulieris confessione iste sit condempnandus? -(Qu. IV.)+ Quarto, an die dominico eius causa sit uentilanda? -(Qu. V.)+ Quinto, an sibi neganti purgatio sit deferenda? -(Qu. VI.)+ Sexto, an eius confessio cruciatibus sit extorquenda? -(Qu. VII.)+ Septimo, an absque sinodali audientia episcopus ualeat sacerdotem dampnare? -(Qu. VIII.)+ Octauo, si sponte confessus aut ab aliis conuictus fuerit, quod ante ordinationem peccauerit, an suscepti ordinis offitium sibi exequi liceat? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem ea, que alienata mente fiunt, non sint inputanda, facile uidetur posse probari. Peccata namque alia penes uoluntatem animi, alia circa naturae infirmitatem uidentur consistere. Est autem uoluntas, ut Augustinus ait in libro 1. retractationum, -[cap. 15.]+ animi motus ad aliquid uel non -745+ imitandum, uel adipiscendum. Quod propterea dictum est, ut hac diffinitione uolens a nolente discerneretur. -@. 1.+ Ex uoluntate itaque peccata procedunt, que libero mentis arbitrio et delinquendi proposito conmittuntur. -@. 2.+ Porro infirmitas alia est animi, alia carnis. Infirmitas animi est ignorantia; carnis infirmitas est concupiscentia. Ex utraque autem infirmitate que procedunt inputantur ad penam. Unde de quibusdam ignorantibus dictum est: "Si quis ignorat, ignorabitur." Tales erant illi, de quibus Christus ait apostolis: "Extra sinagogam facient uos, quia arbitrabuntur obsequium se prestare Deo." De eisdem etiam Apostolus scribit in epistola ad Romanos: "Testimonium illis perhibeo, quia zelum Dei habent, sed non secundum scientiam." Nullum tamen eorum in sua perfidia perseuerantem hec ignorantia excusat. Ex carnis infirmitate procedunt que naturae languore fiunt, que, nisi inputarentur ad penam, nequaquam Apostolus lege carnis grauatus diceret: "Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? etc." Siue ergo penes uoluntatem, siue penes infirmitatem peccata consistant, semper inputantur ad penam. -@. 3.+ Cui sententiae illud Augustini de uera religione -[C. 14.]+ contrarium esse uidetur: "Usque adeo peccatum uoluntarium malum est, ut nisi sit uoluntarium nullo modo sit peccatum, et hoc quidem adeo manifestum est, ut nulla hinc doctorum paucitas, nulla indoctorum turba dissentiat." Quare aut negandum est peccatum conmitti, aut fatendum est cum uoluntate conmitti. -@. 4.+ Sed hoc non generaliter de omnibus peccatis intelligendum esse, idem Augustinus in 1. libro retractionum -[cap. 13.]+ ostendit, dicens: "Usque adeo peccatum uoluntarium malum est, ut nullo modo sit peccatum, si non sit uoluntarium. -@. 5.+ Potest uideri falsa hec diffinitio; sed si diligenter excutiatur, inuenitur uerissima. Peccatum illud quippe cogitandum est, quod tantummodo peccatum est, non quod etiam pena peccati. Quamuis et illa, que non inmerito non uoluntaria peccata dicuntur, quia uel a nescientibus, uel coactis perpetrantur, non omnino possint non uoluntaria dici." Idem in eodem: -[libro c. 15.]+ "Diffinitio peccati quam diximus: Peccatum est uoluntas retinendi uel consequendi quod iustitia uetat unde liberum est abstinere, propterea uerum est, quia id diffinitum est, quod tantummodo peccatum est, non quod etiam pena peccati." <4 1> -C. I.+ Non sunt peccata uolentium, nisi nescientium. Idem in libro -[IV.]+ questionum. -[qu. 24. ad c. 15. Numerorum]+ Merito queritur, que sunt peccata nolentium? utrum que a nescientibus conmittuntur, an etiam possit recte dici peccatum esse nolentis, quod facere conpellitur? Nam et hoc contra uoluntatem dici solet; sed utique uult propter quod facit; tamquam si periurare nolit, et facit cum uult uiuere, si quisquam, nisi fecerit, mortem minetur. Vult ergo facere, quia uult uiuere, et ideo non per se ipsum appetit, ut falsum iuret, sed ut falsum iurando uiuat. Quod si ita est, nescio, utrum possint ista dici peccata nolentium, qualia hic dicuntur expianda. Nam si diligenter inspiciatur, forte ipsum peccare nemo uelit, sed propter aliud quod uult peccat. Omnes quippe homines, qui scientes faciunt quod non licet, uellent licere. Usque adeo ipsum peccare nemo appetit propter hoc -746+ ipsum, sed propter illud, quod ex eo consequitur. Hec si ita se habent, non sunt peccata nolentium, nisi nescientium, que discernuntur a peccatis uolentium. <4 2> -[C. II.]+ Digestorum titulo de iniuriis. -[I. 3.]+ Illud relatum pereque est, eos, qui iniuriam pati possunt, et facere posse. Sane sunt quidam, qui facere non possunt, utputa furiosus, et inpubes, qui doli capax non est. Namque hi pati iniuriam solent, non facere. Cum enim iniuria ex affectu facientis consistat, consequens erit dicere, hos, siue pulsent siue conuicium dicant, iniuriam fecisse non uideri. Itaque pati quis iniuriam, etiamsi non sentiat, potest; facere uero nemo, nisi qui scit se iniuriam facere, etiam si nesciat cui faciat. Quare si quis per iocum percutiat, aut dum certat, iniuriarum non tenetur. Si quis liberum hominem ceciderit, dum putat seruum suum, in ea causa est, ne iniuriarum teneatur. -Gratian.+ Ut itaque, ex premissis apparet, siue ex uoluntate siue ex infirmitate peccata procedant, palam est illa inputari. Sed carnis infirmitas dupliciter intelligitur. Est enim languor naturae, qui carnis concupiscentia appellatur, que uerius animae infirmitas dici potest, sed ideo carnis infirmitas dicitur, quia accidit animae ex coniunctae carnis corruptione. Porro alia est infirmitas, que proprie carnis dicitur, qua (elementorum seu humorum concordia turbata) caro ipsa afficitur, et tandem dissoluitur. -@. 1.+ Similiter animi infirmitas duplex est: una, que uicium appellatur, qua anima a Deo separatur, ut est ira, odium, et alia huiusmodi; alia infirmitas animae, que, cum ipsa non sit peccatum, est tamen pena, et causa peccati, ut est obliuio et ignorantia. Furor autem, cum non sit peccatum, est tamen pena peccati, ut febris et ceterae passiones, quas proprie carnis dicimus esse, quarum motus, id est ea, que illis perturbantibus fiunt, nulli inputantur ad penam. -@. 2.+ Sed obicitur de Lamech, qui, cum cecus esset, Cain interfecit, nec eum excusauit cecitatis infirmitas. Unde dictum est: "Septuplum ultio dabitur de Cain; de Lamech septuagies septies." Sed cecitas ignorantiae similis est. -@. 3.+ Ex utraque enim quedam fiunt, que inputantur, quedam uero que minime. Cecus namque, si debitum suae uxori se credens reddere alienam polluit, non est reus adulterii. Si autem ludo, uel exercitatione uirium, uel uenatione iaculum mittens aliquem perimat, quia ab eo hoc penitus debet esse alienum, homicidii reus habetur. Mens uero alienata furore, cum sui conpos non sit, eorum, que admittit, reatum non contrahit, quia facultatem deliberandi non habuit. Unde pupillo et furioso in maleficiis subuenitur, ut non eis inputentur ad penam que ex mentis deliberatione non processerunt. Quod non solum humanis, sed etiam diuinis legibus noscitur adprobatum. Ait enim Augustinus de paruulis: -[in lib. de fide ad Petrum Diaconum, cap. 30.]+ <4 3> -[C. III.]+ "Firmissime tene et nullatenus dubites, exceptis illis, qui pro nomine Christi suo sanguine baptizantur, nullum hominem accepturum uitam eternam, qui non hic a malis suis fuerit per penitenciam fidemque conuersus, et per sacramentum fidei et penitenciae, id est per baptismum, liberatus; et maioribus quidem -747+ necessarium esse et penitenciam de malis suis agere et fidem catholicam secundum regulam ueritatis tenere, et sacramentum baptismatis accipere: paruulis uero, qui necdum propria uoluntate credere, nec penitenciam pro peccato, quod originaliter trahunt, agere possunt, sacramentum fidei, quod est sanctum baptisma, quamdiu rationis eorum etas capax esse non potest, sufficere ad salutem." -[Gratian.]+ Ex eo autem, quod in fine huius auctoritatis dicitur: "Quamdiu scilicet rationis eorum etas capax esse non potest," euidenter datur intelligi, nulli post baptismum peccata inputari, siue sit adultus siue inpubes, nisi rationis sit capax. Unde etiam de brutis animalibus eadem ratio ab Augustino in eodem libro -[c. 3.]+ redditur, quare sua facta eis non inputentur: "Animalia, inquit, enim seculi presentis cursum aut ornatum secundum creatoris incomprehensibilem uoluntatem peragunt, que de suis factis nullam rationem redditura sunt, quia rationabilia non sunt. Numquid enim de bubus cura est Deo? Homines uero, quia rationales sunt facti, et de se, et de omnibus rebus, quas in usum uitae presentis acceperunt, rationem reddituri sunt Deo et pro suorum actuum qualitate recipient aut penam aut gloriam." Sacrae tamen legis auctoritate animalia iubentur interfici, non propter conscientiam peccati, sed quia refricant memoriam facti. Unde Augustinus super Leuiticum: -[ad. c. 20. quaest. 74.]+ <4 4> -C. IV.+ Non propter culpam, sed propter memoriam facti pecus occiditur, ad quod mulier accedit. Mulier que accesserit ad omne pecus ascendi ab eo, interficietis mulierem et pecus; morte moriatur. Rei enim sunt. -@. 1.+ Queritur, quomodo sit reum pecus, cum sit irrationabile, nec ullo modo capax legis est? Item: Pecora inde credendum est iussa interfici, quia tali flagitio contaminata indignam refricant facti memoriam. -+ -II. Pars.+ -Gratian.+ De furiosis autem euidentissime scribit Augustinus in libro questionum ueteris et noui testamenti, -[qu. 2. in fine]+ ita dicens: <4 5> -C. V.+ Culpa non necessitate, sed uoluntate reum constringit. Aliquos scimus subito dementes factos ferro, fuste, lapidibus, morsibus, multos nocuisse, quosdam et occidisse, captos autem industria et iudiciis oblatos minime reos factos, eo quod non uoluntate, sed inpellente ui nescio qua hec gesserint nescientes. Quomodo enim reus constituitur qui nescit quod fecerit? <4 6> -C. VI.+ Reus uoluntate, non necessitate constringitur. Item Ambrosius in Exameron, in tractatu primi diei. Illa cauenda sunt, que ex nostra uoluntate prodeunt delicta iuuentutis et irrationabiles corporis passiones. Quorum -748+ igitur nos sumus domini, eorum principia extrinsecus non requiramus, nec deriuemus in alios, sed agnoscamus ea, que proprie nostra sunt. Quod possumus non facere, si uolumus, huius electionem mali potius nobis debemus ascribere quam aliis. Ideo etiam in iudiciis istiusmodi uoluntarios reos, non necessitate conpulsos culpa constringit, pena condempnat. Neque enim, si per furorem aliquis innocentem perimat, obnoxius morti est, quin etiam ipsius legis diuinae oraculo, si quis per inprudentiam intulerit necem, accipit inpunitatis spem, refugii facultatem, ut possit euadere. Hoc igitur de eo, quod proprie malum uidetur, dictum sit. Mala enim non sunt, que nec crimine mentem inplicant, nec conscientiam ligant. Unde paupertatem et ignobilitatem, egritudinem, mortem, nemo sapiens mala dixerit, nec in malorum sorte numerauerit. <4 7> -C. VII.+ Veniam habent que ignorantes ebrii conmittunt. Idem in libro de patriarchis. -[c. 6. libro de Abraham.]+ Sane discimus uitandam ebrietatem, per quam crimina cauere non possumus. Nam que sobrii cauemus per ebrietatem ignorantes conmittimus. -@. 1.+ Nesciunt quid loquantur qui nimio uino indulgent, iacent sepulti, ideoque, si qua per uinum deliquerint, apud sapientes iudices uenia quidem facta donantur, sed leuitatis dampnantur auctores. <4 8> -C. VIII.+ Inobedientia uel concupiscentia non habet culpam in corpore non consentientis. Item Augustinus I. libro de ciuitate Dei. -[c. 25.]+ Si concupiscentia uel inobedientia, que adhuc in membris moribundis habitat, preter nostrae uoluntatis legem quasi lege sua mouetur, si absque culpa est in corpore dormientis, quanto magis absque culpa est in corpore non consentientis. <4 9> -C. IX.+ Loth non de incestu, sed de ebrietate culpatur. Idem contra Faustum, libro II. Inebriauerunt Loth filiae eius, et se nescienti miscuerunt. Quapropter culpandus est quidem, non tamen quantum ille incestus, sed quantum ebrietas illa meretur. <4 10> -C. X.+ Nemo trahitur ad culpam, nisi ductus propria uoluntate. Item Ambrosius de beata uita. Non est quod cuiquam nostram ascribamus erumpnam, nisi nostrae uoluntati. Nemo nostrum tenetur ad culpam, nisi uoluntate propria deflexerit. Non habent crimen que inferuntur reluctantibus. Voluntaria tantum conmissa sequitur delictorum inuidia, quam in alios deriuamus. Voluntarium sibi militem elegit Christus, uoluntarium sibi seruum diabolus actionatur. Neminem -749+ iugo seruitutis astrictum possidet, nisi se ei prius peccatorum ere uendiderit. <4 11> -C. XI.+ Minister Dei est qui inuitus homicidium facit. Idem de paradiso in libro. Nec is, qui inuitus fecerit aliquod homicidium, extra ministerium est. Siquidem lex ait de eo: "Quia Deus dedit eum in manus eius." Manus ergo eius instrumenti modo diuinae ultioni ministerium prebuerunt. Leuita igitur minister remissionis est. Percussor autem, qui non ex dispositione, sed preter uoluntatem fecerit homicidium, diuinae minister est ultionis. -@. 1.+ Illud quoque specta, quia, cum interficitur inpius, Christus infunditur, et, ubi abhominatio aboletur, sanctificatio consecratur, quia Dominus dixit: "In ea die, qua interfecero omne Israel." Quod non refertur ad unum diem afflictionis Egypti, sed ad omne tempus. -Gratian.+ Cum itaque qui inuitus hominem interfecerit minister Dei sit, cum innocentem furore perimens morti nequaquam obnoxius sit, cum subito dementes eorum, que faciunt, reatum minime gestent, patet hunc sacerdotem homicidii reum non esse, unde nec sacerdotio priuari debet. -@. 1.+ Obicitur autem illud, quod inuenitur in penitenciali Theodori: <4 12> -C. XII.+ In se reuersus penitenciam agat qui insaniens aliquem occiderit. Si quis insaniens aliquem occiderit, si ad sanam mentem peruenerit, leuior ei penitencia inponenda est. -Gratian.+ Sed hoc forte de eo intelligitur, quem propria culpa ad furorem perduxit. -@. 1.+ Item obicitur: Sunt quedam, que, etsi non inputentur ad penam, tamen inpediunt sacramenti signaculum. Ambicio namque parentum filio non inputatur ad penam, cui tamen obest ad ecclesiae munus accipiendum. Sic que mente alienata fiunt, etsi non inputentur ad penam, tamen sacri muneris executionem inpediunt. Unde Ieronimus ait: <4 13> -C. XIII.+ Innocens est qui non iratus, sed propter disciplinam aliquem casu perimit. Si quis non iratus, sed propter disciplinam palmam alicui dederit, et casu occiderit, sicut fieri solet, quantum ad gratiam, innocens est, quia uoluntatem, non opus requirit. Quantum autem ad legem, reus est, quia opera querit. -@. 1.+ Item si in persecutione uirgo fuerit obpressa, repellitur lege, quia opus inspicit, non uoluntatem; in gratia autem quasi uirgo suscipitur, quia non opera querit, sed uoluntatem. -Gratian.+ Sicut ergo qui propter disciplinam casu homicidium facit, quantum ad legem, reus est, quantum ad gratiam, innocens, sic iste sacerdos, qui furore homicidium fecit, quantum ad culpam, innocens est, quantum ad suscepti muneris executionem, reus probatur. -@. 1.+ His ita respondetur: Non omnia, que ordinandum inpediunt, ordinatum deiciunt; non enim potest ad sacerdotium prouehi qui aliquando insaniuit. Verumtamen, si post sacerdotium furere ceperit, non ideo sacerdotio carebit,  -750+ nisi forte numquam ad sanae mentis offitium illum redire contingat. Sicut de quodam episcopo Gregorius scribit in registro ad Eleuterium Episcopum: "Quamuis triste sit nobis etc." ut supra: "Longa inualetudine grauatus episcopus". <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Pro inpensis uero patrociniis Terraconensi Concilio clerici munera exigere prohibentur, in quo sic statutum legitur: -[c. 10.]+ <4 1> -C. I.+ Pro patrociniis inpensis clericus munera exigere non debet. Obseruandum quoque decernimus, ne quis sacerdotum uel clericorum more secularium iudicum pro inpensis patrociniis munera audeat accipere, nisi in ecclesia gratuito oblata, que non fauore muneris uideantur accepta, sed collatione deuotionis illata. Quod si quesita probatur accipere, ueluti exactor fenoris aut usurarum possessor secundum statuta Patrum se nouerit degradandum. -Gratian.+ Hoc autem de illis intelligendum est, qui canonicam uitam professi regulariter se uicturos proposuerunt. Generali namque ecclesiae consuetudine receptum est et moribus approbatum, ut clerici more aduocatorum patrocinia inpendant, et pro inpendendis munera exigant, et pro inpensis suscipiant. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Tertio queritur, an ex mulieris confessione iste sit condempnandus? In quo primum uidendum est, an mulier sacerdotem accusare ualeat? Quod sacris canonibus omnino uidetur esse prohibitum. Generaliter enim statutum est ex decretis Fabiani Papae, ut sacerdotes Domini non accusent, nec in eos testificentur, qui sui ordinis non sunt, nec esse possunt. Mulieres autem non solum ad sacerdotium, sed nec etiam ad diaconatum prouehi possunt, unde nec sacerdotes accusare, nec in eos testificari ualent. Legibus quoque cautum est, ut ob uerecundiam sui sexus mulier apud pretorem pro alio non intercedat, nisi forte suas uel suorum iniurias persequi maluerit. Hec autem, que nec suas, nec suorum iniurias persequitur, ad hanc accusationem admitti non debet. -@. 1.+ Econtra qui iudicis personam gerere ualet ab accusatoris offitio non remouetur. Mulieres autem in ueteri testamento populum iudicasse, quicumque librum Iudicum legerit ignorare non poterit. Non itaque ab accusatione remoueri possunt quas etiam iudicis personam frequenter gessisse constat, nec ulla serie diuinarum scripturarum ab accusatione prohibentur. -@. 2.+ His ita respondetur: In ueteri lege multa permittebantur, que hodie perfectione gratiae abolita sunt. Cum enim mulieribus permitteretur populum iudicare, hodie pro peccato, quod mulier induxit, ab Apostolo eis indicitur uerecundari, uiro subditas esse, in signum subiectionis uelatum caput habere. Que ergo his omnibus uiro subiecta ostenditur, cui pro alio postulare non conceditur, ad accusationem admittenda non uidetur. -751+ -@. 3.+ Econtra, quamquam passim et indifferenter ad accusationem mulier non admittatur, sunt tamen quedam crimina, quorum accusationem mulier subire non prohibetur. Unde in libro Codicis -[IX., tit. 1. l. 12.]+ Inp. Diocletianus scribit, dicens: <4 1> -[C. I.]+ "De crimine, quod publicorum fuerit iudiciorum, mulieri accusare non permittitur, nisi certis ex causis, id est si suam suorumque iniuriam persequatur, secundum antiqui iuris statuta tantum, de quibus specialiter eis concessum est, non exacta subscriptione. Unde aditus preses prouinciae in primis examinabit an tale sit crimen, cuius accusationem mulier subire non prohibetur". -+ <4 2> -[C. II.]+ Item in libro Digestorum, Paulus libro II. de adulteriis. -[tit. de testibus, l. 18.]+ "Ex eo, quod prohibet lex Iulia de adulteriis testimonium dicere condempnatam mulierem, colligitur etiam mulieres testimonium dicendi in iudicio ius habere." Item de accusationibus et inscriptionibus, lege 1.: -@. 1.+ "Non est permissum mulieri publico iudicio quemquam reum facere, nisi scilicet parentum liberorumque, et patroni et patronae, et eorum filii filiaeue, nepotis neptisue mortem exequatur." <4 3> -[C. III.]+ Paulus libro 1. de adulteriis. "Certis de causis concessa est mulieribus publica accusatio, ueluti si mortem exequantur eorum earumque, in quos ex lege testimonium publicorum inuitae non dicant." -@. 1.+ Idem et in lege Cornelia testamentaria senatus statuit; sed et de testamento paterni liberti uel materni mulieribus publico iudicio dicere permissum est. -@. 2.+ "Pupillis ex consilio tutorum patris mortem, item pupillae aui sui mortem exequi, concessum est lege testamentaria. Nam de patris quidem testamento pupillis agere diuus Vespasianus permisit. Sed etsi non exhibeantur tabulae, per interdictum possunt experiri." Codice qui accusare possunt uel non, idem Augustus Dionisio: "Uxor tua, si consobrini sui necem uindicandam existimat, adeat presidem prouinciae." Digestis ad legem Iuliam maiestatis, -[lege 8.,]+ Papinianus libro 12. Responsorum: -@. 3.+ "In questionibus lesae maiestatis etiam mulieres audiuntur. -@. 4.+ Coniurationem Sergii Catilinae Iulia mulier detexit, et M. Tullium consulem iudicium eius instruxit." -+ -[Gratian.]+ Quecumque uero persona ad accusationem publicorum iudiciorum uel lesae maiestatis admittitur, eadem accusationem symoniae subire non prohibetur. Unde in primo Codicis libro Inp. Leo Augustus Armasio, Prefecto Pretorii: -752+ <1 C> <4 4> -C. IV.+ Lesae maiestatis, et publicorum iudiciorum, et symoniae accusatio equaliter proponatur. Sane quisquis hanc sanctam et uenerandam antistitis sedem pecuniae interuentu subisse, aut si quis, ut alterum ordinaret uel eligeret, aliquid accepisse detegitur, ad instar publici criminis et lesae maiestatis accusatione proposita, a gradu sacerdotis retrahatur. Nec hoc solum deinceps honore priuari, sed perpetuae quoque infamiae dampnari decernimus, ut facinus quos par coinquinat et equat, utrosque similis pena comitetur. -Gratian.+ Cum autem sacris canonibus accusationes omnino submoueantur, quas leges seculi non asciscunt, e diuerso uidentur admittendae que legibus seculi non prohibentur. Verum hoc non infertur. Quicumque enim clericorum nuptias sacris canonibus contrahere prohibentur, et legibus inperatorum. Non autem consequenter omnium copulam leges admittunt, quorum coniunctionem sacri canones non prohibent; legibus enim soli cantores et lectores, canonibus autem etiam acoliti uxores ducere possunt. Quamuis igitur sacris canonibus submoueantur accusationes, quas leges seculi non asciscunt, non ideo consequenter recipiuntur quascumque leges principum admittunt. -@. 1.+ Sed (sicut circa huius operis initium premissum est) tociens legibus inperatorum in ecclesiasticis negociis utendum est, quociens sacris canonibus obuiare non inueniuntur. Unde aut specialiter sacris canonibus mulier ab accusatione lesae maiestatis et symoniae ostendatur prohibita, aut premissis rationibus ad huiuscemodi accusationem admittenda probatur. -@. 2.+ Nec quisquam distinguere querat, ad aliorum, non ad sacerdotum accusationem in hoc casu symoniae mulieres esse admittendas. Cum enim generaliter legibus hoc eis permissum inueniatur, nisi quis specialiter aliqua lege hoc prohibitum ostenderit, eius distinctio locum non habebit. Verum, cum contra regulas generales quedam crimina specialiter excepta sint, in quibus mulieri accusare permittitur, inter que fornicatio non numeratur, patet, quod huius accusatio duppliciter infirmatur, et quia fornicationis crimen intendit, et quia, dum de se confitetur, super alienum crimen ei credi non oportet. Unde Iulius Papa scribit, -[in decretis, c. 18.,]+ dicens: <4 5> -C. V.+ Rei professio aduersus quemlibet admitti non debet. Nemini (preterquam de crimine maiestatis) de se confesso super alienum crimen credi oportet, quoniam eius atque omnis rei professio periculosa est, et admitti aduersus quemlibet non debet. -Gratian.+ Quia ergo ista de se confitetur, super alienum crimen ei credi non potest, sed contra eam sua confessio interpretanda est. <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Quod uero die dominico nec episcopo, nec presbitero causam -753+ uentilare aliquam liceat in Terraconensi Concilio prohibetur in quo sic statutum est: -[c. 4.]+ <4 1> -C. I+ Ministri ecclesiae die dominico causas uentilare non debent. Nullus episcoporum aut presbiterorum uel clericorum die dominico propositum cuiuscumque causae negocium audeat uentilare, nisi hoc tantum, ut Deo statuta solempnia peragant. Ceteris uero diebus, conuenientibus personis, illa, que iusta sunt, habent licentiam iudicandi, excepto criminali. <4 2> -C. II.+ Sollempnibus diebus et ieiuniorum legitimorum secularia placita non agantur. Item ex Concilio apud Erphesfurt, habito presente Rege Heinrico. Placita secularia dominicis diebus, uel aliis precipuis festis, seu etiam in his diebus, in quibus legitima ieiunia celebrantur, secundum canonicam institutionem minime decreuimus fieri. Insuper etiam sancta sinodus decreuit, ut nulla iudiciaria potestas licentiam habeat sua auctoritate Christianos ad placitum bannire in supradictis diebus, id est septem diebus ante natale Domini usque in octauas epiphaniae, et a quinquagesima usque ad octauas pascae, et septem diebus ante natiuitatem sancti Iohannis Baptistae, quatinus adeundi ecclesiam orationibusque uacandi liberius habeatur facultas. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Adrianus Papa. -[in capitulis, c. 64.]+ Nullus episcopus uel infra positus die dominico causas iudicare presumat. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ Purgationem uero neganti prestandam, Stephanus scribit Leoni, Thianensi Episcopo: <4 1> -C. I.+ Diaconus, si de crimine conuinci non poterit, apud episcopum se ipsum secreto purificet. De crimine sibi illato diaconus tuus uerissime fatebatur se inmunem. Verumtamen si suspicio habetur, et accusatores ydonei reperiuntur, et testes, quales sacri canones sanciunt, accito tecum certo episcoporum numero ueniant accusatores, uocetur et ipse Aldericus diaconus, et, si negauerit, uentiletur causa canonice, et, si uel sponte confessus, uel legitimis testibus fuerit approbatus, canonica feriatur sententia. Quod si nec sponte confitetur, nec -754+ accusatores et testes legitimi reperti fuerint, et mala fama crebrescit, non publico examine, sed coram te, et aliquantis reuerentissimis presbiteris et diaconibus tuae ecclesiae secreto iuramento se purificet. Et deinceps boni testimonii eum annuncia, et conpesce et conmone ecclesiae tuae filios, ne sacerdotem Dei ulterius infamare presumant, timentes, quod Cam maledictus est, qui uerenda patris derisit. <4 2> -C. II.+ Non est spoliandus presbiter uel diaconus, nisi sponte confessus aut legitime conuictus fuerit. Item Nicolaus Salomoni Constantiensi Episcopo. Presbiter aut diaconus, quem asseris crimina nolle publice confiteri, sed uelle cum sacramento defendere se, et si tamen notum sit episcopo esse scelus ipsius perpetratum, non potest per aliquam penitenciam sacerdotali uel diaconali offitio potiri. Sed mirandum, si ipse confessus non fuerit, quomodo notum possit esse episcopo scelus ab ipso perpetratum, nisi accusatore forte ydoneo per testes ydoneos approbante. Unde si examinante episcopo causam presbiteri uel diaconi non fuerit per testium approbationem presbiter uel diaconus forte conuictus, non est scelus episcopo legitime manifestum, nisi sua sponte ipsum confiteatur. Quod nisi fecerit, interim non uidemus suo debere presbiterum uel diaconum offitio priuari. Sola ergo spontanea confessio, et canonicus numerus, uel qualitas testium (decernentibus episcopis, et accusatore quod obiecerat conprobante) clericum priuat proprio gradu. <3 6> -QUESTIO VI.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero confessio cruciatibus extorquenda non sit, Alexander Papa testatur, scribens omnibus orthodoxis: -[epist. I. cap. 2.]+ <4 1> -C. I.+ Ministrorum confessio non sit extorta, sed spontanea. Si sacerdotibus uel auctoribus ecclesiae quedam scripturae quoquo modo per metum aut fraudem, aut per uim extortae fuerint, uel, ut se liberare possint, quocumque ab eis conscriptae aut roborate fuerint ingenio, ad nullum eis preiudicium uel nocumentum ualere censemus, neque ullam eos infamiam uel calumpniam, aut a suis sequestrationem bonis umquam, Deo auctore et sanctis apostolis eorumque successoribus, sustinere permittimus. Confessio enim in talibus non conpulsa, sed spontanea fieri debet. -@. 1.+ Omnis enim confessio, que fit ex necessitate, -755+ fides non est. -@. 2.+ Confessio ergo in talibus non debet extorqueri, sed sponte profiteri. Pessimum enim est de suspicione aut extorta confessione quemquam iudicare, cum magis cordis inspector sit Dominus, quam operis. -@. 3.+ Non potest autem humano condempnari examine quem Dominus suo reseruauit iudicio. Si omnia namque in hoc seculo uindicata essent, locum diuina iudicia non haberent. Item: -@. 4.+ Est etiam hoc perlatum ad sanctam sedem (quod pudeo dicere, et non solum sacerdotali, sed etiam omni Christiano nomini est inimicum), id est quod nonnulli episcopos uel sacerdotes aut metu conpellunt, aut ui extorquent, aut fraude decipiunt, aliquas confessionis suae in alteram partem, quam debeant, litteras scribere, aut pro suarum non requisitione causarum, aut (quod deterius est) alieni erroris sectae scripturas facere, et propriis manibus roborare, et coram populis recitare atque confiteri. Alios dicunt carceribus et ergastulis retrudi, ut saltem his territi insidiis Domini sacerdotes, suis faueant uoluntatibus. Item: -@. 5.+ Confessio uero in talibus non conpulsa, sed spontanea fieri debet, ipso testante, qui ait: "Ex corde procedunt homicidia, adulteria," et cetera, que sunt ad hec pertinentia. -@. 6.+ Nec tantum, attendenda sunt que fiant, quantum quo animo fiant. -@. 7.+ Amplius enim respicit Deus ad cogitationes et spontaneas uoluntates, quam ad actus, qui per simplicitatem aut necessitatem fiunt. <4 2> -C. II.+ Auctoritas apostolica penitus illicita in irritum deducit iuramenta. Item Nicolaus Papa Episcopis Galliae. Auctoritatem uenerabilium predecessorum nostrorum secuti, et nominatim beatissimi Papae et martiris Alexandri a beato Petro quinti, ab omnibus iuramentis et cuiuscumque modi obligationibus, quibus illi se coacti inpiorum uiolentia obligauerant, absoluimus, et ne illa seruentur uetuimus tam prefatum archiepiscopum Treuerensem, quam eius prepositum, et omnes, qui tunc temporis capti se illis quoquo modo obligauerunt, neque ullam eos proinde infamiam uel calumpniam, aut a suis bonis sequestrationem umquam, Deo auctore, et sanctis apostolis et nostris predecessoribus, sustinere permittimus, sicut per Prophetam Dominus dicit: "Dissolue colligationes inpietatis et cetera." Quin etiam prefato fratri nostro, filiisque Treuerensis ecclesiae, illiusque defensoribus hec in mandatis damus, ut spirituali simul et materiali gladio tamdiu malignos illos eorumque fautores insequantur, quousque cum integritate possessiones, uel quecumque res ecclesiasticae hoc facto uel quocumque pacto distractae sunt seu direptae reuocentur. -II. Pars.+ -Gratian.+ A fidelitatis etiam iuramento Romanus -756+ Pontifex nonnullos absoluit, cum aliquos a suis dignitatibus deponit. Unde Gelasius Papa Anastasio Inperatori: <4 3> -C. III.+ Pontificalis auctoritas a iuramento fidelitatis nonnullos absoluit. Alius item Romanus Pontifex, Zacharias scilicet regem Francorum non tam pro suis iniquitatibus, quam pro eo, quod tantae potestati erat inutilis, a regno deposuit, et Pipinum, Karoli inperatoris patrem, in eius loco substituit, omnesque Francigenas a iuramento fidelitatis absoluit. Quod etiam ex frequenti auctoritate agit sancta ecclesia, cum milites absoluit a uinculo iuramenti, quod factum est his episcopis, qui apostolica auctoritate a pontificali gradu deponuntur. <4 4> -C. IV.+ Excommunicati uinculo fidelitatis non tenentur obnoxii. Item Gregorius VII. Romanae Sinodo presidens dixit. Nos, sanctorum predecessorum nostrorum statuta tenentes, eos, qui excommunicatis fidelitate aut sacramento constricti sunt, apostolica auctoritate a sacramento absoluimus, et ne sibi fidelitatem obseruent modis omnibus prohibemus, quousque ipsi ad satisfactionem ueniant. <4 5> -C. V.+ Ante, quam reconcilientur, fidelitatem excommunicatis nullus seruare cogitur. Item Urbanus II. Episcopo Vapicensi. Iuratos milites Hugoni Comiti, ne ipsi, quamdiu excommunicatus est, seruiant, prohibeto. Qui si sacramenta pretenderint, moneantur, oportere Deo magis seruire quam hominibus. Fidelitatem enim, quam Christiano principi iurarunt, Deo eiusque sanctis aduersanti, et eorum precepta calcanti, nulla cohibentur auctoritate persoluere. <3 7> -QUESTIO VII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Absque sinodali uero audientia sacerdotem dampnari, in Spalensi Concilio, cui Ysidorus interfuit, -[cap. 6.]+ sic prohibetur: <4 1> -C. I.+ Sine concilii examine presbiter uel diaconus non deiciatur. Sexta actione conperimus, Fragitanum Cordubensis ecclesiae presbiterum iniuste olim a pontifice suo deiectum, et innocentem exilio condempnatum. Quem rursus ordini suo restitutum esse, id denuo aduersus presumptionem -757+ uestram decreuimus, ut iuxta sanctorum Patrum sinodalem sententiam nullus uestrum sine concilii examine quemlibet presbiterum uel diaconum deiciendum putet. Nam multi sunt, qui indiscussos potestate tirannica, non auctoritate canonica dampnant. Et sicut nonnullos gratia fauoris sublimant ita quosdam odio inuidiaque humiliant, et leui opinionis aura condempnant quorum crimen non approbant. Episcopus enim sacerdotibus ac ministris solus honorem dare potest, solus auferre non potest. Si enim hi, qui in hoc seculo a dominis suis honorem adepti sunt libertatis, in seruitutis nexum non reuoluuntur, nisi publice apud pretores tribunali foro accusati fuerint, quanto magis hii, qui diuinis altaribus consecrati honore ecclesiastico decorantur? Qui profecto nec ab uno dampnari, nec uno iudicante poterunt honoris sui priuilegio exui, sed, presentati sinodali iudicio, quod omnino de illis canon preceperit oportet diffiniri. <4 2> -C. II.+ Causas clericorum episcopus non nisi cum senioribus ecclesiae audiat. Item Gregorius Iohanni Episcopo Panormitano. -[lib. XI. epist. 49.]+ Si quid igitur de quocumque clerico ad aures tuas peruenerit, quod te iuste possit offendere, facile non credas, nec te ad uindictam res accendat incognita, sed presentibus ecclesiae tuae senioribus diligenter est perscrutanda ueritas, et tunc, si qualitas rei poposcerit, canonica districtio culpam feriat delinquentis. <4 3> -C. III.+ A quot episcopis presbiteri uel diaconi sunt audiendi. Item ex Concilio Cartaginensi I. -[c. 11.]+ Si quis tumidus uel contumeliosus extiterit in maiorem natu, uel aliquam causam habuerit, a tribus uicinis episcopis, si diaconus est, qui arguitur, si presbiter est, a sex, si episcopus, a duodecim consacerdotibus audiatur. Uniuersi episcopi dixerunt: Contundi debet contumacia et superbia in omnibus frangi. Causae uero pro personis ab his statuto numero audiantur. -758+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi II. -[c. 10]+ Felix episcopus Selemselitanus dixit: Etiam hoc adicio secundum statuta ueterum conciliorum, ut, si quis episcopus (quod non optamus) fieri reatum aliquem incurrerit, et si fuerit ei nimia necessitas non posse plurimos congregare episcopos, ne in crimine maneat, a duodecim episcopis audiatur, et a sex presbiter, et a tribus diaconus, cum proprio suo episcopo. <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi III. -[c. 8.]+ Si autem presbiteri uel diaconi fuerint accusati, adiuncto sibi ex uicinis locis proprius episcopus legitimo numero collegarum, quos ab eodem accusati petierint, id est una secum in presbiteri nomine sex, in diaconi tres qui ipsorum causas discutiant eadem dierum et dilatione, et a communione remotionum, et discussione causarum, inter accusatores et eos, qui accusantur, forma seruata. Reliquorum uero clericorum causas etiam solus episcopus loci agnoscat et finiat. -II. Pars.+ -Gratian.+ Solus autem ad exclusionem aliorum episcoporum, non suorum clericorum dicitur, sine quorum presentia eius sententia irrita erit. Unde in Cartaginensi Concilio IV. -[c. 23.]+ legitur. <4 6> -C. VI.+ Absque clericorum presentia episcopus nullius causam audiat. Episcopus nullius causam audiat absque presentia suorum clericorum; alioquin irrita erit sententia episcopi, nisi presentia clericorum firmetur. <4 7> -C. VII.+ Nisi in sinodo canonice uocati sacerdotes dampnari non possunt. Item ex Concilio Spalensi II. -[c. 6.]+ Episcopus sacerdotibus ac ministris solus honorem dare potest, sed solus auferre non potest. Si enim hii, qui in seculo a dominis suis honorem libertatis adepti sunt, in seruitutis iugum non reuoluuntur, nisi publice apud pretores ac presides tribunali foro fuerint accusati, quanto -759+ magis hii, qui diuinis altaribus consecrati, honore ecclesiastico decorantur? Qui profecto nec ab uno dampnari, ne uno iudicante poterunt honoris sui priuilegiis exui, se presentati sinodali iudicio, quid canon de illis preceperit diffiniri. <3 8> -QUESTIO VIII.+ -GRATIANUS.+ De ultima uero questione sic statutum est in Concilio Neocesariensi: -[c. 9. et 10.]+ <4 1> -C. I.+ Presbiter, qui confitetur, se ante ordinationem corporaliter lapsum, postea non offerat. Qui admiserit corporale peccatum, et hic postea presbiter ordinatus est, si confessus fuerit quod ante ordinationem suam peccauerit, non quidem offerat, maneat autem in aliis offitiis propter eius studii utilitatem. Cetera uero, peccata censuerunt plurimi etiam ordinatione priuari. Quod si de his non fuerit confessus, nec aliquibus potest manifeste conuinci, huic ipsi potestas de se est conmittenda. Similiter et diaconus, si in eodem culpae genere fuerit inuolutus, sese a ministerio cohibebit. <4 2> -C. II.+ Deseruientes altario si carnis fragilitate deliquerint, episcopi arbitrio subiacebunt. Item ex Concilio Ylerdensi. -[c. 5.]+ Hii, qui altario Dei deseruiunt, si subito in flenda fragilitate carnis corruerint, et Deo respiciente digne penituerint, ita ut mortificato corpore cordis contriti Deo sacrificium offerant, maneat in potestate pontificis uel ueraciter afflictos non diu suspendere, uel desidiosos prolixiore tempore ab ecclesiae corpore segregare; ita tamen, ut sic offitiorum suorum loca recipiant, ne possint ad altiora offitia ulterius promoueri. Quod si iterato uelut canes ad uomitum reuersi fuerint, non solum dignitate offitii careant, sed etiam sanctam communionem, nisi in exitu, non percipiant. <4 3> -C. III.+ Ex ministris ecclesiae geniti in seruitutem eiusdem deuocentur. Item ex Concilio Tolletano IX. -[c. 10.]+ Cum multae super innocentiam ordinis clericorum hactenus emanauerint sententiae Patrum, et nullatenus ipsorum -760+ formari quiuerit correctio morum, usque adeo sententiam iudicantium protraxere conmissa culparum, ut non tantum ferretur ultio in actores scelerum, uerum etiam in progeniem dampnatorum. Ideoque quilibet ab episcopo usque ad subdiaconum deinceps uel ex ancillae uel ex ingenuae detestando conubio in honore constituti filios procreauerint, illi quidem, ex quibus geniti probabuntur, canonica censura dampnentur; proles autem, aliena pollutione nata, non solum hereditatem numquam accipiet, sed etiam in seruitute eius ecclesiae, de cuius sacerdotis uel ministri ignominia nati sunt, iure perhenni manebunt. <4 4> -C. IV.+ Qui confitetur se ante ordinationem peccasse non sacrificet; conuictus autem deponatur. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 35.]+ Si quis presbiter ante ordinationem peccauerit non offerat, sed tantum pro religione nomen presbiteri portet. Si autem non ipse confessus fuerit, sed ab alio publice conuictus, nec hoc ipsum habeat ut nomen presbiteri portet. Similiter et de diaconibus obseruandum est, ut, si ipsi confessi fuerint, ordinem subdiaconi accipiant. <4 5> -C. V.+ De manu sacerdotis, qui ab ecclesia tolleratur, licite sacramenta sumuntur. Item Nicolaus ad consulta Bulgarorum. -[c. 71.]+ Sciscitantibus uobis, si a sacerdote, qui fuerit conprehensus in adulterio, siue de hoc sola fama respersus est, debeatis communionem suscipere, necne? respondemus: Non potest aliquis, quantumcumque pollutus sit, sacramenta diuina polluere, que purgatoria cunctarum contagionum existunt. Qualiscumque enim sacerdos sit, que sancta sunt coinquinari non possunt. Idcirco ab eo, usquequo episcoporum iudicio reprobetur, communio percipienda est, quoniam mali bona ministrando se tantummodo ledunt, et cerea fax accensa sibi quidem detrimentum prestat, aliis uero lumen in tenebris administrat, et unde aliis commodum exhibet inde sibi dispendium prebet. -@. 1.+ Sumite ergo ab omni sacerdote intrepide Christi misteria, quoniam omnia in fide Christi purgantur. Fides enim est, que uincit hunc mundum, et quia non danti, sed accipientis sit, dicente B. Ieronimo: "Ad credendum omni animae baptismum perfectum esse et in omni sacerdote corpus est perfectum." Qui rursus sacrae scripturae concordans ait: "Prius, quam audias, -761+ ne iudicaueris quemquam," atque ante probationem accusationis illatae neminem a communione tua suspendas, quia non statim qui accusatur reus est, sed qui conuincitur criminosus. -+ <1 C> <2 16> -CAUSA XVI.+ -GRATIANUS.+ Quidam abbas habebat parrochitanam ecclesiam; instituit ibi monachum, ut offitium celebraret populo; possedit eam per quadraginta annos sine aliqua interpellatione; tandem querela aduersus abbatem mouetur a clericis baptismalis ecclesiae, in cuius diocesi parrochitana ecclesia illa consistebat. -(Qu. I.)+ Hic primum queritur, utrum monachis liceat offitia populis celebrare, penitenciam dare et baptizare? -(Qu. II.)+ Secundo, si contigerit eos capellas habere episcopali beneficio, an ab eis sint instituendae, an ab episcopis? -(Qu. III.)+ Tertio, an iura ecclesiarum prescriptione tollantur? -(Qu. IV.)+ Quarto, si ecclesia aduersus ecclesiam prescribat, an etiam monasterium aduersus ecclesiam prescribere possit? -(Qu. V.)+ Quinto, si capellam in suo territorio edificatam iure territorii sibi uendicare ualeat? -(Qu. VI.)+ Sexto, si archipresbiter uel episcopus sua auctoritate, non iudiciaria sententia capellam illam inrepserit, an cadat a causa, ut ecclesia, cui presidet, non ultra habeat ius reposcendi quod suus pastor illicite usurpauit? -(Qu. VII.)+ Septimo queritur, si laici capellam illam tenebant (ut quibusdam moris est) et in manibus abbatis eam refutauerint, et ordinandam tradiderint, an consensu episcopi et clericorum abbas possit eam tenere? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod monachi offitia populis celebrare non possint, multis auctoritatibus probatur, quarum prima est illa sanctae Nicenae Sinodi, qua dicitur: <4 1> -C. I.+ Monachorum conuersatio ab omnibus debet esse discreta. Placuit omnibus residentibus in sancta Nicena sinodo, ut monachorum conuersatio et uita secundum ethimologiam nominis ab omnibus discrepet. Monachus enim grece, latine singularis, unde monachum per omnia singulariter agere oportet. Quamobrem firmiter et insolubiliter omnes precipimus, ut aliquis monachus penitenciam nemini tribuat, nisi inuicem, ut iustum est; mortuum non sepeliat, nisi monachum in monasterio secum conmorantem, uel si fortuitu quemquam aduenientium fratrum ibi mori contigerit. <4 2> -C. II.+ Monasterii districtionem et ecclesiasticum ministerium quilibet simul tenere non potest. Item Gregorius Iohanni, Rauennati archiepiscopo. -[lib. IV. epist. 1.]+ Nemo potest ecclesiasticis obsequiis deseruire, et in -762+ monachica regula ordinate persistere, ut ipse monasterii districtionem teneat, qui cottidie in monasterio ecclesiastico cogitur permanere. <4 3> -C. III.+ Monachi, qui ad clericatum promouentur, a priori proposito discedere non debent. Item Innocentius. -[ad Victricium, ep. II. c. 10.]+ De monachis, qui diu morantes in monasteriis si postea ad clericatus ordines peruenerint, statuimus, non debere eos a priori proposito discedere. -Gratian.+ Si ergo, sicut Innocentius diffinit, a suo proposito eis discedere non licet, et, sicut Gregorius testatur, in monastica regula deuote persistere et ecclesiasticis obsequiis simul deseruire non possunt: patet, quod parrochitanis ecclesiis monachi prefici non possunt. <4 4> -C. IV.+ Monachus non habet docentis offitium sed plangentis. Item Ieronimus ad Riparium et Desiderium. Monachus non doctoris, sed plangentis habet offitium, qui uel se, uel mundum lugeat, et Domini pauidus prestoletur aduentum. <4 5> -C. V.+ In populari frequentia monachi esse non debent. Idem ad Paulinum. -[de institutione monachi, epist. XIII.]+ Si cupis esse quod diceris, monachus, id est solus, quid facis in urbibus, que utique non sunt solorum habitacula, sed multorum? Et infra: -@. 1.+ Habeto simplicitatem columbae, ne cuiquam machineris dolos, et serpentis astutiam, ne aliorum subplanteris insidiis. Non multum distat in uicio uel decipere posse uel decipi. Christianum, quem senseris tibi aut semper aut crebro de nummis loquentem, excepta elemosina, que indifferenter omnibus patet, institorem potius habeto quam monachum. Preter uictum, et uestitum, et manifestas necessitates nichil cuiquam tribuas, ne filiorum panes canes comedant. <4 6> -C. VI.+ Monachus pascitur, clerici pascunt. Idem ad Eliodorum episcopum. Alia causa est monachi, alia clerici. Clerici oues pascunt: ego pascor; illi de altari uiuunt: michi securis quasi ad radicem infructuosae arboris ponitur, si munus ad altare non defero. -@. 1.+ Michi sedere ante presbiterum non licet. Illi, si peccauero, licet me tradere satanae in interitum carnis, ut spiritus sit saluus in die Domini. <4 7> -C. VII.+ Non licet aliquid monachis agere sine presbiterorum consilio. Idem ad Rusticum. Ecclesia habet senatum cetum presbiterorum, sine quorum consilio nichil monachis agere licet. Roboam filius Salomonis ideo perdidit regnum, quia audire noluit presbiteros suos. Senatum quoque Romani habebant, -763+ quorum consilio cuncta agebant, et nos habemus senatum nostrum cetum presbiterorum. <4 8> -C. VIII.+ Secundum ethimologiam nominis monachus solitariam uitam ducat. Item Eugenius Papa. Placuit communi nostro concilio, ut nullus monachorum pro lucro terreno de monasterio exire nefandissimo ausu presumat, neque penitenciam dare, neque filium de baptismo accipere, neque baptizare, neque infirmum uisitare, neque mortuum sepelire, neque ad ecclesiam transire secularem, neque qualibuscumque negociis sese inplicare; sit claustro suo contentus, quia sicut piscis sine aqua caret uita, ita sine monasterio monachus. Sedeat itaque solitarius, et taceat, quia mundo mortuus est, Deo autem uiuit. -@. 1.+ Agnoscat nomen suum, MONOS enim grece, latine unus: AGOS grece, latine tristis. Unde dicitur monachus, id est unus tristis. Sedeat igitur tristis, et offitio suo uacet. <4 9> -C. IX.+ Absque episcoporum consensu episcopalia iura monachi non usurpent. Item Pascalis II. Victori, Bononiensi Episcopo. Peruenit ad nos, unde ualde miramur, quod quidam monachi et abbates in parrochia uestra contra sanctorum patrum decreta episcopalia iura et offitia sibi arroganter uendicant uidelicet penitenciam, remissionem peccatorum, reconciliationem, decimas, et ecclesias, cum absque proprii episcopi licentia uel apostolicae sedis auctoritate hoc nullatenus presumere debeant, sicut in Calcedonensi concilio a sanctis Patribus de huiusmodi cautum est et sub anathematis uinculo monachis omnibus prohibitum. Mandamus itaque dilectioni tuae, ut eos conuenias, et ne talia deinceps presumant omnino prohibeas. <4 10> -C. X.+ De eodem. Item Calixtus Papa. -[II.]+ Interdicimus etiam abbatibus et monachis publicas penitencias dare, infirmos uisitare, et unctiones facere, et publicas missas cantare. Crisma et oleum, consecrationes altarium, ordinationes clericorum ab episcopis accipiant, in quorum parrochiis manent. <4 11> -C. XI.+ Monachi intra claustra morantes clericorum offitia exterius non administrent. Item Alexander II. Iuxta Calcedonensis tenorem optimi concilii monachis quamuis religiosis ad normam S. Benedicti intra claustrum morari precipimus; uicos, castella, ciuitates peragrare prohibemus, a populorum predicatione omnino cessare censuimus, nisi forte quis, de suae animae salute sollicitus, ut eorum habitum assumat eos intra claustrum consulere uoluerit. -764+ <4 12> -C. XII.+ Monachi, qui sunt in ciuitatibus, episcopo debent esse subiecti. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 4.]+ Qui uere et pure solitariam eligunt uitam digni sunt conuenienti honore. -@. 1.+ Eos uero, qui per singulas ciuitates seu possessiones in monasteriis sunt, placet nobis episcopo subiectos esse, et quieti operam dare, atque obseruare ieiunia et orationes, in locis, in quibus semel se Deo deuouerint, permanentes, et neque communicare ecclesiasticas, neque seculares aliquas attrectare actiones, relinquentes propria monasteria, nisi forte iubeantur propter urgentes necessitates ab ipsius ciuitatis episcopo. Et neminem seruorum suscipi in monasterium, ut sit cum eis monachus, nisi cum domini proprii licentia. Pretereuntem uero hec decreuimus extra communionem esse, ne nomen Domini blasphemetur. -@. 2.+ Conuenit uero ciuitatis episcopo curam et sollicitudinem necessariam monasteriis exhibere. -Gratian.+ His ita respondetur: Auctoritas illa Nicenae sinodi prohibet monachos de monasteriis exire, et per capellas sepulturas mortuorum celebrare, confluere uidelicet more clericorum ad cuiuslibet exequias celebrandas. Ceterum si apud monasterium aliquis semetipsum tumulari uoluerit, non est prohibendus. -+ Unde Gregorius scribit Iohanni, Episcopo de urbe ueteri: -[lib. I. epist. 12.]+ <4 13> -C. XIII.+ Missae celebrari, et mortui sepeliri in monasterio non prohibeantur. Agapitus abbas monasterii S. Georgii insinuauit nobis, plurima se a uestra sanctitate grauamina sustinere, quod in eodem monasterio missas prohibeas celebrari, mortuos etiam interdicas sepeliri. A qua inhumanitate uos hortamur suspendi, et sepeliri ibidem mortuos, missas celebrari, nulla ulterius habita contradictione permittas. <4 14> -C. XIV.+ Non sunt cassandae piae uoluntates defunctorum. Idem Caralitano Episcopo Venerio. -[lib. III. ep. 9.]+ Ammonere te uolumus, ne piae defunctorum uoluntates tua (quod absit) remissione cassentur. <4 15> -C. XV.+ Testatoris arbitrium seruari oportet. Item Gelasius. Consideratio ecclesiasticae utilitatis hoc postulat, ex iusta dispensatione testatoris seruandum arbitrium. -+ <4 16> -[C. XVI.]+ Item ex Concilio Triburiensi. -[c. 15.]+ Ubicumque facultas rem et oportunitas temporum -765+ suppetit, etc. Sicut in eodem capite supra legitur in causa eorum, qui de diocesi ad diocesim transierunt. -Gratian.+ Ecce his auctoritatibus patet, quod, si quis apud monasterium sepulturam sibi eligere uoluerit, libere a monachis potest sepeliri. Unde liquido colligitur prohibitionem illam Nicenae sinodi propter inprobitatem circumuagantium factam esse. Unde in Calcedonensi Concilio -[c. 23.]+ dicitur: <4 17> -C. XVII.+ Monachi, qui sine licentia episcopi uagantur, ad propria loca redire cogantur. Quidam monachi nichil habentes sibi iniunctum a proprio episcopo, interdum uero etiam illi, qui ab eo fuerant excommunicati, ueniunt ad ciuitatem Constantinopolitanam, et in ea perturbationes tranquillitati ecclesiasticae inferunt, et diuersorum domos corrumpunt. Statuit igitur hec sancta sinodus, hos primum conmoneri, ut exeant de regia ciuitate; demum eos inuitos deici, ac per defensorem conpelli, ut ad sua loca perueniant. -+ <4 18> -C. XVIII.+ Monachi circumuagantes per defensorem sunt conpellendi. Item Pelagius Papa Paulino Solitario. Probinum Sabariae, et Milianum atque Probianum, uel alios pseudomonachos Iohanni defensori precipimus ut eos debeat detinere, quatinus, si quam desiderant suae contentionis rationem cognoscere, ad nos ut informentur debeant exhiberi. Certe si sola obstinatione ab ecclesiastico corpore sunt scissi, in Reatina (sicut petisti) insula ut exulentur, predicto defensori duximus iniungendum. -+ <4 19> -C. XIX.+ Nullus monachus preter Domini sacerdotes audeat predicare. Item Leo Papa. -[ad Theodoritum, Episcopum Cypri, epist. LXI. al. LXIII.]+ Adicimus illud etiam, quod nobis propter inprobitatem quorumdam monachorum religionis uestrae uerbo mandastis per uicarios nostros, hoc specialiter statuentes, ut preter Domini sacerdotes nullus audeat predicare, siue monachus siue laicus ille sit, qui cuiuslibet scientiae nomine glorietur. -Gratian.+ Ecce in hoc capitulo et uicium est expressum, et generali constitutione euacuatum. Quod uero penitenciam dare prohibeatur, inde est, quod nulli sacerdotum licet parrochianum alterius ligare uel soluere. Monachi autem, et si in dedicatione sui presbiteratus (sicut et ceteri sacerdotes) predicandi, baptizandi, penitenciam dandi, peccata remittendi, beneficiis ecclesiasticis -766+ perfruendi rite potestatem accipiant, ut amplius et perfectius agant ea, que sacerdotalis offitii esse sanctorum Patrum constitutionibus conprobantur: tamen executionem suae potestatis non habent, nisi a populo fuerint electi, et ab episcopo cum consensu abbatis ordinati. Ecclesiasticas uero atque seculares actiones attractare prohibentur, ut non presumant sibi patrocinia causarum, nisi ab episcopo conmoniti fuerint, nec secularibus causis occupentur, ut resideant cognitores dirimendarum litium. Unde Pelagius scribit Antoninae Patriciae, et Deciae: <4 20> -C. XX.+ Monachus defensor fieri non debet. De presentium portitore, quod defensor factus non est, nulla uobis animi molestia sit, quia satis ualde amarissimum habeo de isto proposito ad illud offitium homines deduci, in quo nullo modo que a monachis Deo promissa sunt ualeant adinpleri. Omnimoda enim est illius habitus et istius offitii diuersitas. Illic enim quies, oratio, labor manuum: at hic causarum cognitio, conuentiones, actus, publica litigia, et quecumque uel ecclesiastica instituta, uel supplicantium necessitas poscit. Faciat autem Deus, ut tales sint hii, qui uel a nobis in isto habitu nutriuntur, uel in monasteriis crescunt, ut prouecta etate et probata uita non ad litigiorum offitia, sed ad sacerdotium ualeant promoueri. -Gratian.+ Gelasius tamen (sicut in tractatu de promotionibus clericorum inuenitur) in capitulo illo: "Monachus nouicius, etc." permittit illos ex dispensatione defensores fieri. -II. Pars.+ Quod uero sacerdotalium offitiorum potestatem habeant, testatur Ambrosius, dicens: <4 21> -C. XXI.+ Clericorum offitia celebrare monachi presbiteri non prohibeantur. Doctos ac probos monachos, presbiterii honore dedicatos, predicare, baptizare, penitenciam dare, debita miseris relaxare, decimarum, primiciarum, oblationum uiuorum et mortuorum portione iusta perfrui debere, moderata dispensatione conmendamus, ut, iuxta Apostolum de altario, cui seruiunt, uiuentes, per obsequium dominicae plebis panem et uinum inmaculata benedictione transforment in corpus et sanguinem Domini nostri Iesu Christi. <4 22> -C. XXII.+ Beneficiis ecclesiasticis monachus libere perfruatur presbiter. Item Innocentius Papa. Si monachus ad clericatum promoueatur, beneficia ei pleniter, et annonae, et decimae donentur absque ulla minoratione et dilatione, ut, quanto melius possit iuxta possibilitatem -767+ quando necessitas extiterit, ad opera ecclesiastica et ipsam restaurandam ecclesiam adiutorium faciat. <4 23> -C. XXIII.+ De eodem. Item Gregorius. Moderamine apostolicae auctoritatis decernimus, ut monachi, si presbiterii honore dedicati sunt, cum ligandi soluendique potestate decimarum, primiciarum, oblationum, donationum, que fiunt pro uiuis et defunctis, portionem iusto canone ad suam proximorumque utilitatem merito perfectioris iustitiae non minus quam ceteri sacerdotes laudabiliter sibi uendicent. <4 24> -C. XXIV.+ Clericorum offitia monachi presbiteri libere administrent. Idem. Ex auctoritate huius decreti (quod apostolico moderamine et pietatis offitio a nobis est constitutum) sacerdotibus monachis apostolorum figuram tenentibus liceat predicare, baptizare, communionem dare, pro peccatoribus orare, penitenciam inponere, atque peccata soluere. <4 25> -C. XXV.+ Monachi presbiterii honore decorati potestatem habent ligandi et soluendi. Item ex decreto Bonifatii Papae. Sunt nonnulli nullo dogmate fulti, audacissime quidem, zelo magis amaritudinis quam dilectionis inflammati, asserentes monachos, quia mundo mortui sunt et Deo uiuunt, sacerdotalis offitii potentia indignos, neque penitenciam, neque Christianitatem largiri, neque absoluere posse per sacerdotalis offitii diuinitus sibi iniunctam potestatem. Sed omnino labuntur. -@. 1.+ Neque enim B. Benedictus, monachorum preceptor almificus, huiuscemodi rei aliquo modo fuit interdictor, sed eos secularium negociorum edixit expertes fore tantummodo. Quod quidem apostolicis documentis, et omnium sanctorum Patrum institutis non solum monachis, sed etiam canonicis magnopere inperatur. "Nemo enim militans Deo inplicat se negociis secularibus." -@. 2.+ Tantorum igitur Patrum instituti exemplis (quibus periculosissimum est refragari) credimus a sacerdotibus monachis ligandi soluendique offitium Deo operante digne administrari, si eos digne contigerit hoc ministerio sublimari. -@. 3.+ Decertantes igitur monachicae professionis presbiteros sacerdotalis potentiae arcere offitio, omnimodo precipimus, ut ab huiuscemodi ausibus reprimantur in posterum, quia quanto magis quisque est celsior tanto illis erit potentior. -Gratian.+ His omnibus auctoritatibus perspicue monstratur, monachos posse penitenciam dare, baptizare, et cetera sacerdotalia -768+ offitia licite administrare. Quod uero populi electione, episcoporum institutione, et abbatis consensu potestatem suam exequi ualeant, Ieronimi, Gelasii et Gregorii auctoritate probatur. Ait enim Ieronimus ad Rusticum Monachum: -[epist. IV.]+ <4 26> -C. XXVI.+ Digne in monasterio uiuens per populi electionem ad clericatum poterit promoueri. Sic uiue in monasterio, ut clericus esse merearis. -@. 1.+ Multo tempore disce que postmodum doceas, et inter bonos semper sectare meliores. Quod si populus uel episcopus te in clericum elegerit, age ea, que clerici sunt. <4 27> -C. XXVII.+ In ordinem clericatus promoueri monachi possunt. Idem ad eundem. -[eadem epistola superius]+ Si clericatus titillat desiderium, discas quod possis docere, et rationabilem hostiam offeras Deo, ne miles ante quam tiro, ne prius magister sis quam discipulus. -@. 1.+ Non est humilitatis meae neque mensurae iudicare de ceteris, et de ministris ecclesiarum sinistrum quippiam dicere. Habeant illi ordinem suum et gradum, quem si tenueris, quomodo in eo tibi uiuendum sit editus ad Nepocianum liber docere te poterit. -@. 2.+ Nunc monachi cunabula moresque discutimus, et eius monachi, qui liberalibus studiis eruditus in adolescentia iugum Christi collo suo inposuit. Primumque tractandum est, utrum solus, an cum aliis in monasterio uiuere debeas. Michi placet, ut habeas sanctorum contubernium, nec ipse te doceas, et absque doctore ingrediaris uiam, quam numquam ingressus es. <4 28> -C. XXVIII.+ In loco, quo abbas iudicauerit, monachus eligatur, et ab episcopo sacerdos ordinetur. Item Gelasius Papa. Si quis monachus fuerit, qui uenerabilis uitae merito sacerdotio dignus preuideatur, et abbas, sub cuius inperio regi Christo militat, illum fieri presbiterum petierit, ab ipso debet eligi, et in loco, quo iudicauerit, ordinari, omnia, que ad sacerdotii offitium pertinent, uel populi uel episcopi electione prouide ac iuste acturus. <4 29> -C. XXIX.+ Tempore maturitatis ecclesiasticis monachi promoueantur ordinibus. Item Siricius Papa. -[ad Himerium, ep. I. c. 13.]+ Monachos quoque, quos morum grauitas et uitae ac fidei institutio sancta conmendat, clericorum offitiis aggregari et optamus et uolumus, ita, ut qui intra tricesimum annum etatis sunt digni in minoribus, per gradus -769+ singulos crescentes tempore promoueantur ordinibus, et sic ad diaconatus uel presbiterii insignia maturae etatis consecratione perueniant nec saltu ad episcopatus culmen ascendant nisi in his eadem, que singulis dignitatibus superius prefiximus, fuerint tempora custodita. <4 30> -C. XXX.+ Ecclesiastica offitia nec auida elatione monachi suscipiant, nec blandiente desidia respuant. Item Augustinus ad Eudoxium. -[ep. LXXXI.]+ Vos autem fratres exhortamur in Domino, ut propositum uestrum custodiatis, et usque ad finem perseueretis, ac si qua opera uestra mater ecclesia desiderauerit, nec elatione auida suscipiatis, nec blandiente desidia respuatis, sed miti corde obtemperetis Deo, cum mansuetudine portantes eum, qui uos regit, qui dirigit mites in iudicio, qui docet mansuetos uias suas. Nec uestrum ocium ecclesiae necessitatibus preponatis, cui parturienti si nulli boni ministrare uellent, quomodo nasceremini non inueniretis. <4 31> -C. XXXI.+ Gelasius quendam Rufinum monachum iubet sacerdotem fieri, et in quadam basilica ordinari. Item Pelagius Papa Bono Episcopo Sauinati. In parrochia tua, basilica S. Laurentii, que in possessione filii et consiliarii nostri uiri magnifici Theodori fundata est, offitium presbiteri deesse cognouimus. Et quia prefatus filius noster nobis retulit, inuenisse se Rufinum quendam monachum, olim sibi uita et moribus conprobatum, et hunc postulat ibi presbiterum consecrari (quod subito fieri nos prerogata obseruantia non adquieuimus), ideoque dilectio tua his acceptis sabbato ueniente faciat eum diaconum, et, si Deus uoluerit et uixerimus, mediana ebdomada presbiterum faciemus, quatinus superueniente pascali festiuitate sacra misteria in memorata basilica a persona conpetenti ualeant adinpleri. <4 32> -C. XXXII.+ Qui de clerico monachus efficitur proprio episcopo ordinante poterit eligi et consecrari. Item Gregorius in Registro. Si quos a clericatu in monachicam conuersationem uenire contigerit, si talis uitae monachus fuerit, ut episcopus, cui ante militauerat, eum dignum sacerdotio preuideat, in loco, quo iudicauerit, eligi poterit et ordinari. -+ <4 33> -C. XXXIII.+ Sine testimonio abbatis ad clericatus offitium monachi non eligantur. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 27.]+ Monachi uagantes ad offitium clericatus (nisi eis testimonium -770+ abbas suus dederit), nec in parrochiis, nec in ciuitatibus ordinentur. -@. 1.+ Si enim necesse fuerit clericum de monachis ordinari, cum consensu et uoluntate abbatis presumat episcopus. <4 34> -C. XXXIV.+ Cum abbatis uoluntate monachi ordinentur, quos pro utilitate ecclesiae episcopus ordinare uoluerit. Item ex Concilio Ylerdensi. -[c. 3.]+ Cum pro utilitate ecclesiae aliquos monachorum in clericatus offitio episcopus probauerit promouendos, cum abbatis uoluntate debent ordinari. Ea uero, que in iure monasterii de facultatibus offeruntur, in nullo diocesiana lege ab episcopis contingantur. <4 35> -C. XXXV.+ Sine abbatis inperio ecclesiastica non presumant celebrare ministeria monachi. Item ex Concilio Terraconensi. -[c. 11.]+ Monachi a monasterio foras egredientes ne aliquod ministerium ecclesiasticum presumant agere prohibemus, nisi forte cum abbatis inperio. Similiter, ut nullus eorum, id est monachorum, forensis negocii susceptor uel executor existat, nisi id quod monasterii exposcit utilitas, abbate sibi nichilominus inperante. <1 C> <4 36> -C. XXXVI.+ Ad clericatus miliciam non eligantur desertores monasteriorum. Item Augustinus ad Aurelium. -[ep. LXXVI.]+ Legi epistolam benignitatis tuae de Donato et fratre eius, et quid responderem diu fluctuaui. Sed tamen etiam atque etiam cogitanti quid sit utile saluti eorum, quibus nutriendis in Christo seruimus, nichil mihi aliud occurrere potuit, nisi non esse uiam dandam seruis Dei, ut se facilius putent eligi ad aliquid melius, si facti fuerint deteriores. Etenim ipsis facilior lapsus, et ordini clericorum fit indignissima iniuria, si desertores monasteriorum ad miliciam clericatus eligantur, cum ex his qui in monasterio permanent, non tamen nisi probatiores atque meliores in clerum assumere soleamus, nisi forte (sicut uulgares dicunt) malus coraula bonus simphoniacus est; ita idem ipsi uulgares de nobis iocabuntur, dicentes: malus monachus bonus clericus est. Nimis dolendum est, si ad tam ruinosam superbiam monachos subrigimus, et tam graui contumelia clericos dignos putamus, in quorum numero sumus, cum etiam aliquando bonus monachus uix bonum clericum faciat, si adsit ei sufficiens continentia, et tamen desit instructio necessaria, aut personae regularis integritas. Sed de istis credo arbitrata sit beatitudo tua, quod nostra uoluntate (ut suis potius conregionalibus utiles essent) de monasterio -771+ recessissent. Sed falsum est; sponte abierunt sponte deseruerunt, nobis, quantum potuimus, pro eorum salute renitentibus. -III. Pars.+ -Gratian.+ His omnibus auctoritatibus monstratur, quod monachi, qui a populo sunt electi et ab episcopo cum consensu sui abbatis sunt ordinati, legitime potestatem suam exequi ualent. Illud uero Gregorii: "Nemo potest ecclesiasticis obsequiis deseruire, etc." de illis intelligendum est, qui, in numero cardinalium uel episcoporum ordinati, monasterii sui dispensationem sibi reseruare contendunt. Unde idem Gregorius scribit Mariniano Episcopo Rauennati: -[lib. VI. epist. 40.]+ <4 37> -C. XXXVII.+ Pro abbatis uel monachi promotione monasteria non grauentur. Ne pro cuiuslibet monachi aut abbatis promotione onus aliquod fortasse monasteria sustineant, studendum nobis est, ut, si quispiam monachorum ex quocumque monasterio ad clericatus offitium uel ordinem sacrum accesserit, non ibi aliquam ulterius habeat potestatem. -+ <4 38> -C. XXXVIII.+ Qui ecclesiis quoquomodo militant abbates esse non possunt. Idem Maximiano Siracusano Episcopo. -[lib. III. epist. 11.]+ Presbiteros, diaconos, ceterosque cuiuslibet ordinis qui ecclesiis quoquo modo militant, abbates per monasteria esse non permittas; sed aut admissa clericatus milicia monachicis non promoueantur ordinibus, aut, si in abbatis loco permanere decreuerint, clericatus nullatenus permittantur habere miliciam. Satis enim incongruum est, si, cum unum ex his pro sui magnitudine diligenter quis non possit explere, ad utrumque uideatur ydoneus. -Gratian.+ Hoc uel generaliter, uel speciali priuilegio dictum potest intelligi, sicut etiam de quodam monasterio in registro Gregorii legitur hoc modo: <4 39> -C. XXXIX.+ De quodam senodochio, cuius abbas ad episcopatum eligi prohibetur. Hinc est etiam, quod senodochium seu monasterium, quod in eodem Francorum regno constitutum est, quia per ambiciones et contenciones quorumdam non canonice tractabatur, a peruersitate malorum liberare cupiens precepit, ut sine regali prouidentia, et monachorum electione nullus ibi abbas aliqua umquam subreptione introduceretur. Precepit etiam, ut eiusdem monasterii abbas numquam ad episcopatum eligeretur, ne forte occasione episcopatus abbatia aliquid detrimenti pateretur. Quod priuilegium ita est illius ecclesiae, ut communem legem regibus uel abbatibus omnino dare non possit. Non enim quod uni singillatim conceditur statim omnibus conuenit. -Gratian.+ Superiori auctoritate non prohibentur abbates sacerdotes fieri, cum B. Benedictus iubeat abbatem fratribus -772+ egredientibus et regredientibus benedictionem dare, quod non est nisi sacerdotum. Lectionem quoque euangelii similiter ad legendum abbati tribuit, quam subsequenti oratione legere similiter sacerdotalis offitii est. Sed tales sacerdotes uel diacones fieri prohibet, qui in ecclesiastica milicia cogantur iugiter permanere. -@. 1.+ Item illud Ieronimi ad Riparium et Desiderium: "Monachus non doctoris, sed plangentis offitium habet," et ad Eliodorum: "Alia causa est monachi, alia clerici," et ad Rusticum: "Sine consilio presbiterorum monachis nichil agere licet," non ita generaliter intelligendum est, ut nulli monachorum liceat docendi offitium assumere, ne B. Gregorium, aut Augustinum Anglorum episcopum, beatum quoque Martinum, innumeros etiam, quos de monachica conuersatione ad summum sacerdotii gradum scriptura testatur esse promotos, cogamur negare offitium docendi habuisse, aut in die consecrationis suae asseramus eos a proposito priori discessisse, quod (ut Innocentius testatur) nulli facere licet. Voluit ergo Ieronimus distinguere inter personam monachi et clerici, ostendens quid cuique ex proprio offitio conueniat. -@. 2.+ Aliud enim conuenit cuique ex eo, quod monachus est: aliud ex eo, quod clericus est. Ex eo, quod monachus est, sua et aliorum peccata deflendi habet offitium: ex eo, quod clericus, docendi et pascendi populum. -@. 3.+ Monachos autem usque ad tempus Eusebii, Zosimi et Siricii, monachos simpliciter, et non clericos fuisse, ecclesiastica testatur ystoria. Idem etiam Ieronimus refert, monachos Scithiae conuenisse in unum, ut sacerdotem sibi inuenirent, qui eis missarum solempnia celebraret. <4 40> -C. XL.+ Omnes clerici uel monachi tutelae inmunitatem habere debent. Item Leo Augustus. -[lib. I. Codicis, de Episcopis et Clericis, lege 51.]+ Generaliter sanccimus, omnes uiros reuerentissimos episcopos, nec non presbiteros seu diaconos et subdiaconos, et precipue monachos, licet non sint clerici, inmunitatem ipso iure omnis habere tutelae, siue testamentariae siue legitimae, siue datiuae, et non solum tutelae esse eos expertes, sed etiam curae, non solum pupillorum et adultorum, sed furiosi, et muti, et surdi, et aliarum personarum, quibus tutores uel curatores a ueteribus legibus dantur. -@. 1.+ Eos tamen clericos et monachos huiusmodi habere beneficium sanccimus, qui ad sacrosanctas ecclesias uel monasteria permanent, non deuagantes, neque circa ministeria diuina desides, cum propter hoc ipsum beneficium eis indulgemus, ut, aliis omnibus derelictis, Dei omnipotentis inhereant ministeriis. -@. 2.+ Et hoc non solum in ueteri Roma uel in hac regia ciuitate, sed in omni terra, ubicunque Christianorum colitur nomen, obtinere sanccimus. -Gratian.+ -@. 3.+ Nouarum etiam collationum et sordidorum munerum inmunitatem acceperunt. Unde Constantinus cunctis scribit clericis: -[tit. eodem, lege prima]+ "Iuxta sanctionem, quam dudum meruisse perhibemini, fundos et mancipia uestra nullus nouis collationibus obligabit, sed uacatione gaudebitis." Item Inperator Honorius et Theodosius: -[eodem+ -773+ -libro, titulo de sacrosanctis ecclesiis, lege: @. 4.]+ "Placet, rationabilis consilii tenore perpenso, districta moderatione perscribere, a quibus specialiter necessitatibus ecclesiae urbium singularum habeantur inmunes. Prima quippe illius usurpationis contumelia depellenda est, ne predia usibus celestium secretorum dedicata, sordidorum munerum fece uexentur, nichil extraordinarium abhinc superindictumue flagitetur, nulla sollicitudo translationis signetur, postremo nichil preter canonicam illationem preter quam aduenticiae necessitatis sarcina repentina poposcerit, eius functionibus asscribatur. Si quis contra uenerit, post debitae ulcionis acrimoniam, que erga sacrilegos iure promenda est, exilio perpetuae deportationis uratur." -[Gratian.]+ Hoc idem datur intelligi ex uerbis B. Siluestri, qui obedientiam minorum erga maiores assignans ait: "Abbas hostiario, monachus abbati sit subditus," supra in tractatu ordinandorum. Ostendit ergo Ieronimus, quod simpliciter monachis nichil liceat agere sine consilio presbiterorum. Nec offitium docendi sibi assumere liceat sine auctoritate clericorum, nisi forte diuina gratia intus conmoniti, sicut B. Gregorius refert in dialogo de B. Benedicto, qui homines montis Cassini ad fidem adduxit, et aram Apollinis, que ibi erat erecta, subuertit; et de quodam Equicio, cui angelus in somniis apparuit, et eum ad predicandum misit, qui, cum de uicio linguae conquereretur, angelus flebotomo linguam eius tetigit, et totum uicium illud curauit. -@. 1.+ Quod uero Ieronimus se ipsum talibus connumerat, tale est, quale est illud Apostoli ad Philippenses: "Quicumque inperfecti sumus," hoc sentiamus, se ipsum inperfectis connumerans. Hinc idem Ieronimus alibi ait: "Natus in paupere domo et tugurio rusticano." Et infra: "Nos suffarcinati auro," se famelicum fastidientibus mella, pauperem diuitibus connumerans, supra ubi agitur de clericis, qui propria relinquere nolunt, capitulo "Gloria episcopi." -@. 2.+ Ecce sufficienter monstratum est, quod monachis presbiterii honore decoratis, a populo electis, ab episcopo institutis, eadem liceant, que et aliis sacerdotibus. Probatur hoc etiam ex similitudine consecrationis. Non enim in consecratione eorum aliud dicitur, et aliud in consecratione aliorum. Utrisque enim in commune a Domino benedictionem infundi episcopus obnixe deposcit. Et dum consecrat, cunctis sacerdotibus singillatim dicit: "Consecrentur et sanctificentur, Domine, manus istae, ut quicquid consecrauerint consecratum sit, et quecumque benedixerint benedicta sint." Ecce communis est benedictio. Unde igitur diuortium? Sicut ergo in benedictione utrique communem nanciscuntur potestatem, ita in institutione communiter assecuntur potestatis executionem. -@. 3.+ Ceterum absque episcoporum licentia non solum monachis, sed etiam omnibus generaliter clericis potestatis executio interdicitur. Unde Clemens: -[epist. III.]+ <4 41> -C. XLI.+ Sacerdotalia offitia sine permissu episcoporum non agant presbiteri. Cunctis fidelibus et summopere omnibus presbiteris, et -774+ diaconibus, et reliquis clericis attendendum est, ut nichil absque episcopi licentia proprii agant; non utique missas sine eius iussu quisquam presbiterorum in sua parrochia agat, non baptizet, nec quicquam absque eius permissu faciat. -IV. Pars.+ -Gratian.+ De his uero, qui intra monasterii claustra consistunt, quibus populus ad regendum non conmittitur, queritur, utrum decimas debeant dare uel accipere? In quibus hec discretio seruanda est, ut de agris et uineis, que ad proprium stipendium coluntur, decimas sibi retineant. Si enim decimae a populo filiis Leui reddebantur pro ministerio, quo Domino deseruiebant in tabernaculo, offerendo sacrificia et holocausta pro populo, patet, quod monachi de propriis prediis non magis quam alii sacerdotes decimas soluere coguntur. -@. 1.+ Sed dicitur, predia monachorum, siue precio sint empta siue pro salute animarum oblata, antequam in ius eorum uenirent, baptismalibus ecclesiis siue quibuslibet aliis primicias et decimas persoluebant, illae autem ecclesiae suo iure priuari non possunt. Unde in Maguntiensi Concilio statutum inuenitur: <4 42> -C. XLII.+ Qui res suas alicui delegauerit, decimationum prouentum priori ecclesiae auferre non poterit. Si quis laicus, uel clericus, seu utriusque sexus persona, proprietatis suae loca uel res alicubi dare delegauerit, decimationum prouentum priori ecclesiae legitime assignatum inde abstrahere nullam habeat potestatem. Quod si facere temptauerit, talis traditio irrita prorsus ducatur, et ipse ad emendationem ecclesiastica coherceatur censura. <4 43> -C. XLIII.+ Antiquiores ecclesiae nec decimis, nec ulla possessione priuentur. Item ex Concilio Cabillonensi. Ecclesiae antiquitus constitutae nec decimis, nec ulla possessione priuentur, ita ut nouis oratoriis tribuantur. <4 44> -C. XLIV.+ Antiquiores ecclesiae propter nouas iusticiam suam non perdant. Item ex Concilio Guarmaciensi. Quicumque uoluerit in sua proprietate ecclesiam edificare, et consensum et uoluntatem episcopi habuerit, in cuius parrochia est, licitum sit. Verumtamen omnino prouidendum est episcopo, ut aliae ecclesiae antiquiores propter nouas suam iusticiam aut decimam non perdant, sed semper ad antiquiores ecclesias persoluantur. -+ -Gratian.+ Decimas autem baptismalibus ecclesiis persoluendas, Leo IV. affirmat, dicens: <4 45> -C. XLV.+ Baptismalibus ecclesiis decimae dari debent. De decimis iusto ordine non tantum nobis, sed etiam -775+ maioribus uisum est plebibus tantum, ubi sacrosancta baptismata dantur, debere dari. -Gratian.+ Si ergo nulli licet decimationum prouentum a priori ecclesia, cui assignatus fuerat, abstrahere; si ius antiquioris ecclesiae nouis tribuendum non est; si decimae tantummodo baptismalibus ecclesiis dandae sunt: patet, quod monachi ex propriis prediis decimas dare coguntur. Sed illa auctoritas Magontiensis concilii de uenditore uel donatore loquitur, diffiniens, quod ille, qui uendit aut donat, non potest prouentum decimationum illi ecclesiae detrahere, cui prius fuerat legitime assignatus. Monachi autem decimas et primicias non auctoritate uendentis aut donantis, sed auctoritate eiusdem concilii et Pascalis Papae detinent, a quibus difinitum est, ut monachi de propriis prediis decimas non soluant. Sic enim in Magontiensi Concilio statutum est: <4 46> -C. XLVI.+ De propriis prediis abbates et episcopi decimas non persoluant. Questi sunt preterea quidam fratres, quod essent aliqui episcopi et abbates, qui decimas non sinerent dari ad ecclesiam, ubi illorum coloni missam audiunt. Proinde decreuit sacer iste conuentus, ut episcopi et abbates de agris et uineis, que ad suum et fratrum stipendium habent, ad ecclesias suas deferri faciant, familiae uero ibi dent decimas suas, ubi eorum infantes baptizantur, et ubi per totum anni circulum missas audiunt. <4 47> -C. XLVII.+ De propriis laboribus monachi et canonici decimas minime soluere cogantur. Item Pascalis II. Decimas a populo sacerdotibus ac Leuitis esse reddendas, diuinae legis sanxit auctoritas. Ceterum a monachis siue clericis communiter uiuentibus nulla ratio sinit ut milites aut episcopi, aut personae quelibet decimas de laboribus seu nutrimentis suis propriis extorquere debeant. Unde B. Gregorius sic ait: "Communi uita uiuentibus iam de faciendis portionibus, uel exhibenda hospitalitate, et adinplenda misericordia nobis quid erit loquendum?" cum omne, quod superest, in causis piis et religiosis erogandum sit, dicente Domino: "Quod superest date elemosinam, et ecce omnia munda sunt uobis." -V. Pars.+ -Gratian.+ Quod autem dicitur, ut antiquiores ecclesiae, nec decimis, nec ulla possessione priuentur propter nouas, non ita intelligendum est, ut nullo modo credatur licere episcopo aliquam partem possessionum uel decimationum unius ecclesiae alteri pro tempore tribuere. Sicut enim Papa duos episcopatus in unum potest redigere, ita et unus consentiente proprio -776+ episcopo in duos potest diuidi, uel etiam metropolitano inuito quelibet ecclesia ab eius iurisdictione apostolica eximi auctoritate. Unde Gregorius Papa scribit Benenato Episcopo, capitulo XXV. <4 48> -C. XLVIII.+ Duo episcopatus in unum redigi possunt apostolica auctoritate. Et temporis qualitas, et uicinitas locorum nos inuitat, ut Cumanam atque Musinatium unire debeamus ecclesias, quoniam nec longe, a se itineris interuallo seiunctae sunt, nec (peccatis facientibus) tanta multitudo populi est, ut, sicut olim fuit debeant duos habere sacerdotes. Quia igitur Cumani castri sacerdos cursum uitae huius expleuit, utrasque nos ecclesias presentis auctoritatis pagina unisse tibique conmississe cognoscas, utrarumque etiam ecclesiarum scito te esse proprium pontificem. Et ideo quecumque uel de earum patrimonio uel cleri ordinatione promotioneue iuxta canonum statuta uisa fuerint ordinare atque disponere, habebis ut proprius reuera sacerdos liberam ex nostrae auctoritatis consensu atque permissione licentiam. Ubi uero commodius ac utilius esse perspexeris, habitato, ita sane, ut alteram ecclesiam cui corporaliter presens non es, sollicita prouidentique cura disponas, quatinus illic diuina misteria solempniter Domino prestante peragantur. -+ <4 49> -C. XLIX.+ Duos episcopatus in unum redigere apostolica ualet auctoritas. Idem Iohanni Episcopo. -[Veliterno, lib. II. epist. 35.]+ Postquam hostilis inpietas diuersarum ciuitatum ita (peccatis facientibus) desolauit ecclesias, ut reparandi eas spes nullo modo populo deficiente remanserit, maiori ualde cura constringimur, ne defunctis earum sacerdotibus reliquiae plebis nullo pastoris moderamine gubernante per inuia fidei hostis callidi rapiantur (quod absit) insidiis. Huius ergo rei sollicitudine sepe conmoniti, hoc nostro sedit cordi consilium, ut uicinis eas mandaremus pontificibus gubernandas. Ideoque fraternitati tuae curam gubernationemque Triumtabernensium ecclesiae preuidimus conmittendam, quam tuae ecclesiae aggregari unirique necesse est, quatinus utrarumque ecclesiarum sacerdos recte Christo adiuuante possis existere, queque tibi de eius patrimonio, uel cleri ordinatione seu promotione uigilanti ac canonica uisa fuerint cura disponere, quippe ut pontifex proprius liberam habeas ex presenti nostra permissione licentiam. -777+ <4 50> -C. L.+ Non habeant episcopum dioceses, que numquam habuerunt. Item ex Concilio Cartaginensi II. -[c. 5.]+ Felix episcopus Selemselitanus dixit: Etiam si hoc placet, sanctitati uestrae insinuo, ut dioceses, que numquam episcopos habuerunt, non habeant, et illa diocesis, que aliquando habuit, habeat proprium. Secundum hanc prosecutionem sanctitatis uestrae est estimare quid fieri debeat. Ab uniuersis dictum est: Placet. <4 51> -C. LI.+ Nisi cum uoluntate episcopi dioceses, que ab eis retinentur, non accipiant proprios episcopos. Item ex Affricano Concilio III. Multis conciliis hoc statutum est a cetu sacerdotali, ut plebes, que in diocesibus ab episcopis retinentur, que episcopos numquam habuerunt, non nisi cum uoluntate eius episcopi, a quo tenentur, proprios accipiant rectores. <4 52> -C. LII.+ Apostolica auctoritas a iurisdictione archiepiscopi episcopos ualet eximere. Item Gregorius Iohanni Episcopo Lariseo. -[lib. II. Indict. 11. epist. 7.]+ Frater noster Adrianus Thebanae ciuitatis episcopus, ad Romanam urbem ueniens, lacrimabiliter est conquestus de quibusdam se capitulis a fraternitate tua, nec non a Iohanne, primae Iustinianae urbis antistite, iniuste condempnatum. -@. 1.+ De nequissimo autem eius iudicio dampnandoque alias tractaturi sumus iuuante Domino. Adrianum uero episcopum reperimus et tuo contra sacerdotales mores odio laborasse, et nullo iure pecuniariis in causis eum fraternitatis tuae condempnatum fuisse sententia. -@. 2.+ Quia igitur et ab antefato Iohanne primae Iustinianae episcopo contra ius canonesque depositus honoris sui gradu carere non potuit, in sua eum reformari ecclesia atque in propriae dignitatis ordine decreuimus reuocari. Et cum oportuisset te ex eo dominici corporis communione priuari, quod post ammotionem sanctae memoriae decessoris mei (per quam eum ecclesiamque eius de tuae iurisdictione potestatis exemit) rursus in eis aliquid tibi iurisdictionis seruare presumpseris, tamen nos humanius decernentes, communionisque tibi sacramentum interim conseruantes decernimus, ut fraternitas tua ab eo ecclesiaque eius omnem ante habitae suae potestatem iurisdictionis abstineat, et secundum scripta decessoris nostri, si qua causa uel fidei uel criminis, uel pecuniaria aduersus prefatum Adrianum consacerdotem nostrum potuerit euenire, per eos, qui nostri sunt uel fuerint in urbe regia responsales, si mediocris est questio, cognoscatur, uel huc ad apostolicam sedem, si est ardua, deducatur, quatinus nostrae audientiae sentencia decidatur. -778+ Quod si contra hec, que statuimus, quolibet tempore qualibet occasione uel subreptione uenire temptaueris, sacra te communione priuatum, nec eam te, excepto ultimo uitae tuae tempore, nisi cum concessa Romani Pontificis iussione decernimus percipere. -@. 3.+ Res autem siue sacras, siue alias mobiles inmobilesque eius ecclesiae, quas hactenus dicitur retinere, (quarum noticiam nobis oblatam presentibus adnectimus litteris), sine aliqua ei fraternitas tua dilacione restituat. De quibus si qua inter uos questio uertitur, uolumus, ut apud responsalem nostrum in urbe regia uentiletur. -Gratian.+ Si autem necdum in diocesi alicuius episcopi loca illa assignata fuerint, ex uigore apostolicae sedis proprium episcopum accipiant. Unde Gregorius iunior scribit Bonifatio: -[Episcopo, epist. ult.]+ <4 53> -C. LIII.+ Ubi multitudo excrescit fidelium, episcopi sunt ordinandi. Precipimus, ut iuxta canonum statuta, ubi multitudo excreuit fidelium, ex uigore apostolicae sedis debeas ordinare episcopos, pia tamen contemplatione, ut non uilescat dignitas episcopatus. -Gratian.+ Sicut duo episcopatus suprascripto modo in unum possunt redigi, et unus in duobus ualet diuidi, sic etiam episcopus de baptismalibus et parrochitanis ecclesiis facere potest cum consensu suorum clericorum. Quod cum factum fuerit, illa pars populi, que nouis ecclesiis subponitur, a iure prioris ecclesiae absoluitur. Hoc nisi fieri posset, multitudo ecclesiarum ad paucitatem redigeretur. Plures autem baptismales ecclesias in una terminatione facere non potest. Unde in Tolletano Concilio legitur. <4 54> -C. LIV.+ In una terminatione plures baptismales ecclesiae esse non possunt. Plures baptismales ecclesiae in una terminatione esse non possunt, sed una tantummodo cum capellis suis. Et si contentio fuerit de terminatione duarum matricum, plebes utrarumque discernant, et si non conueniunt, lis Dei iudicio discernatur. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Ius ergo ecclesiarum ita interpretandum est, ut, nisi episcopo disponente aliis ecclesiis fuerit assignatum, in nullo priorum reddituum diminutionem patiantur. Unde Anastasius Papa: <4 55> -C. LV.+ Communione priuetur qui decimas uel oblationes extra episcopi conscientiam tenere uoluerit. Statuimus, ut si quis oblationes ecclesiae, uel decimas, quas populus dare debet, contenderit, uel extra baptismalem ecclesiam dare uoluerit, preter conscientiam -779+ episcopi, uel eius, cui huiuscemodi offitia conmissa sunt, nec cum eorum uoluerit agere consilio, bannum nostrum conponat, et communione priuetur. -Gratian.+ Cum addit: "extra conscientiam episcopi," intelligendum relinquit, quod episcopo consentiente aliis ecclesiis dari possunt. <4 56> -C. LVI.+ Iuxta dispositionem episcopi decimae distribuantur. Item. In sacris canonibus prefixum est, ut decimae iuxta episcopi dispositionem distribuantur. Quidam autem laici, qui uel in propriis, uel in beneficiis suas habent basilicas, contempta episcopi dispositione non ad ecclesias, ubi baptismum, et predicationem, et manus inpositionem, et alia Christi sacramenta percipiunt, decimas suas dant, sed uel propriis basilicis, uel aliis ecclesiis pro suo libitu tribuunt, quod omnimodis diuinae legi et sacris canonibus constat esse contrarium. Unde uestram potestatem ut eos corrigatis expetimus. -Gratian.+ Cum autem reprehenduntur, quia contempta episcopi dispositione hoc faciunt, intelligitur, quod, si episcopo disponente hoc fecerint, inreprehensibiles inueniantur. <1 C> <4 57> -C. LVII.+ Anathema sit qui preter conscientiam episcopi decimas uel oblationes dispensare uoluerit. Item Simacus Episcopus Ecclesiae catholicae urbis Romae dixit. -[in Sinodo sexta Romana]+ In canonibus, in Gangrensi ecclesia apostolica auctoritate conditis, de fructuum oblationibus, que ministris ecclesiae debentur, et de his, que in usus pauperum conferuntur, scriptum habetur: "Si quis oblationes ecclesiae accipere uel dare uoluerit preter episcopi conscientiam, uel eius, cui huiuscemodi offitia sunt conmissa, nec cum eius uoluerit agere consilio, anathema sit." Et iterum in eodem concilio Gangrensi: "Si quis oblata Deo dederit uel acceperit preter episcopum, uel eius consensum qui ab eo constitutus est ad dispensandam misericordiam pauperibus, et qui dat, et qui accipit anathema sit." -@. 1.+ Valde ergo iniquum et ingens sacrilegium est, quecumque uel pro remedio peccatorum, uel pro salute, aut requie animarum suarum unusquisque uenerabili ecclesiae contulerit aut certe reliquerit, ab his, a quibus maxime seruari conuenit, id est Christianis et Deum timentibus hominibus, et super omnia a principibus et primis regionum, in aliud transferri uel conuerti. Et infra: -780+ -@. 2.+ Generaliter uero quicumque res ecclesiae confiscare, aut conpetere, uel peruadere periculosa sua infestatione presumpserit, -[@. 3.]+ similiter et hi, qui res ecclesiae iussu uel largitione principum uel quorumdam potentum, aut quadam inuasione aut tirannica potestate retinuerint, et filiis uel heredibus suis (ut a quibusdam iam factum audiuimus) quasi hereditarias reliquerint, nisi cito res Dei, ammoniti a pontifice agnita ueritate reddiderint, perpetuo anathemate feriantur. Iniquum enim esse censemus, ut pocius custodes cartarum quam defensores rerum creditarum (ut preceptum est) iudicemur. Et infra: -@. 4.+ Ferro enim abscidenda sunt uulnera, que fomenta non sentiunt. -@. 5.+ Similiter et illi extorres debent fieri ab ecclesia, qui sacerdotali ammonitione non corriguntur dicente Domino: "Auferte malum ex uobis." Uniuersa sinodus surgens acclamauit. Ut ita fiat rogamus. Dictum est octies. Exaudi Christe, Simaco Papae uita. Dictum est duodecies. <4 58> -C. LVIII.+ Eadem plectetur pena qui res ecclesiae et episcoporum bona inuadit. Idem. Similiter et hoc ad omnium ecclesiarum noticiam uestra cunctorumque exortatione et iudicio censemus peruenire, et ab omnibus firmiter teneri, quia res episcoporum ecclesiae esse non dubitantur, si in eorum facultatibus simili fuerit crudelitate grassatum, peruasores rerum memoratarum predicta canonum districtione feriantur, ut qui moribus propriis ac nulla conscientiae castigatione corriguntur saltim ecclesiasticae et canonicae uindictae perfodiantur aculeis. <4 59> -C. LIX.+ Res ecclesiastica principum auctoritate distribui non possunt. Item ex libro Capitulorum Karoli et Lodowici Inperatorum. -[c. 83.]+ Quia iuxta sanctorum Patrum traditionem nouimus res ecclesiae uota fidelium esse, precia peccatorum, et patrimonia pauperum, cuique non solum habita conseruare, uerum etiam, Deo opitulante, conferre temptamus. Ut autem ab ecclesiasticis de diuidendis rebus ecclesiae suspicionem dudum conceptam penitus amoueamus, statuimus, ut neque nostris, neque filiorum, et, Deo dispensante, successorum nostrorum temporibus, ullam penitus diuisionem aut iacturam patiantur. -781+ -Gratian.+ Cum ergo preter conscientiam episcopi, uel eius, cui huiuscemodi offitia conmissa sunt, quilibet prohibetur lationes ecclesiae distribuere, liquido apparet, quod cum episcopi consensu quibuslibet ecclesiis possint distribui. -@. 1.+ Huic interpretationi uidetur contraire auctoritas illa Tolletani Concilii. -[IV., c. 32.]+ <4 60> -C. LX.+ Nichil de iure suae diocesis episcopi presumant auferre. Constitutum est a presenti concilio, episcopos dioceses suas ita regere, ut nichil ex earum iure presumant auferre, sed iuxta priorum auctoritatem conciliorum tam de oblationibus quam de tributis ac frugibus tertiam consequantur. Quod si amplius quippiam ab eis presumptum extiterit, per concilium restauretur, appellantibus ipsis conditoribus, aut certe propinquis eorum, si iam illi a seculo discesserunt. <4 61> -C. LXI.+ Possessiones ecclesiae derelictas nulli sit licentia alienandi. Item Simacus Papa. -[ad Caesarium fratrem c. 1.]+ Possessiones, quas unusquisque ecclesiae proprio dedit aut reliquit arbitrio, alienare quibuslibet titulis atque distractionibus, uel sub quocumque argumento non patimur, nisi forte aut clericis bonorum meritis, aut monasteriis religionis intuitu, aut certe peregrinis, si necessitas largiri suaserit; sic tamen, ut hec ipsa non perpetuo, sed temporaliter perfruantur. -Gratian.+ Sed illud Tolletani concilii ita intelligendum est, ut episcopi preter quartam uel tertiam, que secundum locorum diuersitates eis debetur, nichil contingant. Unde in Concilio Leonis Papae -[IV. c. 26.]+ statutum est: <4 62> -C. LXII.+ A clericis et piis locis ultra statuta Patrum aliquid episcopus non exigat. Nulli episcoporum liceat a subiecto sacerdote, uel alio quolibet clerico, et piis locis dationes ultra statuta Patrum exigere, aut superposita in angariis inferre. Sed cum -782+ optimus sit perspector, ita perspiciat, ut uniuersae sibi oues conmissae a se maxime alantur, atque in necessitatibus adiuuentur, non illicitis exactionibus obprimantur, quia Dominus pascere et docere nos docuit et omnibus ministrare, non terrenis lucris et auaritiis delectari. <4 63> -C. LXIII.+ De redditibus ecclesiae quarta pars clericis distribuenda est. Item Gregorius Leoni Episcopo Cathinensi. -[lib. VII. epist. 8.]+ Ad hoc locorum gradus rationis ordo distinxit et iudicia esse constituit, ut nec prepositi in obprimendos se frustra ualeant occupare subiectos, nec subiectis iterum contra suos prepositos effrenata sit resultandi licentia. -@. 1.+ Volumus ergo, ut quicquid ecclesiae tuae ex redditu uel quolibet alio titulo fortassis accesserit, quartam exinde portionem sine diminutione aliqua debeas segregare, atque eam secundum Dei timorem presbiteris, diaconibus ac clero (ut tibi uisum fuerit) discrete diuidere. <4 64> -C. LXIV.+ Episcopi turpis lucri gratia nichil a monachis uel clericis suis exigere debent. Item ex VII. Sinodo. -[c. 4.]+ Predicator ecclesiae Paulus diuinus apostolus, ac si canonem ponens Ephesiorum presbiteris, imo uero et omni sacratae multitudini ac plenitudini, ita fiducialiter perhibuit: "Argentum et aurum, aut uestem nullius concupiui. Omnia ostendi uobis, quoniam sic laborantes oportet suscipere infirmos, beatius existimans dare quam accipere." Propter quod et nos docti ab eo diffinimus, nullatenus episcopum turpis lucri gratia excogitare ad excusandas excusationes in peccatis expetere aurum uel argentum, aut aliam speciem a presbiteris, uel clericis, uel monachis, qui sub ipso sunt. Ait enim Apostolus: "Non debent filii thesaurizare parentibus, sed parentes filiis." Et apostolus Petrus: "Pascite, qui in uobis est, gregem Dei, non coacte, sed spontanee secundum Deum, non turpis lucri gratia, neque ut dominantes -783+ in clero sed forma facti gregis. Et cum aparuerit princeps pastorum, percipietis inmarcescibilis gloriae coronam." -Gratian.+ Illud autem, quod in fine capituli Simaci ponitur: "Hec ipsa non perpetuo, sed temporaliter perfruantur," ad personales tantum possessiones, clericorum uidelicet et pauperum, non ad monasteriales referendum est. -VII. Pars.+ -@. 1.+ Quam uero sit graue apud Deum decimas, et oblationes, ac primicias sacerdotibus non soluere, auctoritate Ieronimi et Augustini apparet. Ait namque Ieronimus super Malachiam: <4 65> -C. LXV.+ Reus apud Deum habetur qui sacerdotibus decimas non soluerit. "Reuertimini ad me, et ego reuertar ad uos, dicit Dominus exercituum; et dixistis, in quo reuertemur? Si homo affiget Deum, quia uos configitis me, et dixistis, in quo configimus te? in decimis et in primiciis. Et in penuria uos maledicti estis, et me configitis tota gens." Nunc sequamur ordinem prophetae: "Quia michi non reddidistis decimas et primicias, idcirco in fame et penuria maledicti estis, et me uos subplantastis, siue defraudastis." Ecce annus expletus est, et nichil in meos thesauros, sed in uestra horrea conportastis et pro decimis et primiciis, que parua erant, ut a uobis darentur, ubertatem possessionum uestrarum et omnem frugum habundantiam perdidistis. Ut autem sciatis, me hoc irascente perfectum, quia fraudastis me parte mea, hortor uos atque conmoneo, ut inferatis decimas in horrea hoc est in thesauros templi, et habeant sacerdotes atque Leuitae, qui michi ministrant, cibos, et probate me, si non tantas pluuias effudero, ut catheractae celi apertae esse credantur, "et effundam uobis benedictionem usque ad habundantiam." Verbum effusionis nomen largitatis ostendit. Sed fieri potest, ut agros irrigantibus pluuiis sit quidem fertilitas, uerum aut locusta ueniet, aut brucus, aut erugo, aut eruca, et labores hominum uastabunt. Propterea subiungit et dicit: "Et increpabo pro uobis deuorantes," locustam uidelicet, et reliqua, que diximus, "et non corumpent fructum terrae uestrae." -@. 1.+ Si quando fames, et penuria, et rerum omnium egestas obprimit mundum, sciamus, hoc ex Dei ira descendere, qui se in pauperibus, si non accipiant elemosinam, fraudari loquitur, et suas possessiones possumus decimas et primicias interpretari. -@. 2.+ Si quis doctus et eruditus lege Domini potest alios erudire, non debet suae adsignare prudentiae ingenioque quod possidet, sed gratias agat Domino primum, qui cuncta largitur, deinde sacerdotibus eius ac ministris, a quibus doctus est. Si enim non egerit gratias, sed sibi scientiam uendicauerit, in penuria maledicetur. -784+ Quod si intelligens largitorem Deum, et agens his gratias, per quos a Deo eruditus est, humiliauerit se, et in horreum Dei intulerit cibos, hoc est scripturae alimenta in ecclesia populis ministrauerit, statim aperientur super eum catheractae celi, et effundetur pluuia spiritualis, et mandabit nubibus suis, ut pluant super eum imbrem, et habundantia rerum omnium perfruetur. <4 66> -C. LXVI.+ Decimae sacerdotibus sunt reddendae. Item Augustinus. -[serm. CCXIX. de tempore]+ Decimae tributa sunt egentium animarum. Quod si decimam dederis, non solum habundantiam fructuum recipies, sed etiam sanitatem corporis consequeris. Non igitur Dominus Deus premium postulat, sed honorem. Deus enim noster, qui dignatus est totum dare, decimam a nobis dignatus est accipere, non sibi, sed nobis sine dubio profuturam. Sed si tardius dare peccatum est, quanto magis peius est peccatum non dedisse? De milicia, de negocio et de artificio redde decimas. Cum enim decimas dando et terrena et celestia possis premia promereri pro auaritia duplicem benedictionem fraudas? Hec est enim Domini iustissima consuetudo, ut si tu illi decimam non dederis, tu ad decimam reuoceris. Dabis inpio militi quod non uis dare sacerdoti. Benefacere Deus semper paratus est, sed hominum malicia prohibetur. Decimae etenim ex debito requiruntur, et qui eas dare noluerint res alienas inuadunt. Et quanti pauperes in locis suis ubi ipse habitat, illo decimas non dante fame mortui fuerint, tantorum homicidiorum reus ante tribunal eterni iudicis apparebit, quia rem a Domino pauperibus delegatam suis usibus reseruauit. Qui ergo sibi aut premium conparare, aut peccatorum desiderat indulgentiam promereri, reddat decimam; etiam de nouem partibus studeat elemosinam dare pauperibus. <4 67> -C. LXVII.+ Se ipsum condempnat qui euangelizantibus necessaria subtrahit. Item Ieronimus. -[in comm. ad c. 3. epistolae ad Titum in fine.]+ Apostolicis uiris et euangelizatoribus Christi in necessariis usibus nolle tribuere, se ipsum condempnare est. Quod autem decimae episcoporum consensu monachis licite tribuantur B. Ieronimus Damaso Papae scribit, dicens. <4 68> -C. LXVIII.+ Liberum est clericis monachis decimas concedere. Quoniam quicquid habent clerici pauperum est, et domus illorum omnibus debent esse communes, susceptioni peregrinorum et hospitum inuigilare debent, maxime curandum est illis, ut de decimis et oblationibus cenobiis et senodochiis qualem uoluerint et potuerint sustentacionem -785+ inpendant. Liberum est enim monachis et spiritualibus uiris Deum timentibus et colentibus decimas et oblaciones cunctaque remedia concedere, et de iure suo in dominium illorum et usum transferre, nec tam in pauperibus paupertatem quam religionem attendere. -@. 1.+ Quod autem beatitudo tua quesiuit, utrum usus decimarum et oblationum secularibus prouenire possit, nouit uestra sanctitas omnino non licere, protestantibus hoc omnibus diuinis auctoritatibus paternorum canonum. Quamobrem, si aliquando fuerint ab his male detenta, que diuini iuris esse noscuntur, et in usum monachorum transierint et seruorum Dei, episcopo tamen loci illius prebente consensum, constabunt eis omnia perpetua firmitate et stabilitate subnixa. -@. 2.+ Clericos autem illos conuenit ecclesiae stipendiis sustentari, quibus parentum et propinquorum nulli suffragantur. Qui autem bonis parentum et opibus sustentari possunt, si quod pauperum est accipiunt, sacrilegium profecto incurrunt et conmittunt, et per abusionem talium iudicium sibi manducant et bibunt. -Gratian.+ De prediis autem, que a colonis eorum coluntur, sic diffinitum est in Magontiensi concilio: "Questi sunt preterea etc." <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De capellis uero, que ab eis possidentur, quod per eorum institutionem a sacerdotibus sint gubernandae, Iohannes Papa probat, scribens Ysaac Siracusano Episcopo. <4 1> -C. I.+ Presbiteri in monasteriorum ecclesiis instituantur per abbates. Visis litteris karitatis uestrae, quibus satis perpenditur, quanto studio huic sanctae sedi reuerentiam exhibetis, non modice gauisi sumus. Nunc itaque super ea, que consuluistis, ut karissimo fratri benigne discretum consilium damus. Delegauit enim nobis pia mansuetudo uestra, utrum ecclesiae pro quiete monachorum a sanctis conciliis catholicisque episcopis eis traditae per sacerdotes ab eis ordinatos et inuestitos debeant institui. Addidit quoque fraternitas tua, litem et seditionem inter clericos monachosque ex hac causa non modicam esse ortam; quod instigatione uersuti hostis nemo fieri ambigat. Habet enim mille nocendi modos, nec ignoramus astutiam eius. Conatur namque a principio ruinae suae unitatem ecclesiae rescindere, karitatem uulnerare, sanctorum operum dulcedinem inuidiae felle inficere, et omnibus modis humanum genus euertere et perturbare. Dolet enim satis et erubescit karitatem, quam in celo nequiuit habere, homines constantes ex lutea materia in terra tenere. Unde oportet (quantum fragilitati nostrae conceditur) ut omnes aditus nocendi eius uersuciae muniamus, ne mors ingrediatur per portas nostras. -@. 1.+ Consilio itaque multorum fratrum diligenter exquisito decernimus, ut amodo ecclesiae monachis traditae per suos sacerdotes -786+ instituantur. Diuinae enim leges habent et seculares, ut cuius est possessio eius fiat institutio, et si in dando quod maius est facilis fuit karitas, sit facilior in concedendo quod minus est sancta largitas. Maius enim fuit possessionem dare quam sit inuestituram concedere. Quomodo possessoris iura cognoscentur, et suarum rerum sibi tributa reddentur, ubi quod suum est per alterum datur, et, cum uoluerit, aufertur? Humani moris est illum uereri, cuius iudicio et uoluntate nunc erigitur, nunc deprimitur. Unde fit, ut in partem episcopi ad seruiendum sacerdos procliuior fiat, et sic episcopus quod sancte et religiose dederat quadam simulata auctoritate ad se trahat. Sic itaque priuatur mercede, quam consecutus fuerat, tum quia ficta karitate aufert quod dederat, tum quia prauorum sacerdotum discordias, et scissuras amantium, uerbis nimis factus credulus, quod prius fucate moliebatur lucrari post detecta fraude conatur quadam usurpatione ex toto auferre. Quorum auertentes calliditates et hostis uersuti suasiones, deinceps omnino licentiam damus suarum ecclesiarum inuestitores fieri, ita tamen, ut iudicio sinodi, si contra sacerdotium agere presumpserint, multentur, et felici mucrone episcopi sacerdotum piacula resecentur. -II. Pars.+ -Gratian.+ Hac auctoritate monachis conceditur inuestitura suarum ecclesiarum. Sed uidetur contraire Urbanus papa II., dicens:

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Admonemus atque precipimus, ut decimas omnino dari Deo non negligatur, quas ipse Deus dari constituit, quia timendum est, ut quisquis Deo debitum suum subtrahit, ne forte Deus per peccatum suum auferat ei necessaria sua. -]+

-[PALEA.+ <4 3> -C. III.+ De eodem. Item Nicolaus Papa II. epistola unica, c. 5. Precipimus, ut decimae et primiciae, seu oblationes uiuorum et mortuorum ecclesiis Dei fideliter reddantur a laicis, et ut in dispositione episcoporum sint. Quas qui retinuerint, a sanctae ecclesiae communione separentur. -]+

-[PALEA.+ <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item Leo Papa. Nullus decimas ad alium pertinentes accipiat. -]+

-[PALEA.+ <4 5> -C. V.+ Item Ambrosius sermone I. de Quadragesima. Nam qui Deo non uult reddere decimas, quas retinuit, et homini non studet reddere quod iniuste ab eo abstulit, non timet adhuc Deum, et ignorat quid sit uera penitencia ueraque confessio. Iste talis homo non potest ueram facere elemosinam. -]+

-787+ <4 6> -C. VI.+ Abbates in parrochialibus ecclesiis absque episcopi consilio presbiteros non ordinent. Sane quia monachorum quidam episcopis ius suum auferre contendunt, statuimus, ne in parrochialibus ecclesiis, quas tenent, absque episcoporum consilio presbiteros collocent, sed episcopi parrochiae curam cum abbatum consensu sacerdoti conmittant, ut eiusmodi sacerdotes de populi quidem cura episcopis rationem reddant, abbati uero pro rebus temporalibus ad monasterium pertinentibus debitam subiectionem exhibeant, et sic sua cuique iura seruentur. Idem: -@. 1.+ In parrochialibus ecclesiis presbiteri per episcopos constituantur qui eis respondeant de animarum cura, et his, que ad episcopum pertinent. <4 7> -C. VII.+ Quorumcumque monachorum ecclesiae episcoporum subdantur regimini. Item ex Concilio apud Flauentiam habito. Statuendum est, quatinus ecclesiae quorumcumque monachorum in singulis parrochiis sitae episcoporum, ut decet, diuinitus subdantur regimini, eisque debita obsequia exhibeant. -Gratian.+ Ecce Urbanus Papa prohibet inuestituras parrochialium ecclesiarum per monachos fieri, quas Iohannes Papa eis concessit. Sed illud Iohannis Papae intelligendum est de illis capellis, que cum omni iure suo ab episcopis monachis conceduntur. Istud autem Urbani intelligendum est de illis, quas abbates in propriis prediis edificant in uillis uel in castellis suis. <3 5> -[QUESTIO V.]+ -GRATIANUS.+ Tales, etsi ius territorii habeant, tamen potestatem gubernandi populum, et spiritualia ministrandi non habent. Quod etiam de episcopo intelligendum est. Unde Nicolaus Papa ait: <4 8> -C. VIII.+ -[I.]+ Episcopus, qui in alterius diocesi ecclesiam edificat, eius consecrationem sibi uendicare non audeat. Si quis episcoporum in alienae ciuitatis territorio pro quacumque suorum opportunitate ecclesiam edificare disponit, non presumat dedicationem, que illius est, in cuius territorio ecclesia assurgit. Edificatori uero episcopo hec gratia reseruetur, ut quos desiderat clericos in re sua ordinari, ipsos ordinet is, cuius territorium est, uel si ordinati iam sunt, ipsos habere adquiescat, et omnis ecclesiae ipsius -788+ gubernatio ad eum, in cuius ciuitatis territorio ecclesia surrexerit, pertinebit. <4 9> -C. IX.+ -[II.]+ Basilicae nouiter conditae ad episcopum pertinent, cuius conuentus constiterit esse. Item ex Concilio Tolletano IV. -[c. 34.]+ Possessio territorii conuentum non adimit ideoque nouae basilicae, que conditae fuerint, ad eum proculdubio pertinebunt episcopum, cuius conuentus esse constiterit. <4 10> -C. X.+ -[III.]+ Edificatori episcopo in diocesi alterius ecclesiam consecrare non licet. Item Gregorius. -[lib XI. epist. 19. ad Iohannem Subdiaconum]+ Lator presentium Iohannes, frater et coepiscopus noster, indicauit nobis, quod quidam Exsuperantius episcopus ausu temerario in diocesi ipsius oratorium construxerit, eumque sine precepti auctoritate contra morem presumpserit dedicare, missasque illic celebrare non metuit. Quam rem cum summa te celeritate ac districtione conuenit emendare, nec ulterius tale aliquid attemptare permittere. -Gratian.+ Quod de iure ordinandi, non possidendi intelligendum est. His auctoritatibus facile potest perpendi, quod siue abbates siue episcopi in suis castellis uel uillis ecclesias edificauerint, non ideo episcopo, in cuius diocesi fuerint, conuentus adimitur, et ideo sacerdotes, iuxta illud Urbani et Nicolai, in eis non nisi per episcopos, cum consensu tamen et electione edificantium, ordinari possunt. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem prescriptione temporis omnia iura tollantur, probatur auctoritate Calcedonensis Concilii et Gelasii Papae, et Tolletani Concilii. Prima hec est: <4 1> -C. I.+ Rusticanae parrochiae apud episcopos, qui eas possident triginta annis sine uiolentia permaneant inmobiles. Per singulas ecclesias rusticanas parrochias, permanere inmobiles apud eos, qui eas tenent, episcopos decreuimus, et maxime si eas sine uiolentia per triginta annos gubernauerunt. Si uero intra triginta annos facta fuerit de eis dubitatio, liceat eis, qui se dixerint lesos propterea, mouere apud sinodum prouinciae certamen. -789+ <4 2> -C. II.+ Dioceses triginta annis ab episcopis possessae inmobiles permaneant. Item Gelasius. -[epist. II. ad Siculos, c. 1.]+ Presulum nostrorum auctoritas emanauit, ut facultates ecclesiae episcopi ad regendum habeant potestatem, ita tamen, ut uiduarum et pupillorum atque pauperum, necnon et clericorum stipendia distribuere debeant. Hoc eis statuimus dari, quod hactenus decretum est; reliquum sibi episcopi uendicent, ut, sicut antea diximus, peregrinorum atque captiuorum largitores esse possint. -@. 1.+ Illud etiam annecti placuit, ut si, quod absit, facultates ecclesiae, nec non dioceses ab aliquibus possidentur episcopis, iure sibi uendicent quod tricennalis lex conclusit, quia et filiorum nostrorum principum ita emanauit auctoritas. <4 3> -C. III.+ Territorii possessio conuentum non adimit. Item ex Tolletano Concilio IV. -[c. 34.]+ Sicut diocesim alienam tricennalis possessio tollit, ita territorii conuentum non adimit. <4 4> -C. IV.+ Tricennalis possessio intra unam prouinciam seruari debet. Item ex eodem. -[c. 33.]+ Quicumque episcopus alterius episcopi diocesim per triginta annos sine aliqua interpellatione possederit, quamuis secundum ius legis eius non uideatur esse diocesis, admittenda tamen non est contra eum actio reposcendi. Sed hoc intra unam prouinciam, extra uero nullo modo, ne, dum diocesis defenditur, prouinciarum termini confundantur. -+ -II. Pars.+ -Gratian.+ Ecce his auctoritatibus probatur, quod possessionis et gubernationis iura prescriptione tolluntur. Sed idem Gelasius contra testatur, scribens Maximo et Eusebio Episcopis: <4 5> -C. V.+ Status parrochiarum nec presumptione, nec temporis prescriptione mutari potest. Licet regulis contineatur antiquis, parrochias unicuique ecclesiae pristina dispositione deputatas nulla posse -790+ ratione conuelli, ne per consuetudinem pessimam, exempli mali temeritate crescente, uniuersalis confusio nasceretur: tamen etiam decretis nostris ante non multum temporis destinatis omnia iussimus, que taliter fuerant inuasa, restitui. Sed quia temeritas peruadentium legem sibi posse putat generari, si sceleri suo pertinaciam retentionis adiungat, ea, que inter fratrem et coepiscopum nostrum Constantium, Camiscanae ecclesiae sacerdotem, et directos ab Anconitano pontifice decreuimus, per uos inpleri cupimus, tunc formam in ceteris cognitionibus, que sit sequenda, perscripsimus. Nulla igitur presumptione statum parrochiarum, qui perpetuae etatis firmitate durauit, patimur inmutari, quia nec negligentia pontificum, nec temporalis obiectio (que per incuriam forte generatur), neque ignauia faciente consensus adhibitus, nec subripiente supplicatione preceptio diuellere potest semel diocesim constitutam, ex qua semper ad regenerationem atque consignationem plebs deuota conuenit. Territorium etiam non facere diocesim, olim noscitur ordinatum. -Gratian.+ Hoc multipliciter distinguitur. Sunt quedam dioceses, quae certis limitibus distinctae sunt; hae nullo modo prescribi possunt. Aliae uero, que non sunt certis limitibus distinctae, et de quibus certa diffinitio non olim processit, prescriptione tolluntur. -+ Unde Innocentius Papa ait: <1 C> <4 6> -C. VI.+ Limitis possessio prescribi non potest. Inter memoratos fratres nostros, Fulgentium Astigitanum et Honorium Cordubensem episcopos, discussio agitata est propter parrochiam basilicae cuiusdam, quam horum alter Cellacensem, alter Reginensem asseruit. Et quia inter utrasque partes hactenus limitis actio uentilatae est, cuius quamuis uetusta retentio nullum iuris preiudicium afferret, ideoque, ne in dubium ultra inter eos nostra deuocaretur sentencia, prolatis canonibus sinodalia decreta perlecta sunt. Quorum auctoritas premonet, ita oportere inhiberi cupiditatem, ut ne quis terminos alienos usurpet; ob hoc placuit inter alternas partes inspectores uiros mittendos, ita ut diocesis possidentis (si tamen basilicam ueris signis limes prouisus monstrauerit) -791+ ecclesiae, cuius est ius retentionis, sit eternum dominium. Quod si limes legitimus eandem basilicam non concludit, et tam longi temporis probatur obiecta prescriptio, appellatio presentis episcopi non ualebit, quia illi tricennalis obiectio silentium inponit. Hoc etiam et secularium principum edicta precipiunt, et presulum Romanorum decreuit auctoritas. Si uero infra metas tricennalis temporis extra alienos terminos basilicae iniusta retentio reperitur, repetentis episcopi iuri sine mora restituetur. -+ <4 7> -C. VII.+ Spatia, que diffinita fuerint, tempore prescribi non possunt. Item Gelasius Iusto Episcopo. Dilectio tua studeat, quesita omnium fideliter rerum ueritate, ut si de spaciis, de quibus memoratur orta contentio, diffinito dudum certa processerit, intemerata seruetur; alioquin, si nichil umquam constiterit terminatum, tunc de prescriptione temporum, si qua pars confidit, prebeat sacramentum, ut tamen que hactenus possedisse probabitur, iusiurandum sinatur offerre. -III. Pars.+ -Gratian.+ Potest et aliter distingui. Que quisque sua auctoritate usurpat, quia nullo titulo possidere incipit, prescribere non potest, et in hoc casu intelligenda est illa auctoritas Gelasii: "Temporalis obiectio, que per incuriam forte generatur, non potest diuellere diocesim semel constitutam." Intelligendum est, si nullo titulo, sed sola usurpatione eam possidere cepit. Si uero iudicis auctoritate, et priuilegiorum longa consuetudine possidere cepit, tunc temporalis obiectio actori silentium inponit. Unde Gelasius Papa ait: <4 8> -C. VIII.+ Priuilegia per XXX. annos possessa inmobilia seruari debent. Placuit huic sanctae et magnae sinodo, ut res uel priuilegia, que Dei ecclesiis ex longa consuetudine pertinent, et siue a diuae recordationis inperatoribus, siue ab aliis Dei cultoribus in scriptis donata, et ab eis XXX. per annos possessa sunt, nequaquam a potestate presulum eorum quecumque persona secularis per potestatem subtrahat, aut per argumenta quelibet auferat; sed sint omnia in potestate ac iussu presulis ecclesiae, quecumque intra XXX. annorum spacia ab ecclesiis possessa fuisse noscuntur. Quisquis ergo secularium contra presentem diffinitionem egerit, tamquam sacrilegus iudicetur, et donec se correxerit, -792+ et ecclesiae propria priuilegia seu res restituerit. anathema sit. Idem Episcopis Dardaniae. <4 9> -C. IX.+ Repeti non possunt que XXX. annis quiete possidentur. Inter cetera inquit: Post quingentos annos constituta Christi quosdam audio uelle subuertere, cum XXX. annorum lex hominum non possit abrumpi. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Item si de rebus ecclesiae controuersia mota est, et diffinitio subsecuta, etsi iniusta sit, tamen quia non sua, sed diffinientis auctoritate possidere cepit, tricennalis prescriptio petitori silentium inponit, ita tamen, ut subputacio prescriptionis non a tempore diffinicionis, sed a decessu diffinientis exordium sumat. Unde in Tolletano Concilio -[IX. c. 8.]+ statutum est: <4 10> -C. X.+ Vita irrite disponentis non poterit pertinere ad tricennium temporis. Si sacerdotes uel ministri, dum gubernacula ecclesiarum amministrare uidentur, contra Patrum sanctissimas sanctiones de rebus ecclesiae diffinisse aliqua dinoscuntur, non ex die, quo talia scribendo decreuerunt, sed ex quo talia moriendo diffinita reliquerunt, subputacionis ordo substabit. Nusquam etenim poterit ad tricennium temporis pertinere uita irrite iudicantis, quia status contractuum non sumpsit inicia ab origine equitatis. -V. Pars.+ -Gratian.+ Item ea, que in beneficiis possidentur, siue que metu hostilitatis interueniente diutius possessa fuerint, prescribi non possunt. Unde in Agatensi Concilio -[c. 59.]+ diffinitum est: <4 11> -C. XI.+ Que in beneficiis possidentur prescribi non possunt. Clerici quilibet quantacumque diuturnitate temporis de ecclesiae remuneratione aliqua possederint, in ius proprium prescriptione temporis non uocentur, dummodo pateat ecclesiae rem fuisse, ne uideantur etiam episcopi administrationis prolixae aut precatorias, cum ordinati sunt, facere non debuisse, aut diu retentas facultates in ius proprietatis suae posse transscribere. <4 12> -C. XII.+ Que humanitatis intuitu aliquibus prestantur prescribi non possunt. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I., c. 25.]+ Si episcopus humanitatis intuitu mancipiola, uineolas -793+ uel terrulas clericis aut monachis, uel quibuslibet prestiterit excolendas uel tempore tenendas, etiamsi longa transisse annorum spatia conprobentur, nullum ecclesia preiudicium patiatur, nec secularis legis prescriptio, que ecclesiam aliquam inpediat obponatur. <4 13> -C. XIII.+ Temporis prescriptio non obicitur ubi hostilitatis metus interuenerit. Item ex Concilio Spalensi, -[II.]+ cui interfuit Ysidorus. -[cap. 1.]+ -VI. Pars.+ Prima actione Theodulfi Malachitanae ecclesiae antistitis ad nos oblata precatio est, asserentis antiquam eiusdem urbis parrochiam militaris quondam hostilitatis discrimine fuisse decisam, et ex parte aliqua ab ecclesiis Astigitanae, Eliberitanae atque Egabrensis urbium esse retentam. Pro qua re placuit, ut omnis parrochia quam antiqua ditione ante militarem hostilitatem retinuisse ecclesiam suam quisque conprobaret, eius priuilegio restitueretur. Sicut enim per legem mundialem his, quos barbarica seueritas captiua necessitate transuexit, postliminium reuertentibus redditur antiqua possessio, non aliter et ecclesia receptura est parrochiam, quam ante tenuit cum rebus suis, siue ab aliis ecclesiis possideatur, siue in cuiuslibet possessionem transfusa sit. Non enim erit obicienda prescriptio temporis, ubi necessitas intererit hostilitatis. <4 14> -C. XIV.+ Temporis non currit prescriptio, ubi furor hostilitatis incumbit. Item Iohannes Papa -[VIII.]+ Paulo Episcopo, fungenti legatione in Germaniam et Pannoniam. Porro si de annorum numero forte causatur, sciat, quia inter Christianos et eos, qui unius fidei sunt, numerus certus affixus est. Ceterum, ubi paganorum et incredulorum furor in causa est, quantalibet pretereant tempora, iuri non preiudicat ecclesiarum, que corporalia nescientes arma solum Dominum et propugnatorem suum, quando ei placuerit misereri, pacienter expectant. Verum si annorum prolixitas in talibus inpediat, Deus ipse reprehendendus est, qui post quadringentos et triginta annos filios Israel de durissima seruitute Pharaonis et fornace ferrea liberauit; sed et ipse per se redemptor, hominum genus post annorum milia de inferni claustris eripuit. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Tolluntur etiam prescriptione illae dioceses, quas propriis episcopis negligentibus alii ab heresi ad fidei integritatem reuocauerunt. Unde in IX. Affricano Concilio -[c. 88.]+ legitur: -794+ <4 15> -C. XV.+ Si qui episcopi dioceses suas Deo lucrari negligunt post triennium constabunt eis episcopis, quorum studio fidei sunt reconciliatae. Placuit, ut quicumque negligunt loca ad suam cathedram pertinentia in catholica unitate lucrari, conueniantur a diligentibus uicinis episcopis, ut id agere non morentur. Quod si intra sex menses a die conuentionis non effecerint qui potuerit eas lucrari, ad ipsum pertineant, ita sane, ut si ille, ad quem pertinuisse uidebantur, probare potuerit, magis illius electam negligentiam ab hereticis, ut inpune ibi sint, et suam diligentiam fuisse preuentam, ut eo modo eius cura sollicitior uitaretur cum hoc iudices episcopi cognouerint, suae cathedrae loca restituant. -+ -Gratian.+ Potest etiam aliter intelligi prescriptio illa longi temporis qua Gelasius negat statum parrochiarum posse mutari. Longum enim tempus, sicut ex legibus habetur, decennium uel uicennium intelligitur. Huius ergo longi temporis prescriptio auctoritate Gelasii et secularium legum ecclesiis obici non potest. -VIII. Pars.+ -@. 1.+ Prescriptionum aliae sunt odio introductae petentis et fauore possidentis: aliae tantum odio petentis. Qui enim bona fide et iusto titulo rem presentis per decennium, absentis uero per uicennium tenuerit, perpetua exceptione tutus erit, non solum aduersus alios, sed etiam aduersus creditores, quibus res ipsa obligata fuerat, etiam aduersus uerum dominum. Si uero aliquo casu a possessione ceciderit, etiam aduersus uerum dominum utiliter rem uendicare poterit. Si autem nullo titulo, bona tamen fide, per tricennium rem alicuius possederit, simili gaudebit presidio. Bona uero fides non ad tractum medii temporis, sed ad inicium possessionis refertur. Sufficit enim in inicio cuique bona fide possidere cepisse, etiamsi medio tempore conscientiam rei alienae habuerit. -@. 2.+ Hae prescriptiones sunt introductae fauore possidentis et odio petentis, quia lex fauet his, qui bona fide et iusto titulo, uel bona tantum fide possident, odit autem et punit circa rem suam negligentes et desides. -@. 3.+ Quod si mala fide rem alienam quis possidere ceperit, post XXX. annos aduersus omnem petentem exceptione tutus erit. Si uero aliquo casu a possessione ceciderit, actionem non habebit, quia prescriptio hec non fauore malae fidei possessoris, sed odio tantum rem suam persequi negligentis introducta est. Si autem res ad creditorem suum uel ad dominum peruenerit, detentionis commodum habebit; si uero ad alium, creditor uel dominus aduersus eum experiri poterit, nec sibi proderit exceptio medii possessoris, quia non ab eo habuerit causam possidendi. Quod si uiolenter possessio ad eos peruenerit, malae fidei possessor indistinctae possessionis commodum recipiet. -@. 4.+ Hec de prescriptionibus decennii, uel uicennii, uel tricennii intelligenda sunt, si sine interruptione possessa probentur. Quod si per naturalem detentionem possessio interrupta fuerit, a die recuperatae possessionis noui triginta anni in omnibus prescriptionis numerabuntur. -795+ Si per litis contestationem, ab ultimo die litigii quadraginta anni conputabuntur. Quod si ab eo, qui in causa prescribendi erat, possessionem aliquis nanciscatur, tempus precedens cum tempore suae possessionis continuare poterit. -@. 5.+ Is autem, cuius res prescribitur, si litem contestari non poterit, uel propter aduersarii absentiam, uel infantiam, uel furoris laborem cum neminem tutorem uel curatorem habeat, uel quia in magna potestate constitutus est, intra constituta tempora presidem adeat libellum ei porrigat, et hoc in querimoniam deducat, et sic temporis interruptionem faciat. Si autem presidem adire non poterit, saltem ad episcopum locorum uel defensorem ciuitatis eat, et suam manifestare uoluntatem in scriptis deproperet. Quod si preses, uel episcopus, uel defensor abfuerit, liceat ei publice proponere, ubi domicilium habet possessor, seu cum tabulariorum subscriptione, uel, si ciuitas tabularios non habeat, cum trium testium subscriptione; et hoc sufficiat ad omnem temporalem interruptionem siue triennii, siue longi temporis, siue triginta, uel quadraginta annorum sit. -@. 6.+ Hec de prescriptionibus inter priuatos. Ceterum aduersus loca religiosa non nisi quadraginta annorum prescriptio currit. Unde in Autenticis: "Quas actiones tricennalis prescriptio secludit, si loco religioso conpetant, quadraginta annis clauduntur." Et in Nouellis: "Neque decennii, neque uicennii, etc." In canonibus uero ecclesia aduersus ecclesiam triginta annis, monasterium aduersus ecclesiam non nisi quadraginta annis prescribere permittitur. Quod si priuatus primicias et decimas siue titulo siue sine titulo possederit, nulla temporis prescriptione tutus esse poterit. Que enim ab inicio de iure effectum sortiri non possunt tractu temporis non conualescunt. -@. 7.+ Unde si liber homo longo tempore pro seruo detineatur, etiamsi quadraginta annorum curricula excesserint, sola temporis longinquitate libertatis iura minime mutilabuntur. -@. 8.+ Ad hec ecclesia reipublicae: primitiae, decimationes ciuilium functionum instar obtinent. -@. 9.+ Porro publicae functiones prescribi non possunt. Unde VII. libro Codicis, titulo de triginta uel quadraginta annorum prescriptione, Inp. Anastasius: <4 16> -[C. XVI.]+ "Iubemus eos, qui rem aliquam per continuum quadraginta annorum curriculum sine quadam legitima interpellatione possederunt, de possessione quidem rei seu dominio nequaquam remoueri; functiones autem, seu ciuilem canonem, uel aliam quandam publicam collationem inpositam eis dependere conpelli, nec huic parti cuiusque temporis prescriptionem obpositam admitti." -[Gratian.]+ Licet predia, sine sint priuati siue ecclesiae, possunt prescribi. Prouentus primiciarum decimationum prescriptione tolli non potest, etiamsi a Romano Pontifice quilibet laicus super his rescriptum inpetrauerit. -@. 1.+ Rescripta enim, que contra ius scriptum inpetrata fuerint, nisi talia sint, que aliquibus prosint, et nulli obsint, nullius momenti esse censentur. -@. 2.+ Item: Decimae Deo mandante sacerdotibus et Leuitis separatae sunt, ut de sorte Domini uiuerent qui in eius -796+ sorte connumerantur. Non ergo cuiusquam priuilegio laicis concedi possunt, ne diuinis mandatis auctoritas humana preiudicium inferat. -@. 3.+ Unde Inp. Valentinianus et Theodosius: "Uniuersas terras, que a colonis, siue emphiteoticariis dominicis iuris, reipublicae uel templorum in qualibet prouincia uenditae uel ullo alio pacto alienatae sunt, ab his, qui perperam atque contra leges eas detinent, nulla longi temporis prescriptione officiente, iubemus restitui, ita, ut nec precium quidem iniquis conparatoribus reposcere liceat." -IX. Pars.+ -@. 4.+ De prescriptionibus uero longi temporis in Autenticis inuenitur collatione VIII., constitutione sexta: "Quas actiones alias tricennalis, decennalis, uicennalis prescriptio secludit, si loco religioso conpetunt, quadraginta annis clauduntur usucapione quadriennii prescriptione suum locum habentibus." -X. Pars.+ -[Gratian.]+ Sed sola prescriptione XXX. annorum et deinceps, a qua tamen prescriptione priuilegia Romanae ecclesiae sunt exclusa, que non nisi centum annorum spatio prescribi possunt. Unde Iohannes VIII. scribit Regi Lodouico: <4 17> -C. XVII.+ Priuilegia Romanae ecclesiae non nisi centum annorum prescriptione tolluntur. Nemo de annorum numero resultandi sumat fomentum, quia sancta Romana (cui Deo auctore seruimus) ecclesia priuilegia, que in firma Petri stabilitatis petra suscepit, nullis temporibus angustantur, nullis regnorum partitionibus preiudicantur. Sed uenerandae Romanae leges, diuinitus per ora principum promulgatae, reum eius prescriptionem non nisi per centum annos admittunt. <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Ostensum est, quando ecclesia aduersus ecclesiam prescribere possit. Nunc uidendum est, si monasterium aduersus ecclesiam prescribere ualeat? Quod Urbanus II. prohibuit, dicens: <4 1> -C. I.+ Tricennio temporis aliquid monachi prescribere non ualent. Possessiones ecclesiarum et episcoporum tricennales abbates uel monachos habere omnimodis prohibemus. -Gratian.+ Sed si tollitur eis tricennalis possessio, a B. Gregorio conceditur eis quadragenalis prescriptio. Ait enim Petro Subdiacono: -[l. I. c. 9.]+ <4 2> -C. II.+ Quadraginta annorum prescriptio religiosis domibus conceditur. Volumus accedente te ad Panormitanam ciuitatem questionem ipsam tali ratione discutere (dominio rei apud possessorem, sicut hactenus possessum est, uidelicet permanente), ut, si monasterium prefatum S. Theodori fines, -797+ de quibus causatio mota est, inconcussos quadraginta annis possedisse repereris, nullam deinceps (etiam si quid sanctae Romanae ecclesiae conpetere potuit) patiaris sustinere calumpniam, sed quietem eorum inconcussam omnibus modis procurate. Sin uero actores ecclesiae non eos possedisse quadraginta annis inconcusso iure monstrauerint, sed aliquam intra tempora hec motam fuisse aliquando questionem eorundem finium, electis arbitris tranquille et legaliter sopiatur. <4 3> -C. III.+ De eodem. Item ex Nouellis Iustiniani. -[Nouella CXXXI.]+ Neque decennii, neque uicennii, uel XXX. annorum prescriptio, sed sola XL. annorum curricula religiosis domibus obponantur, non solum in ceteris rebus, sed etiam in legatis et hereditatibus. -Gratian.+ Sicut ergo religiosis domibus ex lege non nisi quadragenaria est obicienda prescriptio, ita et auctoritate Gregorii aduersus alias ecclesias prescribere possunt eodem spacio temporis. -+ <3 5> -QUESTIO V.+ -[VI.]+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem ea, que ecclesiae debentur, rectores eiusdem sua auctoritate iudiciis pretermissis repetere non ualeant, B. Gregorius testatur, -[lib. IV. c. 38.]+ dicens: <4 1> -C. I.+ Iudicio, non manibus, res ecclesiae defendantur. Consuetudo noua in hac ecclesia et ualde reprehensibilis erupit, ut, cum rectores eius patrimonii urbana uel rusticana predia iuri illius conpetere posse suspicantur, fiscali more titulos inprimant, atque, quod conpetere pauperibus existimant, non iudicio, sed manibus defendant, et, cum predicatores suos ueritas: "nichil per contentionem" agere precipiat, etiam ipsum litigiosae contentionis malum transcenditur, et res quelibet, cum estimatur ecclesiae posse conpetere, per uim tenetur. Proinde presenti decreto constituto, ut, si quis ecclesiasticorum umquam titulos ponere siue in rustico siue in urbano predio sua sponte presumpserit, anathema sit. Et responderunt omnes: "Anathema sit." -@. 1.+ Is autem, qui ecclesiae preest, si hoc uel ipse fieri preceperit, uel sine sua preceptione factum digna punire animaduersione neglexerit, anathema sit. Et responderunt omnes: "Anathema sit." -798+ <3 6> -QUESTIO VI.+ -GRATIANUS.+ -II. Pars.+ -Gratian.+ Quod autem quisquis sua auctoritate que sibi deberi putat usurpat, nec per iudicem res poscit cadit a causa ex auctoritate Mileuitani Concilii habetur in quo ita statutum legitur: -[c. 21.]+ <4 1> -C. I.+ -[II.]+ Causae suae detrimentum patiatur episcopus, qui ecclesias suas ab alio retentas propria auctoritate querit adire. Placuit, ut quicumque episcopi ecclesias uel plebes, quas ad suam cathedram existimant pertinere, non ita repetierint, ut causas suas episcopis iudicantibus agant, sed alio retinente irruerint, siue nolentibus siue uolentibus plebibus, causae suae detrimentum patiantur. Et quicumque hoc iam fecerint, si nondum inter episcopos finita est contentio, sed adhuc inde contendunt, ille inde discedat, quem constiterit pretermissis iudicibus ecclesiasticis irruisse. -@. 1.+ Nec sibi quisque blandiatur, si a primate, ut retineat, litteras inpetrauerit, sed, siue habeat litteras siue non habeat, conueniat eum qui tenet, et eius litteras accipiat, ut eum appareat pacifice tenuisse ecclesiam ad se pertinentem. Si autem ille aliquam questionem retulerit, per episcopos iudices causa finiatur siue quos eis primas dederit, siue quos ipsi uicinos cum consultu primatis delegerint. -III. Pars.+ -Gratian.+ Contra Gregorius Iohanni Defensori, eunti in Yspaniam, scribit -[lib. XI. epist. 50.,]+ dicens: <4 2> -C. II.+ -[III.]+ Delictum personae in dampnum ecclesiae conuerti non potest. Si episcopum (quod absit) talem culpam conmisisse constiterit, ut constet eum non irrationabiliter esse depositum, eadem eius depositio confirmetur, et omnes res suae ecclesiae que ablatae fuerant, restituantur, quia delictum personae in dampnum ecclesiae non est conuertendum. Si autem dicitur, quia Comitiolus defunctus est, ab herede eius que ab illo iniuste ablata sunt sine excusatione reddantur. -+ <4 3> -C. III.+ -[IV.]+ In personam deliquentis, non in facultates eius ultio procedat. Idem Petro Subdiacono. -[lib. I. epist. 42.]+ Cognouimus, quod si quis ex familia culpam fecerit, non in ipso, sed in eiusdem substantia uindicetur. De qua re precipimus, ut quisquis culpam fecerit, -799+ in ipso quidem, ut dignum est, uindicetur; a communione eius autem omnino abstineatur. <4 4> -C. IV.+ -[V.]+ Res eorum, qui ex clero labuntur simul cum ipsis monasterio tradantur. Idem. -[in eadem epistola]+ De lapsis sacerdotibus, uel quolibet ex clero obseruare te uolumus, ut in rebus eorum nulla contaminatione miscearis: sed pauperrima regularia monasteria require, que secundum Deum uiuere sciunt, et in eisdem monasteriis lapsos trade ad penitenciam, et res lapsorum in eo loco proficiant, in quo agere penitenciam traduntur, quatinus ipsi ex rebus eorum subsidium habeant, qui de correptione eorum sollicitudinem gerunt. Si uero parentes habent, res eorum legitimis parentibus dentur, ita autem, ut eorum stipendia, qui in penitenciam dati fuerint, sufficienter debeant procurari. -@. 1.+ Si qui uero ex familia ecclesiastica sacerdotes uel Leuitae, uel monachi, uel clerici, uel quilibet alii lapsi fuerint, dari eos in penitenciam uolumus, sed res eorum ecclesiastico iuri non subtrahi. Ad usum tamen suum accipiant unde ad penitenciam subsistant, ne, si nudentur, locis, in quibus dati fuerint, sint onerosi. <4 5> -C. V.+ -[VI.]+ Inutilis sacerdos ecclesiam suam dignitate non priuat. Item Leo IV. Karolo Regi. Si fortassis (quod non credimus) apud uos inutiles iudicamur, ecclesia tamen, cui permittente Domino presumus, non inutilis, sed caput principiumque omnium merito simul ab omnibus uocatur. <4 6> -C. VI.+ -[VII.]+ Possessiones monasterii pro peccato abbatis episcopo tollere non licet. Item in Magontiensi Concilio. Episcopo non licet possessionem monasterii tollere, quamuis abbas peccauerit; sed subiciat eum potestati abbatis alterius monasterii.

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ -[VIII.]+ Que sacerdotes dederunt subsequentes pontifices nullatenus auferre presumant. Item Gelasius. Illud statuendum censuimus, ut quascumque munificentias clericis aut sibi seruientibus de rebus ecclesiae in usum, aut de propriis in proprietatem precedentes dederint sacerdotes, subsequentes pontifices nullatenus auferre presumant. Si quid tamen culpae extiterit, pro qualitate personarum uel regula precedentium canonum in persona habeatur, non in facultate districtum. -]+

-Gratian.+ Si ergo delictum personae in dampnum ecclesiae  -800+ conuerti non potest, quin procurator condicionem ecclesiae potest facere meliorem, non deteriorem; si peccato abbatis possessiones monasterii auferri non licet: quomodo delictum episcopi uertetur in dampnum ecclesiae, ut inde detrimentum causae suae patiatur? Sed detrimentum causae pati non sic est accipiendum, ut ecclesia suo iure priuetur, pocius, quia clericis coram iudice stantibus episcopus tacebit, et pro iniuria illata multabitur, si propria habuerit. <3 7> -QUESTIO VII.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem ecclesias de manu laicorum nec abbati, nec alicui liceat accipere, omnium canonum testatur auctoritas. Generaliter enim tam ecclesiae quam res ecclesiarum in episcoporum potestate consistunt. Laici autem nec sua, nec episcoporum auctoritate decimas uel ecclesias possidere possunt. Unde episcopi, siue beneficio siue precio ecclesias uel decimas laicis dederint, domum orationis domum negociacionis et speluncam latronum faciunt. Unde post euersionem cathedrae a cetu fidelium segregati eterno uerbere a Domino flagellabuntur. Unde Gregorius VII. ait: -[in Concilio Lateranensi, cap. 7. lib. VI. Regesti]+ <4 1> -C. I.+ Decimae a laicis non possideantur. Decimas, quas in usum pietatis concessas esse canonica auctoritas demonstrat, possideri a laicis apostolica auctoritate prohibemus. Siue enim ab episcopis, uel regibus, uel quibuslibet personis eas acceperint, nisi ecclesiae reddiderint, sciant, se sacrilegii crimen conmittere, et eternae dampnationis periculum incurrere. -@. 1.+ Oportet autem congruentius nos decimas et primicias, quas iure sacerdotum esse sancimus, ab omni populo accipere, quas fideles Domino precipiente offerunt, iuxta uaticinium illud Malachiae prophetae: "Inferte omnem decimationem in horreum meum, ut sit cibus in domo mea." -@. 2.+ Has uero decimas sub manu episcopi fore censemus, ut ille, qui ceteris preest, omnibus iuste distribuat, nec quicquam personae honorabilius exhibeat, unde alii scrupuloso corde moueantur, sed sint omnia communia, quia inhonestum uidetur, ut alii sacerdotes habeant, alii uero detrimentum patiantur, sed sicut una est fides catholica, ita necesse est, ut ille, qui prouisor est loci, quamuis multae sint ecclesiae, omnibus tamen fideliter distribuat. <1 C>

-PALEA.+ <4 2> -C. II.+ De eodem. Unde Urbanus II.: Congregato apud Claromontensem urbem multorum episcoporum sinodali conuentu, proposita nobis est a -801+ quibusdam eorum questio de ecclesiis uel de ecclesiasticis possessionibus, a clericis uel monachis usque in presentiarum inconsultis episcopis adquisitis. Nos autem usi saniori consilio eorumdem episcoporum, condescendentes pro tempore prouidentesque ecclesiasticae paci, uel quia aliter absque ineuitabilis scandali periculo huiusmodi questio non poterat procedere, apostolica auctoritate decreuimus, ut ea, que a clericis uel monachis, uel a quibuscumque personis, prout potuerint, usque hodie fuerint acquisita, rata perhenniter et inconcussa permaneant, hoc tamen tenore, ne in posterum inconsultis episcopis talia presumant. -]+

<4 3> -[C. III.]+ Item Gregorius. -[VII.]+ Peruenit ad nos fama sinistra, quod quidam episcoporum non sacerdotibus propriae diocesis decimas atque Christianorum oblationes conferant, sed pocius laicalibus personis, militum uidelicet, siue seruitorum, uel (quod grauius est) consanguineis. Unde, si quis amodo episcopus inuentus fuerit huius precepti diuini transgressor, inter maximos hereticos et antichristos non minimus habeatur, et, sicut Nicena sinodus de symoniacis censuit, et qui dat episcopus, et qui recipiunt ab eo laici, siue precio siue beneficio, eterni incendii ignibus deputentur. <4 4> -C. IV.+ Fideliter decimas dat qui omnium suorum decimas soluit. Item Ambrosius in sermone Quadragesimae. -[cuius initium: Ecce nunc tempus]+ Quicumque recognouerit in se, quod fideliter non dederit decimas suas, modo emendet quod minus fecit. Quid est fideliter dare, nisi ut nec peius, nec minus aliquando offerat, de grano, aut de uino, aut de fructibus arborum, aut de pecoribus, aut de horto, aut de negocio, aut de ipsa uenatione sua? <4 5> -C. V.+ Excommunicentur qui sacerdotibus decimas dare noluerint. Item ex Concilio Rothomagensi. Omnes decimae terrae, siue de frugibus siue de pomis arborum, Domini sunt, et illi sanctificantur.

-[PALEA.+ Boues, et oues, et caprae, que sub pastoris uirga transeunt; quicquid decimum uenerit sanctificabitur Domino. Non eligetur nec bonum, nec malum, nec altero conmutabitur. Si quis mutauerit, et quod mutatum est, et pro quo mutatum est, sanctificabitur Domino, et non redimetur. -]+

-802+ Sed quia modo multi inueniuntur, decimas dare nolentes statuimus, ut secundum Domini nostri preceptum admoneantur semel, et secundo, et tertio. Qui si non emendauerint, anathematis uinculo feriantur, usque ad satisfactionem et emendationem congruam. <4 6> -C. VI.+ Veterum exemplo decimae soluuntur. Item ex Concilio Magontiensi. Decimas Deo et sacerdotibus Dei dandas, Abraham factis, Iacob promissis insinuat, et omnes sancti sacerdotes conmemorant. -Gratian.+ Non autem sunt redimendae a populo, si aliter eas dare noluerint. Unde in eodem Concilio legitur: <4 7> -C. VII.+ Decimae non sunt redimendae a populo. Decimas, quas populus dare non uult, nisi quolibet munere ab eo redimantur, ab episcopis prohibendum est, ne fiat. <4 8> -C. VIII.+ Quia decimae non redduntur, indictio fisci accessit. Item Augustinus. -[lib. L. homiliarum, hom. 48.]+ Maiores nostri ideo copiis omnibus habundabant, quia Deo decimas dabant, et Cesari censum reddebant. Modo autem, quia discessit deuocio Dei, accessit indictio fisci. Nolumus cum Deo partiri decimas, modo autem tollitur totum. Hoc tollit fiscus, quod non accipit Christus. <4 9> -C. IX.+ Columbas uendit qui ecclesiam indisciplinatis conmittit. Item Origenes. -[homil. 15. ad c. 21. Matthaei.]+ Et hec diximus secundum simplicem intellectum. Iuxta moralem autem talia dicemus, et primum quidem de templo, de quo per Prophetam dixit Dominus: "Domus mea domus orationis uocabitur." Ergo secundum corporalem circumcisionem carnis, et secundum corporales legis festiuitates et sacrificia, consequenter et templum Dei estimabitur, quod in lapidibus insensatis erat constructum; primum quidem a Salomone, deinde reparatum ab Esdra, postea uero post Christi aduentum a Romanis destructum, et illa domus est orationis; qua destructa necesse est ut Iudei, quasi iam non habentes domum orationis, iam non habeant priuilegium speculatoris Dei nec possint secundum legem Deo seruire. -@. 1.+ Hoc ergo facto, omnia Christus eiecit in ministerio spiritualium actuum suorum, et quod tunc fecit uisibiliter egit eiciens uendentes et ementes de templo, et mensas nummulariorum euertens, et cathedras uendentium columbas ad correctionem populi, ut non pro mundanis festiuitates in nomine Dei celebrent, nec emptionibus et uendicionibus -803+ uacent in loco non conpetenti, in quo non debent emere et uendere, sed orationibus tantum uacare, atque congregari quasi in domo orationis. -@. 2.+ Nunc autem arbitror templum Dei ex lapidibus uiuis constructum ecclesiam Christi. Sunt autem multi in ea, non, sicut condecet, spiritualiter uiuentes, sed secundum carnem militantes, qui et domum orationis de lapidibus uiuis constructam faciunt speluncam esse latronum, actibus suis non ecclesia Dei dignis, sed spelunca latronum. Qui enim considerat in multis ecclesiis talium Christianorum peccata, qui arbitrantur questum esse pietatem, et cum deberent de euangelio uiuere, secundum quod uiuere decet seruos Dei, hoc non faciunt, sed diuicias et multas possessiones acquirunt, nonne dices, speluncam latronum factam esse sub illis ecclesiam? ut recte dicat Christus ad eos propter dissipationem ecclesiae suae: "Que utilitas in sanguine meo, dum descendo in corruptionem?" Item ipse per Oseae tali modo: "Vae michi, quia factus sum sicut qui colligit stipulam in messe, et sicut racemum in uindemia, cum non sint botri ad manducandum primogenita. Vae animae meae, quia periit timoratus a terra, et qui corrigat in omnibus hominibus non est." Et cum intellexeris Iesum dicentem talia, et lugentem peccata nostra, aspice simul et illud, quod in euangelio scribitur: "Cum uidisset Iherusalem, fleuit super eam, et dixit, quia si cognouisses et tu." Et si rationabiliter fleuit super Iherusalem, fleuit super ecclesiam, rationabilius edificatam quidem, ut esset domus orationis, factam autem propter turpia lucra, speluncam latronum. -@. 3.+ Et arbitror conuenire uerbum de uenditoribus columbarum eis, qui tradunt ecclesias auaris, et tirannicis, et indisciplinatis, et irreligiosis episcopis aut presbiteris. Propter que et cathedras tantummodo appellauit Euangelista euersas esse ab Iesu. Et utinam audirent hec cum dicentis ammonitione scripturae qui gloriantur de cathedris Moisi, in quibus sedent, et uendunt omnes cathedras columbarum et tradunt eas talibus prepositis, ad quos recte dicitur a Domino per Iheremiam prophetam: "Principes populi mei me non cognouerunt. Filii enim sunt insipientes, et non intelligentes: sapientes sunt ad male faciendum, bene autem facere nesciunt." -Gratian.+ Cum ergo ecclesiae et oblationes earum non consistant, nisi in potestate episcoporum, patet profecto, quod non sunt ab alio recipiendae, quam de manu eorum. Unde in Aurelianensi Concilio -[I. c. 19.]+ statutum est: <4 10> -C. X.+ Omnes basilicae ad eum pertinent episcopum, in cuius territorio positae sunt. Omnes basilicae, que per diuersa loca constructae sunt uel cottidie construuntur, in episcopi potestate consistant, in cuius territorio positae sunt. -804+ <4 11> -C. XI.+ Archidiaconus, archipresbiter, prepositus, uel decanus, nec offitia, nec beneficia ecclesiastica tribuat sine consensu episcopi. Item Calixtus Papa. Nullus omnino archidiaconus, aut archipresbiter, siue prepositus, uel decanus animarum curam uel prebendas ecclesiae sine iudicio uel consensu episcopii alicui tribuat; immo, sicut sanctis canonibus constitutum est, animarum cura et pecuniarum ecclesiasticarum dispensatio in episcopi iudicio et potestate permaneat. Si quis uero contra hoc facere, aut potestatem, que ad episcopum pertinet, sibi uendicare presumpserit, ab ecclesiae liminibus arceatur. Item Gregorius VII. in generali Sinodo residens dixit: -[cap. 1. et 2.]+ <4 12> -C. XII.+ De manu laici episcopatus uel abbatia suscipi non debet. Si quis deinceps episcopatum uel abbatiam de manu alicuius laicae personae susceperit, nullatenus inter episcopos uel abbates habeatur, nec ulla ei ut episcopo seu abbati audientia concedatur. Insuper gratiam B. Petri, et introitum ecclesiae interdicimus, quousque locum, quem sub crimine tam inobedientiae quam ambitionis ex qua scelus idolatriae cepit, resipiscendo non deserit. Similiter etiam de inferioribus ecclesiasticis dignitatibus constituimus. Item: -[c. 2.]+ -@. 1.+ Si quis inperatorum, regum, ducum, marchionum, comitum, uel quilibet secularium potestatum aut personarum inuestituram episcopatuum uel alicuius ecclesiasticae dignitatis dare presumpserit, eiusdem sentenciae uinculo se obstrictum esse sciat. <4 13> -C. XIII.+ Excommunicationi subiaceat, nec inuestiturae sentiat fructum, qui de manu laici ecclesiam susceperit. Idem. -[ibidem, cap. 3.]+ Quoniam inuestituras contra sanctorum Patrum auctoritatem a laicis in multis partibus cognouimus fieri, et ex eo plurimas perturbationes in ecclesia, immo ruinam sanctae religionis oriri, ex quibus Christianae censurae religio conturbatur, decernimus, ut nullus clericorum inuestituras episcopatus, uel abbatiae, uel ecclesiae de manu inperatoris, uel regis, uel alicuius laicae personae, uiri uel feminae, suscipiat. Quod si presumpserit, recognoscat inuestituram illam apostolica auctoritate irritam esse, et se usque ad dignam satisfactionem excommunicationi subiacere. <4 14> -C. XIV.+ De eodem. Item ex Canone Apostolorum. -[31.]+ Si quis episcopus secularibus potestatibus usus ecclesiam per ipsos obtineat, deponatur et segregetur, omnesque, qui illi communicant. -805+ <4 15> -C. XV.+ De eodem. Item ex Cronica Anastasii. Sane Thessalonicenses episcopii ob metum inperatoris Anastasii Timotheo Constantinopolitano episcopo consenserunt, qui concilium Calcedonense anathematizauerat. Quadraginta uero episcopi Illiricae et Greciae conuenientes in unum, per professionem in scriptis factam, ut a proprio metropolitano, discesserunt ab eo, et Romam mittentes Romano episcopo communicare in scriptis professi sunt. Et paulo post: -@. 1.+ Cum Dioscorus (iunior) manus inpositionem accepisset recesserunt multitudines populorum dicentes quia secundum quod continent canones sanctorum Apostolorum non est factus episcopus et ideo non recipietur. Principes enim inthronizant eum. <4 16> -C. XVI.+ Excommunicetur qui per laicos ecclesias obtinet. Item Pascalis Papa. -[II.]+ Si quis clericus, abbas uel monachus per laicos ecclesias obtinuerit, secundum Apostolorum sanctorum canones et Antioceni capitulum concilii excommunicationi subiaceat. -+ <4 17> -C. XVII.+ Qui per laicos ecclesias obtinet, et qui ei manus inponit, communione priuetur. Idem. Constitutiones sanctorum canonum sequentes statuimus, ut quicumque clericorum ab hac hora inuestituram ecclesiae uel ecclesiasticae dignitatis de manu laici acceperit, et qui ei manum inposuerit, gradus sui periculo subiaceat, et communione priuetur. <4 18> -C. XVIII.+ De eodem. Idem. Nullus laicorum ecclesias uel ecclesiarum bona occupet uel disponat. Qui uero secus egerit, iuxta B. Alexandri capitulum ab ecclesiae liminibus arceatur. <4 19> -C. XIX.+ De eodem. Idem. Sicut Domini uestimentum scissum non est, sed de eo sortiti sunt, ita nec ecclesia scindi debet, quia in unitate tota -806+ consistit. In potestate ergo proprii episcopi ecclesiae reducantur, et ab ipso (sicut in sacris canonibus cautum est) ordinentur. Alioquin et ecclesiae ipsae, et clerici earundem diuinis destituantur offitiis. <4 20> -C. XX.+ Nullus clericus per laicos ecclesiam obtineat. Item Alexander. -[II.]+ Per laicos nullo modo quilibet clericus aut presbiter obtineat ecclesiam nec gratis, nec precio. -@. 1.+ Nullus habitum monachi suscipiat, spem aut promissionem habens, ut abbas fiat. -@. 2.+ Nullus presbiter duas habeat ecclesias. <4 21> -C. XXI.+ Singuli episcopi suos habeant yconomos. Item Concilio Calcedonensi. -[c. 26.]+ Quoniam in quibusdam ecclesiis, ut rumore conperimus, preter yconomos episcopi facultates ecclesiae tractant, placuit, omnem ecclesiam habentem episcopum habere yconomum de clero proprio, qui dispenset res ecclesiasticas secundum sentenciam proprii episcopi, ita, ut ecclesiae dispensatio preter testimonium non sit, et ex hoc dispergantur ecclesiasticae facultates, et sacerdotio maledictionis derogatio procuretur. Quod si hoc minime fecerit, diuinis constitutionibus subiacebit. <4 22> -C. XXII.+ Laici non sunt constituendi yconomi. Item ex Concilio Spalensi, -[II.]+ cui interfuit Ysidorus. -[c. 9.]+ Nona actione didicimus, quosdam ex nostro collegio contra mores ecclesiasticos laicos habere in rebus diuinis constitutos yconomos. Proinde pariter tractantes elegimus, ut unusquisque nostrum secundum Calcedonensium Patrum edicta ex proprio clero yconomum sibi constituat. Indecorum est enim laicum uicarium episcopi, esse et uiros ecclesiasticos iudicare. In uno enim eodemque offitio non debet dispar esse professio. Quod etiam in lege diuina prohibetur, dicente Moyse: "Non arabis in boue simul et asino," id est: homines diuersae professionis in uno offitio simul non sociabis. Unde oportet nos et diuinis libris, et sanctorum Patrum obedire -807+ preceptis, constituentes, ut qui in administrationibus pontificibus sociantur, nec professione discrepent, nec habitu. Nam coherere et coniungi non possunt quibus et studia, et uota sunt diuersa. -@. 1.+ Si quis autem episcopus posthec ecclesiasticam rem aut laicalem procurationem administrandam elegerit, aut si testimonio yconomi gubernandam non crediderit, uere ut contemptor canonum et fraudator ecclesiasticarum rerum non solum a Christo de rebus pauperum iudicabitur reus, sed etiam concilio manebit obnoxius. <4 23> -C. XXIII.+ Laicus in ecclesia aliquid statuendi facultatem non habet. Item in Sinodo Simaci Papae Laurentius Mediolanensis episcopus dixit: Non placuit, laicum statuendi in ecclesia habere aliquam potestatem, cui subsequendi manet necessitas, non auctoritas inperandi. Item in concilio eodem Eulalius, Episcopus Siracusanae ecclesiae, dixit: <4 24> -C. XXIV.+ Ecclesiasticas dignitates laici disponere non debent. Laicis quamuis religiosis nulla de ecclesiasticis dignitatibus aliquid disponendi legitur facultas attributa. -+ <4 25> -C. XXV.+ Laicus sacrilegus habetur qui dispositionem uel dominationem rerum ecclesiasticarum usurpat. Item Calixtus Papa. -[II.]+ Si quis principum uel aliorum laicorum dispositionem seu dominationem rerum siue possessionem ecclesiasticarum sibi uendicauerit, ut sacrilegus iudicetur. <4 26> -C. XXVI.+ In ecclesia, quam quis edificat, nichil sibi pre ceteris uendicet. Item Gelasius Senecioni Episcopo. -III. Pars.+ Piae mentis amplectenda est deuotio, qua Senilius nobis in re Viuiana sui iuris fundasse perhibet ecclesiam, quam in honore S. Viti confessoris eius nomine cupit consecrari. Hanc igitur, frater -808+ karissime, si ad tuam diocesim pertinere non ambigis, ex more conuenit dedicari, collata primitus donatione solempni, quam ministris ecclesiae destinasse prefati muneris testatur oblator, sciturus sine dubio preter processionis aditum, qui omni Christiano debetur, nichil ibidem se proprii iuris habiturum. <4 27> -C. XXVII.+ De eodem. Idem. Trigetius uero petitoria nobis insinuatione suggessit, in re sua, quod Sextilianum uocatur, basilicam se sanctorum Michaelis archangeli, et Marci confessoris pro sua defensione fundasse. Et ideo, frater karissime, si ad tuam pertinet parrochiam, benedictionem supra memoratae basilicae solempni ueneratione depende. Nichil tamen sibi fundator ex hac basilica nouerit uendicandum, nisi processionis aditum, qui Christianis omnibus in commune debetur. <4 28> -C. XXVIII.+ De eodem. Item Clemens. -[epist. II. ad Iacobum]+ Ecclesias per congrua et utilia facite loca, que diuinis precibus sacrari oportet, et non a quoquam grauari. <4 29> -C. XXIX.+ Laici presbiteros de ecclesiis non eiciant. Item Leo IV. Karolo Regi. Contra sanctorum patrum censuras uidetur existere, si secularis uel laicus presbiteros ab ecclesiis, in quibus tempore ordinationis eorum denominati uel introducti fuerint, uidetur expellere. -Gratianus.+ Si uero fundatores ecclesiarum ad inopiam uergere ceperint, ab eisdem ecclesiis temporalis uitae suffragia percipiant. Unde in Tolletano Concilio -[IV. c. 37.]+ legitur: <4 30> -C. XXX.+ Fundatores ecclesiarum, si inopes esse ceperint, ab eisdem alimenta accipiant. Quicumque fidelium propria deuotione de facultatibus suis aliquid ecclesiae contulerint, si forte ipsi aut filii eorum redacti fuerint ad inopiam, ab eadem ecclesia suffragium uitae pro temporis usu percipiant. -Gratian.+ Si ergo ecclesiasticas facultates potestatem dispensandi -809+ non habent multo minus ipsas ecclesias quibuslibet ad regendum conmittere uel aliis auferre ualent. -@. 1.+ Hic autem distinguendum est, quid iuris fundatores ecclesiarum in eis habeant, uel quid non? Habent ius prouidendi, et consulendi, et sacerdotem inueniendi; sed non habent ius uendendi, uel donandi, uel utendi tamquam propriis. Unde in Canonibus inuenitur. <4 31> -C. XXXI.+ Heredes eius, qui ecclesiam construxit, nichil aliud quam pro ea sollicitudinem gerere debent. Filiis, uel nepotibus, ac honestioribus propinquis eius, qui construxit uel ditauit ecclesiam, licitum sit hanc habere sollertiam, ut, si sacerdotem aliquid ex collatis rebus defraudare preuiderint, aut honesta conuentione conpescant, aut episcopo uel iudici corrigenda denuncient. Quod si talia episcopus agere temptet, metropolitano eius hec insinuare procurent. Si autem metropolitanus talia gerat, regis hec auribus intimare non differant. -@. 1.+ Ipsis tamen heredibus in eisdem rebus non liceat quasi proprii iuris potestatem preferre, non rapinam et fraudem ingerere, non uiolentiam quamcumque presumere, sed hoc solum in salutarem sollicitudinem adhibere, quod aut nullam operatio noxam nocens attingat, aut mulctam uel aliquam partem salutaris mercedis assumat. -@. 2.+ Si quis uero deinceps hec monita temerare uoluerit, et male rapta cum confusione restituet, et excommunicationis annuae sentenciam sustinebit. <4 32> -C. XXXII.+ Fundatores ecclesiae ordinandos in ea episcopo offerant. Item ex Tolletano Concilio. -[IX. c. 2.]+ Decernimus, ut quamdiu fundatores ecclesiarum in hac uita superstites fuerint, pro eisdem locis curam habeant sollicitam, atque rectores ydoneos in eisdem basilicis idem ipsi offerant episcopo ordinandos. Quod si spretis eisdem fundatoribus episcopus ibidem rectores presumpserit ordinare, et ordinationem suam irritam nouerit et ad uerecundiam sui alios in eorum loco (quos ipsi fundatores condignos elegerint) ordinari. -+ <4 33> -C. XXXIII.+ A dominio constructoris oratorium non est auferendum. Item ex Romana Sinodo. -[Eugenii II. et Leonis IV. c. 2I.]+ Monasterium uel oratorium canonice constructum a -810+ dominio constructoris eo inuito non auferatur, liceatque illi presbitero, cui uoluerit, pro sacro offitio illius diocesis cum consensu episcopi, ne malus existat, conmendare. -+ <4 34> -C. XXXIV.+ De eodem. Item Gregorius Papa. -[lib. VII. Indict. I. Secundino Episcopo Taurominitano]+ Rationis ordo non patitur, ut monasterium contra uoluntatem fundatorum ab eorum dispositione ad arbitrium suum quis debeat uendicare. -Gratian.+ Prouidentia tamen et ammonitione episcopi a fundatoribus ecclesiae honorari debent. Unde Gregorius: <4 35> -C. XXXV.+ Episcoporum prouidentia a fundatoribus ecclesiae honorentur. Considerandum est quatinus si secundum prouidentiam et ammonitionem episcopi ipsi coheredes eas uoluerint tenere, et honorare faciant. Si autem hoc contradixerint, in episcopi potestate maneat utrum eas consistere permittat, aut reliquias inde auferre uelit. <4 36> -C. XXXVI.+ Reliquiae auferantur ecclesiarum, si plures heredes de eis contendunt Item ex Concilio Triburiensi. -[c. 32.]+ Si plures heredes contenderint de communi ecclesia, auferri iubeat episcopus reliquias sacras, et ecclesiam claudi, donec communi consensu et consilio episcopi ibi presbiterum statuant, et unde uiuat. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Ut ergo ex his auctoribus colligitur, de manu laicorum ecclesiae non sunt recipiendae, nisi cum consensu episcoporum, iuxta illud Concilii Magontinensis: <4 37> -C. XXXVII.+ Non liceat laicis de ecclesia eicere presbiteros. Laici presbiteros de ecclesia non eiciant, neque in eis constituant sine consensu suorum episcoporum. <4 38> -C. XXXVIII.+ Absque episcoporum consensu laici presbiteros de ecclesiis non eiciant. Item ex Concilio Cabilonensi. -[II. c. 42.]+ Inuentum est, quod multi arbitrii sui temeritate, et (quod est grauius) ducti cupiditate, presbiteris quibuslibet -811+ absque consensu suorum episcoporum ecclesias dant uel auferunt. Unde oportet, ut canonica regula seruata nullus absque consensu episcopi sui cuilibet presbitero ecclesiam det; quam si iuste adeptus fuerit, hanc non nisi graui culpa coram episcopo canonica seueritate amittat. -Gratian.+ Sicut ergo auctoritate Ieronimi decimas male possessas a laicis episcopo consentiente licet monachis de manu laicorum recipere, et eas perpetua stabilitate tenere, sic et ecclesias a laicis male detentas cum consensu episcoporum licet monachis ad ordinandum accipere, et eis in perpetuum prouidere. Unde Urbanus II: <4 39> -C. XXXIX.+ Sine uoluntate episcoporum decimas uel ecclesias a laicis monachi non suscipiant. Decimas et ecclesias a laicis monachi non suscipiant absque consensu et uoluntate episcoporum. Quod si aliter presumptum fuerit, canonicae ultioni subiaceant. <4 40> -C. XL.+ Nulli liceat in suum ius monasterium conuertere; ad ordinandum tamen alii tradere illud ualet. Item ex decreto Siluestri Papae. Nemini regum aut cuiquam hominum in proprium ius liceat monasterium tradere, nisi ad aliud monasterium, uel conmutare, nisi cum alio monasterio, uel quocumque conmento uendere. Quod si factum fuerit, non ualebit, sed ipsum monasterium in pristinum reformetur statum. <4 41> -C. XLI.+ Episcopi et fratrum consilio monasterium ad meliorandum alii subponere quisque non prohibetur. Item ex decreto Bonifatii. -V. Pars.+ Si quis uult monasterium suum ad meliorandum in alium locum ponere, fiat cum consilio episcopi et fratrum suorum, et dimittat presbiterum in priori loco ad ministeria ecclesiae.

-[PALEA.+ <4 42> -C. XLII.+ Publicae penitenciae subiciantur qui circumueniendo aliquos tondere presumunt. Item ex Concilio Moguntinensi. -VI. Pars.+ Constituit sane sacer iste conuentus, ut episcopi siue abbates, qui, non in fructum animarum, sed in auaritiam et turpe lucrum inhiantes, quoslibet homines circumueniendo totonderunt, et res eorum tali persuasione subripuerunt, penitenciae canonicae utpote turpis lucri sectatores subiaceant. Hi uero, qui illecti comam deposuerunt, in eo, quod ceperunt, perseuerare cogantur, res uero eorum heredibus reddantur. -]+

-812+ <4 43> -C. XLIII.+ Sine uoluntate fratrum aliquem de suis propinquis abbas sibi substituere non ualet. Item ex eodem. Congregatio debet eligere sibi abbatem abbatis sui post mortem, uel eo uiuente, si ipse discesserit uel peccauerit. Episcopus enim non debet abbatem uiolenter retinere in locum suum. Ipse autem non potest aliquem ordinare de suis propinquis uel amicis sine uoluntate fratrum. <1 C> <2 17> -CAUSA XVII.+ -GRATIANUS.+ Quidam presbiter infirmitate grauatus fieri se uelle monachum dixit; ecclesiae et beneficio in manu aduocati renunciauit. Postquam conualuit, mox se futurum monachum negauit, ecclesiam et beneficium reposcit. -(Qu. I.)+ Hic primum queritur, utrum reus uoti teneatur, an liceat ei a proposito sui cordis discedere? -(Qu. II.)+ Secundo, an ecclesia et beneficium ei reddenda sint que prius libera uoluntate refutauit? -(Qu. III.)+ Tertio, si contigisset eum se et sua monasterio tradidisse, an licentia abbatis liceret ei ad propria redire? -(Qu. IV.)+ Quarto, si sine licentia abbatis retro abierit, an sua sibi abbate reddenda sint? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod a uoto discedere non liceat, multis auctoritatibus probatur. Ait enim Propheta: "Vouete, et reddite Domino Deo uestro." <4 1> -C. I.+ Que Deo uouentur necessario reddantur. Item Augustinus. Sunt quedam, que etiam non uouentes debemus; quedam etiam, que nisi uouerimus, non debemus, sed postquam ea Deo promittimus, necessario reddere constringimur. <4 2> -[C. II.]+ Item Ieronimus. Vouentibus non solum nubere, sed etiam uelle dampnabile est. <4 3> -C. III.+ Dignus est supplicio qui se ipsum Deo subtrahit a uoto resiliens. Item Gregorius in I. libro Registri. -[lib. I. epist. 33. ad Venantium]+ Ananias Deo pecunias uouerat, quas post diaboli -813+ uictus persuasione subtraxit. Sed qua morte mulctatus est, scis. Si ergo ille mortis periculo dignus fuit, qui eos, quos dederat, nummos Deo abstulit, considera, quanto periculo in diuino dignus eris iudicio, qui non nummos, sed temetipsum omnipotenti Deo (cui te sub monachico habitu deuoueras) subtraxisti. <4 4> -C. IV.+ Ante Dei oculos cadunt qui bona, que concipiunt agere recusant. Idem super Ezechielem. -[lib. I. homil. 3.]+ Qui bona agunt, si meliora agere deliberant, et post deliberata non faciunt, licet in bonis prioribus perseuerent, in conspectu tamen Dei ceciderunt ex deliberatione. Item: -@. 1.+ Sunt qui cuncta relinquere, et Dei seruicio se subdere, et freno castitatis se restringere deliberant; sed cum post castitatem alios cecidisse conspiciunt, se retrahendo meritum perdunt. -Gratian.+ Si ergo post uotum quisque necessario cogitur soluere quod uouit; si uouentibus non solum nubere, sed etiam uelle dampnabile est: patet, quod sacerdos iste ad executionem sui uoti cogendus est, et non solum non fieri, sed etiam uelle monachum non fieri sibi dampnabile est. -@. 1.+ Quod autem inter uouentes iste conputandus sit, patet ex uerbis Augustini dicentis: "Dixi, confitebor, etc. Magna pietas Dei est, ut ad solam promissionem peccata dimittat. Nondum enim pronunciat ore, et tamen Deus iam audit in corde; uotum enim pro opere reputatur." Sicut ergo Propheta inter uouentes reputatur, quia dixit: Ego confitebor; sic et iste inter eosdem conputandus est, quia dixit: Fiam monachus. His ita respondetur: Aliud est propositum corde concipere, et etiam ore enunciare; aliud est subsequenti obligatione se reum uoti facere. -@. 2.+ Quia ergo iste propositum sui cordis ore simpliciter enunciauit non autem monasterio aut abbati se tradidit, nec promissionem scripsit nequaquam reus uoti habetur. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Unde Alexander II.: <4 1> -C. I.+ Non cogitur aliquis in monasterio manere, nisi professionem fecerit in manu abbatis. Cosaldus presbiter, quondam infirmitate feruore passionis pressus, monachum se fieri promisit, non tamen monasterio aut abbati se tradidit, nec promissionem scripsit, sed beneficium ecclesiae in manu aduocati refutauit. At postquam conualuit, mox se monachum negauit fieri. Quapropter quia et B. Benedicti regula, et precipue -814+ patris et predecessoris nostri S. Gregorii Papae canonica institutio interdicit monachum ante unius anni probationem effici, iudicamus et auctoritate apostolica precipimus, ut prefatus presbiter beneficium et altaria recipiat, habeat, et quiete retineat. <4 2> -C. II.+ Uxor post propositum continentiae ducta dimitti non debet. Item Augustinus ad Bonifatium Comitem. -[ep. LXX.]+ Nos nouimus, nos testes sumus, quod omnes actus publicos, quibus occupatus eras, relinquere cupiebas, et te in otium sanctum conferre, atque in ea uita uiuere, in qua serui Dei monachi uiuunt. Cum ergo te esse in hoc proposito gauderemus, nauigasti, uxorem duxisti. Si coniugem non haberes, dicerem tibi quod et Tubanis diximus, ut in castitate continenter uiueres. Sed ut te ad istam uitam non exhorter, coniunx est inpedimento, sine cuius consensu continenter tibi uiuere non licet, quia, et si tu eam post illa uerba Tubanensia ducere non debueras, illa tamen nichil eorum sciens innocenter tibi et simpliciter nupsit. -Gratian.+ Ecce iste se corde concepit monachum fieri, et ore pronunciauit, se uelle in otium sanctum conferre, non tamen postea coactus est suscipere quod corde concepit, et ore pronunciauit. Auctoritas illa Alexandri, secuta institutionem B. Gregorii et B. Benedicti, probandis annum indulget, sed notis; incognitis uero triennium conceditur. Unde in Concilio Tolletano: <4 3> -C. III.+ Nullus qui incognitus est monasticum habitum sumat ante triennium. Si quis incognitus monasterium ingredi uoluerit, ante triennium monachi habitus non prestetur. Et si infra tres annos aut seruus, aut liber uel colonus queratur a domino suo, reddatur ei cum omnibus, que attulit, fide tamen accepta de inpunitate. Si autem infra triennium non fuerit requisitus, postea queri non potest, nisi sit tam longe, quod inueniri non possit. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Quod autem queritur, an post traditionem sit ei fas cum licentia abbatis ad propria redire? facile monstratur fieri non posse. Ipsum enim redire criminosum est. Qui autem manifesto facinori desinit obuiare, cum potest, consentit. Hic autem non solum non obuiat, sed etiam permittendo fautor existit. Non -815+ ergo licet abbati dare licentiam alicui retro abeundi, nec itaque illi licet retrorsum abire, quia ex quo semel se abbati subiecit, absque eius permissione nichil agere potest. <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Si autem sine licentia abbatis de monasterio discesserit, queritur, utrum sua sint ei reddenda, an non? Sed possessiones et res ecclesiae traditas quolibet modo alienare nec abbati, nec alicui licet. Unde Simacus Papa: "Possessiones quas unusquisque etc." Et iterum: <4 1> -C. I.+ Honore priuetur qui de iure ecclesiae aliquid alienare presumit. Quicumque episcoporum, presbiterorum, diaconorum oblitus Dei, et decreti huius inmemor in constitutum conmittens, predium ecclesiae magnum uel exiguum, uel quicquam de iure ecclesiae alienare temptauerit, et donator, et alienator, et uenditor honoris sui amissione mulctetur.

-[PALEA.+ <4 2> -C. II.+ Item Gregorius Anthemio Subdiacono, libro XI. epistola 31. Ratio nulla permittit, ut propriis cuiusquam usibus applicetur quod pro communi utilitate datum esse cognoscitur. -]+

<4 3> -C. III.+ Qui reuocandum putat quod ecclesiae contulit sacrilegii crimen incurrit. Item Ambrosius in libro -[II.]+ de penitencia. -[c. 9.]+ Sunt qui opes suas tumultuario mentis inpulsu, non iudicio perpetuo, ubi ecclesiae contulerunt, postea reuocandas putauerunt. Quibus nec prima merces grata est, nec secunda, quia nec prima iudicium habuit, et secunda habuit sacrilegium. Sunt quos penituerit opes suas diuisisse pauperibus. Sic eos, qui penitenciam agunt, hoc solum timere oportet, ne ipsius penitenciae agant penitenciam. <4 4> -C. IV.+ Qui sacris locis derelicta retinere contendit sacrilegium conmittit. Item Gregorius Sabino Subdiacono. -[lib. VIII. epist. 6.]+ Sacrilegium et contra legem est, si quis quod uenerabilibus -816+ locis relinquitur prauae uoluntatis studiis temptauerit conpendiis retinere. <4 5> -C. V.+ Sacrilegi iudicantur qui ecclesiae facultates alienant. Item Lucius Episcopus omnibus Episcopis. -[epist. I. cap. 6.]+ Omnes ecclesiae raptores atque suarum facultatum alienatores a liminibus eiusdem matris ecclesiae anathematizamus, apostolica auctoritate pellimus, dampnamus atque sacrilegos esse iudicamus; et non solum eos, sed omnes consentientes eis, quia non solum qui faciunt rei iudicantur, sed etiam qui facientibus consentiunt. Par enim pena et agentes et consentientes conprehendit. <4 6> -C. VI.+ Excommunicetur qui confinia ecclesiae frangere temptauerit. Item Nicolaus omnibus Episcopis. -II. Pars.+ Sicut antiquitus a sanctis Patribus statutum est, statuimus, ut maior ecclesia per circuitum LX passus habeat, capellae uero uel minores ecclesiae XXX. -@. 1.+ Qui autem confinium eorum confringere temptauerit, aut personam hominis, uel bona eius inde subtraxerit, nisi publicus latro erit, quousque emendet, et quod rapuerit reddat, excommunicetur. <4 7> -C. VII.+ Soluatur altario quod pro emunitate emendatur ecclesiae. Item ex Concilio Triburiensi. Si quis in atrio ecclesiae pugnam conmittit aut homicidium fecerit, quicquid pro emunitate uiolata emendandum est altario soluatur, cuiuscumque fuerit illa ecclesia. <4 8> -C. VIII.+ Non licet alicui hominem de ecclesia rapere. Item Augustinus ad Bonifatium. -[ep. CLXXXVII.]+ Miror, quomodo subito fidei murum aries ruperit inimici. Noui enim, qua religione semper sis ecclesiam ueneratus. Quo instigante facere hominem de ecclesia rapuisti? Tuus si tuo amico forte presumeret fugitiuus, posset proculdubio intercessoris causa ueniam promereri. Ergo si amicus intenditur, cur Deus offenditur? Sed et si de potestate presumitur, Nabucodonosor regem intende, qui causa superbiae in bouem est ex homine conmutatus. Non ut confundam te hec scribo, sed ut filium karissimum moneo. Ecclesiae igitur illesum reuoca -817+ quem irreligiosissimus rapuisti. Oblatio uero domus tuae a clericis ne suscipiatur interdixi, communionemque tibi interdico, donec peracta pro ausibus uel errore a me diffinita tibimet penitencia, tempore condonato pro hoc facto corde contrito et humiliato dignum offeras sacrificium Deo. <4 9> -C. IX.+ Fugientem ad ecclesiam nemo audeat abstrahere. Item ex libro Capitularium. -[V. c. 90.]+ Reum ad ecclesiam fugientem nemo abstrahere audeat, neque inde donare ad penam uel ad mortem, ut honor ecclesiarum conseruetur; sed rectores pacem eius, et uitam, et membra obtinere studeant; tamen legitime conponat quod inique fecit. <4 10> -C. X.+ Ab ecclesiae arceatur ingressu qui aliquem de ecclesia uiolenter rapuerit. Item Gelasius Victori, Constantino, Martirio, Felicissimo, Sereno, et Timotheo Episcopis. Frater et coepiscopus noster Epiphanius sua nobis relatione suggessit, Benenatum et Maurum Beneuentanae municipes ciuitatis in contumeliam religionis acerba nimis et plectibili contumacia prosiluisse, qui confugientem ad ecclesiae septa curialem suum ne illic quidem tutum aut de iniuria sua securum esse siuerunt, ausi irreptione temerariae mentis admittere quod nec potestatibus quidem uel principibus umquam licuit perpetrare, ut hominem in sanctuariis constitutum (captata sacerdotis absentia) reluctantem reclamantemque uiolenter abstraherent. Quos, quantum sua nobis suggestione patefecit, merito indignos esse sacra communione iudicauit. Et si reuera tanti facinoris constat admissum, nostra etiam auctoritas in hac parte consentit. Nec enim ad supplicandum iure debet admitti ubi admittere sacrilegium non dubitauit. Nullus etenim intra limina tantae uenerationi deputata utrumque sibi licere existimet pro suae uoluntatis arbitrio, ut et humilitatem sibi uendicet et furorem. Et ideo, fratres karissimi, supradictos, si manifesta reos facit conquestio, ab omnibus parrochiarum uestrarum ecclesiis nostrae preceptionis auctoritate prohibete, ut non solum hi qui in iniuriam sanctorum locorum prosiluisse probantur, merito consequantur pro facti sui qualitate uindictam, uerum etiam ceteri a tali presumptione ultionis istius timore reuocentur. -+ -818+ <4 11> -C. XI.+ Ecclesiarum dignus non est ingressu qui eas uiolat. Idem Epiphanio Episcopo. Ad episcopos ceteros direximus iussionem, ut eos, qui ecclesias uiolasse perhibentur, accessu earum iudicent esse indignos. <4 12> -C. XII.+ Qui ecclesiam Dei uastat, et eius sacerdotes insequitur, sacrilegus iudicatur. Item Pius Papa. -[epist II. Italicis]+ Sicut qui ecclesiam Dei uastat, et eius predia et donaria spoliat et inuadit, fit sacrilegus sic ille, qui eius sacerdotes insequitur, sacrilegus iudicatur. -@. 1.+ Non ergo grauius peccatum est fornicatio quam sacrilegium. Et sicut maius peccatum est, quod in Deo conmittitur, quam quod in homine, sic grauius est sacrilegium agere quam fornicari. <4 13> -C. XIII.+ Qua pena feriatur qui ecclesiae usibus dedicata predia uexare temptauerit. Item Urbanus. -[in epist. ad omnes episcopos, c. 2.]+ Adtendendum est omnibus, ne predia usibus secretorum celestium dicata a quibusdam irruentibus uexentur. Quod si quis fecerit, post debitae ultionis acrimoniam (que erga sacrilegos iure promenda est) perpetua dampnetur infamia, et carceri tradatur, aut exilio perpetuae deportationis seruetur.

-[PALEA.+ <4 14> -C. XIV.+ Item Hyginus Papa. Si quis ecclesiam igne conbusserit, quindecim annis peniteat, et eam sedule restituat, et precium suum pauperibus distribuat. -]+

<4 15> -C. XV.+ Iudae similis probatur qui ornamenta ecclesiae subripit. Item Clemens. -[epist. II. ad Iacobum]+ Si forte quispiam presbiter siue diaconus sacrarii sindonem uel uelum subtractum uendiderit, Iudae Scariotis similis estimabitur. Qui propter cupiditatem fecerit hoc opus, nouerit se supradicti Iudae penam suscepturum. -819+

-[PALEA.+ <4 16> -C. XVI.+ De eodem. Item ex penitenciali Theodori. Pecunia ecclesiastica furata uel rapta reddatur in quadruplum; populi uero duplicetur. Si quis aliquid de ministerio sanctae ecclesiae furatus fuerit, septem annis peniteat, tres in pane et aqua. -]+

-[PALEA.+ <4 17> -C. XVII.+ De eodem. Item ex penitenciali Romano. Si quis clericus furtum fecerit capitale, id est quadrupedem, uel domum fregerit, aut quamlibet rem melioris precii furatus fuerit, septem annis peniteat; laicus quinque. Si quis autem de minoribus semel aut bis furtum fecerit, reddat proximo suo, et uno anno peniteat in pane et aqua, et si reddere non potuerit tribus annis peniteat. -]+

<4 18> -C. XVIII.+ Sacrilegium facit qui pecuniam ecclesiae rapit. Item Anacletus. -[epist. I., c. 2.]+ Qui rapit pecuniam proximi sui, iniquitatem operatur; qui autem pecuniam uel res ecclesiae abstulerit, sacrilegium facit. <4 19> -C. XIX.+ Segregetur ab ecclesia clericus, qui seruum uel discipulum suum ad eam fugientem uerberare presumit. Item ex Concilio Ylerdensi. -[c. 8.]+ Nullus clericorum seruum aut discipulum suum confugientem ad ecclesiam extrahere audeat, uel flagellare presumat. Quod si fecerit, donec digne peniteat, a loco, cui honorem non dedit, segregetur. -@. 1.+ Si qui uero clerici in mutuam cedem proruperint, prout dignitas offitiorum in tali excessu contumeliam pertulerit, a pontifice districtius uindicetur. <4 20> -C. XX.+ Qui de atrio uel porticibus ecclesiae fugientem abstrahit excommunicetur. Item ex Concilio Triburiensi. -[c. 20.]+ Si quis contumax uel superbus timorem Dei uel reuerentiam sanctarum ecclesiarum non habuerit, et fugientem seruum suum, uel quem ipse persecutus fuerit, de atrio ecclesiae, uel de porticibus quomodolibet -820+ ecclesiae adherentibus per uim abstraxerit, pro emunitate nongentos solidos conponat, et ipse publica penitencia iuxta iudicium mulctetur. -Gratian.+ Sacrilegium ergo est, quotiens quis sacrum uiolat, uel auferendo sacrum de sacro, uel sacrum de non sacro, uel non sacrum de sacro. -@. 1.+ Dicitur etiam sacrilegium conmittere qui uiolentas et inpias manus in clericum iniecerit. -@. 2.+ Porro ipsum sacrilegium duplicem continet penam, pecuniariam uidelicet et excommunicationis. Pecuniaria eis persoluenda est, ad quos querimonia sacrilegii pertinet. Unde Iohannes Papa VIII. scribit omnibus Episcopis: <4 21> -C. XXI.+ De multiplici genere sacrilegii, et pena eiusdem. Quisquis inuentus fuerit reus sacrilegii, episcopis uel abbatibus, siue personis, ad quas querimonia sacrilegii iuste pertinuerit, triginta libras examinati argenti purissimi conponat. -@. 1.+ Sacrilegium conmittitur, si quis infregerit ecclesiam, uel triginta passus ecclesiasticos, qui in circuitu ecclesiae sunt, uel domos, que infra predictos passus fuerint, aliquid inde diripiendo uel auferendo; seu qui iniuriam uel ablationem rerum intulerit clericis arma non ferentibus, uel monachis, siue Deo deuotis, omnibusque ecclesiasticis personis. Capellae, que sunt infra ambitum murorum castellorum, non ponuntur in hac triginta passuum obseruatione. -@. 2.+ Similiter sacrilegium conmittitur auferendo sacrum de sacro, uel non sacrum de sacro, siue sacrum de non sacro. Idem: -@. 3.+ Si quis domum Dei uiolauerit, et aliqua sine licentia illius, cui conmissa esse dinoscitur, inde abstulerit, uel ecclesiasticis personis iniuriam fecerit, donec in conuentu ammonitus legitime satisfaciat, sciat se conmunione fore priuatum. Si uero post secundam et tertiam conuentionem coram episcopo satisfacere detrectauerit, sacrilegii periculo ab omnibus obnoxius teneatur, ita, ut secundum Apostolum nemini fidelium misceatur. Idem: -@. 4.+ Hii qui monasteria, et loca Deo dicata, et ecclesias infringunt, et deposita uel alia quelibet exinde abstrahunt, dampnum nouies conponant, et emunitatem tripliciter, et uelut sacrilegi canonicae sententiae subigantur. <1 C> <4 22> -C. XXII.+ Nisi canonice iudicatum episcopum conprehendens laicus, excommunicetur. Item Alexander II. Si quis deinceps priorum aut cuiuscumque dignitatis -821+ uel cuiuscumque ordinis laicorum episcopum conprehenderit, percusserit, aut aliqua ui a propria sede expulerit, nisi forte iudicatum canonice, auctores et cooperatores tanti sceleris anathematizentur, et bona eorum ecclesiae ipsius iuri perpetuo tradantur. -@. 1.+ Si uero in presbiterum uel in quemcunque inferiorum graduum clericum hec eadem presumpserit, canonicae penitenciae atque depositioni subiacebit. Si contumax fuerit, excommunicetur. <4 23> -C. XXIII.+ Flagellatores presbiterorum, post tertiam ammonitionem si non resipuerint, excommunicentur. Item Nicolaus Papa Thadoni Archiepiscopo Mediolani. De presbiterorum flagellatoribus, et occisoribus, predonibus, scilicet qui seculari brachio minime cohercentur, iuxta preceptum Domini placet fraterno amore conueniantur secundo ac tertio. Qui si te non audierint, conueniente ecclesia eos sacra conmunione priuare atque (si in sua obstinatione permanentes sacerdotalia monita forte contempserint) ab ecclesiae conpage sub anathematis interdictione resecare licentiam tribuimus. -@. 1.+ Quos etiam resipiscentes tandem digna satisfactione premissa in gremio sanctae matris ecclesiae reuocari noueris posse.

-[PALEA.+ <4 24> -C. XXIV.+ Item ex Concilio Moguntino sub Rabano, c. 24. Qui presbiterum occiderit, duodecim annorum ei penitencia secundum canones inponatur; aut si negauerit, si liber est, cum septuaginta duobus iuret: si autem seruus, super duodecim uomeres feruentes se expurget. Conuictus uero noxae usque ad ultimum uitae tempus miliciae cingulo careat, et absque spe coniugii maneat. -]+

-[PALEA.+ <4 25> -C. XXV.+ Item ex Concilio Triburiensi. Ut presbiteri non uadant, nisi stola aut orario induti. Et si in itinere spoliantur, aut uulnerantur, uel occiduntur non stola uestiti, simplici emendatione soluantur, si autem cum stola triplici. -]+

-822+

-[PALEA.+ <4 26> -C. XXVI.+ Item ex eodem, c. 5. Omnes presbiteri interfectores conpositione episcopi, ad cuius parrochiam pertinent, soluantur, ita uidelicet, ut medietatem Vuirigeldi eius episcopus utilitatibus ecclesiae, cui prefuit, tribuat, et alteram medietatem in elemosinam illius iuste dispertiat, quia nullus nobis eius heres proximior uidetur, quam ille, qui ipsum Domino sociauit. -]+

<4 27> -C. XXVII.+ Pro graduum uarietate mulctentur qui clericos occidunt. Item ex libro V. Capitularium. -[c. 25.]+ Qui subdiaconum occiderit, CCC. solidos conponat; qui diaconum, CCCC.; qui presbiterum, DC.; qui episcopum, DCCCC.; qui monachum, CCCC. <4 28> -[C. XXVIII.]+ Item ex eodem libro VI. Qui occiderit monachum aut clericum, arma relinquat, et Deo in monasterio seruiat cunctis diebus uitae suae, numquam ad seculum reuersurus, et septem annos publicam penitenciam agat. <4 29> -[C. XXIX.]+ Item Innocentius Papa. -[II. in Concilio Lateranensi, c. 15.]+ Si quis suadente diabolo huius sacrilegii uicium incurrerit, quod in clericum uel monachum uiolentas manus iniecerit, anathematis uinculo subiaceat, et nullus episcoporum illum presumat absoluere, nisi mortis urgente periculo, donec apostolico conspectui presentetur, et eius mandatum suscipiat. -III. Pars.+ -Gratian.+ Qui autem de ecclesia ui aliquem exemerit, uel in ipsa ecclesia, uel loco, uel cultui, sacerdotibus, et ministris aliquid iniuriae inportauerit, ad instar publici criminis et lesae maiestatis accusabitur, et conuictus, siue confessus, capitali sententia a rectoribus prouinciae ferietur, sicut in primo libro Codicis legitur, titulo de episcopis et clericis et lege: "Si quis in hoc genus sacrilegii proruperit," et in Digestis titulo. Ad legem Iuliam pecuniarum repetundarum, lege ultima. -@. 1.+ Conmittunt etiam sacrilegium qui contra diuinae legis sanctitatem aut -823+ nesciendo conmittunt, aut negligendo uiolant et offendunt; aut qui de principali iudicio disputant, dubitantes, an is dignus sit, quem princeps elegerit; uel qui intra prouinciam, in qua prouinciales et ciues habentur, offitium gerendae ac suscipiendae amministrationis desiderant, libro 9. Codicis titulo de crimine sacrilegii. -@. 2.+ Similiter de iudicio summi Pontificis alicui disputare non licet. Unde Nicolaus Papa omnibus Episcopis: <4 30> -C. XXX.+ Nulli liceat Romanam ecclesiam iudicare, uel eius sententiam retractare. Nemini est de sedis apostolicae iudicio iudicare, aut illius sentenciam retractare permissum, uidelicet propter Romanae ecclesiae primatum, Christi munere in beato Petro apostolo diuinitus collocatum. -Gratian.+ Sacrilegii quoque reatum incurrit qui Iudeis publica offitia conmittit. Unde in Tolletano Concilio IV: -[c. 64.]+ <4 31> -C. XXXI.+ Sacrilegium faciunt qui Iudeis publica offitia conmittunt. Constituit sanctum concilium, ut Iudei, aut hii, qui ex Iudeis sunt, offitia publica nullatenus appetant, quia sub hac occasione Christianis iniuriam faciunt. Ideoque iudices prouinciarum cum sacerdotibus eorum surreptiones fraudulenter relictas suspendant, et offitia publica eos agere non permittant. Si quis autem hoc permiserit, uelut in sacrilegum excommunicatio proferatur, et is, qui subrepserit, publicis cedibus deputetur. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Verum ne reuerentia religionis dominos suo iure fraudaret, si famuli ad ecclesiae septa confugientes inde nequaquam abstrahantur, sacris canonibus est institutum, ut, prestito a domino sacramento inpunitatis, ei etiam reddatur inuitus. Unde Gelasius Papa scribit Bonifatio Episcopo: <4 32> -C. XXXII.+ Post prestitam securitatem serui restituantur dominis, qui ad ecclesiam confugiunt. Metuentes dominos famuli, ad ecclesiae septa si confugerint, intercessionem debent querere, non latebras, ne hec ipsa presumptio tarditatis temeritatem augeat renitendi. Filius etenim noster uir spectabilis Petrus queritur seruum suum in ecclesia S. Clementis diutius conmorari, cui cum deputasset sacramenta prestari, illum egredi nulla ratione uoluisse. Et ideo directus supradicti homo de presenti cum eo, quem elegeris esse mittendum, cum de inpunitate eius sacramenta prebuerit, eum statim facies ad dominum suum modis omnibus remeare, aut, si in hac pertinacia forte extiterit, post sacramentum sibi prestitum reddatur inuitus. -824+ <4 33> -C. XXXIII.+ Securitate accepta ad rationem reddendam fugitiui ab ecclesia exire cogantur. Idem Iohanni, Episcopo Vibonensi. Uxor Felicis et filiae Romam, quia sic oportuit, peruenerunt. Siquidem hunc ipsum primum se ad barbarorum basilicam conferentem, seque bonas causas habere iactantem, egredi sub hac condicione precipimus, ut si actus suos fideliter et rationabiliter allegaret, nichil circa eum prorsus asperum fieri durumque pateremur. Alioquin si contra fidem et utilitatem dominicam uenisse probatur, ipse sibimet inputaret, atque ordinationi congruae subiaceret. Qui superueniente filio nostro, uiro spectabili Ortasio, sic est ad singula queque conuictus, ut os aperire non posset, et uera esse que huic obicerentur, uoce propria fateretur, ideoque tenetur custodia mancipatus. <4 34> -C. XXXIV.+ Eripiatur in libertatem seruus, cui Christiano Iudeus circumcisionis signaculum inpressit; alioquin ab ecclesia suo domino reddatur inuitus. Idem Siracusano, Constantio, et Laurentio Episcopis. Iudas, qui Iudaicae professionis existit, mancipium iuris sui, quod ante paucos annos se asserit conparasse, nunc ad ecclesiam Venefranam confugisse suggessit, sicut petitorii tenor annexus ostendit, eo quod dicat sibi ab infantia Christiano nuper a prefato domino signaculum circumcisionis infixum. Quapropter uestra diligenter inter utrumque sollicita cura rerum fideliter examinet ueritatem, quatinus nec religio temerata uideatur, nec seruus hac obiectione mentitus conpetentis iura dominii declinare contendat. <4 35> -C. XXXV.+ De atrio ecclesiae, quod triginta passibus clauditur, nisi prius data securitate fugiens non abstrahatur. Item ex Concilio Tolletano XII. -[c. 10.]+ Diffiniuit sanctum concilium, ut nullus audeat confugientes ad ecclesiam uel residentes inde abstrahere, aut quodcunque nocibilitatis, uel dampni, seu spolii, residentibus in loco sancto inferre; sed esse pocius his ipsis, qui ecclesias petunt, per omnia licitum, in triginta passus ab ecclesiae ianuis progredi, in quibus triginta passibus uniuscuiusque ecclesiae in toto circuitu reuerentia defendatur, sic tamen, ut hii, qui ad eam confugiunt, in extraneis uel longe separatis ab ecclesia domibus nullo modo abscedant, sed in hoc triginta passuum numero absque domorum extranearum receptaculo progredientes aditum obtinebunt; qualiter ad requisitae naturae usum debitis exeant locis, et nullo teneantur euentu necessitudinis qui dominicis se defendendos conmiserint claustris. -@. 1.+ Si quis autem hoc decretum uiolare temptauerit, et ecclesiasticae excommunicationi subiaceat, et -825+ seueritatis regiae feriatur sentencia. -@. 2.+ Ipsos autem, qui ad ecclesiam confugium fecerunt, si iuxta priscorum canonum instituta hii, qui eos repetunt, sacramenta reddiderint, et sacerdos ecclesiae ipsius ab ecclesiae foribus non abstraxerit, aut fuga talium, si euenerit, sacerdoti querenda est, aut dampnorum sentencia secundum electionem principis huiusmodi sacerdotibus irroganda. <4 36> -C. XXXVI.+ Ante datam securitatem de atrio ecclesiae fugitiuus non cogatur exire. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I., c. 3. et 5.]+ Id constituimus obseruandum, quod ecclesiastici canones decreuerunt, et lex Romana constituit, ut ab ecclesiae atriis uel domo episcopi eos abstrahere omnino non liceat, sed nec alteri consignare, nisi ad euangelia datis sacramentis de morte, et debilitate, et omni penarum genere sint securi, ita ut ei, cui reus fuerit criminosus, de satisfactione conueniat. Quod si sacramenta sua conuictus fuerit uiolasse, reus periurii non solum a communione ecclesiae uel omnium clericorum, uerum etiam catholicorum conuiuio separetur. Quod si is, cui reus est, uoluerit sibi intentione faciente conponi, et ipse reus actus de ecclesia timore discesserit, ab ecclesiae clericis non queratur. -@. 1.+ Seruus etiam, qui ad ecclesiam confugerit pro qualibet culpa, si a domino pro admissa culpa sacramentum susceperit, statim ad seruitium domini sui redire cogatur, et posteaquam dato sacramento domino suo fuerit consignatus, si aliquid penae pro eadem culpa, qua excusatur, probatus fuerit pertulisse, pro contemptu ecclesiae et preuaricatione fidei a communione et conuiuio catholicorum extraneus habeatur. Si uero seruus pro culpa sua ab ecclesia defensatus sacramenta domini clericis exigentibus de inpunitate perceperit, exire nolentem a domino liceat occupari. -V. Pars.+ -Gratian.+ Occasione namque religionis seruus dominum suum contempnere, et eius ministerium destituere non debet. Unde in Gangrensi Concilio -[c. 3.]+ legitur: <4 37> -C. XXXVII.+ Religionis occasione dominum suum non audeat seruus contempnere. Si quis seruum alienum occasione religionis docet dominum suum contempnere, et eius ministerium destituere, -826+ ac non pocius docuerit eum suo domino bona fide et cum omni honorificentia deseruire, anathema sit. <4 38> -C. XXXVIII.+ Corripiatur durissime qui causa religionis docuerit seruum dominum suum contempnere. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 47.]+ Si quis seruum alienum causa religionis doceat contempnere dominum suum, et recedere a seruitio eius, durissime in omnibus arguatur. <4 39> -C. XXXIX.+ Primati insinuetur necessitas, que res ecclesiae distrahere conpellit. Item ex Concilio Cartaginensi, c. 31. Nullus res ecclesiae distrahat. Quod si redditus non habeat, et aliqua necessitas nimia cogit, hanc insinuandam esse primati ipsius prouinciae censemus, ut cum statuto numero episcoporum utrum faciendum sit arbitretur. Et si tanta urget necessitas ecclesiae, ut non possit ante primatem consulere, saltem uicinos conuocet episcopos, curans ad concilium referre omnem ecclesiae necessitatem. Quod si non fecerit, reus Deo et sancto concilio uenditor honore amisso teneatur. <4 40> -C. XL.+ Sine licentia episcopi quicquid abbas uendiderit, in irritum deducatur. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 56.]+ In uenditionibus, quas abbates facere presumunt, hec forma seruetur, ut quicquid sine episcopi licentia uenditum fuerit ad potestatem episcopi reuocetur. -@. 1.+ Mancipia uero monachis donata ab abbate manumitti non licet. Iniustum enim putamus, ut, monachis cottidianum rurale opus facientibus, serui eorum libertatis otio potiantur. -VI. Pars.+ -Gratian.+ Etiam si episcopo consentiente monasterii possessio ab abbate data fuerit, nullius momenti erit donatio, nisi forte in ecclesiae fabricam erigendam donatio processerit. Quo casu tantum ei donare licet, quantum ecclesiae parietes concludunt. Unde Gregorius scribit: -[lib. VII. Indict. 1. epist. 33., Iohanni Episcopo Scyllacaeno]+ <4 41> -C. XLI.+ Nullo titulo res monasterii ualent ab eius iure segregari. Questi nobis sunt predicti monasterii monachi abbatem -827+ suum terram intra Scillacenum castrum, que in DC. pedes extenditur, sub pretextu fabricandae ecclesiae fraternitati tuae donationis titulo concessisse. Ideo uolumus, quantum parietes edificatae ecclesiae circumdare possunt, iuri ecclesiae uendicare. Quicquid uero extra parietes eiusdem ecclesiae esse potuerit, in iure monasterii sine difficultate aliqua reuertatur, quia nec mundanarum legum, nec sacrorum canonum statuta permittunt res monasterii ab eius iure quolibet titulo segregari. Ea propter donationem eiusdem terrae, que contra rationem facta est, sine aliqua dilatione restitue.

-[PALEA.+ <4 42> -C. XLII.+ Hanc ergo scriptorum nostrorum paginam omni in futuro tempore a te, ab omnibus episcopis firmam statuimus illibatamque seruari, ut et suae ecclesiae iuuante Domino tantummodo sint iure contenti, et monasteria ecclesiasticis condicionibus, seu angariis, siue quibuslibet obsequiis secularibus nullo modo subiaceant, nullis canonicis iuribus deseruiant, sed remotis uexationibus diuinum opus cum summa deuotione perficiant. -]+

-VII. Pars.+ -Gratian.+ Sed notandum est, quod aliud est in suos uel propinquorum usus res ecclesiae conuertere (quam perniciosam cupiditatem sacri canones ubique prohibent, et dampnabilem ostendunt), aliud est quod ex dispensatione karitatis humanae infirmitati consulitur, ut quondam sua illi reddantur, qui in sacro proposito manere contempnit. Quod non tam iure fori quam iure poli nonnullos sanctorum fecisse legimus. Beatus enim Iohannes euangelista duobus iuuenibus, quos penituerat omnia sua pro Christo reliquisse, et pauperibus erogasse, aurum et gemmas reddidit, ut cuncta, que uendiderant, sibi redimerent. Sed obicitur: B. Iohannes non oblata reddidit, que pauperibus iam erogata fuerant, sed alia recompensauit, que in pauperum uel ecclesiarum facultatibus numquam conputata fuerant. Similiter si abbas uel episcopus aliqua habuerit, que in ecclesiasticis facultatibus nondum sunt annumerata, exemplo B. Iohannis det illa recedenti, oblata uero ecclesiae retineat. -@. 2.+ Sequitur ergo aliud exemplum, quo eadem, que ablata sunt, laudabiliter reddita monstrentur. Augustinus in sermone -[II.]+ de uita clericorum: <4 43> -C. XLIII.+ Non debet ecclesia suscipere que filio exheredato sibi offeruntur. Quicumque uult exheredato filio heredem facere ecclesiam, querat alterum, qui suscipiat, non Augustinum: imo, Deo propitio, neminem inueniet. Quam laudabile factum sancti Aurelii Cartaginensis episcopi? Quidam enim, cum filios non haberet, nec speraret, res suas omnes (retento sibi usufructu) donauit ecclesiae. Nati sunt illi filii, reddidit episcopus nec opinanti ea que ille donauerat. In potestate habebat episcopus non reddere, sed iure fori, non iure poli. -Gratian.+ Ecce, quod aliquando oblata iure et laudabiliter redduntur. Verum non hoc exemplo recedenti sua reddenda -828+ monstrantur. Aliud est enim in professione suae uitae persistere, aliud a proposito sui ordinis discedere. Si S. Aurelius degenti in laicali habitu oblata reddidit, quia post oblationem filios accepit, non ideo in apostasiam euntibus sua reddenda sunt, quibus utilius necessaria subtraherentur, ut coacti redirent ad ordinem, a quo recesserant. Sed sicut inimicis et persecutoribus iubemur necessaria subministrare, sicut ab Apostolo monemur tempus redimere, ut expeditius orationi uacemus: sic, ne ecclesia scandalum patiatur, ne discedens in deteriora precipitetur, ne in perniciem monachorum aut incendium monasterii occasione suorum exardescat, laudabilius sua sibi non dico redduntur, sed auferri sinuntur, quam ab illo ista inferantur. <1 C> <2 18> -CAUSA XVIII.+ -GRATIANUS.+ Quidam abbas consecratus in episcopum prius monasterio multa contulit, postea in episcopatu plura acquisiuit; cui dum fratres successorem quererent, episcopus loci semet electioni uolebat inserere, ut per ipsum abbas in monasterio ordinaretur; fratres renituntur. -(Qu. I.)+ Queritur, an monasterium possit petere que ab episcopo acquisita sunt? an episcopalis ecclesia possit sibi uendicare que monasterio fuerant contradita? -(Qu. II.)+ Secundo, an per episcopum abbas sit eligendus et ordinandus, an tantummodo a propriis fratribus sit instituendus? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ Prima questio terminatur in Concilio habito apud Alteum, in quo sic statutum legitur: <4 1> -C. I.+ Qui de monacho episcopus ordinatur quod ante consecrationem habuerit monasterio, quod uero post consecrationem acquisiuit propriae ecclesiae derelinquat. Statutum est et rationabiliter secundum sanctos Patres a sinodo confirmatum est, ut monachus, quem canonica electio a iugo regulae monasticae professionis absoluit, et sacra ordinatio de monacho episcopum facit, uelut legitimus heres paternam sibi hereditatem postea iure uendicandi potestatem habeat; sed quicquid acquisierat, uel habere uisus fuerat, monasterio relinquat, et abbatis sui, qui fuerat secundum regulam S. Benedicti, arbitrio. Postquam enim episcopus ordinatur, ad altare, ad quod sanctificatur et titulatur, secundum sacros canones quod acquirere poterit restituat. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Secundam uero questionem terminat auctoritas Tolletani Concilii -[IV. c. 50.]+ dicens: -829+ <4 1> -C. I.+ Abbates et alia offitia per episcopos debent institui et ordinari. Hoc tantum sibi in monasteriis uendicent sacerdotes, quod precipiunt canones, id est monachos ad conuersationem sanctam premonere, abbates aliaque offitia instituere, atque extra regulam acta corrigere. Quod si aliquid in monachos canonibus interdictum presumpserint aut usurpare quicquam de monasterii rebus temptauerint, non deerit ab eis sentencia excommunicationis. -II. Pars.+ -Gratian.+ Econtra Gregorius scribit Castorio Ariminensi Episcopo: <4 2> -C. II.+ Congregatio monasterii, non episcopus abbatem instituat. Abbas in monasterio non per episcopum aut per aliquem extraneorum ordinetur, neque ab episcopo missa ibi celebretur, ut nulli ecclesiae subiciatur. <4 3> -[C. III.]+ Idem Castorio Episcopo. -[lib. IV. epist. 43.]+ Abbatem cuilibet monasterio non alium, sed quem dignum moribus atque actibus monasticae disciplinae communi consensu congregatio poposcerit, ordinari uolumus. Missas autem publicas per episcopos uel clericos in monasteriis omnino celebrari prohibemus. <4 4> -C. IV.+ Ille debet abbas institui, quem sua congregatio et possessionis dominus ordinari poposcerit. Item Pelagius Papa Mellito Subdiacono. Abbatem in monasterio illum uolumus ordinari, quem sibi de sua congregatione et monachorum electio, et possessionis dominus, et, quod magis obseruandum est, ordo uitae ac meritum poposcerit ordinari. <4 5> -C. V.+ De libertate monachorum. Item Gregorius omnibus Episcopis. Quam sit necessarium monasteriorum quieti prospicere, etc. Et infra: -@. 1.+ Interdicimus igitur in nomine Domini nostri, ex auctoritate B. Petri apostolorum principis, (cuius uice huic Romanae ecclesiae presidemus), -830+ ut episcoporum nullus aut secularium ultra presumat de redditibus, uel cartis monasteriorum, uel de cellis uel uillis, que ad ea pertinent, quocumque modo seu qualibet occasione minuere, uel dolos uel inmissiones aliquas facere. Et infra: -@. 2.+ Defuncto uero abbate cuiuscumque congregationis non extraneus eligatur, nisi de eadem congregatione, quem sibi propria uoluntate concors fratrum societas elegerit. Quod si aptam inter se personam inuenire nequiuerint, sollerter sibi de aliis monasteriis eligant ordinandum. Et infra: -@. 3.+ Pariter autem est custodiendum, ut inuito abbate ad ordinandum alia monasteria, aut ad ordines sacros uel clericatus offitium tolli exinde monachi non debeant. Et infra: -@. 4.+ Nullus monachum sine testimonio et concessione abbatis in ecclesia aliqua teneat, uel ad aliquem honorem promoueat. -@. 5.+ Hanc ergo scriptorum nostrorum paginam omni futuro in tempore ab omnibus episcopis firmam statuimus illibatamque seruari, ut et suae ecclesiae iuuante Domino tantummodo sint contenti iure, et monasteria ecclesiasticis condicionibus, seu angariis, uel quibuslibet obsequiis secularibus nullo modo subiaceant, nullis canonicis iuribus deseruiant, sed remotis uexationibus a cunctis grauaminibus diuinum opus cum summa animi deuotione perficiant. <4 6> -C. VI.+ Missas publicas in cenobiis episcopi non celebrent, nec aliquod eis grauamen inferant. Idem Castorio Episcopo Ariminensi. Luminoso abbate referente plurimis in monasteriis multa a presulibus preiudicia atque grauamina monachos pertulisse cognouimus. Oportet ergo, ut tuae fraternitatis prouisio de futura quiete eorum salubri disponat ordinatione, quatinus conuersantes in illis in Dei seruitio, gratia illis suffragante, mente libera perseuerent. Missas quoque publicas in cenobio fieri omnimodo prohibemus, ne in Dei seruorum recessibus, et eorum receptaculis ulla popularis prebeatur occasio conuentus, quia non expedit animabus eorum. Nec audeat ibi episcopus cathedram collocare, uel quamlibet potestatem exercere inperandi, nec aliquam ordinationem, quamuis leuissimam, faciendi, -831+ nisi ab abbate fuerit rogatus, quatinus monachi semper maneant in abbatum suorum potestate, ut remotis uexationibus a cunctis grauaminibus diuinum opus cum summa deuotione animi perficiant. <4 7> -C. VII.+ Baptisterium in monasterio non permittatur fieri. Item Gelasius Papa. Pridem precepimus, ut de monasterio S. Andreae, quod est super Mascalas, baptisterium propter monachorum molestias debuisset auferri, atque in eodem loco, quo sunt fontes, altare fundari, cuius rei perfectio hactenus est protracta. Admonemus igitur fraternitatem tuam, nullam iam moram post susceptas litteras nostras insererer, sed repleto loco ipsorum fontium altare illic sine aliqua dilatione fundetur, quatinus et predictis monachis opus Dei secure liceat celebrare, et de negligentia tua non contra fraternitatem tuam animus noster excitetur. <4 8> -C. VIII.+ Cum permissione episcopi abbas locum suum potest deserere. Item ex Concilio Magontino. Abbas pro humiliatione et cum permissione episcopi locum suum potest relinquere; tamen eligant sibi fratres abbatem de ipsis si habent, sin autem, de extraneis. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ecce in Tolletano concilio dicitur, quod sacerdotes abbates et alia offitia instituere debeant. B. Gregorius et Pelagius prohibent, dicentes, abbatem a fratribus suae congregationis eligendum et ordinandum. Quomodo ergo hec tanta diuersitas ad concordiam reuocabitur? Sed sciendum est, quosdam monachos esse indomitae ceruicis et effrenatae superbiae, quos dum abbates ad religionem cogere uoluerint, in eorum deiectione conspirant, et alium moribus suis conuenientem sibi preficere contendunt, quales erant illi, qui in necem B. Benedicti conspirasse leguntur. Pro huiuscemodi constitutum est, ut abbates et alia offitia per sacerdotes instituantur. Unde Pelagius Papa scribit Opilioni Defensori dicens: <4 9> -C. IX.+ Non licet monachis abbates pro suo arbitrio expellere, aut alios ordinare. Nullam potestatem de cetero, nullam licentiam monachis relinquimus pro arbitrio suo aut abbates expellere, aut sibimet alios ordinare, (quia nulla auctoritas remanebit abbati, si monachorum potestati ceperit subiacere,) ut de cetero fideliter et studiose uniuersa, que uel ad diuini cultus reuerentiam, uel ad utilitates eiusdem monasterii -832+ pertinent, abbatis sollicitudo, ad quem potestas tota pertinere conuenit, debeat adinplere. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Hinc etiam constitutum est, ut clerici singulorum monasteriorum sint in potestate episcoporum, nec alicui liceat extra eorum conscientiam monasteria edificare. Unde in Calcedonensi Concilio -[c. 4.]+ legitur: <4 10> -C. X.+ Sine conscientia episcopi monasteria nullus edificet. Quidam monachorum habitu utentes indifferenter per ciuitates, necnon et monasteria et se ipsos presumptione propria conmendant. Placuit igitur neminem aut edificare aut construere monasteria, aut oratorii domum sine conscientia ipsius ciuitatis episcopi. Item: -[c. 8.]+ -@. 1.+ Clerici in ptochiis, monasteriis, aut martiriis constituti sub potestate sint eius, qui in ea ciuitate est episcopus, secundum traditionem sanctorum Patrum, neque per presumptionem recedant a suo episcopo. -@. 2.+ Eos uero, qui ausi fuerint rescindere huiusmodi institutionem quocumque modo, uel si noluerint subiacere proprio episcopo, si quidem fuerint clerici, secundum, personarum ordinationem subiaceant condempnationibus canonum, si uero laici uel monachi fuerint communione priuentur. Item: -@. 3.+ Clerici, qui pauperum dispositioni, uel monasteriorum uel martiriorum presunt, sub potestate singularum ciuitatum episcoporum secundum traditionem canonum perdurent, neque per suam temeritatem episcopi sui moderationem declinent. Qui autem huiusmodi dispositionem quolibet modo subuertere ausi fuerint, et episcopo suo non obedierint, si quidem clerici fuerint, canonicae dampnationi subiaceant, si autem monachi uel laici sunt, a communione suspendantur. <4 11> -C. XI.+ Examinetur ab episcopo religiosis feminis preponendus. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 97.]+ Qui religiosis feminis preponendus est ab episcopo conprobetur. -Gratian.+ Monasterium quoque absque episcopi permissione nulli incipere aut fundare licet. Unde in Agatensi Concilio -[c. 27.]+ legitur: <4 12> -C. XII.+ Sine permissione episcopi nullus monasterium presumat incipere. De monachis monasterium nouum (nisi episcopo -833+ aut permittente, aut probante) nullus incipere aut fundare presumat. <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item ex eodem. -[c. 58.]+ Cellulas nouas aut congregatiunculas monachorum absque episcopi notitia prohibemus institui. <4 14> -C. XIV.+ Absque episcopi uel abbatis uoluntate nullus monachorum cellulam construere presumat. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I., c. 24.]+ Nullus monachus, congregatione monasterii derelicta, ambitionis et uanitatis inpulsu cellulam construere sine episcopi permissione uel abbatis sui uoluntate presumat. -V. Pars.+ -Gratian.+ Item sunt alii, qui pro executione diuersarum causarum quoslibet admittunt, qui districtionem eorum soluant, et quietem religionis perturbent. De quibus in Concilio Triburiensi legitur: <4 15> -C. XV.+ Abbas, qui cautus in regimine non fuerit, a proprio episcopo et a uicinis abbatibus a suo arceatur honore. Si quis abbas cautus in regimine, humilis, castus, misericors, discretus sobriusque non fuerit, ac diuina precepta uerbis et exemplis non ostenderit, ab episcopo, in cuius territorio consistit, et a uicinis abbatibus et ceteris Deum timentibus a suo arceatur honore, etiamsi omnis congregatio, uiciis suis consentiens, abbatem eum habere uoluerit. <4 16> -C. XVI.+ In episcoporum potestate abbates consistant. Item ex Concilio Aurelianensi. -[I., c. 21.]+ -IV. Pars.+ Abbates pro humilitate religionis in episcoporum potestate consistant, et si quid extra regulam fecerint, ab episcopis corrigantur, qui semel in anno in loco, ubi episcopus elegerit, accepta uocatione conueniant. -@. 1.+ Monachi autem abbatibus omni obedientia et deuotione subiaceant. Quod si quis per contumaciam extiterit indeuotus, ac per loca aliqua uagari, aut peculiare aliquid habere presumpserit, omnia, que acquisierit, ab abbatibus auferantur, secundum regulam monasterio profuturam. Ipsi autem, qui fuerant peruagati, ubi inuenti fuerint cum auxilio episcopi tamquam fugaces sub custodia reuocentur. -@. 1.+ Et reum se ille abbas futurum esse cognoscat, qui in huiusmodi personis non regulariter animaduerterit, uel qui monachum susceperit alienum. <4 17> -[C. XVII.]+ Item ex Concilio Arelatensi. Monasteria uel monachorum disciplina ad eum pertineant episcopum, in cuius sunt territorio constituta. -834+ <4 18> -C. XVIII.+ Episcopalia nullus ministret abbatibus, qui alicui episcoporum nolunt subesse. Item Pascalis Papa. -[II.]+ Abbatibus, qui neque sub episcopo, neque sub metropolitano, neque sub primate, neque sub patriarcha sunt, nullus prorsus episcoporum episcopalia quelibet amministret. Cum enim se nulli episcopo omnino subesse profiteantur, consequens est, ut nullus episcoporum que sua sunt eis tamquam extraneis largiatur. -Gratian.+ Pro huiuscemodi ergo statutum est, ut causae et utilitates monasteriorum per episcopos disponantur. Unde Gregorius scribit Vitali Defensori Sardiniae: -[lib. VII. epist. 65.]+ <4 19> -C. XIX.+ Utilitates monasterii a proprio episcopo debent disponi. Cognouimus, quod monasteria seruorum Dei uel feminarum pro suo quisque libitu et diuersarum causarum executione perturbet. Quod omnino non grate suscipimus, tuamque ex hoc experientiam conmonemus, ut nequaquam hoc usurpare denuo accepta nostra auctoritate permittas, sed episcopo loci illius, sub cuius moderamine degunt, curae sit causas utilitatesque disponere. Valde est enim indecens, ut omisso eo alius quilibet se illorum causis admisceat, sed ille eorum uitas conpetenti regularique debet moderamine disponere, qui pro conmissis eorum animabus conpellitur rationem reddere. -VII. Pars.+ -Gratian.+ Pro huiusmodi etiam prohibet B. Gregorius mulieres passim ad monasterium accedere, et monachorum conmatres fieri, scribens Valentino Abbati: -[lib. III. epist. 40.]+ <4 20> -C. XX.+ Neque conmatres sibi facere, neque ad feminas accedere monachis licet. Peruenit ad nos, quod in monasterio tuo passim mulieres ascendant et (quod est grauius) monachos tuos sibi conmatres facere, et ex hoc incautam cum eis conmunionem habere. Ne ergo hac occasione humani generis inimicus sua eos (quod absit) calliditate decipiat, ideo huius te precepti serie conmonemus, ut neque mulieres in monasterio tuo deinceps qualibet occasione permittas ascendere, neque monachos tuos sibi conmatres facere. Nam si hoc denuo ad aures nostras quocumque modo peruenerit, sic te seuerissime noueris ultioni subdendum, ut emendationis tuae qualitate ceteri sine dubio corrigantur. -+ -VIII. Pars.+ -Gratian.+ Non solum autem incauta familiaritas aliarum mulierum eis interdicitur, uerum etiam sancti monialium habitatione prohibentur. Unde in VII. Sinodo -[c. 20.]+ legitur: <4 21> -C. XXI.+ Cum sanctimonialibus monachis habitare non licet. Diffinimus minime duplex monasterium fieri, quia scandalum -835+ id et offendiculum multis efficitur. Si uero aliqui cum cognatis abrenunciare et monasticam uitam sectari uoluerint, debent uiri quidem uirorum adire cenobium, feminae uero mulierum ingredi monasterium. In hoc enim placatur Deus. -@. 1.+ Que autem hactenus sunt dupla, secundum regulam sancti Patris Basilii et secundum preceptionem eius ita formentur. Non habitent in uno monasterio monachi et monachae. Adulterium enim intercipit cohabitationem, si habeat aditum monachus ad monacham, uel monacha ad monachum secreto ad collocutionem. -@. 2.+ Non cubet monachus in muliebri monasterio, neque cum monacha singulariter conuiuetur; et quando necessaria uitae a uirorum parte ad regulares deferuntur, extra portam hec suscipiat abbatissa monasterii feminarum cum quadam uetula monacha. -@. 3.+ Porro si contigerit, et aliquam propinquam suam uidere uoluerit monachus, in presentia abbatissae huic confabuletur per modica et conpendiosa uerba, et in breui ab ea discedat. <4 22> -C. XXII.+ Monachi et monachae in nullo simul cohabitent loco. Item in Registro Gregorii. In nullo loco monachos et monachas permittimus in unum monasterium habitare, sed nec ea, que duplicia uocantur. Et si quod tale est, religiosus episcopus mulieres quidem in suo loco manere studeat, monachos autem aliud monasterium edificare cogat. Si autem plurima sint talia monasteria, separentur in aliis monasteriis monachae, et in aliis monachi; res autem, quas communes habent, secundum iura eis conpetentia distribuantur. <4 23> -C. XXIII.+ A monasterio monachorum longius constituantur monasteria puellarum. Item ex Concilio Agatensi. -[c. 28.]+ Monasteria puellarum longius a monasterio monachorum aut propter insidias diaboli, aut propter oblocutionem hominum collocentur. <4 24> -C. XXIV.+ Puellarum monasteria monachorum presidio et ministratione regantur. Item ex Concilio Spalensi. -[II., c. 11.]+ In decima actione consensu communi decreuimus, ut monasteria uirginum in prouincia Bethica monachorum amministratione ac presidio gubernentur. Tunc enim salubria Christo dicatis uirginibus probamus, quando eis patres spirituales eligimus, quorum non solum gubernaculis -836+ tueri, sed etiam doctrinis edificari possint, ea tamen circa monachos cautela seruata, ut remoti ab earum familiaritate nec usque ad uestibulum habeant accedendi familiare permissum. Sed neque abbatem, uel eum, qui preficitur, extra eam, que preest, loqui uirginibus Christi aliquid, quod ad institutionem earum pertinet, licebit, nec cum ea sola, que preest, frequenter loqui eos oportet; sed sub testimonio duarum uel trium sororum, ita ut rara sit accessio, et breuis omnino locutio. -IX. Pars.+ -Gratian.+ Prohibentur etiam sanctimoniales propria receptacula habere. Unde Innocentius II.: -[in Concilio Romae habito, c. 26. et 27.]+ <4 25> -C. XXV.+ De eodem. Perniciosam et detestabilem quarumdam consuetudinem mulierum (que licet neque secundum regulam B. Benedicti, neque Basilii, aut Augustini uiuant, sanctimoniales tamen uulgo censeri desiderant) aboleri decreuimus. Cum enim, iuxta regulam degentes in cenobiis, tam in ecclesia quam in refectorio atque dormitorio communiter esse debeant, propria sibi edificant receptacula et priuata domicilia, in quibus sub hospitalitatis uelamine passim hospites minus religiosos contra sacros et bonos mores suscipere nullatenus erubescunt. Quia ergo omnis, qui male agit, odit lucem, ac per hoc ipsae absconditae in iustorum tabernaculo opinantur se posse latere oculos iudicis cuncta conspicientis, hoc tam inhonestum detestandumque flagicium ne ulterius fiat omnibus modis prohibemus, et sub pena anathematis interdicimus. -@. 1.+ Simili modo prohibemus, ne sanctimoniales simul cum canonicis et monachis in ecclesia in uno choro conueniant ad psallendum. -X. Pars.+ -Gratian.+ Item sunt alii, quos episcopo pregrauantes salutem ipsarum animarum negligunt, quibuslibet occasionibus bona monasteriorum distrahere cupiunt. Tales erant quidam clerici Rauennatis ecclesiae, qui simulata religione monasteriis cupiebant prefici, non transeuntes ad monachicum habitum, neque renunciantes ecclesiasticae miliciae. De quibus Gregorius scribit Iohanni Rauennati Episcopo: -[lib. IV. epist. 1.]+ <4 26> -C. XXVI.+ Monasteria clericorum uel laicorum habitacula fieri non debent. Peruenit ad me, quod in ecclesiis fraternitatis tuae aliqua loca dudum monasteriis consecrata nunc habitacula clericorum, aut etiam laicorum facta sunt; -837+ dumque hii, qui sunt in ecclesiis, fingunt se religiose uiuere, monasteriis preponi appetunt, et per eorum uitam monasteria destruuntur. Nemo enim potest ecclesiasticis offitiis etc. Et infra: -@. 1.+ Proinde fraternitas tua hoc, quolibet in loco factum est, emendare festinet, quia ego nullo modo patiar, ut loca sacra pro clericorum ambitu destruantur. <4 27> -C. XXVII.+ Qui in sacro sunt ordine constituti in monasteriis nullam habeant potestatem. Idem Mariano Episcopo Rauennae. -[lib. VI. epist. 4o.]+ Dudum ad nos multorum relatione peruenerat, monasteria in Rauennatum partibus constituta omnino clericorum uestrorum dominio pregrauari, ita ut occasione regiminis ea quidem (quod dici graue est) uelud in proprietate possideant. Quibus non modicum condolentes predecessori uestro litteras misimus, ut hoc emendare debuisset. Sed quoniam uitae termino citius occupatus est, ne hoc onus monasteriis remaneat, fraternitati uestrae eadem nos scripsisse recolimus. Et quia, ut conperimus, in huius rei hactenus correctione cessatum est, hec audiens iterum preuidimus ad uos scripta dirigere. Hortamur ergo, ut omni mora omnique excusatione summota ita monasteria ipsa ab huiuscemodi studeatis grauamine releuare, quatinus nullam deinceps in eis clerici, uel, qui in sacro ordine sunt constituti, ob aliud (nisi hortandi tantummodo causa) accedendi habeant licentiam, aut si forte ad peragenda sacra missarum fuerint inuitati misteria. Sed ne pro cuiuslibet monachi aut abbatis promotione etc. Et infra: -@. 1.+ Non illic ulterius habeat potestatem aliquam, ne monasteria huius occasionis uelamine ea, que prohibemus, sustinere onera conpellantur. Hec itaque omnia uigilanti cura emendare iam secundo conmonita sanctitas uestra non differat; ne, si post hec negligentes uos esse (quod non credimus) senserimus, aliter monasteriorum quieti prospicere conpellamur. Nam notum uobis sit, quia tantae necessitati seruorum Dei congregationem subiacere non patiemur. <4 28> -C. XXVIII.+ Gratia uisitandi et exhortandi monasterium episcopus adire potest. Idem. -[eidem, lib. VII. Indict. 1. epist. 18.]+ -XI. Pars.+ Visitandi exhortandique gratia ad monasterium, quotiens placuerit, ab antistite ciuitatis accedatur; sed sic karitatis offitium illic inpleat episcopus, ut grauamen aliquod monasterium non incurrat. <4 29> -C. XXIX.+ Frequenter episcopi monasteria uisitent, et que corrigenda sunt corrigant. Item ex Concilio Aurelianensi. Non semel, sed sepius in anno episcopi uisitent monasteria -838+ monachorum, et si quid corrigendum fuerit, corrigatur. -XII. Pars.+ -Gratian.+ Pro talibus, qui animarum curam non habentes, bona tamen monasteriorum in suos usus conuertere cupiebant, statutum est, ut monasteria cum suis rebus penitus sint libera a potestate et dominio episcoporum. Quod autem nullis canonicis iuribus dicuntur monasteria esse subiecta, non ita intelligendum est, quin ipsi episcopo aliquid nomine eulogiae, uel in die dedicationis, uel in natali sanctorum, quorum nomine ipsum monasterium dedicatum est, debeat offerri. Unde Pelagius Papa ait: <4 30> -C. XXX.+ Non debet episcopus aliquid a monasterio exigere preter conditiones, quas dedicationis tempore constituit. Eleutherius frater et coepiscopus noster queritur, quod mater eius in casa, que Castellum dicitur, oratorium construxisset ac dedicauerit, et in eodem loco monachos constituerit, ex quibus unus est presbiter. Hoc autem tempore dedicationis inter episcopum Cardelum (cuius ipsa diocesis est) et matrem suam asserit conuenisse, ut quicquid dedicationis uel natalis martirum die, quorum in eodem monasterio reliquiae sunt, per fidelium oblationes intrauerit, medietatem quidem habeat ipsum monasterium, medietas autem episcopo offeratur. Contra quam conuentionem Marium presbiterum (siue sciente siue nesciente episcopo) monachis ipsis, uel presbitero, qui ex eis est, uim dicitur intulisse, et frequenter molestias generare, ita ut memoratum presbiterum prope ceciderit, et missas eum facere nullo modo permittat, dicens, ut quasi pensionis nomine aliquid statuere debeat. Hec igitur omnia diligenter te examinare iubemus, et, si apud te euidenti ratione constiterit, quia tempore, quo dedicatum est ipsum monasterium, conditiones superius positae conuenerint, seruari eas ex nostra auctoritate precipimus, nec aliquid amplius exinde ab aliquo exigatur. Sin uero nil tale constiterit, mediante te quid ipsi episcopo nomine eulogiae offerri debeat inter ipsos monachos, et presbiterum uolumus diffiniri, saluo tamen eo, ut presbiter Gaudentius, qui etiam monachus est, missas in monasterio suo sicut consueuit facere a nullo ulterius debeat prohiberi. <4 31> -C. XXXI.+ Consueta seruitia episcopis monasteria exhibeant. Item Urbanus II. Seruitium, quod monasteria aut eorum ecclesiae a tempore Gregorii VII. usque ad hoc tempus fecerunt, et nos concedimus. -Gratian.+ Canonica ergo iura, quibus monasteria subiecta non sunt, sinodales exactiones intelliguntur. Non enim cogendus est abbas (sicut in Turonico concilio statuitur) ad sinodum ire, nisi aliqua rationabilis causa existat. Sunt etiam quedam -839+ seruitutis offitia, ut angariae operum, crebrae receptiones, annuae exactiones, mulctationes peccantium, a quibus omnibus monasteria libera sunt. <1 C> <2 19> -CAUSA XIX.+ -GRATIANUS.+ Duo clerici ad monasterium transire uolunt; uterque licentiam ab episcopo suo petiit; unus relicta propria ecclesia eo inuito, alter dimissa regulari canonica cenobio se contulit. -(Qu. I.)+ Modo queritur, si episcopus debeat permittere, ut relicta propria ecclesia clericus monasterium ingrediatur? -(Qu. II.)+ Secundo queritur, si episcopus licentiam dare noluerit, an eo inuito monasterium possit adire? -(Qu. III.)+ Tertio, si contigerit ipsos regulares canonicos fuisse, utrum concedendus esset eis monasterii ingressus? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ Quod episcopus licentiam clericis adeundi monasterium dare debeat, in Tolletano -[IV.]+ Concilio precipitur, in quo -[c. 49.]+ ita statutum legitur: <4 1> -C. I.+ Non debet negari clericis ingressus, qui monachorum propositum appetunt. Clerici, qui monachorum propositum appetunt, (quia meliorem uitam sequi cupiunt,) liberos eis ab episcopo in monasteriis largiri oportet ingressus. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ Inuito uero episcopo clericum eius a nullo esse suscipiendum, Leo Episcopus testatur, scribens Rustico Narbonensi Episcopo: -+ <4 1> -C. I.+ Inuito episcopo eius clericum nemo suscipiat. Alienum clericum inuito episcopo ipsius nemo suscipiat. -Gratian.+ Sed subaudiendum est, nisi ad propositum melioris uitae transire uoluerit. Tunc enim liberum est illi, etiam episcopo contradicente, monasterium ingredi. Unde Urbanus Papa -[II.]+ in capitulo sancti Rufi: <4 2> -C. II.+ Qui monachorum propositum appetit, etiam inuito episcopo recipiendus est. Duae sunt, inquit, leges: una publica, altera priuata. Publica lex est, que a sanctis Patribus scriptis est confirmata, ut lex est canonum, que quidem propter transgressiones est tradita. Verbi gratia: Decretum est in canonibus, clericum non debere de suo episcopatu ad alium transire sine conmendatitiis litteris sui episcopi, quod propter criminosos constitutum est, ne uidelicet infames ab aliquo episcopo suscipiantur personae. Solebant enim offitia sua, cum non in -840+ suo episcopatu poterant, in alio celebrare, quod iure preceptis et scriptis detestatum est. -@. 1.+ Lex uero priuata est, que instinctu S. Spiritus in corde scribitur, sicut de quibusdam dicit Apostolus: "Qui habent legem Dei scriptam in cordibus suis," et alibi: "Cum gentes legem non habeant, si naturaliter ea, que legis sunt, faciunt, ipsi sibi sunt lex." Si quis horum in ecclesia sua sub episcopo populum retinet, et seculariter uiuit, si afflatus Spiritu sancto in aliquo monasterio uel regulari canonica saluare se uoluerit, quia lege priuata ducitur, nulla ratio exigit, ut a publica lege constringatur. Dignior est enim lex priuata quam publica. Spiritus quidem Dei lex est, et qui Spiritu Dei aguntur lege Dei ducuntur; et quis est, qui possit sancto Spiritui digne resistere? Quisquis igitur hoc Spiritu ducitur, etiam episcopo suo contradicente, eat liber nostra auctoritate. Iusto enim lex non est posita, sed ubi Spiritus Dei, ibi libertas, et si Spiritu Dei ducimini, non estis sub lege. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Canonicos autem regulares ad monasterium transire multis auctoritatibus prohibetur. Unde in Concilio Educensi, congregato sub VII. Gregorio legitur: <4 1> -C. I.+ Regulares canonici monachi fieri non debent. Nullus abbas uel monachus canonicos regulares a proposito professionis canonicae reuocare, atque ad monasticum habitum trahendo suscipere audeat, ut monachi fiant, quamdiu ordinis sui ecclesiam inuenire quiuerint, in qua canonice uiuendo Deo seruire, et animam suam saluare possint. Quod si temerario ausu id agere temptauerint, anathematis uinculo obligentur. <4 2> -C. II.+ De eodem. Item Urbanus Papa II. Mandamus et uniuersaliter interdicimus, ne quis canonicus regulariter professus, nisi (quod absit) publice lapsus fuerit, monachus efficiatur. Quod si decreto nostro contraire presumens agere temptauerit, ad ordinem canonicum precipimus ut redeat, et deinceps memorialem cucullam deferat, et ultimus in choro maneat. -Gratian.+ Subaudiendum uero est, nisi cum patris sui licentia religionis propositum induerit. Unde Urbanus II. scribit Abbati sancti Rufi: <4 3> -C. III.+ Patris sui concessione regulares canonici monachi possunt fieri. Statuimus, ne professionis canonicae quispiam postquam Dei uice supra caput sibi hominem inposuerit, alicuius leuitatis instinctu uel districtioris religionis obtentu ex eodem claustro audeat sine patris et totius congregationis -841+ permissione recedere. Discedentem uero nullus abbatum uel episcoporum, et nullus monachorum sine communi litterarum cautione suscipiat. -II. Pars.+ -Gratian.+ Queritur, si monasteria, que semel dedicata sunt, possint transire in clericorum uel secularium habitacula? Quod in Calcedonensi Concilio omnibus modis prohibetur c. 24.: <4 4> -C. IV.+ Que semel sunt dedicata, monasteria semper perseuerent. Que semel sunt dedicata monasteria consilio episcoporum, maneant perpetuo monasteria, et res, que ad ea pertinent, monasteriis reseruari oportet, nec posse ea ultra fieri secularia habitacula. Qui uero permiserint hec fieri, subiaceant his condempnationibus, que per canones constitutae sunt. <4 5> -C. V.+ Qui loca sacra communia diuersoria fecerit, clericus deponatur, laicus excommunicetur. Item in Sinodo VII., c. 13. Quoniam a quibusdam uiris quedam uenerabiles domus subripiuntur, tam uidelicet episcopia quam monasteria, et facta sunt communia diuersoria, si quidem uoluerint hii, qui hec retinent, reddere ea, ut secundum antiquitatem restaurentur, bene et optime; alioquin, si de sacro catalogo fuerint, hos deponi precipimus, si uero monachi uel laici, excommunicari, quos nimirum constat condempnatos esse et Patre, et Filio, et Spiritu sancto, et deputantur ubi uermis eorum non morietur, et ignis non exstinguetur, quia Deo aduersantur, qui dicit: "Nolite facere domum patris mei domum negotiacionis." -III. Pars.+ -Gratian.+ Queritur de his, qui ad conuersionem ueniunt, quo tempore debeant tonsurari? De his ita scribit Gregorius Papa Fortunato Episcopo Neapolitano: -[lib. VIII. epist. 23.]+ <4 6> -C. VI.+ Antequam biennium in conuersione conpleuerit, aliquis tonsurari non debet. Monasteriis omnibus fraternitas uestra districtius interdicat, ut eos, quos ad conuersionem susceperint, prius, quam biennium in conuersatione conpleuerint, nullo modo audeant tonsorare. Sed hoc spacio uita moresque eorum sollicite conprobentur, ne quis eorum aut non sit contentus, quod uoluit, aut ratum non habeat quod elegit. Nam dum graue sit, inexpertos hominum obsequiis sociari, quis possit dicere, quanto sit grauius ad Dei seruitium -842+ inprobos applicare? Miles uero, si conuerti uoluerit, prius, quam nobis renuncietur, nullus eum sine nostro consensu qualibet presumat ratione suscipere. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Queritur, si ingressis monasterium ultra relinquatur licentia testandi? Hoc Gregorius prohibet, ita scribens Ianuario Caralitano Episcopo: -[lib. VII. Indict. 2. epist. 7.]+ <4 7> -C. VII.+ Post monasterii ingressum nulli relinquitur licentia testandi. Quia ingredientibus monasterium conuertendi gratia ulterius nulla sit testandi licentia, sed ut res eorum eiusdem monasterii sint, aperta legis diffinitione decretum est. <4 8> -C. VIII.+ Post ingressum monasterii eidem monasterio omnia sunt conferenda. Item Gregorius Cipriano Diacono. -[lib. III. epist. 6.]+ Perlatum est ad nos Petronillam nomine, de prouincia Lucania progenitam, per exhortationem Agnelli episcopi fuisse conuersam, resque suas omnes, quas habere potuit, licet iure sibi potuissent conpetere, tamen eidem monasterio, in quod ingressa est, etiam specialiter donationis titulo contulisse. -Gratian.+ Econtra Paulus primus heremita in testamento colobium suum Athanasio Alexandrino episcopo reliquit, tunicam uero B. Antonio. Sed aliud est de his, qui monasterium ingressi se et sua tradiderunt: aliud de his, qui solitariam uitam ducentes se nulli ecclesiae tradiderunt. Illi semel tradita nulli tradere possunt: isti nulli oblata libere testari ualent. <4 9> -[C. IX.]+ Item constitutio noua. "Si qua mulier aut uir monasticam elegerit uitam, et intrauerit monasterium, liberis non extantibus, monasterio, quod ingrediuntur, res eius conpetere iubemus. -@. 1.+ Sed si persona liberos habens ante, quam de rebus suis inter eos disponat, monasterium intret, liceat ei postea inter eos diuidere, legitima nulli diminuta, et quod eis non dederit monasterio conpetet. -@. 2.+ Sed si omnem substantiam inter filios diuidere uoluerit, sua persona filiis connumerata partem sibi retineat, que monasterio conpetere debeat. -@. 3.+ Sed si post ingressum moriatur, ante, quam inter eos diuidat, filii legitimam percipiant, reliqua substantia monasterio conpetente." Constitutione 5. in collatione 1. -@. 4.+ "Nunc autem, cum monachus factus esset, hoc ipso res suas omnes obtulisse uideatur, si prius testatus non sit, exinde, iudicio eius cessante, lege disponitur, ut si liberos habet, in -843+ quos aut nichil, aut minus legitima portione quoquo donandi titulo contulerit, eatenus substantiae monasterio destinatae detrahantur, ne quid contingat circa liberos iniquum." <4 10> -[C. X.]+ Item ex Nouella. -[CXXIII.]+ "Non liceat parentibus liberos, uel liberis parentes ab hereditate sua repellere monachos factos, quamuis, dum laici fuerant, in causam ingratitudinis inciderunt." Item: -@. 1.+ "Non liceat parentibus liberos suos ad solitariam uitam transeuntes abstrahere de monasterio." <1 C> <2 20> -CAUSA XX.+ -GRATIANUS.+ Duo pueritiae annos agentes a parentibus monasterio traditi sunt; unus inuitus, alter spontaneus cucullam induit. Ad annos pubertatis uenientes, inuitus ad secularem miliciam redit, spontaneus monasterium districtius petit. -(Qu. I.)+ Nunc primum queritur, si in pueritiae annis traditi cogantur religionis propositum tenere? -(Qu. II.)+ Secundo, si preter uoluntatem parentum tonsuram uel religionis uestem quis in pueritia accipiat, an possit sibi detrahi, an non? -(Qu. III.)+ Tertio, qui preter propriam uoluntatem cucullam induerit, an cogatur eam retinere, an non? -(Qu. IV.)+ Quarto, si ab uno monasterio in aliud districtius liceat alicui transire? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ Quod intra annos pueritiae traditi, cum adulti fuerint, liberum habeant arbitrium manendi uel discedendi, probatur auctoritate nonae Sinodi in qua sic statutum est: <4 1> -C. I.+ Virginitatis professio quo tempore firma esse incipit. Firma autem tunc erit professio uirginitatis, ex quo adulta iam etas esse ceperit, et que solet apta nuptiis deputari ac perfecta. -Gratian.+ Si uirginitatis professio tunc incipit esse firma, cum etas ceperit esse adulta, et religionis professio tunc demum debet esse firma, cum ad adultam etatem peruentum fuerit. Sed hic de illa professione agitur, que in annis pueritiae proprio arbitrio Deo offertur, quam non confirmat parentum consensus. Ceterum, que a parentibus Deo offertur professio, inuiolatam seruari oportet. Unde Gregorius scribit ad Augustinum Anglorum Episcopum: <4 2> -C. II.+ Non licet de monasterio egredi quem pater uel mater infra annos infantiae fecerit ordinari. Addidistis adhuc, quod si pater uel mater filium -844+ filiamue intra septa monasterii in infantiae annis sub regulari tradiderunt disciplina, utrum liceat eis postquam ad pubertatis inoleuerint annos, egredi, et matrimonio copulari. Hoc omnino deuitamus, quia nefas est, ut oblatis a parentibus Deo filiis uoluptatis frena relaxentur. <4 3> -C. III.+ Aut propria professio, aut paterna deuotio monachum facit. Item ex Concilio Tolletano IV. -[c. 48.]+ Monachum aut paterna deuotio, aut propria professio facit. Quicquid horum fuerit, alligatum tenebit. Proinde his ad mundum reuertendi intercludimus aditum, et omnes ad seculum interdicimus regressus. <4 4> -C. IV.+ In monasterio perpetuo maneant qui a parentibus traditi fuerint. Item Ysidorus. Quicumque a parentibus propriis in monasterio fuerit delegatus, nouerit se ibi perpetuo mansurum. Nam Anna Samuel puerum suum natum et ablactatum Deo pietate obtulit, qui et in ministerio templi, quo a matre fuerat deputatus, permansit, et ubi constitutus est deseruiuit.

-[PALEA.+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Item ex Regesto Gregorii, libro I. epistola 48. ad Anthemium. Quia autem dura est in insulis congregatio monachorum, etiam pueros in eisdem monasteriis ante XVIII. annorum tempora suscipi prohibemus, uel si qui nunc sunt tua eos prouidentia auferat, et in urbem Romanam transmittat. Hoc et in Palmaria aliisque insulis te per omnia uolumus custodire. -]+

<4 6> -C. VI.+ Qui a progenitoribus monasterio traditus est, de eo egredi non ualet. Item ex Concilio Triburiensi. Quem progenitores ad monasterium tradiderunt, et in ecclesia cepit canere et legere, nec uxorem ducere, nec monasterium deserere poterit: sed si discesserit, reducatur; si tonsuram dimiserit, rursum tondeatur; uxorem si usurpauerit, dimittere conpellatur.

-[PALEA.+ <4 7> -C. VII.+ Item ex Penitenciali Theodori. Infans pro infante potest dari in monasterio, quamuis alter uocatus sit. Tamen melius est uotum soluere. Similiter et pecora equali precio (si necesse est) sunt redimenda. -]+

-II. Pars.+ -Gratian.+ Ex his auctoritatibus colligitur, quod paterna professio pueros tenet obligatos, nec licebit eis a proposito -845+ discedere, quod paterna deuotione in puerilibus annis susceperint. Sed obicitur illud Leonis Papae: -[epist. XC. ad Rusticum Episcopum, cap. 13. et 14.]+ <4 8> -C. VIII.+ Non licet puellis nuptias eligere, que spontanea uoluntate uirginitatis propositum susceperunt. Puellae, que non coactae parentum inperio, sed spontaneo iudicio uirginitatis propositum atque habitum susceperint, si postea nuptias elegerint, preuaricantur, etiam si nondum eis consecratio accessit, cuius utique non fraudarentur munere, si in proposito permanerent. Ambigi uero non potest crimen magnum admitti, ubi et propositum deseritur, et consecratio uiolatur. Nam si humana facta non possunt inpune calcari quid de his manebit, qui corruperint federa diuini sacramenti? -Gratian.+ Cum ergo in principio huius capituli dicatur: "Puellae, que non coactae inperio parentum," datur intelligi, quod si coactae uirginitatis habitum sumpserint, sine preuaricatione ipsum deserere possunt. Sed puella hic nubilis intelligitur, cuius (ut in sequentibus monstratur) post duodecimum annum liberum est arbitrium; nec in electione propositi cogitur sequi parentum inperium. Sic et illud intelligendum est, quod est statutum in Sinodo ab Eugenio Papa habita: -[II. c. 32.]+ <4 9> -C. IX.+ Extra uoluntatem propriam retrusi in monasteriis non teneantur. Sicut qui monasteria elegerunt a monasteriis egredi non permittuntur, ita hii qui inuiti sine iustae offensionis causa sunt intromissi, non nisi uolentes teneantur, quia quod non petunt obseruant. Ideoque tales considerandi sunt maxime peccata conmittere quam plangere, sicut in decreto sanctissimi Leonis Papae manifestissime continetur. -+

-[PALEA.+ <4 10> -C. X.+ Unde Marcellus Papa. Illud autem statuendum esse censemus, ut, si in minori etate filii monasterio oblati fuerint, et sacram tonsuram uel uelamina susceperint, dignum quidem duximus, ut XV. anno a prelatis moniti inquirantur, utrum in ipso habitu permanere cupiant, an non? Si uero permanere professi fuerint, ulterius penitendi locum minime amplecti possunt. Sin autem ad secularem habitum reuerti uoluerint, redeundi licentia nullo modo denegetur, quia satis inutile est, ut coacta seruitia Domino prestentur. -]+

-846+ -III. Pars.+ -Gratian.+ Velamen autem uirginibus inponi non licet, nisi certis diebus. Unde Gelasius Papa omnibus Episcopis: -[per Lucaniam, c. 14. et 15.]+ <4 11> -C. XI.+ Non nisi certis diebus uelamen inponatur uirginibus. Deuotis uirginibus, nisi aut in epiphaniorum die, aut in albis pascalibus, aut in apostolorum natalibus sacrum uelamen minime inponatur, nisi forsitan (sicut de baptismo dictum est) graui languore correptis ne autem sine hoc munere de seculo exeant, inplorantibus non negetur. -@. 1.+ Viduas autem uelare pontificum nullus attemptet. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Tempus quoque consecrationis earum similiter obseruetur. Unde Gregorius in Registro: -[lib. III. ep. 11.]+ <4 12> -C. XII.+ Ante sexagesimum etatis suae annum uirgines non consecrentur. Iuuenculas fieri abbatissas uehementissime prohibemus. Nullam igitur fraternitas tua nisi sexagenariam uirginem, cuius uita atque mores hoc exegerint, uelare permittat. <4 13> -[C. XIII.]+ Item ex concilio Cartaginensi III. Sanctimoniales ante annum quadragesimum non uelentur. <4 14> -C. XIV.+ Ante uigesimum quintum annum uirgines non consecrentur. Item ex Concilio Affricano III. -[c. 4.]+ Placuit ut ante XXV. annos etatis nec diacones ordinentur, nec uirgines consecrentur, et ut lectores populum non salutent.

-[PALEA.+ <4 15> -C. XV.+ Item Pius Papa. Virgines non uelentur ante XXV. annos, nisi forte necessitate periclitantis pudicitiae uirginalis, et non sunt consecrandae nisi in epiphania, et in sabbato pascae, et in apostolorum natalitiis, nisi causa mortis urgente. -]+

-V. Pars.+ -Gratian.+ Quamuis autem uiduae prohibeantur uelari, uiduitatis tamen professio in scriptis ab eis est facienda. Vestis quoque professioni conueniens est eis tradenda, qua ubique utantur. -847+ Unde in Concilio Tolletano X.: -[c. 4.]+ <4 16> -C. XVI.+ Professionem uiduitatis faciant, et habitum religionis sumant, que castitatem seruare proponunt. Vidua, que sanctae religionis obtinere propositum uoluerit, sacerdoti uel ministro, ad quem aut ipsa uenerit, aut quem ad se uenire contigerit, scriptis professionem faciat a se aut signo, aut subscriptione notatam, continentem, se et religionis propositum uelle, et hoc perhenniter inuiolate seruare. Tunc accepta a sacerdote uel ministro apta religionis professioni ueste, seu lectulo quiescens siue in quocumque loco consistens, constanter utatur, nec diuersi coloris aut diuersae partis eadem sit notabilis uestis, sed religiosa et non suspecta. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ De his uero, qui preter uoluntatem parentum tonsuram, uel religiosam uestem susceperint, sic diffinitur in concilio X. Tolletano: -[c. 6.]+ <4 1> -C. I.+ Tonsura uel uestis religiosa in minori etate suscepta a parentibus irrita fieri potest. Si in qualibet minori etate uel religionis tonsuram uel religioni debitam uestem, in utroque sexu filiis aut unus aut ambo parentes dederint forte, aut nolentibus uel nescientibus se susceptam non mox uisam in filiis abdicauerint, sed uel coram se, uel coram episcopo, palamque in conuentu eosdem filios talia habere permiserint, ad secularem reuerti habitum ipsis filiis quandoque penitus non licebit, sed conuicti, quod tonsuram aut religiosam uestem aliquando habuerint, mox ad religionis cultum habitumque reuocentur, et sub strenua districtione huiusce obseruantiae inseruire cogantur. -@. 1.+ Parentibus sane filios suos religioni contradere non amplius quam usque ad decimum etatis eorum annum licentia poterit esse; postea uero, an cum uoluntate parentum, an si suae deuotionis sit solitarium uotum, erit filiis licitum religionis assumere cultum. -@. 2.+ Quisquis autem uel abolitione tonsurae, uel secularis uestis assumptione detectus fuerit attigisse transgressionem, et excommunicationis censuram accipiat, et religioni semper inhereat. <4 2> -C. II.+ Usque ad annos XII. paternae uoluntatis puella subiaceat arbitrio. Item ex Concilio Triburiensi. -[c. 24.]+ Puella, si ante XII. etatis annos sponte sua sacrum sibi -848+ assumpserit uelamen, possunt statim parentes eius uel tutores id factum irritum facere, si uoluerint. At si annum et diem dissimulando consenserint, ulterius nec ipsi, nec ipsa mutare poterunt. -@. 1.+ Si uero in fortiori etate adolescentula uel adolescens seruire Deo elegerint, non est potestas parentibus prohibendi. -II. Pars.+ -Gratian.+ Velamen autem nulli sanctimonialium alteri inponere licet. Unde Eutycianus Papa ait: <4 3> -[C. III.]+ Statuimus, ut si abbatissa aut quelibet sanctimonialis post hanc diffinitionem in tantam audaciam proruperit, ut aut uiduam, aut puellam uirginem uelare presumat iudicio canonico usque ad satisfactionem subdatur. -III. Pars.+ -Gratian.+ Hac auctoritate predicta et paterna professione docetur astringi quilibet in puerilibus annis, et preter uoluntatem eorum proposito suscepto perhibetur teneri, nisi tonsuram uel religiosam uestem parentes mox uisam abdicauerint. Paruuli uero, dum offeruntur, nonnisi sub multorum testimonio suscipiendi sunt. Unde in nona Sinodo legitur: <4 4> -C. IV.+ Infantes oblati a parentibus sub plurimorum testimonio suscipiantur. Oportet infantes cum uoluntate et consensu parentum, imo ab ipsis parentibus oblatos, sub testimonio plurimorum suscipi, ut omnis occasio maledicti gratia excludatur hominum pessimorum. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem qui inuitus propositum religionis susceperit non sit cogendus ad inuiti propositi obseruationem, testatur Leo Papa, -[epist. XC. aliter XCII. ad Rusticum Episcopum, c. 12.]+ dicens: <4 1> -C. I.+ Non potest deseri propositum monachi sponte susceptum. Propositum monachi proprio arbitrio et uoluntate susceptum deseri non potest absque peccato. Quod enim quis uouet Deo debet et reddere. Unde qui relicta singularitatis professione ad miliciam uel ad nuptias deuolutus est, publicae penitenciae satisfactione purgandus est, quia, etsi innocens milicia, et honestum potest esse coniugium, electionem tamen meliorum deseruisse transgressio est. -849+ <4 2> -C. II.+ Qui religiosum habitum sponte susceptum deserere uoluerit ad ipsum redire cogatur. Item ex Concilio Tolletano VII. -[c. 6.]+ Procliuis autem cursus est ad uoluptatem et imitatrix natura uiciorum. Quamobrem quisquis uirorum uel mulierum habitum semel induerit spontanee religiosum, aut si uir deditus ecclesiae, uel femina fuerit delegata puellarum monasterio, in utroque sexu preuaricator inuitus reuerti cogatur, ut uir detondeatur, et puella ad monasterium regrediatur. Si autem quolibet patrocinio desertores permanere uoluerint, sacerdotali sententia a Christianorum cetu habeantur extorres, ut nec locus eis ullus sit conmunionis. -@. 1.+ Viduae quoque (sicut iam dudum uniuersalis statuit sinodus) professionum uel habitus sui desertrices superiori sententia condempnentur. -+ <4 3> -C. III.+ Semel in clero taxati, uel monasteriis deputati, ad miliciam non redeant. Item ex Concilio Calcedonensi. -[c. 7.]+ Eos, qui semel in clero taxati fuerint, siue in monasterio deputati, decreuimus neque ad miliciam, neque ad honores seculares uenire. Eos autem, qui hoc ausi fuerint facere, et non eius rei penitere maluerint, ut ad hoc idem reuertantur, quod ante non obtentu Dei sibi proposuerunt, conuenit anathematizari. -II. Pars.+ -Gratian.+ Cum dicitur, propositum monachi proprio arbitrio et uoluntate susceptum, intelligitur, quod si propria uoluntate susceptum non fuerit, obseruari non cogitur. Unde Nycolaus Papa scribit omnibus Episcopis in Regno Lodoici: <4 4> -C. IV.+ Monasterialibus disciplinis nullus subiciatur inuitus. Presens clericus, nomine Lambertus, una cum patre suo, nomine Atto, quondam uidelicet comite, nunc autem clerico, ad limina apostolorum properans adiit presentiam nostram, asserens qualiter idem pater eius in laicali adhuc ordine in prediis propriis edificasset duo monasteria, uoluntatem gerens, ut post suum decessum presens eius filius Lambertus in locum ei succederet, quem, infra teneram etatem inter octauum et decimum annum constitutum, memoratus pater proprio arbitrio absque regulari institutione extra omnem illius uoluntatem cucullam induit. Igitur post quoddam ipsius temporis spacium (ut ipse dicit) Salomon episcopus cum quibusdam aliis absque patris oblatione uel abbatis percepta benedictione eundem Lambertum monastico induere fecit habitu (ut ferunt) inuitum, et sub hac occasione paterna seu materna hereditate a fratribus suis priuatum esse, atque contra omnem (ut dictum est) uoluntatem suam quasi regularem illum monachum permanere uoluit. Super qua re diligenti cura  -850+ inuestigantes, etiam sub adiuratione patrem ipsius, si uerum diceret, interrogauimus; sed idem clericus Atto respondit, se talem habuisse et habere uoluntatem, ut filius suus uerus fieret monachus, et in locum ei succederet. Sub testificatione autem iurando firmauit, quod, quando primitus ei cucullam induit, idem Lambertus semper restitit, et numquam se fieri monachum consensit; sed demum ab insequentibus monachico est habitu uiolenter indutus, asserens, quia numquam regulam aliquando promisit, neque ego, pater eius, palla altaris indutum illum obtuli, neque a quocumque sacerdote uel abbate (ut mos poscit) benedictione percepta regulae umquam se monachum subiectum futurum promisit. Super his omnibus protestatus est prefatus clericus Atto, quia si eo tempore tam durae obseruantiae monasticam intellexisset regulam, numquam eundem filium suum Lambertum coegisset portare cucullam. -@. 1.+ Quapropter consulte psalmographi uerba recolentes, quibus uoluntarie se Deo sacrificare pronunciat, et uoluntaria oris sui beneplacita fieri in conspectu Dei obsecrat, presentem, ut dictum est, clericum nomine Lambertum minime debere existimauimus sub tali uiolentia fieri monachum. Quod enim quis non elegit, nec optat, profecto non diligit; quod autem non diligit facile contempnit. Nullum ergo bonum nisi uoluntarium. Idcirco et Dominus non ferendam in uia uirgam, per quam uiolentia ulli inferatur, precepit. Quapropter consultius agitur, si piis suasionibus contemptum mundi et amorem Dei predicando, quam uiolentiam inferendo ad celestem amorem illum accenderitis. Unde omnium uestrum karitati hanc nostri apostolatus mandare decreuimus epistolam, monentes atque precipientes, quatinus (si ita uerum est, ut isti dicunt) nullus episcopus uel abbas, seu monachorum reliquorum conuentus, monasticis regulis inuitum illum subiacere conpellat; neque ullo modo fratres eius per hanc occasionem licentiam habeant paterna seu materna illum hereditate priuare; sed usque dum diuina inspiratione conpunctus propria uoluntate regulae se subdat, liceat eum a mundanis et laicalibus remotum uagationibus uel negociis inter religiosos et ecclesiasticos uiros in canonica degere uita. Non enim putamus (quod absit) religiosos canonicos a sanctorum monachorum consortio seiunctos, quia unusquisque secundum Apostolum propriam mercedem accipiet secundum suum laborem. -III. Pars.+ -Gratian.+ Si uero episcopi uel abbatis promissionibus illecti aliqui tonsuram uel religionis uestem susceperint, ipsi quidem in eo, quod ceperunt, permaneant, res uero eorum heredibus suis restituantur. Unde in Maguntiensi Concilio legitur: <4 5> -C. V.+ Restituantur heredibus res eorum, qui ab episcopis uel abbatibus decepti comas deposuerunt. Constituit sane sacer iste conuentus, ut episcopi siue -851+ abbates, qui non in fructum animarum, sed in auariciam et turpe lucrum inhiantes, quoslibet homines circumueniendo totonderunt, et res eorum tali persuasione subripuerunt, penitenciae canonicae utpote turpis lucri sectatores subiaceant. Hii uero, qui illecti comam deposuerunt, in eo, quod ceperunt, perseuerare cogantur, res uero eorum heredibus reddantur. <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod uero ab uno monasterio in aliud districtius transire monachis liberum sit, ex Concilio Triburiensi habetur, in quo sic statutum est: <4 1> -C. I.+ Non sunt prohibendae uirgines sacrae, que causa religionis aliud monasterium adire desiderant. Virgines sacrae si pro lucro animae suae propter districtiorem uitam ad aliud monasterium pergere disposuerint, ibidemque conmanere decreuerint, sinodus concedit. Si uero fuga disciplinae alium locum quesierint, redire cogantur. -Gratian.+ Quod autem de uirginibus sacris hoc capitulo statuitur de monachis etiam consequenter intelligitur, de quolibet etiam clerico. -II. Pars.+ -@. 1.+ Sed obicitur illud Basilii: <4 2> -C. II.+ Vota monachi sine consensu abbatis sui irrita sunt. Monacho non licet uotum uouere sine consensu abbatis sui; si autem uouerit, frangendum erit. Item illud Agatensis Concilii: -[c. 27.]+ <4 3> -C. III.+ Monachum nullus suscipiat aut ordinet absque abbatis sui permissu. Monachum, nisi aut permissu abbatis sui aut uoluntate ad alterum monasterium conmigrantem, nullus abbas suscipere aut retinere presumat; sed ubicumque fuerit, abbati suo auctoritate canonum reuocetur. -@. 1.+ Item: Clericis sine conmendaticiis epistolis episcopi sui licentia non pateat euagandi. In monachis quoque presentis sententiae forma seruetur, quos si uerborum increpatio non emendauerit, etiam uerberibus statuimus coherceri. -@. 2.+ Seruandum quoque de monachis, ne eis ad solitarias cellulas liceat a congregatione discedere, nisi forte probatis post emeritos labores, aut propter infirmitatis necessitatem asperior abbatis regula remittatur. Quod ita demum fiet, ut intra eadem monasterii septa manentes, tamen sub abbatis potestate, separatas habere cellulas permittantur. Abbati quoque singulas diuersas cellulas aut plura monasteria habere non liceat, nisi tantum propter incursum hostilitatis intra muros receptacula collocare. -852+ -Gratian.+ Verum hoc intelligendum est de monachis religiose uiuentibus, quibus uota specialis abstinentiae uel alicuius districtionis, que generalem consuetudinem suorum fratrum excedat, sine abbatis consensu uouere non licet, ne super eos fratres scandalizentur. Causa etiam illorum statutum est hoc, qui regularem disciplinam subterfugientes peregrinationis uota sibi assumunt, quod nec monacho, nec alicui clerico licet, ne hac occasione ad secularem conuersationem redeat. <1 C> <2 21> -CAUSA XXI.+ -GRATIANUS.+ Archipresbiter cuiusdam ecclesiae preposituram alterius accepit, nec priorem uult relinquere; secularium quoque negociorum procurator efficitur; claris et fulgidis uestibus se exornans ab episcopo suo corrigitur; relicto suo offitio ad secularem iudicem habet confugium. -(Qu. I.)+ Queritur, an clericus in duabus ecclesiis possit conscribi? -(Qu. II.)+ Secundo, si unam uoluerit relinquere, an liceat ei ad aliam transire? -(Qu. III.)+ Tertio, an procurationes secularium negociorum clericis liceat suscipere? -(Qu. IV.)+ Quarto, an claris et fulgidis uestibus eis ornari expediat? -(Qu. V.)+ Quinto, an ab episcopo correpti suum offitium relinquere, et ad secularem iudicem confugere ualeant? <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ In duabus ecclesiis aliquem posse connumerari, septima Sinodus prohibet, dicens: -[c. 15.]+ <4 1> -C. I.+ In duabus ecclesiis clericus conscribi non debet. Clericus ab instanti tempore non connumeretur in duabus ecclesiis. Negotiacionis enim est hoc et turpis lucri commodum, et ab ecclesiastica consuetudine penitus alienum. Audiuimus enim ex ipsa dominica uoce, quod nemo potest duobus dominis seruire. Aut enim unum odio habebit, et alterum diliget: aut unum sustinebit, et alterum contempnet. Unusquisque enim secundum apostolicam uocem in quo uocatus est, in hoc debet manere, et in una locari ecclesia. Que enim per turpe lucrum in ecclesiasticis rebus efficiuntur aliena consistunt a Deo; ad uitae uero huius necessitatem studia diuersa sunt. Ex eis ergo, qui uoluerit, acquirat corpori opportuna. Ait enim Apostolus: "Ad ea, que michi opus erant, et his qui mecum sunt, ministrauerunt manus istae." Et hec quidem in hac seruanda urbe. Ceterum in uillis, que foris sunt, propter inopiam hominum indulgeatur. -Gratian.+ Sed duae ecclesiae intelliguntur ecclesiae duarum ciuitatum, in quibus nullus debet conscribi. -853+ Unde in Calcedonensi Concilio -[c. 10.]+ statutum est: <4 2> -[C. II.]+ "Clericos in duarum ciuitatum ecclesiis conscribi non oportet." -[Gratian.]+ Sed econtra nonnumquam episcopus unius ciuitatis efficitur archiepiscopus alterius ciuitatis, nec tamen priorem ecclesiam deserit: sed prior ecclesia quasi conmendata relinquitur, secunda quasi titulata habetur. Unde Leo IV. scribit: <4 3> -C. III.+ In una ecclesia titulatus alteram sibi commendatam potest habere. Qui plures ecclesias retinet, unam quidem titulatam, aliam uero sub conmendatione tenere debet. Sic et illud Agatensis Concilii -[cap. 57.]+ intelligendum est: <4 4> -C. IV.+ Duobus monasteriis unus abbas preesse non potest. Unum abbatem duobus monasteriis presidere interdicimus. -+ -Gratian.+ Potest etiam utrique tamquam titulato preesse, sed iure speciali, non communi. Unde Gregorius: -[lib. II. epist. 13. ad Agnellum Episcopum]+ <4 5> -C. V.+ Unus episcopus duabus preficitur ecclesiis. Relatio cleri simul et populi Terracinae degentis nos ualde letificat, ob hoc, quod de tua fraternitate bona testatur. Et quia defuncto pontifice suo Petro sibi cardinalem postulant te constitui sacerdotem, eorum desideria necessario conplenda preuidimus. -@. 1.+ Tota igitur mentis intentione ita lucrum animarum Domino nostro facere festinato, ut digna te merces ante eius conspectum in die retributionis inueniat. Quicquid uero de predictae rebus ecclesiae uel eius patrimonio, seu cleri ordinatione promotioneue, et omnibus generaliter ad eam pertinentibus sollerter atque canonice ordinare facereque prouideris, liberam habebis, quippe ut sacerdos proprius, modis omnibus facultatem. <4 6> -[C. VI.]+ Illud quoque fraternitatem tuam scire necesse est, quoniam sic te predictae Terracinensis ecclesiae cardinalem esse constituimus sacerdotem, ut et Fundensis ecclesiae pontifex esse non desinas, nec curam gubernationemque eius pretereas, quia ita fraternitati tuae sepe dictae Terracinensis -854+ ecclesiae curam iniungimus ut Fundensis ecclesiae tibi iura potestatemue nullo modo subtrahamus. -Gratian.+ Non enim potest utrique presidere tamquam titulatae, sed uni tamquam conmendatae, alteri uero tamquam titulatae preesse ualet. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Qui uero relicta sua ecclesia ad aliam transire uoluerit nequaquam sine dimissoriis litteris sui episcopi suscipiatur. -+ Unde in septima Sinodo -[c. 17.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Sine dimissoriis litteris in aliena ecclesia clericus non ordinetur. Quoniam diuersarum ecclesiarum clerici suas, in quibus ordinati sunt, ecclesias relinquentes, ad alios concurrunt episcopos, et ignorante proprio episcopo in alienis constituuntur ecclesiis, ubi contingit eos sine sui examinatione permanere, precipimus amodo, ut nullus omnino clericorum, in quocumque gradu sit, licentiam habeat sine dimissoriis litteris sui episcopi in altera constitui ecclesia. Qui uero hoc amodo non obseruauerit, ad obprobrium eius, qui ordinauerit eum, deponatur tam ipse, quam qui eum sine ratione suscepit. <4 2> -C. II.+ Ad aliam ecclesiam clerico transire non licet, si propriis ministris sua fuerit destituta. Item ex Concilio Spalensi. -[II. c. 3.]+ Placuit, ut si quis clericus ministris ecclesiae propriae destitutis ad aliam transitum fecerit, conpellente, ad quem confugerit, sacerdote, ad ecclesiam, quam prius incoluerat, reuertatur. Qui uero eum susceperit, nec statim sine ullo nisu exceptionis ad propriam ecclesiam remittendum elegerit, quamdiu eum restituat, communione se priuatum cognoscat. Desertorem autem clericum cingulo honoris atque ordinis sui exutum aliquo tempore monasterio religari conuenit, sicque postea in ministerio ecclesiastici ordinis reuocari. Nam non poterit in talibus propagationis aboleri licentia, nisi fuerit in eis per correctionem disciplinae subsecuta correctio. -Gratian.+ Obicitur autem illud Calcedonensis Concilii: -[c. 10.]+ <4 3> -C. III.+ Nichil commune habeat cum priori qui ab una in aliam transfertur. -II. Pars.+ Si quis iam translatus est ab una ecclesia -855+ in aliam, nichil habeat commune cum priori siue sub ecclesia constitutis martiribus, siue in ptochiis, uel xenodochiis, aut eorum negociis. Eos uero, qui ausi fuerint post ordinationem huius magnae et uniuersalis sinodi agere que prohibita sunt statuit sancta sinodus cadere de proprio gradu. -Gratian.+ Sed aliud est transferri, atque aliud propria temeritate transire. Illud apostolica auctoritate fieri licet, hoc uero omnibus modis prohibetur. -III. Pars.+ -@. 1.+ Sicut autem duabus ecclesiis unus preponi non debet, ita nec una ecclesia inter plures diuidi ualet. Unde in Remensi Concilio legitur: <4 4> -C. IV.+ Una ecclesia duobus sacerdotibus diuidi non potest. Sicut in unaquaque ecclesia unus presbiter debet esse, ita ipsa, que sponsa uel uxor eius dicitur, non potest diuidi inter plures presbiteros, sed unum tantummodo habebit sacerdotem, qui eam caste et sinceriter regat. Unde interdicimus, ut nullus presumat ecclesiam inter duos uel plures diuidere quia ecclesia Christi uxor et sponsa debet esse, non scortum, sicut Papa Calixtus testatur. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Conductitiis quoque presbiteris ecclesia conmitti non debet. Unde Innocentius II.: -[in Sinodo Romana, c. 10.]+ <4 5> -C. V.+ Conductitiis presbiteris ecclesiae non conmittantur. Precipimus etiam, ne conductitiis presbiteris ecclesiae conmittantur, et unaqueque ecclesia, cui facultas suppetit, proprium habeat sacerdotem. <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Quod autem clerici secularium negociorum procuratores esse non ualeant, auctoritate Cartaginensis Concilii I. probatur, in quo Nicasius Episcopus Culusitanus dixisse legitur capitulo 6.:

-[PALEA.+ <4 1> -C. I.+ Peruenit in sanctam sinodum, quia de eis, qui in clero connumerantur, quidam propter turpis lucri gratiam alienarum possessionum conductiones et seculares causas suscipiunt, et se ipsos quidem a ministeriis sanctis per desidiam separant, ad domos autem secularium concurrunt, et substantiarum eorum gubernationes auariciae causa suscipiunt. Decreuit igitur sancta et magna sinodus, neminem deinceps eorum, hoc est non episcopum, siue clericum, aut monachum, conducere possessiones, aut misceri secularibus procurationibus, -856+ nisi forte qui legibus ad minorum etatem tutelas siue procurationes inexcusabiles attrahantur, aut cui ipsius ciuitatis episcopus ecclesiasticarum rerum conmiserit gubernacula, uel orphanorum, aut uiduarum, que indefensae sunt, aut earum personarum, que maxime ecclesiastico indigent amminiculo propter timorem Dei. Si quis uero transgressus fuerit hec statuta, correctioni ecclesiasticae subiaceat. -]+

<4 2> -C. II.+ Qui annexi sunt clero secularium possessionum procuratores non fiant. Credo placere suggestionem meam sanctitati uestrae, et displicere uobis, ut qui seruiunt Deo, et annexi sunt clero, accedant ad actiones, seu amministrationes uel ad procurationes domorum. Gratus episcopus dixit: Apostolorum statuta sunt, que dicunt: "Nemo militans Deo inplicat se negociis secularibus." Proinde aut clerici sint sine actionibus domorum, aut actores sine offitio clericorum. Uniuersi dixerunt: "Hoc obseruemus." <4 3> -C. III.+ De eodem. Item ex Concilio Cartaginensi IIII. -[c. 15.]+ Placuit, ut episcopi, presbiteri, et diaconi, uel quicumque clerici non sint conductores, aut procuratores, neque ullo turpi uel inhonesto negocio uictum querant, quia respicere debent scriptum esse: "Nemo militans Deo inplicat se secularibus negociis." <4 4> -C. IV.+ Secularium negociorum procurationem clerici non suscipiant. Item ex epistola Cipriani ad Presbiteros, et Diacones, et plebem Furnensem. -[lib. I. epist. 9.]+ Ciprianus presbiteris, et diaconibus, plebi Furnensi consistentibus salutem. Iampridem concilio episcoporum statutum est, ne quis de clericis et Dei ministris tutorem et curatorem testamento suo nominauerit, quando singuli diuino sacerdotio honorati et in clericorum ministerio constituti non nisi altari et sacrificiis deseruire, et precibus atque orationibus uacare debeant. Scriptum est enim: "Nemo militans Deo inplicat se negociis secularibus, ut possit placere ei, cui se probauit." -@. 1.+ Quod episcopi et antecessores nostri religiose considerantes et salubriter prouidentes censuerunt, ne quis excedens ad tutelam uel curam clericum nominaret; ac si quis hoc fecisset, non offerretur pro eo, nec sacrificium pro dormitione eius celebraretur. Neque enim ante altare Dei merentur nominari in sacerdotum prece qui ab altari sacerdotes et ministros uolunt auocare. -+ -857+ <4 5> -C. V.+ Non licet clericis molliciis et secularibus rebus obligari. Item ex eadem. Molliciis et secularibus rebus laqueisque obligari non debent qui diuinis rebus et spiritualibus occupati sunt nec ad terrenos et seculares actus uacare. <4 6> -C. VI.+ Secularibus negociis clerici non alligentur. Item ex eadem. Hii, qui in ecclesia Domini ad ordinationem clericorum promouentur, in nullo ab administratione diuina auocentur, nec molestiis et negociis secularibus alligentur, nec ab altariis et sacrificiis recedant, sed die ac nocte celestibus rebus et spiritualibus seruiant. <4 7> -C. VII.+ De eodem. Item, ut supra, Ciprianus. Sacerdotum religiose secretum et necessarie factum seruetur a nobis, simul et ceteris fratribus detur exemplum, ne quis sacerdotes et ministros Dei altari eius et ecclesiae uacantes ad seculares molestias deuocet. Obseruari de cetero poterit, ne quis ultra hoc faciat circa personam clericorum, si quod factum est fuerit uindicatum. -+ <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ Quod uero fulgidis et claris uestibus eis ornari non liceat, in septima Sinodo iubetur, in qua sic statutum est: -[c. 16.]+ <4 1> -C. I.+ Corripiantur clerici, qui in unguentis et claris uestibus et fulgidis lasciuiunt. Omnis iactantia et ornatura corporalis aliena est a sacrato ordine. Eos ergo episcopos uel clericos, qui se fulgidis et claris uestibus ornant, emendari oportet. Quod si in hoc permanserint, epithimio contradantur. Similiter et eos, qui unguentis unguntur. -@. 1.+ Quoniam uero radice amaritudinis exorta contaminatio facta est in ecclesia catholica, Christianos calumpniantium hereticorum, hii, qui hanc receperunt, non solum imaginarias scripturas abhominati sunt, sed et omnem reuerentiam repulerunt, eos, qui religiose ac pie uiuunt, offendentes, ac -858+ per hoc conpletur in eis quod scriptum est: "Abhominatio est peccatoris Dei cultus," igitur si inuenti fuerint deridentes eos, qui uilibus et religiosis uestimentis amicti sunt, per epithimium corrigantur. -@. 2.+ Priscis enim temporibus omnis sacratus uir cum mediocri ac uili ueste conuersabatur. Omne quippe, quod non propter necessitatem suam, sed propter uenustatem accipitur, elationis habet calumpniam, quemadmodum magnus ait Basilius. Sed neque ex sericis texturis uestem quis uariatam induebat, neque apponebant uariorum colorum ornamenta in summitate uestimentorum. Audierant enim, quia "qui mollibus uestiuntur in domibus regum sunt." <4 2> -C. II.+ Clerici siue in itinere ambulantes, siue alibi degentes, congruis sibi uestibus utantur. Item ex VI. Sinodo. -[c. 27.]+ Nullus eorum, qui connumerantur in clero, uestimentum indecens habeat, siue in ciuitate degens siue in itinere ambulans, sed stolis utatur, que concessae sunt clericis. Si uero quis tale quid fecerit, per unam ebdomadam suspendatur. -+ <4 3> -C. III.+ Non secularibus uestibus, sed ordini suo conuenientibus clerici utantur. Item Zacharias Papa. -[in Sinodo Romana, c. 3.]+ Episcopi, presbiteri, diaconi, secularibus indumentis non utantur, nisi, ut condecet, tunica sacerdotali; sed neque dum ambulauerint in ciuitate, aut in uia, aut in plateis, sine operimento presumant ambulare, preterquam si in itinere longo ambulauerint, quia sicut mulier orans in ecclesiis non uelato capite deturpat caput suum, iuxta Apostolicam uocem, ita sacerdos sine operimento deturpat sacerdotium suum. Quod si temere presumpserit contra statuta agere, communione priuetur, donec que statuta sunt adinplere maturet. <4 4> -C. IV.+ Extra domos sine proprio ornatu sacerdotes non appareant. Item Leo Papa. -[IV. in Sinodo Romana, c. 12.]+ Sine ornatu sacerdotali extra domos sacerdotes apparere nullo modo conuenit, ne, ut aliquis secularium, iniurias patiantur. Contrarius denique inuentus aut desinat, aut canonicae subiaceat disciplinae. -859+ <4 5> -C. V.+ De eodem. Item Innocentius II. -[in Concilio Lateranensi, cap. 4.]+ Precipimus, ut tam episcopi quam clerici in statu mentis, in habitu corporis, Deo et hominibus placere studeant, et nec in superfluitate, fissurae, aut colore uestium, nec in tonsura intuentium (quorum forma et exemplum esse debent) offendant aspectum, sed potius quod eorum deceat sanctitatem. Quod si moniti ab episcopis emendare noluerint, ecclesiasticis careant beneficiis. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ Suum uero episcopum relinquere, uel ab offitio suo discedere, atque ad secularem iudicem confugere nulli licet. Unde in Agatensi Concilio -[c. 8.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Placuit, ut clericus, si relicto offitio suo propter districtionem ad secularem iudicem fortasse confugerit, et is, ad quem recurrit, solatium ei defensionis inpenderit, cum eodem de ecclesiae communione pellatur. <4 2> -C. II.+ Presbiter uel diaconus ab episcopo depositus inperatorem non adeat. Item ex Concilio Antioceno. -[c. 12.]+ Si quis a proprio episcopo depositus presbiter uel diaconus, aut etiam si a sinodo quilibet episcopus fuerit exauctoratus, molestiam inperialibus auribus inferre non presumat, sed ad maiorum episcoporum sinodum sese conuertat, et que se putat habere iusta in eorum concilio alleget, atque ab his de se expectet que fuerit deprompta sentencia. Quod si deficiens pusillanimitate hoc noluerit facere, sed inportunus fuerit inperatori, huiusmodi nullam ueniam habere, neque locum ullius assertionis suae, nec spem recipiendi gradus habeat in futurum. <4 3> -C. III.+ Non defensetur ab aliquo qui episcoporum iudicio dampnatur. Item ex Concilio Cartaginensi V. -[c. 2.]+ Si quis cuiuslibet honoris clericus iudicio episcoporum quocumque crimine fuerit dampnatus, non liceat eum siue ab ecclesiis, quibus prefuit, siue a quolibet homine defensari; interposita pena dampni pecuniae atque honoris, quo nec etatem, nec sexum excusandum esse precipimus. -+ -860+ <4 4> -C. IV.+ Communione priuetur qui ecclesiasticae disciplinae regulam fugientem defensare presumit. Item ex Concilio Arelatensi III. Si forte aliquis clericorum regulam disciplinae ecclesiasticae subterfugiens fuerit euagatus, quicumque eum susceperit, et illum pontifici suo non reconciliauerit, sed magis defensare presumpserit, ecclesiae communione priuetur. <4 5> -C. V.+ Spe reconciliationis careat qui ab episcopis condempnatus inperatorem adierit. Item ex Concilio Martini Papae. -[c. 35.]+ Si quis episcopus, presbiter aut diaconus excommunicatus in concilio iniuste se queritur condempnatum, ad maiorum episcoporum concilium reuertatur, ut eorum inquisitionem et iudicium expectans, si quas se iustas causas habere putat, illis exponat. Si autem contempserit, et inportans se palatio aures principum inquietare uoluerit, hic ad nullam ueniam poterit peruenire, neque spem futurae reconciliationis habebit. <4 6> -C. VI.+ Episcoporum causae coram principibus examinari non debent. Item Gregorius Constantinae Augustae. -[lib. IV. epist. 34.]+ Si episcoporum causae michi conmissorum apud piissimos dominos aliorum patrocinio disponuntur, infelix ego in ecclesia ista quid facio? Sed ut episcopi mei me despiciant, et contra me refugium ad seculares iudices habeant, omnipotenti Deo gratias ago, peccatis meis deputo. Hoc tamen breuiter suggero, quia aliquantulum expecto, et si ad me uenire distulerint, exercere in eos districtionem canonicam nullo modo cessabo. <1 C> <2 22> -CAUSA XXII.+ -GRATIANUS.+ Quidam episcopus iurauit falsum quod putabat uerum, quo conperto archidiaconus eius iurauit se numquam prestaturum ei obedientiam. Conpellitur archidiaconus ab episcopo ad exhibendum sibi consuetam reuerentiam; accusatur episcopus de dupplici periurio, et de eo, quod falsum iurauit, et quia archidiaconum ad peierandum conpellit. -(Qu. I.)+ Primum queritur, an iuramentum sit prestandum, uel non? -(Qu. II.)+ Secundo, si sit periurus qui iurat falsum quod putat uerum? -(Qu. III.)+ Tertio, si licuit archidiacono denegare episcopo consuetam obedientiam? -(Qu. IV.)+ Quarto, si constiterit esse illicitum quod iurauit archidiaconus, an sit seruandum? -(Qu. V.)+ Quinto, si constiterit illud seruandum esse, an episcopus sit reus periurii, qui contra iuramentum archidiaconum suum ire conpellit? -861+ <3 1> -QUESTIO I.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod iuramentum prestandum non sit, auctoritate scripturae canonicae probatur. Ait enim Christus in euangelio apostolis: "Sit sermo uester: Est est, non non; quod autem amplius est a malo est." Item Iacobus in epistola: "Ante omnia, fratres mei, nolite iurare omnino." Utraque auctoritate iuramentum prohibemur prestare. Sed aliud est ad iurandum sponte accedere, aliud uel ad asserendam innocentiam suam, uel ad federa pacis confirmanda, uel ad persuadendum auditoribus, quando pigri sunt credere quod eis utile est, iuramentum offerre. Primum prohibetur, secundum conceditur. Non enim iurare omnino peccatum est. Unde in Tolletano Concilio VIII. -[c. 2.]+ legitur: <4 1> -C. I.+ Iuramentum pro federe pacis est faciendum. Omne, quod in federa pacis uenit, tunc solidius subsistit, cum iuramenti hoc interpositio roborat. Sed et omne, quod amicorum animos conciliat, tunc fidelius durat, cum eos sacramenti uincula ligant. Omne enim, quod testis adstipulatur, uerius constat, cum id iurationis adiectio affirmat. Quod et si testis deficiat, innocentis fidem sola iurisiurandi taxatio manifestat. <4 2> -C. II.+ Iuratio non est prohibenda, nec tamquam bonum appetenda. Item Augustinus super epistolam ad Galathas. -[cap. 1. in fine]+ Non est contra preceptum Domini iuratio, que a malo, non iurantis est, sed increduli a quo iurare cogitur. Nam hinc intelligitur, ita Dominum prohibuisse a iureiurando, ut, quantum in ipso est, quisque non iuret; quod multi faciunt, in ore habentes iurationem tamquam magnum atque suaue aliquid. Nam utique Apostolus nouit preceptum Domini, et tamen iurauit. Non enim audiendi sunt qui has iurationes esse non putant. Quid enim facient de illa: "Cottidie morior, per gloriam uestram, fratres, quam habeo in Christo Iesu Domino nostro": quam greca exemplaria manifestissimam iurationem esse ostendunt. Prohibemur ergo iurare cupiditate aut dilectione iurandi. Quamuis enim iuramentum amplius sit, quam est est, non non, et ideo a malo sit, non tamen a malo tuo, sed infirmitatis aut incredulitatis eorum, qui non aliter mouentur ad fidem. -862+ <4 3> -C. III.+ Peierare peccatum est, non iurare. Item Augustinus in epistola -[CLIV.]+ ad Publicolam. In nouo testamento dictum est, ne omnino iuremus. Quod michi quidem propterea dictum uidetur, non quia iurare peccatum est, sed quia periurare inmane peccatum est, a quo nos longe esse uoluit qui omnino ne iuremus conmonuit. <4 4> -C. IV.+ In necessariis uerum iurare non est peccatum. Idem. -[sermone XXX. de uerbis Apostoli]+ Ut noueritis, uerum iurare non esse peccatum, inuenimus etiam apostolum Paulum iurasse: "Cottidie morior ego, per uestram gloriam, fratres, quam habeo in Christo Iesu Domino nostro." Per uestram gloriam iuratio est; non enim sic ait, per uestram gloriam morior, quasi uestra gloria me facit mori, quomodo, si diceretur per uenenum, per gladium, per bestiam, per inimicum mortuus est, intelligeretur faciente inimico, faciente gladio, faciente ueneno mortuus est. <4 5> -C. V.+ Nec tamquam bonum appetendum, nec tamquam malum iuramentum est uitandum. Idem de sermone Domini. -[lib. I. c. 30.]+ Ita ergo intelligitur precepisse Dominum, ne iuraretur, ne quisquam sicut bonum appetat iusiurandum, et assiduitate iurandi ad periurium per consuetudinem delabatur. Quapropter qui intelligit non in bonis, sed in necessariis iurationem habendam, refrenat se quantum potest, ut non ea utatur, nisi necessitas cogat, uidelicet, cum uidet pigros esse homines ad credendum quod eis utile est credere, nisi iuratione firmetur. Ad hoc utique pertinet quod sic dicitur: "Sit autem sermo uester: Est est, non non." Hoc bonum est et appetendum, "quod autem amplius est a malo est;" id est: si iurare cogeris, scias de necessitate uenire infirmitatis eorum, quibus aliquid suades, que infirmitas utique malum est, unde nos cottidie liberari deprecamur, cum dicimus: "Libera nos a malo." Itaque non dixit, quod autem amplius est malum est. Tu enim non malum facis, qui bene uteris iuratione. <4 6> -C. VI.+ Iurare non est peccatum. Item Augustinus de sermone Domini in monte libro I. Tu malum non facis, qui bene uteris iuratione, que, etsi non bona, tamen necessaria est, ut alteri persuadeas quod utiliter suades. Sed a malo est illius, cuius infirmitate iurare cogeris. -863+ <4 7> -C. VII.+ Per Deum iurare permittitur, ne per idola iuretur. Item Ieronimus in Iheremia. -[ad c. 4.]+ Et iurabunt, uiuit Dominus in ueritate, et in iudicio, et in iustitia, et benedicent eum gentes, ipsumque laudabunt. Quomodo ergo euangelium iurare nos prohibet? Sed hic: iuramentum, pro confessione dicitur, et ad condempnationem idolorum, per que iurabat Israel. Denique auferuntur offendicula, et iurat per Dominum, quodque dicitur: "uiuit Dominus;" in testamento ueteri iusiurandum est ad condempnationem mortuorum, per quos iurauit omnis idolatra. <4 8> -C. VIII.+ Infirmis iurare conceditur. Item Ieronimus super Mattheum in libro I. -[in c. 5.]+ Considera, quod Saluator non per Deum iurare prohibuerit, sed per celum, et per terram, et per Iherosolimam, et per caput tuum. Et hoc quasi paruulis fuerat lege concessum, ut quomodo uictimas inmolabant Deo, ne eas inmolarent idolis, sic et iurare permitterentur in Deum; non quod recte hoc facerent, sed quod melius esset Deo id exhibere quam demoniis. <4 9> -C. IX.+ Excommunicetur clericus per creaturas pertinaciter iurans. Item ex Concilio Cartaginensi IV. -[c. 61. et 62.]+ Clericum per creaturas iurantem acerrime obiurgandum; si perstiterit in uicio, excommunicandum. Inter epulas uero cantantem supradictae sententiae seueritate cohercendum. <4 10> -C. X.+ Clericus deponatur, laicus anathematizetur, per capillum uel caput Dei iurans. Item Pius Papa. Si quis per capillum Dei uel caput iurauerit, uel alio modo blasphemia contra Deum usus fuerit, si ex ecclesiastico ordine est, deponatur; si laicus, anathematizetur. Et si quis per creaturas iurauerit, acerrime castigetur, et iuxta id, quod sinodus diiudicauerit, peniteat. -@. 1.+ Si quis autem talem hominem non manifestauerit, non est dubium, quin diuina condempnatione coherceatur. -@. 2.+ Et si episcopus ista emendare neglexerit, acerrime corripiatur. -II. Pars.+ -Gratian.+ Queritur, quis magis teneatur, an ille, qui per Deum, an ille, qui super sacra euangelia iurat? Huic questioni Iohannes Crisostomus respondet, dicens: -864+ <4 11> -C. XI.+ Non est maius per euangelia, quam per Deum iurare. Si aliqua causa fuerit, modicum uidetur facere qui iurat per Deum. Qui autem per euangelium, maius aliquid fecisse uidetur. Quibus dicendum est: Stulti, scripturae propter Deum sanctae sunt, non Deus propter scripturas. <4 12> -C. XII.+ Non solum in altari uel reliquiis, sed etiam in communi loquela periurium caueatur. Item Ieronimus. Habemus in lege Dei scriptum: "Non periurabis in nomine meo, nec pollues nomen Dei tui in uanum." Ideo ammonendi sunt omnes, ut diligenter caueant periurium, non solum in altari seu sanctorum reliquiis, sed etiam in communi loquela. <4 13> -C. XIII.+ Non prohibet Deus iurare. Item Ysidorus Sententiarum libro II. -[c. 31.]+ Non est contra Dei preceptum iurare; sed dum iurandi usum facimus, periurii crimen incurrimus. <4 14> -C. XIV.+ Iuratio non est peccatum. Item Augustinus de uerbis Apostoli, sermone 28. -[al. 30.]+ Si peccatum esset iuratio, nec in ueteri lege diceretur: "Non periurabis; reddes Domino iuramenta tua." Non enim peccatum preciperetur nobis. Item: -@. 1.+ Non uobis dicimus, nos non iurare. Si enim hoc dicimus, mentimur. Quantum ad me pertinet, non iuro, sed quantum michi uidetur, magna necessitate conpulsus, cum uideo, nisi faciam, michi non credi, et ei, qui michi non credit, non expedire, quod non credit. Hac perpensa ratione et consideratione librata cum magno timore dico: "Coram Deo," aut, "testis est michi Deus," aut, "scit Christus, quod sic est in meo animo," et uideo, quod plus est, id est quod amplius est quam est est, non non. Sed hoc quod est amplius a malo est, non iurantis, sed non credentis. -III. Pars.+ -Gratian.+ Ex premissis colligitur, quod iurare non est peccatum; non tamen tamquam bonum est appetendum, ne consuetudine iurandi labamur in periurium. Sed cum dicatur procedere a malo non credentis, uidetur, quod, etsi iurare peccatum non sit, iuramentum tamen recipere malum sit. Sed nomine mali non malicia, sed pena peccati intelligitur. Ex penali enim infirmitate incredulitas illa processit, qua ad iurandum -865+ conpellimur. Ipsum autem iurare sicut peccatum non est, ita iuramentum ab aliquo recipere malum non est. Unde Augustinus scribit ad Publicolam: -[epist. CLIV.]+ <4 15> -C. XV.+ Iuramentum accipere non prohibemur. Quamuis dictum sit, ne iuremus, nusquam in scripturis sanctis me legisse memini, ne ab aliquo iurationem recipiamus. -IV. Pars.+ -Gratian.+ Sed queritur, an sit utendum fide eius, qui per demonia iurat? De his ita scribit Augustinus -[eadem epist. CLIV.]+ ad Publicolam: <4 16> -C. XVI.+ Licet uti fide eius, qui, ut eam seruet, per demonia iurat. Mouet te, utrum eius fide utendum sit, qui, ut eam seruet, per demonia iurauerit. Ubi te uolo prius considerare, utrum si quispiam per Deos falsos iurauerit se fidem seruaturum, et eam non seruauerit, non tibi uidetur bis peccasse? Si enim tali iuratione promissam seruaret. fidem ideo tantum peccasse iudicaretur, quia per Deos falsos iurauerit. Illud autem nemo reprehenderet, quia fidem seruauit. Nunc uero, quia et iurauit per quos non debuit, et contra pollicitam fecit fidem quod non debuit, bis utique peccauit, ac per hoc qui utitur fide illius, quem constat iurasse per falsos Deos, et utitur non ad malum, sed ad licitum et bonum, non peccato illius se sociat, quo per demonia iurauit, sed bono pacto eius, quo fidem seruauit. Neque hic eam fidem dico seruari, qua fideles uocantur qui baptizantur in Christo. Illa enim longe alia est longeque discreta a fide humanorum placitorum atque pactorum. Verumtamen sine ulla dubitatione minus malum est per Deos falsos iurare ueraciter, quam per Deum uerum fallaciter. Quanto enim per quod iuratur magis sanctum est, tanto magis penale est periurium. -@. 1.+ Alia questio est, utrum non peccet qui per falsos Deos sibi iurari facit? quia ille, qui ei iurat, iurat per falsos Deos, quos colit. Cui questioni possunt illa testimonia suffragari, que ipse conmemorasti de Laban et Abimelech, si tamen Abimelech per Deos suos iurauit, sicut Laban per Deum Sabaoth. -Gratian.+ Sic etiam cum in libro Machabeorum Romani legantur pacem firmasse cum Iudeis, intelligendi sunt iurasse per falsos Deos, sicut et Iudei iurauerunt per Deum uerum. Sic etiam de iuramento, quod fit per creaturas, intelligendum est, quod ipsum quidem iurare per creaturas, malum est, quia a Deo prohibitum est; sed seruare quod iuratur, bonum est, ut euitetur peccatum mendacii et dolositatis. -@. 1.+ Sed obicitur, quod Ioseph, uir sanctus, per creaturas iurauit, dum dixit fratribus suis: "Per salutem Pharaonis, non exibitis hinc." -@. 2.+ Sed sciendum est, quod sancti non tam per creaturas, quam per -866+ auctorem creaturarum iurabant, nec in creaturis aliud quam creatorem ipsarum uenerabantur, sicut Ioseph, qui per Pharaonem iurando hoc in eo ueneratus est, quod Dei iudicio positus erat in infimis. Unde Apostolus ait: "Omnis potestas a Domino Deo est." Item Christus Pilato: "Non haberes in me potestatem, nisi esset tibi datum desuper." Deus autem per creaturas iurare prohibuit, ne uel more gentilium aliquod numen deitatis creaturis inesse crederetur, uel ne creaturas contemptibiles iudicando per eas promissa pro nichilo duceremus. -@. 3.+ Sed queritur, quid grauius sit, an per creaturas, an per creatorem iurare fallaciter? Dupliciter enim reus est qui per creaturas iurat mendaciter, quia et contra prohibitionem iurat per quod sibi iurare non licet, (a quo peccato est inmunis, qui non nisi per creatorem iurat,) et proximum dolo capit, quod facit etiam per creatorem mendaciter iurans. Sed si periurium tanto magis penale est, quanto sanctius illud, per quod iuratur, apparet, quod, etsi per creaturas mendaciter iurans dupliciter peccet, grauiori tamen se subicit penae qui per creatorem iurat mendaciter. -V. Pars.+ -@. 4.+ Periurii autem pena grauissima est, quam si quis timens ad confessionem uenire noluerit, a fidelium consortio est abiciendus. Unde Euticianus Papa: <4 17> -C. XVII.+ Fidelium consortio careat qui penitenciam periurii agere noluerit. Predicandum est etiam, ut periurium fideles caueant, et ab hoc summopere abstineant, scientes hoc grande scelus esse, et in lege, et in Prophetis, et in euangelio prohibitum. Audiuimus autem, quosdam paruipendere hoc scelus, et leuem quodammodo periuris penitenciae modum inponere; qui etiam nosse debent, talem de periurio penitenciam inponi debere, qualem et de adulterio, de fornicatione, et de homicidio sponte conmisso, et de ceteris criminalibus uiciis. -@. 1.+ Si quis uero perpetrato periurio aut quolibet criminali peccato, timens penitenciam longam, ad confessionem uenire noluerit, ab ecclesia repellendus est, siue a communione et consortio fidelium, ut nullus cum eo comedat, neque bibat, neque in sua domo eum recipiat. <3 2> -QUESTIO II.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem periurium sit falsum iurare, facile probatur. Ait enim Augustinus in libro Psalmorum super: "Domini est terra": <4 1> -C. I.+ Peierat qui aliter facturus est quam promittit. In dolo iurat qui aliter facturus est quam promittit, cum periurium sit nequiter decipere credentem. -867+ <4 2> -C. II.+ Quos debeat habere comites iusiurandum. Item Ieronimus super Iheremiam, libro II. Animaduertendum est, quod iusiurandum hos habeat comites, ueritatem, iudicium atque iusticiam. Si ista defuerint, nequaquam iuramentum erit, sed periurium. -Gratian.+ Item, qui falsum iurat mentitur. Mentiendo autem iurare nichil est aliud quam peierare. -@. 1.+ Cum ergo omnes, qui locuntur mendacium, perdendi sint, iuxta illud Psalmistae: "Perdes omnes, qui locuntur mendacium," multo magis dampnabiles sunt, qui deierare mentiendo conuincuntur, quia nomen Dei sui in uanum assumunt. -@. 2.+ Sed aliud est falsum iurare, aliud iurare in dolo. Non enim omnis, qui aliter facturus est quam promittit, in dolo iurat. Licet enim Apostolus aliter facturus esset quam Corinthiis promitteret in prima epistola, cum ait: "Veniam ad uos," non tamen in dolo iurauit, aut mendaciter promisit. Ille enim in dolo iurat, aut mendaciter promittit, in cuius mente est, non sic se esse facturum, ut promittit; ille autem, qui promittit falsum quod putat uerum, nec iurat, in dolo nec mendaciter promittit. Unde Augustinus de uerbis Apostoli, sermone XXVIII.: -[al. XXX.]+ <4 3> -C. III.+ De eo, qui iurat falsum quod putat uerum. Homines falsum iurant, uel cum fallunt, uel cum falluntur. Putat homo uerum esse quod falsum est, et temere iurat; aut scit uel putat falsum esse, et tamen pro uero iurat, et nichilominus cum scelere iurat. Distant autem ista periuria, que duo conmemoraui. Fac illum iurare, qui uerum putat esse pro quo iurat; uerum putat esse, et tamen falsum est; non ex animo iste periurat, fallitur: hoc pro uero habet, quod falsum est, non pro re falsa sciens iurationem interponit. Da alium. Scit falsum esse, et dicit uerum esse, et iurat tamquam uerum sit quod scit falsum esse. Videtis, quam ista detestanda sit belua, et de rebus humanis exterminanda? Quis enim fieri uelit? Omnes homines detestantur talia. Fac alium. Putat esse falsum, et iurat tamquam uerum sit. Forte uerum est. Verbi gratia (ut intelligatis) pluit in illo loco; interrogas hominem, et dicit pluisse, et ad negocium ipsius conpetit, ut dicat, pluit, sed putat non pluisse: periurus est. Interest, quemadmodum uerbum procedat ex animo. Ream linguam non facit nisi rea mens. -Gratian.+ Quia ergo mens huius non erat rea (nesciebat esse falsum quod iurauit uerum), nec temere uel negligenter, sed cum magna diligentia uidebatur sibi deprehendisse uerum quod iurauit falsum, periurii reus nequaquam est iudicandus. Item, quod dicitur, qui falsum iurat mentitur, non uniuersaliter hoc intelligi debet. Non enim omnis, qui falsum dicit, mentitur, sicut nec omnis, qui mentitur, falsum dicit. Unde Augustinus in Enchiridion: -[c. 22.]+ <4 4> -C. IV.+ Non est mentiri dicere falsum quod putat uerum. Is autem, qui mentitur, contra id, quod animo sentit, loquitur uoluntate fallendi. -@. 1.+ Et utique uerba propterea -868+ sunt instituta, non ut per ea se inuicem homines fallant, sed ut eis quisque in alterius noticiam cogitationes suas proferat. Verbis ergo uti ad fallaciam, non ad quod sunt instituta, peccatum est. -@. 2.+ Nec ideo ullum mendacium putandum est non esse peccatum, quia possumus aliquando alicui prodesse mentiendo. Possumus enim et furando, si pauper, cui palam datur, sentit commodum, et diues, cui clam tollitur, non sentit incommodum, nec ideo tale furtum quisquam dixerit peccatum non esse. Et infra: -[c. 18.]+ -@. 3.+ Nemo mentiens iudicandus est qui dicit falsum quod putat uerum, quia, quantum in ipso est, non fallit ipse, sed fallitur. Non itaque mendacii, sed aliquando temeritatis arguendus est qui falsa incautius credit ac pro ueris habet, pociusque e contrario, quantum in ipso est, ille mentitur, qui dicit uerum quod putat falsum. Quantum enim ad animum eius attinet, quia non quod sentit, hoc dicit, non uerum dicit, quamuis uerum inueniatur esse quod dicit. Nec ullo modo liber est a mendacio qui ore nesciens uerum loquitur, sciens autem uoluntate mentitur. Non consideratis itaque rebus ipsis, de quibus aliquid dicitur, sed sola intentione dicentis, melior est qui nesciens falsum dicit, quoniam id uerum putat, quam qui mentiendi animum sciens gerit, nesciens uerum esse quod dicit. <4 5> -C. V.+ Non mentitur qui animum fallendi non habet. Item Gelasius Papa. Beatus Paulus apostolus non ideo (quod absit) fefellisse credendus est aut sibi extitisse contrarius, quoniam, cum ad Ispanias se promisisset iturum, dispositione diuina maioribus occupatus ex causis inplere non potuit quod promisit. Quantum enim ipsius uoluntatis interfuit, hoc pronunciauit, quod reuera uoluisset efficere. Quantum enim ad diuini secreta consilii, (que, ut homo, omnia non potuit, licet spiritu Dei plenus, agnoscere) superna pretermisit dispositione preuentus. -@. 1.+ Nec quia B. Petrus apostolus pro affectu diuinae reuerentiae ipsi Domino respondit: "Non lauabis mihi pedes in eternum," fefellisse (quod absit) aut in sua putabitur minime constitisse sententia, quia mox eidem diuinae uoluntati cesserit, et quod se dixerat non esse facturum, causis asstrictus humanae salutis, passus est prona uoluntate faciendum. -II. Pars.+ -Gratian.+ Ille ergo falsum iurando mentitur, qui scit falsum esse quod iurat. Est enim mendacium (ut Augustinus ait) "falsa significatio cum uoluntate fallendi." -@. 1.+ Sed cum fallere semper sit uoluntatis, falli autem uel infirmitatis, uel temeritatis, grauius autem sit quod ex uoluntate, quam quod ex temeritate uel infirmitate procedit: aliquando contingit falli uel nullum, uel minimum esse peccatum, aliquando ex ipsa rerum uaria consideratione minus esse fallere quam falli. Unde idem Augustinus in Enchiridion: -[c. 21.]+ <4 6> -C. VI.+ Falli in his, que ad fidem non pertinent, aut paruum, aut nullum peccatum est. In quibus rebus nichil interest ad capessendum regnum -869+ Dei, utrum credantur, an non, et utrum uera putentur, an falsa; in his errare, id est aliud pro alio putare, non est arbitrandum esse peccatum, aut si est, minimum esse atque leuissimum. <4 7> -C. VII.+ In his, que ad fidem pertinent, grauius est falli quam alios decipere. In eodem. -[c. 18.]+ In ipsarum consideratione rerum, que dicuntur, tantum interest, quia, siue quisque fallatur siue mentiatur, utcumque falli quam mentiri minus est malum, quantum pertinet ad hominis uoluntatem; tamen longe tollerabilius est in his, que a religione seiuncta sunt, mentiri, quam in his, sine quorum fide uel noticia Deus coli non potest, falli. -III. Pars.+ -Gratian.+ Item, quod dicitur: "Perdes omnes, qui locuntur mendacium," non de omni mendacio intelligendum est. Sunt enim quedam mendacia, in quibus etsi sit aliqua culpa, non tamen dampnabilia sunt, immo tamquam non mendacia habenda sunt. Sunt et alia mendacia, que sunt grauioris culpae, de quibus intelligitur: "Perdes omnes, qui locuntur mendacium." -@. 1.+ Ut autem appareat, que mendacia sint uenialia, et que dampnabilia, distinguendum est, quot sint genera mendacii. De quibus Augustinus scribit in libro de mendacio: -[c. 14.]+ <4 8> -C. VIII.+ Quot sint genera mendacii? Primum est capitale mendacium et longe fugiendum, quod fit in doctrina religionis, ad quod mendacium nulla condicione quiuis debet adduci. Secundum, ut aliquem ledat iniuste, quod tale est, ut nulli prosit, et obsit alicui. Tertium, quod prodest alteri ita, ut obsit alteri, quamuis non ad inmundiciam obsit corporalem. Quartum, sola mentiendi fallendique libidine, quod mirum mendacium est. Quintum, quod fit placendi cupiditate de suaui eloquio. His omnibus penitus euitatis atque reiectis, sequitur sextum genus, quod et nulli obest, et prodest alicui, uelut si quispiam pecuniam alicuius iniuste tollendam, sciens ubi sit, nescire se mentiatur. Septimum, quod et nulli obest, et prodest alicui, uelut si nolens hominem ad mortem quesitum prodere, mentiatur. Octauum genus est mendacii, quod et nulli obest, et ad hoc prodest, ut ab inmunditia corporali aliquem tueatur. -@. 1.+ Non igitur est mentiendum in doctrina pietatis; -870+ magnum scelus est, primum genus detestabilis mendacii. Non est mentiendum igitur secundo genere, quia nulli facienda est iniuria. Non est mentiendum tertio genere, quia nulli cum alterius iniuria est consulendum. Non est mentiendum quarto genere, propter mendacii libidinem, que per se ipsam uiciosa est. Non est mentiendum quinto genere, quia nec ipsa ueritas placendi causa hominibus enuncianda est; quanto minus mendacium, quod per se ipsum, quia mendacium est, utique turpe est? Non est mentiendum sexto genere, neque enim recte testimonii ueritas pro cuiusque temporali commodo ac salute corrumpitur; ad sempiternam uero salutem nullus ducendus est opitulante mendacio. Neque septimo genere mentiendum est, non enim cuiusque commoditas aut salus temporalis perficiendae fidei preferenda est, nec se quisquam in recte factis nostris tam male moueri sentiat, ut fiat etiam animo deiectior longeque a pietate remotior. Nec octauo genere mentiendum est, quia et in bonis castitas animi pudicitiae corporis prefertur, et in malis, quod ipsi facimus, eo, quod fieri sinimus, nobis dampnabilius est. -@. 2.+ In his autem octo generibus tanto quisque minus peccat, cum mentitur, quanto magis a primo recedit. Quisquis autem esse aliquod genus mendacii, quod peccatum non sit, putauerit, decipiet se ipsum turpiter, cum honestum se deceptorem arbitretur aliorum. <4 9> -C. IX.+ Non licet alicui humilitatis causa mentiri. Item Augustinus de uerbis Apostoli. -[sermone XXXI. al. XXIX.]+ Cum humilitatis causa mentiris, si non eras peccator ante, quam mentireris, mentiendo efficeris quod euitaueras. Veritas in te non est, nisi te ita dixeris peccatorem, ut etiam esse cognoscas. Veritas autem ipsa est, ut quod est dicas. Nam quomodo est humilitas, ubi regnat falsitas? <4 10> -C. X.+ De eodem. Item Gregorius. -[lib. XXVI. Moralium, c. 2.]+ Incaute sunt humiles qui mendacio se illaqueant. <4 11> -C. XI.+ Non licet mentiri, ut arrogantia uitetur. Item Augustinus super Iohannem. -[tractatu XLIII.]+ Non ita caueatur arrogantia, ut ueritas relinquatur. -871+ <4 12> -C. XII.+ Non omne mendacium eque peccatum est. Item in Enchiridion. -[c. 18.]+ Michi autem non absurde uidetur omne quidem mendacium esse peccatum, sed multum interesse, quo animo et de quibus rebus quisque mentiatur. Non enim ita peccat, qui consulendi, quomodo ille, qui nocendi uoluntate mentitur, nec tantum nocet qui uiatorem mentiendo in aduersum iter mittit, quantum is, qui uiam uitae mendacio fallente deprauat. <1 C> <4 13> -C. XIII.+ Non est aliquo modo decipiendus quilibet. Item Augustinus in libro de conflictu uiciorum atque uirtutum. -[c. 19.]+ Nec artificioso mendacio, nec simplici uerbo oportet quemquam decipere, quia quomodolibet mentitur quis, occidit animam. <4 14> -C. XIV.+ Pro temporali uita alicuius perfectus mentiri non debet. Item Augustinus in quinto Psalmo. -[ad uersic.: "Perdes omnes, qui locuntur". ]+ Ne quis arbitretur perfectum et spiritualem hominem pro ista temporali uita, morte cuius sua uel alterius non occiditur anima, debere mentiri, sed quoniam aliud est mentiri, aliud uerum occultare; siquidem aliud est falsum dicere, aliud uerum tacere; ut si quis forte non uelit ad istam uisibilem mortem hominem prodere, paratus esse debet uerum occultare, non falsum dicere, ut neque prodat, neque mentiatur, nec occidat animam suam pro corpore alterius. -@. 1.+ Duo uero sunt genera mendaciorum, in quibus non est magna culpa, sed tamen non sunt sine culpa; cum aut iocamur, aut, proximo consulendo, mentimur. Illud autem primum in iocando ideo non est perniciosum, quia non fallit. Nouit enim ille, cui dicitur, iocandi causa fuisse dictum. Secundum autem ideo mitius est, quia retinet nonnullam beniuolentiam. -@. 2.+ Illud uero, quod non habet duplex cor, nec mendacium quidem dicendum est, uerbi gratia, tamquam, si cui gladius conmendetur, et promittat se redditurum, cum ille, qui conmendauit poposcerit; si forte gladium suum repetat furens, manifestum est, non esse reddendum, ne uel se occidat, uel alios, donec ei sanitas restituatur. Hic ideo non habet duplex cor, quia ille, cui conmendatus est gladius, cum promittebat, se redditurum poscenti, non cogitabat furentem posse repetere. -@. 3.+ Manifestum est non esse culpandum aliquando uerum tacere, falsum autem dicere non inuenitur concessum sanctis. -872+ <4 15> -C. XV.+ Nostro peccato alterius saluti consulere non debemus. Idem in libro de mendacio. -[c. 17.]+ Faciat homo etiam pro temporali salute hominum quod potest. Cum autem ad hoc uentum fuerit, ut tali saluti nisi peccando consulere non possit, iam se existimet non habere quid faciat, quando id reliquum esse prospexerit, quod recte faciet. <4 16> -C. XVI.+ De eodem. Item Ysidorus in Sinonimis. -[c. 10.]+ Omne genus mendacii summopere fuge, nec casu, nec studio loquaris falsum, nec, ut prestes, mentiri studeas, nec qualibet fallacia uitam alicuius defendas. Caue mendacium in omnibus.

-[PALEA.+ <4 17> -C. XVII.+ De eodem. Item Augustinus in libro de mendacio, c. 6. Si quis ad te confugiat, qui mendacio, tuo possit a morte liberari, non es mentiturus. Os enim, quod mentitur, occidit animam. Et infra: -@. 1.+ Cum ergo mentiendo uita eterna amittitur, numquam pro cuiusquam uita temporali mentiendum est. -]+

<4 18> -C. XVIII.+ Non deputantur mendacia, cum ea, que non sunt, ioco dicuntur. Item Augustinus in libro questionum Genesis c. 45. -[quest. 145.]+ Quod ait fratribus suis Ioseph: "Nesciebatis, quia non est in augurio homo, qualis ego?" de hoc augurio etiam mandauit eis dicendum per hominem, quid sibi uelit, queri solet. Aut quia non serio, sed ioco dictum est, ut exitus docuit, non est habendum mendacium? Mendacia enim a mendacibus serio aguntur, non ioco. Cum autem que non sunt tamquam ioco dicuntur, non deputantur mendacia. -Gratian.+ Sed in ueteri testamento multa permittebantur, quorum exemplis hodie uti non licet. Unde Gregorius: -[lib. XVIII. Moral., c. 3.]+ <4 19> -C. XIX.+ Veterum exemplo mentiri non licet. Si quis per testamentum uetus uult suum tueri mendacium, quia minus illic quibusdam fortasse nocuerit, dicat necesse est, rerum alienarum raptum, dicat retributionem iniuriae, que infirmis illic concessa sunt, sibi nocere non posse. Que omnia cunctis liquet quanta animaduersione ueritas insequitur, que nobis iam significationis suae umbra postposita in uera carne declaratur. -873+ <4 20> -C. XX.+ Obstetrices de pietate remuneratae de mendacio sunt punitae. Idem. -[eodem lib. cap. 2.]+ Si quelibet culpa sequenti solet pia operatione purgari, quanto magis hec facile abstergitur, quam mater boni operis pietas ipsa comitatur? Nonnulli uero obstetricum fallacia conantur asserere, hoc mendacii genus non esse peccatum, maxime quia illis mentientibus scriptum est: "quod edificauit eis domos Dominus." In qua magis reconpensatione cognoscitur, quid mendacii culpa mereatur. Nam benignitatis earum merces, que eis in eterna potuit uita retribui, premissa culpa mendacii in terrena est reconpensatione declinata. -Gratian.+ Abraham quoque loquens ad pueros suos ait: "Sedete hic cum asina; ego et puer illuc usque pertransibimus, et, cum adorauerimus, reuertemur ad uos;" licet aliud se facturum deliberaret, tamen excusatur a mendacio. Unde Ambrosius in libro de Patriarchis: "Prophetauit, quod ignorabat. Ipse solus disponebat redire inmolato filio. Sed Dominus per os eius locutus est quod parabat. Captiose autem loquebatur cum seruulis, ne cognito negocio aut inpediret eum aliquis, aut gemitu obstreperet aut fletu." -V. Pars.+ -@. 1.+ Quandoque aliquid iubendo significamus uelle fieri, quod tamen fieri nolumus, sed experimentum obedientiae querimus, sicut Abraham a Deo temptatus legitur, cum iussus est inmolare filium, quem Dominus nolebat ab eo occidi. Unde in eodem libro idem Ambrosius: "Non enim uolebat Deus inmolari a patre filium, nec inpleri hoc munus uolebat, qui ouem pro filio inmolandam obtulit, sed temptabat affectum patris, si Dei precepta preferret filio." Et infra: "Non inicias, inquit, manum in puerum, neque facias ei quicquam. Affectum tuum inquisiui, non factum exegi; temptaui mentem tuam, si etiam filio dilectissimo non parceres propter me. Non aufero quod ipse donaui, nec heredem inuideo, quem largitus sum non habenti." <4 21> -C. XXI.+ Simulatio utilis est et in tempore assumenda. Item Ieronimus. -[in epist. ad Galatas, c. 2.]+ Utilem simulationem et in tempore assumendam, Ieu regis Israel nos doceat exemplum, qui, cum non potuisset interficere sacerdotes Baal, nisi finxisset se ydolum uelle colere, dicens: "Congregate michi omnes sacerdotes Baal. Achab seruiuit ei in paucis, ego seruiam sibi in multis." Et Dauid, quando mutauit faciem suam coram Abimelech, et dimisit eum, et abiit. Nec mirum quamuis iustos homines tamen aliqua simulare pro tempore ob suam et aliorum salutem, cum et ipse Dominus noster, non habens peccatum, nec carnem peccati, simulationem peccatricis carnis assumpsit, ut, condempnans, in carne peccatum, nos in se faceret iusticiam Dei. -Gratian.+ Ecce, que mendacia sint uenialia, et que dampnabilia. -@. 1.+ Sed queritur, quare Augustinus dicat, non esse mentiendum pro temporali uita alicuius, cum Abraham descendens in Egiptum rogauerit Saram, ut sororem eius se esse mentiretur, dicens: "Noui, quod pulcra sis mulier, et quod, cum uiderint te Egiptii, dicturi sunt, uxor illius est, et interficient me, et te -874+ reseruabunt. Dic ergo, obsecro te, quod soror mea sis, ut bene sit michi propter te, et uiuet anima mea ob gratiam tui." Sed Abraham non mendacium dici, sed uerum taceri uoluit. Unde idem Augustinus ait in questionum Genesis: -[quest. 26.]+ <4 22> -C. XXII.+ Quomodo Abraham excusetur de mendacio, qui Saram sororem suam esse dixit. Queritur, cur Patriarcha mentiri uoluit, ut diceret Saram sororem suam, et non potius Deo conmisit, qui, si uellet, eius pudicitiam apud Pharaonem seruare posset. Sed ueritatem uoluit celari, non mendacium dici. Soror enim dicitur, quia filia fratris erat. Et in hoc ostenditur, quod nemo debet temptare Deum suum, dum habet quod rationabili consilio faciat. Fecit quod potuit: quod non potuit Deo conmisit, in quem sperauit, nec eum fides aut spes fefellit. Si autem interrogatus illam uxorem suam indicaret, duas res conmitteret Deo, et uitam suam, et uxoris pudicitiam. -Gratian.+ Item opponitur, quod Iacob mentiendo et sibi profuit, et alii nocuit, nec tamen reprehenditur, sed conmendatur. Sed Iacob dicendo se esse Esau primogenitum, non est mentitus. Non enim dixit, se esse primogenitum nascendo, sed ius primogeniturae, illo uendente, rite adeundo. Sic et Christus Iohannem dixit esse Heliam, non persona, sed imitatione uirtutis. Erat ergo Iacob Esau, non nascendo, ut diximus, sed emptione primogenitorum, de non primogenito in primogenitum transeundo, sicut et ipse Esau primogenita uendendo de primogenito non primogenitus fieri meruit. Sic et Iudei, cum essent filii Abrahae carne, quia non fuerunt filii eius imitatione, non deputantur inter filios Abrahae, sed dicuntur filii diaboli, cuius filii sunt, non nascendo, sed imitando. Unde a Domino audire meruerunt: "Si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite; nunc autem queritis me interficere, hominem, qui ueritatem locutus sum uobis. Hoc Abraham non fecit. Vos ex patre diabolo estis, et desideria patris uestri facere uultis." -@. 1.+ Econtra gentiles, cum secundum originem carnis ab Abraham essent alieni, tamen imitatione fidei et iusticiae successerunt in filios Abrahae. Unde ab Apostolo dicitur eisdem: "Si autem Christi, ergo Abrahae semen estis." Hinc idem Apostolus scribens Romanis ait: "O tu Iudee, si circumcidaris, nec legem eius obserues, circumcisio tua preputium facta est, quomodo et preputium, si iusticias legis custodiat, in circumcisionem reputatur." Prefertur ergo, ut ex premissis colligitur, imitatio operis origini carnis. Veraciter ergo, non mendaciter, Iacob se dixit Esau esse; nec mentiendo, sed uerum dicendo sibi profuit, alteri uero non nocuit, quia benedictionem sibi debitam accepit, non alienum subripuit. -@. 2.+ Episcopus uero iste, de quo agitur, etsi falsum iurauit, tamen quia, ut supra dictum est, ream linguam non facit nisi rea mens, nequaquam reus periurii habetur. Probatur etiam hoc exemplo Saulis, qui, cum esset in castris pugnaturus contra Philisteos, iurauit se interfecturum quicumque ante solis occasum comederet. Ionathas autem filius eius non audito regis iuramento, cum pugnando magnam hostium stragem dedisset, et salutem fecisset in Israel, fame laborans uidit fauum mellis, quem regia uirga, quam gestabat in manibus, accepit et comedit, statimque oculi, quos fere fames clauserat, aperti sunt, et facies eius est exhilarata. Quo conperto Saul uoluit eum -875+ dare neci; sed precibus et pia populi supplicatione placatus mortis reuocauit sententiam, ne interficeretur ille, per quem salus data erat in Israel, et quo pugnante de manibus hostium populus ille liberatus fuerat. Ecce Saul falsum iurauit, quia quod iurando se facturum decreuit precibus populi prouocatus non fecit. Nec tamen periurii reus arguitur, quia quantum in ipso fuit, quod iurauit inpleuit, dum sententiam mortis in filium dedit, quam non carnali affectu, sed populi supplicatione reuocauit. -+ <3 3> -QUESTIO III.+ -GRATIANUS.+ Cum ergo, ut ratione et exemplo monstratum est, episcopus reus periurii non esset, consueta obedientia ab archidiacono sibi denegari non debuit, cum etiamsi criminosum illum esse constaret ante diffinitiuam tamen sententiam, ut supra monstratum est, nulli suorum clericorum ab eo liceret discedere. Constat ergo illicitum esse quod archidiaconus iuramento firmauit. Unde merito queritur, an debeat seruari, uel non? <3 4> -QUESTIO IV.+ -GRATIANUS.+ -III. Pars.+ Quod autem illicita iuramenta seruari non debeant, in Tolletano Concilio VIII. -[cap. 2.]+ legitur, in quo sic statutum est: <4 1> -C. I.+ Melius est uota stultae promissionis non inplere quam crimen admittere. Si publicis sacramentorum gestis (quod Deus auertat) a quibuslibet illicita uel non bona extitisset conditio allegata, que aut iugulare animam patris, aut gerere conpelleret stuprum sacratissimae uirginis, numquid non tollerabilius esset stultae promissionis uota reicere, quam per inutilium promissorum custodiam exorrendam criminum inplere mensuram? -+ <4 2> -C. II.+ Aliquando non expedit promissum soluere sacramentum. Item Ambrosius de offitiis, libro I. -[cap. 50.]+ Est etiam contra offitium nonnumquam promissum soluere sacramentum, ut Herodes, qui iurauit, quoniam quicquid petitura esset daret filiae Herodiadis, necem Iohannis prestauit, ne promissum negaret. -Gratian.+ Item in sermone S. Augustini Episcopi de decollatione S. Iohannis Baptistae, qui sic incipit: "Cum sanctum euangelium legeretur": -876+ <4 3> -C. III.+ Pietas fuit, quod Dauid Nabal, sicut iurauerat, non occidit. Quod Dauid iuramentum per sanguinis effusionem non inpleuit, maior pietas fuit. Video Dauid pium hominem et sanctum in iurationem temerariam incidisse, et maluisse non facere quod iurauerat, quam iurationem suam hominis fuso sanguine inplere. <4 4> -C. IV.+ De eodem. Item. Iurauit Dauid temere, sed non inpleuit iurationem maiori pietate. -@. 1.+ Ecce Dauid S. iuramento quidem astrictus non fudit sanguinem hominis: sed eum falsum iurasse negare quis poterit? De duobus peccatis minimum elegit; sed minus fuit illud in conparatione peioris. Nam, per se ipsum appensum, magnum malum est falsa iurare. <4 5> -C. V.+ Turpia uota seruanda non sunt. Item Ysidorus in Sinonimis, libro secundo. In malis promissis rescinde fidem. In turpi uoto muta decretum. Quod incaute uouisti non facias. Inpia est promissio, que scelere adinpletur. <4 6> -C. VI.+ Non est obseruandum iuramentum, quo malum incaute promittitur. Item Beda in omelia XLIV. -[in natali decollationis S. Iohannis]+ Si aliquid forte nos incautius iurare contigerit, quod obseruatum peiorem uergat in exitum, libere illud salubriore consilio mutandum nouerimus, ac magis instante necessitate peierandum nobis, quam pro uitando periurio in aliud crimen grauius esse diuertendum. Denique iurauit Dauid per Deum occidere Nabal uirum stultum et inpium, atque omnia, que ad eum pertinebant demoliri. Sed ad primam intercessionem Abigail feminae prudentis mox remisit minas, reuocauit ensem in uaginam, neque aliquid culpae se pro tali periurio contraxisse doluit. <4 7> -C. VII.+ De duobus malis minus eligi oportet. Item. -[ibidem]+ Non solum in iurando, sed in omne, quod agimus, hec est moderatio sollicitius obseruanda, ut, si talem forte in lapsum uersuti hostis inciderimus insidiis, ex quo sine aliquo peccati contagio surgere non possumus, illum pocius euadendi aditum petamus, in quo minus periculi nos perpessuros esse cernimus. -877+ <4 8> -C. VIII.+ Tollerabilius est iuramentum non inplere, quam quod turpe est facere. Item Ambrosius de offitiis. -[lib. III., c. 12.]+ Unusquisque simplicem sermonem proferat; uas suum in sanctificatione possideat, nec fratrem circumscriptione inducat uerborum; nichil promittat inhonestum, aut, si promiserit, tollerabilius est promissum non facere, quam facere quod turpe sit. Sepe plerique constringunt se iurisiurandi sacramento, et cum ipsi cognouerint promittendum non fuisse, sacramenti tamen contemplatione faciunt quod spoponderunt, sicut de Herode supra scripsimus, qui saltatrici premium turpiter promisit, crudeliter soluit. Turpe est, quod regnum pro saltatione promittitur; crudele, quod mors Prophetae pro iurisiurandi religione donatur. Quanto tollerabilius tali fuisset periurium sacramento? Si tamen periurium dici posset quod ebrius inter uina iurauerat, quod et iuratus inter saltantium choros promiserat. Infertur disco Prophetae caput, et hoc estimatum est fidei esse, quod amicitiae fuit. Et post pauca de Iepte disserens: -@. 1.+ Miserabilis, inquit, necessitas, que soluitur patricidio. Melius est non uouere id, quod sibi is, cui promittitur, nolit exsolui. Et post paululum: -@. 2.+ Non semper igitur promissa soluenda sunt omnia. Denique ipse Dominus, sicut scriptura indicat, frequenter suam mutat sententiam. <4 9> -C. IX.+ Inconmutabilis Deus quandoque sua mutat statuta. Item ex Concilio Tolletano. -[VIII. c. 2.]+ Inconmutabilis idemque semper existens Dei summi natura sua sepe in sacris litteris legitur mutasse promissa, et pro misericordia temperasse sentenciam. Unde licet sit inpassibilis atque inconmutabilis, crebro tamen eius et iuramenta leguntur, et penitencia, que sacris extant misteriis adoperta. Iurare namque Dei est a se ipso nullatenus ordinata conuellere: penitere uero eadem ordinata, cum uoluerit, inmutare. Sic enim per Iheremiam dicit: "Repente loquar aduersum gentem, et aduersus regnum, ut eradicem et destruam et disperdam illud. Si penitenciam egerit gens illa malo suo, agam ego penitenciam a malo, quod cogitaui, ut facerem ei". -878+ <4 10> -C. X.+ Sapientis est quod male loquitur reuocare. Item Augustinus. Magnae sapientiae est reuocare hominem quod male locutus est. <4 11> -C. XI.+ Qua pena feriatur qui illicitum iuramentum facit. Item ex Concilio Ylerdensi. -[c. 8.]+ Qui sacramento se obligauerit, ut litigans cum quolibet ad pacem nullo modo redeat, pro periurio uno anno a conmunione corporis et sanguinis Domini segregatus, reatum suum elemosinis, fletibus et quantis potuerit ieiuniis absoluat. Ad karitatem uero, que operit multitudinem peccatorum, celeriter uenire festinet. <4 12> -C. XII.+ Non omnia promissa soluenda sunt. Item. Non semper promissa omnia soluenda sunt. Denique ipse Dominus frequenter mutat sentenciam, sicut scriptura indicat. <4 13> -C. XIII.+ De eodem. Item Ysidorus Sentenciarum libro II. -[c. 31.]+ Non est obseruandum sacramentum, quo malum incaute promittitur, ueluti si quispiam adulterae perpetuam fidem cum ea permanendi polliceatur. Tollerabilius est enim non inplere sacramentum, quam permanere in stupri flagitio. <4 14> -C. XIV.+ Male iurans penitenciam agat. Item ex Concilio Tolletano, c. 9. Necesse est, ut male iurans dignam penitenciam agat, eo quod nomen Domini contra preceptum illius sumpsit in uanum, quia in Exodo scriptum est: "Neque enim insontem habebit Dominus eum, qui assumpsit nomen Domini Dei sui frustra." <4 15> -[C. XV.]+ Item in Leuitico. "Non periurabis in nomine meo, nec pollues nomen Domini Dei tui, ego Dominus." Malum tamen, quod facturum se sacramento deuouerit, omnino non faciat, quia stulta uota frangenda sunt. -879+ <4 16> -C. XVI.+ Iuramentum, quo malum incaute promittitur, non est seruandum. Item ex Decreto Sotheris Papae, c. 3. Si aliquid forte incautius nos iurasse contigerit, quod obseruatum peiorem uergat in exitum, illud consilio salubriori mutandum nouerimus, et magis instante necessitate periurandum nobis, quam pro facto iuramento in aliud crimen maius esse diuertendum. <4 17> -C. XVII.+ Temeritas emendetur, cum diffinitio incauta soluitur. Item ex Concilio Eliberitano, c. 1. Diffinitio incauta laudabiliter soluenda est, nec est preuaricatio, sed temeritatis emendatio. <4 18> -C. XVIII.+ Illicitum iuramentum non est seruandum. Item. Actio quarta septimae sinodi. Iohannes apocrisarius orientalium sedium dixit: Significat sermo patris nostri Sophronii, quod melius sit iurantem periurare, quam seruare sacramentum in fractione sacrarum ymaginum. Hoc autem dicimus, quia sacramento quidam se excusant. Tarasius patriarcha dixit: Quia pater Sophronius nouerat bonitatem Dei, propterea transgredi uoluit inpium iuramentum. Item: -@. 1.+ Tarasius patriarcha dixit: Herodes obseruauit iuramentum, et periit: Petrus uero negauit cum iuramento, et conuersus fleuit, et saluatus est. Omne enim peccatum bonus Deus indulget, si quis ex toto corde peniteat. Sancta sinodus dixit: Sic docet sancta scriptura. Item Leontius episcopus Fociae dicit: Scriptum est: "Iuramentum mendax ne diligatis." Qua de causa iuramentum nostrum mendax dissoluatur, quasi nullam habens uirtutem. <4 19> -C. XIX.+ Non obseruentur iuramenta, que fiunt contra diuina mandata. Item Ysidorus. Si quis preuentus fuerit, ut diffiniat agere aliquid eorum, que non placent Deo, penitenciam agat, et quod contra mandatum Domini statutum est in irritum reuocetur. Item Ieronimus in libro de natura rerum: -@. 1.+ Tribus siquidem modis iuramenta contracta soluenda sunt. Primo, cum quis male iurat. Secundo, cum quis incaute iurat, non putans hoc esse peccatum. Tertio, si pueri uel puellae in domo parentum se iuramento constrinxerint, patribus post, quam audierint, contradicentibus. -II. Pars.+ -Gratian.+ Ecce, quod iuramenta illicita laudabiliter soluuntur, dampnabiliter obseruantur. Quod tunc intelligendum est, quando iuramentum illicitum deseritur, ut ad bonum redeatur. -@. 1.+ Ceterum si propterea deseritur, ut in aliud -880+ malum transeatur, illicitum sacramentum dampnabiliter seruatur, sed dampnabilius contempnitur. Unde Augustinus de bono coniugali: -[c. 4.]+ <4 20> -C. XX.+ Non est appellanda fides, que ad peccatum faciendum admittitur. Si ad peccatum admittendum fides adhibetur mirum, si fides appelletur. Verumtamen, qualiscumque sit, si et contra ipsam fit, peius est, nisi cum propterea deseritur, ut ad fidem ueram legitimamque redeatur, id est ut peccatum emendetur uoluntatis prauitate correcta, tamquam si quisque, cum hominem solus expoliare non possit, inueniat socium iniquitatis, et cum eo paciscatur, ut simul id faciant, spoliumque partiantur, quo facinore conmisso totum solus auferat. Dolet quidem ille, et seruatam sibi non esse fidem conqueritur; uerum in ipsa sua querela cogitare debet, potius in bona uita ipsi humanae societati fuisse seruandum, ne preda iniqua ex homine fieret, si sentit, quam inique sibi in peccati societate seruata non fuerit. Ille quippe utrobique perfidus ac profecto sceleratior iudicandus est. <4 21> -C. XXI.+ Si propterea fides non seruatur, ut ad bonum redeatur, non ideo uiolari dicitur. Item. Mulier, si fide coniugali uiolata fidem seruet adultero, utique mala est; si nec adultero, peior. Porro si eam flagicii peniteat, et ad castitatem rediens coniugalem pacta ac placita adulterina rescindat, miror, si eam fidei uiolatricem uel ipse adulter putabit. -Gratian.+ Ex his itaque apparet, quod si quisquam, ut diximus, illicitum iuramentum non seruauerit, ut in aliud malum perniciosum declinet, tanto grauius delinquit, quanto dampnabilius accumulantur peccata peccatis. Si autem propterea deseritur, ut ad bonum redeatur, nichil culpae pro tali periurio contrahitur; potius deflendum est, si in aliquo illius iuramenti occasione nos deliquisse contigerit. Unde Augustinus scribit Seuero Mileuitano Episcopo, consulenti de quodam Hubaldo, qui a consanguineis cuiusdam pelicis coactus fuerat iurare, se illam ducturum in coniugem, nec matri suae uel fratribus ulterius necessaria subministraturum. Rescribit ergo B. Augustinus, ut diximus, Seuero Mileuitano Episcopo, ita dicens: <4 22> -C. XXII.+ De quodam Hubaldo, qui iurauit se non ministraturum necessaria matri et fratribus. Inter cetera, ut rogaueras, a patre nostro Ambrosio quesiui, quid tibi, karissime, agendum sit de Hubaldo parrochiano tuo, qui captus et timore necis inpulsus suae concubinae iuramento firmauit ipsam in coniugem suscipere, propriamque matrem de domo cum fratribus expellere, -881+ nichilque eis alimoniae umquam inpendere. Quia uero quam prius habuerat non est peccatum in coniugem suscipere, matrimonium sit in Deo firmum et stabile. -@. 1.+ Porro iuramentum non ob hoc inuenitur fuisse institutum, ut esset uinculum iniquitatis, uel matricidii, uel fratricidii, seu cuiuscumque criminis. Nec credo sacramentum ad hoc debere fieri, ut iniusta iuratio suorum bonorum sit iniuste iurantibus expoliatio, et accipienti eterna dampnatio. Periurii namque pena percutitur, et uelut homicida in extremo examine a iusto iudice degrandinabitur, per quem sacrosanctum euangelium ad iniustum et illicitum, et Deo minime amabile, quasi testimonium iustae et humanae petitionis adducitur. -@. 2.+ Foueat itaque Hubaldus matrem et fratres, et lugeat, si coactione et timore iuramenti aliquid defuit matri. Qui uero eum iurare coegerunt quod non debuit, reatu periurii inpliciti teneantur. Iniuria quippe iniuste irrogata eius est infamia, qui facit. Nec enim ullo modo ad obprobrium coactae uoluntatis trahitur quod illicita conditio necessitatis extorsit. -III. Pars.+ -Gratian.+ Sed cum his omnibus illicita iuramenta non seruanda probentur, obponitur, quod Iosue Gabaonitas contra preceptum Domini non deleuerit, quia seniores Israel cum eis iuramento pacem firmauerant. Sed notandum est, quod seniores Israel, etsi scirent a Domino esse inperatum, ut delerent gentes terrae promissionis, decepti tamen a Gabaonitis eos nesciebant esse incolas terrae sibi promissae. Venerunt enim (ut historia refert) attritis calciamentis, et cum aridis panibus, dicentes: Viri pacifici, uenimus de terra longinqua, calciamenta sunt attrita in pedibus nostris; panis defecit in sistarciis nostris; audiuimus Dominum esse uobiscum, et uenimus conponere pacem. Quod uerbum placuit senioribus Israel, et fecerunt pacem cum eis. Post diem autem tertium, cum filii Israel appropinquarent Gabaonitis, occurrerunt eis, quibus iurauerant seniores Israel. Illi autem uidentes se esse deceptos, uoluerunt delere eos, sed pepercit eis Iosue propter iuramentum seniorum Israel. Unde Ambrosius in libro de Offitiis: -[III., c. 10.]+ <1 C> <4 23> -C. XXIII.+ Quedam, licet a Deo prohibeantur, tamen iuramento firmata non sunt euitanda. "Innocens credit omni uerbo." Non uituperanda facilitas, sed laudanda bonitas. Hoc est innocentem esse, ignorare quid noceat, et si circumscribitur ab aliquo, de omnibus tamen iudicat qui fidem in omnibus esse arbitratur. Hac igitur mentis suae dote inclinatus Iesus, ut crederet Gabaonitis, testamentum disposuit, pacem dedit, confirmauit societatem. Sed ubi in terras eorum uentum est, deprehensa fraude, quod, cum essent finitimi, aduenas esse se simulauerint, circumscriptum se populus patrum indignari cepit. Iesus tamen pacem, quam dederat, reuocandam non censuit, quia firmata erat sacramenti religione, ne, dum alienam perfidiam redargueret, suam fidem solueret. Mulctauit meliori tamen eos obsequio ministerii. Clementior sentencia, sed diuturnior. -Gratian.+ Illicitum ergo iuramentum, quod seruari prohibetur, intelligendum est, quod scitur illicitum esse, dum iuratur. Si autem nescitur illicitum esse, ipsa ignorantia excusetur si putetur licitum esse, non ex ignorantia iuris, sed facti. Aliud enim est, si alicuius copula credatur esse licita, quia nescitur esse consanguinea, uel quia creditur esse uidua; aliud, si ideo putatur licita, quia consanguinearum coniunctio uel relictarum copula nullo iure credatur esse prohibita. Hic est enim ignorantia iuris, que neminem excusat, nisi cui permittitur ius ignorare; ibi uero ignorantia facti, qua quisque uere excusatur. Seniores autem Israel non ignorabant gentes terrae promissionis ex precepto Domini esse delendas; sed ignorabant Gabaonitas esse incolas terrae promissionis. Ignorabant siquidem factum, sed non ignorabant ius facti, atque ideo, etsi illicitum esset quod iurauerunt, tamen licite seruari debuit quod iuramento firmauerunt. -@. 1.+ Quod autem illicitum iuramentum seruari prohibetur, -882+ non est generaliter intelligendum. Iuramentum namque (ut Ieronimus testatur super Iheremiam), debet habere tres comites, ueritatem, iudicium, et iusticiam; ubi autem ista defuerint, non est iuramentum, sed periurium. Unde datur intelligi illicitum esse iuramentum, cui aliquod istorum defuerit; non tamen cuicumque contigerit aliquod istorum deesse prohibetur seruari. -@. 2.+ Aliquando namque iuramento deest iusticia; ueluti, cum quispiam post uotum castitatis ducit uxorem, iuramento firmans, numquam ab ea se discessurum, quod, quamuis illicitum sit, quia iusticia sibi probatur deesse, tamen auctoritate Augustini seruari precipitur. Hoc autem si quis contendat prerogatiua coniugii, non propter religionem iurisiurandi seruari, animaduertat, Gabaonitas ob solam religionem contra inperium Domini reseruatos. Cum ergo omne preceptum Domini iustum sit, patet ei iusticiam deesse, quod eius precepto contrarium inuenitur. -@. 3.+ Iudicium quoque aliquando iuramento constat deesse, ueluti, cum propria temeritate aliquis ductus iurat se manducaturum et bibiturum. Hoc quamuis leuitate indiscreta illicitum probetur, non tamen ideo uiolari iubetur. -@. 4.+ Iuramentum itaque multipliciter illicitum intelligitur. Est enim illicitum aliquando ex eo, quod iuratur, aliquando ex modo iurandi. Ex eo, quod iuratur, tunc est illicitum iuramentum, quando id, quod iuratur, in sui natura uiciosum est uel uitam adimens, ut adulterium, homicidium, et his similia; uel reparari non permittens, ueluti cum inimico ad pacem non redire, indigenti misericorditer non subuenire. Ista, quia perspicuam habent in se iniusticiam, etsi iuramento firmentur, tamen seruari non debent. Circa hec itaque iuramenta intelligenda sunt que de illicitis iuramentis non obseruandis supra statuta leguntur. Quisquis ergo se iuramento firmauerit aliquid facturum, quo uel corporalis, uel spiritualis salus adimatur, uel sine quo utraque salus reparari uel conseruari non possit, fidem promissam seruare prohibetur; quorum exempla premissae auctoritates subiciunt, dum eum, qui homicidium facere, uel alimenta matri et fratribus non subministrare, in adulterio perseuerare, uel ad pacem cum aduersario non redire, iuramentum prestando promiserit, salubriori consilio illicita uota obseruare non permittunt. -@. 5.+ Est etiam id, quod iuratur, aliquando uiciosum, non in natura sui, sed ex causis extra uenientibus; ueluti cum aliquis post uotum castitatis iurat alicui, se habiturum eam in coniugem. Coniugem namque habere in se ipso malum non est: tamen huic ex uoto perniciosum est. Hoc autem iuramentum, etsi illicitum sit, non tamen obseruari prohibetur, sed de uiolatione uoti penitencia sibi iubetur indici. -@. 6.+ Ex modo iurandi tunc est illicitum iuramentum, quando inconsiderate et incircumspecte aliquid iuratur, quo nec corporalis, nec spiritualis salus adimitur, et sine quo utraque salus reparari et uita conseruari ualet: ueluti dum aliquis a parentibus coactus, ut clericatus tonsuram uel religionis uestem suscipiat, se neutrum facturum iuramento firmauerit. Hoc, quamuis aliquibus uideatur reprehensibile, quia opus karitatis iuramento se non facturum promisit, nulla tamen auctoritate seruari prohibetur, quia, etsi numquam clericatus tonsuram uel religionis uestem suscipiat, non tamen ideo minus salutem promereri malet, cum nonnulli in laicali habitu sanctissimi et Deo delecti inueniantur. Quo exemplo euidenter datur intelligi, quotiens aliquis iurat, se non facturum aliquid, quo expeditior sibi uia preparetur ad beatitudinem, dummodo sine eo salutem ualeat inuenire, quod iuramentum non prohibetur obseruare. Unde, cum nos iuramus, non daturos alicui aliquid, sine quo utraque salus eius potest esse incolumis, etsi aliqua ex eo sibi commoditas prestaretur, nulla tamen auctoritate iuramentum seruare prohibemur, dummodo sit nobis alia uia necessitatibus eius subueniendi. <3 5> -QUESTIO V.+ -GRATIANUS.+ -I. Pars.+ Quod autem quinto loco queritur, si licitum esset quod archidiaconus iurauerat, an episcopus esset reus periurii, -883+ qui ad peierandum archidiaconum cogebat? facile potest discerni. Si enim consentiens pari pena cum faciente puniendus est, multo magis ille, qui cogit, reus admissi criminis probatur. Unde Pius Papa ait: <4 1> -C. I.+ Qui peierare conpellit, et qui conpellitur, periurus uterque habetur. Qui conpulsus a domino sciens periurat, utrique sunt periuri, et dominus, et miles: dominus, quia precepit; miles, quia plus dominum quam animam dilexit. Si liber est, quadraginta dies in pane et aqua peniteat, et septem sequentes annos; si seruus eiusdem, tres quadragesimas et legitimas ferias peniteat. <4 2> -C. II.+ Penitencia eius, qui in manu episcopi aut in cruce consecrata periurat. Item. Qui periurat se in manu episcopi, aut in cruce consecrata, tres annos peniteat; si uero in cruce non consecrata, annum unum peniteat. Qui autem coactus fuerit, et ignorans se periurauerit, et post cognoscit, tres quadragesimas peniteat. <4 3> -C. III.+ Qua pena sit feriendus qui necessitate coactus periurat. Item ex Penitenciali Theodori. Si quis coactus pro uita redimenda, uel pro qualibet causa uel necessitate periurat, quia plus corpus quam animam dilexit, tres quadragesimas peniteat. Alii iudicant tres annos, unum ex his in pane et aqua. <4 4> -C. IV.+ Qui deierat et alios deierare facit, qua pena sit feriendus. Item Gelasius Papa. Si quis se periurauerit, et alios sciens in periurium duxerit, quadraginta dies peniteat in pane et aqua, et septem sequentes annos, et numquam sit sine penitencia. Et alii, si conscii fuerint, similiter peniteant. <4 5> -C. V.+ Homicidam uincit qui sciens ad periurium conpellit. Item Augustinus in sermone de decollatione S. Iohannis. -[id est serm. XI. de sanctis]+ Ille, qui hominem prouocat ad iurationem, et scit, eum falsum esse iuraturum, uincit homicidam, quia homicida corpus occisurus est, ille animam, immo duas animas, et eius, quem iurare prouocauit, et suam. Scis, uerum esse quod dicis, et falsum quod ille dicit, et iurare conpellis? -884+ Ecce iurat, ecce periurat. Tu quid inuenisti? immo et tu peristi, qui de illius morte saciari uoluisti. <4 6> -C. VI.+ Non peccat qui iuramentum exigit ab eo, quem nescit falsum iurare. Idem in sermone de periuriis. -[id est in sermone de uerbis Apostoli, XXX. ad XXVIII.]+ Qui exigit iurationem, multum interest, si nescit illum iuraturum falsum, an scit. Si enim nescit, et ideo dicit: Iura michi, ut fides ei sit, non est peccatum: tamen humana temptatio est. Si autem scit, eum fecisse, et cogit eum iurare, homicida est. Ille enim se suo periurio interimit: sed iste manum interficientis et inpressit, et pressit. <4 7> -C. VII.+ Usque ad exitum uitae non conmunicet qui ad periuria alios trahit. Item ex Concilio Maticensi. -[I. c. 17.]+ Si quis conuictus fuerit alios ad falsa testimonia uel periuria adtraxisse, uel quacumque corruptione sollicitasse, ipse quidem usque ad exitum uitae non conmunicet; hii uero, qui ei in periurio consensisse probantur, postea ab omni testimonio sunt remouendi, et secundum legem infamia notabuntur. -II. Pars.+ -Gratian.+ Item, qui audit aliquem falsum iurare, et tacet, delinquit. Unde Augustinus ait in questionibus Leuitici c. 1.: "Anima, que audierit uocem iurantis falsum etc.": <4 8> -C. VIII.+ Cui sit indicandum falsum, quod ab aliquo iuratur. Hoc uidetur dicere, peccare hominem, quo audiente iurat aliquis falsum, et scit, eum falsum iurare, et tacet. Tunc autem scit, si eius rei, de qua iuratur, testis fuit, aut uidens, aut conscius fuit, id est aliquo modo cognouit, aut oculis suis conspexit, aut ille ipse, qui iurat, illi indicauit. Ita enim potuit esse conscius. -@. 1.+ Sed inter timorem huius peccati, et timorem proditionis hominum non parua existit plerumque temptatio. Possumus enim paratum ad periurium admonendo uel prohibendo a tam graui peccato reuocare; sed si non audierit, et coram nobis de re, quam nouimus, falsum iurauerit, utrum prodendus sit, ita ut proditus etiam periculum mortis incurrat, difficillima questio est. Sed quia hic non expressit, cui hoc indicandum sit, utrum illi, cui iuratur, an sacerdoti cuipiam, qui non solum eum persequi non potest irrogando supplicium, sed etiam orare pro illo potest: uidetur michi, -885+ quod se soluat ab hoc peccati uinculo, si indicet talibus, qui magis possunt prodesse quam obesse periuro, siue eum corrigendo, siue Deum pro eo placando, si et ipse confessionis sibi adhibeat medicinam. -Gratian.+ Si ergo iste, ut supra dictum est, qui audit falsum iurare, et tacet, delinquit, multo magis ille reus est, qui ad deierandum aliquem conpellit. -III. Pars.+ -@. 1.+ Queritur de eo, qui uerborum calliditate se circumuenire putat illum, cui iuramentum defert, an sit reus periurii, nisi seruauerit quod iurasse creditur. De hoc ita scribit Ysidorus Sentenciarum libro II.: -[c. 31.]+ <4 9> -C. IX.+ De eo, qui calliditate uerborum iurat. Quacumque arte uerborum quis iuret, Deus tamen, qui conscientiae testis est, ita hoc accipit, sicut ille, cui iuratur, intelligit. Dupliciter autem reus fit, qui et nomen Dei in uanum assumit, et proximum dolo capit. <4 10> -C. X.+ Periurus est qui super lapidem falsum iurat. Item ex sermone S. Augustini: -[XXX. de uerbis Apostoli]+ Ecce, karitati uestrae dico, et qui per lapidem iurat falsum periurus est. Unde hoc dico? quia multi et in hoc falluntur, et putant, quia nichil est per quod iurant, non se crimine teneri periurii. Prorsus periurus es, quia per id, quod sanctum non putas, falsum iuras. Si tu illud sanctum non putas, sanctum putat, cui iuras. Non enim quando, iuras, tibi aut lapidi, sed proximo iuras. Homini iuras ante lapidem, sed numquid non ante Deum? Non te audit lapis loquentem, sed punit Deus te fallentem. Sed obicitur illud Gregorii in XXVI. libro Moralium: -[c. 7.]+ <4 11> -C. XI.+ Apud Deum uerba nostra non ex ore, sed ex corde procedunt. Humanae aures talia uerba nostra iudicant, qualia foris sonant. Diuina uero iudicia talia foris audiunt, qualia ex intimis proferuntur. -@. 1.+ Certe nouerit ille, qui intentionem et uoluntatem alterius uariis uerbis explicat, quia non debet aliquis uerba considerare, sed uoluntatem et intentionem, quia non debet intentio uerbis deseruire, sed uerba intentioni. -Gratian.+ Si ergo diuina iudicia uerba nostra talia foris audiunt, qualia ex intimis proferuntur, si intentio non debet deseruire uerbis, sed uerba intentioni: patet, quod Deus non sic accipit iuramentum, sicut ille, cui iuratur, sed pocius sicut qui iurat intelligit, cum recipienti non ex intimis, sed ex his que proferuntur foris, uerba nostra sonent. -@. 1.+ Item obicitur, qui iurat super lapidem, putans se iurare super sacrosanctum euangelium, perinde tenetur, ac si super euangelium iurauerit, licet ille, cui iurat, ideo super lapide illum iurare fecerit, ne, non seruando quod promittit, reatu periurii teneatur. -@. 2.+ Item obicitur de ciuibus, qui credunt se iurare obedituros consulibus -886+ suis in omnibus, que sibi inperata fuerint pro honore suae ciuitatis; ne uero, obedientiam recusantes, reatu periurii illaqueentur, supponitur breue iuraturis, in quo aliud continetur, quam se iuraturos arbitrentur, uidelicet ne Padum in Nilum conuertant, uel aliquid huiusmodi faciant. Si ergo contra hoc, quod se iurasse crediderant, consulibus suis obedientiam denegarent, numquid secundum intentionem recipientis, an non pocius secundum intentionem iurantis Deus iuramentum illud acciperet? -@. 3.+ Item, si innocens de adulterio uel furto inpetitus innocentiam suam uellet asserere, iuraret autem se ab obiectis sic esse inmunem, sicut in breui illo continetur, quod manibus suis se scripsisse arbitretur, contineatur autem in illo, hunc esse reum obiectorum, numquid a Domino periurus reputabitur? aut numquid poterit argui, se iurasse, adulterii aut furti reatum incurrisse? Non. Hinc et Iohannes Crisostomus ait: <4 12> -C. XII.+ Inter iuramentum et locutionem fidelium nulla debet esse differentia. Iuramenti huius causa est, quia omnis, qui iurat, ad hoc iurat, ut quod uerum est loquatur. Et ideo Dominus inter iuramentum et loquelam nostram nullam uult esse distantiam, quia, sicut in iuramento nullam conuenit esse perfidiam, ita quoque in uerbis nostris nullum debet esse mendacium, quia utrumque, et periurium et mendacium, diuini iudicii pena dampnatur, dicente scriptura: "Os, quod mentitur, occidit animam." Quisquis ergo uerum loquitur, iurat, quia scriptum est: "Testis fidelis non mentietur." <4 13> -C. XIII.+ Ante, quam aliquis iuret, peierat, si contra conscientiam iurare parat. Idem. Qui periurare paratus est, ante, quam periuret, iam periurus uidetur, quia Deus non ex operibus iudicat, sed ex cogitationibus et ex corde. -Gratian.+ Ex his omnibus colligitur, quod iuramenta secundum intentionem prestantis, non recipientis, a Deo iudicantur. Quomodo ergo, secundum Ysidorum, quecumque arte uerborum quis iuret, Deus sic accipit, sicut ille, cui iuratur, intelligit? Sed sicut aliud est callida arte uerborum iurare, aliud simpliciter intentionem suam iurando enunciare, sic aliud est simplici intentione iuramentum factum recipere, et aliud in recipiendo calliditate uti, quia, sicut quisquam apud Deum non ualet aliquem ledere, sic nec preter eius intentionem ualet quis alicui subuenire. Deus autem duplicitatis aspernator simplicem intentionem utriusque considerat, et tam ex parte recipientis quam ex parte prestantis uerborum artem aspernatur et odit. -VI. Pars.+ -@. 1.+ De etate uero iurantium queritur, qua etate quisque ad iurandum debeat cogi? De quo in primo libro Capitularium -[c. 63.]+ sic inuenitur diffinitum: <4 14> -C. XIV.+ Ante annos rationabiles aliqui non cogantur iurare. Paruuli, qui sine etate rationabili sunt, non cogantur -887+ iurare. Et qui semel periuratus fuerit, nec testis sit post hec, nec ad sacramentum accedat, nec in sua causa uel alterius iurator existat. <4 15> -C. XV.+ Ante quatuordecim annos nullus iurare cogatur. Item ex Concilio Eliberitano. Pueri ante quatuordecim annos non cogantur iurare. Puella quoque, si in puerili etate sita in domo patris, illo nesciente, se iuramento constrinxerit, et pater eius, ut audierit, statim contradixerit, uota eius et iuramenta irrita erunt, et facilius emendabitur. <4 16> -C. XVI.+ De eodem, et ut a ieiunis iuramenta prestentur. Item Cornelius Papa. Honestum etiam uidetur, ut, qui in sanctis audet iurare, hoc ieiunus faciat cum omni honestate et timore Dei, ut et pueri ante quatuordecim annos non cogantur iurare. -Gratian.+ Preterea sunt quedam tempora, quibus iurare prohibemur. Unde in Concilio apud S. Medardum habito: <4 17> -C. XVII.+ Quibus temporibus iurare prohibemur. Decreuit sancta sinodus, ut a septuagesima usque in octauam pascae, et ab aduentu Domini usque in octauam epiphaniae, nec non et in ieiuniis quatuor temporum, et in letaniis maioribus, et in diebus dominicis, et in diebus rogationum (nisi de concordia et pacificatione) nullus super sacra euangelia iurare presumat. -V. Pars.+ -Gratian.+ De forma uero fidelitatis, et quid quisque debeat domino, uel e conuerso, sic inuenitur in epistola Filiberti Episcopi: <4 18> -C. XVIII.+ Que in fidelitate sunt obseruanda. De forma fidelitatis aliquid scribere monitus, hec uobis, que secuntur, breuiter ex librorum auctoritate notaui. Qui domino suo fidelitatem iurat, ista sex in memoria semper habere debet: incolume, tutum, honestum, utile, facile, possible. Incolume uidelicet, ne sit in dampnum domino suo de corpore suo. Tutum, ne sit ei in dampnum de secreto suo, uel de munitionibus, per quas tutus esse potest. Honestum, ne sit ei in dampnum de sua iusticia, uel de aliis causis, que ad honestatem eius pertinere uidentur. Utile, ne sit ei in dampnum de suis possessionibus. Facile uel possible, ne id bonum, quod dominus suus facere leuiter poterat, faciat ei difficile, neue id, quod possibile erat, reddat ei inpossibile. Ut fidelis hec documenta caueat, iustum est. -@. 1.+ Sed quia non sufficit -888+ abstinere a malo, nisi fiat, quod bonum est, restat, ut in eisdem sex supradictis consilium et auxilium domino suo fideliter prestet, si beneficio dignus uideri uult, et saluus esse de fidelitate, quam iurauit. -@. 2.+ Dominus quoque fideli suo in his omnibus uicem reddere debet. Quod si non fecerit, merito censebitur malefidus, sicut ille, si in eorum preuaricatione uel faciendo, uel consentiendo deprehensus fuerit perfidus et periurus.